Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 - Verbond van ...

Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004Verbond van Verzekeraars

VoorwoordVoor u ligt het jaarverslag met de belangrijkste resultaten van de verzekeringsbranche over2004. Een financieel verslag dat niet alleen cijfers bevat, maar vooral ook achtergrondenen verklaringen bij de cijfers. Dit jaarverslag is opgesteld door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek(CVS), onder leiding van dr. J.L.A van Rijckevorsel.Het CVS voert elk voorjaar de enquêtes schadeverzekeringen en levensverzekeringen bijzijn leden uit. Deze worden mondeling gepresenteerd op de marktvergaderingen van hetVerbond van Verzekeraars in juni. Dit verslag vult de spiegelfunctie van het CVS in: hoekunnen de cijfers en trends van de branche zodanig worden gecommuniceerd dat beleidsverantwoordelijkenin de branche er nog beter kennis van kunnen nemen? Dat laatste isbelangrijk omdat de verzekeringsbranche een uniek kenmerk heeft: ze is gebaseerd opeen omgekeerde productiecyclus. Pas aan het eind ‘van de rit’ weet een verzekeraar of zijnkostprijsberekening correct was. Vooraf beschikt hij alleen over retrospectieve statistieken.In de poging het ‘wat’ van een ‘waarom’ te voorzien, beoogt dit jaarverslag een brugte slaan tussen de ‘droge’ statistieken en de beleidsbepalers bij de leden van het Verbond.Deze krijgen de spiegel in handzame vorm aangereikt.Daarnaast vindt het Verbond van Verzekeraars het belangrijk dat ook andere geïnteresseerdenuit bijvoorbeeld politiek, overheid, pers en maatschappelijke organisaties, kenniskunnen nemen van de ontwikkelingen in de verzekeringsbedrijfstak. Een belangstellingdie mede wordt veroorzaakt door de actuele discussies over WAO, zorg, pensioenen,levensloop, etc., waarin verzekeraars een meer belangrijke rol hebben dan wel wordt toegedicht.Vermoedens over hoe verzekeraars het doen, kunnen plaatsmaken voor feiten.De leden, vertegenwoordigd in de commissie CVS van het Verbond van Verzekeraars,hebben een belangrijke bijdrage geleverd aan het tot stand brengen van dit verslag.De commissie CVS bestaat uit de volgende leden:- dr. R.Th. Wijmenga, voorzitter (Interpolis)- drs. G. van Olphen RA (Achmea)- P.J.W.G. Kok (Delta Lloyd)- M.J.L. Kerkhof (DKV Nederland)- mr. J. Boven (Reaal)- drs. J. van den Berg (AXA)Ik hoop dat deze uitgave u in uw werk als verzekeraar of anderszins van dienst is, en dat ude tijd wilt nemen om kennis te nemen van de inhoud die zeker de moeite waard is.mr. H.L. De BoerdirecteurFinancieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 1

InhoudsopgaveVoorwoord 1Samenvatting 3Summary 5Zusammenfassung 71 Inleiding 91.1 Verantwoording 91.2 Representativiteit 91.3 Leeswijzer 102 Economische ontwikkelingen 112.1 De Nederlandse economie 112.2 Beleggingen 122.3 Verzekeringsmarkten 132.3.1 Nederland 132.3.2 Toekomstverwachting 152.3.3 IFRS 15IN-HOUD3 Levensverzekeringen 163.1 Overzicht levenmarkt 163.2 Collectieve levensverzekeringen 173.3 Individuele levensverzekeringen 183.3.1 Nieuwe productie 183.3.2 Beleggingsverzekeringen 194 Schadeverzekeringen 214.1 Overzicht schademarkt 214.2 Herverzekering 224.3 Motorrijtuigen 234.4 Brand 264.5 Transport 274.6 Aansprakelijkheid 284.7 Rechtsbijstand 294.8 Reis 295 Zorgverzekeringen 305.1 Overzicht zorgmarkt 305.2 Ziektekosten 32Verklaring begrippen 342 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

SamenvattingHet premievolume van de gehele verzekeringsbranche is met ruim 4% gestegen naar 47,4miljard euro. Het resultaat van de verzekeringsbranche is gestegen naar bijna 9% van debruto verdiende premie. Dit is teweeggebracht door de sterke daling van de schadelastvanwege het uitblijven van grote schaden in de schadesector en de fors lagere instroom inde WAO, de daling van het ziekteverzuim en de aandacht voor kostenbeheersing.Resultaat verzekeringsbranche 2004Premievolume 1Netto Resultaat 22004CombinedRatio 2004 2003 2002 2001 2000mrd. euro% groeit.o.v. 2003 3% verdiende premieTotaal Leven 25,0 1 n.v.t. 8 7 3 7 9Totaal Schade 10,8 4 96 7 3 0 1 0- Motorrijtuigen 4,4 3 99 6 2 0 -1 -1- Brand 3,2 3 87 12 5 -1 3 -1- Transport 0,6 5 92 11 4 4 4 0- Overig 2,7 12 104 2 -1 -1 1 3Totaal Zorg 11,6 16 91 10 7 6 4 0LevensverzekeringenDe levensector heeft al een aantal jaren te kampen met moeilijke marktomstandigheden.Door beperkingen in fiscale behandeling van levensverzekeringen, een relatief lagerentestand en de voortschrijdende vergrijzing is een verschuiving gaande van goed renderendepremiebetalende verzekeringen naar de voor verzekeraars minder goed renderendekoopsommen. Verder is al een aantal jaren sprake van een daling van het aantal verkochtenieuwe levensverzekeringen. Het totale premievolume steeg uiteindelijk met 1%. Hetresul taat in de levensector is in 2004 gestegen naar 8%. De belangrijkste oorzaken hiervanzijn koersresultaten en winstnemingen op beleggingen. Het resultaat komt geheel voorrekening van individuele en collectieve geldverzekeringen. Het resultaat op beleggingsverzekeringenis nihil.SchadeverzekeringenHet premievolume bij schadeverzekeringen is met een stijging van 4% minder hard toegenomendan in voorgaande jaren. Het positieve resultaat in 2003, de stevige concurrentieevenals de aanscherping van het acceptatiebeleid laten in dit opzicht hun invloed zien. Hetresultaat na rente en na herverzekering van de schadebranche is gestegen van 3 naar 7%van de verdiende premie in 2004. Aan de ene kant heeft dit te maken met de verbeterderisico-identificatie en een aanscherping van het acceptatiebeleid door verzekeraars, inverzekeringskringen ook wel ‘back to basics’ genoemd. Aan de andere kant was 2004 eengoed schadejaar met minder grote (brand)schaden, minder diefstal en een sterke dalingvan het aantal verkeersslachtoffers. De enige schadebranche met een negatief resultaat isAansprakelijkheid. Het resultaat daalde van 4 naar -3% in 2004 dankzij fors hogere toevoegingenaan de schadevoorzieningen door reserveringen voor IBNR en lopende claimsvoor beroepsziekten. Een deel van de resultaatsverbetering van de schadebranche in 2004viel toe aan de herverzekeraars. Dientengevolge daalde het herverzekeringsresultaat.1 Premievolume van de directe binnenlandse tekening.2 Technisch resultaat, uitgedrukt in een percentage van de bruto verdiende premie, behaald in het binnenlands bedrijf, na rente en naherverzekering, maar voor afdracht van vennootschapsbelasting.3 De volumegroei is het product van de groei van de portefeuille door nieuwe productie en de verhogingen van de premies.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 3

ZorgverzekeringenHet premievolume van de zorgverzekeringen in 2004 kwam uit op 11,6 miljardeuro, een stijging van 16% ten opzichte van 2003. Hiermee is de sector Zorg voorhet eerst groter dan de sector Schade. De stijging deed zich zowel voor bij ziektekostenals bij inkomensverzekeringen. Het resultaat na rente en na herverzekeringbij Zorg is gestegen en komt in 2004 uit op 10% van de verdiende premie.Ook het resultaat van Ziektekosten is weer boven nul.Het resultaat van Zorg is positief beïnvloed door de daling van het ziekteverzuim,de toegenomen aandacht voor kostenbeheersing en de fors lagere WAOinstroomin 2004. Zo wijst een schatting uit dat het ziekteverzuim bij privatebedrijven rond de 4,6% is uitgekomen. Dat is een lichte daling ten opzichtevan de 4,8% van 2003. De WAO-instroom bedroeg in 2004 ruim 59.200 en isdaarmee op het laagste niveau sinds 1973 gekomen. Deze forse dalingen zijn toete schrijven aan meerdere factoren. Een factor is de slechte economische ontwikkelingin de jaren 2003 en 2004. Het consumentenvertrouwen is hiervoor eengoede indicator. Een laag consumentenvertrouwen blijkt gepaard te gaan meteen lage WAO-instroom. Ook hebben de reïntegratieactiviteiten van verzekeraars,arbodiensten en werkgevers een bijdrage geleverd. De Wet verbeteringpoortwachter is eveneens een factor van betekenis.4 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

SummaryPremium turnover for the entire insurance sector rose by 4% to 47.4 billion euro. Profitsincreased to almost 9% of gross earned premiums. This was caused by significantly fewergeneral insurance claims. This was a result of a considerably reduced number of new disabilityclaims (WAO), a drop in sickness absence and the priority given to cost control.Results insurance industry 2004Premium income 12004NettoCombinedRatioResults 22004 2003 2002 2001 2000bln. euro% growthcomparedwith 2003 3% earned premiumsLife 25.0 1 n.a. 8 7 3 7 9General 10.8 4 96 7 3 0 1 0- Motor 4.4 3 99 6 2 0 -1 -1- Property 3.2 3 87 12 5 -1 3 -1- Transport 0.6 5 92 11 4 4 4 0- Other 2.7 12 104 2 -1 -1 1 3Accident & Health 11.6 16 91 10 7 6 4 0Life insuranceThe life insurance sector has been experiencing difficult market circumstances for a whilenow. This is due to limitations in tax privileges, a relatively low rate of interest, a populationwhich is becoming gradually older and a change in new business from profitablerenewable premium contracts to single premiums where the returns are expected to beless. Further, we have seen for several years now fewer new policies being sold. Total premiumincome rose by only 1%. Profits increased by 8%. This was stimulated by realisedgains on investments. Profits were attributable entirely to individual and group traditionalbusiness and not from unit-linked business.Non-life insurancePremium income increased by 4% which was less than in previous years. Profits in 2003,strong competition as well as keener underwriting policies all contributed. Profits afterinterest and reinsurance rose from 3 to 7% of earned premiums in 2004. This has beenpromoted by improved risk identification and a strengthened approach to underwriting,which could be referred to as going back to the fundamentals. There were also fewerclaims, no large fires, less theft and many fewer road casualties. In comparision to theincreased result of general insurance, the result of liability shows a decrease due a sharpincrease in the provisions for claims on general liability insurance (AVB) policies in connectionwith long-tail claims. What is also clear is the lower result on reinsurance in 2004due to lower claim payments against increased premiums.1 Premium income of direct domestic business.2 Technical result, expressed as a percentage of the gross earned premium income, secured in national business, after interest andreinsurance but before payment of corporation tax.3 The growth of volume is the product of the growth of the portfolio with new production and the increase of premiums.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 5

Accident and Health insurancePremium income was 11.6 billion euro in 2004, 16% more than in 2003. For the first timethis was larger than premium income from general insurance. Higher premiums wereseen both for medical expenses and disability cover. Profits after interest and reinsurancewere again increased at 10% of earned premiums. The result from medical expenses wasitself also in the black again.Profits were positively influenced by the fall in sickness absence, more emphasis on costcontrol and a reduced flow of new disability cases in 2004 (WAO). For instance, sicknessabsence in private companies was estimated to be 4.6% in 2004 against 4.8% a yearpreviously. The number of new disability cases was 59,200, the lowest level since 1973.The reasons can be found in several factors. The WAO is affected by low economic growth.2003 and 2004 have been years where economic development has been disappointing.The consumer confidence level serves as a good measure for economic growth. A lowconsumer confidence level can be associated with few new participants in the WAO. Inaddition, legislation has ensured that much more effort is invested in reintegration andthe reduction in sickness absence.6 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

ZusammenfassungWährend das Prämienvolumen des gesamten Versicherungsmarktes um 4% auf 47,4 MilliardenEuro angewachsen ist, konnte das Ergebnis sogar auf circa 9% der Bruttobeiträgegesteigert werden. Diese Ergebnisverbesserung resultiert aus einem starken Rückgang derAufwendungen für Versicherungsleistungen, wofür die Hauptgründe das Ausbleiben vonGroßschäden, der Rückgang von Berufsunfähigkeitsfällen sowie der Rückgang von Krankenstandstagenund die Verbesserung der Kostensituation im Gesundheitssektor sind.Ergebnis Versicherungsmarkt 2004Prämieneinnahmen 1 Netto Ergebnis 22004Kosten/Schaden Satz 2004 2003 2002 2001 2000Mld. euro% Wachstumvs. 2003 3% verdiente PrämienLeben Gesamt 25,0 1 n.b. 8 7 3 7 9Sach Gesamt 10,8 4 96 7 3 0 1 0- Motor 4,4 3 99 6 2 0 -1 -1- Feuer 3,2 3 87 12 5 -1 3 -1- Transport 0,6 5 92 11 4 4 4 0- Übridge 2,7 12 104 2 -1 -1 1 3Kranken Gesamt 11,6 16 91 10 7 6 4 0LebensversicherungDie Lebensversicherungsbranche kämpft schon seit einigen Jahren mit schwierigenMarktverhältnissen wie zum Beispiel der Veränderung der steuerlichen Behandlung vonLebensversicherungen, dem relativ niedrigen Zinssatz und der zunehmendenÜberalterung. Dadurch kommt es zu einer Verschiebung von gut rentierenden laufendenPrämieneinnahmen hin zu für Versicherungsunternehmen weniger gut rentierendeEinmaleinlagen. Darüber hinaus sinkt seit einigen Jahren die Anzahl der verkauften neuenLebensversicherungen, wodurch das Prämienvolumen letztendlich nur um 1% stieg.Der Ergebnisbeitrag in der Lebensversicherungsbranche ist in 2004 jedoch auf 8%gestiegen. Der wichtigste Grund dafür ist die Realisierung von Gewinnen auf Kapitalanlagen.Das erwirtschaftete Ergebnis stammt sowohl aus individuellen wie auch Gruppenkapitallebensversicherungenwohingegen die fondsgebundene Lebensversicherung keinenErgebnisbeitrag leistet.SachversicherungDas Prämienvolumen der Schadenversicherung ist mit einem Wachstum von nur 4%weniger stark gestiegen als in den letzten Jahren. Das bereits hohe Ergebnisniveau imMarkt in 2003, die Erhöhung des Wettbewerbs und die Verschärfung der Annahmerichtlinienzeigten auf diese Weise ihren Einfluss. Das Ergebnis nach Zinsen und Rückversicherungder Schadenbranche ist um 4% auf 7% der verdienten Prämien in 2004 gestiegen.Einerseits ist dies auf eine verbesserte Risiko-Identifikation und die Verschärfungder Annahmerichtlinien der Versicherer, also der Rückbesinnung auf die Basics in derVersicherungswelt zurückzuführen. Andererseits war 2004 ein gutes Schadenjahr mitwenig Großschäden (insbesondere Feuer), Rückgang von Diebstählen und Einbrüchenund einer starken Reduktion von Verkehrsunfällen mit Personenschäden. Des Weiterenfällt auf, dass in 2004 die Kosten für Rückversicherung wieder gestiegen sind. Dies zeigtsich anhand der Tatsache dass die von den Rückversicherern ausbezahlten Schäden zwargesunken sind, die Rückversicherungsprämien jedoch nahezu stabil geblieben sind.1 Prämienvolumen direkter inländischer Zeichnung.2 Technisches Ergebnis als Prozentsatz der Bruttoprämien nach Zinsen und nach Rückversicherung, aber vor Körperschaftsteuer im Inland erwirtschaftet.3 Das Volumenwachstum resultiert sowohl aus dem Bestandswachstum in Stück als auch Tariferhöhungen.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 7

KrankenversicherungDie Prämieneinnahmen der Krankenversicherung erreichten in 2004 11,6 MilliardenEuro. Dies entspricht einem Wachstum von 16% gegenüber 2003. Hiermit hat dieKrankenversicherung zum ersten Mal die Schadenversicherung übertroffen. Sowohl dieKrankheitskostenversicherung sowie die Einkommensausfallversicherung sind gewachsen.Das Ergebnis der Krankenversicherung nach Zinsen und nach Rückversicherung isterneut gestiegen und erreichte in 2004 10% der verdienten Prämien. Auch das Ergebnisder Krankheitskostenversicherung ist wieder positiv.Das Ergebnis der Krankenversicherung ist positiv beeinflusst von einem Rückgang derKrankenstandstage, Kostenmanagement und dem starken Rückgang von Berufsunfähigkeitsfällenin 2004. Eine Hochrechnung zeigt, dass die Krankenstandstage in privatenUnternehmen sich auf 4,6% reduziert haben. Dies stellt einen leichten Rückgang gegenüberdem Niveau von 4,8% in 2003 dar. Die Fälle von Berufsunfähigkeit betrugen in 2004rund 59.200 und sind somit auf dem tiefsten Niveau seit 1973. Dieser starke Rückgang istauf mehrere Faktoren zurückzuführen. Ein wichtiger Grund ist die negative Konjunktursowie die schlechte ökonomische Entwicklung in den Jahren 2003 und 2004. Das gesunkeneVertrauen der Konsumenten ist ein weiterer Grund. Darüber hinaus haben Rehabilitationsmaßnahmender Versicherer und Wiedereingliederungspläne durch die staatlicheOrganisation ‘Arbodiensten’ und das Gesetz ‘Wet verbetering poortwachter’ einen Beitraggeliefert.8 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

1 Inleiding1.1 VerantwoordingIn dit jaarverslag wordt gerapporteerd over de financiële ontwikkelingen in de Nederlandseverzekeringsbranche over het jaar 2004. Het jaarverslag is opgesteld door het Centrumvoor Verzekeringsstatistiek (CVS), het statistische onderzoeksbureau van het Verbond vanVerzekeraars.Alle hier gepresenteerde gegevens over de verzekeringsbranche zijn ontleend aan doorhet CVS onder verzekeraars gehouden comptabele enquêtes in het voorjaar van 2005.Aan deze enquêtes doen verzekeraars mee die werkzaam zijn op de Nederlandse markt eneen vergunning hebben van De Nederlandsche Bank (DNB). Resultaten die Nederlandseverzekeraars in het buitenland behalen zijn niet inbegrepen. De hier gepresenteerde resultatenzijn de zogenaamde technische resultaten inclusief herverzekering, maar exclusiefvennootschapsbelasting, tenzij anders vermeld. De resultaten zijn opgehoogd naar degehele Nederlandse binnenlandse verzekeringsbranche.De genoemde bedragen en aantallen in dit jaarverslag over oude jaren kunnen op bepaaldepunten licht afwijken van de bedragen en aantallen zoals vermeld in het financieeljaarverslag verzekeringsbranche 2003. Bijstellingen op oude jaren zijn hiervan de oorzaak.Grote verschillen ten opzichte van het vorige jaarverslag worden waar nodig explicietvermeld en toegelicht. Alle resultaten en groeipercentages zijn afgerond op hele procentpunten.De in de kaders gepresenteerde resultaten zijn afkomstig van het CVS, tenzijanders vermeld.1.2 RepresentativiteitDe cijfers in dit verslag zijn vanwege de hoge deelnamegraad representatief voor de heleNederlandse verzekeringsbranche. De financiële gegevens van levensverzekeraars zijngebaseerd op ruim 90% van de Nederlandse verzekeringsmarkt, gemeten naar premievolume.De resultaten zijn afkomstig van de enquête levensverzekeringen (ELV), die doorhet CVS in het voorjaar is gehouden onder levensverzekeraars die in Nederland werkzaamzijn. De enquête bevat onder andere vragen over de verlies- en winstrekening, de technischeen niet-technische rekening en de balans.De financiële gegevens van schadeverzekeraars zijn gebaseerd op ongeveer 85% vande Nederlandse verzekeringsmarkt, gemeten naar premievolume. De resultaten zijnafkomstig van de enquête schadeverzekeringen (ESV), die door het CVS in het voorjaar isgehouden onder schadeverzekeraars die in Nederland werkzaam zijn. De in het hoofdstukschadeverzekeringen gepresenteerde resultaten hebben betrekking op schadeverzekeringenexclusief Zorg (ziektekosten en inkomensverzekeringen).De financiële gegevens van zorgverzekeraars zijn gebaseerd op 80% van het premievolumevan de Nederlandse ziektekostenverzekeraars en 70% van de inkomensverzekeraars.De branche zorgverzekeringen bestaat uit ziektekosten en inkomensverzekeringen (zoalsWAO-gat- en ziekteverzuimverzekeringen). Dit verslag bevat uitsluitend de cijfers van departiculiere ziektekostenverzekeraars. De ziekenfondsen worden niet in beeld gebrachtomdat deze niet tot de particuliere ziektekostenbranche behoren. Daarnaast zijn degegevens van Vektis 4 gebruikt uit de ‘Marktenquête 2005’. Vektis rapporteert jaarlijks overde resultaten in de gehele branche inclusief de ziekenfondsen.4 Vektis is het informatiecentrum voor de zorgverzekeringsbranche en richt zich op zowel de zorgverzekeringsbranche als opindividuele verzekeraars.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 9

1.3 LeeswijzerIn hoofdstuk 2 wordt kort ingegaan op algemene (economische) ontwikkelingen die vaninvloed zijn geweest op de branche en in het bijzonder op de resultaten van verzekeraars.In hoofdstuk 3 wordt verslag gedaan van de financiële ontwikkelingen op de marktvoor levensverzekeringen, met aandacht voor de ontwikkeling van het premievolume,de nieuwe productie en het resultaat. De resultaten van de diverse schadeverzekeringenwordt toegelicht in hoofdstuk 4. Ook wordt stilgestaan bij de impact van de herverzekeringen.De opbouw volgt de branches die samen de schadebranche vormen. In hoofdstuk5 wordt de markt van zorgverzekeringen toegelicht. Het verslag sluit met een verklarendelijst van begrippen.10 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

2 Economische ontwikkelingen2.1 De Nederlandse economieAl geruime tijd lijkt aan de periode van laagconjunctuur een einde te komen, maar hetherstel blijft steeds uit. Vaak zijn duidelijke gebeurtenissen aan te wijzen die het herstelnegatief beïnvloeden, zoals terroristische aanslagen, de oorlog in Irak, diverse schandalen,etc. Ook de hoge olieprijs heeft een ongunstige invloed op het herstel van de economie.Het effect is voor 2004 vooral te zien in de eurozone, waar een aanvankelijk economischgoed eerste halfjaar werd gevolgd door een tweede halfjaar met weinig groei. Uiteindelijkwas de economische groei van het eurogebied over 2004 als geheel toch nog 2%. Dezegroei was echter vooral te danken aan de toegenomen vraag uit landen van buiten heteurogebied waar de economie wel sterk aantrok. Zo groeide de economie in de VS metmaar liefst 4,4%. De Nederlandse economie bleef met een groei van 1,4% wederom achterbij de groei in andere eurolanden. Dit komt vooral door een achterblijvende groei van debinnenlandse vraag, zowel voor wat betreft de consumptie als de investeringen. Dankzijde flinke stijging in de buitenlandse vraag naar Nederlandse producten en diensten was deeconomische groei in ons land licht positief.Figuur 1. Mutaties BBP ten opzichte van het vorige jaar (bron: CBS) Voor de werkgelegenheid was 2004 geen goed jaar zoals te zien is in figuur 2, maar het lijktwel een omslagjaar te zijn. De totale werkgelegenheid nam met bijna 1,5% af en de werkloosheidsteeg, maar de daling van de werkgelegenheid was geringer dan in de voorgaandetwee jaren en het aantal openstaande vacatures nam toe. Stijgende loonkosten werdengecompenseerd door een sterkere stijging van de arbeidsproductiviteit.Het consumentenvertrouwen weerspiegelt het vertrouwen van de consument in dealgemene economische situatie en in de eigen financiële situatie. DNB ziet het consumentenvertrouwenals een goede indicator voor de groei van het bruto nationaal product. Hetwijst enigszins, maar nog niet overtuigend in de richting van een doorzettende economischegroei. In 2004 was er aanvankelijk sprake van een stijging, maar aan het einde van hetjaar daalde het weer tot een niveau dat maar iets hoger lag dan aan het begin van het jaar.Het niveau van het consumentenvertrouwen ligt nog steeds onder nul.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 11

Het producentenvertrouwen was iets positiever. De aanvankelijke stijging tot boven denullijn zette zich halverwege 2004 voort als een min of meer vlakke lijn. De inflatie en derente namen in 2004 verder af. Het Centraal Planbureau voorziet in zijn Centraal EconomischPlan 2005 vooralsnog geen grote stijgingen in de nabije toekomst. De Nederlandseinflatie over 2004 bedroeg 1,2% en bereikte daarmee het laagste niveau sinds 1989.Figuur 2. Gemiddelde werkloze beroepsbevolking 1997-2004 (bron: CBS)50047943840039634830029227025230220019971998 1999 2000 2001 2002 2003 2004werkloze beroepsbevolking (x 1000)2.2 BeleggingenHet beleggingsklimaat in 2004 kenmerkte zich door een stijgend, maar nog altijd negatiefconsumentenvertrouwen, de dreiging van terreur, stijgende werkeloosheid, lage inflatie,hoge olieprijzen, een sterke euro en een verdere daling van de langlopende rente zoals tezien is in figuur 3. Desondanks was er wereldwijd sprake van sterk opgaande beurskoersen.De AEX, waarin slechts een klein deel van het vermogen van Nederlandse verzekeraarsis belegd, bleef met een groei van 3% hierbij achter.Aangezien het grootste gedeelte van de beleggingen van verzekeraars bestaat uit vastrentendewaarden is de hoogte van de rente de belangrijkste exogene determinant voor hetuiteindelijke rendement. Immers, een verder dalende rente maakt het vooral levensverzekeraars(maar ook de andere financiële dienstverleners) lastiger om voldoende nieuwerendabele vastrentende beleggingen te vinden. Daardoor wordt het op termijn lastigerom aan de aangegane verplichtingen te voldoen. Rentedalingen zijn dus structureel enop lange termijn ongunstig voor verzekeraars. Op korte termijn leidt het tot positieveresul taten, omdat hogere koersresultaten op beleggingen worden gerealiseerd.Figuur 3. Ultimo rendement 10-jarige staatsleningen in de afgelopen jaren en hetultimo maandelijkse u-rendement in 2004 (bron: CBS en CVS)85,076544,54,03,533,0‘93 ‘94 ‘95 ‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ‘00 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04januari april juli oktoberultimo rendement staatsleningen 10 jaar (%) ultimo rendement staatsleningen 10 jaar 2004 (%)12 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Verzekeraars zijn relatief ongevoelig voor de conjunctuurUit een analyse van het CVS van de bijdrage van verzekeringsmaatschappijen aan het Nederlandse bruto nationaalproduct (BNP) volgt de geschatte macro-economische omvang van de sector in termen van BNP. Het BNP wordtberekend door de toegevoegde waarde, ruwweg gelijk aan personeelskosten, winst en afschrijvingen van alle bedrijvenbij elkaar op te tellen. De toegevoegde waarde gegenereerd door verzekeringsmaatschappijen gedeeld door detotale toegevoegde waarde geeft dan de bijdrage van verzekeringsmaatschappijen in de totale economie weer. Uitfiguur 4 blijkt dat dit aandeel tussen de 1 en 2% ligt en door de tijd heen slechts licht toeneemt. Op basis van dezegegevens kan dan ook veilig worden gesteld dat de verzekeringsmarkt door de tijd heen niet een steeds groter beslaglegt op het nationale inkomen.Figuur 4. Bijdrage aan het BNP van diverse economische bedrijfstakken (links) en devolumegroei van de toegevoegde waarde (rechts) (bron: CBS, Nationale Rekeningen)30%25%20%15%10%5%20%15%10%5%0%-5%0%-10%1969 1977 1985 1993 2001 1988 1992 1996 2000financiële dienstverleningverzekeringswezen en pensioenfondsenmacrototaalverzekeringswezen en pensioenfondsenConjuncturele veranderingen hebben een grote impact op alle bedrijfstakken. De verzekeringsmarkt blijkt hieropechter een uitzondering te zijn. De conjunctuur wordt gemeten als de volumetoename van het BNP van een land.Dit kan worden berekend door de toegevoegde waarde van alle bedrijven bij elkaar op te tellen. Een grafischeweergave van de volumegroei over de tijd, samen met de volumegroei van de toegevoegde waarde van verzekeringsmaatschappijen,laat zien dat de schommelingen niet synchroon lopen. Vermoedelijk zijn andere factoren,zoals overheidsbeleid (fiscale regels, toezicht, etc.) en de daaruit voortvloeiende nalevingslasten voor de verzekeringsmarktvan meer invloed dan de algemene conjuncturele ontwikkeling. De verzekeringsmarkt toont bovendiengrotere afwijkingen dan die van het macrototaal. De financiële en zakelijke dienstverlening als geheel loopt welsynchroon met de totale conjuncturele ontwikkeling, hoewel deze er bijna structureel boven ligt. Dat wil zeggen datde economische ontwikkeling in deze sector al jaren beter is dan gemiddeld.2.3 Verzekeringsmarkten2.3.1 NederlandDe markten voor financiële dienstverlening in Nederland zijn sterk in beweging. Nieuwewet- en regelgeving op het gebied van prepensioen, levensloopregeling, hypotheekrente(bijleenregeling), arbeidsongeschiktheid en ziektekosten leiden niet alleen tot een verschuivingtussen marktpartijen, maar ook tot een veranderd krachtveld tussen privateen publieke partijen. Daarnaast is sprake van een geleidelijke en zich doorzettende schaalvergrotingin de verzekeringsbranche.Voorts stond 2004 in het teken van de vormgeving van de Wet financiële dienstverlening(Wfd) die tot doel heeft de consument op het gebied van financiële dienstverlening beterte beschermen en die ze verplicht consumenten beter voor te lichten. De Wfd zal naar verwachtingin de tweede helft van 2005 van kracht worden. Wat het toezicht op de financiëledienstverleners betreft is de PVK samengegaan met DNB, en is de betrokkenheid van desterk groeiende Autoriteit Financiële Markten (AFM) flink toegenomen. De kosten vanhet toezicht zijn bovendien sterk gestegen, zoals blijkt uit figuur 5. Dit nog afgezien vannieuwe wetgeving die nog in de pijplijn zit.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 13

Figuur 5. Kosten toezichthouders en veranderende wetgeving in de afgelopen enkomende jaren in miljoenen euro’s (bron: CVS en ING)60402001996 1998 2000 2002 2004Wmz 1996Wte 1995DepositogarantiestelselWet Vie d’orwet toezichtop toezichtWet grensoverschrijdendebetaaldienstenMillenniumVerzekeringsgroepen Wet IDBBtoezichtGebruikvoorBCCI-wet wetenschapOpvang regelingBeleggers levensverzekeraarscompensatieregelingKantelingAanscherping toezichtmeldingsverplichtingenWet nietsectorspecifiektoezichtEuroWijzigingWebbWet geldtransactiekantorenFinanciëlebijsluiterComm.TabaksblatWetegi’sEffectentypischgedragstoezichtWet A&H(o.a. CDD)WijzigingswetMOT/WidWfdWttWtb2004Wmz2004Toezicht opfico’sWftSolvency IIToezicht opverslaggevingToezicht opaccountantsWet TraasWetinfrastructuurBasel II‘96 ‘97 ‘98 ‘99 ‘00 ‘01 ‘02 ‘03 ‘04 ‘05/’06DNBAFMIn de sector Leven zijn de marktomstandigheden al enkele jaren lastig te noemen. In hetbijzonder de maatregelen van de laatste jaren om de fiscale aftrekbaarheid van levensverzekeringenen hypothecaire producten te beperken, heeft duidelijk zijn sporen nagelaten.Voorts maakt de lage rentestand het voor consumenten minder aantrekkelijk omlanglopende producten, zoals een levensverzekering met een gegarandeerd rendement,af te nemen. De moeilijke marktomstandigheden zijn vooralsnog niet merkbaar in hettechnisch resultaat, omdat hierin hoofdzakelijk de resultaten tot uitdrukking komen vande productie uit eerdere jaren.De schademarkt stond de afgelopen jaren in het teken van premieverhogingen, verbeterdepreventie en een aanscherping van het acceptatiebeleid. Voorts was er in 2003 en2004 nauwelijks sprake van grote rampen en stormschade. In 2004 is aan de stijging vande premies een einde gekomen, dankzij lagere schadefrequenties, aanscherping van hetacceptatiebeleid en de hevige concurrentie. Daarentegen is het resultaat op herverzekeringafgenomen.De markt voor zorgverzekeringen is in afwachting van de komende privatisering van desociale zekerheid. In 2005 zal de nieuwe WAO worden vormgegeven en zal duidelijk wordenwelk deel van de markt bereikbaar is voor marktbewerking aan verzekeraars. In 2004 isde WAZ afgeschaft en de loondoorbetaling in het kader van de WULBZ verlengd van éénnaar twee jaar. Voorts zette de daling van de instroom in de WAO en het ziekteverzuim door.Nalevingslasten verzekeraars naderen de één miljard euroHet CVS heeft met het MeetInstrument Nalevingslasten VERzekeraars (MINVER) de nalevingslasten van diversewettelijke maatregelen in kaart gebracht. Het blijkt dat de totale nalevingslasten (alle lasten die moeten wordengemaakt ten gevolge van nieuwe wet- en regelgeving) minimaal driemaal zo hoog zijn als de administratieve lasten,zijnde de informatieverplichtingen richting wet- of regelgever. Het ministerie van Financiën heeft de jaarlijkse administratievelasten van de gehele financiële sector in 2002 op ongeveer één miljard euro geschat. Hieruit volgt datde nalevingslasten van de gehele financiële sector minstens drie miljard euro per jaar bedragen.Op basis van de gemiddelde administratieve lasten per bedrijf en een dwarsdoorsnede van de financiële sectornaar omvang en soort heeft het CVS afgeleid dat de administratieve lasten van verzekeraars in 2002 ongeveer 265miljoen euro bedragen. De totale nalevingslasten van verzekeraars bedragen dus bijna 800 miljoen euro in 2002. Extrapolatievan deze bedragen met de nalevingslasten van de gemeten wetgeving in 2003 en 2004 levert een schattingvan de nalevingslasten eind 2004 van 900 miljoen euro per jaar op.14 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

2.3.2 ToekomstverwachtingVolgens de recente studie ‘Future of Financial Services’ van Mercer Oliver Wyman zalhet premievolume in de verzekeringsindustrie wereldwijd in de komende vijftien jaarverdrievoudigen. Voornamelijk levensverzekeringen, in het bijzonder pensioenproducten,en zorgverzekeringen zullen sterk groeien met naar verwachting gemiddeld 5% per jaar.Overige verzekeringsproducten zullen jaarlijks met gemiddeld 2,5% toenemen. De ver -wachte toekomstige vraag naar levens- en zorgverzekeringen hangt samen met de globaliseringen de verwachte waardecreatie. De in absolute zin grootste toename komt uitEuropa en Noord-Amerika, terwijl de grootste procentuele groei wordt verwacht inBrazilië, Rusland, India en China, de zogenaamde BRIC-landen.Verder komt uit het onderzoek naar voren dat, terwijl de verzekeringsbranche sterk zalgroeien, het aantal aanbieders in Europa en Noord-Amerika zal afnemen. Een relatiefklein aantal zeer grote spelers zullen goed zijn voor het grootste deel van het premievolume.Technische ontwikkelingen maken het voorts mogelijk om sneller met nieuweproducten te komen, die beter zijn toegesneden op de persoonlijke omstandighedenvan de klanten en die zo nodig ook snel aan te passen zijn aan veranderende wensen enomstandigheden. Factoren die mogelijk een belemmering kunnen zijn voor de groei vande verzekeringsbranche zijn overregulering door toezichthouders en de diverse vormenvan zelfverzekering door bedrijven en particulieren zoals captives, pools en grotere eigenrisico’s.In Nederland zijn pensioenen en zorgverzekeringen zeker in potentie sterke groeimarkten.De toenemende concentratie in de Nederlandse verzekeringsbranche, privatisering vandelen van de sociale zekerheid en het gebruik van moderne technologie bij productontwikkelingenkunnen hieraan een positieve bijdrage leveren, terwijl de forse bemoeienisvan de toezichthouders en de fiscale beperkingen op levenproducten juist remmendwerkt. De veelbesproken globalisering en de realisatie van de interne markt op het gebiedvan verzekeringsproducten lijkt in Nederland (en in de rest van Europa) niet van degrond te komen, behalve bij aansprakelijkheids- en brandverzekeringen voor bedrijven enrecentelijk ook bij collectieve levensverzekeringen.2.3.3 IFRSVanaf 2005 zijn alle beursgenoteerde bedrijven verplicht de resultaten te rapporterenvolgens de International Financial Reporting Standards (IFRS). Met IFRS wordt beoogdom meer transparantie te scheppen tussen de verschillende ondernemingen door deverslaglegging te uniformeren. Ondernemingen die nu nog onder een keur van nationaleregelgeving rapporteren, zijn vaak nauwelijks met elkaar te vergelijken, terwijl beleggersen andere belanghebbenden daar wel steeds meer behoefte aan hebben. IFRS heeft grotegevolgen voor verzekeraars, met name omdat beleggingen en derivaten zoveel mogelijktegen actuele marktwaarde moeten worden gewaardeerd en pensioenverplichtingen opde balans verschijnen. De omvang van de gevolgen verschillen per sector en per bedrijf enzijn momenteel nog niet aan te geven. Wat wel bekend is, is dat de bedrijfswinsten volatieleren daarmee minder voorspelbaar worden, terwijl er wezenlijk niets is veranderd.Inkomen tussenpersoon is alleen interessant voor hoogopgeleidenUit de CVS-Consumentenmonitor 2004 blijkt dat ‘slechts’ 47% van de consumenten wil weten hoeveel provisieeen tussenpersoon ontvangt van de verzekeraar. Het zijn voornamelijk de zogenaamde yuppen die exact willenweten wat een tussenpersoon aan provisie ontvangt. 49% van de consumenten geeft aan in het algemeen naar eentussenpersoon te gaan. De consumenten die zich wenden tot tussenpersonen, laten zich kenmerken door een lagereopleiding en zijn woonachtig in minder stedelijke gebieden.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 15

3 Levensverzekeringen- Resultaat Leven is van 7 naar 8% gestegen- Winststijging dankzij koersresultaten en winstnemingen op beleggingen- Premievolume is met 1% gestegen, maar kwaliteit blijft op laag niveau- Individuele markt stijgt weer, collectieve markt daalt- Moeilijke marktomstandigheden- Gestandaardiseerde nieuwe individuele levenproductie daalt verder- Ruim kwart nieuwe productie is rondpompen van bestaande kapitalen3.1 Overzicht levenmarktIn 2004 bedroeg het bruto premievolume van de levensverzekeringssector in Nederland25,0 miljard euro. Dit bedrag omvat zowel vervolgpremies van de bestaande portefeuilleals de premies van nieuwe productie (koopsommen en periodieke premies). Rekeninghoudend met inflatie is er zelfs sprake van een lichte daling van het premievolume.Tabel 1. Verdeling bruto verdiende premie Leven naar individueel en collectiefJaar Individueel Collectief Totaalmiljard euro2000 16,7 7,1 23,82001 17,0 8,8 25,82002 15,8 8,2 24,02003 15,8 9,0 24,82004 16,4 8,6 25,0De Nederlandse levensverzekeraars hebben in 2004 een beter resultaat weten te boekendan in 2003. Het technisch resultaat na rente en na herverzekering is in 2004 uitgekomenop 8% van de bruto verdiende premie. In 2003 bedroeg het technisch resultaat na renteen na herverzekering 7%, zoals blijkt uit figuur 6. De belangrijkste oorzaken hiervan zijnkoersresultaten en winstnemingen op beleggingen.Het zijn de geldverzekeringen die zorgen voor het positieve resultaat. Het resultaat opbeleggingsverzekeringen is nagenoeg nihil. In 2003 was eenzelfde beeld waarneembaar.Opvallend is het verschil in resultaat tussen grote en kleinere maatschappijen. Kleineremaatschappijen blijken het relatief gezien beter te doen. Dit hangt samen met het feit datvoor een aantal kleine levensverzekeraars de premie-inkomsten veel minder relevant zijndan de beleggingsopbrengsten.Door het gestegen resultaat vanwege de verkoopwinst op beleggingen is het eigen vermogenvan levensverzekeraars met bijna 22% gestegen naar 29,4 miljard euro. Hiermeewordt de stijging van vorig jaar voortgezet. In 2003 was er voor het eerst sinds drie jaarweer een toename van het eigen vermogen waar te nemen.16 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Figuur 6. Resultaat technische rekening Leven10987753020002001 2002 2003 2004resultaat tech. rekening Leven (% verdiende premie)Onbekend maakt onbemindBij verzekeringen denken consumenten volgens de CVS-Consumentenmonitor 2004 het eerst aan schade- of ziektekostenverzekeringen.Levensverzekeringen worden door slechts 5% van de consumenten als eerste genoemd.De consument ziet weinig of geen nut in bijvoorbeeld lijfrenten. Op een schaal van 1 tot 10 van noodzakelijkheidvan een verzekeringsproduct scoren lijfrenten slechts een 4,2. Pensioenverzekeringen scoren beter met een 7,2.Ten opzichte van ziektekosten- (9,1), aansprakelijkheids- (8,4) en inboedelverzekeringen (8,0) blijven de levensverzekeringenver achter.3.2 Collectieve levensverzekeringenHet bruto premievolume van de collectieve levenportefeuille is, gecorrigeerd voor inflatie,in 2004 met 5,6% gedaald. De belangrijkste verklaring hiervoor is dat een aantal grotecollectieve contracten bij verzekeraars zijn weggevallen. En omdat de markt voor collectievelevensverzekeringen voornamelijk bestaat uit grote contracten, heeft dit directgrote gevolgen voor het premievolume. Een andere verklaring voor de terugloop van decollectieve verzekeringsmarkt is de versobering van de bestaande pensioenregelingen inde afgelopen jaren. Daardoor zijn de backserviceverplichtingen afgenomen. Ook is er voorhet eerst sprake van een daling van de beroepsbevolking, waardoor het premievolumein de collectieve verzekeringen is teruggelopen. Voorts zijn kleine pensioenfondsen intoenemende mate samengevoegd of worden onder beheer gebracht bij een buitenlandseverzekeraar of vermogensbeheerder.Het resultaat van collectieve geld- en beleggingsverzekeringen is goed voor 39% van hettotale resultaat van Leven, terwijl het premievolume van collectieve verzekeringen 35%bedraagt van het totaal premievolume van levensverzekeringen. In 2003 waren collectievegeldverzekeringen slechts goed voor een kwart van het technisch resultaat. De bijdragevan collectieve geldverzekeringen aan het resultaat Leven is in 2004 gestegen in vergelijkingmet 2003.Verzekeraars vormen stille kracht in pensioenlandIn 2003 is er bij verzekeraars voor 5,3 miljard euro aan premievolume in de tweede pijler (werknemerspensioenen)binnengekomen. Het gaat hierbij alleen om de rechtstreeks verzekerde werkgevers, dus exclusief de herverzekerdepensioenfondsen. In de tweede pijler gaat bij verzekeraars en pensioenfondsen in totaal ongeveer 20 miljard euro om.Het aandeel van verzekeraars bedraagt ongeveer 25% in de tweede pijler. In 2003 zijn er ongeveer 90.000 werkgeversrechtstreeks bij verzekeraars verzekerd. Deze werkgevers hebben samen ruim 170.000 pensioenregelingen ondergebracht,waarvan 71% bestaat uit individuele C-polissen en 29% uit collectieve B-polissen. Het totale uitkeringsvolumein de tweede pijler bij verzekeraars bedroeg over 2003 ruim 3 miljard euro.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 17

Figuur 7. Premievolume individueel en collectief leven (in miljarden euro’s) en devoor inflatie gecorrigeerde groei (in procenten)108647,18,88,2920208,6 16,7 171516101258015,8 15,816 ,4201510502-54-50-102000 2001 2002 2003 2004 2000 2001 2002 2003 20040-10premievolume collectiefgroei (inflatiegecorrigeerd)premievolume Individueelgroei (inflatiegecorrigeerd)3.3 Individuele levensverzekeringenHet bruto premievolume van individuele levensverzekeringen is, gecorrigeerd voor inflatie,met 2,6% gestegen. De stijging komt overeen met de stijging van de nieuwe individuelekoopsommen. Het resultaat van individuele geld- en beleggingsverzekeringen is goedvoor ongeveer 61% van het resultaat, terwijl het premievolume van individuele levensverzekeringen65% bedraagt van het totaal premievolume van levensverzekeringen.3.3.1 Nieuwe productieVanaf het begin van de jaren negentig is de productie van nieuwe individuele levensverzekeringensterk gegroeid. Het hoogtepunt werd in 2000 bereikt toen levensverzekeraarsvoor 7,1 miljard euro aan nieuwe individuele levensverzekeringen wisten om te zetten.Daarna volgde een aantal jaren van sterke neergang van de nieuwe individuele levenproductie,zeker gezien de forse stijging van de inflatie in dezelfde periode. Deze dalingvan de nieuwe individuele productie hing samen met de komst van de Wet inkomstenbelasting2001 (o.a. afschaffen basisaftrek lijfrente en de reductie van het maximalejaarlijkse bedrag aan spaarloon tot 613 euro), teleurstellende beurs- en economischeontwikkelingen en de daling van de rentestand.In 2004 is sprake geweest van een groei van 5% van het nieuwe individuele premievolumeten opzichte van 2003. Deze toename komt geheel voor rekening van koopsommen.Terwijl in 1997 het aandeel van de koopsommen in de totale nieuwe individuelelevenproductie nog 65% bedroeg, is dit inmiddels in 2004 opgelopen tot 75%. De toenamevan de koopsomproductie in deze periode wordt veroorzaakt door de zeer sterkegroei van de direct ingaande lijfrenten (DIL) in de nieuwe levenproductie. Terwijl denieuwe individuele levenproductie tussen 1997 en 2004 met 40% toenam, steeg deproductie van DIL in dezelfde periode met maar liefst 133%. Deze sterke toename heeftgrotendeels te maken met de expiratie van levensverzekeringen die voor de Brede Herwaarderingvan 1992 zijn afgesloten. Toen zijn premiebetalende polissen afgesloten meteen looptijd van dikwijls 12 jaar, die nu expireren en worden omgezet in direct ingaandelijfrenten.Terwijl de nieuwe individuele productie licht is gestegen, is de kwaliteit van de nieuwelevenproductie in de afgelopen jaren juist sterk teruggelopen. Dit kan worden geïllustreerdaan de hand van de gestandaardiseerde nieuwe productie, gedefinieerd als de periodiekepremie op jaarbasis plus 10% van de koopsomproductie. Uit figuur 8 blijkt dat in 2004wederom een lichte teruggang van het volume in termen van APE is waar te nemen.18 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Figuur 8. Nieuwe productie individuele levensverzekeringen naar wijze van premiebetalingen weergeven als gestandaardiseerde nieuwe productie (APE)(in miljarden euro’s)65,15,24,8 4,85,334222,01,7 1,6 1,6 1,5102000 2001 2002 2003 200402000 2001 2002 2003 2004periodieke premieskoopsommenAnnualised Premium Equivalent (APE)Verder blijkt ook dat het aantal nieuwe individuele polissen gestaag terugloopt. In deafgelopen vier jaar is het aantal nieuwe individuele levensverzekeringen met bijna een halfmiljoen polissen teruggelopen tot 1,1 miljoen polissen in 2004. Dit is het niveau van beginjaren negentig. De gemiddelde premie per polis is inmiddels gestegen van ongeveer 4.500euro in 2000 naar bijna 6.200 euro in 2004.3.3.2 BeleggingsverzekeringenIn 2004 bedraagt het aandeel beleggingsverzekeringen in de nieuwe individuele productie24%. Dit is een lichte daling in vergelijking met 2003. Het lijkt erop dat de sterketeruggang van het aantal beleggingsverzekeringen in de nieuwe productie nagenoeg totstilstand is gekomen. Beleggingsverzekeringen werden in de tweede helft van de jaren ’90onder invloed van de beurshausse erg populair en bereikten het hoogtepunt in 1999 toenhet aandeel beleggingsverzekeringen in de nieuwe productie 48% bedroeg.Figuur 9. Aandeel beleggingsverzekeringen in de nieuwe individuele productie504030201001995 1998 2001 2004aandeel beleggingsverzekeringenUit figuur 9 blijkt duidelijk de daling sinds 1999. Vooral het aandeel beleggingsverzekeringenbij koopsommen is sterk teruggelopen. Het aandeel beleggingsverzekeringenbij koopsommen bedraagt 11% van de nieuwe productie en bij verzekeringen met eenperiodieke premiebetaling 67%. Het aandeel beleggingsverzekeringen in het totale individuelepremievolume bedraagt ongeveer 34%. Nederland behoort hiermee tot de Europesemiddenmoot.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 19

Lijfrenten: oude wijn in nieuwe zakkenSinds 2000 is het aandeel van direct ingaande lijfrenten (DIL) in de nieuwe individuele levenproductie sterk toegenomen,zowel in absoluut volume als in percentage van de totale nieuwe levenproductie. Zo bestond in 2004 vande 6,8 miljard euro aan nieuwe individuele levensverzekeringen 3,0 miljard euro of 44% direct ingaande lijfrenten.Het aandeel DIL in de totale nieuwe individuele levenproductie bedroeg in 2000 nog 31%.De productie van DIL die afkomstig is uit expirerende lijfrentekapitalen (uitgestelde lijfrenten) is voor de branchein wezen geen echte nieuwe productie, maar louter een verschuiving van kapitalen of het rondpompen vangeld. DIL-productie die voortkomt uit gouden handdrukken, erfenissen en stakingswinst van zelfstandigen is welwerkelijk nieuwe productie. Om beter zicht te krijgen op de nieuwe levenproductie dient het totaal te wordengecorrigeerd voor de productie van DIL, die afkomstig is uit de expiratie van uitgestelde lijfrenten. Uit een in hetvoorjaar van 2005 door het Centrum voor Verzekeringsstatistiek gehouden enquête onder levensverzekeraars blijktdat in 2004 naar schatting 1,9 miljard euro, het rondpompen van geld betrof. De werkelijke productie blijkt niet 6,8miljard euro te bedragen, maar slechts 4,9 miljard euro. Uit figuur 10 blijkt dat de omvang van het rondpompeffectzich al een aantal jaren stabiel ontwikkelt. Mogelijkerwijs neemt het aandeel van het rondpompeffect de komendejaren toe, aangezien er met ingang van 2005 forse beperkingen zijn gesteld aan de omvang van gouden handdrukken.Figuur 10. Omvang rondpompeffect (in miljarden euro’s)64202000 2001 2002 2003 2004werkelijke productierondpompen20 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

4 Schadeverzekeringen- Resultaat Schade is sterk gestegen- Premievolume Schade is met 4% gestegen- Betere risico-identificatie en daling aantal grote schaden leidt tot lagere schadelast- Herverzekeringsresultaat is gedaald- Daling aantal verkeersgewonden met 10%- Aantal grote branden met 35% afgenomen- Stijging reserveringen voor aansprakelijkheidsverzekeringen4.1 Overzicht schademarktHet premievolume bij schadeverzekeringen (exclusief alle zorgverzekeringen) is minderhard gestegen dan in voorgaande jaren. Het positieve resultaat in het voorgaande jaar, dehevige concurrentie evenals de aanscherping van het acceptatiebeleid lijken hieraan debet.Het totale premievolume in de schadebranche is in 2004 met 4% gegroeid tot 10,8 miljardeuro, maar met grote verschillen tussen de branches onderling. Zo is het premievolumein de branches Motorrijtuigen en Reis nauwelijks gegroeid, terwijl het premievolume bijAansprakelijkheid en Rechtsbijstand procentueel fors is gestegen.Tabel 2. Premievolume en premieontwikkeling schadebranchesBranche 2004 2003 Mutatiemiljard euro %Motorrijtuigen 4,4 4,3 3Brand 3,2 3,1 3Transport 0,6 0,5 5Overige* 2,7 2,4 12w.o. Aansprakelijkheid 1,0 0,8 17w.o. Reis 0,4 0,4 1w.o. Rechtsbijstand 0,4 0,4 13Totaal 10,8 10,3 4* Tot de Overige verzekeringen behoren ook Krediet en borgtocht en Diverse geldelijke verliezen.Het resultaat na rente en na herverzekering van de schadebranche is gestegen van 3 naar7% van de verdiende premie in 2004. Aan de ene kant heeft dit te maken met de verbeterderisico-identificatie en een aanscherping van het acceptatiebeleid door verzekeraars,in verzekeringskringen ook wel ‘back to basics’ genoemd, tegelijkertijd was 2004 een ‘goed’schadejaar. Dat wil zeggen: er was minder vaak sprake van grote (brand)schaden, er wasminder diefstal en het aantal verkeersslachtoffers daalde sterk. Gezien de historie lijkthet waarschijnlijk dat de opgaande lijn van het resultaat op dit moment de top van ‘devarkenscyclus’ heeft bereikt.De netto combined ratio 5 van de schadeverzekeraars kwam met 96 voor het eerst sindsvijf jaar onder de 100. Dit wil zeggen dat de premie-inkomsten volstaan om de uitgavente dekken, zonder dat daarbij sprake is van compenserende beleggingsopbrengsten. Vorigjaar bedroeg de netto combined ratio nog 102 (zie figuur 11).5 De netto combined ratio is de verhouding tussen de geleden geschade, kosten en provisie tot de verdiende premie,exclusief herverzekering.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 21

Figuur 11. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Schade15131101071067105105106500-12140310010296-59520002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004voor herverzekeringna herverzekeringnetto combined ratio4.2 HerverzekeringVerzekeraars brengen een deel van het risico dat zij dragen onder bij een herverzekeraar.Hierdoor kunnen ze het eigen risico verminderen of een hoger bedrag verzekeren dan zij opbasis van hun eigen vermogen kunnen riskeren. Een verzekeraar kan zowel zijn hele portefeuilleherverzekeren als alleen bepaalde gespecificeerde risico’s.In de afgelopen jaren is het resultaat op herverzekering flink verslechterd, zoals te zien is infiguur 12. De stijging van de herverzekeringspremies per eenheid vanaf 2002 heeft te makenmet de terroristische aanslagen vanaf 2001, enkele grotere natuurrampen (stormen in Frankrijk,overstromingen in Midden-Europa), toenemende waardeconcentraties, ontoereikendetechnische premies en de slechte beleggingsresultaten van herverzekeraars zelf. Als reactiehierop is het eigen behoud van verzekeraars verhoogd. Door de verhoging van het eigenbehoud door verzekeraars in de afgelopen jaren en de daling van het aantal grote schaden isde schadelast – vergoed door herverzekeraars – in 2004 gedaald, terwijl de premies voor herverzekeringzijn toegenomen. Het resultaat op herverzekering over oude jaren is bijgesteld.De oorzaken hiervan zijn bijstellingen van opgaven over oude jaren en het verrekenen vanhet herverzekeringsresultaat over oude jaren.Figuur 12. Resultaat op herverzekering Schade in Nederland65542310-1-220002001 2002 2003 2004herverzekeringsresultaat (% verdiende premie)Niet iedere soort verzekering blijkt in dezelfde mate te worden herverzekerd. Wereldwijdbezien wordt bijna 14% van de schadepremies 6 herverzekerd. Door Nederlandse schadeverzekeraars(inclusief ziektekosten en inkomensverzekeringen) wordt ongeveer 10% van het premievolumeherverzekerd. Mogelijke verklaringen voor dit verschil zijn afwijkingen in risico’sin Nederland ten opzichte van de rest van de wereld en een eventueel hoger eigen behoud.6 Bron: Global reinsurance market report 2003, december 2004, International Association of Insurance Supervisors.22 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

De totale mondiale herverzekeringsmarkt wordt op ongeveer 176 miljard dollar brutogeboekte premie geschat. De tien grootste herverzekeraars hebben ongeveer 50% van deherverzekeringsmarkt in Schade in handen. Van de door verzekeraars betaalde herverzekeringspremiekomt 57% uit Noord-Amerika, 34% uit Europa, 6% uit Azië en Australië,2% uit Latijns Amerika en 1% uit Afrika en het Nabije en Midden-Oosten. De meesteherverzekeringspremie gaat echter naar Europese herverzekeraars. Dit blijkt uit figuur 13waar de door verzekeraars betaalde herverzekeringspremie per regio vergeleken is met dedoor herverzekeraars ontvangen herverzekeringspremie per regio. Het saldo is uiteraardop totaalniveau aan elkaar gelijk. Netto bezien is er sprake van een verschuiving van hetrisico van de rest van de wereld naar Europa.Figuur 13. Verschil tussen door herverzekeraars ontvangen en door verzekeraarsbetaalde herverzekeringspremie per regio in miljarden dollars (bron: IAIS)30Europa20100-10Azië enAustraliëAfrika,nabijeMiddenoostenLatijnsAmerika-20Noord-Amerika4.3 MotorrijtuigenHet premievolume van de branche Motorrijtuigen is in 2004 met minder dan 3% gestegenten opzichte van 2003. De stijging van het premievolume is hiermee volledig toe teschrijven aan de lichte stijging van de inflatie van 1,2% en de volgens het CBS geringegroei van het wagenpark in 2004. De premie per object is, gecorrigeerd voor inflatie, nagenoegstabiel gebleven in vergelijking met 2003.Figuur 14. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Motor101107108 10810753610510400 0-1 -100210099-59520002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004voor herverzekeringna herverzekeringnetto combined ratioFinancieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 23

Stevig tempo in afhandeling verkeersletselschadenDe Tweede Kamer heeft in het voorjaar van 2005 een motie ingediend bij de minister van Justitie om inzicht te verkrijgenin het tempo waarin langlopende verkeersletselschaden worden afgewikkeld. Het CVS heeft hiertoe een enquêtegehouden onder motorrijtuigenverzekeraars naar het aantal zaken van vóór 2000 dat nog niet is afgewikkeld met hetslachtoffer. Uit dit onderzoek blijkt dat verreweg de meeste langlopende verkeersletselschaden inmiddels zijn afgewikkeld,zoals blijkt uit onderstaande figuur. Zo bedraagt na zes jaar het percentage afgewikkelde zaken 97%. Deze cijfersgeven een indruk van de huidige situatie, die illustreert dat verbetering op dit terrein nog mogelijk is. De voortgang opdit gebied zal actief worden gevolgd.Verzekeraars krijgen jaarlijks gemiddeld ongeveer 50.000 meldingen van verkeersletselschaden binnen. In het onderzoekheeft het CVS daarom alle openstaande zaken uit 1998 nader onderzocht. Daaruit blijkt dat veel voorkomenderedenen waarom de zaak niet direct kan worden afgehandeld, onder meer zijn: het nog niet vaststelbaar zijn van (eendeel of een component van) de hoogte van de schade, omdat deze nog in ontwikkeling is, het nog niet bereiken vande medische eindtoestand (bijvoorbeeld omdat nog niet duidelijk is tot welke beperkingen het letsel uiteindelijk zalleiden) en het wachten op een uitspraak van de rechter.Figuur 15. Percentage openstaande verkeersletselschaden uitgezet tegen de looptijd1008060402000 2 4 6 8 10 12 14 16percentage openstaande zakenHet resultaat van de branche Motorrijtuigen is in 2004 zowel bij casco als bij WA verbeterdten opzichte van 2003. Ondanks hogere bedrijfskosten steeg het resultaat na rente en naherverzekering van 2 naar 6%, dankzij een sterke daling van de schadelast. Allereerst lijkenactiviteiten die op het verkeersgedrag van invloed zijn zoals het aanleggen van rotondes, hettoelaten van brommers op de weg en intensieve traject- en alcoholcontroles een positieve rolte spelen. Voorts is in de afgelopen jaren het aantal en de lengte van de files sterk toegenomen.De gemiddelde autosnelheid wordt daarmee lager, en dat heeft invloed op het aantal ongevallen.Volgens cijfers van het CBS en de Adviesdienst Verkeer en Vervoer (AVV) is het aantaldodelijke ongevallen met 19% afgenomen, van 1.088 in 2003 naar 881 in 2004. Tevens is hetaantal gewonden dat in het ziekenhuis werd opgenomen, veroorzaakt door verkeersongevallen,met 10% gedaald naar 9.486. De schadefrequentie bij Motor totaal is licht gedaald van20,5 naar 19,9 claims per 100 verzekeringen in 2004. Bij cascoverzekeringen ligt de frequentieeen stuk hoger dan bij WA, maar de schade per claim bij WA is weer veel groter.In 2004 is de diefstal van motorvoertuigen wederom teruggelopen, maar ten opzichte van2003 is deze terugloop gehalveerd. Waar in 2003 nog sprake was van een daling van 17%,was dit in 2004 nog altijd 10%. Wel was de daling van het aantal diefstallen van caravans metmaar liefst 40% spectaculair. De verplichte kentekening van caravans lijkt hierbij een groterol te hebben gespeeld.24 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Bij Personenauto’s WA en casco is de schadelast afgenomen, waardoor het resultaat in2004 is gestegen ten opzichte van 2003. In het bijzonder zijn de daling van het aantal verkeersongevallenen een kleiner aantal verkeersslachtoffers de belangrijkste redenen voorde stijging van het resultaat. Ook al is het totale resultaat van Vrachtauto’s licht gestegen,het blijft nog altijd negatief. Bij Vrachtauto’s WA is het resultaat na rente in procentenvan de verdiende premie in 2004 wederom zwaar negatief. Bij Vrachtauto’s casco is sprakevan een daling van het resultaat. Dit komt door de forse stijging van de reserveringenen een gering hoger kostenpercentage. De schadefrequentie bij personenauto’s daalt van24,1 naar 23,2 claims per 100 verzekeringen, terwijl bij vrachtauto’s de schadefrequentievrijwel stabiel blijft op ruim 40 claims per 100 verzekeringen. Het resultaat na rente envoor herverzekering van Personenauto’s en Vrachtauto’s, casco en WA, staat weergegevenin figuur 16.Figuur 16. Resultaat na rente en vóór herverzekering Personenauto’s en Vrachtauto’s, casco en WA15301124191078101515 151255700-5-1213-15-30-17 -17-25 -24-2120002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004pers. auto’s cascopers. auto’s WAvrachtauto’s cascovrachtauto’s WAConsument: liever fraudebestrijding dan privacyEen bijzondere vorm van diefstal betreft fraude. Uit de CVS-Consumentenmonitor 2004 blijkt dat wanneer aan deconsument wordt gevraagd of men ooit wel eens heeft gefraudeerd met verzekeringen, één op de acht consumentendit bevestigt. De consument denkt zelfs dat vier op de tien Nederlanders wel eens heeft gefraudeerd. Om fraude tebestrijden hebben verzekeraars extra, veelal privacygevoelige, informatie nodig. 63% van de consumenten heeft ergeen moeite mee om in het kader van fraudebestrijding extra privacygevoelige informatie ter beschikking te stellen.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 25

4.4 BrandHet premievolume bij brandverzekeringen is in 2004 met 3% toegenomen. De groei van hetpremievolume bij bedrijven is nagenoeg stilgevallen, terwijl de groei van het premievolumein het particuliere segment vooral een indexstijging is. De afgelopen twee jaren lag het groeipercentagebij de brandverzekeringen nog rond de 10%, dat vooral samenhing met de groeivan het premievolume bij bedrijven.Figuur 17. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Brand3026110105 1052010681112100100960-13 5-19087-10-68020002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004voor herverzekeringna herverzekeringnetto combined ratioHet resultaat na rente en na herverzekering is gestegen van 5 naar 12% van de verdiendepremie in 2004. Voornamelijk een lagere schadelast door minder grote stormen en een dalingvan het aantal en de lagere schadelast door grote branden zijn hiervan de oorzaak. Na eenopeenvolging van afwisselend goede en slechte jaren is 2004 in navolging van 2003 wederomeen goed jaar geworden. Opvallend is dat bij brandverzekeringen het resultaat op herverzekeringfors is verslechterd, van 6 naar 14% van de verdiende premie in 2004. Dit heeft te makenmet een sterke terugloop van de uitkeringen door herverzekeraars vanwege de fors lagereschadelast bij Brand bedrijven en de verhoging van het eigen behoud door verzekeraars invoorgaande jaren.Figuur 18. Resultaat na rente en vóór herverzekering Brand bedrijven enparticulieren (% verdiende premie)30302010915131822076-10-8-20-30-3020002001 2002 2003 2004Brand bedrijvenBrand particulierenHet resultaat van de particuliere brandverzekeringen (opstal- en inboedelverzekeringen)is verbeterd dankzij 10% minder (gemelde) woninginbraken en het uitblijven van grotestormen. De enige grote storm die zich in 2004 heeft voorgedaan, vond plaats in januari enkostte circa 50 miljoen euro. Het resultaat van de bedrijventekening is het afgelopen jaarfors verbeterd. Men name de daling van de schadelast door grote branden (branden met eenschade van meer dan 1 miljoen euro) met 179 miljoen euro tot 458 miljoen euro in 200426 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

droeg hieraan bij. Het aantal grote branden liep terug van 129 in 2003 naar 84 in 2004.Het afbranden van een kartonfabriek in Eerbeek (70 miljoen euro) en brand in een kaasfabriekin Lutjewinkel (60 miljoen euro) waren de grootste schadeposten. Verder blijkt uitonderzoek van TNS NIPO dat de criminaliteit tegen bedrijven, zoals afpersing, inbraak,vernieling en geweld is gedaald.Figuur 19. Schadelast grote branden gecorrigeerd voor inflatie (1987=100)200150100500‘87 ‘89 ‘91 ‘93 ‘95 ‘97 ‘99 ‘01 ‘03schadebedrag gecorrigeerd voor inflatie4.5 TransportTot de branche Transport horen verzekeringen voor aanbouw, binnenvaartcasco, landmateriaal,vervoerde goederen, vervoerdersaansprakelijkheid, pleziervaartuigen en zeecasco.Het premievolume bij transportverzekeringen is in 2004 gegroeid met 5% tegen 4% in2003. Het totale premievolume bedraagt naar schatting 560 miljoen euro. In de afgelopendecennia is het aandeel van transportverzekeringen in de totale schadebranche lichtafgenomen.Figuur 20. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Transport20181101510610574911100101100 100004 44-5-1909220002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004voor herverzekeringna herverzekeringnetto combined ratioHet resultaat na rente en na herverzekering van de branche Transport laat een stijging zienvan 4 naar 11% van de bruto verdiende premie in 2004. De belangrijkste oorzaak is eendaling van de betaalde schade. Anders dan het jaar ervoor, zijn er in 2004 geen brandenvan bootloodsen van betekenis geweest. Ook bij transportverzekeringen is het herverzekeringsresultaatverslechterd, namelijk met 2 procentpunten ten opzichte van 2003. Ook dithangt samen met een sterke terugloop van de uitkeringen door herverzekeraars, terwijl depremiebetalingen voor herverzekering nagenoeg gelijk zijn gebleven.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 27

4.6 AansprakelijkheidHet premievolume bij aansprakelijkheidsverzekeringen is het afgelopen jaar met 17%gegroeid. De groei van het premievolume van particuliere aansprakelijkheidsverzekeringenkwam uit op ruim 6%, terwijl de groei van het premievolume in de bedrijventekening met22% is toegenomen. Het premievolume in de bedrijventekening is sterk gegroeid dankzij hetonderbrengen van een aantal AVB-contracten op de Nederlandse markt, die voorheen elderswaren verzekerd. De premiestijging van de bedrijfsaansprakelijkheidsverzekeringen bedroegongeveer 6%. Tot deze branche behoren verder aansprakelijkheidsverzekeringen voor garagehoudersen landbouwers.Figuur 21. Resultaat na rente en vóór herverzekering Aansprakelijkheid bedrijven enparticulieren (% verdiende premie)15131050543 32 20-2-5-520002001 2002 2003 2004Aansprakelijkheid bedrijvenAansprakelijkheid particulierenHet resultaat van de branche Aansprakelijkheid is afgelopen jaar gedaald van 4 naar -3%in 2004. De daling van het resultaat is zowel bij particuliere als bij bedrijfsaansprakelijkheidte zien, zoals blijkt uit figuur 21. De voorzieningen voor AVP-verzekeringen zijn hetafgelopen jaar fors verhoogd, in tegenstelling tot de voorgaande jaren. Figuur 22 laat detoevoeging aan de schadevoorziening zien uitgedrukt in procenten van de verdiende premie.Voor AVB-verzekeringen zijn in de afgelopen jaren de voorzieningen voor long-tailschaden(vooral beroepsziekten zoals mesothelioom ten gevolge van asbest en RSI) al diverse kerenfors verhoogd. Ook in 2004 is de mutatie schadevoorziening verder gestegen, wat geheel voorrekening komt van het vergroten van de Nederlandse AVB-markt.Voor AVB-verzekeringen is er vanwege de forse toevoeging aan de voorzieningen sprake vaneen daling van het resultaat met bijna 4 procentpunt. Dit lijkt overeen te stemmen met watnaar voren is gekomen in het jaarlijkse aansprakelijkheidslimieten onderzoek van Marsh.Hieruit blijkt dat claims op werkgeversaansprakelijkheid in Nederland de laatste tijd aanzienlijkvaker voorkomen. Volgens dit onderzoek wordt Nederland een land waar steeds eerderwordt geprocedeerd. Dat komt voornamelijk door de inkrimping van de sociale zekerheid. Enook zegt Marsh dat het aantal claims op het gebied van asbest en RSI zijn toegenomen. HetCVS ziet daarentegen een stabilisering van het aantal asbestgerelateerde claims bij verzekeraars,en zelfs een gestage daling van het aantal RSI-claims. Ook het aantal meldingen vanberoepsziekten bij het Nederlands Centrum voor Beroepsziekten is in de afgelopen jarenafgenomen. Voorts blijkt uit de statistieken van het CVS dat het aantal claims op het gebiedvan bedrijfsaansprakelijkheid door de jaren heen daalt, terwijl de schadelast per claim stijgt.Waarschijnlijk zijn de voorzieningen bij AVB gestegen door reserveringen voor IBNR enlopende claims.28 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Figuur 22. Mutatie schadevoorziening AVB en AVP in procenten van de verdiende premie504550404032302430201817201310105 5 5402000 2001 2002 2003 200402000 2001 2002 2003 2004mutatie schadevoorziening AVBmutatie schadevoorziening AVP4.7 RechtsbijstandDe groei van het premievolume in de branche Rechtsbijstand is 13% in 2004. Dezestijging wordt voornamelijk veroorzaakt door een hogere premie per polis. Het groeipercentagein 2004 is in lijn met de vorige jaren. Het premievolume kwam in 2004 uitop ruim 400 miljoen euro. Rechtsbijstand blijft naar verwachting de komende jaren eenpotentiële groeimarkt. Het resultaat na rente is gestegen van 4% in 2003 naar 5% in 2004.De bedrijfs-, verkeers- en overige rechtsbijstandsvormen schrijven zwarte cijfers, terwijlhet resultaat bij gezinsrechtsbijstand ondanks een lichte verbetering in de rode cijfers blijftmet -11% in 2004. De claimfrequentie ligt rond het niveau van de afgelopen jaren. Verderis er sprake van minder meldingen van persoons- en ongevallenschade en is het aantalmeldingen van arbeidsrechtelijke geschillen niet gestegen.4.8 ReisIn de branche Reis is het premievolume gestegen met 1% ten opzichte van 2003. Het premievolumekwam daarmee in 2004 uit op ongeveer 400 miljoen euro. De vakantiemarktis een verzadigde markt geworden met een hoge verzekeringsdichtheid, die slechts beperktgroeit. Wel is er in deze markt een verschuiving gaande van aflopende naar doorlopendereis- en annuleringsverzekeringen. Het resultaat na rente van de totale reisbranche is in2004 uitgekomen op 11% van de bruto verdiende premie, een stijging met een procentpuntin vergelijking met 2003. Een daling van de bedrijfskosten is hiervoor de belangrijkstereden. De zeebeving in Zuidoost-Azië eind december had geen impact op het resultaatvan reisverzekeraars.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 29

5 Zorgverzekeringen- Resultaat Zorg is naar 10% gestegen- Winststijging dankzij verslechterde conjunctuur, reïntegratieactiviteiten verzekeraars en wettelijke maatregelen- Resultaat Ziektekosten boven nul- Premievolume Zorg is met 16% gestegen- Ziekteverzuim lager en WAO-instroom drastisch verminderd5.1 Overzicht zorgmarktDe premieomzet van de zorgverzekeringen kwam in 2004 uit op 11,6 miljard euro, eenstijging van 16% ten opzichte van 2003. Hiermee is de sector Zorg voor het eerst groterdan de sector Schade. Het resultaat na rente en na herverzekering bij Zorg is verder gestegenen komt in 2004 uit op 10% van de verdiende premie, zoals valt te zien in figuur 23.Dit is 3 procentpunten hoger dan in 2003.Figuur 23. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Zorg15110121052647687101001039900969591-59020002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004voor herverzekeringna herverzekeringnetto combined ratioHet resultaat van Zorg is vooral gestegen dankzij de verdere daling van het ziekteverzuimen de fors lagere WAO-instroom in 2004. Zo wijzen schattingen uit dat het ziekteverzuimbij private bedrijven rond de 4,6% ligt, wat een lichte daling betekent ten opzichtevan de 4,8% van 2003. In de periode 2000 – 2002 lag het ziekteverzuim nog bijna eenprocentpunt hoger op gemiddeld 5,5%. De WAO-instroom bedroeg in 2004 ruim 59.200personen en is daarmee op het laagste niveau sinds 1973 gekomen.Deze forse dalingen zijn toe te schrijven aan meerdere factoren. Een factor is de slechteeconomische ontwikkeling in de afgelopen jaren. Een goede indicator hiervoor is het consumentenvertrouwen.Een laag consumentenvertrouwen blijkt gepaard te gaan met eenlage WAO-instroom in het volgende jaar (zie kader op pagina 31). Ook hebben de reïntegratieactiviteitenvan verzekeraars, arbodiensten en verzekeraars een bijdrage geleverd aande afname van het aantal WAO’ers en de terugdringing van het ziekteverzuim. De sinds1 april 2002 ingevoerde Wet verbetering poortwachter is eveneens een factor van betekenis.30 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Tabel 3. WAO-instroom en ziekteverzuim 2000 – 2004 (bron: UWV en CBS)Jaar Instroom WAO ZiekteverzuimAantal %2000 100.200 5,52001 104.100 5,42002 92.400 5,42003 66.300 4,82004 59.200 4,6 7Conjunctuur speelt bijzondere rol in de ZorgHet consumentenvertrouwen weerspiegelt het vertrouwen van de consument in de algemene economische situatieen in de eigen financiële situatie. Uit figuur 24 links blijkt het consumentenvertrouwen ook een goede indicator tezijn voor de WAO-instroom. Hoe hoger het consumentenvertrouwen, hoe hoger de WAO-instroom een jaar lateren omgekeerd. De correlatie tussen het consumentenvertrouwen en de WAO-instroom over de periode 1980 tot2004 bedroeg 0,54. Over de periode 1987 tot 2004 is de correlatie zelfs 0,76. De correlatie is statistisch gezien vanbetekenis, hoewel het overigens geen bewijs is van een causaal verband.Figuur 24. WAO-instroom één jaar later (linkeras) en consumentenvertrouwen (rechteras); WAO-instroombij een stabiel consumentenvertrouwen en een vaste omvang van de beroepsbevolking (basisjaar is 1987)120.000100.00080.00060.00040.00020.0000‘80 ‘84 ‘88 ‘92 ‘96 ‘003020100-10-20-30-40-50100.00080.00060.00040.0001988 1992 1996 2000 2004WAO-instroom 1 jaar laterConsumentenvertrouwenAls de WAO-instroom wordt gecorrigeerd voor het consumentenvertrouwen en de groei van de beroepsbevolking(dat wil zeggen: als wordt uitgegaan van een stabiel consumentenvertrouwen en een onveranderde omvang van deberoepsbevolking), blijken de fluctuaties overigens kleiner dan de feitelijke instroom (zie figuur 24 rechts). Tussen1993 en 1995 deed zich de enige verandering van betekenis voor met de introductie van het WAO-gat. Daarna is deWAO-instroom op een structureel lager niveau blijven hangen. Het mag duidelijk zijn dat voor het voorspellen vande WAO-instroom altijd naar de conjunctuur en demografische ontwikkeling moet worden gekeken.7 Aangezien het CBS op een andere wijze informatie over ziekteverzuim is gaan verzamelen is een trendbreuk ontstaan en zijn de cijfersover het jaar 2004 nog niet beschikbaar. De schatting voor 2004 is gebaseerd op de ontwikkelingen in het ziekteverzuim overheid en hetziekteverzuim bij particuliere bedrijven in het eerste kwartaal van 2004.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 31

5.2 ZiektekostenHet premievolume van de particuliere ziektekostenverzekeringen is in 2004 met 19%gestegen tot 7,3 miljard euro. Dit wordt enerzijds veroorzaakt door de verhoging van depremies. Uit figuur 25 blijkt dat voor maatschappijpolissen (klasse 3), gemiddeld genomen,de premieverhogingen de laatste jaren gestaag zijn gedaald. Dit heeft vooral te makenmet een kleiner pakket. Anderzijds leidde de versobering van het ziekenfondspakkettot een uitbreiding van het premievolume op de aanvullende verzekeringen. Bovendien ishet aantal particulier verzekerden sterker gegroeid dan het aantal ziekenfondsverzekerden.Figuur 25. Verhoging particuliere premies maatschappijpolissen per 1 januari (bron: Vektis)15,012,711,310,010,07,7 7,75,00,020012002 2003 2004 2005premieverhogingen per 1 januariHet resultaat van de ziektekostenbranche is voor het derde achtereenvolgende jaar gestegenzoals valt te zien in figuur 26. De belangrijkste reden is de dalende schadelast. Dekosten voor het vergoeden van medicijnen nemen af, omdat in toenemende mate alleengenerieke medicijnen worden vergoed. De aandacht voor kostenbeheersing is toegenomen,waardoor er is gesnoeid in de beheers- en personeelskosten en daarnaast is hetziekenfondspakket verder beperkt.Figuur 26. Resultaat na rente (% verdiende premie) en netto combined ratio Ziektekosten1011055105104103 10301100101-1 -1-297-59520002001 2002 2003 200420002001 2002 2003 2004na herverzekeringnetto combined ratio32 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Consument is positief over eigen verzekeraarUit de CVS-Consumentenmonitor 2004 blijkt dat 80% van de consumenten net als in 2003 een positief beeldheeft van verzekeraars. Ook al zijn de meeste mensen positief over verzekeraars, het negatieve vooroordeel over debranche is wel bekend bij consumenten. Zo blijkt iets minder dan de helft van de mensen namelijk te denken dat‘de gemiddelde Nederlander’ een negatief beeld van verzekeraars heeft. Met andere woorden: ‘men kent het negatieveimago van de verzekeringsbranche, maar herkent het niet bij zichzelf’.Ziektekostenverzekeringen worden het meest genoemd als verzekeringen waarbij de consument een negatief beeldheeft. Dit speelt vooral bij jongere consumenten (25-34 jaar) met jonge kinderen en een laag inkomen. Opvallendgenoeg blijkt dat de consument in het algemeen wel behoorlijk tevreden is over de kwaliteit van de dienstverleningvan de eigen ziektekostenverzekeraar 8 . Het gemiddelde rapportcijfer dat de verzekeraar krijgt is evenals de vorigekeer een 7,5.Hoewel deze gegevens elkaar op het eerste gezicht enigszins lijken tegen te spreken, kan worden geconcludeerd datconsumenten tevreden zijn over de eigen ziektekostenverzekeraar, maar een negatief beeld hebben van ziektekostenverzekeringen.Ook hier lijkt te gelden dat de eigen ervaringen positief zijn en de ervaringen van anderen negatiefworden ingeschat. Dit soort schijnbare tegenstrijdigheden in consumentenopinies zijn geen onbekend verschijnsel.Onderzoek van Schwarz e.a. 9 wijst bijvoorbeeld uit dat Amerikanen het Amerikaanse Congres wantrouwen, maarhun eigen afgevaardigde in het Congres wel vertrouwen. Het concept ‘verzekeraars’ roept andere gevoelens op dan‘de eigen verzekeraar’.8 ‘De consument aan het woord; onderzoek naar de mening van de consument over de ziektekostenverzekering en het ziektekostenstelsel’,CVS, december 2004.9 Schwarz, N., Bless, H., Wänke, M., & Winkielman, P. (2003). Accessibility revisited. In G. V. Bodenhausen & A. J. Lambert (eds.),Foundations of social cognition: A Festschrift in honor of Robert S. Wyer, Jr. (pp. 51-77). Mahwah, NJ: Erlbaum.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 33

Verklaring begrippenAgioreserveReserve als onderdeel van het eigen vermogen van een verzekeraar, ontstaan doordataandelen boven de nominale waarde zijn geplaatst.Annualised Premium Equivalent (APE)Het volume van de nieuwe levenproductie uitgedrukt in zogenaamde premieequivalentenop jaarbasis. APE bestaat uit periodieke premies op jaarbasis plus 10% vande nieuwe koopsompremies.BackservicesDe kosten van inkoop van pensioen over al verstreken dienstjaren.BedrijfskostenHet totaal van kosten en provisie; dit bestaat uit de componenten acquisitiekosten, wijzigingoverlopende acquisitiekosten, beheers- en personeelskosten, winstdeling en provisieherverzekering.BeleggingsverzekeringEen levensverzekering waarbij de premie of koopsom wordt belegd in aandelen ofbeleggingsfondsen. Het op te bouwen kapitaal wordt te zijner tijd omgezet in (jaarlijkse)uitkeringen.B-polisPensioentoezegging aan werknemer, waarbij de werkgever zelf een pensioenverzekeringafsluit bij een levensverzekeraar.Bruto combined ratioGeleden schade en bedrijfskosten in verhouding tot de verdiende premie, inclusiefherverzekering.Bruto verdiende premieHet totaal van de geboekte (ontvangen) premies inclusief het herverzekerde deel (de premiesbetaald aan de herverzekeraar), minus de premievoorziening ultimo (de premie diedoor de verzekeringnemer vooruit is betaald en waarvoor nog een verzekeringsprestatiegeleverd gaat worden), plus de premievoorziening primo (vooruitbetaalde premie van hetvoorgaande jaar).C-polisPensioentoezegging aan werknemer, waarbij de werkgever zijn werknemers zelf in staatstelt een pensioenverzekering af te sluiten bij een levensverzekeraar.Directe binnenlandse tekeningDe totale tekening (= omzet) van schade- en zorgverzekeraars bestaat uit directe en indirectetekening (herverzekering aangenomen van andere verzekeraars). De directe tekeningbestaat uit binnenlandse en buitenlandse tekening. De buitenlandse en indirecte tekeningvormen samen ongeveer 5% van het totaal. In de enquête schadeverzekeringen van hetCVS wordt enkel de directe binnenlandse tekening beschouwd.Eigen behoudHet gedeelte van een schade dat voor rekening van de verzekeraar en niet van de herverzekeraarkomt.Eigen vermogenHet eigen kapitaal van een onderneming, waaronder het aandelenkapitaal en de reserves.34 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Grote brandenBranden met een schade van meer dan 1 miljoen euro.Herverzekeringsresultaat(of herverzekeringsmarge) Resultaat van de premie betaald aan de herverzekeraar, deherverzekerde schade, de provisie ontvangen van de herverzekeraar, en gemiste rente.De herverzekeringsmarge wordt uitgedrukt als percentage van de verdiende premie. Ditafgetrokken van het resultaat na rente levert het resultaat na herverzekering op.HerwaarderingsreserveDe niet-gerealiseerde winsten en verliezen op de aandelenportefeuille.Incured but not reported (IBNR)Voorzieningen voor schaden die zich wel hebben voorgedaan, maar die nog niet gemeldzijn of bekend zijn bij de verzekeraar.KapitaalverzekeringLevensverzekering waarbij het verzekerde bedrag ineens wordt uitgekeerd bij overlijdenen/of op een vaste datum.KoopsomEen bedrag dat een verzekerde ineens bij een verzekeraar stort om in de toekomst bijvoorbeeldeen lijfrente-uitkering te ontvangen.Leven collectiefBedrijfsonderdeel bij verzekeraars dat zich bezighoudt met verzekeringen waarbij éénpartij de verzekeringnemer is voor andere partijen. Bijvoorbeeld de collectieve pensioenverzekeringvoor werknemers, waarbij de werkgever als verzekeringnemer optreedt.Leven individueelBedrijfsonderdeel bij verzekeraars dat zich bezighoudt met levensverzekeringen dieworden afgesloten door individuele personen.Long-tailschadeSchaden die pas optreden na een lange incubatietijd, zonder dat vooraf altijd bekend is ofer ook daadwerkelijk schaden optreden. Bijvoorbeeld ten gevolge van beroepsziekten zoalsmesothelioom en RSI.Netto combined ratioGeleden schade en bedrijfskosten in verhouding tot de verdiende premie, exclusiefherverzekering. De netto combined ratio is een indicator voor het verzekeringstechnischeresultaat.Onverdeelde winstGerealiseerde winst die niet aan aandeelhouders wordt uitgekeerd.Periodieke premieHet bedrag dat periodiek wordt gestort bij een verzekeraar om in de toekomst een uitkeringbij overlijden (kapitaalverzekering) of om een (periodieke) uitkering te ontvangen bijleven.PremievolumePremieomzet of premie-inkomen.(Technisch) resultaat voor herverzekering(ook: resultaat na rente) De verdiende premies minus de geleden schade en bedrijfskosten,plus de renteopbrengsten van de voorzieningen.Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 35

(Technisch) resultaat na herverzekeringHet resultaat na rente (resultaat voor herverzekering) minus de herverzekeringsmarge(herverzekeringsresultaat).Tweede pijlerHet werknemerspensioen of de pensioentoezeggingen die zijn vastgelegd in pensioenregelingendie zijn overeengekomen tussen werkgever en werknemers. Het werknemerspensioenkan naar keuze van de desbetreffende sociale partners zowel door verzekeraarsals door pensioenfondsen worden uitgevoerd.Opbouw resultaatGeboekte premie- Mutatie premievoorziening= Verdiende premieBetaalde schade+ Mutatie schadevoorziening= Geleden schadeVerdiende premie- Geleden schade- Bedrijfskosten= Technisch resultaat voor renteTechnisch resultaat voor rente+ Rente technische voorzieningen= Technisch resultaat na renteTechnisch resultaat na rente- Kosten herverzekering= Technisch resultaat na herverzekering36 Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004

Uitgave van het Verbond van Verzekeraars,Centrum voor Verzekeringsstatistiek.Bordewijklaan 2, 2591 XR Den HaagPostbus 93450, 2509 AL Den HaagTelefoon: 070 - 3338500Fax: 070 - 3338510E-mail: info@verzekeraars.nlInternet: www.verzekeraars.nlVormgeving en druk:Artmark BNO, RijswijkFotografie omslag:Hollandse Hoogte(2005.06.2.A)Financieel jaarverslag verzekeringsbranche 2004 3