Otters terug in rivierenland in Zoogdier - ARK Natuurontwikkeling

zijn wel een paar flinke hobbels. Allereerstlopen de otters als oeverbewonend zoogdiereen groot riscio op verkeersmortaliteit.Ruim driekwart van de dood gevondendieren blijkt overreden. Deze situatie komtovereen met die in heel West-Europa. Hetmoderne, drukke Nederland is dus een risicovolleefgebied voor otters. Gelukkigwordt die uitdaging opgepakt en werkenotterliefhebbers en wegbeheerders metvereende krachten aan ontsnipperingsmaatregelen,die de verkeersrisico’s terugmoeten dringen. Op diverse lokaties wordendaar goede resultaten mee geboekt.De tweede kanttekening is de voedselsituatievan de otters. Er is vis genoeg, daarschort het niet aan, maar de kwaliteit vande vis is niet altijd even rooskleurig. Er circulerennog altijd milieuverontreinigendestoffen (o.a. PCB’s, dioxines) in ons watermilieu.Omdat otters vooral vis eten, krijgenze giftige stoffen binnen die zich inhun lichaam kunnen opstapelen. Alterravoert sectie uit op doodgevonden otters enstelt vast dat otters op individu-niveau eengrote variatie in PCB-gehaltes laten zien.Vermoedelijke reden hiervoor is dat ottersleven in een territorium van circa 15 kilometeroeverlengte verspreid over diversewateren. Er is echter geen aanwijzing datdeze stressfactor op populatieniveau invloedheeft.De derde kanttekening heeft betrekking opVoedselketen met otter als toppredator. Illustratie Jeroen Helmerde smalle genetische basis van de nieuweNederlandse otterpopulatie. Alles stamt afvan een dertigtal starters, waarvan maareen beperkt aantal aan voortplanting toekwam.Uitval in de beginperiode en de dominanterol van een klein aantalmannetjes heeft ervoor gezorgd dat momenteelrelatief veel neven, nichten, achternevenen achternichten rondzwemmen.De inteeltcoëfficiënt is hoog. Over de gevolgenvan inteelt bij otters is weinig bekend,maar onderzoek bij anderezoogdieren laat zien dat het een negatiefeffect kan hebben op de reproductie enoverleving. Op de lange termijn valt uitwisselingmet Duitse otters te verwachten,maar de Duitse populatie breidt zich maarlangzaam uit in onze richting. Op de kortetermijn is het daarom wenselijk om deNederlandse populatie te versterken metniet-verwante dieren.Herstel riviernatuur en kansenvoor otters De grote rivieren Rijn enMaas en hun zijbeken hebben een rijk otterverleden.Vijftig jaar geleden verdweende otter hier door biotoopvernietiging,zware vervuiling, achteruitgang van de visstanden door intensieve jacht (schadelijkwild!) en stroperij. De waterkwaliteit envisstand zijn inmiddels sterk verbeterd,natuurontwikkeling in de uiterwaarden ende aanleg van nevengeulen hebben hetleefgebied een enorme impuls gegeven ende maatschappij is nu ottervriendelijk(geen jacht en stroperij).Een verkenning van de geschiktheid als otterleefgebiedbracht aan het licht dat erprima kansen zijn voor een duurzame populatie.Met name de combinatie van rivieruiterwaardenmet geulen en plassenen moerasrijk achterland (beekmondingen,Oude IJssel, Oude Rijnstrangen)vormt een veelbelovende keten van stepping-stones.Uiterwaarden, afgetakte rivierlopen,beken, beekmondingen enbinnendijkse wateren zijn relatief schonerdan de rivieren zelf. De Gelderse Poort ende uiterwaarden van de IJssel en de Waalbieden elk vermoedelijk ruimte aan eenpopulatie van circa 30 otters. In Limburgvormt het Maasdal met haar zijbeken eenpotentieel leefgebied voor circa 50 dieren.De aanwezigheid van bevers langs de rivierenen beken is een heel interessant gegeven,omdat uit het buitenland bekend isdat otters graag gebruik maken van beverburchten.Bij ijsvorming kunnen beverszorgen voor een toegang onder het ijszodat otters bij hun prooidieren kunnenkomen.Otter Vrouwtje Doesburg. Foto Freek NiewoldKnelpunten oplossen Gezien hetintensieve verkeerswegennet en de hogeverkeerssterfte onder otters worden verkeersrisico’sals belangrijkste knelpuntvoor de ontwikkeling van een duurzame otterpopulatiein het Rivierenland beschouwd.Het levende bewijs is eenondernemend ottervrouwtje dat in 2002was uitgezet in de Weerribben, vervolgenseen poosje nabij Urk verbleef en in 2003 uithet oog verloren raakte. In september 2008werd ze out-of-the-blue bij Doesburglangs de IJssel als verkeersslachtoffer gevonden.Na sectie werd duidelijk dat zehier een onbekend mannetje had getroffenen twee jongen kreeg. Het moederdierbleek een zeer laag PCB-gehalte in haarvetweefsel te hebben, lager zelfs dan bijhaar uitzet in 2002. Korte tijd later leverdehet drukke verkeer rond Doesburg nogtwee dode otters op, namelijk het mannetjeen een jong vrouwtje.Verkeersslachtoffers zijn nooit voor devolle 100% uit te sluiten, maar door goedontsnipperingsbeleid kan verkeerssterftewel flink worden verminderd. Getriggerddoor de Doesburgse primeur hebben diversepartijen in Gelderland, Overijssel enLimburg de potentiële otterknelpuntenlangs de rivieren in kaart gebracht. Alleenal langs de IJssel zijn bijna 160 weg-waterkruisingenonder de loep genomen. Deuitkomst viel heel erg mee: slechts zevenzijn als risicovol aangemerkt en wordendoor de provincies, waterschappen, Rijkswaterstaaten gemeenten aangepakt.Daarnaast is de situatie bij Doesburg extrasecuur bekeken en op diverse plekken metrasters en looprichels [foto] beveiligd doorWaterschap Rijn en IJssel, provincie Gelderlanden gemeente Doesburg.Huidige verspeiding en bijplaatsingAan de hand van DNA uit spraints(uitwerpselen) en beelden van fotovallen[foto] werd duidelijk dat in het voorjaar van2012 bij Doesburg nog minstens één volwassenvrouwtje en mogelijk nog 1-2 vrouwelijkeotters zitten. De regio Doesburg iser trots op en zou het na alle inspanningenRaster Barend Ubbinkweg met looprichel Doesburg. Foto Freek Niewoldzonde vinden als de minipopulatie bij gebrekaan een mannetje zou uitdoven. Gelukkigwas in april een jong en nietverwant mannetje beschikbaar dat in 2011verweesd was aangetroffen in NationaalPark de Weerribben. In plaats van deze onervaren,jonge man terug te plaatsen inzijn herkomstgebied, waar hij weinig kanszou maken tussen de sterke, territorialemannetjes, werd besloten hem een toekomstte gunnen bij de Doesburgse dames[foto].Otters in Rivierenland ARK Natuurontwikkelingen het Wereld Natuur Fondswerken met talrijke organisaties samenaan de terugkeer van de otter langs de Nederlandserivieren. In februari 2012 kreegARK een ontheffing van het Ministerie vanEL&I voor de bijplaatsing van otters, aangeziende soort al op eigen kracht begonnenis het IJsseldal te koloniseren. OtterHenk is de eerste van minimaal 20 dierendie in het Gelderse rivierengebied en inMidden-Limburg bijgeplaatst zullen worden.De focus gaat nu naar het verkrijgenvan niet-verwante otters uit buitenlandseotterstations. Daarmee kan de komendejaren nieuw bloed in de Nederlandse populatieworden ingebracht.Het rivierengebied is een perspectiefrijkleefgebied door de verbetering van de waterkwaliteiten het grootschalige natuurherstel.Heel interessant is de rol van hetrivierengebied als verbindingsas naar anderepotentiële ottergebieden binnen Nederlanden naar België (Ardennen) enDuitsland (Eifel en Nedersaksen).Otters in Rivierenland is een project in deprovincies Gelderland, Overijssel en Limburg.Overijssel en Gelderland herbergennu al otters, Limburg bereidt zich voor opde komst met grootschalige ontsnipperingsmaatregelenin beekdalen. Voor eenoptimale afstemming binnen Gelderlanden Limburg is in beide provincies een otterplatformin het leven geroepen, waar dediverse belanghebbende partners zittinghebben: provincie, Rijkswaterstaat, waterschappen,natuurbeheerders en muskusrattenbestrijding.De monitoring van otterslangs de Rijntakken wordt begeleid doorAlterra en de bever- en otterwerkgroepCaLutra van de Zoogdiervereniging. DeDoesburgse populatie wordt gemonitorddoor de Otterwerkgroep Doesburg en NiewoldWildlife Infocentre.Bart Beekers en Johan Bekhuis (ARK Natuurontwikkeling),Dennis Lammertsma (Alterra WageningenUR),bart.beekers@ark.euVerder lezen?• www.ottersinrivierenland.nl• Jansman, H.A.H., D. Lammertsma, H.P.Koelewijn & A.T. Kuiters 2012. De otter inOverijssel: status en toekomstverwachting. Alterranotitie, Wageningen.• Kotterman, M. & B. van der Lee 2011. Gehaltesaan dioxines en dioxineachtige PCB’s inpaling en wolhandkrab uit Nederlands zoetwater.Rapport Imares Wageningen UR. 37 p.• Kurstjens, G., B. Beekers, H. Jansman & J.Bekhuis 2009. De terugkeer van de otter in hetrivierengebied. Kurstjens Ecologisch adviesbureau,Beek-Ubbergen. Rapport 2009.05. 60p.• Niewold, F.J.J. & B. Beekers (2011), Verkenningotterknelpunten in het beheergebied vanRijkswaterstaat Oost-Nederland langs de IJssel.Niewold Wildlife Infocentre & ARK Natuurontwikkeling,Doesburg. 37 p.• QR-code: bijplaatsing otter Henk op VroegeVogels TV 24 april 2012Zoogdier 23-2 pagina 18Zoogdier 23-2 pagina 19