Hoogproductief melkvee managen rondom de kalving

DIERGEZONDHEIDPreventie perinatale sterfteHoogproductief melkvee managenrondom de kalvingTekst: Dierenarts Miel Hostens - Vakgroep Voortplanting, Verloskunde en Bedrijfsdiergeneeskunde - Faculteit Diergeneeskunde - UGentBeeld: AgrarfotoWereldwijd haalt ongeveer 7 % van de kalverende 3e levensdag niet. In de diergeneeskundeworden kalveren die na een drachtduur vanminimaal 260 dagen sterven voor, tijdens, of tot48 uur na de kalving, omvat door de termperinatale sterfte. Onderzoek heeft uitgewezendat 90 % van deze kalveren bij het begin van dekalving nog in leven is. Ander onderzoek heeftdan weer aangetoond dat de geleden verliezendoor perinatale sterfte in belangrijke mate beperktkunnen worden door een goede preventie.Een moeilijke of abnormale kalving vormt hetbelangrijkste risico voor perinatale sterfte.Het aantal abnormale of moeilijke kalvingenop de bedrijven blijft echter constant, terwijlhet aantal perinatale sterftegevallen wereldwijdin stijgende lijn is. De preventie vanperinatale sterfte wordt daarom besprokenmet een voorafgaand verhaal van moeilijkeof abnormale kalving.Moeilijke of abnormale kalvingBinnen de preventie van moeilijke ofabnormale kalvingen bestaan er 5 tijdstippenwaarop extra aandacht gevestigd moetworden:1. Kalveren die voortkomen uit koeien meteen voorgeschiedenis van abnormale ofmoeilijke kalvingen, tweelingen en kalfziekte,maken meer kans om zelf eenabnormale of moeilijke kalving mee temaken. Hetzelfde geldt voor zware vaarskalverenaangezien deze een grotere kansmaken om zelf een zwaar kalf ter wereldte brengen. Ook kalveren die geborenworden op het einde van het kalfseizoenzijn vaker minder goed uitgegroeid op hetmoment van hun eerste kalving. Voorzover mogelijk kan hiermee rekeninggehouden worden als beslist wordtvaarskalveren of vaarzen te verkopen.2. Vaarzen moeten voldoende groeien om ophet moment van eerste inseminatie 65 %van het volwassen lichaamsgewicht (350kg) te bereiken. Het lichaamsgewicht enniet de leeftijd bepaalt het moment vaneerste inseminatie. Een tweede essentiëlefactor op het moment van eersteinseminatie is een correcte stierkeuze (bv.* (Lees: ‘Bestaat het ideale droogstandrantsoen? - Melkveebedrijf april 2008 - p. 18).Goed toezicht nadat de pootjesblaas of slijmblaas gebroken is met eventueel correct ingrijpen beperktperinatale sterfte tijdens de kalving tot een minimum.pinkenstier).3. Het gebruik van gesekst sperma ofgeslachtsbepaling van het embryo op55 tot 65 dagen dracht zijn mogelijkhedenom het risico op een moeilijke kalvingbeter te kunnen inschatten maar worden(nog) niet routinematig toegepast.12 | MELKVEEBEDRIJF / NR 7 / JULI 2009 / DIERGEZONDHEID

4. Vaarzen dienen rond het kalven 85 % vanhun volwassen gewicht bereikt én, eenoptimale lichaamsconditie (3,5) te hebben,én af te kalven op een leeftijd van 24maanden. Is dit niet het geval, dan stijgtde kans op een abnormale of moeilijkekalving aanmerkelijk. De periode voor hetkalven is niet alleen voor vaarzen maarook voor de koeien van groot belang. Zo iseen gebalanceerd rantsoen in de close upperiode,waarin de koeien aan het rantsoenvan de melkgevende koeien kunnen wennen,belangrijk om een te plotse overgang inhet rantsoen te vermijden*. Een kortedroogstand voorkomt zware kalveren,extra beweging tijdens de droogstandzorgt dan weer voor een vlot verloop vande kalving. Bij vaarzen blijkt de factor stresseen grote invloed te hebben op hetvoorkomen van perinatale sterfte,voornamelijk stress op het moment vankalven. Dit kan voorkomen worden doorvaarzen sneller dan de koeien naar deafkalfbox te verplaatsen, hen tijdens hetkalven te scheiden van de oudere koeienen zeker niet aan te binden tijdens hetkalven. Probeer ten slotte te vermijden datroutinetaken zoals voeren of uitmestenuitgevoerd worden in de buurt van deafkalfbox op het moment dat er een kalvingplaatsvindt. Rond het afkalven worden dedieren het best in een diepstrooiselbox of-stal, op rubberen matten of beter nog, inhet zand gehuisvest. Het aanbinden vankoeien rond het moment van kalven isabsoluut ongewenst ondanks het feit datdit vroeger vaak routinematig werdtoegepast. Immers, op de meeste bedrijvenzijn de dieren niet meer gewend omaangebonden te staan. Er moet altijdvisueel contact met de rest van de kuddezijn om het kalfproces niet te onderbrekenals gevolg van stress door sociale isolatie.Koeien moeten tenminste 24 uur opvoorhand naar een kalfbox verplaatstworden. Indien het kalfproces reedsbegonnen is, laat het dier op de plaatswaar het zich op dat moment bevindtverder kalven. Over dit laatste zijn niet alleonderzoekers het eens. Sommigen menendat de dieren zelfs in de tweede fase vande kalving, dit is wanneer de pootjesblaas(slijmblaas) gebroken is, nog verplaatstmogen worden.5. Een goed toezicht nadat de pootjesblaasof slijmblaas gebroken is met eventueelcorrect ingrijpen (al dan niet metinschakelen van de dierenarts) zorgt er danweer voor dat tijdens de kalving perinatalesterfte tot een minimum wordt beperkt.Te vroeg of onnodig ingrijpen (=ingrijpenals de koe ook wel alleen zou hebbengekalfd), moet echter ook wordenvermeden aangezien het afkalfproces danvaak geforceerd verloopt, wat aanleidinggeeft tot een verhoogd aantal witvuilendekoeien. Het feit dat een veehouder klaagtdat hij vaak koeien moet helpen omdat erveel kalveren ‘nog op de rug liggen’ tijdenshet afkalven, is in vele gevallen een tekenvan te vroeg ingrijpen.Preventie perinatale sterfteOmdat een abnormale of moeilijke kalvingde hoofdoorzaak is van perinatale sterftegelden de vermelde adviezen ook bij depreventie van perinatale sterfte. Perinatalesterfte komt echter ook voor zondervoorafgaande moeilijke of abnormale kalving.De volgende adviezen kunnen dan gegevenworden:1. Op het bedrijf dient onderzocht te wordenof infectieuze oorzaken zoals BVD ofNeospora oorzaak van de problemen zijn.2. Dieren die veel conditie verliezen tijdensde droogstand moeten extra in de gatengehouden worden aangezien deze drachtigkunnen zijn van een tweeling. Ze moetenextra bijgevoerd worden om verderconditieverlies te beperken.3. Een studie uitgevoerd met HolsteinFriesian-vaarzen heeft aangetoond dathet niet alleen het management voor hetkalven maar zeker ook het managementop het moment van kalven vandoorslaggevend belang is bij het voorkomenvan perinatale sterfte. Een goeie bewakingwanneer de pootjesblaas gebroken is,blijkt ook hier heel belangrijk terwijldirect visueel contact met het dier hierbijvermeden dient te worden om de stresszoveel mogelijk te beperken. Goederesultaten werden volgens dit onderzoekverkregen met het gebruik van camera’som de kalvende koeien te bewaken.4. Van groot belang bij dit alles is het kunneninschatten van het eigenlijke moment vanafkalven. Dit start bij het correct bijhoudenvan inseminatiedata en drachtdiagnoses.Directe parameters van een naderendekalving die gebruikt kunnen worden, zijn o.a.zwelling van de uier, gedragsveranderingvan de dieren, relaxatie van de bandeneventueel gecombineerd met een dagelijksemonitoring van de lichaamstemperatuur.Indien de temperatuur van hoogdrachtigedieren tegenover de vorige dag 1 graadgedaald is, dan kalft dit dier hoogstwaarschijnlijk binnen de daaropvolgende24 uur. De temperatuur moet wel elke dagop exact hetzelfde moment gemetenworden. Enige nuancering is dat niet allekoeien sterk dalen in temperatuur.Wanneer koeien bijvoorbeeld lijden aaneen uierontsteking en daardoor koortshebben, zal de temperatuur weinig of nietzakken. Kort samengevat: dalen = kalven,niet dalen ≠ niet kalven. Tegenwoordigzijn ook steeds meer toestellen op de marktdie kunnen helpen bij het voorspellen vaneen kalving. Deze toestellen zijn opsommige probleembedrijven effectiefgebleken om het moment van kalven beterte helpen inschatten. Het beïnvloeden vanhet tijdstip van kalven is reeds hetonderwerp geweest van meerdere studies.Zo heeft het laat in de avond voeren vande koeien in enkele onderzoeken bewezeneen manier te zijn om overdag meerkalvingen te hebben.5. Na het kalven dienen de kalveren geborenna een moeilijke of abnormale verlossinghet best in een warme omgeving teworden gehuisvest, eventueel onder eenwarmtelamp. Zowel het kalf als denageboorte moeten zo snel mogelijk uitde afkalfbox verwijderd worden en ook dekoe moet, zodra ze stevig op haar potenstaat, bij de groep aansluiten.6. Indien het kalf voor, tijdens of na dekalving toch sterft is het raadzaam hetkalf in de daarvoor bestemde laboratoriate laten onderzoeken naar het tijdstip ende mogelijke oorzaak van sterfte. Op dezemanier kunnen gerichter maatregelengenomen worden in de preventie vanperinatale sterfte, zeker wanneer er geensprake was van een moeilijke ofabnormale kalving.Streefdoel op bedrijfsniveau is eenperinatale sterfte bij minder dan 6 % van dekoeien en minder dan 8 % van de vaarzen.De preventie ervan komt uiteindelijk zowelhet welzijn van de koeien (minder moeilijkeof abnormale kalvingen, vlottere overgangvan de droogstaande koeien naar delacterende koeien) en de portemonneevan de veehouder (meer levensvatbarekalveren) ten goede. Een lichtpuntje in dehuidige moeilijke omstandigheden van demelkveehouderij?