Referentiekader taal en rekenen
13.07.2015 • Views
Share Embed Flag

Referentiekader taal en rekenen

Referentiekader taal en rekenen

Referentiekader taal en rekenen

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
basisvaardigheden.nl

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

START NOW

COLOFONEnschede, oktober 2009In opdracht van:Ministerie van OCWIn sam<strong>en</strong>werking met:Het definitieve refer<strong>en</strong>tiekader is tot stand gekom<strong>en</strong>in verschill<strong>en</strong>de werkgroep<strong>en</strong>, onder leiding van:- H.P. Meijerink (voorzitter)- prof. dr. J.F. Letschert, SLO (inhoudelijk secretaris)- prof. dr. G.C.W. Rijlaarsdam, Graduate School of Teaching andLearning, Universiteit van Amsterdam (voorzitter werkgroep <strong>taal</strong>)- prof. dr. H.H. van d<strong>en</strong> Bergh, OWI Nederlands (voorzitter werkgroep <strong>taal</strong>)- prof. dr. A. van Streun, Universiteit van Groning<strong>en</strong>/ Departm<strong>en</strong>tof Education in Mathematics (voorzitter werkgroep rek<strong>en</strong><strong>en</strong>)Doorlop<strong>en</strong>de leerlijn<strong>en</strong> Taal <strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>Postbus 20417500 CA EnschedeInformatieTel. 053 4840666www.<strong>taal</strong><strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.nlOntwerp <strong>en</strong> realisatieNeerlandsvlak, Zutph<strong>en</strong>DrukLulof druktechniek, Almelo4

Aan de slag met doorlop<strong>en</strong>deleerlijn<strong>en</strong> <strong>taal</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>Voor u ligt het ‘<strong>Refer<strong>en</strong>tiekader</strong> doorlop<strong>en</strong>de leerlijn<strong>en</strong> <strong>taal</strong> <strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’. Voor het hele onderwijs (van de basisschool tot hethoger onderwijs!) is hierin vastgelegd wat leerling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong>k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als het gaat om Nederlandse <strong>taal</strong> <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde. Het gaat om basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> -vaardighed<strong>en</strong> die vooralle leerling<strong>en</strong> van belang zijn. Het doel van de invoering van e<strong>en</strong>refer<strong>en</strong>tiekader voor deze basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> -vaardighed<strong>en</strong> is e<strong>en</strong>algem<strong>en</strong>e niveauverhoging. Het aanler<strong>en</strong> van de basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong>-vaardighed<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> kerntaak van het onderwijs.Basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> -vaardighed<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong> op verschill<strong>en</strong>d<strong>en</strong>iveaus beheers<strong>en</strong>. Voor <strong>taal</strong> zijn er in to<strong>taal</strong> vier niveausbeschrev<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde drie. Daarbij wordtonderscheid gemaakt tuss<strong>en</strong> e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>teel niveau (F) <strong>en</strong> e<strong>en</strong>streefniveau (S). Het niveau 2F heeft iedere<strong>en</strong> nodig om tekunn<strong>en</strong> participer<strong>en</strong> in de maatschappij.StreefniveausEr zijn leerling<strong>en</strong> die minder snel of sneller dan gemiddeld deleerstof beheers<strong>en</strong>. Al deze leerling<strong>en</strong> will<strong>en</strong> we uitdag<strong>en</strong>. De <strong>en</strong>egroep door wat meer dan voorhe<strong>en</strong> van ze te vrag<strong>en</strong> om zo veelmogelijk e<strong>en</strong> fundam<strong>en</strong>teel niveau te behal<strong>en</strong>. De tweede groepdoor ze wat extra’s te bied<strong>en</strong>: e<strong>en</strong> streefniveau. Bij <strong>taal</strong> betek<strong>en</strong>tdit dat je deze leerling<strong>en</strong> de stof op e<strong>en</strong> direct volg<strong>en</strong>dfundam<strong>en</strong>teel niveau aanbiedt (bijvoorbeeld 2F=1S). Bij rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde gaat het om e<strong>en</strong> apart beschrev<strong>en</strong>, abstracter, niveau.De onderdel<strong>en</strong>Voor <strong>taal</strong> zijn per niveau de volg<strong>en</strong>de domein<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>:• Mondelinge <strong>taal</strong>vaardigheid• Lez<strong>en</strong>• Schrijv<strong>en</strong>• Begripp<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> <strong>taal</strong>verzorgingVoor rek<strong>en</strong><strong>en</strong> gaat het om de volg<strong>en</strong>de domein<strong>en</strong>:• Getall<strong>en</strong>• Verhouding<strong>en</strong>• Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkunde• Verband<strong>en</strong>Waarom e<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiekader?1. Het refer<strong>en</strong>tiekader zorgt voor efficiëntere <strong>en</strong> effectievereonderwijsprogramma’s. De programma’s van de verschill<strong>en</strong>deschooltyp<strong>en</strong> sluit<strong>en</strong> beter op elkaar aan waardoor herhaling<strong>en</strong>,of erger nog, hiat<strong>en</strong>, voorkom<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Er is duidelijkomschrev<strong>en</strong> wat uw leerling moet k<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> als hetom de basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> -vaardighed<strong>en</strong> gaat. U kunt dus heelgericht gaan werk<strong>en</strong>.2. Het refer<strong>en</strong>tiekader kan u uitdag<strong>en</strong> het <strong>taal</strong>- <strong>en</strong> rek<strong>en</strong>beleid opuw school opnieuw te doord<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.3. Als u in de positie van ontvang<strong>en</strong>de school (vervolgonderwijs)b<strong>en</strong>t, kunt u vaststell<strong>en</strong> waar remediëring nodig is, waaronderhoud volstaat of waar doorgewerkt kan word<strong>en</strong> richtinghet beoogde eindniveau.Welk niveau geldt voor welke leerling?De refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus zull<strong>en</strong> nog (wettelijk) word<strong>en</strong> toegewez<strong>en</strong>aan de verschill<strong>en</strong>de schooltyp<strong>en</strong>. De expertgroep die hetrefer<strong>en</strong>tiekader heeft ontwikkeld heeft al e<strong>en</strong> eerste voorstel<strong>Refer<strong>en</strong>tiekader</strong>gedaan:eindbasisonderwijs1 Feind vmbo bb/kbmbo 1/2eindvmbo gl/tl2Feind havombo-4Algeme<strong>en</strong> maatschappelijk niveauDrempelsWat gaat u merk<strong>en</strong> van het refer<strong>en</strong>tiekader?• In het primair onderwijs zull<strong>en</strong> leerlijn<strong>en</strong>, tuss<strong>en</strong>doel<strong>en</strong>,leerlingvolgsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> de verschill<strong>en</strong>de toets<strong>en</strong> die op demarkt zijn, moet<strong>en</strong> gaan overe<strong>en</strong>stemm<strong>en</strong> met hetrefer<strong>en</strong>tiekader.• In het voortgezet onderwijs zull<strong>en</strong> de exam<strong>en</strong>programma’sword<strong>en</strong> geijkt <strong>en</strong> word<strong>en</strong> de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus gebruikt bij deontwikkeling van c<strong>en</strong>trale exam<strong>en</strong>s <strong>en</strong> syllabi.• In het middelbaar beroepsonderwijs zull<strong>en</strong> de basisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong>-vaardighed<strong>en</strong> Nederlands <strong>en</strong> rek<strong>en</strong><strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal word<strong>en</strong>geëxamineerd <strong>en</strong> ook daar zull<strong>en</strong> de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus word<strong>en</strong>gebruikt.• In het voortgezet onderwijs zull<strong>en</strong> alle leerling<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>toetsaflegg<strong>en</strong> als onderdeel van het eindexam<strong>en</strong>.• Er word<strong>en</strong> door uitgevers additioneel materiaal <strong>en</strong> leeswijzersontwikkeld op basis van de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus.• Er wordt hulp <strong>en</strong> ondersteuning aangebod<strong>en</strong> via de verschill<strong>en</strong>desteunpunt<strong>en</strong>.Meer informatie?• Meer informatie over de totstandkoming van het refer<strong>en</strong>tiekadervindt u in de eindrapportages van de Expertgroep Doorlop<strong>en</strong>de3Feind vwohbowo4F5

Leerlijn<strong>en</strong> Taal <strong>en</strong> Rek<strong>en</strong><strong>en</strong>: ‘Over de drempels met <strong>taal</strong> <strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’, ‘Over de drempels met rek<strong>en</strong><strong>en</strong>’ <strong>en</strong> Over de drempelsmet <strong>taal</strong>’, te download<strong>en</strong> van:www.<strong>taal</strong><strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.nl/refer<strong>en</strong>tiekader/rel_doc/• Het refer<strong>en</strong>tiekader ligt er nu <strong>en</strong> zal de kom<strong>en</strong>de jar<strong>en</strong>geleidelijk aan ver<strong>taal</strong>d word<strong>en</strong> naar de verschill<strong>en</strong>deonderwijssector<strong>en</strong>. Dan wordt ook preciezer duidelijk welkniveau voor welke leerling zal gaan geld<strong>en</strong>.• Op de website www.<strong>taal</strong><strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.nl kunt u actuele informatievind<strong>en</strong> over de implem<strong>en</strong>tatie van het refer<strong>en</strong>tiekader.LeeswijzerIn deze publicatie vindt u de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus voor <strong>taal</strong> <strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. We licht<strong>en</strong> hier toe hoe de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus voor dezevakk<strong>en</strong> in elkaar zitt<strong>en</strong>.A. Voor <strong>taal</strong> zijn er vier domein<strong>en</strong> op vier niveaus beschrev<strong>en</strong>.De niveaus gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> opklimm<strong>en</strong>de moeilijkheidsgraad inbasisk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> -vaardighed<strong>en</strong> aan. Elk fundam<strong>en</strong>teel niveauomvat het voorgaande niveau. En bij het behal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>fundam<strong>en</strong>teel niveau kan het volg<strong>en</strong>de niveau gezi<strong>en</strong> word<strong>en</strong>als e<strong>en</strong> streefniveau.Deze publicatie bevat e<strong>en</strong> beschrijving voor de vier domein<strong>en</strong>van <strong>taal</strong>, dit zijn:1. Mondelinge <strong>taal</strong>vaardigheid met de drie subdomein<strong>en</strong>gespreksvaardigheid, luistervaardigheid <strong>en</strong> spreekvaardigheid.2. Leesvaardigheid met de twee subdomein<strong>en</strong>: lez<strong>en</strong> van zakelijketekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> van fictionele, narratieve <strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong>.3. Schrijfvaardigheid. Schrijv<strong>en</strong> wordt ruim opgevat, het gaat omhet producer<strong>en</strong> van creatieve <strong>en</strong> zakelijke tekst<strong>en</strong>.4. Begripp<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> <strong>taal</strong>verzorging. In de begripp<strong>en</strong>lijst staanbegripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> concept<strong>en</strong> die leerling<strong>en</strong> <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> nodighebb<strong>en</strong> om over <strong>taal</strong>vaardigheid van gedacht<strong>en</strong> te wissel<strong>en</strong>.Bij <strong>taal</strong>verzorging gaat het om zak<strong>en</strong> die in di<strong>en</strong>st staan vane<strong>en</strong> verzorgde schriftelijke <strong>taal</strong>productie.De beschrijving van de refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus k<strong>en</strong>t voor de domein<strong>en</strong>mondelinge <strong>taal</strong>vaardigheid, leesvaardigheid <strong>en</strong> schrijfvaardig heid<strong>en</strong> voor de vier niveaus dezelfde opbouw:• e<strong>en</strong> algem<strong>en</strong>e omschrijving van het (sub)domein;• tak<strong>en</strong>, die e<strong>en</strong> leerling op het betreff<strong>en</strong>de niveau moet kunn<strong>en</strong>uitvoer<strong>en</strong>;• k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoering die aangev<strong>en</strong> aan welkekarakteristiek<strong>en</strong> e<strong>en</strong> taak of e<strong>en</strong> product op het betreff<strong>en</strong>d<strong>en</strong>iveau moet voldo<strong>en</strong>.Het vierde domein begripp<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> <strong>taal</strong>verzorging k<strong>en</strong>t e<strong>en</strong>eig<strong>en</strong> structuur. Hierin wordt beschrev<strong>en</strong> wat we van leerling<strong>en</strong>verwacht<strong>en</strong> als het gaat om grammatica <strong>en</strong> spelling <strong>en</strong> er staanbegripp<strong>en</strong> in die leerling<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> op deverschill<strong>en</strong>de niveaus. Per (sub)domein vindt u de vierrefer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus naast elkaar gepres<strong>en</strong>teerd.B. Voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong>/wiskunde gaat het om van elkaar onderscheid<strong>en</strong>fundam<strong>en</strong>tele <strong>en</strong> streefniveaus, die op drie niveaus zijnbeschrev<strong>en</strong>. De fundam<strong>en</strong>tele niveaus richt<strong>en</strong> zich op basalek<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> zijn gericht op e<strong>en</strong> meertoepassinggerichte b<strong>en</strong>adering van rek<strong>en</strong><strong>en</strong>. Daarbij geldt date<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d fundam<strong>en</strong>teel niveau e<strong>en</strong> eerder niveau omvat (2Fomvat 1F <strong>en</strong> 3F omvat 2F). De streefniveaus bereid<strong>en</strong> voor op demeer abstracte wiskunde. Bij rek<strong>en</strong><strong>en</strong> is er - in teg<strong>en</strong>stelling tot<strong>taal</strong> - ge<strong>en</strong> invulling gegev<strong>en</strong> aan het vierde niveau, omdat m<strong>en</strong>dan geheel in het domein van de wiskunde komt. Ook hier geldtdat e<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>d streefniveau e<strong>en</strong> eerder niveau omvat (2S omvat1S <strong>en</strong> 3S omvat 2S), maar daarbij omvat het eerste streefniveau(1S) ook nog het eerste fundam<strong>en</strong>tele niveau (1F). 1S is daarbij ooke<strong>en</strong> verdieping van k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong> t<strong>en</strong> opzichte van 1F<strong>en</strong> word<strong>en</strong> er acc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> verlegd.Voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong> zijn er vier domein<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>, te wet<strong>en</strong>:1. Getall<strong>en</strong>2. Verhouding<strong>en</strong>3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkunde4. Verband<strong>en</strong>Elk domein is bij rek<strong>en</strong><strong>en</strong> opgebouwd uit de onderdel<strong>en</strong>:• notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is, waarbij het gaat om de uitspraak,schrijfwijze <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is van getall<strong>en</strong>, symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties <strong>en</strong>om het gebruik van wiskunde<strong>taal</strong>;• met elkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, waarbij het gaat om hetverband tuss<strong>en</strong> begripp<strong>en</strong>, notaties, getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> dagelijksspraakgebruik;• gebruik<strong>en</strong>, waarbij het gaat om rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> in te zett<strong>en</strong>bij het oploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>.Elk van deze drie onderdel<strong>en</strong> is steeds opgebouwd uit drie typ<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> vaardighed<strong>en</strong>. Die zijn als volgt kort te karakteriser<strong>en</strong>:• paraat hebb<strong>en</strong>: k<strong>en</strong>nis van feit<strong>en</strong> <strong>en</strong> begripp<strong>en</strong>, reproducer<strong>en</strong>,routines, techniek<strong>en</strong>;• functioneel gebruik<strong>en</strong>: k<strong>en</strong>nis van e<strong>en</strong> goede probleemaanpak,het toepass<strong>en</strong>, het gebruik<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> het schoolvak;• wet<strong>en</strong> waarom: begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> verklar<strong>en</strong> van concept<strong>en</strong> <strong>en</strong>method<strong>en</strong>, formaliser<strong>en</strong>, abstraher<strong>en</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>eraliser<strong>en</strong>, blijkgev<strong>en</strong> van overzicht.Voor rek<strong>en</strong><strong>en</strong> vindt u per domein de niveaus 1F, 2F <strong>en</strong> 3F naastelkaar gepres<strong>en</strong>teerd, hetzelfde geldt voor de niveaus 1S, 2S <strong>en</strong> 3S.Bij rek<strong>en</strong><strong>en</strong> word<strong>en</strong> in de overzicht<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>de voorbeeld<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemd. Deze zijn niet uitputt<strong>en</strong>d.6

Refer<strong>en</strong>ti<strong>en</strong>iveaus<strong>taal</strong>1. Mondelinge Taalvaardigheid1.1. Gesprekk<strong>en</strong> 81.2. Luister<strong>en</strong> 91.3. Sprek<strong>en</strong> 112. Lez<strong>en</strong>2.1. Zakelijke tekst<strong>en</strong> 122.2. Fictionele, narratieve <strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong> 143. Schrijv<strong>en</strong> 154. Begripp<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> Taalverzorging4.1. Begripp<strong>en</strong>lijst 174.2. Taalverzorging 174.3. Niveaubeschrijving<strong>en</strong> 184.4. Moeilijkheid 197

1. Mondelinge Taalvaardigheid1.1. Gesprekk<strong>en</strong>Algem<strong>en</strong>e omschrijvingGesprekk<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FKan e<strong>en</strong>voudige gesprekk<strong>en</strong>voer<strong>en</strong> over vertrouwdeonderwerp<strong>en</strong> in het dagelijkslev<strong>en</strong> op <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> school.Kan in gesprekk<strong>en</strong> over alledaagse<strong>en</strong> niet alledaagse onderwerp<strong>en</strong> uitleefwereld <strong>en</strong> (beroeps)opleidinguiting gev<strong>en</strong> aan persoonlijkem<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, kan informatieuitwissel<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s onderwoord<strong>en</strong> br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.Kan op effectieve wijze deelnem<strong>en</strong>aan gesprekk<strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong>uit de (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard.Kan in alle soort<strong>en</strong> gesprekk<strong>en</strong>de <strong>taal</strong> nauwkeurig <strong>en</strong>doeltreff<strong>en</strong>d gebruik<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong>breed scala van onderwerp<strong>en</strong>uit (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard.Tak<strong>en</strong>1. Deelnem<strong>en</strong> aandiscussie <strong>en</strong> overlegKan de hoofdpunt<strong>en</strong> volg<strong>en</strong><strong>en</strong> kan de eig<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ingverwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> onderbouw<strong>en</strong> metargum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Kan kritisch luister<strong>en</strong> naarm<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>reactie gev<strong>en</strong>.Kan besprek<strong>en</strong> wat er gedaanmoet word<strong>en</strong> <strong>en</strong> bijdrag<strong>en</strong> aan deplanning.Kan tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> discussie ofoverleg (op beleefde wijze)e<strong>en</strong> probleem verhelder<strong>en</strong>,e<strong>en</strong> overtuiging of m<strong>en</strong>ing,instemming of afkeuringuitdrukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar gev<strong>en</strong>op de visie van ander<strong>en</strong>.Kan actief deelnem<strong>en</strong> aandiscussies, debatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> overleg inkleinere of grotere groep<strong>en</strong>.Kan in e<strong>en</strong> geanimeerde discussieof debat uitgesprok<strong>en</strong> <strong>en</strong>overtuig<strong>en</strong>de argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gev<strong>en</strong>.Kan in e<strong>en</strong> overleg e<strong>en</strong> probleemhelder schets<strong>en</strong>, speculer<strong>en</strong> overoorzak<strong>en</strong> of gevolg<strong>en</strong> <strong>en</strong> voor<strong>en</strong>nadel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>deb<strong>en</strong>adering<strong>en</strong> afweg<strong>en</strong>.2. Informatie uitwissel<strong>en</strong> Kan in gesprekk<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>buit<strong>en</strong> school informatie gev<strong>en</strong> <strong>en</strong>vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan kritisch luister<strong>en</strong>naar deze informatie.Kan informatie beoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>reactie gev<strong>en</strong>.K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringKan informatie vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong> gev<strong>en</strong>aan instanties binn<strong>en</strong> <strong>en</strong> buit<strong>en</strong>school.Kan informatie verzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong>verwerk<strong>en</strong> via het houd<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>vraaggesprek.Kan actief deelnem<strong>en</strong> aangesprekk<strong>en</strong> in het kader van werk/beroepsvoorbereiding, e<strong>en</strong> projectof (maatschappelijke) stage <strong>en</strong> deevaluatie daarvan.Kan deelnem<strong>en</strong> aaninformatieve, m<strong>en</strong>ingsvorm<strong>en</strong>de,beschouw<strong>en</strong>de <strong>en</strong> besluitvorm<strong>en</strong>degesprekk<strong>en</strong> overcomplexe onderwerp<strong>en</strong>.Beurt<strong>en</strong> nem<strong>en</strong> <strong>en</strong>bijdrag<strong>en</strong> aan sam<strong>en</strong>hangKan e<strong>en</strong> kort gesprek beginn<strong>en</strong>,gaande houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> beëindig<strong>en</strong>.Kan de juiste frase gebruik<strong>en</strong> omaan het woord te kom<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> reactie uitstell<strong>en</strong> totdathij de bijdrage van de andergeïnterpreteerd <strong>en</strong> beoordeeldheeft.Kan op doeltreff<strong>en</strong>de wijze debeurt nem<strong>en</strong>.Kan standaardzinn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>(bijvoorbeeld: ‘Dat is e<strong>en</strong> moeilijkte beantwoord<strong>en</strong> vraag’) omtijd te winn<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beurt tebehoud<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>de frase kiez<strong>en</strong> omeig<strong>en</strong> opmerking<strong>en</strong> op de juistewijze aan te kondig<strong>en</strong> <strong>en</strong> de beurtte krijg<strong>en</strong>, of om tijd te winn<strong>en</strong><strong>en</strong> de beurt te houd<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>s hetnad<strong>en</strong>k<strong>en</strong>.Afstemming op doelAfstemming op degesprekspartner(s)Woordgebruik <strong>en</strong>woord<strong>en</strong>schatKan gesprekk<strong>en</strong> voer<strong>en</strong> ominformatie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit tewissel<strong>en</strong>, uitleg of instructie tegev<strong>en</strong> <strong>en</strong> te volg<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t gesprekssituaties <strong>en</strong> kanpass<strong>en</strong>de routines gebruik<strong>en</strong>.Kan de gesprekspartner(s) redelijkvolg<strong>en</strong> t<strong>en</strong>zij ze voor onverwachtew<strong>en</strong>ding<strong>en</strong> in het gesprek zorg<strong>en</strong>.Kan woord<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong> metnon-verbaal gedrag.Beschikt over voldo<strong>en</strong>de woord<strong>en</strong>om te prat<strong>en</strong> over vertrouwdesituaties <strong>en</strong> onderwerp<strong>en</strong>, maarzoekt nog regelmatig naarwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> varieert niet veel inwoordgebruik.Kan het eig<strong>en</strong> gespreksdoel totuitdrukking br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.Kan doelgericht doorvrag<strong>en</strong>om de gew<strong>en</strong>ste informatie teverwerv<strong>en</strong>.Kan het spreekdoel van ander<strong>en</strong>herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> reacties schatt<strong>en</strong>.Kan het verschil tuss<strong>en</strong> formele <strong>en</strong>informele situaties hanter<strong>en</strong>.Maakt de juiste keuze voorhet register <strong>en</strong> het al dan niethanter<strong>en</strong> van <strong>taal</strong>variatie (dialect,jonger<strong>en</strong><strong>taal</strong>).Beschikt over voldo<strong>en</strong>de woord<strong>en</strong>om zich te kunn<strong>en</strong> uit<strong>en</strong>. Het kansoms nodig zijn e<strong>en</strong> omschrijvingte gev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> onbek<strong>en</strong>dwoord.Kan zonder moeite gesprekk<strong>en</strong>voer<strong>en</strong> met meerdere doel<strong>en</strong>.Kan afwijking<strong>en</strong> van het doelinbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> <strong>en</strong> accepter<strong>en</strong> zonderde draad kwijt te rak<strong>en</strong>.Kiest in formele <strong>en</strong> informelesituaties zonder moeite de juiste<strong>taal</strong>variant.Reageert adequaat op de uiting<strong>en</strong>van de gesprekspartners <strong>en</strong> vraagtzonodig naar meer informatie ofnaar de bedoeling.Reageert adequaat op non-verbalesignal<strong>en</strong>.Beschikt over e<strong>en</strong> goedewoord<strong>en</strong>schat.Kan variër<strong>en</strong> in de formulering.Trefzekerheid in de woordkeuze isover het algeme<strong>en</strong> hoog, al kom<strong>en</strong><strong>en</strong>ige verwarring <strong>en</strong> onjuistwoordgebruik wel voor.Kan beschouw<strong>en</strong>de gesprekk<strong>en</strong>voer<strong>en</strong> over abstracteonderwerp<strong>en</strong>.Gebruikt de <strong>taal</strong> doeltreff<strong>en</strong>d doorideeën zonodig te herformuler<strong>en</strong><strong>en</strong> door onderscheid te mak<strong>en</strong>naar situatie <strong>en</strong> gesprekspartners.Beschikt over e<strong>en</strong> breed repertoireaan woord<strong>en</strong>, idiomatischeuitdrukking<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrukking<strong>en</strong>uit de spreek<strong>taal</strong>.Vloei<strong>en</strong>dheid,verstaanbaarheid <strong>en</strong>grammaticale beheersingDe uitspraak is duidelijk g<strong>en</strong>oegom de spreker te kunn<strong>en</strong> volg<strong>en</strong>,ondanks e<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>tueel acc<strong>en</strong>t,verkeerde intonatie, onduidelijkearticulatie <strong>en</strong>/of hapering<strong>en</strong>.Redelijk accuraat gebruik vane<strong>en</strong>voudige zinsconstructies.De uitspraak is duidelijkverstaanbaar, ondanks e<strong>en</strong>ev<strong>en</strong>tueel acc<strong>en</strong>t, af <strong>en</strong> toe e<strong>en</strong>verkeerd uitgesprok<strong>en</strong> woord <strong>en</strong>/of hapering<strong>en</strong>.Vertoont e<strong>en</strong> redelijkegrammaticale beheersing.Aarzeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> in zinsbouwzijn eig<strong>en</strong> aan gesprok<strong>en</strong> <strong>taal</strong> <strong>en</strong>kom<strong>en</strong> dus voor, maar word<strong>en</strong>zonodig hersteld.Toont e<strong>en</strong> betrekkelijk grotebeheersing van de grammatica.Incid<strong>en</strong>tele vergissing<strong>en</strong>,niet-stelselmatige fout<strong>en</strong> <strong>en</strong>kleine onvolkom<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> in dezinsstructuur kunn<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>,maar zijn zeldzaam <strong>en</strong> word<strong>en</strong>meestal direct verbeterd.Kan de intonatie variër<strong>en</strong> <strong>en</strong> dejuiste nadruk in zinn<strong>en</strong> legg<strong>en</strong>om ook fijnere betek<strong>en</strong>isnuancesuit te drukk<strong>en</strong>. Slechts e<strong>en</strong>begripsmatig moeilijk onderwerpkan e<strong>en</strong> natuurlijke, vloei<strong>en</strong>de<strong>taal</strong>stroom hinder<strong>en</strong>.Handhaaft consequ<strong>en</strong>t e<strong>en</strong>hoge mate van grammaticalecorrectheid; fout<strong>en</strong> zijn zeldzaam,onopvall<strong>en</strong>d <strong>en</strong> word<strong>en</strong> snelhersteld.8

1. Mondelinge Taalvaardigheidvervolg 1.2. Luister<strong>en</strong>K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FInterpreter<strong>en</strong>Kan informatie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong> voor zover dezedicht bij de leerling staan.Kan relaties legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tekstuele informatie <strong>en</strong> eig<strong>en</strong>k<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong>.Kan informatie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>.Kan de bedoeling van de spreker(s)of het doel van de makers van e<strong>en</strong>programma verwoord<strong>en</strong>.Kan de tekst vergelijk<strong>en</strong> metinhoud<strong>en</strong> uit andere tekst<strong>en</strong><strong>en</strong> kan tekstdel<strong>en</strong> met elkaarvergelijk<strong>en</strong>.Kan conclusies trekk<strong>en</strong> naaraanleiding van e<strong>en</strong> (deel vande) tekst <strong>en</strong> over int<strong>en</strong>ties,opvatting<strong>en</strong>, gevoel<strong>en</strong>s,stemming <strong>en</strong> toon van despreker(s).Kan de bedoeling van de spreker(s)verwoord<strong>en</strong> als ook de verbale <strong>en</strong>non-verbale middel<strong>en</strong> die gebruiktzijn om dit doel te bereik<strong>en</strong>.Kan onderscheid mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>drogred<strong>en</strong> <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t.Kan impliciete attitudes<strong>en</strong> relaties tuss<strong>en</strong> sprekersvaststell<strong>en</strong>.Kan persoonlijke waardeoordel<strong>en</strong>herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> als zodaniginterpreter<strong>en</strong>.Evaluer<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong> oordeel over e<strong>en</strong>tekst(deel) of televisie- ofradioprogramma (of fragm<strong>en</strong>tervan) verwoord<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> oordeel over de waardevan e<strong>en</strong> tekst(deel) of televisie- ofradioprogramma (of fragm<strong>en</strong>tervan) verwoord<strong>en</strong> voor zichzelf<strong>en</strong> kan dit oordeel toelicht<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> oordeel gev<strong>en</strong> over dewaarde <strong>en</strong> de betrouwbaarheidvan de gegev<strong>en</strong> informatie voorzichzelf <strong>en</strong> voor ander<strong>en</strong>.Kan de argum<strong>en</strong>tatie ine<strong>en</strong> betog<strong>en</strong>de tekst opaanvaardbaarheid beoordel<strong>en</strong>.Kan impliciete attitudes<strong>en</strong> relaties tuss<strong>en</strong> sprekersvaststell<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> tekst beoordel<strong>en</strong> opconsist<strong>en</strong>tie.Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>Kan aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong>.Kan de informatie gestructureerdweergev<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige tekst beknoptsam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> (voor zichzelf).Kan e<strong>en</strong> tekst sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> voorzichzelf <strong>en</strong> ook voor ander<strong>en</strong>.Kan van de gesprok<strong>en</strong> tekste<strong>en</strong> goed geformuleerdesam<strong>en</strong>vatting mak<strong>en</strong> die los vande uitgangstekst te begrijp<strong>en</strong> valt.10

1. Mondelinge Taalvaardigheid1.3. Sprek<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FAlgem<strong>en</strong>e omschrijvingSprek<strong>en</strong>Kan in e<strong>en</strong>voudige bewoording<strong>en</strong>e<strong>en</strong> beschrijving gev<strong>en</strong>, informatiegev<strong>en</strong>, verslag uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>, uitleg<strong>en</strong> instructie gev<strong>en</strong> in alledaagsesituaties in <strong>en</strong> buit<strong>en</strong> school.Kan redelijk vloei<strong>en</strong>d <strong>en</strong> helderervaring<strong>en</strong>, gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>,m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, verwachting<strong>en</strong><strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s onder woord<strong>en</strong>br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong> uitde (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard.Kan monolog<strong>en</strong> <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatieshoud<strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong> uitde (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard waarinideeën word<strong>en</strong> uitgewerkt<strong>en</strong> voorzi<strong>en</strong> van relevantevoorbeeld<strong>en</strong>.Kan duidelijke, gedetailleerdemonolog<strong>en</strong> <strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatieshoud<strong>en</strong> over tal van onderwerp<strong>en</strong>uit de (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard.Kan daarbij subthema’sintegrer<strong>en</strong>, specifiekestandpunt<strong>en</strong> ontwikkel<strong>en</strong> <strong>en</strong>het geheel afrond<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>pass<strong>en</strong>de conclusie.Tak<strong>en</strong>E<strong>en</strong> monoloog houd<strong>en</strong>Kan alledaagse aspect<strong>en</strong>beschrijv<strong>en</strong>, zoals m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>,plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong> zak<strong>en</strong>.Kan verslag uitbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> vangebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>, activiteit<strong>en</strong> <strong>en</strong>persoonlijke ervaring<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> kort, voorbereid verhaal ofpres<strong>en</strong>tatie houd<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij ope<strong>en</strong>voudige vrag<strong>en</strong> reager<strong>en</strong>.Kan in grote lijn<strong>en</strong> red<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> verklaring<strong>en</strong> gev<strong>en</strong> vooreig<strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>, plann<strong>en</strong> <strong>en</strong>handeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan e<strong>en</strong> kortverhaal vertell<strong>en</strong>.Kan informatie verzamel<strong>en</strong> omover e<strong>en</strong> onderwerp uit eig<strong>en</strong>interessegebied e<strong>en</strong> voorbereidepres<strong>en</strong>tatie te gev<strong>en</strong>.Kan vrag<strong>en</strong> beantwoord<strong>en</strong> naaraanleiding van deze pres<strong>en</strong>tatie.Kan e<strong>en</strong> verhaal vertell<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>inleiding, e<strong>en</strong> kern <strong>en</strong> e<strong>en</strong> slot.Kan informatie verzamel<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> pres<strong>en</strong>tatie gev<strong>en</strong> metargum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voor of teg<strong>en</strong> e<strong>en</strong>bepaald standpunt, of voor- <strong>en</strong>nadel<strong>en</strong> van diverse opties.Kan vrag<strong>en</strong> naar aanleiding vanverhaal of pres<strong>en</strong>tatie vloei<strong>en</strong>d <strong>en</strong>spontaan beantwoord<strong>en</strong>.Kan uitgebreide verhal<strong>en</strong>vertell<strong>en</strong>, beschrijving<strong>en</strong> gev<strong>en</strong><strong>en</strong> e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>tatie ontwikkel<strong>en</strong>waarin belangrijke punt<strong>en</strong> extraaandacht krijg<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> goed gestructureerdepres<strong>en</strong>tatie gev<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbijgezichtspunt<strong>en</strong> ondersteun<strong>en</strong>met red<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> relevantevoorbeeld<strong>en</strong>.K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringSam<strong>en</strong>hangMaakt eig<strong>en</strong> gedachtegang voorde luisteraar begrijpelijk, hoewelde structuur van de tekst nog nietaltijd klopt.Kan e<strong>en</strong> duidelijk verhaal houd<strong>en</strong>met e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>deopsomming van punt<strong>en</strong> <strong>en</strong> kandaarbij het belangrijkste puntduidelijk mak<strong>en</strong>.Gebruikt korte e<strong>en</strong>voudige zinn<strong>en</strong><strong>en</strong> verbindt deze door de juiste,e<strong>en</strong>voudige voegwoord<strong>en</strong> <strong>en</strong>verbindingswoord<strong>en</strong>.Maakt gebruik van middel<strong>en</strong>voor tekstcohesie (bijvoorbeeldsignaal- <strong>en</strong> verbindingswoord<strong>en</strong>)om uiting<strong>en</strong> te verbind<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong>heldere, sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>de tekst.Bij langere tekst<strong>en</strong> kan dit nogproblem<strong>en</strong> oplever<strong>en</strong>.Kan, indi<strong>en</strong> nodig, het publiek deopbouw <strong>en</strong> structuur duidelijkmak<strong>en</strong> <strong>en</strong> volgt deze ook.Kan goed gestructureerdegesprok<strong>en</strong> <strong>taal</strong> voortbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>,die getuigt van beheersingvan ord<strong>en</strong>ingspatron<strong>en</strong>,verbindingswoord<strong>en</strong> <strong>en</strong> cohesiebevorder<strong>en</strong>deelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Afstemming op doelBlijft trouw aan spreekdoel, somsmet hulp van e<strong>en</strong> ander.Geeft spreekdoel duidelijkvorm (instruer<strong>en</strong>d, informatief,onderhoud<strong>en</strong>d <strong>en</strong>z.) zodat hetvoor de luisteraar herk<strong>en</strong>baar is.Kan tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> spreektaakverschill<strong>en</strong>de doel<strong>en</strong> met elkaarverbind<strong>en</strong> (bijvoorbeeld informer<strong>en</strong><strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong>) <strong>en</strong> is zich bewustvan wisseling van spreekdoel.Kan in e<strong>en</strong> monoloog ofpres<strong>en</strong>tatie verschill<strong>en</strong>de doel<strong>en</strong>nastrev<strong>en</strong> zonder hieromtr<strong>en</strong>t inverwarring te rak<strong>en</strong> of verwarringte veroorzak<strong>en</strong>.Afstemming op publiekPast het <strong>taal</strong>gebruik aan deluisteraar(s) aan.Kan gebruik mak<strong>en</strong> vanondersteun<strong>en</strong>de material<strong>en</strong> ome<strong>en</strong> voorbereide pres<strong>en</strong>tatie beteraan het publiek over te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>.Kan het verschil tuss<strong>en</strong> formele <strong>en</strong>informele situaties hanter<strong>en</strong>.Maakt de juiste keuze voorhet register <strong>en</strong> het al dan niethanter<strong>en</strong> van <strong>taal</strong>variatie (dialect,jonger<strong>en</strong><strong>taal</strong>).Kan de luisteraar(s) boei<strong>en</strong> doormiddel van concrete voorbeeld<strong>en</strong><strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong>.Kiest in formele <strong>en</strong> informelesituaties zonder moeite de juiste<strong>taal</strong>variant.Kan spontaan afwijk<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>voorbereide tekst <strong>en</strong> ingaan opbelangwekk<strong>en</strong>de punt<strong>en</strong> die vanuithet publiek word<strong>en</strong> aangedrag<strong>en</strong>.Houdt contact met het publiekdoor te reager<strong>en</strong> op zowel nonverbaleals verbale reacties: kanbijvoorbeeld bij het signaler<strong>en</strong> vanonrust vrag<strong>en</strong> of het publiek ietsanders had verwacht.Woordgebruik <strong>en</strong>woord<strong>en</strong>schatZie Gesprekk<strong>en</strong> Zie Gesprekk<strong>en</strong> Zie Gesprekk<strong>en</strong> Zie Gesprekk<strong>en</strong>Vloei<strong>en</strong>dheid,verstaanbaarheid <strong>en</strong>grammaticale beheersingZie Gesprekk<strong>en</strong>+Houding, intonatie <strong>en</strong> mimiekondersteun<strong>en</strong> het gesprok<strong>en</strong>e.Pauzes, valse starts <strong>en</strong>herformulering<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> af <strong>en</strong>toe voor.Zie Gesprekk<strong>en</strong>+Is goed te volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan zichgemakkelijk uitdrukk<strong>en</strong>.Vloei<strong>en</strong>dheid kan minder zijnals er nagedacht moet word<strong>en</strong>over de grammaticale vorm, dete kiez<strong>en</strong> woord<strong>en</strong> <strong>en</strong> herstel vanfout<strong>en</strong>.Zie Gesprekk<strong>en</strong>+Kan langere stukk<strong>en</strong> tekstproducer<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> normaal tempo;hoewel er tijd<strong>en</strong>s het zoek<strong>en</strong>naar patron<strong>en</strong> <strong>en</strong> uitdrukking<strong>en</strong>,aarzeling<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>, zijn erweinig, overig<strong>en</strong>s niet stor<strong>en</strong>depauzes.Zie Gesprekk<strong>en</strong>11

2. Lez<strong>en</strong>2.1. Zakelijke tekst<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FAlgem<strong>en</strong>e omschrijvingLez<strong>en</strong> zakelijke tekst<strong>en</strong>Tekst<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong>voudige tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>over alledaagse onderwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong>over onderwerp<strong>en</strong> die aansluit<strong>en</strong>bij de leefwereld.Kan tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong> over alledaagseonderwerp<strong>en</strong>, onderwerp<strong>en</strong> dieaansluit<strong>en</strong> bij de leefwereld van deleerling <strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong> dieverder van de leerling af staan.Kan e<strong>en</strong> grote variatie aantekst<strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong> uitde (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard zelfstandiglez<strong>en</strong>. Leest met begrip voorgeheel <strong>en</strong> details.Kan e<strong>en</strong> grote variatie aan tekst<strong>en</strong>lez<strong>en</strong> over tal van onderwerp<strong>en</strong>uit de (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard <strong>en</strong> kan diein detail begrijp<strong>en</strong>.Tekstk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>De tekst<strong>en</strong> zijn e<strong>en</strong>voudig vanstructuur; de informatie isherk<strong>en</strong>baar geord<strong>en</strong>d.De tekst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lageinformatiedichtheid; belangrijkeinformatie is gemarkeerd of wordtherhaald. Er wordt niet te veel(nieuwe) informatie gelijktijdiggeïntroduceerd.De tekst<strong>en</strong> bestaan voornamelijkuit frequ<strong>en</strong>t gebruikte (of voor deleerling<strong>en</strong> alledaagse) woord<strong>en</strong>.De tekst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> helderestructuur. Verband<strong>en</strong> in de tekstword<strong>en</strong> duidelijk aangegev<strong>en</strong>.De tekst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> overweg<strong>en</strong>de<strong>en</strong> lage informatiedichtheid <strong>en</strong>zijn niet te lang.De tekst<strong>en</strong> zijn relatief complex,maar hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong> duidelijkeopbouw die tot uiting kan kom<strong>en</strong>in het gebruik van kopjes. Deinformatiedichtheid kan hoogzijn.De tekst<strong>en</strong> zijn complex <strong>en</strong> destructuur is niet altijd ev<strong>en</strong>duidelijk.Tak<strong>en</strong>1. Lez<strong>en</strong> van informatievetekst<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong>voudige informatievetekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, zoalszaakvaktekst<strong>en</strong>, naslagwerk<strong>en</strong>,(e<strong>en</strong>voudige) internettekst<strong>en</strong>,e<strong>en</strong>voudige schematischeoverzicht<strong>en</strong>.Kan informatieve tekst<strong>en</strong>lez<strong>en</strong>, waaronder schoolboek<strong>en</strong> studietekst<strong>en</strong> (voor<strong>taal</strong>- <strong>en</strong> zaakvakk<strong>en</strong>),standaardformulier<strong>en</strong>, populairetijdschrift<strong>en</strong>, tekst<strong>en</strong> vaninternet, notities <strong>en</strong> schematischeinformatie (waarin verschill<strong>en</strong>dedim<strong>en</strong>sies gecombineerd word<strong>en</strong>)<strong>en</strong> het alledaagse nieuws in dekrant.Kan informatieve tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>,zoals voorlichtingsmateriaal,brochures van instanties (metmeer formeel <strong>taal</strong>gebruik), tekst<strong>en</strong>uit (gebruikte) methodes, maarook krant<strong>en</strong>bericht<strong>en</strong>, zakelijkecorrespond<strong>en</strong>tie, ingewikkeldeschema’s <strong>en</strong> rapport<strong>en</strong> over heteig<strong>en</strong> werkterrein.Kan informatieve tekst<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> hoge informatiedichtheidlez<strong>en</strong>, zoals lange <strong>en</strong> ingewikkelderapport<strong>en</strong> <strong>en</strong> gecond<strong>en</strong>seerdeartikel<strong>en</strong>.2. Lez<strong>en</strong> van instructies Kan e<strong>en</strong>voudige instructievetekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, zoals (e<strong>en</strong>voudige)routebeschrijving<strong>en</strong> <strong>en</strong>aanwijzing<strong>en</strong> bij opdracht<strong>en</strong> (uitde methode).Kan instructieve tekst<strong>en</strong>lez<strong>en</strong>, zoals recept<strong>en</strong>, veelvoorkom<strong>en</strong>deaanwijzing<strong>en</strong><strong>en</strong> gebruiksaanwijzing<strong>en</strong> <strong>en</strong>bijsluiters van medicijn<strong>en</strong>.Kan instructieve tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>,zoals ingewikkelde instructiesin gebruiksaanwijzing<strong>en</strong> bijonbek<strong>en</strong>de apparat<strong>en</strong> <strong>en</strong>procedures.3. Lez<strong>en</strong> van betog<strong>en</strong>detekst<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong>voudige betog<strong>en</strong>detekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, zoals voorkom<strong>en</strong>din schoolboek<strong>en</strong> voor <strong>taal</strong><strong>en</strong>zaakvakk<strong>en</strong>, maar ookadvert<strong>en</strong>ties, reclames, huis- aanhuisblad<strong>en</strong>.Kan betog<strong>en</strong>de, vaakredundante tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>, zoalsreclametekst<strong>en</strong>, advert<strong>en</strong>ties,folders, maar ook brochuresvan formele instanties oflicht opiniër<strong>en</strong>de artikel<strong>en</strong> uittijdschrift<strong>en</strong>.Kan betog<strong>en</strong>de tekst<strong>en</strong>lez<strong>en</strong> waaronder tekst<strong>en</strong> uitschoolboek<strong>en</strong>, opiniër<strong>en</strong>deartikel<strong>en</strong>.Kan betog<strong>en</strong>de tekst<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>waaronder tekst<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>ingewikkelde argum<strong>en</strong>tatie, ofartikel<strong>en</strong> waarin de schrijver(impliciet) e<strong>en</strong> standpunt inneemtof beschouwing geeft.K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringTechniek <strong>en</strong> woord<strong>en</strong>schatKan tekst<strong>en</strong> zodanig vloei<strong>en</strong>dlez<strong>en</strong> dat woordherk<strong>en</strong>ningtekstbegrip niet in de weg staat.K<strong>en</strong>t de meest alledaagse(frequ<strong>en</strong>te) woord<strong>en</strong>, of kan debetek<strong>en</strong>is van e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kel onbek<strong>en</strong>dwoord uit de context afleid<strong>en</strong>.Op dit niveau is de woord<strong>en</strong>schatge<strong>en</strong> onderscheid<strong>en</strong>d k<strong>en</strong>merkvan leerling<strong>en</strong> meer. Dewoord<strong>en</strong>schat van de leerling isvoldo<strong>en</strong>de, om tekst<strong>en</strong> te lez<strong>en</strong> <strong>en</strong>wanneer nodig kan de betek<strong>en</strong>isvan onbek<strong>en</strong>de woord<strong>en</strong> uit devorm, de sam<strong>en</strong>stelling of decontext afgeleid word<strong>en</strong>.12

2. Lez<strong>en</strong>vervolg 2.1. Zakelijke tekst<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FBegrijp<strong>en</strong>Interpreter<strong>en</strong>Evaluer<strong>en</strong>Sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>Herk<strong>en</strong>t specifieke informatie,wanneer naar één explicietg<strong>en</strong>oemde informatie-e<strong>en</strong>heidgevraagd wordt (letterlijk begrip).Kan (in het kader van het leesdoel)belangrijke informatie uit de teksthal<strong>en</strong> <strong>en</strong> kan zijn manier van lez<strong>en</strong>daar op afstemm<strong>en</strong> (bijvoorbeeldglobaal, precies, selectief/gericht).Kan informatie <strong>en</strong> m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>interpret<strong>en</strong> voor zover deze dichtbij de leerling staan.Kan e<strong>en</strong> oordeel over e<strong>en</strong>tekst(deel) verwoord<strong>en</strong>.Kan de hoofdgedachte vande tekst weergev<strong>en</strong> <strong>en</strong> maaktonderscheid tuss<strong>en</strong> hoofd- <strong>en</strong>bijzak<strong>en</strong>.Legt relaties tuss<strong>en</strong> tekstdel<strong>en</strong>(inleiding, kern, slot) <strong>en</strong> tekst<strong>en</strong>.Ord<strong>en</strong>t informatie (bijvoorbeeldop basis van signaalwoord<strong>en</strong>) voore<strong>en</strong> beter begrip.Herk<strong>en</strong>t beeldspraak (letterlijk <strong>en</strong>figuurlijk <strong>taal</strong>gebruik).Legt relaties tuss<strong>en</strong> tekstueleinformatie <strong>en</strong> meer algem<strong>en</strong>ek<strong>en</strong>nis.Kan de bedoeling vantekstgedeeltes <strong>en</strong>/of specifiekeformulering<strong>en</strong> duid<strong>en</strong>.Kan de bedoeling van de schrijververwoord<strong>en</strong>.Kan relaties tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>tekst<strong>en</strong> evaluer<strong>en</strong> <strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige tekstbeknopt sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>.Kan tekstsoort<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.Kan de hoofdgedachte in eig<strong>en</strong>woord<strong>en</strong> weergev<strong>en</strong>.Begrijpt <strong>en</strong> herk<strong>en</strong>t relaties alsoorzaak-gevolg, middel-doel,opsomming e.d.Maakt onderscheid tuss<strong>en</strong> hoofd<strong>en</strong>bijzak<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong> feit<strong>en</strong>.Maakt onderscheid tuss<strong>en</strong>standpunt <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t.Maakt onderscheid tuss<strong>en</strong>drogred<strong>en</strong> <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t.Trekt conclusies naar aanleidingvan e<strong>en</strong> (deel van de) tekst.Trekt conclusies over de int<strong>en</strong>ties,opvatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s van deschrijver.Kan het doel van de schrijveraangev<strong>en</strong> als ook de taligemiddel<strong>en</strong> die gebruikt zijn om ditdoel te bereik<strong>en</strong>.Kan de tekst opdel<strong>en</strong> inbetek<strong>en</strong>isvolle e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> kande functie van deze e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.Kan de argum<strong>en</strong>tatie ine<strong>en</strong> betog<strong>en</strong>de tekst opaanvaardbaarheid beoordel<strong>en</strong>.Kan de informatie in e<strong>en</strong> tekstbeoordel<strong>en</strong> op waarde voorzichzelf <strong>en</strong> ander<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> tekst beknoptsam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> voor ander<strong>en</strong>.Maakt onderscheid tuss<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong>de, beschouw<strong>en</strong>de ofbetog<strong>en</strong>de tekst<strong>en</strong>.Maakt onderscheid tuss<strong>en</strong>argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>: objectieve versussubjectieve argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong>onderscheidt drogred<strong>en</strong> vanargum<strong>en</strong>t.Herk<strong>en</strong>t argum<strong>en</strong>tatieschema’s.Herk<strong>en</strong>t ironisch <strong>taal</strong>gebruik.Kan e<strong>en</strong> vergelijking mak<strong>en</strong>met andere tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>tekstdel<strong>en</strong>.Kan ook impliciete relaties tuss<strong>en</strong>tekstdel<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t persoonlijkewaardeoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreteertdeze als zodanig.Kan argum<strong>en</strong>tatie analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong>beoordel<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> tekst beoordel<strong>en</strong> opconsist<strong>en</strong>tie.Kan <strong>taal</strong>gebruik beoordel<strong>en</strong>.Kan van e<strong>en</strong> tekst e<strong>en</strong> goedgeformuleerde sam<strong>en</strong>vattingmak<strong>en</strong> die los van deuitgangstekst te begrijp<strong>en</strong> valt.Opzoek<strong>en</strong>Kan informatie opzoek<strong>en</strong>in duidelijk geord<strong>en</strong>d<strong>en</strong>aslagwerk<strong>en</strong>, zoalswoord<strong>en</strong>boek<strong>en</strong>, telefoongids e.d.Kan schematische informatielez<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties met de tekstexpliciter<strong>en</strong>.Kan systematisch informatiezoek<strong>en</strong> (op bijvoorbeeld hetinternet of de schoolbibliotheek)bijvoorbeeld op basis vantrefwoord<strong>en</strong>.Kan de betrouwbaarheid vanbronn<strong>en</strong> beoordel<strong>en</strong> <strong>en</strong> vermeldtbronn<strong>en</strong>.Kan snel informatie vind<strong>en</strong> inlangere rapport<strong>en</strong> of ingewikkeldeschema’s.13

2. Lez<strong>en</strong>2.2. Fictionele, narratieve <strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FAlgem<strong>en</strong>e omschrijvingLez<strong>en</strong> fictionele, narratieve<strong>en</strong> literaire tekst<strong>en</strong>Tekst<strong>en</strong>Kan jeugdliteratuur belev<strong>en</strong>dlez<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong>voudigeadolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuurherk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>.Kan adolesc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>literatuur <strong>en</strong>e<strong>en</strong>voudige volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuurkritisch <strong>en</strong> reflecter<strong>en</strong>d lez<strong>en</strong>.Kan volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>literatuurinterpreter<strong>en</strong>d <strong>en</strong> esthetischlez<strong>en</strong>.Tekstk<strong>en</strong>merk<strong>en</strong>De structuur is e<strong>en</strong>voudig. Hettempo waarin de spann<strong>en</strong>de ofdramatische gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>elkaar opvolg<strong>en</strong> is hoog.De structuur is helder.Het verhaal heeft e<strong>en</strong> dramatischeverhaallijn waarin de spanning af<strong>en</strong> toe wordt onderbrok<strong>en</strong> doorgedacht<strong>en</strong> of beschrijving<strong>en</strong>.Poëzie <strong>en</strong> liedjes hebb<strong>en</strong> meestale<strong>en</strong> verhal<strong>en</strong>de inhoud <strong>en</strong> e<strong>en</strong>emotionele lading.De tekst<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> e<strong>en</strong>relatief complexe structuur.Literaire procedés, zoalsperspectiefwisseling<strong>en</strong> <strong>en</strong>tijdsprong<strong>en</strong>, zijn tamelijkexpliciet.Naast de concrete betek<strong>en</strong>islaag isook sprake van e<strong>en</strong> diepere laag.De tekst<strong>en</strong> appeller<strong>en</strong> vooral aanpersoonlijke <strong>en</strong> maatschappelijkevraagstukk<strong>en</strong>.De literaire procedészijn complex zoals e<strong>en</strong>onbetrouwbaar perspectief,impliciete tijdsprong<strong>en</strong> <strong>en</strong>perspectiefwisseling<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>metaforische stijl. Bij oudetekst<strong>en</strong> is de <strong>taal</strong>, inhoud <strong>en</strong> vormgedateerd.K<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringBegrijp<strong>en</strong>Interpreter<strong>en</strong>Evaluer<strong>en</strong>Herk<strong>en</strong>t basalestructuurelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, zoalswisseling<strong>en</strong> van tijd <strong>en</strong> plaats,rijm <strong>en</strong> versvorm.Kan meelev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> personage<strong>en</strong> uitlegg<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> personagezich voelt.Kan gedicht<strong>en</strong> <strong>en</strong>verhaalfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> parafraser<strong>en</strong>of sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>.Kan relaties legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> detekst <strong>en</strong> de werkelijkheid.Kan spann<strong>en</strong>de, humoristische ofdramatische passages in de tekstaanwijz<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t verschill<strong>en</strong>de emoties inde tekst, zoals verdriet, boosheid<strong>en</strong> blijdschap.Evalueert de tekst met emotieveargum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Kan met medeleerling<strong>en</strong>leeservaring<strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong>.Kan interesse in bepaaldefictievorm<strong>en</strong> aangev<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t het g<strong>en</strong>re.Herk<strong>en</strong>t letterlijk <strong>en</strong> figuurlijk<strong>taal</strong>gebruik.Kan situaties <strong>en</strong> verwikkeling<strong>en</strong> inde tekst beschrijv<strong>en</strong>.Kan het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong>, voel<strong>en</strong> <strong>en</strong>handel<strong>en</strong> van personagesbeschrijv<strong>en</strong>.Kan de ontwikkeling van dehoofdpersoon beschrijv<strong>en</strong>.Kan de geschied<strong>en</strong>ischronologisch navertell<strong>en</strong>.Kan bepal<strong>en</strong> in welke mate depersonages <strong>en</strong> gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>herk<strong>en</strong>baar <strong>en</strong> realistisch zijn.Kan personages typer<strong>en</strong>, zowelinnerlijk als uiterlijk.Kan het onderwerp van de tekstb<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.Evalueert de tekst ook metrealistische argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> kanpersoonlijke reacties toelicht<strong>en</strong>met voorbeeld<strong>en</strong> uit de tekst.Kan met medeleerling<strong>en</strong>leeservaring<strong>en</strong> uitwissel<strong>en</strong> <strong>en</strong> kande interesse in bepaalde g<strong>en</strong>res ofonderwerp<strong>en</strong> motiver<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t vertel- <strong>en</strong> dichttechnischeprocedés.Herk<strong>en</strong>t veelvoorkom<strong>en</strong>destijlfigur<strong>en</strong>.Kan causale verband<strong>en</strong>legg<strong>en</strong> op het niveau van dehandeling<strong>en</strong> van personages <strong>en</strong> degebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong>.Kan expliciete doel<strong>en</strong> <strong>en</strong> motiev<strong>en</strong>van personages opmerk<strong>en</strong>.Kan impliciete doel<strong>en</strong> <strong>en</strong>motiev<strong>en</strong> van personagesb<strong>en</strong>oem<strong>en</strong>.Kan betek<strong>en</strong>is gev<strong>en</strong> aansymbol<strong>en</strong>.Kan aangev<strong>en</strong> welkevraagstukk<strong>en</strong> c<strong>en</strong>traal staan <strong>en</strong> dehoofdgedachte of boodschap vande tekst weergev<strong>en</strong>.Kan de werking van elem<strong>en</strong>tairevertel- <strong>en</strong> dichttechnischeprocedés toelicht<strong>en</strong>.Evalueert de tekst ook met morele<strong>en</strong> cognitieve argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Kan uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong> tot welkeinzicht<strong>en</strong> de tekst heeft geleid.Kan met leeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong>discussiër<strong>en</strong> over de interpretatie<strong>en</strong> kwaliteit van tekst<strong>en</strong> <strong>en</strong>over de maatschappelijke,psychologische <strong>en</strong> morelekwesties die door de tekst word<strong>en</strong>aangesned<strong>en</strong>.Kan interesses in bepaaldevraagstukk<strong>en</strong> motiver<strong>en</strong>.Kan de persoonlijke literairesmaak <strong>en</strong> ontwikkelingbeschrijv<strong>en</strong>.Herk<strong>en</strong>t ironie.Kan verschill<strong>en</strong>de betek<strong>en</strong>islag<strong>en</strong>onderscheid<strong>en</strong>, zoals e<strong>en</strong>psychologische, sociologische,historische <strong>en</strong> intertekstuelebetek<strong>en</strong>islaag.Kan stilistische, inhoudelijke<strong>en</strong> structurele bijzonderhed<strong>en</strong>opmerk<strong>en</strong>.Kan zich empathisch id<strong>en</strong>tificer<strong>en</strong>met verschill<strong>en</strong>de personages.Kan het algem<strong>en</strong>e themaformuler<strong>en</strong>.Kan tekst<strong>en</strong> in cultuur-historischperspectief plaats<strong>en</strong>.Evalueert de tekst ook metstructurele <strong>en</strong> esthetischeargum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Kan tekst<strong>en</strong> naar inhoud <strong>en</strong> vormvergelijk<strong>en</strong>.Kan interpretaties <strong>en</strong>waardeoordel<strong>en</strong> vanleeftijdg<strong>en</strong>ot<strong>en</strong> <strong>en</strong> literaire criticibeoordel<strong>en</strong>.Kan interesse in bepaaldeschrijvers motiver<strong>en</strong>.14

3. Schrijv<strong>en</strong>Algem<strong>en</strong>e omschrijvingNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FKan korte, e<strong>en</strong>voudige tekst<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> over alledaagseonderwerp<strong>en</strong> of over onderwerp<strong>en</strong>uit de leefwereld.Kan sam<strong>en</strong>hang<strong>en</strong>detekst<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> mete<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige, lineaireopbouw, over uite<strong>en</strong>lop<strong>en</strong>devertrouwde onderwerp<strong>en</strong> uitde (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard.Kan gedetailleerde tekst<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> over onderwerp<strong>en</strong> uitde (beroeps)opleiding <strong>en</strong> vanmaatschappelijke aard, waarininformatie <strong>en</strong> argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>uit verschill<strong>en</strong>de bronn<strong>en</strong>bije<strong>en</strong>gevoegd <strong>en</strong> beoordeeldword<strong>en</strong>.Kan goed gestructureerdetekst<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> over allerleionderwerp<strong>en</strong> uit de (beroeps)opleiding <strong>en</strong> van maatschappelijkeaard.Kan relevante kwestiesb<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong>, standpunt<strong>en</strong>uitgebreid uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong>ondersteun<strong>en</strong> met red<strong>en</strong><strong>en</strong><strong>en</strong> voorbeeld<strong>en</strong>.Tak<strong>en</strong>1. Correspond<strong>en</strong>tie Kan e<strong>en</strong> briefje, kaart of e-mailschrijv<strong>en</strong> om informatie tevrag<strong>en</strong>, iemand te bedank<strong>en</strong>, tefeliciter<strong>en</strong>, uit te nodig<strong>en</strong> e.d.Kan e-mails of informele briev<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij m<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> <strong>en</strong>gevoel<strong>en</strong>s uitdrukk<strong>en</strong>.Kan met behulp vanstandaardformulering<strong>en</strong>e<strong>en</strong>voudige zakelijke briev<strong>en</strong>producer<strong>en</strong> <strong>en</strong> schriftelijkeverzoek<strong>en</strong> opstell<strong>en</strong>.Kan adequate briev<strong>en</strong> <strong>en</strong> e-mailsschrijv<strong>en</strong>, gevoel<strong>en</strong>s g<strong>en</strong>uanceerduitdrukk<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong> standpuntbeargum<strong>en</strong>ter<strong>en</strong>.Kan zich duidelijk <strong>en</strong> preciesuitdrukk<strong>en</strong> in persoonlijkecorrespond<strong>en</strong>tie <strong>en</strong> daarbij flexibel<strong>en</strong> effectief gebruik mak<strong>en</strong> vande <strong>taal</strong>, inclusief gevoel<strong>en</strong>s,toespeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> grapp<strong>en</strong>.Kan met gemak complexezakelijke correspond<strong>en</strong>tieafhandel<strong>en</strong>.2. Formulier<strong>en</strong> invull<strong>en</strong>,bericht<strong>en</strong>, advert<strong>en</strong>ties <strong>en</strong>aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong> kort bericht, e<strong>en</strong>boodschap met e<strong>en</strong>voudigeinformatie schrijv<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong>voudigestandaardformulier<strong>en</strong> invull<strong>en</strong>.Kan aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong>overzichtelijk weergev<strong>en</strong>.Kan notities, bericht<strong>en</strong> <strong>en</strong>instructies schrijv<strong>en</strong> waarine<strong>en</strong>voudige informatie vanonmiddellijke relevantie voorvri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> ander<strong>en</strong>wordt overgebracht.Kan e<strong>en</strong> advert<strong>en</strong>tie opstell<strong>en</strong> ombijvoorbeeld spull<strong>en</strong> te verkop<strong>en</strong>.Kan aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> tijd<strong>en</strong>se<strong>en</strong> uitleg of les.Kan over allerlei onderwerp<strong>en</strong>belangrijke informatie noter<strong>en</strong> <strong>en</strong>doorgev<strong>en</strong>.Kan aantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> helder gestructureerd verhaal.Kan bericht<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> waarininformatie van belang voor derd<strong>en</strong>overgebracht wordt <strong>en</strong> waarbijbelangrijke punt<strong>en</strong> begrijpelijkoverkom<strong>en</strong>.Kan tijd<strong>en</strong>s e<strong>en</strong> les of voordrachtover e<strong>en</strong> onderwerp op zijninteressegebied gedetailleerdeaantek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> <strong>en</strong> deinformatie zo nauwkeurig <strong>en</strong>waarheidsgetrouw vastlegg<strong>en</strong> datde informatie ook door ander<strong>en</strong>gebruikt kan word<strong>en</strong>.3. Verslag<strong>en</strong>, werkstukk<strong>en</strong>,sam<strong>en</strong>vatting<strong>en</strong>, artikel<strong>en</strong>Kan e<strong>en</strong> verslag <strong>en</strong> of e<strong>en</strong>werkstuk schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong>daarbij stukjes informatieuit verscheid<strong>en</strong>e bronn<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>.Kan verslag<strong>en</strong> <strong>en</strong> werkstukk<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> met behulp van e<strong>en</strong>strami<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij informatieuit verscheid<strong>en</strong>e bronn<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>voeg<strong>en</strong>.Kan onderhoud<strong>en</strong>de tekst<strong>en</strong>schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> overtuig<strong>en</strong> metargum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>.Kan e<strong>en</strong> collage, e<strong>en</strong> krant ofmuurkrant mak<strong>en</strong>.Kan uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong>de,beschouw<strong>en</strong>de <strong>en</strong> betog<strong>en</strong>detekst<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong>.Kan vanuit e<strong>en</strong> vraagstellinge<strong>en</strong> verslag, werkstuk of artikelschrijv<strong>en</strong> waarbij e<strong>en</strong> argum<strong>en</strong>twordt uitgewerkt <strong>en</strong> daarbijred<strong>en</strong><strong>en</strong> aangev<strong>en</strong> voor of teg<strong>en</strong>e<strong>en</strong> bepaalde m<strong>en</strong>ing <strong>en</strong> de voor<strong>en</strong>nadel<strong>en</strong> van verschill<strong>en</strong>dekeuzes uitlegg<strong>en</strong>.Kan informatie uit verschill<strong>en</strong>debronn<strong>en</strong> in één tekstsynthetiser<strong>en</strong>.Kan verslag<strong>en</strong>, werkstukk<strong>en</strong> <strong>en</strong>artikel<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> over complexeonderwerp<strong>en</strong> <strong>en</strong> relevantepunt<strong>en</strong> daarin b<strong>en</strong>adrukk<strong>en</strong> metgebruikmaking van verscheid<strong>en</strong>ebronn<strong>en</strong>.Kan tekst<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>uite<strong>en</strong>zett<strong>en</strong>d, beschouw<strong>en</strong>dof betog<strong>en</strong>d karakter waarinverband<strong>en</strong> word<strong>en</strong> gelegd tuss<strong>en</strong>afzonderlijke onderwerp<strong>en</strong>.Kan in e<strong>en</strong> betoog standpunt<strong>en</strong>vrij uitvoerig uitwerk<strong>en</strong> <strong>en</strong>ondersteun<strong>en</strong> met ondergeschiktepunt<strong>en</strong>, red<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> relevantevoorbeeld<strong>en</strong>.Kan lange complexe tekst<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>.4. Vrij schrijv<strong>en</strong> Kan eig<strong>en</strong> ideeën, ervaring<strong>en</strong>,gebeurt<strong>en</strong>iss<strong>en</strong> <strong>en</strong> fantasieënopschrijv<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> verhaal, ine<strong>en</strong> informatieve tekst of in e<strong>en</strong>gedicht.15

3. Schrijv<strong>en</strong>vervolgK<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van de taakuitvoeringNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FSam<strong>en</strong>hangDe informatie is zodaniggeord<strong>en</strong>d, dat de lezer degedachtegang gemakkelijkkan volg<strong>en</strong> <strong>en</strong> het schrijfdoelbereikt wordt. De meest bek<strong>en</strong>devoegwoord<strong>en</strong> (<strong>en</strong>, maar, want,omdat) zijn correct gebruikt, metandere voegwoord<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> nogfout<strong>en</strong> voor.Fout<strong>en</strong> met verwijswoord<strong>en</strong>kom<strong>en</strong> voor.Sam<strong>en</strong>hang in de tekst <strong>en</strong> binn<strong>en</strong>sam<strong>en</strong>gestelde zinn<strong>en</strong> is nietaltijd duidelijk.Gebruikt veelvoorkom<strong>en</strong>deverbindingswoord<strong>en</strong> (als, hoewel)correct.De tekst bevat e<strong>en</strong> volgorde;inleiding, kern <strong>en</strong> slot.Kan alinea’s mak<strong>en</strong> <strong>en</strong>inhoudelijke verband<strong>en</strong> explicietaangev<strong>en</strong>.Maakt soms nog onduidelijkeverwijzing<strong>en</strong> <strong>en</strong> fout<strong>en</strong> in destructuur van de tekst.De gedachtelijn is in grote lijn<strong>en</strong>logisch <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>t met hier <strong>en</strong>daar e<strong>en</strong> niet hinderlijk zijspoor.Relaties als oorzaak <strong>en</strong> gevolg,voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong>, overe<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> vergelijking, zijn duidelijkaangegev<strong>en</strong>.Verband tuss<strong>en</strong> zinn<strong>en</strong> <strong>en</strong>zinsdel<strong>en</strong> in sam<strong>en</strong>gesteldezinn<strong>en</strong> is over het algeme<strong>en</strong>goed aangegev<strong>en</strong> door hetgebruik van juiste verwijs- <strong>en</strong>verbindingswoord<strong>en</strong>.Alinea’s zijn verbond<strong>en</strong> tot e<strong>en</strong>coher<strong>en</strong>t betoog.Geeft e<strong>en</strong> complexe gedachteganggoed <strong>en</strong> helder weer.Geeft duidelijk aan wat dehoofdzak<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> watondersteun<strong>en</strong>d is in het betoog.Geeft relevante argum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> voorhet betoog inzichtelijk weer.Verwijzing<strong>en</strong> in de tekst zijncorrect.Lange, meervoudig sam<strong>en</strong>gesteldezinn<strong>en</strong> zijn goed tebegrijp<strong>en</strong>.Afstemming op doelKan in tekst<strong>en</strong> met e<strong>en</strong>e<strong>en</strong>voudige lineaire structuurtrouw blijv<strong>en</strong> aan het doel van hetschrijfproduct.Kan verschill<strong>en</strong>de schrijfdoel<strong>en</strong>hanter<strong>en</strong> <strong>en</strong> in e<strong>en</strong> tekstcombiner<strong>en</strong>: informatie vrag<strong>en</strong> <strong>en</strong>gev<strong>en</strong>, m<strong>en</strong>ing gev<strong>en</strong>, overtuig<strong>en</strong>,tot handel<strong>en</strong> aanzett<strong>en</strong>.Kan opbouw van de tekst aan hetdoel van de tekst aanpass<strong>en</strong>.Afstemming op publiekGebruikt basisconv<strong>en</strong>ties bij e<strong>en</strong>formele brief: Geachte/ Beste <strong>en</strong>Hoogacht<strong>en</strong>d/Met vri<strong>en</strong>delijkegroet.Kan formeel <strong>en</strong> informeel<strong>taal</strong>gebruik hanter<strong>en</strong>.Past het woordgebruik <strong>en</strong> toonaan het publiek aan.Kan schrijv<strong>en</strong> voor zowel publiekuit de eig<strong>en</strong> omgeving als voore<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> lezerspubliek(bijvoorbeeld instanties, media).Past register consequ<strong>en</strong>t toe:het <strong>taal</strong>gebruik past binn<strong>en</strong> degegev<strong>en</strong> situatie <strong>en</strong> is consist<strong>en</strong>tin toon, doel, g<strong>en</strong>re.Kan schrijv<strong>en</strong> voor zowel publiekuit de eig<strong>en</strong> omgeving als voore<strong>en</strong> algeme<strong>en</strong> lezerspubliek(bijvoorbeeld instanties, media).Kan verschill<strong>en</strong>de registershanter<strong>en</strong> <strong>en</strong> heeft ge<strong>en</strong> moeiteom het register aan te pass<strong>en</strong> aande situatie <strong>en</strong> het publiek.Kan schrijv<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> persoonlijkestijl die past bij e<strong>en</strong> beoogde lezer.Woordgebruik <strong>en</strong>woord<strong>en</strong>schatGebruikt voornamelijk frequ<strong>en</strong>tvoorkom<strong>en</strong>de woord<strong>en</strong>.Varieert het woordgebruik,fout<strong>en</strong> met idiomatischeuitdrukking<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> nog voor.Br<strong>en</strong>gt variatie in woordgebruikaan om herhaling te voorkom<strong>en</strong>.Woordkeuze is meestal adequaat,er wordt slechts e<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele foutgemaakt.Er zijn ge<strong>en</strong> merkbare beperking<strong>en</strong>in het woordgebruik.Het woordgebruik is rijk <strong>en</strong> zeergevarieerd.Spelling, interpunctie<strong>en</strong> grammaticaZie niveaubeschrijvingTaalverzorging.Redelijk accuraat gebruik vane<strong>en</strong>voudige zinsconstructies.Zie niveaubeschrijvingTaalverzorging.Vertoont e<strong>en</strong> redelijkegrammaticale beheersing.Zie niveaubeschrijvingTaalverzorging.Toont e<strong>en</strong> betrekkelijk grotebeheersing van de grammatica.Incid<strong>en</strong>tele vergissing<strong>en</strong>,niet-stelselmatige fout<strong>en</strong> <strong>en</strong>kleine onvolkom<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> inde zinsstructuur kunn<strong>en</strong> nogvoorkom<strong>en</strong>.Zie niveaubeschrijvingTaalverzorging.Handhaaft consequ<strong>en</strong>t e<strong>en</strong>hoge mate van grammaticalecorrectheid, fout<strong>en</strong> zijn zeldzaam.LeesbaarheidKan e<strong>en</strong> titel gebruik<strong>en</strong>.Voorziet e<strong>en</strong> brief op degebruikelijke plaats vandatering, adressering, aanhef <strong>en</strong>ondertek<strong>en</strong>ing.Besteedt aandacht aan deopmaak van de tekst (handschrift,bladspiegel, ev<strong>en</strong>tueel beeld<strong>en</strong>deelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> kleur).Gebruikt titel <strong>en</strong> tekstkopjes.Heeft bij langere tekst<strong>en</strong> (meerdan twee A4) ondersteuning nodigbij aanbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong> van de lay-out.Geeft e<strong>en</strong> heldere structuur aande tekst, gebruikt witregels,marges <strong>en</strong> kopjes.Geeft in e<strong>en</strong> langere tekst e<strong>en</strong>indeling in paragraf<strong>en</strong>.Stemt de lay-out af op doel <strong>en</strong>publiek.Lay-out <strong>en</strong> paragraafindeling zijnbewust <strong>en</strong> consequ<strong>en</strong>t toegepastom het begrip bij de lezer teondersteun<strong>en</strong>.16

4. Begripp<strong>en</strong>lijst <strong>en</strong> Taalverzorging4.1. Begripp<strong>en</strong>lijstOm te sprek<strong>en</strong> over <strong>taal</strong> <strong>en</strong> <strong>taal</strong>verschijnsel<strong>en</strong> is e<strong>en</strong> beperktaantal begripp<strong>en</strong> noodzakelijk. De meeste daarvan zijn aan heteinde van het basisonderwijs wel aan de orde geweest (1F).K<strong>en</strong>nis van deze begripp<strong>en</strong> bevordert het gesprek binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>buit<strong>en</strong> het <strong>taal</strong>onderwijs over <strong>taal</strong> <strong>en</strong> <strong>taal</strong>verschijnsel<strong>en</strong>: het gaaterom dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> (<strong>en</strong> leerling<strong>en</strong>) bepaalde verschijnsel<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> b<strong>en</strong>oem<strong>en</strong> in contextrijke <strong>taal</strong>situaties. Dat wil zegg<strong>en</strong>dat doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> deze term<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> in hunonderwijs in de vaardigheidsdomein<strong>en</strong>.RegelsRegel voor overe<strong>en</strong>komst in getal (onderwerp-persoonsvorm;refer<strong>en</strong>t-verwijswoord) <strong>en</strong> geslacht (refer<strong>en</strong>t-verwijswoord).4.2. TaalverzorgingDe vereiste kwaliteit van productief <strong>taal</strong>gebruik (sprek<strong>en</strong>,schrijv<strong>en</strong>) wordt steeds aangeduid bij de k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> van detaakuitvoering in die domein<strong>en</strong>.In dit domein van <strong>taal</strong>verzorging gaat het alle<strong>en</strong> om k<strong>en</strong>nis vanregels <strong>en</strong> begripp<strong>en</strong> die t<strong>en</strong> di<strong>en</strong>ste staan van correct <strong>taal</strong>gebruik.Bij de niveaubepaling is steeds uitgegaan van volledigebeheersing, dat wil zegg<strong>en</strong>, vrijwel automatische beheersing <strong>en</strong>bij uitzondering terugvall<strong>en</strong>d op regelk<strong>en</strong>nis in <strong>taal</strong>productie,zoals in de domein<strong>en</strong> schrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> sprek<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>.Tabel 1: Niveaubeschrijving<strong>en</strong> Begripp<strong>en</strong> TaalLeestek<strong>en</strong>sWoordsoort<strong>en</strong>Grammaticale k<strong>en</strong>nisTekstk<strong>en</strong>nisStilistiek <strong>en</strong> semantiekMorfologieOpmaakKlank<strong>en</strong>1FDubbele punt, punt, komma, puntkomma, uitroeptek<strong>en</strong>,vraagtek<strong>en</strong>, aanhalingstek<strong>en</strong>.Zelfstandig naamwoord, werkwoord (klankvast,klankverander<strong>en</strong>d (zwak, sterk)), bijvoeglijk naamwoord.Onderwerp, lijd<strong>en</strong>d voorwerp, hoofdzin, bijzin, gezegde,persoonsvorm.Standpunt, argum<strong>en</strong>t, feit, m<strong>en</strong>ing, tekstsoort <strong>en</strong>gesprekvorm<strong>en</strong>, paragraaf.Betek<strong>en</strong>is, symbool, synoniem, context, letterlijk,figuurlijk, uitdrukking, spreekwoord, gezegde,moeder<strong>taal</strong>, tweede <strong>taal</strong>, vreemde <strong>taal</strong>, standaard<strong>taal</strong>,dialect, meertalig, formeel <strong>en</strong> informeel <strong>taal</strong>gebruik,le<strong>en</strong>woord.Woordvorm, woorddeel, sam<strong>en</strong>gesteld, voorvoegsel,achtervoegsel, lettergreep.Getal (meervoud/<strong>en</strong>kelvoud), tijd (teg<strong>en</strong>woordig,verled<strong>en</strong>, voltooid, onvoltooid).Verkleinwoord, verschijningsvorm<strong>en</strong> werkwoord (stam,infinitief, bijvoeglijk naamwoord).Bladzijde, woord, zin, hoofdletter, uitspraak, titel,hoofdstuk, regel, lettertype, alinea, kopje.Articulatie, klemtoon, intonatie, spreekpauze.2FTrema, acc<strong>en</strong>t.Lijd<strong>en</strong>de <strong>en</strong> bedrijv<strong>en</strong>de vorm, vrag<strong>en</strong>de vorm.Aanduiding<strong>en</strong> voor tekstsoort<strong>en</strong> <strong>en</strong> g<strong>en</strong>res (ook: aanduiding<strong>en</strong> voorgespreksvorm<strong>en</strong>), hoofdgedachte (van tekst), tekstthema.Metatalige vorm<strong>en</strong>: Woord<strong>en</strong>, zinn<strong>en</strong> <strong>en</strong> tekstfragm<strong>en</strong>t<strong>en</strong> die informatie gev<strong>en</strong>over de rest van de tekst (zoals signaalwoord<strong>en</strong>, prospectieve <strong>en</strong> retrospectievetekstelem<strong>en</strong>t<strong>en</strong> in inleiding, sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong>de zin aan slot).Homoniem, homofoon, vakjargon,stilistische adequaatheid (publiekgericht),pres<strong>en</strong>tatiek<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> (van mondelinge <strong>en</strong> schriftelijke tekst).Grammaticale begripp<strong>en</strong> voor werkwoordspelling1. Werkwoord;2. Tijd van het werkwoord (teg<strong>en</strong>woordig <strong>en</strong> verled<strong>en</strong>,onvoltooid <strong>en</strong> voltooid);3. Getal: meervoud, <strong>en</strong>kelvoud;4. Eerste, tweede <strong>en</strong> derde persoon;5. Persoonsvorm;6. Voltooid deelwoord;7. Stam van het werkwoord;8. Hele werkwoord (infinitief);9. Onderwerp;10 Zwakke <strong>en</strong> sterke werkwoord<strong>en</strong>;11. Werkwoordelijk gezegde.Regelk<strong>en</strong>nis <strong>en</strong> toepassing in oef<strong>en</strong>tak<strong>en</strong> gaat aan die beheersingvooraf. De niveaus gev<strong>en</strong> e<strong>en</strong> eindpunt aan: het verwerv<strong>en</strong> van deregels tot e<strong>en</strong> vrijwel automatische beheersing vergt veel leertijd.Het geleerde moet voortdur<strong>en</strong>d in onderhoud zijn. Dat kanbetek<strong>en</strong><strong>en</strong> dat van tijd tot tijd nieuwe instructie <strong>en</strong> oef<strong>en</strong>inggegev<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (opfriss<strong>en</strong>) <strong>en</strong> dat er zorgvuldigfeedback gegev<strong>en</strong> di<strong>en</strong>t te word<strong>en</strong> op schrijf- <strong>en</strong> spreekproduct<strong>en</strong>door alle bij het onderwijs betrokk<strong>en</strong><strong>en</strong>, doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> Nederlands<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> van andere vakk<strong>en</strong>.17

4.3. Niveaubeschrijving<strong>en</strong>4.3.1. SpellingCategorieënDeze paragraaf bevat de categorieën van spellingsproblem<strong>en</strong> <strong>en</strong>-regels. De basis voor de spelling is k<strong>en</strong>nis van de beschaafdeuitspraak van het Nederlands (‘klankzuiver’):1. Klankzuivere woord<strong>en</strong> (wil, dier, maat, daar, moet, wesp, kalfetc.): woord<strong>en</strong> die in e<strong>en</strong> standaard Nederlandse uitspraakge<strong>en</strong> alternatieve spelling toelat<strong>en</strong>.2. Klankambigue woord<strong>en</strong>: woord<strong>en</strong> die indi<strong>en</strong> de klank gevolgdwordt fout gespeld zull<strong>en</strong> word<strong>en</strong>. Het gaat om algem<strong>en</strong>eregels <strong>en</strong> dialectische bijzonderhed<strong>en</strong>. Het zijn fout<strong>en</strong> die inde <strong>en</strong>e regio vaker zull<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong> dan in e<strong>en</strong> andere:bodum (bodem), <strong>en</strong>ugu (<strong>en</strong>ige), flakbij (vlakbij), prijs<strong>en</strong>(prijz<strong>en</strong>), prongeluk (per ongeluk), srijf (schrijf), teminste;tuminste, tuminstu (t<strong>en</strong>minste), trugbetal<strong>en</strong> (terugbetal<strong>en</strong>).3. Spelambigue woord<strong>en</strong> zoals mouw<strong>en</strong> (mauw<strong>en</strong>), klijn (klein),dagt (dacht), antwoort (antwoord), direkt (direct). Het zijnwoord<strong>en</strong> die op twee manier<strong>en</strong> gespeld kunn<strong>en</strong> word<strong>en</strong>,omdat de klank ge<strong>en</strong> uitsluitsel geeft. Twee lettertek<strong>en</strong>srepres<strong>en</strong>ter<strong>en</strong> één klank (au/ou, d/t, ei/ij, ch/g, c/k).Regels voor lettergreepgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>4. Regels voor verdubbeling <strong>en</strong> ver<strong>en</strong>keling oplettergeepgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>: ontsmetting, nummer, verstopp<strong>en</strong>, ligg<strong>en</strong>,lop<strong>en</strong>, overstek<strong>en</strong>, har<strong>en</strong>.5. Afbreekregels (ge-trokk<strong>en</strong>; getrok-k<strong>en</strong>, get-rokk<strong>en</strong>,getrokk-<strong>en</strong>), als e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>spel van morfologische <strong>en</strong>spellingregels.Regels voor woordgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>6. Aane<strong>en</strong>- <strong>en</strong> losschrijv<strong>en</strong> van woord<strong>en</strong>(autoweg, kwijtraakte, voor altijd).Morfologische spelling:7. Regel van gelijkvormigheid bij assimilatie: zakdoek in plaatsvan zaddoek.8. Meervoudsvorming8.1. –s na medeklinker, -a, -o, -u, -y, -e: (a) fuchsia’s, (b)cafés, (c) garages, meisjes8.2. –<strong>en</strong> (a) zonder <strong>en</strong> (b) met verdubbeling): latt<strong>en</strong>(zelfstandig naamwoord), lat<strong>en</strong> (werkwoord).9. Vorming van bijvoeglijk naamwoord9.1. --e (bij zelfstandig naamwoord in <strong>en</strong>kelvoud alsmeervoud), met mogelijk toepassing van andere regels(ver<strong>en</strong>keling/verdubbeling op lettergreepgr<strong>en</strong>z<strong>en</strong>). Ookbij bijvoeglijke naamwoord<strong>en</strong> afgeleid van werkwoord<strong>en</strong>9.2. Stoffelijke bijvoeglijke naamwoord<strong>en</strong> op –<strong>en</strong>: goud<strong>en</strong>,zilver<strong>en</strong> (zowel bij zelfstandig naamwoord in <strong>en</strong>kelvoudals meervoud).10. Vorming van verkleinwoord10.1. Basis+dimunitief10.2. Uitzondering op ver<strong>en</strong>kelings/verdubbelingsregel:verkleinwoord na op<strong>en</strong> klinker: chocolaatje, cafeetje,parapluutje.11. Schrijfwijze van achtervoegsels (-heid, -lijk).12. ’s <strong>en</strong> –s: ‘s nachts, ’s Nachts (begin van e<strong>en</strong> zin).13. Meervouds –n bij zelfstandig <strong>en</strong> bijvoeglijk gebruikteverwijzing<strong>en</strong> naar person<strong>en</strong>/niet person<strong>en</strong>: alle, vele, weinige,maar ook all<strong>en</strong>, weinig<strong>en</strong>, vel<strong>en</strong> etc.Regels voor de werkwoordspelling14. Persoonsvorm14.1. teg<strong>en</strong>woordige tijd van werkwoord<strong>en</strong> met stam op –d14.1.1. <strong>en</strong>kelvoud: word(t)• eerste persoon stell<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>d(ik word/word ik) • tweede persoon stell<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>d(jij wordt/word jij)• derde persoon <strong>en</strong>kelvoud stell<strong>en</strong>d <strong>en</strong> vrag<strong>en</strong>d(hij wordt/wordt hij)° wordt je broer, wordt jou de toegang ontzegd° derde persoon, <strong>en</strong>kelvoud stell<strong>en</strong>d <strong>en</strong>vrag<strong>en</strong>d bij werkwoord<strong>en</strong> met prefix (kans opverwarring met woordbeeld van voltooiddeelwoord): hij beoordeelt (niet: beoordeeld)14.1.2. meervoud: word<strong>en</strong>, lat<strong>en</strong>14.2. verled<strong>en</strong> tijd van zwakke werkwoord<strong>en</strong> met stam op–d of –t: (morfologische regel leidt tot verdubbelingvan d/t, hoewel fonetisch niet nodig) antwoordde14.3. verled<strong>en</strong> tijd van sterke werkwoord<strong>en</strong> met stam op –dof –t• <strong>en</strong>kelvoud: werd, liet• meervoud: werd<strong>en</strong>.15. Infinitief‘Gewone’ werkwoord<strong>en</strong> met stam op –d of –t: word<strong>en</strong>, lat<strong>en</strong>15.1. Werkwoord<strong>en</strong> met stam op –d <strong>en</strong> –t die in de verled<strong>en</strong>tijd dd/tt krijg<strong>en</strong>: vergoed<strong>en</strong>, verplicht<strong>en</strong> (verwisselingwoordbeeld<strong>en</strong>)15.2. Als 15.1, in bijvoeglijke bepaling<strong>en</strong>, in e<strong>en</strong> omgevingmet verled<strong>en</strong> tijd (‘de te verlicht<strong>en</strong> strat<strong>en</strong> war<strong>en</strong> nietafgeslot<strong>en</strong>’).16. Voltooid deelwoord16.1. (per prefix), met kans op verwarring met woordbeeldpersoonsvorm• op –d: gebeurd, beoordeeld• op –d: na e<strong>en</strong> ‘valse’ f (stam op v): geverfd• op -d, na e<strong>en</strong> ‘valse’ s (stam op z): verhuisd16.2. op –d<strong>en</strong> of –t<strong>en</strong>: gelad<strong>en</strong>, gelat<strong>en</strong>• in de omgeving van meervoud (de gelad<strong>en</strong> wag<strong>en</strong>s)• in de omgeving van <strong>en</strong>kelvoud (de gelad<strong>en</strong> wag<strong>en</strong>)16.3. op –d of –t, gebruikt als bijvoeglijk naamwoord:geparkeerde, geraakte, beschutte• in de omgeving van <strong>en</strong>kelvoud/meervoud (debeschutte tuin/tuin<strong>en</strong> (bijvoeglijk naamwoord buigtniet met getal mee)• in de omgeving van teg<strong>en</strong>woordige/verdel<strong>en</strong> tijd:hij zag/zij ziet verlichte strat<strong>en</strong>.Overige regels17. Schrijfwijze van tuss<strong>en</strong>klank<strong>en</strong> –s <strong>en</strong> –e(n).18. Gebruik van trema <strong>en</strong> koppeltek<strong>en</strong>.4.3.2. Leestek<strong>en</strong>s1. Hoofdletters <strong>en</strong> punt<strong>en</strong> bij zinsmarkering.2. Vraagtek<strong>en</strong>s, uitroeptek<strong>en</strong>s <strong>en</strong> aanhalingstek<strong>en</strong>s.3. Hoofdletters bij eig<strong>en</strong>naam <strong>en</strong> directe rede.4. Komma’s, dubbele punt.18

4.4. MoeilijkheidDe moeilijkheid van spelling is op twee manier<strong>en</strong> te ord<strong>en</strong><strong>en</strong>.Er zijn empirische gegev<strong>en</strong>s over wat leerling<strong>en</strong> einde BO kunn<strong>en</strong>(PPON) <strong>en</strong> toetsgegev<strong>en</strong>s van brugklasleerling<strong>en</strong>*. Dat levert e<strong>en</strong>overzicht van itemmoeilijkhed<strong>en</strong> op, zoals gepres<strong>en</strong>teerd in heteerste rapport van de Expertgroep (2008). Spellingsproblem<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> ook in grotere klass<strong>en</strong> word<strong>en</strong> ondergebracht, zoalsSchijf (2009) laat zi<strong>en</strong>. Naast e<strong>en</strong> zekere logische ope<strong>en</strong>volgingvan klass<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>, speelt ook de frequ<strong>en</strong>tie waarin hette spell<strong>en</strong> woord verschijnt e<strong>en</strong> rol. De ‘stomme e’ bijvoorbeeld,in ‘stomme’ wordt in het algeme<strong>en</strong> pas beheerst na groep 4,maar zeer frequ<strong>en</strong>te woord<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> stomme ‘e’ word<strong>en</strong> al ingroep 3 goed gespeld.Als ord<strong>en</strong>ing voor de spellingsproblem<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> we e<strong>en</strong>indeling in vijf klass<strong>en</strong>. Deze indeling wordt gebruikt bij hetdiagnosticer<strong>en</strong> van spellingvaardigheid.1. Alfabetisch: hier gaat het om het volg<strong>en</strong> van de beschaafdeNederlandse uitspraak: dezelfde klank heeft dezelfde letter. Debasisk<strong>en</strong>nis is de klank-tek<strong>en</strong>koppeling, ook voor bijvoorbeeldoe, ui. Allofon<strong>en</strong> (v/f; z/s afwisseling) kunn<strong>en</strong> hierbij gerek<strong>en</strong>dword<strong>en</strong>. Eind groep 3 wordt deze categorie beheerst.2. Orthografisch: hier gaat het om autonome regels over de gr<strong>en</strong>svan lettergrep<strong>en</strong> he<strong>en</strong>: woord<strong>en</strong> met sch, ng, nk, aai, ooi, oei,ch(t), -eeuw, -ieuw, -uw, -ee, de ë in ie of ieë,medeklinkerverdubbeling, op<strong>en</strong> lettergrep<strong>en</strong>, kleeflettersbehor<strong>en</strong> tot deze categorie.3. Morfologisch: alle woord<strong>en</strong> die gevormd word<strong>en</strong> door detoevoeging van voor- of achtervoegsels zoals verkleinwoord<strong>en</strong>(-tje, -pje, -je), meervoudsvorming <strong>en</strong> achtervoegsels als (-ig,-heid, -teit, -lijk, -aard, -erd, -tie, -iaal/-eaal/-ieel/-ueel, -isch);ook: bijvoeglijk gebruikt voltooid deelwoord. Woord<strong>en</strong> met ’sals meervoud.Alle woord<strong>en</strong> die gevormd word<strong>en</strong> door sam<strong>en</strong>stelling<strong>en</strong>(assimilatieverschijnsel<strong>en</strong>: voortdur<strong>en</strong>d).4. Morfologisch, met gebruikmaking van syntactische k<strong>en</strong>nis:werkwoordsspelling waarin persoon <strong>en</strong> getal van hetonderwerp leid<strong>en</strong>d is voor de spelling (persoonsvorm), defunctie van het werkwoord moet word<strong>en</strong> bepaald(persoonsvorm, infinitief, voltooid deelwoord). Homofon<strong>en</strong>zijn hier de moeilijkste problem<strong>en</strong> (verhuisd/verhuist, beleeft/beleefd): k<strong>en</strong>nis van de functie is hier noodzakelijk.5. Logografisch: vaststaande combinaties, die als zodanig gek<strong>en</strong>dmoet<strong>en</strong> word<strong>en</strong> (ge<strong>en</strong> regelvorming): /zj/ geschrev<strong>en</strong> als g(garage), op<strong>en</strong> lettergreep /ie/ geschrev<strong>en</strong> als -i-, woord<strong>en</strong> op-isch, /sj/ geschrev<strong>en</strong> als –ch-, /oo/ geschrev<strong>en</strong> als -au- of -ou-,/s/ geschrev<strong>en</strong> als -c- voor i, ie <strong>en</strong> e; /ks/ geschrev<strong>en</strong> als –x-, /oe/ geschrev<strong>en</strong> als -ou-, woord<strong>en</strong> met -aise, -aire, /sj/geschrev<strong>en</strong> als –ci-, /ie/ geschrev<strong>en</strong> als -y-, le<strong>en</strong>woord<strong>en</strong>(team, jam, tram). Woord<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> trema, woord<strong>en</strong>voorafgegaan door ‘s.In schema: zie tabel 2 op pagina 20.*G.M. Schijf (2009). Lees- <strong>en</strong> spellingsvaardighed<strong>en</strong> van brugklassers,diss, Universiteit van Amsterdam19

Tabel 2: Niveaus voor spelling, interpunctie <strong>en</strong> grammaticale begripp<strong>en</strong> voor werkwoordsspelling.Beheersing; 75% van alle leerling<strong>en</strong> in de leeftijdsgroep/niveaugroep heeft e<strong>en</strong> kans van 80% goed.Spelling 1F 2F 3F 4F1. Alfabetische spelling +2. Orthografische spelling +3. Morfologische spelling +Hieronder vall<strong>en</strong> de schrijfwijze van achtervoegsels, de meervoudsvorming, de verkleinwoordsvorming, regel vangelijkvormigheid bij assimilatie (zakdoek/zaddoek), vorming bijvoeglijk naamwoordMoeilijke gevall<strong>en</strong>:a) meervoud –s na klinker (meisjes, garages, fuchsia’s, cafés) +b) verkleinwoord na op<strong>en</strong> klinker (parapluutje) +c) ’s in ’s ocht<strong>en</strong>ds +d) stoffelijke bijvoeglijke naamwoord<strong>en</strong> op –<strong>en</strong> +e) meervouds –n bij zelfstandig gebruikte verwijzing (all<strong>en</strong> versus alle) +f) wel/niet –n in sam<strong>en</strong>gestelde woord<strong>en</strong>. +4. Morfologische spelling op syntactische basisWerkwoordspelling waarvan e<strong>en</strong> deel zuiver morfologische is, zoals teg<strong>en</strong>woordige tijd meervoud, verled<strong>en</strong> tijd van+werkwoord<strong>en</strong> met stam of –d (antwoordde(n)), hele werkwoordMoeilijke gevall<strong>en</strong>:Persoonsvorma) homofone gevall<strong>en</strong>: teg<strong>en</strong>woordige tijd stam op –d <strong>en</strong>kelvoud (hij wordt/word) +b) teg<strong>en</strong>woordige tijd (klankvaste of zwakke) werkwoord<strong>en</strong>, <strong>en</strong>kelvoud +c) verled<strong>en</strong> tijd (klankvaste of zwakke) werkwoord<strong>en</strong> met stam op –d of –t +d) teg<strong>en</strong>woordige tijd 2e persoon of 3e persoon achter de persoonsvorm (word jij ziek, word je broer, wordt je de toegang ontzegd) +e) met prefix, homofoon met voltooid deelwoord (hij beoordeelt/beoordeeld) +Voltooid deelwoordh) homofone gevall<strong>en</strong> (verhuisd/verhuist) +5. Logografisch: ge<strong>en</strong> regels, maar k<strong>en</strong>nis van vaststaande combinatie tuss<strong>en</strong> klank <strong>en</strong> tek<strong>en</strong> zoals /sj/ geschrev<strong>en</strong> als –ch- +6. Overige regelsa) spelambigue woord<strong>en</strong> +b) schrijfwijze van tuss<strong>en</strong>klank<strong>en</strong> –s <strong>en</strong> –e(n) +c) gebruik van trema <strong>en</strong> koppeltek<strong>en</strong> +Leestek<strong>en</strong>s1. Hoofdletters <strong>en</strong> punt<strong>en</strong> +2. Vraagtek<strong>en</strong>s, uitroeptek<strong>en</strong>s <strong>en</strong> aanhalingstek<strong>en</strong>s +3. Hoofdletters bij eig<strong>en</strong>naam <strong>en</strong> directe rede +4. Komma’s, dubbele punt<strong>en</strong> +Overige regelsAfbreekregels +Aane<strong>en</strong>schrijving <strong>en</strong> losschrijving (moeilijkste gevall<strong>en</strong>) +Grammaticale begripp<strong>en</strong> voor werkwoordsspellingWerkwoord, tijd van het werkwoord, getal, persoon, persoonsvorm, voltooid deelwoord, stam, hele werkwoord, onderwerp,zwakke/sterke werkwoord<strong>en</strong>, werkwoordelijk gezegde, ‘kofschip‘+20

1. Getall<strong>en</strong>1.1. Getall<strong>en</strong> niveau FA Notatie,<strong>taal</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is− Uitspraak, schrijfwijze <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is van getall<strong>en</strong>,symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties− Wiskunde<strong>taal</strong> gebruik<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>– 5 is gelijk aan (ev<strong>en</strong>veel als)2 <strong>en</strong> 3− de relaties groter/kleiner dan− 0,45 is vijf<strong>en</strong>veertighonderdst<strong>en</strong>– breuknotatie met horizontalestreep− teller, noemer, breukstreep− schrijfwijze negatievegetall<strong>en</strong>: -3˚C, -150 m− symbol<strong>en</strong> zoals < <strong>en</strong> >gebruik<strong>en</strong>− gebruik van worteltek<strong>en</strong>,macht<strong>en</strong>− uitspraak, schrijfwijze <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is van negatievegetall<strong>en</strong> (ook op derek<strong>en</strong>machine) zoals zevoorkom<strong>en</strong> in situaties metbijvoorbeeld temperatuur,schuld <strong>en</strong> tekort <strong>en</strong> hoogte– het vriest 8 grad<strong>en</strong> kan ookword<strong>en</strong> weergegev<strong>en</strong> als: hetis -8˚C <strong>en</strong> uitgesprok<strong>en</strong> als‘min 8’ of ‘8 grad<strong>en</strong> onder 0’– tekort<strong>en</strong> <strong>en</strong> schuld<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>weergev<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> mintek<strong>en</strong>– in e<strong>en</strong> tabel de betek<strong>en</strong>isvan positieve (overschott<strong>en</strong>)<strong>en</strong> negatieve verschill<strong>en</strong>(tekort<strong>en</strong>) aflez<strong>en</strong> <strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>– op de rek<strong>en</strong>machinebijvoorbeeld -5,23 - 7,81correct intyp<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− uitspraak <strong>en</strong> schrijfwijze vangehele getall<strong>en</strong>, breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong>decimale getall<strong>en</strong>− getalb<strong>en</strong>aming<strong>en</strong> zoalsdriekwart, anderhalf <strong>en</strong>miljo<strong>en</strong>− getalnotaties met miljo<strong>en</strong> <strong>en</strong>miljard:er zijn 60 miljard euromunt<strong>en</strong>geslag<strong>en</strong>– uitspraak, schrijfwijze <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is van grote getall<strong>en</strong>met miljo<strong>en</strong> <strong>en</strong> miljardals maat <strong>en</strong> met pass<strong>en</strong>devoorvoegsels (bij mat<strong>en</strong>)functioneel gebruik<strong>en</strong>– deze pres<strong>en</strong>tatie is 3,1 MB(megabyte)– 1 249 574 uitsprek<strong>en</strong> als ruim1,2 miljo<strong>en</strong>– de periode van 15,5 miljo<strong>en</strong>naar 16 miljo<strong>en</strong> inwonersduurde vijf jaar, hoeveelinwoners zijn er in die 5 jaarbijgekom<strong>en</strong>?Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− orde van grootte van getall<strong>en</strong>bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong>− getall<strong>en</strong> relater<strong>en</strong> aansituaties:• Ik loop ongeveer 4 km/u• Nederland heeft ongeveer 16miljo<strong>en</strong> inwoners• 3576 AP is e<strong>en</strong> postcode• hectometerpaaltje 78,1• 0,543 op bonnetje is gewicht• 300 Mb vrij geheug<strong>en</strong> nodig− in complexere situatiesrek<strong>en</strong>procedures toepass<strong>en</strong><strong>en</strong> daarbij wet<strong>en</strong> waaromhet nodig kan zijn haakjeste zett<strong>en</strong> <strong>en</strong> wet<strong>en</strong> hoe ditwerkt. Bijvoorbeeld bij gebruikvan e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>machine ofspreadsheet– de prijs van 3 koffie van€1,90 plus 2 koek<strong>en</strong> van €1,90berek<strong>en</strong> je niet met 3 + 2 x€1,90 <strong>en</strong> wel met (3 + 2) x €1,90– in e<strong>en</strong> spreadsheet e<strong>en</strong> tabelvan prijz<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> met:a x €1,90 + b x €1,90 of met(a + b) x €1,9022

1. Getall<strong>en</strong>vervolg 1.1. Getall<strong>en</strong> niveau FB Met elkaarin verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> getalrelaties− Structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hangNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− ti<strong>en</strong>structuur− getall<strong>en</strong>rij− getall<strong>en</strong>lijn met gehelegetall<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudigedecimale getall<strong>en</strong>− negatieve getall<strong>en</strong> plaats<strong>en</strong>in getalsysteem– aantall<strong>en</strong> <strong>en</strong> mat<strong>en</strong>(weergegev<strong>en</strong> met gehele ofdecimale getall<strong>en</strong>) vergelijk<strong>en</strong><strong>en</strong> ord<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> weergev<strong>en</strong>bijvoorbeeld op e<strong>en</strong> schaalvan e<strong>en</strong> meetinstrum<strong>en</strong>t ofe<strong>en</strong> tijdlijn– temperatuur (lichaams)l<strong>en</strong>gte,waterhoogte, schroefl<strong>en</strong>gtesin inches (breuk<strong>en</strong>) aangev<strong>en</strong>op e<strong>en</strong> ‘maatschaal’– tijd<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand<strong>en</strong> in desport vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ord<strong>en</strong><strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− vertal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>voudigesituatie naar berek<strong>en</strong>ing− afrond<strong>en</strong> van gehele getall<strong>en</strong>op ronde getall<strong>en</strong>− globaal bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong> vanuitkomst<strong>en</strong>− splits<strong>en</strong> <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>stell<strong>en</strong> vangetall<strong>en</strong> op basis van hetti<strong>en</strong>tallig stelsel− getall<strong>en</strong> met elkaar– om e<strong>en</strong> probleem opvergelijk<strong>en</strong>, bijvoorbeeld te loss<strong>en</strong> complexeremet e<strong>en</strong> getall<strong>en</strong>lijn:situaties vertal<strong>en</strong> naarhistorische tijdlijn,rek<strong>en</strong>bewerking<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbij400 v. Chr-2000 na Chr.rek<strong>en</strong>procedures toepass<strong>en</strong>− situaties vertal<strong>en</strong> naar e<strong>en</strong> om e<strong>en</strong> gew<strong>en</strong>st resultaat tebewerking: 350 blikjes nodig, krijg<strong>en</strong> (schatt<strong>en</strong>d, uit hetze zijn verpakt per 6hoofd, op papier of met de− afrond<strong>en</strong> op ‘mooie’ getall<strong>en</strong>: rek<strong>en</strong>machine)4862 m 3 gas is ongeveer5000 m 3Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− structuur van het ti<strong>en</strong>talligstelsel− binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> situatie hetresultaat van e<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ingop juistheid controler<strong>en</strong>:To<strong>taal</strong> be<strong>taal</strong>d aan huur perjaar €43,683 klopt dat wel?- eig<strong>en</strong> repertoire opbouw<strong>en</strong>van e<strong>en</strong> getall<strong>en</strong>netwerkgerelateerd aan situaties– aantal inwoners Nederland,gerelateerd aan omvangberoepsbevolking, inwonerseig<strong>en</strong> woonplaats, andereinwonertall<strong>en</strong>– getall<strong>en</strong>netwerk gekoppeldaan tijd (60, 15, kwart, 12, 24,365, 7, 52= 4 x 13, werkweek,baanomvang– persoonlijke getall<strong>en</strong>(eig<strong>en</strong> mat<strong>en</strong>, leeftijd <strong>en</strong>geboortejaar)– ev<strong>en</strong>tueel ook ‘getalweetjes’(100 = 4 x 25; 60 kun je doorveel getall<strong>en</strong> del<strong>en</strong>; ....)23

1. Getall<strong>en</strong>vervolg 1.1. Getall<strong>en</strong> niveau FC Gebruik<strong>en</strong>− Memoriser<strong>en</strong>, automatiser<strong>en</strong>− Hoofdrek<strong>en</strong><strong>en</strong> (noter<strong>en</strong> vantuss<strong>en</strong>resultat<strong>en</strong> toegestaan)− Hoofdbewerking<strong>en</strong> (+, -, ×, :) oppapier uitvoer<strong>en</strong> met gehelegetall<strong>en</strong> <strong>en</strong> decimale getall<strong>en</strong>− Bewerking<strong>en</strong> met breuk<strong>en</strong>(+, -, ×, :) op papier uitvoer<strong>en</strong>− Berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> omproblem<strong>en</strong> op te loss<strong>en</strong>− Rek<strong>en</strong>machine op e<strong>en</strong>verstandige manier inzett<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− uit het hoofd splits<strong>en</strong>, optell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aftrekk<strong>en</strong>onder 100, ook met e<strong>en</strong>voudige decimalegetall<strong>en</strong>:12 = 7 + 5 67 – 301 – 0,25 0,8 + 0,7− product<strong>en</strong> uit de tafels van verm<strong>en</strong>igvuldiging(tot <strong>en</strong> met 10) uit het hoofd k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>:3 × 5 7 × 9− deling<strong>en</strong> uit de tafels (tot <strong>en</strong> met 10)uitrek<strong>en</strong><strong>en</strong>: 45 : 5 32 : 8− uit het hoofd optell<strong>en</strong>, aftrekk<strong>en</strong>,verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong> del<strong>en</strong> met “null<strong>en</strong>”, ookmet e<strong>en</strong>voudige decimale getall<strong>en</strong>:30 + 50 1200 – 80065 × 10 3600 : 1001000 × 2,5 0,25 × 100− efficiënt rek<strong>en</strong><strong>en</strong> (+, -, ×, :) gebruik mak<strong>en</strong>dvan de eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van getall<strong>en</strong> <strong>en</strong>bewerking<strong>en</strong>, met e<strong>en</strong>voudige getall<strong>en</strong>− optell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aftrekk<strong>en</strong> (waaronder ook verschilbepal<strong>en</strong>) met gehele getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudigedecimale getall<strong>en</strong>:235 + 349 1268 – 385 € 2,50 + € 1,25− verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getal met één cijfermet e<strong>en</strong> getal met twee of drie cijfers:7 × 165 = 5 uur werk<strong>en</strong> voor € 5,75 per uur− verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> getal van tweecijfers met e<strong>en</strong> getal van twee cijfers: 35 × 67 =− getall<strong>en</strong> met maximaal drie cijfers del<strong>en</strong> doore<strong>en</strong> getal met maximaal 2 cijfers, al dan nietmet e<strong>en</strong> rest: 132 : 16 =− vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ord<strong>en</strong><strong>en</strong> van de grootte vane<strong>en</strong>voudige breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze in betek<strong>en</strong>isvollesituaties op de getall<strong>en</strong>lijn plaats<strong>en</strong>:liter is minder dan liter− omzett<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>voudige breuk<strong>en</strong> in decimalegetall<strong>en</strong>: = 0,5; 0,01 = 100− optell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aftrekk<strong>en</strong> van veelvoorkom<strong>en</strong>degelijknamige <strong>en</strong> ongelijknamige breuk<strong>en</strong>binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isvolle situatie:− negatieve getall<strong>en</strong> inberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>:3 – 5 = 3 + -5 = -5 + 3− haakjes gebruik<strong>en</strong>− met e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>machinebreuk<strong>en</strong>, proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,macht<strong>en</strong> <strong>en</strong>wortels berek<strong>en</strong><strong>en</strong> ofb<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> als eindigedecimale getall<strong>en</strong>– in bek<strong>en</strong>de situatiesvaardig rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met dedaarin voorkom<strong>en</strong>degehele <strong>en</strong> decimalegetall<strong>en</strong> <strong>en</strong> (e<strong>en</strong>voudige)breuk<strong>en</strong> (schatt<strong>en</strong>d, uithet hoofd, op papier ofmet de rek<strong>en</strong>machine)– vochtbalans: gedronk<strong>en</strong>1/8 liter <strong>en</strong> 250 ml <strong>en</strong>0,7 liter– rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met geld(offertes, kasboek ),mat<strong>en</strong>, etc.– tijdsduur optell<strong>en</strong>,tijdverschil berek<strong>en</strong><strong>en</strong>– 1,71 m + 30 cm– 1000 buttons à € 0,065kost<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>…..(nulregels)– handig rek<strong>en</strong><strong>en</strong> inmagazijn, bijvoorbeeldmet doz<strong>en</strong> van 24 in 5x 24 x 21Functioneel gebruik<strong>en</strong>− schatt<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>uitkomst− resultaat van e<strong>en</strong>berek<strong>en</strong>ing afrond<strong>en</strong> inovere<strong>en</strong>stemming metde gegev<strong>en</strong> situatieWet<strong>en</strong> waarom− bij berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> e<strong>en</strong>pass<strong>en</strong>d rek<strong>en</strong>modelof de rek<strong>en</strong>machinekiez<strong>en</strong>red<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> verifiër<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong>– resultat<strong>en</strong> vane<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ingin term<strong>en</strong> van desituatie interpreter<strong>en</strong>,bijvoorbeeld nagaan ofe<strong>en</strong> resultaat van e<strong>en</strong>berek<strong>en</strong>ing de juisteorde van grootte heeft<strong>en</strong> wat de ‘foutmarge’ is;betek<strong>en</strong>isvol afrond<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waaromVoorbeeld<strong>en</strong>Voorbeeld<strong>en</strong>– 6000 sms-jes in e<strong>en</strong>maand, kan dat?− geheel getal (deel van nem<strong>en</strong>):deel van 150 euro− in e<strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isvolle situatie e<strong>en</strong> breukverm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> geheel getalFunctioneel gebruik<strong>en</strong>− globaal (b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong>d) rek<strong>en</strong><strong>en</strong> (schatt<strong>en</strong>) alsde context zich daartoe le<strong>en</strong>t of als controlevoor rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met de rek<strong>en</strong>machine:Is ti<strong>en</strong> euro g<strong>en</strong>oeg? € 2, 95 + € 3,98 + € 4,101589 – 203 is ongeveer 1600 – 200− in context<strong>en</strong> de “rest” (bij del<strong>en</strong> met rest)interpreter<strong>en</strong> of verwerk<strong>en</strong>− verstandige keuze mak<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> zelfuitrek<strong>en</strong><strong>en</strong> of rek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong> (zowelkaal als in e<strong>en</strong>voudige dagelijkse context<strong>en</strong>zoals geld- <strong>en</strong> meet situaties)− kritisch beoordel<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> uitkomstWet<strong>en</strong> waarom− interpreter<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> uitkomst ‘met rest’ bijgebruik van e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>machineIn deze opsomming is ge<strong>en</strong> verschil gemaakt tuss<strong>en</strong> memoriser<strong>en</strong> <strong>en</strong> vlot (binn<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele second<strong>en</strong>) kunn<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>.E<strong>en</strong> deel van de bewerking<strong>en</strong> met breuk<strong>en</strong>, zoals ‘deel van’ kunn<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong>, is beschrev<strong>en</strong> in het subdomein verhouding<strong>en</strong>.24

1. Getall<strong>en</strong>1.2. Getall<strong>en</strong> niveau SA Notatie,<strong>taal</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is− Uitspraak, schrijfwijze <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isvan getall<strong>en</strong>, symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties− Wiskunde<strong>taal</strong> gebruik<strong>en</strong>Niveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− breuknotatie herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> ook als ¾− verschill<strong>en</strong>de schrijfwijz<strong>en</strong> van getall<strong>en</strong>met elkaar vergelijk<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− gem<strong>en</strong>gd getal− relatie tuss<strong>en</strong> breuk <strong>en</strong> decimaal getal− wet<strong>en</strong>schappelijke notatierek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong>− wet<strong>en</strong>schappelijke notatierek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong>,ook met negatieve expon<strong>en</strong>t<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− verschil tuss<strong>en</strong> cijfer <strong>en</strong> getal− belang van het getal 0− adequate (wiskunde)<strong>taal</strong> <strong>en</strong>notaties lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> alscommunicatiemiddel− inzicht in wiskundige notaties <strong>en</strong>daarmee kwalitatief red<strong>en</strong>er<strong>en</strong>B Met elkaarin verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> getalrelaties− Structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hangNiveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− getall<strong>en</strong>lijn, ook met decimalegetall<strong>en</strong> <strong>en</strong> breuk<strong>en</strong>− soort<strong>en</strong> getall<strong>en</strong>, zoals priemgetall<strong>en</strong>,wortels als irrationale getall<strong>en</strong> <strong>en</strong>z.− uitbreiding naar reële getall<strong>en</strong>− relatie legg<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> breuk<strong>en</strong>,decimale notatie <strong>en</strong> afrond<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− vertal<strong>en</strong> van complexe situatie naarberek<strong>en</strong>ing− decimaal getal afrond<strong>en</strong> op geheelgetal− afrond<strong>en</strong> binn<strong>en</strong> gegev<strong>en</strong> situatie: 77,4doz<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>d dus 78 doz<strong>en</strong> kop<strong>en</strong>− soort<strong>en</strong> getall<strong>en</strong>, zoals priemgetall<strong>en</strong>,wortels als irrationale getall<strong>en</strong> <strong>en</strong>z.− uitbreiding naar reële getall<strong>en</strong>− kiez<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> oplossingsstrategie,deze correct toepass<strong>en</strong> <strong>en</strong> de gevond<strong>en</strong>oplossing controler<strong>en</strong> op juistheidWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− opbouw decimale positiestelsel− red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> over breuk<strong>en</strong>, bijvoorbeeld:is er e<strong>en</strong> kleinste breuk?− verband tuss<strong>en</strong> breuk<strong>en</strong> met getall<strong>en</strong><strong>en</strong> met variabel<strong>en</strong>− decimale getall<strong>en</strong> als ti<strong>en</strong>deligebreuk<strong>en</strong>− k<strong>en</strong>nis getalsystem<strong>en</strong> <strong>en</strong> hunonderlinge relatie− patron<strong>en</strong> in getall<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong>beschrijv<strong>en</strong>25

1. Getall<strong>en</strong>vervolg 1.2. Getall<strong>en</strong> niveau SNiveau 1S Niveau 2S Niveau 3SC Gebruik<strong>en</strong>Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− Berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> met gehelegetall<strong>en</strong>, breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> decimale getall<strong>en</strong>− standaardprocedures gebruik<strong>en</strong> ook met getall<strong>en</strong> bov<strong>en</strong>de 1000 <strong>en</strong> met complexere decimale getall<strong>en</strong>in complexere situaties− deling<strong>en</strong> uit de tafels (tot <strong>en</strong> met 10) uit het hoofdk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>− uit het hoofd optell<strong>en</strong>, aftrekk<strong>en</strong>, verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> <strong>en</strong>del<strong>en</strong> met “null<strong>en</strong>”; ook met complexere getall<strong>en</strong> <strong>en</strong>decimale getall<strong>en</strong>: 18 : 100 1,8 × 1000− volgorde van bewerking<strong>en</strong>− efficiënt rek<strong>en</strong><strong>en</strong>, ook met grotere getall<strong>en</strong>− del<strong>en</strong> met rest of (afgerond) decimaal getal: 122 : 5− vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ord<strong>en</strong><strong>en</strong> van de grootte van breuk<strong>en</strong>,ook via standaardprocedures, <strong>en</strong> deze in betek<strong>en</strong>isvollesituaties op de getall<strong>en</strong>lijn plaats<strong>en</strong>− omzett<strong>en</strong> van breuk<strong>en</strong> in decimale getall<strong>en</strong> (ev<strong>en</strong>tueelmet rek<strong>en</strong>machine)− optell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aftrekk<strong>en</strong> van breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> gem<strong>en</strong>gdegetall<strong>en</strong> zoals 6 , ook via standaardprocedures− e<strong>en</strong> geheel getal verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> breuk ofomgekeerd− vere<strong>en</strong>voudig<strong>en</strong> <strong>en</strong> complicer<strong>en</strong> van breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> breuk<strong>en</strong>als gem<strong>en</strong>gd getal schrijv<strong>en</strong>:− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met breuk<strong>en</strong>− beheers<strong>en</strong> van de regels vande rek<strong>en</strong>kunde, zonder ICTmiddel<strong>en</strong>− berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>waarbij gebruik gemaaktmoet word<strong>en</strong> vanverschill<strong>en</strong>de rek<strong>en</strong>regels,inclusief die van macht<strong>en</strong> <strong>en</strong>wortels− e<strong>en</strong> breuk met e<strong>en</strong> breuk verm<strong>en</strong>igvuldig<strong>en</strong> of e<strong>en</strong> deelvan e<strong>en</strong> deel nem<strong>en</strong>, met name in situaties:deel van liter− e<strong>en</strong> geheel getal del<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> breuk of gem<strong>en</strong>gdgetal: 10 : 2− e<strong>en</strong> breuk of gem<strong>en</strong>gd getal del<strong>en</strong> door e<strong>en</strong> breuk,vooral binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> situatie:1 : ; hoeveel pakjes van liter moet je kop<strong>en</strong> alsje 1liter slagroom nodig hebt?Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− standaardprocedures met inzicht gebruik<strong>en</strong> binn<strong>en</strong>situaties waarin gehele getall<strong>en</strong>, breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> decimalegetall<strong>en</strong> voorkom<strong>en</strong>− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> in dewet<strong>en</strong>schappelijke notatie− beheers<strong>en</strong> van de regels vande rek<strong>en</strong>kunde, zonder ICTmiddel<strong>en</strong>− berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>waarbij gebruik gemaaktmoet word<strong>en</strong> vanverschill<strong>en</strong>de rek<strong>en</strong>regels,inclusief die van macht<strong>en</strong> <strong>en</strong>wortelsWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− wet<strong>en</strong> dat er procedures zijn die altijd werk<strong>en</strong> <strong>en</strong> waarom− decimale getall<strong>en</strong> als toepassing van (ti<strong>en</strong>delige)maatverfijning− k<strong>en</strong>nis over bewerking<strong>en</strong>:3 + 5 = 5 + 3, maar 3 – 5 = 5 – 3− eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> vanbewerking<strong>en</strong>− correctheid van rek<strong>en</strong>kundigered<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> verifiër<strong>en</strong>− correctheid van rek<strong>en</strong>kundigered<strong>en</strong>ering<strong>en</strong> verifiër<strong>en</strong>26

2. Verhouding<strong>en</strong>2.1. Verhouding<strong>en</strong> niveau FA Notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is− Uitspraak, schrijfwijze <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is van getall<strong>en</strong>,symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties− Wiskunde<strong>taal</strong> gebruik<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong> vijfde deel van alleNederlanders korter schrijv<strong>en</strong>als ‘ deel van ...’− 3,5 is 3 <strong>en</strong>− ‘1 op de 4’ is 25% of ‘e<strong>en</strong>kwart van’− geheel is 100%− e<strong>en</strong> ’kwart van 260 leerling<strong>en</strong>’kan word<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> als× 260 of als− formele schrijfwijze 1 : 100 bijschaal herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>− 1 op de 5 Nederlanders ishetzelfde als ‘e<strong>en</strong> vijfde deelvan alle Nederlanders’– de schrijfwijze van proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>,breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de <strong>taal</strong> vanverhouding<strong>en</strong> paraat hebb<strong>en</strong>– het BTW perc<strong>en</strong>tage is 6,schrijv<strong>en</strong> als 6%– uitdrukking<strong>en</strong> als: 1 op 10.000;3 per 100; 4 op de 10 etc.herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− notatie van breuk<strong>en</strong>(horizontale breukstreep),decimale getall<strong>en</strong>(kommagetal) <strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>(%) herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>− <strong>taal</strong> van verhouding<strong>en</strong>(per, op, van de)− verhouding<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>in verschill<strong>en</strong>de dagelijksesituaties (recept<strong>en</strong>, snelheid,vergrot<strong>en</strong>/verklein<strong>en</strong>, schaal<strong>en</strong>z.)− notatie van breuk<strong>en</strong>, decimalegetall<strong>en</strong> <strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>– in bek<strong>en</strong>de situaties bij hetoploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>waarin verhouding<strong>en</strong> e<strong>en</strong> rolspel<strong>en</strong> vaardig werk<strong>en</strong> met devoorkom<strong>en</strong>de <strong>taal</strong> <strong>en</strong> notatiesvan perc<strong>en</strong>tages, breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong>verhouding<strong>en</strong> <strong>en</strong> deze metelkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>– 3 op de 10 werknemers kom<strong>en</strong>met het OV, de helft daarvanreist met de bus– schaal 1 op 100– auto rijdt 1 op 15 bij 80 km/u;– de kans is 50% dat u e<strong>en</strong> prijswint, maar slechts 1 op de 2miljo<strong>en</strong> dat dit de hoofdprijs isWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>B Met elkaar in verbandbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Verhouding, proc<strong>en</strong>t, breuk,decimaal getal, deling, ‘deelvan’ met elkaar in verbandbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige relatiesherk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>, bijvoorbeeld dat50% nem<strong>en</strong> hetzelfde is als‘de helft nem<strong>en</strong>’ of hetzelfdeals ‘del<strong>en</strong> door 2’− e<strong>en</strong>voudige stambreuk<strong>en</strong>( , , ,..),decimale getall<strong>en</strong>(€ 0,50; € 0,25; € 0,10),perc<strong>en</strong>tages(50%, 25%, 10%) <strong>en</strong>verhouding<strong>en</strong>(1 op de 2, 1 op de 4, 1 op de 10)in elkaar omzett<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− beschrijv<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> deel vane<strong>en</strong> geheel met e<strong>en</strong> breuk− breuk<strong>en</strong> met noemer 2, 4, 10omzett<strong>en</strong> in bijbehor<strong>en</strong>deperc<strong>en</strong>tages− e<strong>en</strong>voudige verhouding<strong>en</strong> inproc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> omzett<strong>en</strong>,bijvoorbeeld 40 op de 400− met e<strong>en</strong> rek<strong>en</strong>machinebreuk<strong>en</strong> <strong>en</strong> proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>berek<strong>en</strong><strong>en</strong> of b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> alseindige decimale getall<strong>en</strong>– in bek<strong>en</strong>de situaties e<strong>en</strong>pass<strong>en</strong>d rek<strong>en</strong>model kiez<strong>en</strong> ofde rek<strong>en</strong>machine gebruik<strong>en</strong>om e<strong>en</strong> verhoudingsprobleemop te loss<strong>en</strong>. Daarbij gebruikmak<strong>en</strong> van de sam<strong>en</strong>hangtuss<strong>en</strong> verhouding<strong>en</strong>,proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong>, breuk<strong>en</strong> <strong>en</strong>decimale getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> dezewanneer relevant in elkaaromzett<strong>en</strong>– ‘E<strong>en</strong> kwart van deNederlanders heeftslaapproblem<strong>en</strong>. Ongeveere<strong>en</strong> derde van de m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>met slaapproblem<strong>en</strong> gebruikte<strong>en</strong> slaapmiddel. 80 proc<strong>en</strong>tvan h<strong>en</strong> gebruikt dit al meerdan e<strong>en</strong> half jaar.’ HoeveelNederlanders gebruik<strong>en</strong>meer dan e<strong>en</strong> half jaarslaapmiddel<strong>en</strong>?Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>--27

2. Verhouding<strong>en</strong>vervolg 2.1. Verhouding<strong>en</strong> niveau FC Gebruik<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− In de context vanverhouding<strong>en</strong> berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>uitvoer<strong>en</strong>, ook met proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong><strong>en</strong> verhouding<strong>en</strong>− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong>voudigeperc<strong>en</strong>tages (10%, 50%, ...)− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met sam<strong>en</strong>gesteldegroothed<strong>en</strong> (km/u, m/s <strong>en</strong>dergelijke): E<strong>en</strong> auto rijdt 50km/u. Welke afstand wordt in2 second<strong>en</strong> afgelegd?− bepal<strong>en</strong> op welke(e<strong>en</strong>voudige) schaal ietsgetek<strong>en</strong>d is, als <strong>en</strong>kele mat<strong>en</strong>gegev<strong>en</strong> zijn− uitvoer<strong>en</strong>proc<strong>en</strong>tberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>:Inkoopprijs is € 75,-.Wat wordt de prijs inclusiefbtw?− verhouding<strong>en</strong> met elkaarvergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> daartoee<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>d rek<strong>en</strong>modelkiez<strong>en</strong>, bijvoorbeeld e<strong>en</strong>verhoudingstabel: Welk sapbevat naar verhouding meervitamine C?Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudigeverhoudingsproblem<strong>en</strong> (metmooie getall<strong>en</strong>) oploss<strong>en</strong>− problem<strong>en</strong> oploss<strong>en</strong> waarinde relatie niet direct te legg<strong>en</strong>is: 6 pakk<strong>en</strong> voor 18 euro,voor 5 pakk<strong>en</strong> be<strong>taal</strong> je dan ...− vergroting als toepassing vanverhouding<strong>en</strong>:E<strong>en</strong> foto wordt met e<strong>en</strong>kopieermachine 50%vergroot. Hoe verander<strong>en</strong>l<strong>en</strong>gte <strong>en</strong> breedte van de foto?– kan in bek<strong>en</strong>de situaties metsucces verhoudingsproblem<strong>en</strong>aanpakk<strong>en</strong> <strong>en</strong> de b<strong>en</strong>odigdeberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>– 344 auto’s per 1000 inwonersis ongeveer 1 per ...– wat is goedkoper: chips van€2,49 met 25% korting of 3voor de prijs van 2?– verdunning<strong>en</strong> <strong>en</strong> m<strong>en</strong>gselsmak<strong>en</strong>– 19% btw bij €465, is ongeveer20% is 1/5 deel dus del<strong>en</strong>door 5– mat<strong>en</strong> op plattegrond vanwerkruimte ‘terugvertal<strong>en</strong>’naar echte mat<strong>en</strong>– recept<strong>en</strong> naar verhouding<strong>en</strong>omrek<strong>en</strong><strong>en</strong>– wat is voordeliger 350 g voor€2,45 of 125 g voor €1,00?Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige verhouding<strong>en</strong>met elkaar vergelijk<strong>en</strong>: 1 op de3 kinder<strong>en</strong> gaat deze vakanti<strong>en</strong>aar het buit<strong>en</strong>land. Is datmeer of minder dan de helft?- waarom mag je somsperc<strong>en</strong>tages bij elkaar optell<strong>en</strong>bij berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>?--28

2. Verhouding<strong>en</strong>vervolg 2.2. Verhouding<strong>en</strong> niveau SC Gebruik<strong>en</strong>Niveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− In de context van verhouding<strong>en</strong>berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>, ook metproc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> verhouding<strong>en</strong>− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met perc<strong>en</strong>tages, ook metmoeilijkere getall<strong>en</strong> <strong>en</strong> minder ‘mooie’perc<strong>en</strong>tages (ev<strong>en</strong>tueel met derek<strong>en</strong>machine)- formele rek<strong>en</strong>regels hanter<strong>en</strong>- bepal<strong>en</strong> op welke schaal iets getek<strong>en</strong>d isFunctioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− gebruik dat ‘geheel’ 100% is− ontbrek<strong>en</strong>de afmeting bepal<strong>en</strong> van e<strong>en</strong>foto die vergroot wordt− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met e<strong>en</strong>voudige schaal− rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met perc<strong>en</strong>tages bov<strong>en</strong> de 100− vierde ev<strong>en</strong>redige berek<strong>en</strong><strong>en</strong>− verhouding<strong>en</strong> toepass<strong>en</strong> bij hetoploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>− berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> met e<strong>en</strong> groeifactor/verm<strong>en</strong>igvuldigingsfactor ofperc<strong>en</strong>tage uitvoer<strong>en</strong> bijvoorbeeldsam<strong>en</strong>gestelde interest <strong>en</strong>expon<strong>en</strong>tiële groei; of bij: 19% erbij <strong>en</strong>25% eraf− verhouding<strong>en</strong> in de meetkundegebruik<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− vergroting als toepassing vanverhouding<strong>en</strong>− bij proc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> mag je niet zomaaroptell<strong>en</strong> <strong>en</strong> aftrekk<strong>en</strong> (10% erbij 10%eraf)− betek<strong>en</strong>is van perc<strong>en</strong>tages bov<strong>en</strong> de100− relatieve grootte: de helft van iets kanminder zijn dan e<strong>en</strong> kwart van ietsanders− (wiskundig) red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> in situatieswaarin perc<strong>en</strong>tages of verhouding<strong>en</strong>voorkom<strong>en</strong>− relatie legg<strong>en</strong> met verhouding<strong>en</strong>binn<strong>en</strong> algebra <strong>en</strong> meetkunde− (wiskundig) red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> in situatieswaarin perc<strong>en</strong>tages of verhouding<strong>en</strong>voorkom<strong>en</strong>30

3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkunde3.1. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetkunde niveau FA Notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is− Mat<strong>en</strong> voor l<strong>en</strong>gte,oppervlakte, inhoud <strong>en</strong>gewicht, temperatuur− Tijd <strong>en</strong> geld− Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>− Schrijfwijze <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is vanmeetkundige symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong>relatiesNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− uitspraak <strong>en</strong> notatie van• (euro)bedrag<strong>en</strong>• tijd (analoog <strong>en</strong> digi<strong>taal</strong>)• kal<strong>en</strong>der, datum (23-11-2007)• l<strong>en</strong>gte- oppervlakte – <strong>en</strong>inhoudsmat<strong>en</strong>• gewicht• temperatuur− omtrek, oppervlakte <strong>en</strong>inhoud− nam<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele vlakke<strong>en</strong> ruimtelijke figur<strong>en</strong>, zoalsrechthoek, vierkant, cirkel,kubus, bol− veelgebruikte meetkundigebegripp<strong>en</strong> zoals (rond, recht,vierkant, midd<strong>en</strong>, horizon<strong>taal</strong>etc.)– 1 ton is 1000 kg; 1 ton is€ 100.000– voorvoegsels van mat<strong>en</strong>megabyte, gigagbyte– symbool voor rechte hoekev<strong>en</strong>wijdig, loodrecht,haaks, bouwtek<strong>en</strong>ing lez<strong>en</strong>,tuininrichting– nam<strong>en</strong> vlakke figur<strong>en</strong>:vierkant, ruit, parallellogram,rechthoek, cirkel– nam<strong>en</strong> van ruimtelijkefigur<strong>en</strong>: cilinder, piramide,bol, e<strong>en</strong> schoorste<strong>en</strong> heeftongeveer de vorm van e<strong>en</strong>cilinderMETEN– in bek<strong>en</strong>de situatiesnotatie, naam (ookvoorvoegsels) <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isvan veelvoorkom<strong>en</strong>de mat<strong>en</strong>(e<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> <strong>en</strong> groothed<strong>en</strong>)paraat hebb<strong>en</strong>MEETKUNDE– in auth<strong>en</strong>tieke situatiesveelgebruikte meetkundigebegripp<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>(haaks, ev<strong>en</strong>wijdig,richtingaanduiding<strong>en</strong>, ...)<strong>en</strong> veelgebruikte symbol<strong>en</strong>kunn<strong>en</strong> lez<strong>en</strong>– nam<strong>en</strong> van (in situaties)veelvoorkom<strong>en</strong>de vlakke <strong>en</strong>ruimtelijke vorm<strong>en</strong> k<strong>en</strong>n<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>METEN– gewicht opperson<strong>en</strong>weegschaal aflez<strong>en</strong>in kg <strong>en</strong> op keuk<strong>en</strong>weegschaalin gram– wet<strong>en</strong> dat e<strong>en</strong> bestand van3571 KB ruim 3 megabyte is– maataanduiding<strong>en</strong> opverpakking<strong>en</strong> <strong>en</strong> ‘alledaagse’meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong> <strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>– wet<strong>en</strong> dat bij gewicht geldt:1 ton is 1.000 kg; <strong>en</strong> bij geld 1ton is € 100.000MEETKUNDE– symbol<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>bouwtek<strong>en</strong>ing voorverbouwing van eig<strong>en</strong> huis ofnieuwe tuininrichting lez<strong>en</strong>– wet<strong>en</strong> wat bedoeld wordt met:links van de cilindervormigeschoorste<strong>en</strong> <strong>en</strong> hetpiramidevormige dak− meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong><strong>en</strong> uitkomst noter<strong>en</strong>; liniaal,maatbeker, weegschaal,thermometer etc.− verschill<strong>en</strong>de tijdse<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>(uur, minuut, seconde, eeuw,jaar, maand)− aantal standaardrefer<strong>en</strong>tiemat<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>(‘e<strong>en</strong> grote stap is ongeveere<strong>en</strong> meter’, in e<strong>en</strong> standaardmelkpak zit 1 liter)− e<strong>en</strong>voudige routebeschrijving(linksaf, rechtsaf)− allerlei schal<strong>en</strong> (ook inberoepsituaties) aflez<strong>en</strong> <strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong> kilometerteller,weegschaal, duimstok− situaties beschrijv<strong>en</strong> metwoord<strong>en</strong>, door middel vanmeetkundige figur<strong>en</strong>, metcoördinat<strong>en</strong>, via(wind)richting, hoek<strong>en</strong> <strong>en</strong>afstand<strong>en</strong>, routebeschrijvinggev<strong>en</strong>, locatie in magazijnopgev<strong>en</strong>, vorm gebouwbeschrijv<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige werktek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong> (montagetek<strong>en</strong>ingkast, plattegrond eig<strong>en</strong> huis)METEN– allerlei schal<strong>en</strong> vanmeetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong>,de aanduiding<strong>en</strong> correctinterpreter<strong>en</strong>MEETKUNDE– veelgebruikte meetkundigebegripp<strong>en</strong> <strong>en</strong> woord<strong>en</strong>(bijvoorbeeld coördinat<strong>en</strong> inde werkelijkheid, nam<strong>en</strong> vanvorm<strong>en</strong>, (wind)richting<strong>en</strong>hoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand<strong>en</strong>)gebruik<strong>en</strong> om in diversesituaties vorm<strong>en</strong>, voorwerp<strong>en</strong>,plaats<strong>en</strong> in de ruimte <strong>en</strong>routes te beschrijv<strong>en</strong>– e<strong>en</strong>voudige werktek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>METEN– kilometerteller, weegschaal <strong>en</strong>duimstok aflez<strong>en</strong>.MEETKUNDE– route naar stageadresbeschrijv<strong>en</strong>: 3e rechts, 300meter verder scherpe bochtnaar links– locatie in magazijn opgev<strong>en</strong>via de daar gebruikelijkecoördinat<strong>en</strong> (bijvoorbeeld diein de Ikea)– vorm van e<strong>en</strong> gebouwbeschrijv<strong>en</strong>– coördinat<strong>en</strong> in Google Earthgebruik<strong>en</strong>– in de montagetek<strong>en</strong>ing vane<strong>en</strong> kast de vorm <strong>en</strong> plaatsvan onderdel<strong>en</strong> correctinterpreter<strong>en</strong>– de vorm<strong>en</strong> van de kamers vane<strong>en</strong> plattegrond aflez<strong>en</strong> <strong>en</strong>beschrijv<strong>en</strong>– bij e<strong>en</strong> tuinontwerp deschaalaanduiding correctinterpreter<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− eig<strong>en</strong> refer<strong>en</strong>tiemat<strong>en</strong>ontwikkel<strong>en</strong> (‘in 1 kg appelszitt<strong>en</strong> ongeveer 5 appels’)− e<strong>en</strong> vierkante meter hoeftge<strong>en</strong> vierkant te zijn− betek<strong>en</strong>is van voorvoegselszoals ‘kubieke’31

3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkundevervolg 3.1. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetkunde niveau FB Met elkaar in verbandbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>− Structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hangtuss<strong>en</strong> maate<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>− Verschill<strong>en</strong>de repres<strong>en</strong>taties,2D <strong>en</strong> 3DNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− 1 dm 3 = 1 liter = 1000 ml− e<strong>en</strong> 2D repres<strong>en</strong>tatie vane<strong>en</strong> 3D object zoals foto,plattegrond, landkaart(inclusief leg<strong>en</strong>da),patroontek<strong>en</strong>ing− structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hangbelangrijke mat<strong>en</strong> uit metriekstelsel− interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> bewerk<strong>en</strong>van 2D repres<strong>en</strong>taties van3D object<strong>en</strong> <strong>en</strong> andersom(aanzicht<strong>en</strong>, uitslag<strong>en</strong>,doorsned<strong>en</strong>, kijklijn<strong>en</strong>)METEN– in functionele situatiesvaardig veelvoorkom<strong>en</strong>demat<strong>en</strong> aan elkaar relater<strong>en</strong>MEETKUNDE– in functionele situaties3D object<strong>en</strong> <strong>en</strong> de 2Drepres<strong>en</strong>taties ervaninterpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong> met elkaar inverband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>METEN– bij recept wet<strong>en</strong> dat 0,5 dl,op de maatbeker 50 ml is– l<strong>en</strong>gte van 1,71 m is zelfde als171 cm– l<strong>en</strong>gte kamer is opbouwtek<strong>en</strong>ing 5500, in welkee<strong>en</strong>heid is dat? hoe lang is diekamer in het echt?MEETKUNDE– met plattegrond kan deverkoopster vanaf de kassaalle klant<strong>en</strong> zi<strong>en</strong>– op basis van e<strong>en</strong> plattegrondde weg in stad (of gebouw)vind<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− in betek<strong>en</strong>isvolle situatiessam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> <strong>en</strong>kele(standaard)mat<strong>en</strong>• km m• m dm, cm, mm• l dl, cl, ml• kg g, mg− tijd (maand<strong>en</strong>, wek<strong>en</strong>, dag<strong>en</strong>in e<strong>en</strong> jaar, ur<strong>en</strong>, minut<strong>en</strong>,second<strong>en</strong>)− afmeting<strong>en</strong> bepal<strong>en</strong> metbehulp van afpass<strong>en</strong>, schaal,rek<strong>en</strong><strong>en</strong>− mat<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong> <strong>en</strong> ord<strong>en</strong><strong>en</strong>− aflez<strong>en</strong> van mat<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong>(werk)tek<strong>en</strong>ing, plattegrondwerktek<strong>en</strong>ing eig<strong>en</strong> tuin− sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> omtrek,oppervlakte <strong>en</strong> inhoud(hoe verandert de inhoudvan e<strong>en</strong> doos als alle<strong>en</strong> del<strong>en</strong>gte wordt gewijzigd, alsalle mat<strong>en</strong> ev<strong>en</strong>veel vergrootword<strong>en</strong>?)− tek<strong>en</strong><strong>en</strong> van figur<strong>en</strong> <strong>en</strong>mak<strong>en</strong> van (werk)tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong><strong>en</strong> daarbij passer, liniaal <strong>en</strong>geodriehoek gebruik<strong>en</strong>METEN– in functionele situaties mat<strong>en</strong>aflez<strong>en</strong> uit (werk)tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>,plattegrond<strong>en</strong> etc. <strong>en</strong> bek<strong>en</strong>demeetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>MEETKUNDE– in concrete situatiesuitsprak<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over l<strong>en</strong>gte,omtrek, oppervlakte <strong>en</strong>inhoud <strong>en</strong> in zeer e<strong>en</strong>voudigegevall<strong>en</strong> over de relatiedaartuss<strong>en</strong>– t<strong>en</strong> behoeve van concretetak<strong>en</strong> e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudigesituatieschets mak<strong>en</strong>METEN– keuk<strong>en</strong>weegschaal <strong>en</strong>maatbeker gebruik<strong>en</strong> omingrediënt<strong>en</strong> af temet<strong>en</strong> of te weg<strong>en</strong>MEETKUNDE– uitbouw van 2 meter geeft10 vierkante meter meervloeroppervlakte– e<strong>en</strong> kuub zand is e<strong>en</strong> zak van1 m bij 1 m bij 1 m, maar zal losgestort lager zijn <strong>en</strong> dus meeroppervlakte innem<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− (l<strong>en</strong>gte)mat<strong>en</strong> <strong>en</strong> geld inverband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong> met decimalegetall<strong>en</strong>:• 1,65 m is 1 meter <strong>en</strong> 65c<strong>en</strong>timeter• € 1,65 is 1 euro <strong>en</strong> 65 euroc<strong>en</strong>t− uit voorstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong>beschrijving<strong>en</strong> conclusiestrekk<strong>en</strong> over object<strong>en</strong> <strong>en</strong> hunplaats in de ruimte(hoe ziet e<strong>en</strong> gebouw eruit?)− sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> straal r <strong>en</strong>diameter d van e<strong>en</strong> cirkel(in sommige beroep<strong>en</strong>wordt vooral met diameter(doorsnede) gewerkt)MEETKUNDE– uit e<strong>en</strong>voudige (werk)teke ning<strong>en</strong>,foto’s <strong>en</strong> beschrijving<strong>en</strong>conclusies trekk<strong>en</strong> overobject<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun plaats in deruimteMEETKUNDE– foto: welk gebouw staatvooraan?– zoek disco’s binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> straalvan 2 km van de camping32

3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkundevervolg 3.1. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetkunde niveau FC Gebruik<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− Met<strong>en</strong>− Rek<strong>en</strong><strong>en</strong> in de meetkunde− schatting<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> overafmeting<strong>en</strong> <strong>en</strong> hoeveelhed<strong>en</strong>− oppervlakte b<strong>en</strong>ader<strong>en</strong> viarooster− omtrek <strong>en</strong> oppervlakteberek<strong>en</strong><strong>en</strong> van rechthoekigefigur<strong>en</strong>− routes beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> lez<strong>en</strong> ope<strong>en</strong> kaart met behulpvan e<strong>en</strong> rooster− schatting<strong>en</strong> <strong>en</strong> meting<strong>en</strong>do<strong>en</strong> van hoek<strong>en</strong>, l<strong>en</strong>gt<strong>en</strong> <strong>en</strong>oppervlakt<strong>en</strong> van object<strong>en</strong> inde ruimte e<strong>en</strong> etage in e<strong>en</strong>flatgebouw is ongeveer 3 mhoog− oppervlakte <strong>en</strong> omtrek van<strong>en</strong>kele 2D figur<strong>en</strong> berek<strong>en</strong><strong>en</strong>,ev<strong>en</strong>tueel met gegev<strong>en</strong>formule− e<strong>en</strong> rond terras voor 4person<strong>en</strong> moet minst<strong>en</strong>sdiameter 3 m hebb<strong>en</strong>. (Is e<strong>en</strong>terras van 9 m 2 geschikt?)− inhoud berek<strong>en</strong><strong>en</strong>– in veelvoorkom<strong>en</strong>de situatiesafmeting<strong>en</strong> (afstand, l<strong>en</strong>gte,hoogte, oppervlakte )schatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> met<strong>en</strong>– in e<strong>en</strong>voudige vertrouwde<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidige situaties <strong>en</strong>wanneer dat functioneel isomtrek, oppervlakte of inhoudschatt<strong>en</strong> of berek<strong>en</strong><strong>en</strong>– hoe hoog is deze flatongeveer?– hoogte opmet<strong>en</strong> voorgordijn<strong>en</strong>– bepaal muuroppervlak voorte kop<strong>en</strong> verf of behang– berek<strong>en</strong> de omtrek van detuin voor aanschaf hekwerk– oppervlakte t<strong>en</strong>t/caravanschatt<strong>en</strong> in relatie totplekgrootte– e<strong>en</strong> rond terras voor 4person<strong>en</strong> moet minst<strong>en</strong>s e<strong>en</strong>oppervlakte van 9 m 2 hebb<strong>en</strong>.Voldoet e<strong>en</strong> terras met e<strong>en</strong>diameter van 3 m daaraan?Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− veelvoorkom<strong>en</strong>demaate<strong>en</strong>hed<strong>en</strong> omrek<strong>en</strong><strong>en</strong>− liniaal <strong>en</strong> andereveelvoorkom<strong>en</strong>demeetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>− juiste maat kiez<strong>en</strong> in gegev<strong>en</strong>context: zand koop je per‘kuub’ (m 3 ), melk per liter- juiste pass<strong>en</strong>de maate<strong>en</strong>heidkiez<strong>en</strong> in gegev<strong>en</strong> situatie– Zand koop je per ‘kuub’ (m 3 ),melk per literWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> op basis vansymmetrie (regelmatigepatron<strong>en</strong>), rand<strong>en</strong>, versiering<strong>en</strong>− eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van 2D figur<strong>en</strong>- in situaties red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> opbasis van symmetrie <strong>en</strong>eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> van figur<strong>en</strong>– plaats van trapp<strong>en</strong>huiz<strong>en</strong>(of dames <strong>en</strong> her<strong>en</strong> wc’s) ingebouw– ev<strong>en</strong>redig vergrot<strong>en</strong> vanplaatje op computer door aande hoek te trekk<strong>en</strong>33

3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkunde3.2. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetkunde niveau SA Notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>isNiveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− Mat<strong>en</strong> voor l<strong>en</strong>gte, oppervlakte,inhoud <strong>en</strong> gewicht, temperatuur− Tijd <strong>en</strong> geld− Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>− Schrijfwijze <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is vanmeetkundige symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong> relaties− are, hectare− ton (1000 kg)− betek<strong>en</strong>is van voorvoegsels zoalsmilli-, c<strong>en</strong>ti-, kilo-− (standaard)oppervlaktemat<strong>en</strong> km 2 ,m 2 , dm 2 , cm 2− (standaard)inhoudsmat<strong>en</strong> m 3 , dm 3 , cm 3− voorvoegsels bij mat<strong>en</strong>− gebruik van symbol<strong>en</strong> zoals ≈, ∆, //− parallel− nam<strong>en</strong> van vlakke <strong>en</strong> ruimtelijkefigur<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− gegev<strong>en</strong>s van meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>; 23,5 op e<strong>en</strong>kilometerteller betek<strong>en</strong>t.....− aanduiding<strong>en</strong> op windroos(N, NO, O, ZO, Z, ZW, W, NW)− alledaagse <strong>taal</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>(‘e<strong>en</strong> kuub zand’)− e<strong>en</strong> hectare is ongeveer 2voetbalveld<strong>en</strong>− lez<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> van tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− oppervlakte- <strong>en</strong> inhoudsmat<strong>en</strong>relater<strong>en</strong> aan bijbehor<strong>en</strong>del<strong>en</strong>gtemat<strong>en</strong>− red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> welke maat in welkecontext past− spiegel<strong>en</strong> in 2D <strong>en</strong> 3D− red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> over symmetrische figur<strong>en</strong>− meetkundige patron<strong>en</strong> voortzett<strong>en</strong>(hoe weet je wat het volg<strong>en</strong>de figuuruit de rij moet zijn)− gegev<strong>en</strong>s nodig voor het construer<strong>en</strong>van tek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong>− red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> over gelijkvormige figur<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>B Met elkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>− Structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong>maate<strong>en</strong>hed<strong>en</strong>− Verschill<strong>en</strong>de repres<strong>en</strong>taties,2D <strong>en</strong> 3DNiveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− 1 m 3 = 1000 liter− 1 km 2 = 1 000 000 m 2 = 100 ha− verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> symmetrieherk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>- Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− sam<strong>en</strong>hang tuss<strong>en</strong> (standaard)mat<strong>en</strong>ook door terugrek<strong>en</strong><strong>en</strong>, in complexeresituaties <strong>en</strong> ook met decimale getall<strong>en</strong>‘Is 1750 g meer of minder dan 1,7 kg?’− sam<strong>en</strong>gestelde groothed<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong><strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong>, zoals km/u− kiez<strong>en</strong> van de juiste maate<strong>en</strong>heid bije<strong>en</strong> situatie of berek<strong>en</strong>ing− uitsprak<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over orde van grootte<strong>en</strong> nauwkeurigheid van meetresultat<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− decimale structuur van het metriekstelsel− structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang metriekestelsel− relatie tuss<strong>en</strong> ruimtelijke figur<strong>en</strong><strong>en</strong> bijbehor<strong>en</strong>de bouwplat<strong>en</strong>− structuur <strong>en</strong> sam<strong>en</strong>hang metriekestelsel (uitgebreid)− oppervlakte <strong>en</strong> inhoud vangelijkvormige figur<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>34

3. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> Meetkundevervolg 3.2. Met<strong>en</strong> <strong>en</strong> meetkunde niveau SC Gebruik<strong>en</strong>− Met<strong>en</strong>− Rek<strong>en</strong><strong>en</strong> in de meetkundeNiveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− omtrek <strong>en</strong> oppervlakte bepal<strong>en</strong>/berek<strong>en</strong><strong>en</strong> van figur<strong>en</strong>(ook niet rechthoekige) via (globaal)rek<strong>en</strong><strong>en</strong>− grootte van hoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> afstand<strong>en</strong>berek<strong>en</strong><strong>en</strong> in 2D <strong>en</strong> 3D figur<strong>en</strong>− stelling van Pythagoras− goniometrische verhouding<strong>en</strong> sin, cos<strong>en</strong> tanNiet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− formules gebruik<strong>en</strong> bij berek<strong>en</strong><strong>en</strong> vanoppervlakte <strong>en</strong> inhoud van e<strong>en</strong>voudigefigur<strong>en</strong>− k<strong>en</strong>nis van figur<strong>en</strong> <strong>en</strong> huneig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> bij hetoploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− formules voor het berek<strong>en</strong><strong>en</strong> vanoppervlakte <strong>en</strong> inhoud verklar<strong>en</strong>− bered<strong>en</strong>er<strong>en</strong> welke vergrotingsfactornodig is om de <strong>en</strong>e (e<strong>en</strong>voudige) figuuruit de andere te vorm<strong>en</strong>− verschill<strong>en</strong>de omtrek mogelijk bijgelijkblijv<strong>en</strong>de oppervlakte− regelmaat in meetkundige patron<strong>en</strong>herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>Niet aangegev<strong>en</strong>, ge<strong>en</strong>geme<strong>en</strong>schappelijk niveau vanwegediffer<strong>en</strong>tiële leerdoel<strong>en</strong>35

4. Verband<strong>en</strong>4.1. Verband<strong>en</strong> niveau FA Notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong>betek<strong>en</strong>is− Mat<strong>en</strong> voor l<strong>en</strong>gte,oppervlakte, inhoud <strong>en</strong>gewicht, temperatuur− Tijd <strong>en</strong> geld− Meetinstrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>− Schrijfwijze <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is vanmeetkundige symbol<strong>en</strong> <strong>en</strong>relatiesNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− informatie uit veelvoorkom<strong>en</strong>detabell<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong> zoalsdi<strong>en</strong>stregeling, lesrooster− beschrijv<strong>en</strong> van verloop vane<strong>en</strong> grafiek met term<strong>en</strong> alsstijg<strong>en</strong>d, dal<strong>en</strong>d, steedsherhal<strong>en</strong>d, minimum,maximum− snijpunt (twee rechte lijn<strong>en</strong>,snijpunt<strong>en</strong> met de ass<strong>en</strong>)− negatieve <strong>en</strong> andere dangehele coördinat<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>ass<strong>en</strong>stelsel− op e<strong>en</strong> kritische manierlez<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong>van verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong>diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> grafiek<strong>en</strong>− ev<strong>en</strong>tuele misleid<strong>en</strong>deinformatie herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,bijvoorbeeld door indelingass<strong>en</strong>, vorm van de grafiek, etc.− betek<strong>en</strong>is van variabel<strong>en</strong> ine<strong>en</strong> (woord)formule– analyser<strong>en</strong>, interpreter<strong>en</strong><strong>en</strong> kritisch beoordel<strong>en</strong> vannumerieke informatie uitdiverse formulier<strong>en</strong>, schema’s,tabell<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere grafischevoorstelling<strong>en</strong> (diagramm<strong>en</strong>)Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>– informatie in diagramm<strong>en</strong>in diverse media kritischbeoordel<strong>en</strong> (zeker die voor deeig<strong>en</strong> situatie, bijvoorbeeldwerkgeleg<strong>en</strong>heid in sector)− e<strong>en</strong>voudige globale grafiek<strong>en</strong><strong>en</strong> diagramm<strong>en</strong> (beschrijvingvan e<strong>en</strong> situatie) lez<strong>en</strong> <strong>en</strong>interpreter<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige leg<strong>en</strong>da− in situaties numeriekeinformatie uit diverseformulier<strong>en</strong>, schema’s,tabell<strong>en</strong>, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong>grafiek<strong>en</strong> combiner<strong>en</strong>, ookwaneer er verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>meer dan twee variabel<strong>en</strong> inbeeld zijn gebrachtWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− uit beschrijving in woord<strong>en</strong>e<strong>en</strong>voudig patroon herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>− informatie opzoek<strong>en</strong> <strong>en</strong> opde juiste manier combiner<strong>en</strong>om vakantie te plann<strong>en</strong>,rek<strong>en</strong>ing op te mak<strong>en</strong> etc.;− BMI aflez<strong>en</strong> uit e<strong>en</strong>nomogram36

4. Verband<strong>en</strong>vervolg 4.1. Verband<strong>en</strong> niveau FB Met elkaar in verbandbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Verschill<strong>en</strong>de voorstellingsvorm<strong>en</strong>met elkaar in verbandbr<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong>,ord<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong> weergev<strong>en</strong>− Patron<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige tabel gebruik<strong>en</strong>om informatie uit e<strong>en</strong>situatiebeschrijving teord<strong>en</strong><strong>en</strong>− grafiek tek<strong>en</strong><strong>en</strong> bij informatieof tabel− regelmatighed<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> tabelbeschrijv<strong>en</strong> met woord<strong>en</strong>,grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudige(woord)formules: door elkwinkelwag<strong>en</strong>tje dat aan de rijwordt toegevoegd, wordt dierij 40 cm langer− vuistregels <strong>en</strong> alledaagseformules (hor<strong>en</strong>d bijspecifieke situaties)begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> er e<strong>en</strong>voudigeberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mee uitvoer<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>– BMI berek<strong>en</strong><strong>en</strong> met deregel: gewicht gedeeld doorkwadraat van je l<strong>en</strong>gte– vuistregel voor trainingshartslaggebruik<strong>en</strong>– rek<strong>en</strong><strong>en</strong> met vuistregel vooraantal radiator<strong>en</strong> in relatie totde inhoud van de woning– gebruik: tel het resultaat uita op bij dat uit b <strong>en</strong> trek heteindbedrag van c eraf– l<strong>en</strong>gte x breedte = oppervlakte− e<strong>en</strong>voudige patron<strong>en</strong> (vanuitsituatie) beschrijv<strong>en</strong> inwoord<strong>en</strong>, bijvoorbeeld: Vogelsvlieg<strong>en</strong> in V-vorm. “Er kom<strong>en</strong>er steeds 2 bij.”− uit het verloop, de vorm <strong>en</strong>de plaats van punt<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>grafiek conclusies trekk<strong>en</strong>over de bijbehor<strong>en</strong>de situatie:de verkoop neemt steedssneller toe– grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> diagramm<strong>en</strong>(gesitueerd in e<strong>en</strong> auth<strong>en</strong>tiekecontext) interpreter<strong>en</strong> interm<strong>en</strong> van de situatie <strong>en</strong> uithet verloop, de vorm <strong>en</strong> deplaats van punt<strong>en</strong> conclusiestrekk<strong>en</strong> over de situatie– numerieke gegev<strong>en</strong>sverzamel<strong>en</strong> <strong>en</strong> verwerk<strong>en</strong>,sam<strong>en</strong>vatt<strong>en</strong> <strong>en</strong> op diversemanier<strong>en</strong> weergev<strong>en</strong> pass<strong>en</strong>dbij de situatie, ook metgebruik van ICT (bijvoorbeeldspreadsheet)Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>– tr<strong>en</strong>d verwoord<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong>grafiek: de zomers word<strong>en</strong>steeds warmer– koorts vertoont steedspiek<strong>en</strong> in avond, de hoogstetemperatuur was 40.1 om 22.15op 11-3-2009− informatie op veelverschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong>kan word<strong>en</strong> geord<strong>en</strong>d <strong>en</strong>weergegev<strong>en</strong>− uit de vorm van e<strong>en</strong> formuleconclusies trekk<strong>en</strong> over hetverloop van de bijbehor<strong>en</strong>degrafiek (alle<strong>en</strong> lineair <strong>en</strong>expon<strong>en</strong>tieel): de grafiek diehoort bij l<strong>en</strong>gte stok = 5 +0,7 × l<strong>en</strong>gte persoon (NordicWalking) is e<strong>en</strong> rechte lijn37

4. Verband<strong>en</strong>vervolg 4.1. Verband<strong>en</strong> niveau FC Gebruik<strong>en</strong>− Tabell<strong>en</strong>, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong>grafiek<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> bij hetoploss<strong>en</strong> van problem<strong>en</strong>− Rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 3FParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudig staafdiagrammak<strong>en</strong> op basis van gegev<strong>en</strong>s− in e<strong>en</strong> (woord) formule e<strong>en</strong>variabele vervang<strong>en</strong> door e<strong>en</strong>getal <strong>en</strong> de waarde van deandere variabele berek<strong>en</strong><strong>en</strong>– numerieke informatie uitdiverse formulier<strong>en</strong>, schema’s,tabell<strong>en</strong>, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong>grafiek<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> <strong>en</strong>gebruik<strong>en</strong>, er als het nodig isberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> mee uitvoer<strong>en</strong><strong>en</strong> conclusies trekk<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Voorbeeld<strong>en</strong>– informatie uit tabell<strong>en</strong> uitconsum<strong>en</strong>t<strong>en</strong>gids combiner<strong>en</strong>met prijsinformatie vanwinkels− kwantitatieve informatieuit tabell<strong>en</strong> <strong>en</strong> grafiek<strong>en</strong>gebruik<strong>en</strong> om e<strong>en</strong>voudigeberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong><strong>en</strong> conclusies te trekk<strong>en</strong>,bijvoorbeeld: in welk jaar ishet aantal auto’s verdubbeldt.o.v. het jaar daarvoor?− formules herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>als vuistregel of alsrek<strong>en</strong>voorschrift<strong>en</strong> omgekeerd: e<strong>en</strong> mijlis ongeveer anderhalvekilometer; aantal mijl<strong>en</strong> ≈ 1,5× aantal km− kwantitatieve informatieuit tabell<strong>en</strong>, diagramm<strong>en</strong><strong>en</strong> grafiek<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> omberek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uit te voer<strong>en</strong> <strong>en</strong>conclusies te trekk<strong>en</strong>:vergelijking<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong>product<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> op basis vaninformatie in tabell<strong>en</strong>– numerieke gegev<strong>en</strong>s uitgecompliceerde tabell<strong>en</strong>,diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> grafiek<strong>en</strong>aflez<strong>en</strong>, combiner<strong>en</strong> <strong>en</strong>gebruik<strong>en</strong> bij het oploss<strong>en</strong>van problem<strong>en</strong>– welk product aan teschaff<strong>en</strong>: afweg<strong>en</strong> korte<strong>en</strong> lange termijn kost<strong>en</strong>(aanschaf, gebruiks- <strong>en</strong>afschrijvingskost<strong>en</strong>),lev<strong>en</strong>sduur, kwaliteit etc.Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Voorbeeld<strong>en</strong>− overzicht van (ev<strong>en</strong>redige)groei38

4. Verband<strong>en</strong>4.2. Verband<strong>en</strong> niveau SA Notatie, <strong>taal</strong> <strong>en</strong> betek<strong>en</strong>is− Analyser<strong>en</strong> <strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong> vaninformatie uit tabell<strong>en</strong>, grafischevoorstelling<strong>en</strong> <strong>en</strong> beschrijving<strong>en</strong>− Veel voorkom<strong>en</strong>de diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong>grafiek<strong>en</strong>Niveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− leg<strong>en</strong>da− ass<strong>en</strong>stelsel− verschill<strong>en</strong>de soort<strong>en</strong> ‘groei’beschrijv<strong>en</strong> met term<strong>en</strong> als constant,lineair, expon<strong>en</strong>tieel, periodiek− betek<strong>en</strong>is van snijpunt<strong>en</strong> vanuit deformule− som- <strong>en</strong> verschilgrafiek− parabool− kwalitatief red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbijwiskundige notaties <strong>en</strong> formulesgebruik<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− tr<strong>en</strong>d in gegev<strong>en</strong>s onderk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>− staafdiagram, cirkeldiagram− interpolatie (niet als term)− extrapolatie (niet als term)− kwalitatief red<strong>en</strong>er<strong>en</strong> <strong>en</strong> daarbijwiskundige notaties <strong>en</strong> formulesWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− grafiek in de betek<strong>en</strong>is van ‘grafischevoorstelling’− conclusies trekk<strong>en</strong> op basis van destructuur van e<strong>en</strong> grafiek of formule− verdubbelingstijd, halveringstijdB Met elkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>Niveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− Verschill<strong>en</strong>de voorstellings-vorm<strong>en</strong>met elkaar in verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− Gegev<strong>en</strong>s verzamel<strong>en</strong>, ord<strong>en</strong><strong>en</strong> <strong>en</strong>weergev<strong>en</strong>− Patron<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>− e<strong>en</strong>voudige tabell<strong>en</strong> <strong>en</strong> diagramm<strong>en</strong>opstell<strong>en</strong> op basis van e<strong>en</strong> beschrijvingin woord<strong>en</strong>− globale grafiek tek<strong>en</strong><strong>en</strong> op basisvan e<strong>en</strong> beschrijving in woord<strong>en</strong>,bijvoorbeeld: tijd-afstand-grafiek− e<strong>en</strong>voudige patron<strong>en</strong> in rij<strong>en</strong> getall<strong>en</strong><strong>en</strong> figur<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> voortzett<strong>en</strong>:1 – 3 – 5 – 7 - .......100 – 93 – 86 – 79 – .....− stippatron<strong>en</strong>− vaststell<strong>en</strong> hoe e<strong>en</strong> verandering inde voorstellingsvorm (grafiek, tabel,formule, beschrijving) doorwerkt in deandere vorm(<strong>en</strong>)− e<strong>en</strong> situatie beschrijv<strong>en</strong> viae<strong>en</strong> standaardverband (lineair,expon<strong>en</strong>tieel)− bij e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>voudig lineair verband(beschrijving of grafiek) e<strong>en</strong> formuleopstell<strong>en</strong>− bij e<strong>en</strong> lineair verband (beschrijving ofgrafiek) e<strong>en</strong> formule opstell<strong>en</strong>− expon<strong>en</strong>tiële process<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong>,met formules beschrijv<strong>en</strong> <strong>en</strong> ingrafiek<strong>en</strong> tek<strong>en</strong><strong>en</strong>− ev<strong>en</strong>redige <strong>en</strong> omgekeerd ev<strong>en</strong>redigeverband<strong>en</strong> herk<strong>en</strong>n<strong>en</strong> <strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>met hun specifieke eig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− conclusies trekk<strong>en</strong> door gegev<strong>en</strong>s uitverschill<strong>en</strong>de informatiebronn<strong>en</strong> metelkaar in verband te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>(alle<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>voudige gevall<strong>en</strong>)− k<strong>en</strong>nis van grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> (standaard)-verband<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong> om problem<strong>en</strong>op te loss<strong>en</strong>− uit het verloop, de vorm <strong>en</strong> de plaatsvan punt<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> grafiek conclusiestrekk<strong>en</strong> over de bijbehor<strong>en</strong>de formuleWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− keuze om informatie te ord<strong>en</strong><strong>en</strong> mettabel, grafiek, diagram− verschill<strong>en</strong>de formules hetzelfdeverband kunn<strong>en</strong> beschrijv<strong>en</strong>− vorm van formule, tabel <strong>en</strong> grafiek bij<strong>en</strong>kele (standaard)verband<strong>en</strong> met elkaarin verband br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>− snijpunt<strong>en</strong> van grafiek<strong>en</strong> interpreter<strong>en</strong>binn<strong>en</strong> e<strong>en</strong> context− uitsprak<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over de rol ofbetek<strong>en</strong>is van variabel<strong>en</strong> of constant<strong>en</strong>in e<strong>en</strong> formule39

4. Verband<strong>en</strong>vervolg 4.2. Verband<strong>en</strong> niveau SC Gebruik<strong>en</strong>− Tabell<strong>en</strong>, diagramm<strong>en</strong> <strong>en</strong> grafiek<strong>en</strong>gebruik<strong>en</strong> bij het oploss<strong>en</strong> vanproblem<strong>en</strong>− Rek<strong>en</strong>vaardighed<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>Niveau 1S Niveau 2S Niveau 3SParaat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong> Paraat hebb<strong>en</strong>− berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> op basis vaninformatie uit tabell<strong>en</strong>, grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong>diagramm<strong>en</strong>− ook met complexere formules instandaardnotatieFunctioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong> Functioneel gebruik<strong>en</strong>− punt<strong>en</strong> in e<strong>en</strong> ass<strong>en</strong>stelsel plaats<strong>en</strong> <strong>en</strong>coördinat<strong>en</strong> aflez<strong>en</strong> (alle<strong>en</strong> positievegetall<strong>en</strong>)− globale grafiek<strong>en</strong> vergelijk<strong>en</strong>,bijvoorbeeld: wie is het eerst bij definish?− k<strong>en</strong>nis van grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> formulesgebruik<strong>en</strong> om problem<strong>en</strong> op te loss<strong>en</strong>− berek<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong> aan process<strong>en</strong>die op verschill<strong>en</strong>de manier<strong>en</strong>beschrev<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> zijnWet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom Wet<strong>en</strong> waarom− op basis van e<strong>en</strong> grafiek of diagramconclusies trekk<strong>en</strong> over e<strong>en</strong> situatie− op basis van e<strong>en</strong> grafiek of diagramvoorspelling<strong>en</strong> do<strong>en</strong> over e<strong>en</strong>toekomstige situatie− grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> alsonderdeel van verdere studie− grafiek<strong>en</strong> <strong>en</strong> hun k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> alsonderdeel van verdere studie40

Postbus 20417500 CA Enschedewww.<strong>taal</strong><strong>en</strong>rek<strong>en</strong><strong>en</strong>.nl

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!