GESCHIEDENIS . 71 DEWÃK. genoodzaakt was, van al'e aanfpraak ...

G E S C H I E D E N I S . 71DEWÏK. genoodzaakt was, van al'e aanfpraak op dit V 1BOERRijk affland te doen, en naar Provence te keeren. IVGedurende dezen oórldg ftferf KLEMENS VÖ te , ïoofdfl.ia C, G.Avigr.on den ïödcn September 1394. M e n P r Ü st |aan 07 3.hem wegens zijne fchranderheid , befcheidenheid , • ot 1517.vcrzoeiMlijkheid en milddadigheid, doch erkent tefö»)dat 1)5 in «liie bedrijven zeer langzaam enD A T H u i tfalfrwlfc'J infcliikkelijkheid jegensde Vorsten , wier ondertteuning hij noodighad, fotnttfds ongefchikte lieden tot Bisdommen bevorderdtoebbe.Nicttegcnrtaaitdc zijn bovengemeld aanbod, om Pogingenom dede uitfpraak over zijn regt tot het Pausfchap aan fcheuringeene Kerkvergadering over te laten , ziet men echter te doeneindigen.niet, dat hij daar toe immer ernftige maatregelen tewerk heeft gefield. Het ontbrak niet aan voorgeflagenemiddelen, om een einde van de fcheuving temaken, maar de Kardinaal PETRUS DK LUNA, zijnvoornaamfle Raadgever, wist dezelve alle te leur teHellen. Inzonderheid was de Univerfireit te Parysijverig werkzaam, ten dezen einde. Zij liet dooieenigen harer leden in het jaar 1394 aan den Koningdrie middelen voorflaan, een Compromis , ( Compromisfio,)of overeenkomst tusfehen de beide Patlféh ,•m hun regt aan de uitfpraak van goede mannerover te laten; of den affland van de beide Paufen;(Cesfio;') of eene algemee ie Kerkvergadering, (De~terminatio feu Decifto.') Dit voordel werd aan Koning KAREL VI den laatften Junij 1394 .in eenei tStief der Uïriveifneit voorgedragen, waar op zi ?E 4 e« s \

VBOEKVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517-396 KERKELIJKE GESCHIEDENIS.„ und man fragte: wer tut das? zo hiesf es, der,,, Bifchof, der Probst, der herrliche Dechan, der„ Pfaff, enz. und waren die Laien von den Gaist-„ üchen fo fere uberladen, das et nit wijnder were„ gewefeii, hett es Gott nit felber verfehen, das„ die Husfen und die Ketzer etwas vil grosfer und„ vast fterker gewefen, wen fulches unpilliches zu„ vaste vil auf ertrich al umb und umb was."Einde van het Zeventiende Deel.

A L G E M E E N EKERKELIJKEGESCHIEDENIS,DERCHRISTENEN,DOORIJSBRAND VAN HAMELSVELD.ZEVENTIENDEDEEL.METPLAATEN.TE H A A R L E M BIJFRANCOIS BOHN,M D C C C V I I I .

I N H O U DVANHETZEVENTIENDEDEEL.V I J F D E B O E K .Bevattende het vijfde tijdperk; van den tijd der kruistogten, of het Pausfchap van GREGORIUS VII, in deelfde eeuw, tot de Kerkhervorming in het begin derzestiende eeuw.V I E R D E H O O F D S T U K .Gefchiedenis der Roomfche Pausfen in ditTijdvak Bladz. x.V I J F D E H O O F D S T U K .Kerkelijk en Pausfelijk regt; regten der Vorftenin Kerkelijke zaken. Toeftand derGeestelijkheid. . . . . — 324.KER-

KERKELIJKEGESCHIEDENIS.V I J F D E B O E K .NEVATTENDE HET VIJFDE TYDPERK '•, VAN DENTIJD DER KRUISTOGTEN, OF HET PAUSSCHAPVAN GREGORIUS VII, IN DE ELFDE EEUW,TOT DE KERKHERVORMING IN HET BEGIN DER ZESTIENDE EEUW. •VERVOLGVAN HETV I E R D E H O O F D S T U K .Gefchiedenis der Roomfche Pausfen in dit Tijdvak.Toeftand der Geestelijkheid.N. het overlijden van Paus JOANNES XXH, verkorende Kardinalen te Avignon tot deszelfs opvolBOEKVIVger den Kardinaal van COMMINGES , Bisfchop vanHoofdft.Porto, doch onder voorwaarde, dat hij niet naar na C. G.Rome terug zou keeren; toen deze dit weigerde te Jaario73.tot 1517.beloven, verkoren zij den geringften onder hen,den Kardinaal JAKOB FOURMER , dien men den GefchiedenisderWitten Kardinaal noemde, omdat hij een Coelestiner-Ahtgeweest was, en de kleeding dezer Orde BENEDIOPaufen.droeg. Hij werd den aoften December 1334 verko-TUSXII.XVII. DEEL. A ren

2 K E R K E L I J K EV ren en nam den naam aan van BENEDICTUS XII.BOEK Of liet nederigheid ware, dan wel eigen gevoel vanIVHoofdft.zijne onbekwaamheid, hoe het zij, hij zeide bij zijneverkiezing tot de Kardinalen : Gijlieden heltna C. GJaarlo73eenen Ezel verkoren! In de eerfte dagen reeds zijnerregering gebood hij alle Prelaten en Geestelijkentot 1517het Hof te verlaten en zich naar de plaatfen te begeven,waar zij hunne ambten hadden. Hij herriepalle Commendte of de inkomften van Geestelijke bedieningen,welke niet werden waargenomen, alleendie uitgezonderd, welke in handen van Kardinalenwaren. Ook weigerde hij toezeggingen te geven opPrebenden, die nog niet opengevallen waren; enwilde geene Kerkelijke ambten meer fchenken aanzulken , die 'er reeds één met genoegzame inkomftenbezaten. Simonie duldde hij volftrekt niet, enzijne Hovelingen moesten zweeren , dat zij geenegefchenken zouden aannemen. Allen, die tot Geestelijkebedieningen bevorderd werden, moesten voorafdoor een bekwaam man een onderzoek ondergaan; aan jongens, die nog geen 14 jaren oud waren, gaf hij geene Kanunniksplaatfen, maar deste liever deelde hij Geestelijke ambten uit aan geleerdemannen, al waren zij niet aan zijn Hof. DeKoning van Frankryk begeerde de fchatten van zijnenvoorzaat tot het ondernemen van eenen kruis-.r.-oncstogt, maar BENEDICTUS floeg hem zijne begeerteaf, voordat die togt werkelijk zou ondernomen zijn.Als deze Koning vervolgens in perfoon te Avignonkwam, zeide de Paus tegen hem: Indien hij tweezielen had, wilde hij gaarn eene daar van ten zijnebes-

GESCHIEDENIS. 3besten opofferen; doch dewijl hij 'er nu maar éénehad, wilde hij die, zoo veel mogelijk, behouden.Bijzonder weigerde hij ook aan dezen Vorst de jTienden , welke hem tot den kruistogt toegezegd wa-tloofdlt.a C. G.aar 1073.ren, omdat hij dezelve tot den oorlog met Enge- ] ot 1517.land belleden wilde (*).Eén van de oude Levensbefchrijvers van BENEDICTUS XII verhaalt, dat hij al vroeg voornemenswas, om naar Italië' te keeren en te Bologna zijnHof te vestigen, maar dat de inwoners dier ftad ender meeste Italiaanfche fteden tegen de RoomfchcKerk oproerig waren, waarom hij befloot te Avignonte blijven; anderen willen, en misfchien metruim zoo veel grond, dat de invloed des Koningsvan Frankryk hem in de uitvoering van dit voornemenbelet hebbe.Schoon de oude Schrijvers niet allen regt uitkomen, is toch zoo veel zeker, dat deze Paus omtrentKeiZijn gedragomtrentKeizer LODEWYK ook een geheel ander gedraghield, dan zijn voorzaat; hij deed namelijkzer LODBJ-WYK.pogingen , om met denzelven eene verzoening daarte ftellen, ten welken einde hij zich onder anderenaan den Hertog van Oostenryk wendde, maar volgensden Chroniekfchrijver ALBERT van Straatsburg(f) werd hij door de flxeken der Koningenvan Frankryk en Napels verhinderd, om zijn oogmerkten uitvoer te brengen, waar bij zich ook deKoning van Bohemen en Hertog HENDRIK vanBeyeren(*) Vitte Benedict! XII. ap. BALUZ. Tom. li Fltt.Tap. Aven. pag. 198. fqq. (t) Chron. ad h. a.A aVBOEKIV

V ren voegden; terwijl de Franfche Kardinalen denBOERPaus voorhielden, dat het niet raadzaam ware, omIVHoofdft. voor eenen Vorst, die van allen verlaten was, dezenaC. G. magtige Vorsten te mishagen. Uit geheime Brieven vanJaar 1073.cotdezen Paus blijkt, dat de Koning van Frankryk FILIPS1517bij hem aangehouden hebbe, om geene verzoening tetreffen, voordat ten minften derzelver voorwaardenhem vertoond en van hem goedgekeurd waren, waarin BENEDICTUS bewilligde, hoewel hij den Koningtevens verzekerde, dat deze voorwaarden zoo zwaarwaren , dat men twijfelen kon, of LODEWYK zewel zou aannemen. Voorts hield hij de verzoeningvan dezen Vorst met de Kerk voor hoogst gewigtig,dewijl daar door zoo vele zielen konden gewonnenworden, welke, zoo lang zij onder den ban en hetverbod van Godsdienst lagen, aan de gulzigheid desDuivels , ( diaboliek voracitati , ) waren blootgefteld.i4 K E R K E L I J K EDe gemelde voorwaarden (*) behelsden ook inder. daad niet minder dan dat LODEWYK zich volkomenaan den Paus en de Kerk zou onderwerpen;evenwel, hoe fchandelijk dezelve waren, nam LODEWYK ze echter aan in eenen langen Brief aan denPaus, gedagteekend in Maart 1336 te Ulm. Metdit al kwam de verzoening niet tot Mand , doortoedoen der Koningen FILIPS en ROBERT. LODEWYK wreekte zich echter ten dezen tijde aan zijnengevaarlijken vijand, den Koning van Bohemen, wienhij(*) Men vindt ze bij Nic. BURGUND. Hist. Bavar.L. III. pag. 144,

GESCHIEDENIS. 5hij de erfopvolging in Karinthïè en Karn'tole ontzeide,en die aan het Huis van Oostenryk toewees.VBOEKIVHier uit ontftond een oorlog met den Koning van Hoofdft.Bohemen, welken de Keizer met een goed geluk aa C. G.Jaar 1073.voerde. Bij deze gelegenheid zal de Paus tegen detot 1517-Kardinalen gezegd hebben : „ Men wendt voor,dat deze Vorst van allen verlaten is; maar wie heefttot heden toe zijne plaats vervangen ? " De Keizer,de hoop op verzoening nog niet opgevende, zondin het jaar 1336 nogmaal een Gezantfchap aan denPaus naar Avignon, verklarende zich gereed, omden Keizerlijken Titel af te leggen, den Paus in eigenenperfoon om aflaat en herftelling in zijnen vorigenftand, bijzonder als Roomsen Koning, tewillen verzoeken ; dat hij MARSILIUS, OCCAM, enalle anderen, welke de Kerk als Ketters veroordeeldhad, als zij zich niet bekeerden, vervolgen, en tergenoegdoening voor zijne misflagen eenen kruistogtnaar het Heilige Land ondernemen, en naar 'sPaufenbevel ook andere goede werken ondernemenwilde.De Keizer deed nog een* anderen ftap tot ditgroote oogmerk, door den Koning van Frankrykeen vergelijk over alle hunne verfchillen en een verbondvoor te flaan; maar deze, voorwendende,den Paus eerst te moeten raadplegen, kreeg van dezentot befcheid, dat LODEWYK eerst weder in degemeenfehap der Kerk herfteld moest zijn, eer menmet hem een verbond mogt aangaan, dus kwarrhier van, gelijk ook van de poging tot verzoening,niets, doordien de Franschgezinde Kardinalen d

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73tot 1517,OngelukkigetoeftandvanDuitschland.6 K E R K E L I J K Eoverhand bij den Paus kregen, die nu voorwendde,dat hem dit niet van menfchen maar van den Heil.Geest was ingegeven, dat hij tot geene verzoeningmet LODEWYK moest komen.In het jaar 1337 floot LODEWYK een verbond metEngeland tegen Frankryk, en maakte tevens eenontwerp, om met een fterk leger naar Avignon tetrekken, en den Paus te noodzaken, om hem vanden ban te ontflaan. Maar het één en ander hadgeenen voortgang; omdat hij in Duitschland zelvede handen vol werks had. ,, Het was," zegt eenoud Schrijver (*), ,, een tijd van ellende en ëendag van ramp. Allen, die den Paus gehoorzaamden,en het verbod van Godsdienst in acht nemenwilden, leden van den Keizer en zijne aanhangersde hardfte vervolging; zij waren nergens hun leveoen eigendom zeker; men verjoeg hen uit alle fteden;de zieken moesten hunne huizen, en de Priestershunne Kerken verlaten; alleen in eenige Kloosters,verre van de menfchen verwijderd, genootmen eenen half zekeren vrede; waarom velen vanbeiderlei Manden met hunne goederen dervvaardsvlugtten. Maar die genen, die LODEWYKS zijdehielden, en gevolgelijk de Pausfelijke ftraffen verachtten,die het grootfte getal uitmaakten, werden vanden Paus met ijsfelijke banvloeken overladen, enopenlijk voor Ketters, Scheurmakers, geëxcommuniceerden,van God vervloekt, en met de Duivelenirerdoemd verklaard."Thans(*) TRITTHEM. Chron. Hirfaug. ad a. 1337.

G E S C H I E D E N I S . 7Thans waagden de Duitfche Bisfchoppen nog eene VBOEKproeve, om den Keizer met den Paus te verzoenen. IVDe Aartsbisfchop van Mentz hield in het jaar 1338 ioot'drt.eene vergadering der voornaamfte Bisfchoppen van ia C. G.[aar 1073.zijn Kerspel te Spiers, alwaar de Keizer zich insgelijksliet vinden, op welke befloten werd een Ge-:ot 1517.zantfchap met eenen Brief aan den Paus te zenden,om hem te verzoeken den Keizer in zoen op te nemen,van wien zij verklaarden, dat hij bereid was,zich in alles wat billijk en betamelijk was te onderwerpen.Op dezen Brief kwam van Avignon geheelgeen antwoord, omdat de Aartsbisfchop van Mentzzelve in den Pausfelijken ban gevallen was. Maatde Paus fchreef aan den Aartsbisfchop van Keulen,en fchoof de fchuld op LODEWYK, die zijne Gezantenvan Avignon teruggeroepen had, en die vooialle dingen zijne toerustingen tegen Frankryk behoordete ftaken, welks Koningen de Paus te minderverlaten kon, omdat deze de Roomfche Kerbnooit verlaten hadden. Zoo fprak BENEDICTUS terminden openlijk, maar met tranen zal hij, volgen!een' ander Schrijver, den Gezanten der Kerkvergadering in het oor geluisterd hebben, dat hij LODEWYK niet ongenegen was, maar dat de Koning vai 1 1Frankryk hem gefchreven had, als hij den BeijerVorst zonder zijne bewilliging van den ban onthief, zou hij den Paus nog erger behandelen, dai 1BONIFACIUS VIII van zijne Voorvaders behandeli lwas.Eindelijk fchenen de Duitfche Rijksvorsten h£ t Verbondeder Duitgedrag van den Paus tegen den Keizer moede 1 fcheA 4zijt1.

VBOEKIVHoofdft.na C. G8 K E R K E L I J K Ezijn. Op den Rijksdag te Frankfort aan den Mainin het jaar 1338, beklaagde de Keizer zich mettranen in de oogen , over 's Paufen behandeling en• over den Koning van Frankryk, en ten blijke vanJaario73tot 1517 'zijne regtzinnigheid in het geloof, het Onze Vader,het Ave Maria, en het Credo gebeden hebbende,Rijksvorstengelijk eene oude Chroniek verhaalt, vraagde hij detegen dei Rijksftenden, wat hij nog meer doen kon, om zichPaus. met den Paus te verzoenen, en wat zij van 'sPaufenbehandeling en het Interdict of verbod vanGodsdienst dachten, onder hetwelk het Rijk nu zoovele jaren tot fchade der zielen gelegen had? DeStenden, geraadpleegd hebbende met de bekwaamdeRegtsgeleerden des Keizers, (Legist

G E S C H I E D E N I S . 9ver van Koblentz, bijeengekomen zijnde, maakteneen befluit, om de eer van het Rijk tegen alle ondernemingenvan elk wie hij ware, te zullen verdeHoofdft.digen, welk befluit onder den naam van eer ft e Keurvereenigingbekend, en hetwelk met toeftemmingna C. G.Jaar 1073.tot 1517.van al de Rijksftenden tot eene Rijkswet gemaakt,en den 8ften Augustus 1338 te Frankfort aan denMain openlijk afgekondigd werd , waar van aanden Paus in eenen bijzonderen Brief der Vorstenberigt gegeven werd.Hier mede echter werd aan het Pausfelijke Hofniets gewonnen. De Keizer liet wel tevens eenuitvoerig Manifest in de Latijnfche taal bekend maken,door den bovengemelden Franciskaner BONA-GRATIA opgefteld, waar in de gronden van ditKeurbefluit ontwikkeld werden, maar fteeds blevendes Keizers verdedigers zelve nog twijfelachtig omtrenthet gezag der Kerk; dus durfde bij voorbeeldLEOPOLD VAN BEBENBURG , een Duitsch Edelman,naderhand Bisfchop van B amberg, in een Boek tenvoordeele des Keizers gefchreven, {de jure Regmet Imperii,) niet beflisfen, of de wereldlijke magial dan niet van de Geestelijke afhankelijk zij. Hiwil, zegt hij, den mond niet open doen tegen det:Hemel , hoewel hij uit andere gronden wil betoogen, dat de Keizer geenszins een Vafal van derPaus zij.Daartegen waagden de aanhangers van den Pausveel meer tegen den Keizer. Aan dezelfde deur deiDomkerk te Frankfort aan den Main, aan welktde Keizerlijke Manifesten en Plakaten tegen den Pan;A 5wa-VBOEKIV

IO K E R K E L I J K EV waren aangeflagen, plakten zij terftond daar op denBOEKbanvloek en de Procesfen tegen LODEWYK aan, metIVHoofdft. de fcherpfte bedreigingen tegen allen, die met hemna C. G. Kerkelijke gemeenfcbap zouden onderhouden. Evenwelmoest deze partij veel lijden, waar de KeizerJaar1073.tot 1517.te gebieden had. De Kanunniken te Frankfort, dieden Paus gehoorzaamden, verloren hunne voornaamfteLandgoederen en Tienden. De Dominikanenwerden de ftad uitgejaagd, en eerst vier entwintig jaren daar na weder aangenomen , en deAartsbisfchop zond de Karmeliten weg, ten gevallevan den Keizer. Alleen duldde men de DuitfcheRidders en de Franciscanen, omdat zij bij hetvolk zoo bemind waren, hoewel zij ook de Pausfelijkebevelen volbragten. In alle oorden des Rijksen in Zwaben ging het even zoo. Velen der verdreveneGeestelijken hoopten van den Paus beloondte zullen worden; maar toen zij begonnen hongerte lijden, keerden zij naar Duitschland terug, enonderwierpen zich aan 's Keizers wil. Deze fteldehen tot Predikers aan, en federt was 'er niemand,die heviger tegen den Paus uitvoer dan zij, terwijlzij langen tijd over niets anders predikten, dan overde onafhankelijkheid des Keizers van den Paus.ALVARÜSPEL'.CIUSfchrijftvoor JenPaus.De zaak van den Paus werd echter door aanzienlijkeSchrijvers ook in gefchrifte voorgedaan. Onderdezen behoorde ALVARUS PELAGIUS , een SpaanfchsFranciscaner, Doctor in het Kanonieke of KerkelijkeRegt, en Leeraar in hetzelve te Bologna, doorJOANNES XXII tot Groot - Penitentiarius, (of Opzienerover de Boetelingen; die ook geregtigd was,af-

G E S C H I E D E N I S .IIaflaat te geven in gevallen, welke de Paus voor zichbehouden had,) benoemd, en eindelijk Bisfehopvan Sihes in Portugal. Deze arbeidde federt het \Koning EDUARD van Engeland een verbond tegenFILIPS. Koning van Frankryk, en verklaarde hemtot Rijksftedehouder in alle landen aan gene zijdeKeulen op de linkerzijde van den Rhyn, bijzonderin de Nederlanden. De Paus, hoe zeer heimelijkdaar mede in zijnen fchik, moest echter, om aanFILIPS genoegen te geven, eenen Gezant naarDuitschland zenden, om LODEWYK van de Engelfchezijde af te trekken, en liet denzelven weten,datVOOEXIVloofdft.jaar 1330 aan een Boek, Summa de planctu Eccle- a C. jj G.aar 1073.jie, in hetwelk hij den verdorvenen toeftand der ; ot 1517-Kerk in Geestelijken en Leeken affchildert , maarwel ver van te erkennen, hoe veel deel de Pausfengehad hebben aan het algemeen verderf, gelooft hijveel meer, dat derzelver magt zonder bepaling behoortte zijn. Hij zoekt te bewijzen, dat zij op dewereld geenen Regter hebben; dat men dus vanhunne uitfpraken niet appelleren kan; dat zij tweezwaarden hebben; Keizers en Koningen kunnen afzetten;en dergelijke meer. Hij geeft wel toe, datzij ook fouten kunnen begaan, maar die beteekenenniets , tegen de buitenfporigheden van alle andereftanden. Ook verdedigt hij hen tegen de ftrengeFranciskanen, die de volkomene armoede beweren.Dit Boek is het eerst gedrukt te Utm in het jaar1474 in Folio, ook te Lions in 1517, en te Venetiëin 1580 in Folio.In het jaar 1338 floot LODEWYK te Koblentz met WankelmoedigheidvanKeizerLODEWYK

12 K E R K E L r j K EV dat hij genegen was, hem, uit liefde tot zi'ne zaligheid, in genade aan te nemen, als het met zijneBOEKiVHoofdft. waardigheid beftaanbaar was. Maar den Koningna C. G. van Engeland bedreigde hij met den ban , als hijJaar 1073.tot 1517. het Rijksftedehouderfchap aannam en uitoefenen wilde.Keizer LODEWYK leende in zoo ver het ooraan 'sPaufen voorftellingen, dat, hoewel in het jaar1339 het laatsrgenomen befluit tegen den Paus opeenen Rijksdag te Frankfort vernieuwd werd, zijnevriendfchap met Engeland fpoedig verkoelde, en hij,in plaats van dezen te helpen, eenen togt naar Italiëwilde ondernemen, zonder echter in dat land tekunnen indringen, alwaar zijne voornaamfte aanhangersMASTINO DSLLA SCALA en VISCONTI met denPaus, zoo goed zij konden, zich verdragen moesren,aan wien zich ook Bologna in het jaar 1340weder onderwierp, zoodat in Lombardyë kwalijkeene fchaduw der Keizerlijke magt overbleef. Eindelijkzeide LODEWYK in 1341 onverziens zijne verbindtenismet EDUARD op, onder voorwendfel, datdeze, zonder zijne voorkennis, eenen wapenltilftarfdmet FILIPS gefloten had, waar tegen hij verklaarde,een getrouwe vriend en bondgenoot van dezen laatftente zijn. Men kan deze wankelmoedigheid desKeizers eenigzins daar uit verklaren, dat FILJPS hemftreelde met de belofte, van zijne voorfpraak bij denPaus te zullen zijn; gelijk hij dan ook openlijk doorzijne Gezanten den Paus tot verzoening vermaande,maar onder de hand te weeg bragt, dat de Pausin zijn antwoord dit volftrekt affloeg, zoodat men,zegt een Schrijver van dien tijd, algemeen geloofde,

GESCHIEDENIS. 13de, ,, dat de Franschman veinsde te willen, bet geenhij niet wilde, terwijl de Paus veinsde niet te willen,het geen hij waarlijk wilde."Midden onder deze onderhandelingen ftierf de PausBENEDICTUS XII, den 25ften April des jaars 1342.Men roemt zeer zijne geleerdheid in Godgeleerdezaken, welke echter, volgens den inhoud van zijneBoeken over de toen heertellende verfchillen, waarvan wij op zijne plaats zullen fpreken, blijkt, Hechtsmiddelmatig geweest te zijn. Maar daar in komenbijna alle zijne Levensbefchrijvers overeen, dat hijeen eerlijk godvruchtig man geweest is, die ookgaam de Geestelijkheid naar zijn voorbeeld zou hervormdhebben. Een van die Schrijvers verzekertzelfs, dat 'er in zijne Begrafenis - Kapel wonderwerkenzouden gebeurd zijn. Ook was hij vrij vanalle zucht, om zijne bloedverwanten te verrijken,welke hij zeide, wel te kennen, als JAKOB FOUR-NIER , maar dat hij, als Paus, 'er geene had. Evenwelhebben ook kwade geruchten hem vervolgd.Een zijner Levensbefchrijvers bij BALUZIUS (*) haaltzelfs verzen aan, die men op hem gemaakt heeft:VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaano73.tot 1517.Dood vanBENEDICTUS XII.Iste fuit Nero, laicis mors, vipera clero,Devius a vero, cuppa repleta mero.Te weten, men verhaalt, dat alle Hovelingen ge.woon waren, hem den grootften wijnzuiper te noemen,en dat daar uit het fpreekwoord zal ontdaanzlin- Laat ons eens Pausfelijk drinken! (BibamuiPa.(*) Fttt, Papp. Avsntm. T. I. p. 240.

K E R K E L I J K EV Papaliter!) Ten aanzien der andere befchuldigingenin deze regels begrepen, zou zijn gedrag omBOEKIVHoofdft. trent de Geestelijken, boven door ons gemeld, aanleidingtot dezelve hebben kunnen geven, dewijl dena C. GJa'ano7;Geestelijken verre waren, van hem deswegens eentot 1517goed hart toe te dragen. Nog zegt één zijner Levensbefchrijveren,dat het ieder een uit zijn lagchenen gebaren bekend was, dat ontuchtige en onvoegelijkeredenen hem aangenamer waren dan deugdzame.En eene oude overlevering voegt 'er bij, datde Zuster van PETRARCHA zijne Bijzit zal geweestzijn ( * ).KLT.MENSVI.Elf dagen na zijnen dood werd de Kardinaal-Priester PIETER ROGER , een Fransch Edelman ,door de Kardinalen tot zijnen opvolger verkozen.Deze onderfcheidde zich terfiond van zijnen voorzaatten aanzien der Geestelijken, door bekend temaken, dat arme Geestelijken, die zich binnen tweemaanden bij hem zouden vervoegen, alle gunstbewijzenvan hem te wachten hadden, waar op 'erfpoedig bij de 100,000 van dezelven, volgens eenenooggetuigen , te Avignon kwamen. Maar tevensbehield hij voor zich het vervullen van eene menigteAbdijen en Prelaatfchappen , dewijl hij de gedaneverkiezingen bij dezelve voor nietig verklaarde, enals men hem voorhield , dat zijne voorzaten dit nietgedaan hadden, gaf hij ten antwoord : Onze voorzatenhadden , er geen verftand van Tom Paus tewe-(*) BALUZ. Not. ad Vitas Papar. Aven. p. 825. diedit gerucht heef: tegengefproken.

GESCHIEDENIS. 15wezen. Ook haastte hij zich, om tien Kardinalente benoemen, meestal Franfchen, en in het vervolgnog meer, onder welken zijn Broeders Zoon, dienog geen achttien jaren oud was. Men prijst zeerzijne goedaardigheid en milddadigheid; men verhaalthet volgende voorbeeld van zijne verzoenelijkheid jegensiemand, die hem voor dezen, toen hij in geringenftand was, grof beleedigd had. Deze overreiktehem, in hope, dat de Paus deze beleediginglang vergeten zou hebben, een verzoekfchrift. KLE-MENS, die zich dezelve duidelijk herinnerde, kwamin verzoeking, om ze te wreken. Tweemaal wierphij het verzoekfchrift op den grond en trad het metvoeten ; maar eindelijk zeide hij tot zich zeiven:„ Scheer u weg, Duivel! heden zult gij mij niettot wraak tegen iemand kunnen aanporren;" en hijftond den man zijn verzoek toe. Maar in het bevorderenvan zijne maagfchap, kende hij naauwelijkspalen, om deze neiging in te volgen fchonk hij aanvele jonge en kwalijk gezinde perfonen aanzienlijkeKerkelijke ambten.Kort na zijne verkiezing verzochten hem de Romeinen, door een Gezantfchap, dat hij naar Romeen naar de Kerk van Later anen, de moeder vanalle anderen, wilde terug keeren. PETRARCHA waséén van deze afgezondenen. Maar de Paus verkoosin Avignon liever een gerust en genoegelijk leven teleiden, dan te Rome aan vele opfchuddingen blootgefteldte wezen, behalve dat zijn vaderland bij hemde voorkeuze had, en hij bovendien den Koningvan Frankryk geen ongenoegen wilde geven; maaite-VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaari073.tot 1517.

VDOEKIVHoofdft.16 K E R K E L I J K Etevens verordende hij, op het verzoek der Romeinen,dat het Jubeljaar, door BONIFACIUS VIII ingefteld,op 50 jaren zou bepaald blijven.na C. G.Met de zachtheid en goedaardigheid van dezenJaario73.tot 1517. Paus fchijnt echter zijn gehouden gedrag met denKeizer LODEWYK van Beyeren weinig of niet overZijn gedragjegensden van Rouen was, kon hij zijnen haat tegen denzel-een te brengen. Reeds toen hij nog AartsbisfchopKeizerven zoo weinig verbergen, dat hij in eene KerkredeLODEWYKde daar tegenwoordig zijnde Koningen van Frankryken Bohemen tegen hem ophitfte , en hem inplaats van Bavarus fieeds Barbarus , of volgens;en ander verhaal Baurus, (iemand, die zijn' baardliet af kan veegen,) noemde. Thans gaf hij aansijnen Legaat, die naar Italië beftemd was, in last,:e zorgen, dat deze, gelijk hij hem noemde, Aarts-/ijand van God en de Kerk, die onlangs Tyrol verneesterdhad, niet in Italië mogt indringen. Evenvelhad LODEWYK reeds in het jaar 1342 Gezantentan hem gezonden, om hem abfolutie te vragen,I erwijl hij tevens den Franfchen Koning zijne beofteherinnerde, om zijne voorfpraak bij den Paus]1 e zijn, maar na lang wachten, gaf de Paus tenmtwoord, dat hij LODEWYK niet van den ban kon( mtflaan, voor hij zich onderworpen en de regeringran het Rijk nedergelegd had; ja in het jaar 13431 'ernieuwde KLEMENS den ban tegen hem, indien1 tij zich binnen drie maanden niet onderwierp. Onlerde menigvuldige verwijtingen tegen den Keizer(vas ook deze, dat hij de echtfeheiding bewerktelligdhad van de Koninklijke Prinfes 1MRRGARE-THA

THAG E S C H I E D E N I S .MAULTASCH , Gemalin van eenen jongerenZoon des Konings van Bobemen, en een huwelijkvan dezelve met zijnen Zoon LODEWYK van Brandenburg;waar door deze aan het bezit van Tirolgeraakte. Ook fchreef de Paus reeds in Augustus1343 aan den Aartsbisfchop BALDEWIN van Trier,en aan de overige Keurvorsten, dat zij de noodigefchikkingen zouden maken tot het verkiezen vaneenen nieuwen Roomsch - Koning.De bovengemelde door den Keizer te overhaasten roekeloos daargeftelde echtfcheiding vervreemdeveler gemoederen van hem, gelijk hij fpoedig totzijn nadeel ondervond. In het eerst wel behandeldehij KLEMENS VI met moed, en was zelfs op heipunt, om hem niet voor Paus te erkennen, maaitoen de Keurvorsten eene bijeenkomst tot eene nieuweKoningsverkiezing te Renfe bepaalden, en hebekendmaken van den Paufelijken ban tegen hem velen huiverig maakte, veranderde LODEWYK wedeivan gedrag, en verzocht den Koning van Frankrylmet ingewikkelde bedreiging, van zich anders meiEngeland te zullen verbinden, om voor hem t

VBOEKIVHoofdli.na C. GJaar 107 3tot 1517Lsffe onderwerpingvanLODEWYKvruchteloos.18 K E R K E L I J K EKeurvorsten te berigten , hunne raadplegingen teRenfe te fluiten.Nu befloten hebbende, het uiterfte te ondergaan,om Hechts den zoen der Kerke te verwerven, begeerdehij, dat de Paus een voorfchrift zou opfiellen,hetwelk 's Keizers Gezanten overnemen zouden ,ten einde aflaat te bekomen. Daar op werd eenevolmagt voor dezelve ontworpen, zoo fchandelijk enzoo ftreng, dat men niet geloofde, dat LODEWYKze bekrachtigen zou. Hij deed bij dezelve belijdenisvan zijne misflagen, bood aan, den titel vanKeizer zonder eenige voorbehouding af te liaan, enzich zeiven geheel in handen van den Paus te zullenftellen, en zich in alles naar denzelven , ookmet betrekking tot den Koning van Frankryk,zullen fchikken. Evenwel toondeteLODEWYK in eenenBrief aan den Paus en eenen aan de Kardinalen zichtot de volkomenfte gehoorzaamheid aan den Paus gereed.Zelfs de Paus en zijn Hof Honden verwonderdover deze lage toegevendheid van LODEWYK, welkezij aan zijn wantrouwen toefchreven (*). In Januari)1343 verfchenen 's Keizers Gezanten te Avignon, alwaar zij hunne volmagt overleverden, en ophet Euangelie in 'sKeizers ziele zwoeren, dat hij ditalles getrouwelijk volbrengen zou.zooNiettegenfiaandediepe vernedering, gaf de Paus echter enkel tenantwoord, dat hij genegen en barmhartig was, tenopzigte van de ftralfen, over LODEWYK uitgefproken ,(*) Dicentes intra fe: ijle homo dijfdentia est perpk"zus. ALBERT. Argcrtt. Chron. p. 133.om

G E S C H I E D E N I S . 19©m die niet ten ftrengftete voltrekken, maar dat hij niet VBOEKvan zins was, hem eenen onbepaalden aflaat toe te ftaan.IVAls evenwel de Gezanten op een' volkomen aflaat blevenaandringen,werd hun een tweede voorfchrift ge- : ia C. G.ioofdft.;aario73.geven, waar op de Keizer hun nadere volmagt moest; ;ot 1517.geven. De artikelen van dit voorfchrift zagen meerop de belangen van het Rijk, dan op den perfoondes Keizers, zoo dat volgens dezelve de Keizer zoubeloven, dat hij, als Keizer of Koning, niets zoudoen, dan met bijzonder verlof van den RoomfchenStoel enz.In der daad het fcheen, dat de Paus den Keizertot het uiterfte wilde brengen, om, of hem te noodzaken, om zelve de kroon neder te leggen, of hemzoo verachtelijk bij de -Keurvorsten te maken, dat zijhem eindelijk afzetten zouden. In 1343 ontbood dePaus den Aartsbisfchop van Maintz den getrouwdenaanhanger des Keizers naar Avignon, om zich binnenvier maanden daar te verantwoorden. De Keizer fchreeiin 1344 eenen Rijksdag uit te Frankfort aan deiMain, op welken hij aan de Stenden de eifchei 1van den Paus voorleide, met verklaring van naahunnen raad of het Rijk neder te zullen leggen, 0 lhetzelve, tegen wien het ook ware, te verdedigenHier op vermaanden vele Vorsten den Keizer, or Itoch niets tegen de waardigheid des Rijks te doen 5en men befloot een Gezantfchap aan den Paus t ezenden , om dien te verklaren, dat zijne eifche 1ftrijdig waren met den eed, welken de Keizer aa 1het Rijk gedaan had. De Paus, dit berigt ontvar 1-gen hebbende, befloot geweld van wapenen te g

VBOEKIVHoofdrt.na C. G.Jaario73.tot 1517.10 K E R K E L I J K Ebruiken, waar toe hij den Koning van Frankrykvermaande, hem bij te ftaan, ten einde, gelijk hij zichuitdrukte, het beest, dat aan den Satan was overgegeven,uit de Kerkte weeren, ook zerte hij andereVorsten, bijzonder den Koning van Bohemen, totden oorlog aan, en (boorde de Vorsten op tot eenenieuwe verkiezing van eenen Roomsch - Koning.Van de moedige befluiten der Duitfche Vorstenïad men alles mogen verwachten; maar zij veranlerdenreeds in 1344, en toonden als 't ware hun11 nisnoegen tegen LODEWYK , omdat hij zich zoo laag1 foor den Paus vernederd had; en begeerden , dat1 lij her Rijk zou afftaan aan KAREI, , Markgraaf vanMoravië, Zoon des Konings van Bohemen; hij floeg1 vel zijnen eigen Zoon, den Markgraaf LODEWYK•an Brandenburg voor, maar de Vorsteu zeidenl em, dat men zich in het vervolg wel wachten2 ou, om eenen Beyerfchen weder op den troon te2 et ten.Vrees felijkebanThans fcheen dus alles den Paus tegen den Keiergunftig te worden, alzoo deze op geenen Vorst2vloekenvan den fl aat kon maken, en zelfs de Koning van BohemenPaus te- j (1 het jaar 1345 in zijn gebied viel. Evenwel verondLODEWYK zich met EDUARD van Engeland,gen LODEWYK. bei 1 de Koningen van Polen en Hongaryen, de Hertt»gen van Oostenryk en Markgraven van Meisfen,o ik floot hij een vergelijk met den Koning van Bomen;en dewijl vele Lombardifche Grooten opkzi jue zijde overkwamen, was 'er waarfchijnlijkheid,d; it LODEWYK met een leger in Italië zou vallen,W lar de Koning van Hongaryen bijna reeds meestervan

van Napels was.G E S C H I E D E N I S . 21Dit een en ander fpoorde denPaus aan, om zijne Geestelijke wapenen in vollekracht tegen den Keizer op nieuw te gebruiken. In1345 eenen nieuwen voorflag van verzoening vande hand gewezen hebbende, herhaalde hij in hetvolgende jaar den vorigen ban tegen hem, welkenhij den J3den April 1346 met eenen nieuwen banverzwaarde, welke in woede alles overtrof,wat mentot hier toe van die natuur vernomen had.Nadat de Paus in zijne Bulle desaangaande allesvooraf opgenoemd heeft, wat tusfchen hem en denKeizer was voorgevallen, en aan des Keizers onboetvaardigheid,voortdurende boosheid, lastering, hardnekkigheiden velerlei ondeugden de fchuld gegeven,dat hij hem den aflaat had moeten weigeren,ontvouwt hij de ftraften, in welke hij reeds doorPaus JOANNES XXIt vervallen was. „ Hij is, zegtde Paus, daar door eereloos geworden; kan geenopenbaar ambt bekleeden; niemand tot een ambt verkiezen;geen getuigenis afleggen; geene erfenis aanvaarden;noch zijn' uiterften wil opftellen. Niemandbehoeft zich voor hem, maar hij moet zichvoor anderen verantwoorden; alle zijne vonnisfengelden niets; geen Zaakwaarnemer mag voor hemfpreken; geen Notaris mag in zijne belangen eenftuk opftellen. Men mag hem nergens over hooren;nog een appèl van hem aannemen. Alle zijne goederenzijn voor altijd voor den Staat verbeurd; zijneZonen en Kleinzonen mogen geen Geestelijk , ofeenig openbaar ambt ontvangen. Aan alle Geloovigenis de gemeenfchap met hem verboden, ten wa-B 3 r«VBOEKIVHoofdft.as C. G.J aan 073.tot 1517-

2K E R K E L Ij KEV re zij de bekeering van bem en de zijnen zochten ;10EK als hij fteift, mag hij geene Kerkelijke begrafenisIVHoofdrt. genieten. Ook zijn alle Wereldlijke Vorsten verpligt,hem, zoo veel mogelijk , uit hunne landenDa C. GJaario73tot 1517uit te roeijen." Daar op volgen de eigenlijke banvloekenvan KLEMENS VI over LODEWYK, op dezeWijze :,, Opdat hij erkenne, dat hij zich deze en andere„ ftraffen heeft waardig gemaakt; maar ook opdat,, Gods wraak en onze vloek hem ftraffe, zoo bid-„ den wij de Goddelijke magt ootmoedig, dat zij„ zijne onzinnigheid terug drijve, zijnen hoogmoed„ nederdrukke, hem met de kracht van hare reg-„ terhand ten gronde werpe, hem in de handen zij-,, ner vijanden en vervolgers befluite, en make, dat„ hij voor dezelve nederftorte. Een onbekende val-,, ftrik moete hem overkomen, en hij in denzelven„ geraken; vervloekt zij zijn uitgang en ingang!„ De Heere fla hem met krankzinnigheid, blindheid„ en razernij! De Hemel fchiete blikfemen op hem„ neder! De troon Gods en der Apostelen PE-„ TRUS en PAULUS ontbrande over hem in deze en,, de toekomende wereld! De geheele wereld ftrijde„ tegen hem! De aarde opene zich en verflinde,, hem levendig! Zijn naam möete in één gedachtuitgedelgd worden! en zijne gedachtenis verdwijnevan den aardbodem! Alle elementen moeten te-„ gen hem gekant zijn! zijne woning moete woestworden! De verdienden van alle ontflapene Hei-„ ligen moeten hem befchamen, en in dit leven„ eene openbare wrake aan hem uitoefenen! Zijne„ Zo-

GESCHIEDENIS. 23„ Zonen moeten uit hunne woningen uitgeworpen„ worden, en voor zijne oogen in de handen dervijanden, die hen ombrengen, overgegeven wor- oofdft.H1 C. G.„ den!" Eindelijk beveelt de Paus aan de Keur- | iano73.vorsten eene nieuwe verkiezing te doen van eenen )t 1517.[(Roomsch-Koning, of dat de Apostolifche Stoel van .zijn regt gebruik zou maken, om zulks zelve teÎnmiddels was KAREL, Zoon van den beroemden : 3e Pausloet pojingen,Koning van Bohemen, JOANNES , met zijn' Vader,die thans blind was, te Avignon gekomen. Daar 3nlK/\REtiZoon vandeze reeds van zijn achtfte jaar af aan het Hof vanden Konin;vanFrankryk van eenen Hofkapelaan , JOANNES VANCARA , eene Geestelijke opvoeding gekregen had, en BohraentotKeizerKLEMENS VI, nog als PIETER ROGER, Abt Van te doenFekamp, en Koninklijke Raad te Parys, vervolgens verkiezenzijn leermeester en vriend was geweest, was hij geheelaan den Paus overgegeven, en werd door den Pausaan de Kardinalen voorgefteld, om hem totRoomschKoning te doen verkiezen; maar deze waren in tweepartijen verdeeld; de Franfcke Kardinalen, die denKardinaal TALLEYRAND of van Perigord, aan hethoofd hadden, (temden met den Paus overeen;maaide Gaskonjefchen, door den Kardinaal van COMMTNGES aangevoerd, wederfpraken hen op het hevigfte:en befchuldigden hen van den moord van ANDREAS, Koning van Napels. -De beide partijen fcholden mukanderen voor verraders der Kerk ; ten laatOen ftond »ALLEYRAND op, en wilde COMMINGES tlijf; en niet dan met moeite verhinderde het de Paus ede'overige Kardinalen, dat zij niet handgemeen raatl e rB 4i.vBOEKIV

24 K E R K E L I J K EV ten. De beide partijen verfterkten vervolgens hunneBOEKIVhuizen en wapenden hunne bedienden, tot zij eindelijkdoor den Paus in fchijn bevredigd werden.Hoofdft.na C. G,Evenwel liet de Paus zich niet afhouden van zijnJaario^,tot 1517, oogmerk, om KAREL te bevorderen, die den 22ftenApril 1346 de voorwaarden bezwoer, op welken hijtot het Keizerdom zou verheven worden, welke ,gelijk men zich ligtelijk kan voordellen, alle tenvoordeele van den Paus, maar vernederd en laagvoor het Keizerrijk en deszelfs hoofd waren.KAR EL Even te voren had de Paus den Aartsbisfchopwordt totRoomsch van Maintz, HENDRIK van Firneburg, die denKoning Keizer toegedaan was, afgezet, en den Graaf GERverkoren.LACH van Nasfau in deszelfs plaats benoemd; vervolgensvermaande hij de Keurvorsten op nieuw toteene verkiezing, en liet door eenen Legaat aflaataanbieden aan allen, die Keizer LODEWYK zoudenverlaten, wordende de prijs van dezen aflaat op eenegulden gefield.Dus kwamen dan in den zomer des jaars 1346de drie Geestelijke Keurvorsten, ook KAREL metzijn' Vader, en RUDOLF, Hertog van Sak/en, teRen Te bij Koblents bijeen, omdat Frankfort denKeizer getrouw bleef, en verklaarden het DuitfcheRijk openftaande, waar na zij den nden Julij KAREL tot Roomsch-Koning verkozen; terwijl LODEWYK g lij: üjdig met vele Stenden eenen Rijksdag teSpiers hield , op welken dit alles voor nietig verklaa; . en den Paus het regt ontzegd :werd, omeenen Keizer te kunnen afzetten. Kort daar nawerd de verkiezing van KAREL door den Paus be-ves-

G E S C H I E D E N I S . 25vestigd: maar de ftad Aken, waar hij zich wilde VBOEKlaten kronen, floot hem de poorten, de inwonersiVvan Luik floegen hem en hunnen Bisfchop, die zijn | loofdft.aanhanger was, af, en over het geheel noemden de 1ia C. G.aar 1073.Duitfchers hem een" Papenkoning, KAREL nam 'ot 1517.dus met zijn' Vader de toevlugt tot den Koning vanFrankryk, hier waren zij tegenwoordig in den vermaardenveldflag bij Crecy in Augustus 1346, in welkende Engeifchen eene volkomene overwinning behaalden, en Koning JAN het leven verloor, waar doorKAREL nu Koning van Bohemen werd. Kort daar nawerd hij te Bon gekroond , maar bleef in zijne oorlogsverrigtingentegen LODEWYK ongelukkig , alhoewelde Paus zijnen inval in Tyrol in 1347 door eenigeItaliaanfche Grooten liet onderdennen.Een dout ondernemend man bragt om dezen tijd N. RIENZOmaakteene zonderlinge daatsomwenteling te Rome totzich totdand. NIKOLAUS RIENZO , naar de Roomfcke wijze Tribunusvan afkorten COLA DI RENZO genoemd, Zóón vante Rome,eenen Herbergier te Rome, Notaris der RoomfcheRaadsheeren, die met andere Afgevaardigden vergeefsgetracht had, den Paus over te halen, omnaar Rome te keeren , ondernam , van den verwardentoedand van zaken aldaar gebruik te maken.De twisten tusfchen de Huizen COLONNA en ORSI-NI en de geweldenarijen van den Adel veroorzaaktengedadige onrusten, RIENZO , die eenige kundighedenbezat en van verdand niet ontbloot, ook welbefpraakt was, onderhield het Roomfche volk, hetwelkhij opgeroepen had, hier over, en delde hetzijne voormalige grootheid en magt voor oogen, metB 5die

VBOEK!VHoofdltna C. GJaar 1073tot 1517.26 K E R K E L I J K Edie uitwerking, dat het volk hem in Mei 1347 totTribunus van Rome benoemde, alwaar hij op hetKapitool geleid, en de geheele regering hem in handengegeven werd.In het eerst gedroeg hij zichzeer verllandig, gaf de overheidsposten aan verdienftelijkemannen, en door den Adel van deszelfs magtte berooven, herftelde hij in en buiten Rome de algemeenerust.tot herfenfchimmige ontwerpen.Maar fpoedig werd zijn brein verhitHij nam niet alleenden weidfchen titel aan van „NICOLAUS, de ftrengeen genadige, bevrijder der Had Rome,ijveraar voorde welvaart van Italië, beminnaar der Wereld, enTribunus Augustus," maar hij wilde ook de ftedenvan Italië in vrijheid (lellen, en Rome weder totderzelver hoofd verheffen. Hij fchreef deswegensaan alle Italiaanfche Vorsten en fteden,fommigender laatften luifterden naar hem , maar de anderenbelachten hem.tot Ridder (laan, metHij liet zich op eene plegtige wijzeverfcheidene kronen kronen,en baadde zich in de Porfierfleenen Vonte, in welkeKONSTANTYN de Groote,volgens de overlevering,gedoopt zou zijn. Hij daagde den Keizer en denKoning van Bohemen, om voor hem hun regt ophet Keizerrijk te beplijten;van de Keurvorsten vorderdehij bewijs van hun regt, om eenenKeizer teverkiezen; den Paus en deszelfs Kardinalen gaf hijbevel, om naar Rome te komen; waar bij hij zichKandidaat van den Heiligen Geest noemde, voorwendende,alles op deszelfs ingeving te doen.P.iusfelijke (tadhouder verzette zich vergeefs tegenhem, ook doeg hij de aanzienlijkite Romeinen, dieDege-

G E S C H I E D E N I S . 27gewapenderhand in de ftad meenden te dringen, op VBOEKde vlugt. Doch al deze luister nam reeds in December1347 een einde. Door eenen opftand in ioofdft.IVRome ontiteld,vlugtte RIENZO vermomd uit de ftad,ia C. G.en begaf zich vervolgens tot Keizer KAREL IV,doch deze leverde hem aan den Paus over, waarop hij een' tijd lang te Avignon gevangen heeft gezeten,tot men onder den volgenden Paus in 1354.gebruik van hem wilde maken, om de Grooten tebeteugelen, die het Pausfelijk gebied onder zich verdeelden.Hij keerde toen naar Rome, en werd vanhet volk eerbiedig ontvangen, doch verloor fpoedigdeszelfs gunst door zijne onbedachtzame en wreedehandelingen; en nog in dat laatstgemelde jaar kwamhij in eenen opltand om het leven.Terwijl deze RIENZO te Rome het bewind had, Dood vanKeizeroverleed Keizer LODEWYK van Beyeren den nden LODEWYKOctober 1347, onverwachts. Hij was de laatfte van Beyeren.Keizer van deze eeuwen, die de Keizerlijke waardigheidte Rome en in Italië nog eenigermate gehandhaafdheeft. Het is waar, dat hij zich fomtijdszeer diep vernederde, maar alleen dan, wanneer hijdoor allen verlaten, geen ander middel wist om zichte-redden, doch weldra hervatte hij weder zijnermoed; ook hebben de vereerers der Paufen nog irlater tijden zijne gedachtenis zoeken zwart te maken;bijzonder de Poolfche Dominikaner ABRAHAMBZOVIUS, die te Rome de Kerkelijke Jaarboeken varden Kardinaal BARONIUS vervolgd heeft ; hetwelkaanleiding gaf, dat op bevel van den toenmaligetHertog, naderhand Keurvorst van Beyeren, MAXIMI[aar 1073.:ot 1517-

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73.tot 1517.KARELIVKeizer.28 K E R K E L I J K EMILIAAN , deszelfs Geheimraad en Kanfelier der BeijerfcheStenden, JOAN GEORGHERWART van Hohenburg,eene verantwoording voor dezenKeizer gefchrevenheeft:ênftand in zeer vele plaatfen van het Rijk bij ver-I cheidene Rijksfteden, hoewel hij zelve in het jaar13p den dag, toen hij te Bazel kwam, kwam daart >ok de Pausfeliike Bul van abfolutie aan , met wel-1 :e aan den Bisfchnp van Bamberg deze volmagt1 ;egeven werd: dat hij die genen van de verdiende1 haffen zou ontheffen, die hunne misdaad belijden( n zweeren zouden, dat zij voortaan bij het Kathojkgeloof blijven , den Apostolifchen Stoel 1getrouwijn, zich jegens geenen Ketter of Scheurmaker ge-1 egen toonen, en ook gelooven zouden , dat heti een' Keizer toekomt, eenen Paus af te zetten, ent enen anderen te benoemen, maar dat dit eene ver-è oemde Ketterij is; als ook, dat zij niemandLudovicus IK Imp. defenfus, Bzoviusinjuriarum postulatus, Monachii 161S in 4to.Pars altera 1619. Mantisfa, five contra BzoviumPars Tertia, in qua per omnes Europa provincias fpecimenexhibetur Bzoviance in hiftoria eruditionis 1619.Op gelijke wijze fchreef ook CHRIST. GEWOLD ,Hofraad en Archivarius van denzelfden Vorst zijneDefenpo Ludovici IV. Imper ratione electionis contraBzovium. Ingolflad 1618.Nng twee jaren na LODEWYKS dood vond de doorden Paus aan de Duitfchers opgedrongenKeizer te-[348 overal rondreisde, fparende noch geld, noch'unstbewijzen, noch vrijheidsbrieven en voorregten.voorl :eizer wilden hebben, die niet van den Paus be-ves-

GESCHIEDENIS. 29vestigd was, dat zij der Weduwe en de Zonen vanLODEWYK niet zouden begunftigen, zoo lang zij onderden ban zouden wezen, maar dat zij KoningKAREL zouden gehoorzamen, die van den Paus bevestigdwas. Men gaf aan de Burgers van Bazel tot 1517»Jaar 1073.kennis van den inhoud dezer Bul, maar zij nochhunne Geestelijkheid wilde ze aannemen. Integendeelverfcheen de Burgemeester KOENRAAD VAN BE-RENFELS met den Raad en eenen Notaris voor denKoning, en de Bisfchoppen, onder welken hij dienvan Bamberg dus aanfprak: ,, Gij moet weten,Heer Bisfchop, dat wij niet erkennen of geloovenwillen, dat onze voormalige Heer, de RoomfcheKeizer LODEWYK, ooit een Ketter geweest is. Wantwij willen elk een', dien ons de Keurvorsten, ofhet grootfte gedeelte van hen, voor Roomsch-Koning of Keizer geven, daar voor achten, al zoubij ook nooit bij den Paus bevestiging verzoeken;voorts zullen wij ook niets anders doen, hetwelk ineenise wijze ftrijdig zou mogen zijn met de regtendes Rijks. Maar indien gij van den Heer Paus volmagthebt, om ons alle onze zonden te vergeven,dan zijn wij daar mede te vreden." Dus moest aande ftad de aflaat en de Godsdienst zonder eenig bedingverleend worden. Toen KAREL te Wormskwam, vond hij de Geestelijkheid en het volk evenzoo gezind. De Geestelijkheid liet zich 'wel doorden Bisfchop van Bamberg , na den eed afgelegd tehebben, abfolveren. Maar toen deze den volgendenmorgen voor zich alleen, en niet voor de Burgers,Godsdienst wilde oefenen, ontftond 'er een oploop.DeVBOESIVHoofdft.na C. G.

3o K E R K E L I J K EV De Burgers floten de poorten, liepen gewapend naarBOEK de woning des Konings, waar de gemelde BisfchopIVHoofdft.de toevlugt had genomen, en deze moest op bevelna C. G. van den verfchrikten Vorst, aan de geheele ftad,Jaar 1073.zonder beding en zonder eed te doen, de abfolutietot 1517.fchenken.Tegenkeizekiezingvan KAREL tot Keizer voor nietig verklaard.Zelfs werd door verfcheidene Rijksftenden de ververkoren.Het Hertoglijke Huis van Beyeren, waar van LODE-WVKS Zoon, LODEWYK , Markgraaf van Brandenburg, thans het hoofd was , ging eene verbintenisaan met de Paltsgraven aan den Rhyn, ook metden Hertog van Sak [en- Lauenburg, als hoofd deroude Sakfifche linie; deze verkoren in het jaar 1348EDUARD III, Koning van Engeland, tot . Keizer.Deze voor die waardigheid bedankende, boden zij dezelveaan den Markgraaf FREDERIK van Meisfen aan ;en toen ook deze weigerde dezelve te aanvaarden,aan Graaf GUNTHER van Zwartzburg, een dapperen eerlijk Edelman, die dezelve aannam en in Maart1349 openlijk verklaarde, de regten des Rijks tegenelk en een ieder te zullen verdedigen. Evenwel wistKAREL de verbindtenis boven gemeld te ontbinden,en GUNTHER deed, kort voor zijnen dood, in Junij1349, tegen aanmerkelijke voordeelen, affland vanzijne aanfpraken op den troon. Desniettemin moestKAREL zich te Frankfort nog eens laten verkiezenen te Aken kronen, een bewijs, hoe weinig achtmen floeg op de verkiezing en bepaling van denPaus.Ook was 'er kort daar na bijkans een misverftandtus-

G E S C H I E D E N I S . 3«tusfchen KAREL en den Paus uitgeborften. De eerftehad zich jegens eenige Italiaanfche Grooten laIVVBOEKten verluiden, dat hij voornemens was naar Italië loofdffi.te komen, hetwelk hij echter volgens zijne belofte |ia C. daan 073.aan den Paus zonder deszelfs verlof niet doen mogt; ot 1517.de Paus gebood daarom zijnen Legaat, toe te zien,dat 'er op de groote vergadering, die te Paduaftond gehouden te worden, enkel Kerkelijke zakenVerhandeld werden, KAREL kwam echter bij het levenvan dezen Paus niet in Italië.In dezen tusfchentijd vond KLEMENS VI gelegenheid,om zijn gebied te vergrooten. ANDREAS ,KLEMENSVI koopthet GraaffchapKoning van Napels, een geboren Hongaarsch Vorst,die de Kleindochter van den voorgaanden Koning Avignon.ter Gemalin had, was in het jaar 1345 te Averfavermoord geworden. Zijne weduwe JOANNA werdbefchuldigd van deze euveldaad medewustig te zijn;de Paus als Leenheer des Rijks geloovende, dathem het onderzoek dezer zaak toekwam, droeg hetzelveaan den opperften Rigter van het Rijk, (GranGjustiziere,) op, die ook de aanleggers der zamenzweeringontdekte. Maar toen LODEWYK, Koningvan Hongaryen, met een magtig leger optrok, omzijns Broeders dood te wreken, nam de KoninginJOANNA de wijk naar Avignon in het begin des jaars1347. De Koning van Hongaryen, het Rijk vanNapels bemagtigd hebbende, liet eeuen der voornaamfteGrooten, als een aanftoker van den moordzijns Broeders, ter dood brengen, en keerde toennaar Hongaryen terug. Op zijn aandrang benoemdede Paus drie Kardinalen, om de fchuld of onfchuldder

VBOEKIVHoofdflna C. CJaarioz;tot 151;De PsusbenoemteenenKoning vandeKanarifcheEilanden.31 K E R K E L I J K EderKoningin te onderzoeken, die echter fpoedigvrij verklaard zijnde, met den Prins van Tarento ,haren bloedverwant trouwde, waar toe de Paus ontflagverleende. Naar haar Rijk willende wedeikee-| ren, maar geld gebrek hebbende, verkocht zij inhet jaar 1348 de ftad en het gebied van Avignon,welke haar als geborene Gravin van Provence toekwamen, aan den Paus voor 80,000 FlorentynfcheGoudguldens. — Vervolgens keerde de Koninginmet haren nieuwen Gemaal naar het Riik van Napels, hetwelk zich ook gedeeltelijk weder aan haaronderwierp. Eindelijk kwam men overeen- in hetjaar 1351, om de uitfpraak van het verfchil aanden Paus over te laten, die der Koningin als geheelonfchuldig aan den moord van haren eerden Gemaalhet Rijk van Napels toewees, mits zij aan den Koningvan Hongaryen 300,000 Goudguldens voor zijnegemaakte kriigskosten betaalde ; maar deze wasgrootmoedig genoeg, om haar ook deze fom- kwijtte fchelden.In het jaar 1344 dichtteKLEMENS VI een nieuwKoningrijk. Omtrent het jaar 1330 of wat later warende Kanarifche Eilanden, bij de Ouden de Gelukkigegenoemd, door eenige Kastilianen en Portugezenontdekt. Spoedig matigden zich de Paufenbet regt aan, om over foortgelijke ontdekkingen tebefchikken, onder voorvvendfel van het Christendomuit te breiden. In het gemelde jaar 1344 fchonkKLEMENS deze Eilanden aan LODEWYK , Graaf vanClermont, dien men DON LOUJS van Spanje noemde, omdat hij een Zoon was van Don ALFONZO DELA

G E S C H I E D E N I S . 33tA CERDA, die uit het Koninklijk Huis van Spanjewas. De Paus verhief tevens deze Eilanden tot eenKoningrijk ten behoeve van dezen Graaf, die zichals Fransck Gezant aan zijn Hof bevond.VBOEKIVIoofdlt.ia 1 C. G.[aario73.Tien jaren had KLEMENS VI als Paus geregeerd, !Ot 15I7-toen hij den 6den December 1352 overleed, en volgenszijnen wil in het Klooster Chaife- Dieu in Au-Dood vanKLEMENSvergne begraven werd, alwaar hij zich een prachtig VI.graf had laten oprigten. Dit werd in de Burgeroorlogenvan Frankryk in het jaar 1562 van deHugenooten vernield, en dewijl zij al de deelen vanzijn ligchaam met lood bedekt vonden, werden zijneoverbüjffelen verbrand , terwijl zij al fpottend.riepen: Gelooft gij dan, groote Paus, dat gij denDuivel met looden wapenen zult overwinnen? Hijverzachtte de ftrenge bevelen van het Conclave deiKardinalen in zoo ver, dat het hun geoorloofdwerd, hunne kleine vertrekken, terwijl zij fliepen.door gordijnen af te zonderen, dat zij twee bedienden, Geestelijken of Leeken, konden hebben, erdrie dagen na hunne komst in het Conclave, behalvebrood en wijn, ook vruchten, kaas en gebak,.benevens een geregt vleesch of visch, zoo we ['s middags als 's avonds zouden bekomen, PETRARCHA verhaalt van dezen Paus, dat hij een zoo fterlgeheugen hebbe gehad, dat hij niet alleen wist, he Cgeen hij eens gelezen had, maar het ook niet wede rkon vergeten, al had hij gewild; en men voegd'er bij, zegt PETRARCHA, hoewel hij zelve dit voo rfabelachtig houdt, dat hij dit gekregen had, doo rXVII. DEEL. C . eene ï

34 K E R K E L I J K EV eenen hevigen flag op de herfenpan (*). Hij wasBOEK een man, zegt MATTHEUS VILLANI, zijn tijdgenoot, vol behoorlijke wetenfchap, zeer ridderlijk,IVHoofdfl.na C. G. maar juist niet godvruchtig, (molto eavalleresco,Jaar 1073.tot 1517INNOCEN-TIUSVlwordtPaus.poco religiofo.) Van vrouwen was hij, nog Aartsbisfchopzijnde, niet afkeerig, maar overtrof hierin de levenswijze der jonge Wereldlijke Baronnen;zelfs als Paus kon hij zich van haar niet onthouden, maar voorname vrouwen gingen zoo goedals de Prelaten in zijne kamer. Bijzonder behaagdehem de Gravin van Turenne zoo zeer, dat hij omharentwil vele gunden bewees.De Kardinalen haastten zich eene verkiezing vanzijnen opvolger te doen, eer Koning JAN van Frankrykte Avignon kon wezen, om eenen Paus naarzijnen zin te hebben. De meesten onder hen warengenegen, om JOAN BERELLI, Generaal van deKarthuizer-Orde, te verkiezen, maar de KardinaalVAN TALLEYRAND of van Perigord, hield hen daarvan terug, door hen te waarfchuwen, dat deze hentot eene drenge levenswijze zou verpligten. Ondertusfchenmaakten zij eenige wetten tot hun voordeel,welke de nieuwe Paus zou moeten bezweeren;gelijk zij ze allen ook bezworen, doch fommigenmet de bepaling: indien deze wetten op hetregt gegrond waren.Vervolgens verkozen zij den i8den December135a den Kardinaal-Bisfchop van Ostia, STEVEI*(*) Rer. Memsrab. L. II. C. 1.AL'

GESCHIEDENIS. 35ALBERTI, (eigenlijk AUBERT,) onder den naam VBOEKvan INNOCENTIUS VI, tot Paus. Deze herriep omtrenthet midden des jaars 1353 de bovengemelde Hoofdlr.IVwetten, door de Kardinalen gemaakt, verders oefendehij eene prijswaardige ftrengheid omtrent het beaaC. G.jaar 1073.tot 1517.geven van Geestelijke ambten en ten aanzien der zedenvan zijn Hof.Dewijl verfcheidene Groote Heeren in Italië onlangsde meeste fteden van den Kerkdijken StaatHij wordtwedermeestervan denonder malkanderen verdeeld hadden, zond de Pausin 1353 den Spaanfchen Kardinaal /EGiDius ALBOR-Kerkdijken Staat.NOZ , die in zijn vroeger leven in krijgsdienst geweestwas, derwaarts met volmagt, om met Geestelijkeen Wereldlijke wapenen dezelve weder onderzijn gebied te brengen. De Aartsbisfchop van Mi'lanen, JOANNES VISCONTE, die tevens Heer vandeze ftad en het Milaneefche was, die onder anderenook Bologna gekocht en voor 100,000 Goudgul"dens door den vorigen Paus in het jaar 1351 metdie ftad beleend was, aan wien zich ook in 1353de ftad Genua onderworpen had, ontving den Legaatwel, maar belette hem in Bologna te komen,opdat de inwoners door zijne tegenwoordigheid nietzouden opgewekt worden, om hunne vrijheid tehernemen. De Legaat in het voormalig Paufelijk gebiedgekomen, wist de Romeinen over te halen toteen verdrag, waar bij zij hem tot hunnen befchermeraannamen. Kort te voren was deze hoofdfladzeer ontrust geworden door den tweefpalt der aanzienlijkeHuizen van Orfini, Colonna en Savello; hetvolk had zelfs den Senator BERTHOLD VAN ORSINIC 1dood-

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaano73tot 151736 K E R K E L I J K Edoodgefteeuigd; waar op zekere FRANS BARONCEL-LI , Schrijver of Notariusvan den Senator van Rome,onder groote beloften, om de oude vrijheid enwaardigheid der Romeinen te herftellen, zich totTribunus der ftad opwierp. Hier tegen bediendede Paus en zijn Legaat zich van het middel, waarvan wij boven gefproken hebben, zij zonden COLADI RIENZO herwaarts, doch die, na een goed begin,fpoedig een treurig einde had. De Legaatvoorts allen in den ban gedaan hebbende, die derRoomfche Kerk iets ontnomen hadden, bemagtigdemet geweld in het jaar 1354 Orvieto en Fermo,en navervnlgens het zoogenoemde Erfdeel van PETRUS ,(il Patromonio,) en meer andere gewesten veroverdte hebben , liet hij in het jaar 1356 het kruis predikentegen hen, die hem Forli,Cefena en anderefteden nog onthielden; zij werden te gelijk voor Kettersverklaard, en aan ieder een aflaat gegeven, dietegen hen te veld zou trekken.,, Maar hier mede,"zegt VILLANI, „ vong terftond de geldzucht deraflaatpredikers aan, haren pligt te doen, en de volmagtvan den Paus te buiten te gaan. Zij namenvan ieder zoo veel geld, als zij krijgen konden,waar voor zij aflaat van ftralfen en geloften van allerhandefoort gaven; maar waren de lieden te arm,omgeld te kunnen betalen, dan lieten zij zich ookkleederen, huisraad,granen enz. geven, en plunderdenop deze wijze fteden, kasteelen en dorpen."Niettegenftaaude den gelukkigen voortgang des Kardinaals,riep de Paus hem in het jaar1357 naarAvignon terug, doch was in het volgende jaar 1358ge-

G E S C H I E D E N I S . S7genoodzaakt, hem weder derwaards te zenden, alwaarhij het volgende jaar geheel Romagna won,VBOEKIVen zelfs in 1360 ook Bologna. Nogtans had hij | loofdft.geftadig te kampen met BERNABO VISCONTE, Heer t1 C. G.aar 1073.van Milanen, waar bij nog kwamen, behalve de; ot 15 '7-menigvuldige kleine Heeren en Vorsten, de talrijkeVrijbuitersbenden, die thans Italiëafliepen , en uitroofzuchtige foldaten , Duiffchers, Franfchen , Spanjaarden,Engelfchen en Burgundiers beflonden.eene Bende, de Witte Kompagniegenoemd,in Provence,Zulkdrong zelfsen de Paus was gedwongen, wilde hijgeen bezoek van haar afwachten, haar 100,000Goudguldens te betalen, waar na zij zich naarmont wendde.Pi»?Midden onder deze oorlogstoon eden in Italië,kwam KAREL IV in het jaar 1354 aldaar aan, omzich de Italiaanfche en Keizerlijke kroon te latenopzetten. 'Er fcheen zich voor hem eene gunftigegelegenheid aan te bieden, om de regtenvan hetKeizerrijk eenigermate te herftellen, bijzonder inLombar dyê, waar de Venetianenzijne hulp verzochtentegen het magtige Huis van Visconti, maar KAREL had Hechts 300 ruiters bij zich totzijn geleide,maar een groot gevolg van Prelaten, Vorstenen Edellieden. Te Mantua gekomen fchreef hij ommeer krijgsvolk naar Duitschland.Dewijl niemandreden had om voor hem te vreezen , werd hij overaleerbiedig onthaald, en te Milanenmet de ijzerenkroon gekroond. In het jaar 1355 kwam hij t

?S K E R K E L I J K EV volgens zijne belofte aan den Paus op denzelfdetBOEKdag Rome verliet, en zich fpoedde, om uit hetIVHoofdft. Pausfelijk gebied te komen; echter liet hij eenigna C. G. krijgsvolk over aan de Paufelijke Legaten, om tegenJaar 10 73.tot 1517. JOAN VAN MALATESTA gebruikt te worden, die inden Kerkdijken Staat nog vijandelijkheden pleegde.Terwijl hij te Pi fa aan een vergelijk arbeidde tusfchenMALATESTA en den Paus, ontftond 'er een oproertegen hem , hetwelk hem in levensgevaarbragt; met 1200 ruiters trok hij Lombardyen door,hetwelk grootendeels in de magt der VISCONTI was;maar werd in geene eene ftad binnengelaten, behalvete Kremona; op deze wijze kwam hij in Julij1355 in Duitschland terug, met weinig eer voorzich zelven, maar met veel geld, hetwelk hij alsgefchenken ontvangen had.De Paus was zoo voldaan over 's Keizers gedragin Italië, dat hij hem den zoon der dankbaarheid,des zegens en der genade noemde. Evenwel was3e Paus nu en dan op dezen gehoorzamen Keizermisnoegd, bij voorbeeld , toen hij begeerde , dat dePaus eenige verordeningen van KLEMENS V zou vernietigen,die voor het Rijk honende waren; waarsp de Paus antwoordde, dat zij eens vooral in hetPausfelijk Wetboek ftonden, en op de Hooge Scholenroorgelezen werden, waarom "zij niet konden afge-'chaft worden. Insgelijks als de Keizer in 1359 oniernam de buitenfporige zeden der Geestelijkheid te] lervormen, fchreef hem de Paus, dat hij daar doori n de regren van den Paus en van de Prelaten trad,1 vien het alleen toekwam, hunne onderhoorige Geesehjkente beftraffen.tNiet

GESCHIEDENIS. 39Niet alleen de Keizer, maar ook andere Vorstenmoesten de heerfchappij van den Paus erkennen.Zoo vermaande hij LODEWYK., Koning van Napels, [oofdft.ta C. G.zijne onregtvaardige handelingen na te laten, en ver- niano73»klaarde de giften, door hem en zijne Gemalin jotat 1517.ANNA gedaan, voor nietig en van onwaarde. Ookleerchappijmoest PIETER, Koning van Arragon, hem in het|jaar 1353 den leeneed vernieuwen. In het jaar 1355 'an den?aus overdeed zijn Nuntius den Koning van Kastilië, PIEtndereTER, in den ban, omdat deze zijne Gemalin BLAN- Vorsten.C Averftoten, en in hare plaats bijzitten genomenhad, hoewel de Paus bij dezen weinig uitrigtte.Twee befluiten van dezen Paus zijn merkwaardig, Dood vaH[NNOCENdeeene verbiedende, dat voortaan niet meer, in TIUS VI.naam van den Paus, de ftraffe van moord voor eenegeringe geldfom zou kunnen afgekocht worden; detweede fchafte de belasting af, welke van ligtevrouwlieden aan de Pausfelijke Hofbedienden gewoonwas betaald te worden. Eene van de zwakhedenvan dezen Paus was, dat hij al te ijverigwas in het bevorderen zijner bloedverwanten. Hijftierf den iaden September 136a.Daar waren twintig Kardinalen, die te Avignon URBANüSV.tot de verkiezing van een' nieuwen Paus bijeenkwamen.Eén van dezen, ANDROIN DE LA ROCHE,te voren Abt van Clugny, was eerst in deze ftadaangekomen, toen de Paus reeds zieltoogde. Hijhad dus geen titel als Kardinaal, noch zitting whet Konfiftorie, dewijl de Paus hem den mond nietgefloten of geopend had. De Kardinalen echteiwaren van gevoelen, dat hem eene ftem in het Co»C 4ei*VBOEKIV

VZijnetwistenmetBER-NAISO40 K E R K E L I J K E 'clave toekwam, hetwelk nogtans in de volgende eeuwBOEKiVdoor EUGENIUS IV anders verdaan en bepaaldHoofdrt. werd (*). De keus der Kardinalen bepaalde zich,na C. G. na eenige verfchillen , den aöftenJaario/3October 1362 optot 1517 WILLEM GRIMOARD of GRIMAUD , Abt Van St.Victor te Marfeille, die den naam van URBANUS Vaannam, en wiens verkiezing, zonder dat men weetwaarom, als een onmiddelijk werk van God werdaangezien.Eender eerfte bedrijven van dezen Paus was zijneonderneming tegen BERNABOVISCONTE; in hetjaar 1360 had de Kardinaal ALBORNOZ dezen mag-VISCONTE tigen Vorst den oorlog aangedaan over Bologna ,MENS VI nog eenige jaren moest behouden,maarhetwelk INNOCENTIUS VI volftrekt nu reeds met hetPausfelijk gebied wilde véreenigen, omdat hijNABO niet vertrouwde,werkelijkhetwelk hij wel volgens zijne overeenkomst met KLEBERALBORNOZ maakte zich ookmeester van deze ftad , die vervolgensdoor BF.RNABO vergeefs belegerd werd.Thans zochtdeze zich met den Paus URBANUS te verzoenen ,doch eischte 400,000 Dukaten voor zijn regt opBologna. De Paus daartegendaagde hem op heteinde des jaars 136a in, om tegen den naastkomendeneerften Maart zijn vonnis te komen aanhooren;verwijtende hem vele euveldaden en wreedheden ;onder anderen dat hij Priesters en Monniken in eeneijzeren kooi had laten verbranden, anderen onthoofden,(*) PAGI Breviar. Gcst Pontif. Rom. Tom. II. P. II.pag. 100.

G E S C H I E D E N I S . 41den, of wreed pijnigen , en eenen eerwaardigenFranciskaner met eene gloeijende priem de oorendoorboren. Ook zocht de Paus overal hulp tegenhem, onder anderen vorderde hij van de erfgenamenvan LODEWYK, Keurvorst van Brandenburg, ZoonVBOF.KIV3oofdft.l aC. G.Jaar 1073-tot 1517.van Keizer LODEWYK van Beyeren, die onder dezevoorwaarde door zijnen voorzaat van den ban onthevenwas, dat hij den Paus, op deszelfs opontbod,met 100 geharnaste ruiters zou bijftaan, omdeze 100 ruiters thans te leveren.Toen BERNABO op den bepaalden dag niet verfcheen,deed de Paus hem als een' Ketter in denban. Dit vonnis uitgefproken hebbende, knielde hijneder, en riep als Stadhouder van CHRISTUS, denzeiven,als ook de Apostelen PETRUS en PAULUS.en het ganfche Hemelhof om bijftand aan; te gelijlliet hij een' kruistogt tegen BERNABO prediken; waa:op deze in het jaar 1364 tot een vergelijk met dei tPaus kwam, wien hij tegen de betaling van 8oo,oo< >Goudguldens binnen acht jaren alle (loten en vestingen zou terug geven, welke hij in het gebiei \van Bologna en Modena, als ook in Romagna bemagtigd had. Doch reeds in het jaar 1366 brak dvijandfchap op nieuw uit, hebbende de Paus ee 1verbond befloten met den Keizer en eenige Italhatfche Grooten, en de Koningin JOANNA van Nape 'stegen BERNABO, en zelve een aanzienlijk leger 0 Pde been gebragt; maar BERNABO, wien het noc haan krijgsbeleid noch aan moed en vernuft ontbrak »wist zich gemakkelijk te handhaven; Keizer KARE LC 5kwa: n

4* KERKELIJKEV kwam wel met een aanzienlijk leger opdagen, maarBOEKIVvoerde zoo weinig uit, dat BERNABO bij den daarHoorn. op volgenden vrede in alle zijne bezittingen, op éénena C. G • fchans na, welke hij in het Mantuaanfche opgewor-Jaar 10 73tot 1517 _ pen had , bevestigd werd.Toenmaals bevond URBANUS V zich te Rome enURBANUSV keert fcheen in vollen ernst van de 'afwezenheid der Paufenvan die ftad, welke nu bijna 60 jaren geduurdnaar Rometerug,had, een einde te willen maken. Toen hij nogAbt was, had hij reeds gezegd, dat, indien 'er eenPaus verkoren werd, die zijnen Stoel weder in Italiëvestigde, en daar van de dwingelandij een eindemaakte, hij den volgenden dag wel zou willen fterven.Ook hadden de Romeinen hem ernftig daaromverzocht, en ook PETRARCHA in het bijzonder hemdaar toe opgewekt. Ondertusfchen liep het nogeenige jaren aan, eer hij zijn voornemen ten uitvoerbragt, behalve andere redenen ook, omdat de Vrijbuitersde wegen in het Zuiden van Frankryk zooonveilig maakten; voordat hij Avignon verliet, ontyinghij daar nog een bezoek van Keizer KAREL[V, die hem groote beloften deed, bijzonder dat hij3ie ftroopende Vrijbuiters wilde uitroeijen, van weitehij ondertusfchen bijna zelve in den Elzas overrompelden gevangen werd. Eindelijk ging URBA-TOS V in het jaar 1367 op reis naar Rome. Naauvelijkswas de vloot uit Marfeitte in zee geloopen,>f de Kardinalen hieven luide klagten aan en riepen;elfs: ,, 6 die booze Paus! ö die goddelooze Valer! Waar heen voert hij zijne eigene (Zonenweg!

G E S C H I E D E N I S . 43weg!" niet als of zij, zegt PETRARCHA (*), naar VBOEKde hoofdftad der Christenheid gingen, maar als of IVzij naar Ctefifon en Memfis in de kerkers der Saraeenenvoortgefleept werden. Toen de Pans te Vi-ôofdfr.jaC. G.jaario73.terlo in zijn eigen gebied gekomen was, ontftond tot 1517.'er een zoo hevige twist tusfehen zijne Hove'rsraen de ingezetenen, dat zelfs een Kardinaal mishan.deld, en eenige bedienden omgebragt werden. Dochdewijl de ingezetenen met berouw zich aan de ftraffendeswegens onderwierpen , feilde de hoop vanvelen, dat de Paus, wegens dit voorval, naar Avignonterug zou keeren. In het jaar 1368 kwam ookKeizer KAREL te Rome, alwaar hij den Paus zijneneerbied bewees; deszelfs paard van de poort bij denEngelenburg tot aan de Pieterskerk bij den toomleidde; hem bij het hoog-ambt als Diaken oppaste,en zijne Gemalin door den Paus liet kronen, waaina hij naar Duitschland terug keerde. Van dezegebeurtenis geeft COLLUCCIO SALUTATI, een van deherftellers der geleerdheid, maar tevens PausfelijkeGeheimfchrijver, op de volgende wijze, aan dervermaarden BOCCACIO berigt: „ De Roomfche„ Prelaten en het gevolg van den Paus waren ver',' rukt, toen zij zagen, dat de Keizer aan hun Op„ perhoofd zoo groote eer bewees. Het Romein„ fche volk liep te hoop met geheele fcharen, bui„ ten zich zelve van vreugde, dat het de beid

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaarlo73rot is 1744 K E R K E L I J K E„den, konden zich aan dit fchouwfpel, hetwelk„ zoo godvruchtige aandoeningen verwekte, niet„ verzadigen. Maar zulken, die alles kwalijk uit-• t» leggen, fchreven deze onderwerping , welke de„ Keizer aan den Paus bewees, aan zijne kleinmoe-,, digheid toe. Anderen zeiden: het was eene geveinsdenederigheid. De vijanden der Kerk maak-„ ten de zaak belagchelijk; of keurden ze regelregt„ af. Wat mij betreft: ik was dronken van vreug-,, de; ik was geen meester van mij zei ven, toen ik„ dit fchouwfpel zag, hetwelk onze Vaderen niet„ gezien hadden , en dat wij niet ééns waagden te„ hopen: het Pausfchap met den Keizer in eensge-„ zindheid; het vleesdh gehoorzaam aan den geest,„ en de Monarchie der aarde onderworpen aan de,, Monarchie des hemels."Hij gaat Maar in het jaar 1370 maakte de Paus zijn voornemenbekend, dat hij weder naar Avignon wildewedernaarAvignon.Zijn keeren; voorwendende, dat zijne tegenwoordigheiddood.in Frankryk vereischt werd, uit hoofde van denoorlog tusfchen Frankryk en Engeland, maar deware reden waren de Kardinalen , die aan hun vaderlanden deszelfs vermaken gewend waren. DePaus keerde ook werkelijk in het jaar 1370 naarAvignon, alwaar hij datzelfde jaar den ioden Decemberoverleed. Kort voor zijn dood deed hij voorzijnen Biechtvader en velen zijner Hovelingen belijdenisvan het geloof zijner Kerk; ook herriep hij alles,wat hij in leeren, prediken en disputeren daartegenzou kunnen voortgebragt hebben, terwijl hij,hetwelk men naauwelijks van eenen Paus zou verwacht

G E S C H I E D E N I S . 45wacht hebben, zich zeiven en al het gene hij voorgedragenhad, aan de verbetering en bepaling derKerk onderwierp. Men gewaagt ook, zelfs^ P'E- ]DEMAR III, Koning van Denemarken, eenige jarendaar na bij den volgenden Paus aandrong, om dezenzijnen voorzaat plegtig onder de Heiligen tepiaatfen, hetwelk echter nooit gevolgd is. Met meerzekerheid meldt men eenige loffelijke hoedanighedenvan hem , zijne liefde tot geregtigheid , haat tegenSimonie, milddadigheid jegens armen en jegensbeoefenaars der geleerdheid en wetenfchappen. Zeldzaamfchonk hij Bisfchoppelijke of andere hoogewaardigheden aan zijne bloedverwanten; zijnen eemgenNeef huwde hij uit beneden zijnen ftand, enwilde niet eens toelaten, dat zijn Vader een jaargeldvan 600 Livres zou aannemen, hetwelk hem d(Koning van Frankryk aanbood. Alhoewel hij nievan de pracht hield, heeft hij nogtans het eerst onder de Pausfen de driedubbelde kroon of mijter gedragen, misfchien om een geheimzinnig getal aan tduiden. Over zijne handelingen omtrent de vereeni-ging der Griekfche Kerk, zullen wij op zijne plaat3fpreken.De eenparige keuze der Kardinalen gaf hem reed. us XI.den 3olten December deszelven jaars 1370. GREGCRIUS XI tot opvolger. Te voren heette hij de Kaïdinaal PIETER ROGER , en was een Broeders Zoovan KLEMENS VI, door wien hij in den ouderdoivan XVIII jaren tot Kardinaal benoemd, en aan 01deVBOEIIVIoofdft.TRARCA, van vele en groote wonderen, die bij zijna C. G.t[aar 1073.graf zouden voorgevallen zijn, waarom ook WAL- ;ot 1SI7-S GHEOOM-nnï-r-

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73tot 1517,OorlogmetBER-46 K E R K E L IJ K Ederwijzers aanbevolen was, die hij zoo naarftlghoorde, dat hij een uitmuntend kenner der Burgerlijkeen Kerkelijke Regtsgeleerdheid werd, zoodat devermaarde Glosfator BALDUS zich in twijfelachtigegevallen op zijne fchriften en gevoelens plagt te beroepen.Ook hadden zijne befcheidenheid, mildheiden fchranderheid hem bemind gemaakt. Ongemeenveel hield hij van zijne bloedverwanten, wier raadhij veelal volgde, bijzonder in het begeven van ambten,waar bij fomtijds waardiger mannen moestenachter itaan.Spoedig vond deze Paus zijne bezigheid in Italië,HABO alwaar BERNABO VISCONTE nog (leeds een gevaarlijkVISCONTEvijand der Pausfen bleef. In het jaar 1371 zochtGREGORIUS den Keizer en den Koning vmHongaryëom.hulp tegen hem aan, en in het jaar 1372 kwamhet tusfchen den Paus en BERNABO tot eenen openbarenoorlog. De Paus deed hem en zijnen BroederGALEAZZO VISCONTE in den ban, terwijl de oorlogmet wisfelend geluk werd voortgezet, tot dezelvein het jaar 1374 met eenen wapenftilftand eindigde,welke hoofdzakelijk te wege gebragt werd door depest en duren tijd, welke toen Italië verwoestten.De KerkelijkeDoch 'sPaufen eigene Bevelhebbers in Italië benadeeldenhem meer dan zijne vijanden, de VISCON-Staat inopftand Ti: Alleen bedacht, om geld zamen te fchrapen,tegen denPaus. maakten zij zich door hunne onregtvaardigheden alomgehaat. De Pausfelijke Legaat te Bologna, deKardinaal GUGLIELMO , de ftad Prato getracht hebbendeaan de Florentijnen te ontnemen, werden dezedaar door zoo verbitterd, dat zij krijgsvolk tegen

G E S C H I E D E N I S . 4?gen den Paus wierven, en de fteden van zijn gebied VBOEKopfpoorden, om hunne vrijheid te hernemen, fluitendetevens een verdrag met BERNABO VISCONTE, H oofdft.IVmet de Koningin JOANNA van Napels, en met den: 1 C. G.ano73«fteden Siena, Pifa, Lucca en Arezzo. Zij lieten^* 1517*voor hun leger een vaandel vooruitdragen, waar op -men het woord vrijheid las. Het gevolg hier vanwas, dat tegen het einde des jaars 1375 omtrent 80fteden, floten en vestingen den Paus de gehoorzaamheidhadden opgezegd. In het volgende jaar vielenook Ascoli, Civita Vecchia , Ravenna en anderefteden van den Paus af; zelfs poogde de Kardinaal-Legaat vergeefs Bologna door zijne tegenwoordigheidin teugel te houden. De Paus befloot eindelijkzelve naar Rome weder te keeren, maar zond voorafden Kardinaal ROBERT , met eenige duizend foldatenin Bretagne geworven, die echter niets uitvoerden,dan dat zij wreede buitenfporigheden enverwoestingen in het gebied van Bologna aanrigtten.Dewijl nu deze ftad van de Florentijnen en VISCONTI onderfteund werd, floot de Paus in het jaar1376 een vergelijk met GALEAZZO VISCONTE , waarbij hij hem de ftad Vercelli en eenige floten afftondtegen de betaling van 200,000 Goudguldens. Maarde Florentijnen deed hij in den ban niet alleen ,maar gaf ook ieder een vrijheid, hen, waar menhen meester kon worden, tot lijfeigenen te maken,en van hunne goederen te berooven, welk lot veleFlorentijnfche Burgers in Frankryk en Engelandtrof.De vermaarde Heilige van dien tijd,KATHARINAvanDePaui

48 K E R K E L Ij K EV van Siena, die op verzoek der Florentijnen naarBOEKAvignon gereisd was, om hunnen zoen met denIVHoofdft. Paus te maken, bewoog denzelven, om naar Romena C. G. weder te keeren; waar toe ook de Heilige BREGIT-Jaar 1073.TA hem reeds lang vermaand had; ook deed hettot 1517.antwoord van zekeren Bisfchop ten dezen werkingkeert wedernaarop den Paus. De Paus had denzelven gevraagd,Rome, enwaarom hij zich niet naar zijne Kerk begaf? maarflerft. de Bisfchop antwoordde met eene wedervraag: waaromhij zelve dan niet naar zijne Kerk terug keerde?Eindelijk ging de Paus in September 1376 naarRomeop reis, tegen den zin zijner vrienden ende Kardinalen, van welken 'er zes te Avignonbleven.vanDe Paus kwam eerst in het volgende jaar inzijne hoofdftad aan, alwaar hij fpoedig ondervond,dat hij misleid was. De Romeinen, federt omtrent70 jaren gewoon, zich zeiven te regeren , zettenwel bij zijne aankomst de XII Bevelhebbers van evenzoo vele wijken der ftad af, die den naam vanBandarenfes of Banderarii, in het Italiaansch Banderefiof Baanderheer en voerden, van BandumBanderium, een Vaandel of Banier, maar zij herfteldenhen fpoedig weder in hunneofvorige magt.Insgelijks zag hij zich in zijne hoop bedrogen, datde afgevallene lieden van zijn gebied zich zoudenonderwerpen , dewijl integendeel de opltand (leedsverder ging.Ondertusfchen werd 'er echter aan eenvergelijk gearbeid met de Florentijnen,doch eerhetzelve getroffen was, overleed de Paus den c^fleuMaart 1378.De PausHoe weinig ook de Paus de zaken in Italië naarzü-

G E S C H I E D E N I S . 4*zijnen zin kon fchikken , evenwel wist hij zijn gezagin andere landen fteeds te handhaven, KARELIV, die tot zijn' dood toe, welke insgelijks in 1378voorviel, den Roomfchen Stoel getrouw bleef,wenschte zijnen Zoon WENZEL , die eerst 15 jarenoud was, tot Roomsch-Koning verkoren te zien.De Keurvorsten bragten hier tegen in, dat de Pausmisfchien daar mede niet te vrede zou zijn, waaromKAREL in het jaar 1376 aan den Paus fchreef,en deszelfs toeftemming verzocht, welke ondertusfchenzelfs volgens de door KAREL IV ingevoerdezoogenoemde Gouden Bul niet noodig was tot deverkiezing van een Roomsch - Koning. Evenwelfchreef de Paus terug, dat hij voor deze eene keetdit wel wilde toeflaan, dat 'er bij het leven desKeizers een Roomsch-Koning verkoren zou worden,doch behoudens alle de regten en het gezagder Roomfche Kerk. Ondertusfchen waren de Keurvorstenreeds te Renfe bijeengekomen, eer dit Pausfelijkverlof aangekomen was.Over het Koningrijk Sicilië en het eiland van dezennaam vaardigde GREGORIUS XI insgelijks zijne befehik-'s Paufenkingenbevelen met nadruk uit. Dit eiland was reeds omtrenthet einde der XlIIde eeuw aan het Koninklijke Hè".over Ita.Huis van Arragon gekomen; de oorlogen tusfcherdat Huis en dat van Anjou over dit eiland eindigden in het jaar 1372 met een vergelijk, volgens hetwelk FREDERIK, Koning van Sicilië, zich Koningvan Trinacrië zou noemen, en zijn Rijk van LO

VBOEKIVHoofdft.na C. G50 K E R K E L I J K E• zijn oogmerk ditmaal niet.Jaario73tot 1517URBANUSVI wordmet geweldtotPaus verkoren.XI bekrachtigd, doch met bijvoeging van nog eenigeartikelen, dewijl hij Sicilië als een Leen van deRoomfche Kerk befchouwde. Evenwel bereikte hijNoch FREDERIK, noch' zijne Dochter MARIA, die hem in het jaar 1377 opden troon volgde, zochten hunne beleening aan hetPausfelijke Hof, of ook bij de Koningen van Napels,ook noemden zij het eiland niet Trinacrië,maar Sicilië ultra Pharum, en dus is Sicilië vervolgensvan alle leenroerigheid vrij gebleven.De Romeinen, wien niets meer ter harte ging ,dan eeuen Paus te hebben, die zijnen Zetel te Romehield, hadden reeds in de laatlle dagen des levensvan GREGORIUS XI befloten, de Kardinalen te bewegen,ja des noods met geweld te dwingen, omeenen Romein of Italiaan tot deszelfs opvolger teverkiezen. De Kardinalen weigerden daar toe zichte verbinden, waarom de Romeinen de ftad bewaakten, opdat geen Kardinaal dezelve verlaten mogt,ook lieten zij eene menigte onbefchaafde landliedenin de ftad komen , en het Conclave door eenigen uithet graauw bewaken. De Kardinalen begaven zichnaar het Conclave onder een geweldig gefchreeuwen getier, van het volk en de boeren: Wij willeneen Romein of Italiaan hebben! de Bevelhebbersder XII wijken van Rome waarfchuwden de Kardinalen,om hier op te letten, willende anders voorde gevolgen niet inftaan. De oploop en het geweldwerd zoo hevig, dat de Kardinalen zich genoodzaaktzagen, in allerijl BARTHOLOMEUS van Pr in*hano, (of Prignano ,) Aartsbisfchop van Bart inbet

iG E S C H I E D E N I S . $ihet Koningrijk Napels, tot Paus uit te roepen, dienzij URBANUS VI noemden, en die terftond daar nagekroond werd. Dit is het verhaal van eenen oog- ] loofdft.getuigen, waar mede ook anderen overeenftemmen. j ia C. G.aario73.Maar THEODORICUS of DIEDERIK van Niem ver-:ot 1517-haalt de omftandigheden eenigzins anders, een gewigtiggetuige, uit de ftad Niem in het BisdomPaderborn geboren, aan het Pausfelijk Hof een Kanfelarijbediende,die de uitvaardiging der PaulWijkeBreves of Brieven bezorgde, ( abbreviatore. ) Ditambt bekleedde hij van het jaar 1378 tot 1410 ondervijf Pausfen. Naderhand werd hij tot Bisfchopvan Verden benoemd, maar zijn mededinger HertogOTTO van Brunswyk behield de overhand, en hetBisdom van Kameryk, hetwelk hem vervolgens gegevenwerd, werd hij door den dood belet, te aanvaarden.Hij ftierf omtrent het jaar 1417 te Konflans.Hij is de Schrijver van een Hoofdboek in dePausfelijke Gefchiedenis van 1378 tot 1410, LibriIII. de Scbismate, et Liber IV. feu Nemus Unionis,hetwelk, omdat het met zoo veel vrijmoedigheidgefchreven is, te Rome op de lijst der verbodeneBoeken is geplaatst, zonder echter daarom ietsin geloofwaardigheid te verliezen. Evenwel daar departijfchap gedurende dit Tijdvak der Pausfelijke Gefchiedeniszoo hoogen trap beklommen had, moetmen zelfs dezen anders eerlijken Schrijver met behoedzaamheidlezen en gebruiken. Hij had meiURBANUS VI, toen die zich nog aan het Hof teAvignon bevond , gemeenzaam verkeerd, en hinoemt de verkiezing van denzelven eene eenparig!D 2ei IVBOEKIV

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517,$2 K E R K E L I J K Een geheel vrije verkiezing, en zoo men hem gelooft',zijn de onrusten te Rome niet gebeurd vóór maarna zijne verkiezing, alhoewel hij erkent , dat deRomeinen bij hoopen op de Kardinalen aandrongen,om hun eenen Roomfchen of Itaïïaanfchen Paus te geven.De gemelde onrusten ontftonden, volgens hem,op deze wijze. Als men het volk uit het Paleis vanhet Conclave toeriep , dat de Barenfer, (dat is ,de Aartsbisfchop van Bari,) tot Paus was verkoren,verftond het door dezen naam eenen Kamerheervan den overledenen Paus, JOAN VAN BARE ,die wegens zijnen hoogmoed en ontuchtige zedenbij de meeste Hovelingen gehaat was, en daaromook van de Romeinen met hevig morren onthaaldwerd.URBANUS Overigens fchijnf URBANUS VI van dezen Gefchiedfchrijvervrij onpartijdig te zijn afgebeeld. VolgensVI wordtgehaat.hem was de Paus te Napels geboren , en hadgeene geringe kennis in de Geestelijke Regten, ooklas hij dagelijks in den Latijnfchen Bijbel, en beftceddeal zijn tijd in ftuderen, bezigheden en bidden.Hij was ootmoedig en godvruchtig; droegaltijd een haren kleed; nam het vasten zeer fliptwaar; was medelijdend, geregtigheidlievend, en eenvijand der Simonie; alleen vertrouwde hij te veelop zijne fchranderheid, en hoorde te veel naar vleijers.Hij had zich enkel in het Conclave begeven,om de Kardinalen te verzoeken, om toch een waardigman te verkiezen; ook was in het eerst iedereen met hem te vrede, en niemand twijfelde aan deregtmatigheid vau zijne keuze. Maar kort na zijnekro-

GESCHIEDENIS. 53kroning gaf hij aan de vergaderde Bisfchoppen eene VBOEK•fcherpe beftraffing, dat zij hunne Kerken verlatenIVhadden, en noemde hen meineedigen, waar op al j- loofdft.leen de Bisfchop van Pampelor.a antwoordde , dat a C. G.11jano73.hij om openbare zaken te Rome was. Niet lang JDt I517.daar na beftrafte hij in een Konfiftorie de zeden der •'Kardinalen met hevigheid. Tegen eenen inzamelaarvan Pausfelijke inkomden, die hem eenig geld uitzekere Provincie bragt, zeide bij: uw geld zij metu ten verderve! en wilde het niet ontvangen. Dezeonbedachtzaamheid, zegt de Schrijver, ontdond daaruit, omdat de Vorsten al te eerbiedig jegens hemwaren. De Koningin JOANNA van Napels betoondezich zoo verheugd over zijne verkiezing, dat zijhare hoofddad vele avonden achter een liet verlichten,hem 40.000 Dukaten en geheele fcheepsladingenmet wijn en levensmiddelen fchonk. Haar Gennal,Hertog OTTO van Brunswyk, kwam den Pausin perfoon opwachten, jegens wien de Paus wederzijnen hoogmoed betoonde. Als de Vorst hem opeene maaltijd een glas wijn knielend aanbood, liethij hem zoo lang wachten, tot een Kardinaal hemherinnerde, dat het tijd was om te drinken. Duswerd, zegt DIEDERIK van Niem, het fpreekwoordin hem bewaarheid: Als niet komt tot iet, kenthet zich zeiven niet.Terwijl andere tijdgenooten uit de geweldig afgepersteverkiezing het ongenoegen der Kardinalen afnalenverDe Kardibindeleiden, fchrijft dus deze Schrijver hetzelve aan zichtegea"sPaufen gedrag toe. Hoe het zij, de Kardinalen hem.'hegaven zich, de één voor, de ander na, naarD 3Anag*

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario-3.tot 1517.5 4K E R K E L I J K EAnagni; en de Paus merkte hun oogmerk te laat,waar op hij halverweg derwaarts naar Tivoli reisde,om hen weder te winnen. Ook deed 's Paufenvriend, de gemelde Hertog OTTO van Brunswyk,zijn best tot vereeniging, en tevens om met denPaus eenige fchikkingen te maken over de opvolgingin het Rijk van Steilte, maar hij Haagde in heteen zoo min als in het ander, dewijl de Paus een'longen Neef voor dien troon beftemd had. Om dezereden zeide deze Vorst: URBANUS verdiende eerTURBANUS genoemd te worden, omdat hij veel onbeils(lichten zou. De uitgewekene Kardinalen, alleFranfcke, bij welke zich vervolgens nog drie Italianenvoegden, protefteerden den oden Augustus1378 te Anagni voor den Aartsbisfchop van Arles ,Kameraar der Roomfche Kerk, regen de verkiezingvan URBANUS, als onwettig, omdat zij afgedwongenwas. Men had hem, zeiden zij in eenen Briefaan al de leden hunner Kerk, verkoren, in die verwachting,dat hij te gemoedelijk zou geweest zijn,om die vetkiezing aan te nemen, hetwelk hij echtertegen alle Kerkelijke wetten gedaan had, waaromhij met regt een afvallige, een geëxcommuniceerde,de Antichrist, een befpotter en verftoorder der geheeleChristenheid heeten mogt.Ook was het reeds tot vijandelijkheden tusfehenKLEMENSVil door de beide partijen gekomen. Om niet te Anagni vande Kardinalende Romeinen aangetast te worden, hadden de KardinalenBERNHARD van Sala met zijne bende Bre-tot Paus•verkoren. tagnifche gehuurde foldaten te hulp geroepen. Dezewüdeu den Romeinen den doortogt beletten, maarwer-

G E S C H I E D E N I S . 55werden door hen met verlies van meer dan 500man geflagen. Maar de Kardinalen begaven zichDus ontftond de groote fcheuring der Westerfche GrootercheuringKerk, gelijk zij doorgaans genoemd wordt, die een ierWesterfchelangen tijd geduurd, vreesfelijke wanordens veroorzaakt,en groote gevolgen gehad heeft. De geheeleKerk.Kerk, Vorsten en Volken waren verdeeld en kozenpartij'federt het jaar 1378, en men is het, tot inD41o n"VOEKIVmeer veiligheidshalve naar Eondi, alwaar zij van •ofdff.H (den Graaf dezer ftad befchennd werden. Hier be- naC. G.u-1073.noemden zij den poften September 1378 den Kardit0 t 1517.naai ROBERT , Bisfchop van Cambrai of Kameryk, -tot Paus, onder den naam van KLEMENS VII, dieeerst 36 jaren oud was, omdat hij zeer arbeidzaamen moedig was, hoewel hij lam was aan zijn eenenvoet , als ook omdat hij groote Vorsten in denbloede beftond. Nog in hetzelfde jaar verklaarde deKoningin JOANNA van Napels in een bijzonder Ma.nifest, dat zij in plaats van den op den troon derpestilentie zittenden en met geweld ingefchovenenAartsbisfchop van Bart, alleen den regtmatig verkozenenKLEMENS als Paus erkende. Deze kwamook fpoedig te Napels, waar hij van de Koninginzeer eerbiedig ontvangen werd, maar dewijl URBANUS een Napolitaan was, en bij de natie zeer grootenaanhang had, zich niet lang veilig rekende ,waarom hij onvoorziens naar Fondi keerde; en zelfsin Mei 1379 met zijne Kardinalen naar Frankryk tefcheep ging, waar hij zijnen Stoel weder te Avignonvestigde; terwijl de Koning van Frankryk zichinsgelijks voor hem verklaarde.

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaanc.73tot 151756 K E R K E L IJ K Eonzen tijd toe, niet eens kunnen worden, wie derbeide partijen het regt aan hare zijde gehad hebbe.De Heilige ANTONINUS, de beroemde Aartsbisfchopvan Florence, in het midden der XVde eeuw, erkent(*), dat, hoewel 'er aan weêrskanten vele geleerdeen godzalige mannen geweest zijn, zelfs wonderdoeners,echter de zaak bij de meestentwijfelachtigis gebleven. ,, Want," voegt hij 'er bij,„alhoewel men noodwendig gelooven moet, dat,,, gelijk 'er maar ééne Katholijke Kerk is, en niet,, meer, 'er dus ook maar dén Herder derzelveis,„ de ftadhouder van CHRISTUS; evenwel fchijnt het,„ wanneer 'er door eene fcheuring te gelijker tijd,, twee Paufen verkozen worden, ter zaligheid niet„ noodig te zijn, te gelooven, dat deze of die,,, maar llechts, dat één van beiden, die regtmatig„ verkozen is, Paus is. Maar wie 'er regtens ver-„ kozen is, behoeft men even min te weten, als„ het Kerkelijke regt; de Volken kunnen daar in„ hunne Opzieners of Prelaten volgen." Maar dezenwisten hetzelve niet, hoe zeer zij het haddenbehooren te weten. Trouwens , WERNER ROLE-WINCK , een Karthuizer te Keulen, die kort na ANTONINUS gefchreven heeft, erkent (f), voor devuist: ,, Wie van URBANUS VI tot MARTINUS V,(dat is, tot het jaar 1416,) Paus geweest is, weetik niet."In later tijden hebben de meeste Roomfche(*) Bij PAGI /. c. pag. 4?.(t) In Fascic. Tempor. Mt. VI. inGerman. Tom. II. pag. 567.PISTORII SS. rer,

G E S C H I E D E N I S . f7fche Geleerden zich voor URBANUS VI verklaard,en wel gelijk de JezuïetPAPEBROCH (*) wil, omdatde Kerk van Rome fteeds denzelven heeftaangehangen,enKLEMENS en deszelfs opvolger vooreen' Tegenpaus gehouden. Maar de FranfcheSchrijvers,onder welke BALUZIUS één der geleerdften is,hebben daar tegen de verkiezing vanURBANUS vooronregtmatig willen houden; gelijk het ook voor dezenPaus erg is, dat hij hoogstwaarfchijnlijk zelve, toende Romeinen de Kardinalen dwongen, gezegd zalhebben, dat, wie ook door geweld benoemd werd,die zou geen Paus zijn, en hij zou denzelven nietgehoorzamen. Maar daartegen ontbreekt het nietaan voorbeelden van afgedwongene verkiezingen, dietoch doorgegaan zijn.Men zegt, dat 'er in de FatikaanfcheBoekerij eene verzameling is van }2 Deelen,van vooren tegenfehriften over deze fcheuring.Zoo veel is zeker, dat, hoe het ook gelegengeweest zij met de verkiezing van URBANUS, deKardinalen hem tochingewijd, gekroond, en verfcheidenemaanden lang als regtmatigen Paus erkendhebben, hem eerst verlatende, toen zij door zijngedrag getergd werden. Zelfs was de beroemdeHeilige KATHARINA ZOO metURBANUS ingenomen,dat zij in eenen Brief aan de drie ItaliaanfcheKardinalen, die van hem afsevallen waren , deFranrditKardinalen gevleeschde Duivels, en den Tegenpaus,(*) In ctmatu Chronolog. Bist. Catalog. Pontitf. Rem,ap. Pagium l. c. p. 146.D 5een ftedehouder van den Duivel noemde. Na DIE-DE-VBOEKIViloofdft.raC. G.[aar 1073.cot 1517-

58 K E R K E L I J K EV DE RIK van Niem hebben verfcheidene Schrijvers daBOEKGefchiedenis van deze fcheuring befchreven, en zeerIVHoofdft. uitvoerig maar niet volkomen getrouw aan de waarheid, de Jezuïet LOUIS MAIMBOURG , die onderna C. G.Jaano/3tot 1517.anderen het volgende vernis op deze Gefchiedenisheeft weten te leggen: „ Voor het overige behoevende Vrijgeesten en de Proteftanten zich niet teverftouten, om de Roomfche Kerk te honen, wegensde fchrikkelijke wanordens, welke deze fcheuringin de geheele Westerfche Kerk heeft veroorzaakt, door de verkeerde driften der genen, die zichzeiven, tegen den wil der Kerk, op den PausfelijkenStoel zochten te handhaven, welken zij in bezitnamen, zonder dat men van hunne regten op denzelvenverzekerd was. De Heilige PAULUS heefttoch kort na den oorfprong van het Christendomgezegd, dat 'er, de buitenfporigheden der menfchennaar den gewonen loop der natuur onderfteld zijnde,welken God niet altijd door wonderen zijnergenade terug houdt, ketterijen, verdeeldheden enfcheuringen zijn moeten. Doch God, die nooit eenkwaad laat gebeuren, dan om daar uit een veelgrooter goed te laten ontdaan, heeft door een verbazendwonder zijner magt en zijner oneindige goedheidallezins zijne eer daar uit voortgebragt. —Nooit is de eerstheid van den Paus beter vastgefteld,dan gedurende de fcheuring der Grieken,door de groote mannen, die God verwekt heeft ,om dezelve tegen deze Scheurmakers te verdedigen;zij werden zelfs door hen zeer dikwijls genoodzaakt,om deze hoogheid der Paufen te zelfden tijde te erken-

G E S C H I E D E N I S . 59kennen, toen zij die wilden vernietigen; en nooit isde eenheid, (unitè,) van den Heiligen Stoel, totwelken zich alle de gemeenten der Christenen wendenmoeten, gelijk de ftralen tot het middelpunt,waar uit zij voortgegaan zijn, beter behouden geworden,dan gedurende deze groote fcheuring derWesterlingen, naardien zij, niettegenftaande de meerderheidder Paufen, van alle natiën meer dan thanserkend is geworden."Ten aanzien van de karakters der PaufenURBANUS VI en KLEMENS VII, hebben de Schrijversdoorgaans veel aan hunne partijzucht toegegeven.Hoe URBANUS de Kerdinalen door zijne trotfche behandelingvan zich vervreemd heeft, hebben wijreeds gezien. Een van hen, de Kardinaal vanAmiens, JAN DE LA GRANGE, Legaat van den vorigenPaus in Toskanen, om daar den vrede te bemiddelen, werd van hem in het Konfiftorie duidelijkgenoeg als een man geteekend, die den vrede dooizijne geldgierigheid meer verhinderde. Daar oveiwerd de Kardinaal zoo woedend, dat hij opftond,en den Paus met de hand dreigende, zeide: AhAartsbisfchop van Bari, liegt gij het! vervolgensfprong hij te paard, en fpoedde zich tot den Koningvan Frankryk, wiens Staatsdienaar hij was. D

6bK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73.tot 1517Bijna geheel Italië, Keizer KAREL IV, Duitschland,Engeland , Denemarken, Zweden, Polen ,Pruis/en en Friesland of een deel der Nederlandenerkenden zijn gezag.Om de afvallige Kardinalen tevergoeden , benoemde URBANUS op eenen dag 26nieuwe in hunne plaats,KLEMENS integendeel, die,alhoewel door de Koningin JOANNA begunftigd, Napelsom een oproer had moeten verlaten, hadbuitendienHechts Frankryk , Schotland, Savoye enLotharingen aan zijne zijde. Het kri'gsvolk, hetwelkhij op de been gebragt had, maakte zich welin het jaar 1379 meester van den Engelenburg,gelijkzij ook de toegangen naar Rome floten; waarmede zij echter niet meer uitvoerden, dan dateen kleine oorlog tusfchen de beide partijen , totgroot nadeel van de ingezetenen der Hoofdftad, ontftond.In Frankryk raadpleegde de Koning KAREL V,de Wijze'erbijgenaamd , met de Prelaten van zijn Rijken voornamelijk met de Univerfiteit van Parys,hij een befluit nam,Naeerwiens zijde hij kiezen zoude.zijn dood zullen, .aan het Hof van zijnen ZoonKAREL VI, die, minderjarig zijnde, onder voogdijfchapvan zijnen Oom, den Hertog van Anjou ,ftond, in het jaar 1380 Gezanten van den Koningvan Kastilië gekomen zijn, om hem te bewegen ,om de partij van URBANUS te nemen. Doch dit berigtder Franfchehet berigt der Spaanfchen,Koning van Kastilië,Schrijvers komt niet overeen metvolgens welke HENDRIK,geen' van beide de Paufen zalgoedgekeurd en zelfs alle Pausfelijke inkomflen inzijn

G E S C H I E D E N I S . 61Eijn Rijk in beflag genomen zal hebben, tot men VBOEKzou weten, wien zij toebehoorden. Maar onder zijnenZoon JAN, werd in eene vergadering van Bis- r- ioofdft.IVfchoppen en Godgeleerden in het jaar 1379 te Me- n iC. G.iario73.dina del Campo befloten, dat KLEMENS als regtma- 1(>t 1517-tige Paus erkend zou worden, welk befluit in 1381 -te Salamanca bekrachtigd werd. PIETER, Koningvan Arragon , hield zich volkomen onzijdig, tothij in het jaar 138a aanbood, zijnegehoorzaamheid,(obedientia,) aan URBANUS te zullen bewijzen,mids deze hem met het Rijk van Sicilië beleende,de achterftallige fchatting voor het Rijk van Sardiniëkwijtfchold, en voor tien jaren de Tienden vanzijn Rijk aan hem fchonk. Maar op deze voorwaardebegeerde URBANUS de onderwerping derArragoniersniet; waarom deze zich vervolgens aanden Tegenpausovergaven.Na eene belegering van bijna een jaar gelukte het \ IEBANUStoot JO-URBANUS weder meester te worden van den Enge-'INNAKOlinginvanlenburg; en nu begon hij met ftiengheid te werk te ,Napelsgaan tegen de aanhangers van KLEMENS , ontflaande •'an dende onderdanen der Vorsten van hunnen eed, en hen , roon,verbiedende dezelve te gehoorzamen. Voornamelijk loor KA.IILL vanwas hij verbitterd op JOANNA, Koningin van Napels,die krijgsvolk tegen hem gezonden had,Durazzo.omhem uit Rome te verdrijven, waarom hij haar in hetjaar 1380 voor fcheurziek, kettersch en fchuldig aanmisdaad van gekwetfle Majefieit en hare landen verbeurdverklaarde. Te gelijk begeerde hij van LODEWYK, Koning van Hongaryë,dat hij zijnen en derKoninginne Neef, KAREL , Hertog van Durazzo,zou

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.62 K E R K E L I J K Ezou overzenden, met een leger, dewijl hij willenswas hem het Rijk van Napels te fchenken; waarbij ook de Heil. KATHARINA van Siena zeer werkzaamwas, om dezen Vorst tot dezen togt aan tefporen.KAREL in het jaar 1381 te Rome gekomen, werddaar door den Paus met het Rijk van Napels beleend,onder belofte, dat hij aan 'sPaufen NeefFRANCISCO PRIGNANO, een wellustig en nutteloosmensch, de Vorstendommen Kapua en Amalfi zouafïiaan; waar tegen de Paus , om hem aan geld tehelpen, vele goederen van Kerken en Kloosters teRome verkocht, als ook gouden en zilveren bekers,kruisfen en andere kostbaarheden, en eene menigtezilveren Beelden van Heiligen naar de munt zond.Hier tegen maakte Koningin JOANNA ook hare fchikkingen,en om zich te verfterken, nam zij denBroeder des Konings van Frankryk, LODEWYK ,Hertog van Anjou, tot Zoon en Erfgenaam vanhaar Rijk aan, gelijk ook KLEMENS VII hem ophaar verzoek in 1382 de beleening van het Rijkfchonk, zelfs vormde deze ten behoeve van LODEWYK uit een gedeelte van den Kerkelijken Staat eennieuw Koningrijk, het Koningrijk van Adria genoemd,hetwelk hij ligtelijk kon wegfchenken, dewijlhij toch zelve niets in den Kerkelijken Staat bezat.Maar LODEWYK was niet eens in ftaat, deKoningin JOANNA te redden, KAREL van Durazzodrong in het jaar 1381 in de Hoofdftad Napels, endwong de Koningin zich aan hem over te geven,en dewijl zij volftrekt weigerde, hem tot erfgenaamvan

GESCHIEDENIS. 03van haar Rijk te verklaren, liet hij haar, daar zijnog fteeds befchuldigd werd, deel gehad te hebbenaan den moord van haren eerften Gemaal, in MeiVBOEKIVloofdft.des jaars 1382, verworgen of verflikken. — Twee;ia C. G.[aario73.jaren daar na flierf ook LODEWYK , waar door KA ::ot 1517.REL op den troon meer gevestigd werd.In het jaar 1384 gaf URBANUS aan Koning Twist vanKARELURBANUSeen bezoek, misfchien om op de bevordering van met KoningKAzijnen Neef aan te dringen. Doch zijne komst wasREL vanden Koning niet aangenaam, die zijne driftige enNapels.heerschzuchtige gefleldheid kende; hij onthaalde hemdus wel eerbiedig, maar hield hem te gelijk deelste Averfa, deels in een Kasteel te Napels, zoogoed als gevangen, opdat hij geene listige flrekenmet Napelfche Grooten mogt beramen. Ondertusfchenfchaakte de gemelde Neef van den Paus eeneNon, die hij onteerde, waar op de Koning hem indaagde,en niettegenftaande hij in de Domkerk gevlugtwas, ter dood veroordeelde. Meermalen hadde Paus de buitenfporigheden van zijnen Neef, diereeds 40 jaren oud was, ontfchuldigd, met voor tegeven, dat hij nog jong was. Thans verklaarde hijOpperheer van het Rijk te zijn, waarom de Koning,als hij zelve tegenwoordig was, geenen Grooten terdood kon veroordeelen; ook liet hij zijn Paleis fluiten,en van gewapende manfchap bewaken. Eindelijkbewerkten de Kardinalen een vergelijk, volgenshetwelk des Paufen Neef eene bloedverwante desKonings trouwen, en deze hem jaarlijks voor debeloofde Vorstendommen 70,000 Goudguldens betalenzou.Maar

VBOEKIVHoofdftna C. GJaano73.tot 1517.64 K E R K E L I J K EMaar fpoedig brakhet misverftand tusfchen bei2beiden weder uit. 's Konings Gemalin MARGARE-THA gaf daar toe aanleiding, dewijlzij, bij afwezendheidvan haren Gemaal , zich het uitfluitendregt toeeigende, om de gewigtigfte levensbehoeftente verkoopen, waar door de Hovelingen van denPaus, die zich te Noceraonthield, eenige dagen inveilegenheid raakten. Zij met de Kardinalen zelvevlugtten eens hals over hoofd naar Napels,vreezende,op bevel der Koningin geplunderd teworden.zullenNa LODEWYKS dood liet KAREL den Pausvragen, waarom hij uit Napels was vertrokken,met verzoek, om weder te keeren, alzoo de Koninghem over zaken van belang fpreken wilde.liet antwoorden, indien hij iets met hem tehandelenDe Paushad, kon hij bij hem komen, naardien het gewoonwas, dat de Koningen bij den Paus te voetkwamen.Ook liet hij hem melden, dat, indien hijop zijne vriendfehap prijs ftelde, hij de belastingenin zijn Rijk verminderen moest.Ja, zeide de Koning,hij zou zelf komen, maar aan het hoofd vaneen leger, en de belastingen raakten den Paus niet ,die mogt zijne Priesters regeren, het Rijk kwamhem toe; de haat had zijnen oorfprong genomen,of omdatde Koning, na het bemagtigen van hetRijk, den Paus den vorigen eerbied niet bewees, ofgelijk fommigen zeiden, omdat de Pauswas hem hetzelve weder afhandig te maken.voornemensEindelijkkwam het in het jaar 1385 tot openbare vijandelijkheden.• URBAAN ontzeide den Koning enzijne Gemalin het regt op het Rijk, en deed henin

G E S C H I E D E N I S . 65in den ban. Daar tegen werden al de vrienden van VHOEKden Paus te Napels gevangen genomen, en hij zelveIVop het Kasteel te Nocera belegerd. Daar de Paus ioofdfl.den Geestelijken te Napels verboden had, den Gods- ia | C. G.aario73.dienst te vieren , werden vele Prelaten en andere :ot 1517.Geestelijken door den Koning mishandeld, fommigenin zee geworpen, terwijl anderen in langdurigegevangenisfen kwijnden, URBANUS kon deswegensgeene andere wraak oefenen, dan dat hij viermaaldaags met eene flambouw en een klokje of fchel aanhet venflrer kwam, en het leger, hetwelk hem belegerde,in den ban deed. Eindelijk zonden hemde Genuezen op zijn verzoek eenige galeijen, metwelke hij in September 1385 ter zee naar Genuaontvlugtte.Veel ergerlijker en gruwzaam was zijne behandelingder Kardinalen. Dezen, misnoegd over zijn geWreedebehandelingdedrag,hadden door zekeren BARTHOLINO van Piacenza,een Zaakwaarnemer aan het Roomfche Hof, len doorKardinaURBANUS'een ftuk laten opftellen, waar in onder anderen beweerdwerd, dat de Kardinalen, wanneer de Pauszich niet wel gedroeg, het regt hadden, om eenVoogd, {Curator,^) aan te ftellen. Dit werd denPaus heimelijk aangediend, die op het lezen van ditftuk zoo woedend werd, zegt DIEDERIK van Niem,die dit verhaalt, dat hij zes van de gemelde Kardinalenop het Kasteel te Nocera in Januarij 1385 gevangenliet zetten, en hunne goederen verbeurdverklaarde. In een volgend Konfifforie benoemdehij de drie Geestelijke Keurvorsten en anderen totKardinalen, en toen dezen na lang overleg vootXVII. DEEL. E die

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.ÓS K E R K E L I J K Edie waardigheid bedankten, fchonk hij dezelve aartverfcheidene Napelfche Geestelijken, die echter dezelveuit vrees voor den Koning niet durfden aannemen.Hij gaf vervolgens last aan NIEM en andereHofbedienden, om de gevangene Kardinalen te verhooren;deze vonden den Kardinaal van Sangro ineen zoo eng gat opgefloten, dat hij zijne voetenniet kon uitfteken, en alle de Kardinalen met ketenenbeladen. Vergeefs bad men den Paus voor henom genade, integendeel werd hij nog grimmiger,toen zeker Bisfchop, dien men op de pijnbank gebragthad, veel nadeeligs tegen hen getuigde. Hijliet vervolgens de Kardinalen pijnigen , terwijl hijgerust in den tuin wandelde, daar hij hun gehuilkon hooren, en zijn Brevier overluid bad. Bij zijnevlugt uit het Kasteel nam hij ze met zich mede;en alzoo de gepijnigde Bisfchop niet in ftaat was,om hard te rijden, liet de Paus hem, onder voorwendfel, dat hij met opzet zocht achter te blijven, ter dood brengen. En nog durft de eerlijkeNIEM , die alle blijken van een menschlievenden aardbij deze gelegenheid gaf, den wreedaard niet flrengbeoordeelen. ., Ik herinner mij niet," dit is alleswat hij fchrijft, „ ooit gelezen te hebben, dat eenPaus, zonder zich aan onregtmatigheid fchuldig temaken, bevelen kan, dat iemand omgebragt worde!"Na zijne aankomst te Genua liet hij de gevangeneKardinalen voor hem komen, van hun eenebelijdenis van hunne misdaad begeerende, maar zijbleven op hunne onfchuld ftaan, en daagden hemvoor het oordeel van God, waar op. hij hen alleme-

G E S C H I E D E N I S .medelijden onwaardig verklaarde, alleen ftelde hij VBOEKeenen van hen, een' geboren Engelschman, op verzoekdes Konings van Engeland, in vrijheid, maar j loofdlhIVde vijf anderen liet hij tegen het einde des jaars a C. G.xaar 1073.1386 ter dood brengen. Reeds waren 'er, om hen] ot 1517»te verlosfen, zamenzweeringen gefmeed, zelfs tegenhet leven van den Paus. Twee andere Kardinalenverlieten zijne partij, en een derzelven, PILEUS vanPrato , Aartsbisfchop van Ravenna, verbranddezelfs, tot befchimping van den Paus, zijnen Kardinaalshoed,openlijk te Pavia.Inmiddels was in het Rijk van Napels eene nieuOogmerweStaatsverandering voorgevallen , die URBANUSken vanL'UBAÛSopmerkzaam maakte, om 'er zijru voordeel uit te met Napels.Zijrttrekken. Koning KAREL was eenigen tijd na dedood.dood van zijnen Neef, LODEWYK, Koning van Hongaryen,die reeds in het jaar 1382 gebeurd was,door eenige Hongaarfche Grooten genoodigd , ombezit van het Rijk te nemen, niettegenftaande MA-RIA , LODEWYKS Dochter, als Koningin erkend was.In September des jaars 1385 ging hij naar Honga.ryen fcheep, en bragt het ook zoo ver, dat hijfpoedig tot Koning gekroond werd. Maar reeds inFebruarij 1386 wérd hij, in tegenwoordigheid deiKoningin en van hare Moeder, op haar aanftokenvermoord. Zijne weduwe, de Koningin MAR'GARETHA, liet daar op haren Zoon LADISLAUS .die tien jaren oud was, tot Koning van Napels verklaren, tevens den Paus URBANUS verzoekende, orfde beledigingen des Vaders te vergeven , en det IZoon in zijne befcherming te nemen, ÜRBANUSE 2di

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaar 107 3tot 151768 K E R K E L I J K Edie een bevel naar Hongaryen gezonden had, omhet lijk van KAREL, hetwelk in eene Kerk begravenwas, weder uit het graf te nemen, omdat hij inden ban geltorven was, nam echter, volgens fommigeSchrijvers, het verzoek der Koningin aan, enden jongen Vorst onder zijne befcherming; maar anderen,en onder dezen DIEDERIK van Niem, verzekeren, dat URBANUS het gedacht van KAREL bleefhaten; ook als hij zich in het jaar 1386 naar Luccabegeven had, lieten hem eenige Duitfche Vorstenverzoeken, dat hij toch bedacht wilde zijn , omzich met den anderen Paus te verzoenen, en defcheuring weg te nemen, maar hij gaf droog tenantwoord: hij was alleen de ware Paus, en het wasniet raadzaam , om dit in twijfel te trekken. Vergeefsgetracht hebbende te Perugia de heerfchappijte verkrijgen, nam hij weder zijn verblijf te Rome,alwaar hij het Jubeljaar, hetwelk KLEMENS VI tot 50jaren bepaald had, op 33 jaren ftelde, of, omdat hetleven van CHRISTUS op aarde niet langer geduurdhad, of om wegens de kortheid des levens aan velendeel te fchenken aan deze weldaad, maar in dengrond, opdat de Romeinen meermalen het voordeeligevan een zoo talrijk bezoek genieten zouden.Eevenwel beleefde hij het begin van het volgendeJubeljaar 1390 niet, alzoo hij in October 1389 overleed.Zijne wilde en wreede onftuimigheid heeft dengenen, die hem niet voor eenen regtmatigen Pauswilden erkennen, nog meer wapenen in handen gegeven.De nog overige hem getrouw gebleveneKardinalen, verzochten daarom ook deu Aartsbisfchop

GESCHIEDENIS. 6 9fchop vsn Trier, dat hij, bij den te houden lijkdienstover hem, God zou bidden, dat hij hem deVBOEKIVfouten, uit menfchelijke zwakheid begaan, vergeven j loofdir.a C. G.wilde. !aar 1073.KLEMENS VII, die ondertusfchen te Avignon op] ot 1517.den Stoel zat, wien URBANUS in den ban gedaan,)e Tejenpausen hem een afgodsbeeld van eeuwigdurende verdoe- ]menis genoemd had , terwijl URBANUS door hem {LEMENSVII. Zijnop zijne beurt geëxcommuniceerd was, was van eentarakter.veel zachter karakter, hoewel de Gefchiedenis nietsweet van zijne verdienden, ten aanzien van denGodsdienst en de. Kerk; zijne werkzaamheid belfondalleen daar in, om zich tegen URBANUS (taande tehouden; hij had 36 Kardinalen, die zijn Hof uitmaakten,en aan welke hij menigvuldige Prebendenuitdeelde; ook eischte hij van de Franlche Geestelijkenzeer ftipt de Annaten, of inkomden van heteerde jaar, van openvallende Kerkelijke ambten. DeGeestelijkheid zweeg hier wel niet op, zelfs zondde Univerfiteit van Parys in het jaar 1381 een harerTheologifche Leeraren aan den Hertog - Regentvan Frankryk, om hem deswegens voordellen tedoen; maar deze liet den Leeraar in de gevangeniszetten, en de Univerfiteit kon zijne vrijheid nietverkrijgen, dan onder voorwaarde, dat hij de partijvan KLEMENS omhelsde. Doch in plaats daar vanging hij op reize naar URBANUS, gelijk nog een anderLeeraar deed', ook verlieten eenige duizend dudentende Univerfiteit. Zij verzoende zich echterfpoedig weder met den Paus, bij wien zij zoo ernftigaandrong, om een einde van de fcheuring teE 3ma-

V maken, dat hij in het jaar 1387 verklaarde, dat hijBOEKhet aan de beflisfing van eene algemeene Kerkvergaderingwilde overlaten; als deze voor hem gunltigIVHoofdrt.na C. G uitviel, zou URBANUS de Kardinaal van den eerftenJaar 1073rang wezen, maar als zij voor URBANUS gunftig ware,tot 1517-dan wilde hij zich onderwerpen. Eene aanbieding,welke hem te meer vrienden verwierf, omdat URBANUS weigerde, eene dergelijke verklaring te doen.KLEMENSVII zoektden HertogvanAnjou totKoningvan Napelstemaken.70 K E R K E L I J K EDat deze Paus bedacht geweest zij, om den Hertogvan Anjou aan het Koningrijk van Napels tehelpen, en zelfs ten zijnen behoeve een nieuw Koningrijkvan Adria op te rigten, hebben wij hiervoor gezien. Toen 'er na den dood van KoningKARELin het Napelfche eenige verwarring ontftond,had hij hoop, dat LODEWYK, Zoon van denbovengemelden Hertog, zich van dat Rijk zou kunnenmeester maken, gelijk in der daad de partij voorhet Huis van Anjou in hetzelve zoo magtig was,dat zij reeds in het jaar 1387 de hoofdltad in haremagt kreeg, LODEWYK werd toen genoodigd , omin het Rijk te komen, en URBANUS bevorderde doorzijne gewone onbedachtzaamheid deze onderneming,dewijl hij geen van beide deze Koningen wilde erkennen,maar bedacht was, om het Rijk voor zichzeiven te verkrijgen. In het jaar 1389 kroonde KLEMENS den jongen LODEWYK te Avignon, nadat dezeden volkomenen Leeneed aan den Paus had afgelegd.LODEWYK kwam in het volgende jaar te Napels,alwaar hij gehuldigd werd, maar de oorlog, welkenhij met LADISLAUS voeren moest, duurde omtrenttien jaren, en had toen die uitkomst, dat LO-PE-

GESCHIEDENIS. 71DEWYK genoodzaakt was, van al'e aanfpraak op ditRijk affland te doen, en naar Provence te keeren.Gedurende dezen oorlog ftieif KLEMENS VII tef;oofdft.Avignon den 10Jen September 1394: Men prijst ja C. G.iario73-hem wegens tïjne' Ibhranderhéid , befcheidenheid , \ ot 1517.vcrzoenelijkheid en milddadigheid, doch erkent te- •fgj,mmmmvA-^r: ie bedrijven zeer langzaam enHikheid 3 e -1 :i d a t h,} u i t i n f c n i k k ea• ' •" 1 •.i-' l! !V-«}- vier ondettleunmg hij noodig|||l-Sfi^%!iikte Heden tot Bisdommen beizijn bovengemeld aanbod, om Pogingen3m de' de uitfpraak over zijn regt tot het Pausfchap aanrcheuringeene Kerkvergadering over te laten , ziet men echter te doeneindigen.niet, dat hij daar toe immer ernftige maatregelen tewerk heeft gefteld. Het ontbrak niet aan voorgeflagenemiddelen, om een einde van de fcheuring temaken, maar de Kardinaal PETRUS DE LUNA, zijnvoornaamlte Raadgever, wist dezelve alle te leur teftellen.Inzonderheid was de Univerfiteit te Parysijverig werkzaam, ten dezen einde.Zij liet dooreenigen harer leden in het jaar 1394 aan den Koningdrie middelen voorflaan, een Compromis, ( Compromisfto ,) of overeenkomst tusfehen de belde Paufen ,•m hun regt aan de uitfpraak van goede mannenover'te laten; of den afftand van de beide Paufen;(Cesfto;) of eene algemee ie Kerkvergadering, {Determinatio feu Decifio.~) Dit voorftel werd aan KoningKAREL VI den laatften Junij 1394 .in eenengrief der Univerfiteitvoorgedragen, waar op zijE 4eerstVBOEKIV

V eerst ten antwoord kreeg, dat haar ijver den Koningaangenaam was; maar eenigen tijd daar na lietBOEKIVHoorn. de Koning haar door den Kanfelier verbieden, zichna C. G. verder niet met deze zaak te bemoeijen, ook geeneJaanc.73.tot 1517. Brieven daar over aan te nemen of te openen, voordat zij den Koning ter hand gefield waren. DeUniverfiteit, die dit uit hoofde van den invloed van's Paufen vrienden ten Hove, en van de zwakheidvan den dikwijls zieken en zelfs krankzinnigen Koning,vooruitgezien had, liet terftond aan den Koningverklaren, dat zij hare voorlezingen, en ookalle hare;Kerkredenen te Parys zou ftaken, tot haarbillijk verzoek verhoord was; ook vervulde zij opHond hare bedreiging, NICOLAUS DE CLAMENGE,'of de Clemangis,) fchreef zelfs 'nog in dat jaar1394 eenen heel vrijmoedigen Brief over dit onderwerpaan den Koning. — Ook fchreef de Univerfi-:eit aan den Paus KLEMENS VII, wien zij bijzondermder het oog bragt, dat dit ligtelijk eene altijddu-:•ende fcheuring zou kunnen worden , dewijl velenj ju reeds niet fchroomden, openlijk te zeggen: 'er'ag niets aan gelegen, hoe veel Paufen 'er waren.Vlen kon 'er gemakkelijk in ieder Rijk eenen aantellen,die niets over de anderen te zeggen zoudenlebben, KLEMENS beantwoordde dezen Brief niet»naar zeide alleen, na dien gelezen te hebben: dats een kwade en vergiftige Brief. De Univerfiteitiit gezegde vernomen hebbende , fchreef nogmaal] ladrukkelijk aan den Paus, maar deze was inmidlelsoverleden, CLEMANGIS heeft in zijne werkeni72 K E R K E L I J K Eeene

GESCHIEDENIS. 73«ene treurige fchilderij van zijne regering opgehangen(*). „ Wie was toch," zegt hij, „ ellendigerdan onze KLEMENS, zoo lang hij geleefd heeft! t[oofdft.Hij had zich zoodanig tot eenen knecht der knech- n 1 C. G.iario73,ten der Franfcheforsten gemaakt, dat hij dagelijks J »| 1517.van de Hovelingen beleedigingen en befchimpingen .moest uitftaan, welke naauwelijks voor den geringftenHaaf voegden; hij gaf hunne woede, den tijden de onftuimigheid der eifchenden toe; hij verdichtteveel, veinsde, beloofde rijkelijk, ftelde vanden éénen dag tot den anderen uit, gaf aan velenPrebenden, aan anderen goede woorden. Om deHovelingen, die in de gunst der Vorsten ftonden ,te behagen, deelde hij aan dezelven of hunne vriendenledigftaande Bisdommen en andere hooge waardighedenuit, gelijk hij ook aan de Vorsten zeivenrijkelijk gefchenken gaf, en alle foort van geldafpersfingenover de Geestelijken toeftond, welke zijflechts begeerden. Dus onderwierp hij de geheeleGeestelijkheid aan de willekeur van Wereldlijke Overheden; zoodat bijna elk derzelven meer voor Pausgehouden werd, dan hij zelve."Door den dood van den Paus URBANUS VI, in BONIFACIusIX tehet jaar 1389, fcheen de gelegenheid gunftig, omRome toteen einde van de fcheuring te maken, maar de haat Paus verkoren.was tusfchen de partijen te hoog geklommen, en deZijn karakter.Romeinen wilden volftrekt eenen Italiaanfchen engeenen Franfchen Paus hebben. Dus verkoren de16 Kardinalen van den aanhang van URBANUS VI,reeds. (*) De Corrupto Eeclefac Statu C. 27. Opp. pag. 26.E 5vBOEKIV

VBOEKIVHoofdfLna C. G.Jaano73.tot 15 17.74 K E R K E L I J K Ereeds op den aden November 1389, den KardinaalPIETER VAN TOMACELLI, een' geboren Napolitaan,tot Paus, die den naam van BONIFACIUS IX aannam.Hij was eerst 45 jaren oud, in de Spraakkundeen Welfprekendheid wel geoefend, maar zoo veelte minder in het fchrijven en zingen ; hij muntte ingeene wetenfchap, maar alleen in ligchaamsgrootteen (terkte uit. De waardigheid der Pausfelijke ambtsbedieningkende hij zoo weinig, en fchreef onderde verzoekfchrifren, die hem overgeleverd werden,zoo onvoegzame dingen, als of hij nooit aan hetPausfelijke Hof geweest was; hij verftond 'er deninhoud niet van, noch ook de voordragt der Advokatenin het K

G E S C H I E D E N I S . 75kwam, ja hij zeide niet zelden openlijk: Mogt hij VBOEK'maar nooit tot het bezit van die Kerk of dat Kloostergeraken! te weten, opdat hij gelegenheid zou Hoofdft.IVia C. G.hebben, om van een ander weder geld daar voor afIaario73.te persfen. Dewijl allen, die naar zulke waardighedenftonden, niet genoegzaam van geld voorzientot 1517.waren, gaf dit aanleiding tot den verachtelijkftenwoeker. De Paus, zijne Secretarisfen en Kamerdienaarsverkochten de Prebenden zoo onbefchaamd en menigvuldig,dat het volk zelve daar den fpot mede dreef.Hij zelf verkocht opéénen dag eene en dezelfde Prebendeaan verfcheidene Heden; aan hun die later kochtenmetdeClaufule: Anteferri, (zij zouden boven de anderenden voorrang hebben,) tot dat zulke gunstbrieven,(Gratice exfpectativte, ) geene koopers meeivonden. Elke- zoodanige gunstbrief werd omtrent mei25 Goudguldens betaald; die nog gunftiger waren.{cum antelationh prarogativa,) kostten 50 Dukaten. Meermalen werden reeds verkochte Prebendenvoor welke het eerfte jaar inkomften al vooruibetaald was, aan eenen anderen verkocht, die 'e tmeer voor bood, terwijl de Paus voorwendde, doode eerfte koopers bedrogen te zijn. Op dezelfdwijze werd met Dispenfatien, of ontflag van Keikelijke wetten , een fchandelijke handel gedrevenEen zoo onbefchaamd en vernuftig uitvinder vageldmiddelen, zegt onze Schrijver, heeft 'er noo tgeleefd. Zelfs terwijl hij de Mis bijwoonde, liet h ïzijne Secretarisfen tot dat einde bij zich komen: e nin zulke gevoelens is hij ook geftorven. Want, al shem iemand in zijne laatfte oogenblikken vraagdehc e

V hoe hij voer? was zijn antwoord: „ ik zou welBflEKzijn, als ik maar geld had." De Lezer oordeele,IVHoofdn. of MAINBOURG onder anderen dezen Paus; genoeg,m C. G zaam tegen deze berigten van eenen tijdgenoot ontfchuUigt,met aan te merken, dat men den PausJaario73tot 1517,niets meer verwijten kan, dan dat hij de Simonieaan zijn Hof geduld hebbe, zich houdende, als ofzij hem onbekend ware; meer om de onverzadelijkehebzucht van zijne Moeder en Broederen, dan omzijne eigene te voldoen.Gedragder beidePaufenjegensmalkanderen.76 K E R K E L I J K EBONIFACIUS fcheen ondertusfchen gezind, om deKerkelijke eenheid te bevorderen, doch floeg daartoe eenen min gepasten weg in, door in het jaar1390 door den Hertog STEVEN van Beyeren aanKLEMENS te laten aanbieden, indien hij zijne waardigheidnederleide, den eerden rang onêr de Kardinalen,en het ambt van Pausfelijken Legaat enVikaris in het Wereldlijke, voor zijn leven , inFrankryk, Spanje, Portugal en Engeland enz. Inhet jaar 1391, dewijl dit aanbod vruchteloos was,vermaande hij alle geloovigen in eene bijzondere Bul-Ie , hem en de Roomfche Kerk, als de algemeeneMoeder, te eerbiedigen, en zich voor den Tegenpaus,dien hij een Beliah man noemt, te wachten,[n het jaar 1392 zond hij twee Karthuizer -Monniienmet eenen Brief aan den Koning vzn Frankryk,om dien te verzoeken, om mede te werken tot hetandigen der fcheuring. Als deze beide Monniken$ Avignon waren gekomen, om ook KLEMENS daartoe op te fporen, liet deze hen in een KarthuizerKlooster gevangen zetten, hoewel de Koning hunfpoe-

GESCHIEDENIS. 77fpoedig hunne vrijheid weder bezorgde, KLEMENS VDOEKliet zich echter bij den Koning verluiden , dat hijiVgereed was, aan de eenheid der Kerk zijne waardigfloofdft.heid op te olFeren. Maar de beide Paufen misleid- r. a C. G.aan 073.den den Vorst, BONIFACIUS vermaande hem kort j ot 1517.daar na, om de partij van ROBERT van Geneve,(zoo noemde hij KLEMENS,) te verlaten; en dezeliet door eenen Karmeliter te Parys prediken, datmen BONIFACIUS niet langer moest gehoorzamen.De pogingen van de Univerfiteit te Parys bragtenook even min den vrede te wege, als de dood vanKLEMENS, die in het jaar 1394 plaats had.Middelerwijl wankelde de heerfchappij van BONI JONIFACI*JS wordtFACIUS in zijn wereldlijk gebied. Hij onthief welneesterLADISLAUS, Koning van Napels, van den ban, en ranRomeliet hem tot Koning van Sicilië kronen, ook Mondhij hem zijne echtfcheiding toe, waar toe deze Koningbefloten had, maar het mislukte hem, denzelventot Koning van Hongaryë te zien verheffen ,waar door de regtmatige Koning van dat Rijk, SIEG-MUND , misnoegd zijnde, de vervulling van alle Geestelijkeposten voor zich behield. Ook was de Pausniet zonder vrees voor LODEWYK van Anjou, dieaanfpraak op het Rijk van Napels maakte. DtBaanderheerente Rome behandelden hem eindelijk zooverachtelijk, dat hij eene andere verblijfplaats moestzoeken, welke hij in het jaar 1392 met moeite tePerugia vond, maar ook deze ftad was hij, dooroproer, in het jaar 1393 genoodzaakt te verlaten,en naar Asftsft te vlugten. Kort daar na kwam hijweder te Rome, maar moest die ftad in 1394 opnieuw

VBOEKIVHoofdft.na C. G.jaario73.tot 1517.Zijne'deelne-'ining aanhet afzettenvanden KeizerWENZEL OfWENCES-LAUS.Dood vanKLEMENSVil enverkiezingvanf8nieuw verlaten.K E R K E L IJ K EDoch tegen het jaar 1400 , eenJubeljaar, begrepen de Romeinen de noodzakelijkwheid van 's Paufen tegenwoordigheid in hunne ftadsom vreemdelingen derwaarts te trekken, waarom zijden Paus verzochten, terug te komen, die dit wei*gerde, ten zij de Romeinen de Baanderheeren af*fchaften, en gelijk zij voorheen gewoon waren, Senatorenaanftelden. De Paus wedergekeerd zijnde,lietterftond den Engelenburg, de fterkte van Rome,herbouwen, en ook het Kapitool, (Campidoglio,)verfterken, en maakte zich door fchranderheid enlist zoodanig meester van Rome, dat men daar federtonder zijne regering geene oproeren meer vernam;op gelijke wijze werd hij van verfcheidene fteden envaste kasteden fin het Pausfelijk gebied meester.Omtrent dezen tijd, in het jaar 1400, zetten eenigeKeurvorsten den Keizer WENZEL of WENCES-LAUS van de regering af, en verkorenRUPRECHT,Paltsgraaf aan den Rhyn, in zijne plaats. De Keurvorstenhadden van hunne bezwaren tegen WENZELaan den Paus kennis gegeven, doch als deze tijdvan beraad nam, waren zij met hunne zaken voortgegaan,evenwel, wanneer RUPRECHT in het jaar1401 den Bisfchop van Ver den aan den Paus zond,om deszelfs goedkeuring op zijne verkiezing, onderbelofte van gehoorzaamheid en trouwe, volgde dezegoedkeuring fpoedig.Ondertusfchen had men fterk bij BONIFACIUS aangedrongen,om zijne waardigheid neder te leggen,toen KLEMENS VII in het jaar i394 overleed; vergeefsdrong nu de Univerfiteit te Parys, als ookde

G E S C H I E D E N I S . 79de Koning van Frankryk, in twee Brieven bij deKardinalen te Avignon aan, om zich met de verkiezingvan een' nieuwen Paus niet te overhaasten.Zij lieten 's Konings Brieven ongeopend liggen enverkoren den aSften September des jaars 1394 uithun midden den Kardinaal PIETER DE LUNA, onBENEDICderden naam van BENEDICTUS XIII , tot Paus.TUS XIII.Deze was volgens DIEDERIK van Niem een manvan verftand, en zeer fcherpzinnig in het uitdenkenvan nieuwe hulpmiddelen. Dewijl hij te voren beftendigverzekerd had, dat hij, eens opvolger vanden Paus geworden zijnde, de eenheid der Kerk opalle mogelijke wijze zou bevorderen, erkende hemook de Univerfiteit van Parys, terwijl zij hem dtuitvoering zijner belofte ten fterkften aanbeval, hetwelk hij met goede woorden beantwoordde.Van tijd tot tijd verhieven zich intusfchen meer vrij»ftemmen over het gedrag der Paufen, en waarfchijnlijlbehoort tot dezen tijd het beroemde Boek van CLEMANGIS , over den bedorven toeftand der Kerk; : ooiis de Briefwisfeling merkwaardig tusfchen BENEDICTUS XIII en JOAN VAN VARENNES, een Parysc, IGodgeleerde of Lid der Sorbonne (*), gelijk 00 tdat deze in het jaar 1395 den voorflag aan den Pau sdeed, om te Lions eene Kerkvergadering te berotpen, tot Hervorming der Kerk en tot wegnemin lder fcheuring, al ware het ook door den afftan ider beide Paufen.E e(*) In jo. GERSONI Opp. Append. T. II. p. 841. enbij LENFANT Hist. du Concile de Pife T. I. p. 72.VBOEKIVHoofdft.na C. G«Jaario73.tot 1517*

V De voorflag tot eene algemeene KerkvergaderingBOEKwas al vroeger, onder anderen reeds in het jaarIVHoofdft. 1381, door twee Godgeleerden te Parys, HENDRIKna C. G. van Hesfen en PIETER D'AILLY gedaan, maar had,Jaario73.tot 1517.NationaleSijnodete Parys.80 K E R K E L I J K Egeenen voortgang gehad, omdat men thans vrij algemeenin den waan was, dat zoodanige vergaderingdoor den Paus bijeengeroepen moest worden.Eindelijk kwam men in Frankryk tot eenen beflisfendenftap. Koning KAREL VI fchreef den »denFebruarij 1395 eene Nationale Sijnode uit te. Parys,waar op befloten werd, dat een afftand der beidePaufen de beste en kortfie weg was, tot wegnemingder gefchillen. Met dit befluit der vergaderingwerden van 's Konings wege de Hertogen van Berryen Burgondi'è, 's Konings Oomen , en de Hertogvan OrJeans, 's Konings Broeder met anderen , alsook Afgevaardigden van de Univerfiteit van Parys,aan den Paus te Avignon gezonden, die aan denPaus dit middel ten fterkfien moesten aanprijzen ,waar bij de Univerfiteit van Parys eenen nadrukkelijkenBrief aan den Paus voegde. Maar alles wasvergeefs; immers, fchoon bijna al de Kardinalen inhet voorgeftelde middel bewilligden, kon men vanden Paus niets anders verkrijgen, dan dat hij toteen mondgefprek met zijnen mededinger komen wilde.Na deze mislukking befloot de Koning over dezezaak Gezanten aan den Koning van Engeland en aande Duitfche Vorsten te zenden; ook zond de Univerfiteitvan Parys Afgevaardigden aan de Scholente Oxford en te Keulen, tevens verbood zij alle hareleden om bij BENEDICTUS om Prebenden te vragen.

G E S C H I E D E N I S .£ij vond echter vrij wat tegenfpraak. De Univerfiteitte Touloufe verklaarde zich tegen haar, en dieVBOEKIVvan Oxford wederleide haar voorftel van den afftand Hoofdlt.der Paufen , maar drong aan op eene algemeene na C. G»Jaario73»Kerkvergadering, BENEDICTUS zocht zich ook aan tot 1517*haar te wreken, door het intrekken van Geestelijkeambten , die aan hare leden behoorden, waar op deUniverfiteit een Appel of beroep opltelde aan eenentoekomenden, eenigen, waren, regtzinnigen en algemeenenPaus, hetwelk zij in 1396 aan den Pausliet aanzeggen, die daartegen eene Bulle uitvaardigde,in welke hij dit opfiel voor een oproerig fchotfchriftverklaarde.Men ging in Frankryk ondertusfchen voort, en Frankrykzond Gezanten in het jaar 1397 op den Rijksdag tezegt aanBENEDICFrankfort aan den Main, waar echter weinig werd TUS de ge*uitgevoerd. In het jaar 1398 kwamen Keizer WEN hoorzaamheid"ZEL en Koning KAREL te Rheims bijeen , alwaar op.zij befloten , dat, ingevalle de Paufen hardnekkigbleven, WENZEL dien te Rome en KAREL dien teAvignon met geweld noodzaken zouden , om afftandte doen; doch WENZEL deed niets meer, dandat hij aan BONIFACIUS fchreef, om zijne waardigheidneder te leggen, indien het zonder benadeelingvan zijne zaak en eere gefchieden kon. Maar inFrankryk kwam in het jaar 1398 eene nieuwe Kerkvergaderingbijeen in 'sKonings Paleis, welke deKoning echter, uit hoofde van eenen nieuwen aanvalvan krankzinnigheid , niet kon bijwonen. Opdezelve werd befloten, den Paus BENEDICTUS XIIIalle gehoorzaamheid op te zeggen, welk befluit diXVII. DEEL. F Kö-

8* K E R K E L I J K EV Koning bekrachtigde, en terftond alle zijne onderdanenverbood, BENEDICTUS langer te gehoorzamen.BOEKJVHoofdft. Vooraf echter liet hij aan den Paus en de Kardinalente Avignon dit befluit bekend maken; de Karna C. G.Jaar1073tot 1517.dinalen berustten in hetzelve, maar de Paus gaf aanPIETER D'AILLY, thans Bisfchop van Cambray ofKamerik, ten antwoord: dat hij zijne waardigheid,welke hij van God ontvangen had, ook zoo langhij leefde, behouden zou. Hier op trok de vermaardeMaarfchalk van BOUCICAUD nog in het jaar 139Smet krijgsvolk voor Avignon. De ftad floot methem een vergelijk, dat hij in de ftad trekken en denPaus in zijn Paleis belegeren mogt. Deze, die zichvan levensmiddelen voor langen tijd voorzien had,befloot tot tegenweer, hebbende aan den Koning vanAtragon gezonden, om bijftand, die echter zoo veraf was, van denzelven te verleenen , dat hij veeleer, 's Paufen Brief gelezen hebbende , zeide:„ Meent dan die Paap, dat ik, om zijne ftreken teonderfteunen, den Koning van Frankryk beoorlogenzal?" Ook zeide Koning HENDRIK van Kastiliêhem de gehoorzaamheid op. De Kardinalen verlietenhem insgelijks, begaven zich naar Villeneuve,en (telden den Kardinaal van Neufchatel tot Bevelhebbervan Avignon aan. Men zag dezen daar opin eenen rooden rok met den degen op zijde , eneenen (taf in de hand, door de ftad rijden; hij lietzelfs het gefchut tegen het Paleis van den Paus losbranden,die zelve door eenige brokjes van een (teenuit het gefchut getroffen werd. Evenwel verloor hijüen moed niet; en men kwam kort daar na overeen,

G E S C H I E D E N I S . 83«en, dat de aanval op 'sPaufen Paleis geftaakt zouBOEKworden.IVVier maanden lang had de Paus met zijn gevolg loofdrt.ia C. G.deze belegering doorgedaan, toen de vermindering[aar 107 3.van den voorraad van levensmiddelen hem noodzaakte,onder bemiddeling van den Koning van Arra-:ot 1517*Men erkenthemgon, in onderhandeling te komen. De Koning vanFrankryk zeide hem zijne vrijheid toe, mids dat hij op nieuwals Paus.van zijne waardigheid affland deed, en na den doodvan BONIFACIUS een nieuwe Paus verkoren werd.BENEDICTUS nam in April 1399 deze voorwaardeaan, en kreeg in zijn Paleis alle vrijheid, maar mogthetzelve niet verlaten, voor dat de vrede der Kerkherfteld zou zijn. Dezen toeftand moede, nam hij,geholpen door eenen Edelman uit Normandië, inhet jaar 1403 de vlugt naar Chateau - Renau. Aanflondszochten nu de Kardinalen zijne gunst weder,ook onderwierp zich de ftad Avignon aan hem. Hijzond vervolgens twee Kardinalen aan den Koning,om dien te verzoeken , dat hij met zijn Rijk tot gehoorzaamheidaan hem wederkeerde. Ook veranderden de omfiandigheden geheel tot zijn voordeelIn het jaar 1404 werkte de Koning van Arragot.door een Gezantfchap ten zijnen behoeve; de Univerfiteit van Touloufe fchreef een' Brief om zijmzaak te verdedigen. De Hertog van OrJeans, diuit wrok tegen den Hertog van Burgundië het befluit der laatfte Kerkvergadering niet had toegeftemd 1en (leeds een begunftiger van den Paus gewees twas, kwam thans openlijk voor hem uit. Aanzienlijke leden van de Univerfiteit te Parys, PIETE IF aD'AIIV

UK E R K E L I J K EV D'AILLY, door hem tot Bisfchop van Kamerik bevorderd,JOANNES GERSON, zijn leerling, en NICO-BOEKIVHoofdft. LAUS VAN CLEMANGIS fpraken thans voor hem,na C. G. ook de Univerfiteiten vmOrleans, Angers enMontpellier.Door bewerking van den Hertog van Or-Jaario73.tot 1517.leans kwam 'er in 1403 eene Kerkvergadering teParys bijeen, die zich in alles naar 'sKoniugs wilfchikkende, fchielijk en openlijk de herftelling vanden Paus bekend liet maken, tot reden gevende,BONIFACIUS IXKerft.INNOCEN-TIUS VIIwordtPaus teRome.dat zijn afftand het gewenschte gevolg niet kon hebben,omdat de ingedrongen Paus BONIFACIUS vanniemand zijner aanhangeren verlaten was, maar zichin zijne hardnekkigheid veel meer verfterkt had.Ondertusfchen had BENEDICTUS groote beloften gedaan, waar door zijn herftel bevorderd werd; hijzou namelijk afftand doen in een van de drie gevallen,indien zijn tegenpartij afftand deed, of ftierf,of afgezet werd. (adverfario cedent e, decedente velejecto.) Hij zou alle aanftellingen tot Geestelijkeambten, die intusfchen gefchied waren, bevestigen,en zoo fpoedig mogelijk, eene algemeene Kerkvergaderingbijeenroepen.Doch in geen van deze opzigten hield hij zijnwoord. Zelfs bleek zijne listigheid in het jaar 1404,toen hij uit Marfeille, waar hij zich thans bevond,Gezanten afvaardigde aan BONIFACIUS IX, om dientot een mondgefprek te noodigen; maar deze gafhun ten antwoord: dat hij alleen de ware Paus, enBENEDICTUS een Tegenpaus was. Zij konden zichniet onthouden daar op te antwoorden , dat hij evenwelniet fchuldig was aan Simonie; waar door BONI-

GESCHIEDENIS. 85NIFACIUS zoo verbitterd werd, dat zijne ziekelijkheidmerkelijk vermeerderde, en hij den derden dagdaar na ftierf op den iften October 1404. Nu had téén van die gevallen plaats, in welke BENEDICTUS n[oofdlï.a C. G.aano73-beloofd had, afbrand te zullen doen, maar wanneer { ot 1517*de Kardinalen van BONIFACIUS zijne Afgevaardigdendaar over fpraken, wisten deze van geen' afftand,waarom deze Kardinalen tot eene nieuwe verkiezingovergingen, en den i7den October den KardinaalCOSMAS van Migliorato verkozen, die den naam vanINNOCENTIUS VII aannam. Evenwel zwoeren alledeze Kardinalen, negen in getal, vooraf, dat die geenonder hen, die verkoren zou worden, ter bevorderingvan den vrede der Kerk afftand zou doen, zoodra PIETER VAN LUNA, of BENEDICTUS XIII hetzelfdedoen wilde.INNOCENTIUS VII was te Sulmo in het Napelfche,de geboorteplaats van den Dichter OVIDIUS,Zijn karakter.geboren; hij prees zich aan door zijne bevallige zedenen door zijne geleerdheid, DIEDERIK van Niem,die hem als een' armen Geestelijken gekend had,befchrijft zijn karakter op de volgende wijze: MetBONIFACIUS had hij niets gelijks. Hij bevorderdede geleerden, en onderhield zich dikwijls met hen.De Pausfeliike Secretarisfen noodzaakte hij hunne bijzitten,{Focari

V86 K E R K E L I J K EBOEKIVeen vrijgeleide voor Gezanten, die over den vredeHoofdft der Kerk met hem zouden handelen, maar INNOnaC. ( < CENTIUS floeg dit plat af, omdat hij het voor eene' Jaar 107;(' kunstftreektot 151;hield. Hier op beklaagde zich BENEDICTUS in een' openbaren Brief, dat het aan hemZijnetreurigeregeringen doodders,danBENEDICTUS.' Deze begeerde van hemniet gelegen had, dat de eenheid der Kerk niet herfteldwas, maar INNOCENTIUS beantwoordde denzelvenin eenen dergelijken vrij langen Brief. Metéén woord, zij ftreden in den grond over het Pausfchap,wonnen tijd en hielden malkanderen voor denzot.INNOCENTIUS zal echter het voornemen gehadhebben, om eene Kerkvergadering bijeen te roepen,waar in hij door de onrusten in Rome ontftaanvervolgens door den dood verhinderd werd.Zijne korte regering was in der daad eenetreinigften. Zijn voorzaat had de Romeinen goedin toom weten te houden, maar thans begonnenonder aanvoering van het Huis Co/onna hunneoproerigheden.enderzijoudeOngelukkigerwijze kwam ook in hetjaar 1404 de Koning van Napels , LADISLAUS , meteen leger naar Rome,onder fchijn van den Paus tewillen befchermen, maar, zoo als men geloofde,om zich meester van de hoofdftad te maken. DeGibellinenhunte Rome eischten van den Paus, om aande Wereldlijke Beheerfching der ftad over te laten, en de Paus bragt vergeefs krijgsvolk in de ftad,dewiil hij de menigte niet bed wingen kon.Hij verzochtdaarom den Koning van Napelstot bemiddelaar.Deze, die de Geestelijkheid in zijn Rijk hardbehandelde, bewerkte wel een vergelijk, maar hetwelk

G E S C H I E D E N I S . 87welk voor den Paüs vrij nadeelig uitviel.De Pauszou wel den Senator benoemen, die het regt zouwaarnemen, maar daartegen zouden zeven Officialenof Bevelhebbers, entien Opzieners van de kamerder ftad verkozen worden, in welke verkiezing deKoning deel zou hebben. Het Capitolium zou voortaanenkel eene geregtsplaatszijn, in hetzelve vondende Gibellinen een' voorraad van zout ter waardevan meer dan 20,000 Goudguldens, welke zijtot hun eigen nut befteedden.Doch, na het vertrekvan LADISLAUS, nam de nood des Paufen eersieenen aanvang. De zeven Regenten, zich weinigaan het vergelijk kreunende, deden dagelijks nieuwieifchen, en JAN VAN COLONNA floeg zich met eeni CQt I5I7*talrijke bende foldaten niet verre van de ftad neder.ÏNNOCENTIUS , die vergeefs de Regenten door toegevendheid had zoeken te bedaren, zeide eindelijktoorn tegen hen, dat hij niets meer had, om ovete geven, ten ware men hem zijnen manteliiwildontnemen. Eindelijk, toen zijn jonge Neef,, ee:heethoofd, de meesten dezer Regenten in Augustu1405 had laten vermoorden, brak de woede deRoomfchen volks in volle vlammen uit.De huizeder Prelaten werden geplunderd, zij zelve gevangegezet en met ftokken geflagen. De Paus moest zich noIdienzelfden dag in eene zoo brandende hitte uit de ftabegeven, dat hij bijna van dorst bezweek, welk 1«omtrent 30 van zijn geleide trof. Thans trok JOArVAN COLONNA met zijn krijgsvolk in Rome, enhet Pausfelijk Paleis,swaarom de Romeinen hefpotswijze JOANNES XXIII noemden.1Behalve vt>jninlen-

88 K E R K E L I J K EV andere wanordens, lieten de tegenwoordige Regenten's Paufen wapens overal wegnemen of met flijkBOEKIVHoofdft. bezoedelen; tevens dreigden zij, dat zij de eenheidpa C. G der Kerk herftellen en den Paus niet meer gehoorzamenwilden, LADISLAUS, die thans de gelegenJaario73'tot 151/,heid gunftig oordeelde , om meester van Rome teworden, zond fpoedig eenen Bevelhebber met krijgsvolkderwaarts, die zich met COLONNA en de Regentenvereenigden. Maar dit hielp juist de zakenvan den Paus weder op de been. De Romeinenverklaarden, dat zij liever alles dulden, dan zichaan dezen Koning onderwerpen zouden. Ook moestzijn krijgsvolk de lïad fpoedig weder verlaten. Inhet volgende jaar 1406 kwam INNOCENTIUS , opuitdrukkelijk verzoek des volks, weder in Rome terug, alwaar hij zich over de meineedigheid en verraderijvan Koning LADISLAUS beklaagde, en hemzijn Rijk en alles wat hij van den Roomfchen Stoelte leen had, ontnam; evenwel verzoende de Koningzich dra met hem. Maar daartegen verklaarde hijal de goederen der COLONNA'S verbeurd, en fchreefeenen kruistogt tegen hen uit. Kort daar na overleedhij den 6den November 1406.GREGO- Ondertusfchen was BENEDICTUS XIII, Paus teRIUS XIIwordt Avignon, in het jaar 1405 naar Genua gereisd,Paus teRome.om, zoo hij voorgaf, tot een mondgefprek met INNOCENTIUS bij de hand te zijn. Maar de pest noodzaaktehem eerlang naar Marfeüle te keeren. ToenINNOCENTIUS, in plaats van zich met hem in telaten, eene Kerkvergadering aankondigde, zond BE-WSDICTUS eenen Kardinaal naar Parys, om dezelvete-

G E S C H I E D E N I S . 89tegen te werken. Hier had de Univerfiteit in Mei VBOCKtij06 door hunnen naderhand zoo vermaard gewordenDoctor in de Godgeleerdheid JOAN PETIT aan Hoofdft.IVde Prinfen van het Koninklijk Huis een voorltel latendoen, om den Paus, die enkel uitvlugten zocht,na C. G.Jaario73.tot 1517.op nieuw de gehoorzaamheid op te zeggen, en denhier voor gemelden Brief der Univerfiteit van Touloufete laten verbranden. De zaak kwam voor hetParlement, hetwelk het laatfte volkomen goedkeurde, maar het eerfie voor eene Nationale Sijnode voorbehield.Alleen verordende het, dat aan den Paus,de Kardinalen, en zijne ambtenaren geene annatennoch andere belastingen zouden betaald worden.Kort voor dat de Nationale Kerkvergadering inFrankryk een begin nam, was INNOCENTIUS overleden;de Kardinalen van zijne partij veertien in getal,befloten tot eene nieuwe verkiezing, doch dedenvooraf eene plegtige gelofte, die zij met eeneneed bekrachtigden, dat, wanneer één van hun verkoren werd , dezelve terftond afftand zou doen.indien de Tegenpaus insgelijks deed, of kwam tffterven , en deszelfs Kardinalen zich met hen wildei 1vereenigen tot eene, wettige verkiezing van eenei lnieuwen algemeen aangenomen Paus.Hier op verkoren deze Kardinalen te Rome dei 13o(ten November 1406 den Kardinaal van St. Marcus, ANGELO CORRARIO , een' geboren Venetiaan »een man van omtrent 80 jaren, tot Paus, die dei Inaam van GREGORIUS XII aannam. Deze had dKardinalen voornamelijk aangefpoord, om den bcyengemelden eed af te leggen, en men had het 1F 5daai

poK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.Kerkvergaderingin Frankryk.daarom boven anderen verkozen, omdat hij ookgodsvrucht , geleerdheid , fchranderheid met denhoogften ijver voor de eenheid der Kerk fcheen teparen. Maar alle uitzigten hier op werden wederomte leur gelteld, en zelfs DIEDERIK. van Niemvergeet hier de bedaardheid, die eenen Gefchiedfchrijverbetaamt, uit gemelijkheid over de huichelarij entrouweloosheid, waar van hij dezen Paus befchuldigt,dien hij daarom ook doorgaans in plaats vanGREGORIUS ERRORIUS noemt. Zijne eerfte flappenbeloofden veel; nog voor zijne kroning fchreef hijaan BENEDICTUS juist zoo als hij beloofd had, dathij bereid was, afftand te doen, indien deze metbewilliging zijner Kardinalen hetzelfde doen zou.BENEDICTUS beantwoordde zijnen Brief op dezelfdewijze, zoodat in der daad de beide Paufen eenkluchtfpel begonnen, waar mede zij jaren lang Europazochten te verblinden, GREGORIUS fchreef aanVorsten, Heeren en Steden, hen vermanende, medete werken, tot vernietiging der fcheuring. In gemeenzamegefprekken verklaarde hij gereed te zijn,om over zee in het kleinfte bootje, of over land tevoet met een' ftok in de hand naar de afgelegenftelanden te willen reizen , indien hij daar mede totdit doel iets kon toebrengen. Evenwel, zegt de bovengemeldeSchrijver, was hij niet anders dan eengroot huichelaar.De Kerkvergadering in Frankryk, die in Novemberdes jaars 1406 geopend werd, na de zaak vooren tegen door ia van hare leden te hebben latenbepleiten, was voor het grootfte gedeelte van ge-voe-

GESCHIEDENIS. 91voelen, dat men aan BENEDICTUS alle gehoorzaamheidmoest weigeren; alle de leden (temden voortegen BENEDICTUS in October 1407 te Savona aankwam,GREGORIUS zette ten laatften in het begindes jaars 1408 zijne reize voort naar Lucca, waarhij begeerde, dat BENEDICTUS bij hem zou komen,of te Pifa of in Livorno. „ De andere Paus," zegtLEONARDO van Arrezzo, die zich toen in het gevolgvan GREGORIUS bevond, wien hij in all« andereopzigten zeer prijst, „ had geen betere gezindheden; maar hij wist zijnen boozen wil listig teverbergen; en dewijl de onze ontweek, fcheen hijhem te gemoet te komen. Hij reisde dus van Savonanaar Porto di Fenere, en , om GREGORIUSnog nader te zijn, naar Spezza. Maar als zij nuoverVBOESIVeene algemeens Kerkvergadering, zonder echter een loofdft. jvast befluit te nemen, misfchien omdat men hoop- \ 3 C. G.anrio73.te, dat de beide Paufen een vergelijk zouden treffen, zonder dat een gedwongen afftand of afzettingot 1517.noodig zou wezen. Om die reden zond de Koningook in het jaar 1407 aan de beide Mededingers eenaanzienlijk Gezantfchap, om hen aan te fporen, datzij zich daar toe wilden laten vinden, ten einde deeenheid der Kerk herfteld mogt worden. Maar eerdit Gezantfchap te Marfeille bij BENEDICTUS aankwam,was hij met zijne partij overeengekomen,dat zij in de laatfte maanden des jaars 1407 te Savonain het gebied van Genua een mondgefprek zoudenhouden; waar tegen GREGORIUS velerhande uitvlugtenmaakte, en toen hij eindelijk van Rome opreis ging, hield hij zich lang te Siena op, waar

92 K E R K E L I J K EV over hunne bijeenkomst malkander Gezanten zonden; wilde de onze, als een Landdier, niet aan deBOEKIVHoofdrt. zeeftrand komen; maar de ander, als een Waterdier,weigerde de zee te verlaten." NIEM ipreektna C. G.Jaar 1073,tot 1517. ernftiger over de zaak, en vergelijkt de beide Paufenin listigheid bij den Duivel, en gelooft, dat ditkenmerken zijn van de nabij zijnde verfchijning vanden Antichrist (*).DeFranfcheHet gedrag der beide Paufen mishaagde niet minKerkverklaartaan velen in Frankryk. De Univerfiteit te Paryszich oii-nam, op het einde des jaars 1407, een befluit, datzijdigtus-het thans tijd was, aan beide de Paufen de gehoorzaamheidIchen debeidePaufen.op te zeggen, hetwelk zij aan alle Vorstenen Prelaten der Westerfche Kerk in eenen rondgaandeBrief meldde.Ook fchreef de Koning aan debeide Paufen, dat, dewijl zij hunnen eed omtrenthet nederleggen hunnerwaardigheid niet gehoudenhadden, hij geen van hun beiden erkennenwilde,te gelijk maakte hij aan alle Christenen openliik bekend, dat hij voornemens was, zich onzijdig tehouden tusfchen de beide Paufen.Geen van hunliet zich echter hier door bewegen; hoezeer de Kardinalenvan GREGORIUS op hem aandrongen; zelfsverfioutte zich een Karmeliter, hem in het aangezigtin eene Kerkrede te Lucca zijnen eed onder hetoog te brengen, waar voor de Neven van den Paushem in de gevangenis deden zetten, GREGORIUSdaar-(*) Leon Aretin. Rerum fuo tempore in Italia Gesta.rum Commentarius in MURATORII SS. Rer. Itttl. T. XIX.pag. 02 s.. •

G E S C H I E D E N I S . 93daartegen verkoos, uit haat tegen de Kardinalen, VBOCKeenige nieuwe, en daar onder twee van zijne Neeven,IVwaar op de oude Kardinalen hem verlieten, en zich Idoofdit.naar Pi fa begeven hebbende, beriepen zij zich op ia C. G.[aario73.CHRISTUS , op eene algemeene Kerkvergadering entot 1517.op den toekomenden Paus.Deze verlegenheid en zwakheid van GREGORIUSboezemde aan BENEDICTUS meer moed en trotsheidin. Dewijl de Koning van Frankryk hem had latenaanzeggen, dat, indien de beide Paufen voor Hemelvaartsdag1408 geen vergelijk hadden getroffen,hij met zijn Rijk de onzijdigheid zou aannemen,zond hij in Mei des gemelden jaars twee Bullen aanden Koning. De ééne was reeds in Mei des jaars1407 opgetleld , maar tot nu toe achtergehouden.In dezelve zegt BENEDICTUS, dat eenige lieden vanGeestelijken en Wereldlijken ftand, door den Duivelverleid waren, om nieuwe verwarringen te ftichten,zijne goede oogmerken te verhinderen, en hem zelfsde fchuldige gehoorzaamheid te onttrekken. Dezeallen, als ook de genen, die hunne ondernemingenbegunftigden, hoe hooge waardigheden zij ook mogtenbekleeden, deed hij raids dezen in den ban,zoodat zij alleen in het fierfuur, en niet dan vanden Paus zouden kunnen geahfolveerd worden; ookbragt hij hun gebied onder verbod van Godsdienst,en ontfloeg hunne onderdanen van den eed van trouwe.Thans echter fcheen hij deze fcherpe Bulledoor de tweede eenigzins te willen verzachten, diein April 1408 was opgefteld, in welke hij zich ovetden Koning, als een Vader over zijnen lieven Zoon,be-

VBOEKIVHoofdfl.na C. GJaar 1073tot 151794. K E R K E L I J K Ebeklaagt, dat hij alle liefde en gehoorzaamheid jegenshem vergeten had, maar hem tevens vvaarfchuwt,dat hij zich voor de ftraffen, in de eerlteBulle begrepen, wachten zou.De Paus had aan de overbrengers dezer Bullenbelast, ze aan den Koning alleen over te geven, endan ten fpoedigften terug te keeren. Maar toen menbij het openen derzelve den beleedigenden inhoudzag, jaagde men deze Boden na, en bragt hen inde gevangenis- Hier op werd in tegenwoordigheiddes Konings, van vele Grooten, Prelaten, Raadsheerenvan het Parlement, Afgevaardigden van deUniverfiteit van Parys en meer anderen, door denParysfchen Godgeleerden, JOAN VAN COURTECUISSE(of Curtacoxa,~) volgens de toenmalige gewoonte,over eene Bijbelfche plaats, ( Convertatur dolor ejusin caput ejus, et in verticem ipfius iniquitas ejusdescendat; concepit dolorem et peperit iniquitatem —Petrus de Luna nominatus Benedictus.^) eene foortvan predikatie gehouden, in welke hij dertien (tellingentegen den Paus wijdloopig bewees, onder anderen, dat hij fchuldig was aan meineedigheid enaan Ketterij. Een ander Leeraar der Univerfiteitverzocht, in haren naam, dat de Bul van Excommunicatievoor wederregtelijk, oproerig, en heleedigendvoor de Koninklijke Majefteit mogt verklaardworden, in welk verzoek de Koning bewilligde, enden Kanfelier gebood in deze zaak te doen, watregt was. Deze liet de Bul in twee deelen fcheuren,waar van hij het een aan de Koninklijke Prin»fen en Raden, het ander aan de Prelaten, Rectoren

G E S C H I E D E N I S . 95en de Univerfiteit van Parys gaf, met last, om daar VBOESmede geregtelijk te handelen ; deze beide partijen IVfcheurden de hun gegevene deelen der Bulle in nog loofdft.kleiner ftukjes.Hier op volgden nog andere befiuiten tegen denPaus en zijne vrienden. De Koning gebood, denMarfchalk BOUCTCAULT , Stadhouder van Genua ,PETRUS van Luna, zoo lang gevangen te houden,tot hij met zijnen mededinger dadelijk vrede gemaakthad. Maar de Paus, die zijne galeien fteeds geteedhield, ontvlugtte met dezelve naar zijn vaderlandSpanje, en nam zijn verblijf te Perpignan. Nuwerd de onzijdigheid door den Koning volkomenbekrachtigd. Eene nieuwe Kerkvergadering, welkehij nog in het jaar 1408 te Parys liet houden, moestaan deze onafhankelijke Kerkenorde in Frankrykmeer vastigheid geven. Verfcheidene Prelaten, diede partij van den thans verworpen Paus gekozenhadden, werden door de Univerfiteit van Parys aangeklaagd,en gedeeltelijk gevangen gezet. De overbrengersder Bulle werden in zwart lijwaad, waarop zij zelve, de Bulle aan den Koning overgevende,en ter zijde het wapen van BENEDICTUS omgekeerd,gefchilderd waren, met papieren mutfen ophet hoofd, op welke ftond: Deze zijn jegens dtKerk en den Koning trouweloos! op een fchavot t£pronk gezet, en vervolgens de één voor zijn leven,de ander voor drie jaren ter gevangenis verwezen.Ook gaf de Kerkvergadering een voorfchrift omtrentde inrigting van het Kerkbeftuur, tot dat 'er eerregtmatige Paus zou verkoren zijn.Reed;ia C. G.[aario73.:ot 1517-

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73,iot 1517.DeKardinalenfchrijven96 K E R K E L I J K EReeds te voren had de Koning van Frankrykaan de Kardinalen van beide de Paufen in Mei 1408gefehreven, dat zij de boosaardige en bedriegelijkerustverftoorders ANGELO CORRARIO en PIETER VANLUNA zouden verlaten, en aan de uitroeijing derfcheuring arbeiden. Ook fchreef de Univerfiteit vanParys aan hun in denzelfden zin; doch eer dezeBrieven door hen ontvangen werden, hadden deeene algemeeneKardinalen van GREGORIUS hem reeds verlaten, enzich naar Pi fa begeven, ook waren de KardinalenKerkvergaderingvan BENEDICTUS van dezen afgefcheiden en naaruit. Livorno geweken, hetwelk toen onder de FranfcheHeerfchappij ftond, en zich met de eerstgemeldenvereenigd hebbende, fchreven de eerstgemelden eenenBrief aan al de Geloovigen, dat zij GREGORIUS alseen' ketter en onderhouder van de fcheuring haddenverlaten, en hem de gehoorzaamheid opgezegd, vermanendehen , daar in hun voorbeeld te volgen; aanGREGORIUS zeiven fchreven zij, hem zijne meineedigheidonder het oog brengende, met vermaningom op de door hen uitgefchrevene algemeene Kerkvergaderingte Pifa te verfchijnen , en volgens zijneneed afftand te doen, met aanduiding, dat, zoohij niet mogt verfchijnen , de Kerkvergadering eenregtvaardig vonnis over hem zou ftrijken. Omtrentop dezelfde wijs fchreven de Kardinalen van BENEDICTUS aan dezen, maar in eenen beleefderen ftijl.Voorts zonden de Kardinalen eenparig eenen Briefaan alle Prelaten, heu noodigende, om zich op deKerkvergadering, die te Pifa in Maart des jaars1409 ftond gehouden te worden, te laten vinden,in

G E S C H I E D E N I S . 97in welken Brief de beidePaufen insgelijks weinigBOEKverfchoond maar hun onloochenbare daadzaken teIVlast gelegd werden.Hoofdrt.De beide Paufen GREGORIUS en BENEDICTUS na C. G.Jaano73.verzuimden niet, hunne waardigheid te handhaven. tot I5I7-GREGORIUS verklaarde in eene Bulle, in het beginDe beidedes jaars 1409, de tegen hem vereenigde Kardinalen,Paufenvoor afvalligen, fcheurmakers, lasteraars, meineedigen,zamengezworenen , fchuldig aan waarzeggerij, insgelijksfchrijvetiieder eenevalschheid en misdaad van gekwetfte Majefteit, en Kerkvergaderinggebood aan alle Bisfchoppen, den ban tegen dezelvenopenlijk bekend te maken. Aan deuit.Florentijnenbijzonder rigtte hij eene verantwoording, in welkehij onder anderenzeide, dat hij reeds vroegereene Kerkvergadering uitgefchreven had, voor welkehij Hechts eene veilige plaats zocht.Ook zond hijGezanten naar Hongaryen, Polen en andere landen,omdezelve in gehoorzaamheid te houden. In Duitschlandwas Keizer RUPRECHT op zijne hand. In Italiëhad hij behalve den KoningLADISLAUS weinigaanhangers; eindelijk vond hij in het jaar 1409 eeneplaats in het Venetiaanfche, Udin in Friaul,hij zijne Kerkvergadering houden wilde,waatBENEDICTUS was echter het eerst geteed met zijne Kerkvergaderingte Perpignan,welke hij den iften November1408 opende.Doch eenigen van de leden derzelveraadden hem, door Afgevaardigden zijne waardigheidte Pifa neder te leggen, terwijl anderen helvoor raadzamer hielden, dat hij tijd zocht te winnen;waar over zoo veel twist ontftond, dat d

VBOEKIVHoofdrt.na C. G.Jaario73.tot 1517.Kerkvergaderingte Pifa.98 K E R K E L I J K Eter zulke voorflagen deden, die hem niet behagenkonden.Dus had men te gelijker tijd drie Kerkvergaderingenen twee Paufen, zonder dat men vooruit konzien, welke dezer partijen de overhand zou bekomen.Behalve de algemeene verwarring, hier uitontftaande, gaf deze verdeeldheid ook aanleiding totbloedige tooneelen. Dus ftreden JAN, Hertog vanBeyeren, en DIRK VAN PERVIS om het Bisdom vanLuik, de eerfle was door Paus URBANUS VI bevestigd,de ander, door de Luikenaars verkoren,verwierf de goedkeuring van BENEDICTUS XIII.Hier uit ontïtond een oorlog, in welken de LuikenaarsHertog JAN in Maaftricht belegerden, maardoor den Hertog van Burgondi'ê in het jaar 1408geflagen werden , waar op Hertog JAN in het bezitvan het Bisdom bevestigd werd.RUPRECHT zichIn Duitschland bevond Keizerin het begin des jaars 1409 met vele Duitfche Rijksvorstente Frankfort aan den Main, aan welke hijfchriftelijk de zaak van GREGORIUS aanprees, dochflechts van weinigen gevolgd werd.Inmiddels kwam de Keikvergadering te Pifa bijeen,alwaar van tijd tot tijd 22 Kardinalen, 4 Patriarchen, 12 Aartsbisfchoppen en Gevolmagtigdenvan 14 afwezenden , 80 Bisfchoppen en Plaatsbekledersvan 102 anderen, 87 Abten, benevensProcurators van 202 anderen, 40 Priors , en ookAfgevaardigden van de Univerfiteit van Parys eiivele andere; Afgevaardigden van meer dan 101 Metropolitaan-en Kathedraal - Kerken; meer dan 300Doe

GESCHIEDENIS. 99Doctoren in de Godgeleerdheid en het Kanonieke of VBOEKKerkelijke Regt; eindelijk Gezanten der KoningenIVvan Frankryk, Engeland, Portugal, Polen, Borloofdflhemen, Sicilië en Cyprus, behalve andere Vorsten, ia C. G[aario73vergaderden.:ot 1517Onder al de Godgeleerden, die hier tegenwoordig[OANNESwaren, muntte niemand meer uit dan JOANNES GER-GERSON.SON, Kanfelier der Univerfiteit van Parys. Dezewas in het jaar 1363 in het Dorp Gerfon, in hetKerspel van Rheims, niet ver van Rhetel, geboren,en heette eigenlijk JOAN CHARLIER. Veertien jarenoud, kwam hij als Artista, of leerling der vrijekunften, in het Kollegie van Navarre, te Parys;eenige jaren daar na ftudeerde hij in de Godgeleerdheid,onder aanvoering der beide vermaarde mannenPIETER D'AILLY en GILLES of ÊGIDIUS DECHAMP.In het jaar 1387 was hij, als Baccalaureus der Godgeleerdheid,één van de Afgevaardigden der Univerfiteitaan KLEMENS VII in haren twist met de Dominikanen.In het jaar 1392 werd hij Doctor derGodgeleerdheid, en drie jaren daar na Kanfelier derKerk en Univerfiteit van Parys, nadat zijn leermeesterD'AILLY deze waardigheid nedergelegd had. Ookbenoemde hem de Hertog van Burgundië tot Dekender Kerk van Brugge, GERSON wankelde tot aande Kerkvergadering te Pifa toe, omtrent de middelentot herftel der eenheid in de Kerk, en zou gaarngezien hebben, dat een vrijwillige afftand der Paufenhad plaats gevonden, als het zachtfte en gefchiktftemiddel, maar nu men te Pifa voornemenswas, vaste maatregelen te volgen, werd hij een on-G aver-

IOQK E R K E L I J K EV verfehrokken en kundig voorftander van die grondregelen,welke meest gekant zijn tegen de onbeperkBOEKIVte heerfchappij der Paufen; hij was de eerfte enHoofdft.naC. G. voornaamfte voorftander van die leer, welke naderhandde Gallicaanfche genoemd is, wier aanhangersJaar 1073.tot 1517.zich federt voornamelijk op hem beroepen en hemals hunnen leermeester erkend hebben. Deze grondregelsontwikkelde hij eerst in het jaar 1409 in eenafzonderlijk gefchrift: Tractatus de Unitate Ecclefiastica(*); waar in hij beweerde, dat de eenheidder Kerk beftaan kon zonder zigtbaar Opperhoofd,als Stadhouder van CIIRISTUS. In eene Redevoering,door hem gehouden, voor de Engelfche Gezanten,die door Parys naar Pifa reisden, beweerdehij de regten eener Kerkvergadering , die ookzonder den Paus bijeen kon komen (f). Nog vermaarderis zijne verhandeling: Libellus de AuferibilitatePapte ab Ecclefia (§), in welke hij de gevallenbepaalt, dat de Kerk eenen tijd lang eenenPaus kan ontbeeren.Handelirgen derKerkvcrgaderinj;te Pifa.De invloed van zulk een man moest ongemeengroot op deze vergadering zijn, die den 25ftenMaart 1409 geopend werd, en reeds in de tweedezitting ernftige maatregelen tegen de beide Paufennam. In de vierde zitting werden zij beiden, omdatzij niet in de vergadering verfchenen waren ,voor ongehoorzaam, (contumaces,) verklaard, evenwel(*; Opp. Tom. II. P. I. pag. 114.(f) Propofitio facta coram anglicis etc. pag. 123..(§) Pag. 209.

GESCHIEDENIS.ÏOtwél werd hun nog een nader uitftel verleend tot hetbeflisfend vonnis.Ondertusfchen verfchenen de Gezantenvan Keizer RUPRECHT, die een gefchriftovergaven, hetwelk 24 punten van bezwaar tegende regtmatigheid dezer Kerkvergadering behelsde,en eenen voorflag, om dezelve naar eene andereplaats, ten genoege van den PausGREGORIUS , teverleggen, alwaar deze zich dan zou laten vinden,cn zijne waardigheid nederleggen, om den vrede deiKerk te bevorderen.Zonder echter hier op het antwoordder Prelaten af te wachten, vertrokken dezeAfgezanten, na een appèl des Keizers tegen dezeKerkvergadering openlijk te hebben laten aamlaan.Deze ging echter met hare zaken voor, en fprak De Kerkvergaderingzetin hare XVde zitting den sdenjunij 1409 het vonnisuit tegen PIETER VAN LUNA en ANGELO CORRARIO, de beide. Paufen afhen verklarende voor fcheurmakers, ketters en meineedigen, der Paufelijke waardigheid onwaardig, verbiedende alle Christenen, op ftraffe des bans, hei 1verder te gehoorzamen, enz. De volgende zitting de rKerkvergadering was niet min merkwaardig. ' In dezelve deden al de Kardinalen de belofte, dat, indien iemand hunner tot Paus zou verkoren worden >hijzouzórgen zou, dat de Kerkvergadering niet uitee: 1gaan , voor dat eene behoorlijke Hervormt^ Tder algemeene Kerk en van haren toeftand, zoo 1 ihet hoofd als de leden, zou daargefteld zijn.Indie 1iemand buiten de Kardinalen mogt vetkozen woiden , zou hij hetzelfde moeten beloven.VBOEKIVHoofdfl.naC G.Jaario73.tot 1517.Den i5den Junij 1409 gingen 24 Kardinalen 1 e En verbiestPifa in het Conclave, die den 2.6Hen dier maanALEXAEJnG 3 de

10aK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdfl.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.DER VtOtPaus.den Kardinaal PIETERPHILARGI , dien men ook denKardinaal van Milaan noemde, en die den naam vanALEXANDER V aannam, tot Paus verkoren. Hij was eengeboren Griek, uit het Eiland Candia, oudtijds Creta ,wiens vader, moeder en ganfche namaagfchap onbekendwas. Hij was als een arme jongen door eenenItaliaanfchen Franciskaner op gemelde Eiland opgenomen,en in het Klooster van zijne Orde aldaar gebragt.Zijn weldoender had hem vervolgens naarItalië medegenomen, daar na had hij in Italië, teOxford, en te Parys geirudeerd , en was vervolgensin gunst gekomen bij JOAN GALEAZZO VISCONTE, Heer van Milaan, en eindelijk Bisfchopder laatstgemelde ftad geworden. Toen hij tot Pausverkoren werd, was hij omtrent 70 jaren oud, eengoedhartig en milddadig man, die van een goed levenhield en bijzonder gaarn fterke wijnen dronk.Hij verbeterde volftrekt niets , zocht ieder een tebehagen, en kon niemand iets weigeren. Maar daardoor hield hij ook in het wegfchenken van gunstbewijzenen geestelijke waardigheden geen maat noch orde.Voornamelijk begunftigde hij de Monniken van zijneOrde, en zijne Hofgeestelijken. Zoo befchrijft hemDIEDERIK van Niem. PLATINA roemt zijne milddadigheid,die zoo groot was, zegt hij, dat hijbinnen kort niets, voor zich overhield, waarom hijibmtijds in boert zeide: dat hij een rijk Bisfchop, eenarm Kardinaal en een bedelende Paus geweest was.Na zijne verkiezing herhaalde hij zijne belofte,iiopens de hervorming der Kerk, maar op dezeKerkvergadering gebeurde daar niets van; integendeel

G E S C H I E D E N I S . 103deel kondigde hij eene nieuwe Kerkvergadering aantegen het jaar 1412, op welke deze zaak zou behandeldworden. Waar mede hij den 7den Augus- |tus 1409 de vergadering te Pifa befloot.Deze Kerkvergadering , bijeengeroepen , om defcheuring in de Kerk weg te.nemen, had ondertusfchendezelve nog vermeerderd, door het verkiezenvan eenen derden Paus, terwijl de beide anderenhardnekkig hunne waardigheid bleven handhaven.zij" 5; I(*) Dispenfatio habita per fcriptum fuper materüConcilii generalis cum quodam Scholastico Parifienfi Opppag. 70-G 4VBOEKIVloofdft.ra C. G.[aan 073.:ot 1517.Oordelenover deKerkvergaderingvan Pifa.Ijverige aanhangers van dezen velden over haar eenongunftig oordeel, BONIFACIO FERRERI , (gemeenelijkFERRERIUS of FERRARIUS genoemd,) Priorvan het groot Karthuizer Klooster, en Broeder vanden vermaarden Heiligen VINCENTIO FERRERI,noemde haar in eene verdediging voor BENEDICTUSXIII eene hoogst verdoemde zamenkomst van Duivelen,eene ketterfche en oproerige vergadering; ookwilde de Heilige ANTONINUS , Aartsbisfchop vanFlorence, die kort na deze tijden gefchreven heeft,haar voor geene regtmatige Kerkvergadering erkennen.Maar bijzonder merkwaardig zijn de klagtenvan NICOL. VAN KLEMANGIS over dezelve (*):Wat heeft toch daar de Kerke Gods en het volkbedrogen, en hen overgehaald om te roepen: Vrede,vrede! daar geen vrede was, wat anders, dan dalvleeschgezinde en gierige menfchen, (hoedanigen 'eioveral , wegens het verkouden der liefde , veler[

vV zijn,) vol brandend haken naar Prebenden, en geheelverblind, de Hervorming der Kerk, welke deBOEKIVHoofdrt. meeste opregte Geloovigen boven alle dingen voltrokkenwenschten, verhinderd hebben, en terftondna C. GJaar 1073.tot 1517. tot eene nieuwe verkiezing overgegaan zijn , waarna, en na het bekomen der bevorderingen, die zijwenschten, zij gefchreeuwd hebben: het is vrede!en na het afbreken der vergadering, met den doorhen gezochten vrede, dat is, met hunne bevordering,naar huis gekeerd zijn? "I . FXANlK R r'i '104 K E R K E L IJ K ETerwijl de nieuwe Paus ALEXANDER V eenezwakke regering voerde, en zich geheel liet' befturendoor den Kardinaal EALTHAZAR VAN COSSA, Legaatvan Bologna, hield BENEDICTUS, die Spanje3p zijne zijde had, eene Kerkvergadering te Perpig.nan tegen die van Pifa , en GREGORIUS , die in hetKoningrijk van Napels en eenige andere Italiaanfcheanden erkend werd, federt Junij 1409 eene derdeKerkvergadering te Cividal de Auflria in het Vent.iaakfehe, op welke hij PIETER van Lima en PIErERvan Candia als fcheurmafcers veroordeelde, en.He hunne verrigtingen voor nietig verklaarde. Maar1oen de Venelianen de verkiezing van ALEXANDERt J ;oedkeurden,fpoedde hij zich, om heimelijk hun gel«d te ontkomen, vlugtende naar Gaêta, alwaar1 ij, met een klein gevolg, onder befcherming vant en Koning LADISLAUS , leefde.Deze Koning, die zich van Rome had meestert emaakt, werd door den Paus ALEXANDER desweisêhÜ eene openbare verklaring, veroordeeld alse nWedig leenman en vijand der Kerk, die zijnKo-

G E S C H I E D E N I S . 105Koningrijk en goederen verbeurd bad. De bovengemeldeKardinaal van Cos/a onderlteunde dit vonVBOEKIVnis met de wapenen, met wien zich LODEWYK de j loofdft.Jongere, Hertog van Anjou, die reeds door KLE- ! ia C. G.aar 1073.MENS VII tot Koning van Sicilië gekroond was, •ot 1517.vereenigde; deze beiden veroverden verfcheidene ftedenin de nabuurfchap van Rome, en werden zelfs vaneen groot gedeelte dezer ftad meester, ALEXANDERzou nu zich gaarn naar deze hoofdftad begevenhebben, maar COSSA, die hem genoegzaam geheelbeheerschte, noodzaakte hem in het midden van denwinter naar Bologna te reizen, waar hij in het begindes jaars 1410 aankwam, en eene Bulle uitgaf,ïn welke hij de beide Tegenpaufen als fcheurmakersveroordeelde. Hier te Bologna overleed hij den3den Mei 1410, niet zonder vermoeden van vergift,hem door den Kardinaal COSSA toegediend,waar over deze ten minften nog op de Kerkvergaderingvan Conflans befchuldigd is geworden, hoewelde zaak niet geheel zeker bewezen is.Hoe het zij, deze zelfde Kardinaal werd reeds JOANNESXXIIIden i7den Mei 1410 onder den naam van JOANNESwordtXXIII, zijn opvolger. Algemeen komen de Schrij Paus.vers van dien tijd daar in overeen, dat zijne verkiezingdoor dwang gefchied is. DIEDERIK vanNiem, die ook zijn Geheimfchrijver geweest is, gelijkvan vier voorgaande Paufen , zegt uitdrukkelijkvan hem, dat hij zich ingedrongen heeft, en aiseen dief en roover in de fchaapsftal is ingtflopen.JAKOB FiLiP VAN BERGAMO , een vermaard AugustinerMonnik, die niet lang na deze tijden gefchre-G 5veu

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario-3.tot 1517.Zijn karakter.106 K E R K E L IJ K Even heeft, verhaalt, dat de Kardinalen hem verzochthadden, hun te zeggen, wien hij dan verkozen wildehebben, en dat hij den mantel van den HeiligenPETRUS deed brengen, om hem den genen om tehangen, die Paus zijn zoude; waar op hij dien zichzeiven omhing, met de woorden: Ik ben Paus! enonder hevige bedreigingen tegen de Kardinalen; in dehoofdzaak ftemt.ook PLATINA overeen. Ondertusfchenhad hij den fchijn vertoond, dat hij niets minderzocht dan de Pausfelijke waardigheid, en aan deKardinalen hunnen medebroeder CARACCIOLO aangeprezen, wel een goedgezind, maar geheel ongeleerd, plomp en tot de Pausfelijke regering volftrektonbekwaam man, waarfchijnlijk , omdat hij welvoorzag, dat deze in geene aanmerking kon komen.Over de begaafdheden en het karakter van dezenJOANNES XXIII, zijn het de Schrijvers insgelijks vrijeens. Hij ftamde uit eene adelijke familie af in hetNapelfche. In zijne eerfte jeugd ging hij met eenigenvan zijne broederen, hoewel hij een Geestelijkewas, uit op zeerooverij of kaperij, en bij deze gelegenheidnam hij de gewoonte aan, welke hij zijnganfche leven behield, om bij nacht te waken. Naderhandbegaf hij zich naar Bologna, waar hij velejaren als ftudent leefde, (fub fludenth figura, zegtDIEDERIK van Niem,') zonder veel te leeren. BONIFACIUS IX benoemde hem tot Aartsdiaken dierftad, waar door hij tevens het hoofd der HoogeSchool aldaar werd. Vervolgens aan het PaufelijkHof gekomen, werd hij Kamerheer bij den gemeldenPaus; alwaar hij de Simonie, welke aan datHof

G E S C H I E D E N I S . 107Hof heerschte, meesterlijk flim en voordeelig wistBOEKte oefenen; voornamelijk verzamelde hij groote geldfommendoor de aflaatkramers, die hij, in naam van Hoofdrt.IVden Paus, naar Duitschland en de Noordfche landenzond. Deze kondigden eene volkomene vergena C. G.jaano73.tot 1517.ving van zonden aan. „ Ik zelf, " fchrijft VANNIEM,„ heb hen meermalen hooren prediken, datzelfs de Heilige PETRUS, als hij nog leefde, geenegrootere magt zou hebben om de zonden te vergeven, dan zij van BENEDICTUS ontvangen hadden ,tot heil der zielen van die genen, aan welke zij dezemededeelden, en dat alles , wat hun voor dezenaflaat gegeven werd, tot bijftand van den GriekfchenKeizer tegen de Turken gezonden werd." Als iemandhun tegenfprak, verklaarden zij hem voor een'Ketter en Scheurmaker , en vervolgden hem,zoodathij genoodzaaktwas, door bidden en geldgeven,hen te vrede te {tellen.Op deze wijze hadden zij in twee jaren tijds meer dan 100,000 Goud.guldens verzameld.Toen zij daar mede te Romtgekomen waren, deed de voor naam fte van hen, dtBenedictiner ANTONIUS aan den Kamerheer VAPCOSSA, zestien dagen lang, daar over rekening, tei 1huize van eenen koopman. Maar, nadat coss/door BONIFACIUS tot Kardinaal en vervolgens toLegaat van Bologna benoemd was,liet hij den gemelden koopman, die hem derwaards gevolgd was,onthoofden.Den Monnik ANTONIUS , die nog eenige duizend Goudguldens overgehouden had, ondaarvoor eene voordeelige Prebende te koopenwierp hij in de gevangenis, en ontnam hem di tgeldt5V

1 0« K E R K E L I J K EVgeld , waarom deze ongelukkige zich zeiven in deBOEK gevangenis verworgde, COSSA had deze lieden befchuldigdvan een oproer tegen hem te willen nachIVHoofdft.na C. G. ten, onder welk voorwendfel hij vele menfchen vanJaar 1073. alle (tanden ter dood liet brengen, en anderen uittot 1517.de ftad bande. Met dit geld deed hij, door woekeren,te Rome groote winden.Hij werd van denPaus als Legaat of Stadhouder naar Bologna gezonden,deels opdat hij dus van zijne bijzit te Romezou verwijderd worden, en deze naar haren mante Napels zou kunnen keeren; deels om Bolognaweder onder de heerfchappij van den Paus te brengen, hetwelk de erfgenamen van JOAN GALEAZZOVISCONTE , Hertog van Milanen , thans bezaten.Hier in flaagde deze oorlogzuchtige Kardinaal ongemeenwel, en bemagtigde Bologna, in welke ftadhij jaren achter een genoegzaam als Heer en Meesterniet flechts ftreng, maar wreedaardig heerschte;zelfs behandelde hij de volgende Paufen verachtelijk,en was een van de voornaamfte aanleggers, om deKerkvergadering van Pifa te beleggen, op welkeeenige Kardinalen hem reeds tot Paus wilden verkiezen,maar hij prees hun PIETER vanCandiazm,ALEXANDER V, welken hij ook geheel beheerschte,RIK van Niem nog, dat hij, volgens een openbaargerucht, gedurende zijne regering te Bologna, 200echte vrouwen, weduwen en jonge dochters, ookvele Nonnen onteerd hebbe, van welke fommigendoor hare mannen, anderen door harenabeftaandenwerden omgebragt, zonder dat hij zich daar medegelijk wij gezien hebben. Bij dit alles voegt DIDE-be-

GESCHIEDENIS. 109bemoeide. Een ander Geheimfchrijver van dezen VBOESPaus, LEONHARDUS ARETINUS , befchrijft zijn karaktermet weinige woorden: hij was in tijdelijke Hoofdtt.IVdingen een groot man; maar in geestelijke volftrekt na C. G.Jaano73-niets en geheel onbekwaam. Ook erkent PLATINA ,tot 1517.dat hem naderhand vele misdaden en wel van degroffle foort, te last zijn gelegd, en dat daar van40 punten dadelijk bewezen zijn.Zijne Pausfelijke regering was onrustig door geZijn oordurige oorlogen, in welke hij echter niet zeer gelukkigwas. Hij verbond zich met LODEWYK vanAnjou tegen LADISLAUS, Koning van Napels, welkelaatfte aan den Paus GREGORIUS eene fchuilplaatsin zijne landen verleende. Maar de vloot vanLODEWYK werd door de Napolitanen geflagen, etden Paus werden vele fteden door misnoegde edellieden ontnomen, onder welken de voornaamfte waiKAREL van Malatesta, Heer van Rimini, dien hi ite vergeefs zocht te bewegen, om hem als Paus terkennen. Het jaar 1411 was voor hem gelukkiger 5rin hetwelk LODEWYK eene volkomene overwinniniop LADISLAUS behaalde, waar over de Paus te Rcme eene zegepraal hield; maar LADISLAUS zijn veilies fpoedig herlteld hebbende , noodzaakte zijne tkmededinger het Rijk te verlaten en naar Provence e 1keeren. Thans was de Paus in de engte, die evergeefs in December 1411 LADISLAUS in den ba ndeed, en een' kruistogt tegen hem liet predikei 1.LADISLAUS daartegen trok de Florentijnen van dt nlog metLAUSPaus af, als ook des Paufen Bevelhebber SFOR2 Avan Corignuola, ook hernamen de fteden Bologi \avaLADISKoningvanNapels.

H OK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft,na C. G.Jaario73.tot 1517.JOANNES Om aan het verdrag met LADISLAUS te voldoen,XXIlIhad JOANNES XXIII geld noodig; hetwelk hij door\vordt uitRome nieuwe belastingen en door knevelarijen te Romeverdreven.poogde te verzamelen. Spoedig ontftond 'er nieuwmisnoegen tusfchen hem en den gemelden Koning,die in het jaar 1413 eenen inval deed in het Paufelijkgebied, ja zelfs Rome bemagtigde, terwijl dePaus naar Viterbo vlugtte. In Rome werden al dekostbaarheden en fchatten van den Paus en der Kerkeneen roof der Napolitanen, en velen der hoogeGeestelijkheid fchoten 'er hun vermogen ja zelfs hunleven bij in. De Paus zich te Viterbo niet veiligachtende, floeg intusfchen zijne hofhouding te Bolognaop.Dood van De Paus vond vervolgens in den nieuwen KeizerKeizer SIEGMUND of SIGISMUND eenen vriend. Keizer RURUPRECHTSIEGMUND PRECHT was in het jaar 1410 overleden; na zijnenOf SIGIS- dood fcheen 'er een tweelpalt in Duitschland teMUNDKeizer.en Forli hare vrijheid , waar op JOAN zich gedwongenvond, tot een verdrag met Koning LADISLAUSte komen, wien hij beloofde 220,000 Goudguldenste zullen betalen, waar tegen de Koning den PausGREGORIUS XII zou verlaten, en JOANNES XXIIIerkennen. Dit verdrag werd in het jaar 1412 gefloten, en ingevolge hetzelve moest GREGORIUS hetRijk van Napels verlaten, gelijk hij deed, begevendezich naar Rimini, waar hij door het Huis Malatestawel ontvangen werd.zullen ontdaan, zoo als 'er in de Kerk plaats had.De Boheemfche Koning WENZEL bleef nog fteedsden titel van Keizer voeren; een deel der Keurvorsten

G E S C H I E D E N I S .ten verkoos tot Keizer zijnen Broeder, den Koning VBOEKSIEGMUND of SIGISMUND; een ander deel zijneniVNeef, JOBST of JODOCUS, Markgraaf van Moravië. Hoofdft.De dood des laatften, die in Januarij 1411 volgde, na C. G.Jaario73.maakte hier echter fpoedig een einde aan, en vereenigdealle (temmen voor SIGISMUND , die reeds intot 1517.het jaar 1410 JOANNES XXIII voor den regtmatigenPaus erkend had. Toen deze Vorst dan in het jaar1413 in Italië kwam, lloot de Paus, die hem voorzijnen befehermer aanzag, tegen LADISLAUS naauwevriendfchap met hem , terwijl de Keizer van zijnezijde met geene goede oogen kon aanzien, dat LADISLAUS meester van Rome zou blijven.De Paus was tevens bedacht, op eene Kerkvergadering,welke, ingevolge het befluit der Kerkvergafchrijft deDe PausKerkvergaderinderingte Pifa, binnen drie jaren moest gehoudenworden. Hij had wel reeds in het jaar 1412 eene van Konftansuit.Kerkvergadering te Rome beginnen te houden, maardeze was, wegens het klein getal Prelaten, die daartegenwoordig waren , van geen belang. Men verfpildedaar den tijd, zegt NICOL. VAN CLEMAN-CIS ( *), met noodelooze raadplegingen; en eenevreesfelijke uil, die vlak tegen over den Paus kwamzitten, en hem ftijf aankeek, veroorzaakte hem eenegroote ontfteltenis, terwijl de leden hem befpotteden.Thans voornemens om eene andere plaats voor eenealgemeene Kerkvergadering uit te vinden , liet deKeizer hem verzoeken, om daar over met hem tefpreken. In een mondgefprek, door hen gehouden,werdCO Opp. p. 75- faper materia Concilii generalis.ui

112 K E R K E L I J K EV werd de Zwabifche Rijksftad Confians, fchoon nietBOEK ten genoegen van den Paus, bepaald, tot de plaatsIVdezer Kerkvergadering. In dit mondgefprek vermaandede Keizer den Paus, dat hij zijne ergerlijke zeHoofdftna C. G,Jaar 1073. den zou verbeteren, en de Paus beloofde, dat hijtot 1517.zijne buitenfporigheden en inzonderheid de Ketterijder Simonie zoude nalaten. Thans maakte SIGISMUND in eene algemeene uitfchrijving van Octoberdes jaars 1413 in geheel Europa bekend, dat hijmet den Paus JOANNES XXIII was overeengekomen,omtrent eene algemeene Kerkvergadering te houdenden iften November des volgenden jaars te Conflans,waar toe hij alle veiligheid en befchermingbeloofde; ook meldde hij dit aan GREGORIUS XII ,dien hij echter geen Paus noemde, en liet 'er aanBENEDICTUS XIII insgelijks door den Koning vanArragon berigt van geven. Eindelijk kwam hier inDecember des jaars 1413 de aankondigingsbulle vanden Paus JOANNES XXIII bij , waar in hij alle Prelatenvermaande, om deze Kerkvergadering perfone-1'rjk bij te wonen; en alle Vorsten en anderen , dieop dezelve iets nuttigs konden uitvoeren , om zedoor Gevolmagtigden bij te wonen.Hervormingde '• leen het wegnemen der Scheuring en herftel vanHet oogmerk dezer Kerkvergadering was niet al-Kerk irrhethoodde Eenheid der Kerk , maar bijzonder verwachtteen de lc - de algemeene wensch van haar eene Hervorming,den begeerd.( Reformatie , ) der Kerk, zoo wel in het hoofdah in de leden, van de noodzakelijkheid van hoedanigeHervorming men algemeen overtuigd was.Het verbazend zedebederf, hetwelk zich van hetNlCOLl lUSPau-

G E S C H I E D E N I S . ir 3Paufelijk Hof over de Geestelijkheid verfpreid had,voornamelijk, federt de fcheuring in de Kerk hadfiand gegrepen , was thans tot die hoogte geklommen,dat hetonverdragelijk was geworden;groote mannen verhieven deswegens luide klagten,en floegen te gelijk middelen voor om zoodanige hervormingdaar te ftellen.DE CLE--MANG1S.Onder dezen muntten voornamelijk uit NICOLAUSDE CLEMANGIS , PETRUS ü'AILLY en JOANNESGERSON. NICOLAUS DE CLEMANGIS, eigenlijk CLA-MENGE, naar zijne geboorteplaats, een ftadje vandezen naam in het Kerspel van Chalons in Champagne,een geleerd man, was de eerfte, die zijneftem luidkeels verhief, in verfcheidene gefchriften,gefprekken en redevoeringen. Zijne fchriften, die hiertoe behooren, zijn zijne Brieven, een HeldendichtDeploratio Calamitatis Ecclefiasticce per Schismanefandisftmum, eene Verhandeling: Non mentis tantumeffectu a Bahijlone discedendum; fed etam pe>dibus corporis; eene fuper materia Concilii Generalis,waar in hij bijzonder daar op aandringt, datmen de Kerk, ten minften in zaken, die het geloofniet betreffen , niet voor onfeilbaar mag houden.Doch het voornaamfte of hoofdwerk van dezenSchrijver over dit onderwerp is dat, hetwelk den titelvoert: De Corrupto Ecclefiae Statu, of ook deRuina Ecclefice, waar in hij de gierigheid der Geestelijkheidaanmerkt als den wortel van het ganfcheverderf der Kerk; voornamelijk teekent hij de hebzuchtder Paufen met zwarte kleuren , vervolgensder Kardinalen, Bisfchoppen, Kanunniken, Monni-XVII. DEEL. H ken;VBOEKIVHoofdfr.na C. G-Jaano73-tot 1517.

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.l I 4K E R K E L I J K Eken; in het gemeen zegt hij: „ Is iemand hedendaagslui, en tot dartelen lediggang geneigd, danhaast hij zich, om een Priester te worden. Alsdan bezoeken zij vlijtig de hoerhuizen en kroegen,waar zij hunnen ganfchen tijd met zuipen, vretenen fpelen doorbrengen; dronken zijnde razen, vechtenen tieren; den naam van God en de Heiligenmet hunne onreine lippen verwenfchen; totdat zijeindelijk uit de omhelzingen van hunne Hoeren -totden Altaar komen." Van de Nonnen wil CLEMAN-GIS fchaamteshalve niet veel zeggen; maar dit is genoeg;dat hij hare Kloosters voor hoerhuizen verklaart,en van een meisje, hetwelk den fluijer aanneemt,fchrijft, dat dit hetzelfde is, als of ôpenlijkvoor eene hoer was aangegeven. „ Zoo," dusbefluit hij, „ is onze Franfche Geestelijkheid gefield;en evenwel heb ik nog veel van dezelve" weggelaten. Wij zijn dus met het Beeld van NElBUKADNEZAR gekomen tot aan de voeten van„ modderigen klei."Men heeft wel tegen hem ingebragt, dat hij dezaak overdreven hebbe, en het kan zijn, dat hij inde eene of andere bijzonderheid zich wat fterk heeftuitgedrukt; maar in de hoofdzaak vinden wij hetzelfdegetuigd bij de aanzienlijkfte, eerlijkfte en kundigftemannen van dezen tijd.PETRUSPETRUS D'AILLY was niet minder overtuigd vanD'AILLY • de noodzakelijkheid eener Hervorming der Kerk ,hoewel hij de moeijelijkheid inzag om dezelve daarte (lellen, gelijk men uit zijn gefchrift ziet: de diffi*cultate Reformationis in Concilio Univerfa/i door hemin 1410 opgelteld.Z ij°

G E S C H I E D E N I S .Zijn vriend JOANNES GERSON, fchreef aan hem Vzijn werk over de middelen om de Kerk te vereenigenBOEKen te hervormen.IV(De modis uniendi ac reformandiHoofdlt.Ecclefiam in Concilio Univerfali, ad Petrum na C. G.Jaar 1073.de Alliaco,) waar in hij de bezwaren, van dezentot 1517.oplost, en zijne gedachten over de Hervorming derKerk vrijmoedig openlegt. Onder anderen zegt hij:JOANNESGERSON.De Katholijke en algemeene Kerk heiraat uit menigerleileden, die één ligchaam uitmaken, uit Grie.ken,Latij'nen, Barbaren, die in CHRISTUS gelooven,uit mannen en vrouwen, uit boeren en edellieden ,uit armen en rijken. Van dit ligchaam der Katholijkeof algemeene Kerk is CHRISTUS alleen het hoofd;maar de Paus, de Kardinalen, Prelaten, Geestelijken, Koningen, Forsten en het Volk zijn ongelijkverdeelde leden. — In deze Kerk, en in haar geloofkan elk mensch zalig worden, al was 'er in deganfche wereld geen Paus te vinden. — Deze Kerkheeft nooit kunnen dwalen, nooit Scheuring of Ketterijgeduld, zij heeft ook nooit gezondigd. In dezelvezijn alle Geloovigen één in CHRISTUS. Eeneandere heet de Apostolifche, Particuliere en Privatekerk,die in de Katholijke Kerk befloten is, enuit den Paus, de Kardinalen, Bisfchoppen, Prelatenen Geestelijken beftaat. Men pleegt ze de RoomfcheKerk te noemen; zij houdt den Paus voor haatOpperhoofd. Deze Kerk kan dwalen , bedrogenworden en bedriegen, fcheuring en ketterij hebben.Ten beste der algemeene Kerk moet men voor alledingen tot herflel der Apostolifche arbeiden. Wanneerde Paus niet verdacht js, en 'er niet gehandeldH awordt

I l 6K E R K E L I J K Ewordt over de vereeniging van het hoofd , dan behoortdit werk het eerst tot hem; maar anders totVBOEKIV het grootfte deel of de geheele vergadering der Bisfchoppen, Prelaten en Wereldlijke Vorsten; ja, alsHoofdft.na C. G.Jaar 1073. 'er van de redding van het geheele ligchaam gefprokenwordt, dan moeten zelfs boeren en de gering• tot 1517-de geloovigen ter hulpe toefchieten, en hun levendaar voor opofferen. Vervolgens toont hij zijnenvriend aan, dat de Kerkvergadering van Conftansallezins de eenheid en de Hervorming der Kerk kanbewaren, maar dan vordert hij eerftelijk: dat demagt, welke zich de Paus federt langen tijd heeftaangematigd, beperkt worde. De Paus is een gewoonmensch en zondaar;- hij kan als Paus dwalenen zondigen. Het Pausfchap is geene heiligheid.Het is belagchelijk te zeggen , dat een fterfelijkmensch zich de magt, om in hemel en op aarde tebinden en van zonde vrij te fpreken, toefchrijft;en dat even dezelve een zone des verderfs, een fimoniacus, hebzuchtige, leugenaar, geldafperfer,hoereerder, trotsaard, praalziek, en erger dan deDuivel is. Vervolgens komt hij tot de middelen,om de fcheuring te eindigen. Hier doet hij de vraag:of een Concilie of Kerkvergadering, op welke r/ePaus geene voorzitting heeft, boven den Paus is ?welke hij met ja beantwoordt; veel verwacht hij vanden Keizer en deszelfs invloed enz.Paus JOANNES XXIII, die Rome had moeten ver-PausJOANNF. 1 laten, voor de magt van Koning LADISLAUS , werd2opent d door de dood van dezen Vorst in Augustus desvergad(jaars 1414 van dezen vijand ontllagen; maar nu oorring.deel-

G E S C H I E D E N I S .deelde hij ook den Keizer minder noodig te hebben,daar hij kon hopen , fpoedig weder in het bezit vanRome te zullen zijn, waar door zijn ijver, om naar Hoofdrt.Conftans te reizen, welke plaats hem niet beviel, om na C. G.Jaari073.dat zij onder een vreemd gebied lag, metkelijk verkoelde;te meer, daar zijne vrienden en bloedverwantentot 1517.hem meermalen voorhielden; dat hij wel als Pausnaar Conftans zou. reizen, maar gevaar liep, om alseen ambteloos perfoon terug te keeren. Doch deKardinalen drongen zoo fterk bij hem aan, dat hijeindelijk tot de reize bewilligde.Op den iften October 1414 ging hij dan op reis,hebbende zich rijkelijk van geld en juweelen voorzien,om een prachtig Hof te voeren, als ook omzijne partij door omkoopingen te verfterken. Onderweg floot hij te Meran in Tyrol een verdrag metden Hertog FREDERIK van Oostenryk, waar bij dezehem zijne befcherming toezeide. Evenwel lietde Paus onder weg reeds merken, hoe deze reize hemberouwde. Als zijn rijtuig op den Arlesberg onderfneeuw en ijs omviel, en hij zelve 'er vrij onzachtuitgeworpen werd , morde hij woedend daar over,en zeide tegen zijne Hovelingen, die hem vraagden,hoe hij zich bevond : Hier lig ik in 's Duivelsnaam; waarom ben ik ook niet te Bologna gebleven?TRITTENHEIM, die dit verhaalt (*_), verhaaltnog bovendien, dat, toen hij van den berg afrijdende,Konftans zag, hij zal uitgeroepen hebben: zoovangt men de Vosfen !(*) Chron. Hirfaug. T. III. p, 336".H 3NaVBOEKIV

VBOEKIVHoofdft.„8 K E R K E L I J K ENa den Paus kwam nog op het einde van hetzelfdejaar 1414 ook Keizer SIGISMUND te Konftansaan; en de Kerkvergadering werd eene der talrijk-na C. G , ften, die ooit gehouden was. Behalve den Paus,Jaar 1073tot 1517wiens gevolg uit 600 perfonen beftond, waren 'ertegenwoordig drie Patriarchen, (van Konftantinopolen,van Grado en van Antiochïè, dus alleen in dentitel,) 22 Kardinalen, 20 Aartsbisfchoppen, 92 Bisfchoppen, waar bij nog eenige Engelfche kwamen,124 Abten, alle met een groot gevolg, een grootaantal mindere Geestelijken, waar onder zich alleen1800 Priesters bevonden , insgelijks Doctoren vanallerhande foort, en Afgevaardigden der Univerfiteitenvan Parys, Orleans, Keulen, Weenen, en meerandere, ook vele Monniken van de voornaamfte ordens.Niet min talrijk waren de Wereldlijke Vorstenen Heeren. De Keizer , met zijne Gemalin ,bragt een gevolg van 1,000 perfonen mede; deKeurvorst RUDOLF van Sak/en 180; en dus naarevenredigheid de Keurvorst van den Paltz, drie anderePaltsgraven aan den Rhyn , Hertogen vanBeyeren, Oostenryk, Brieg en Liegnitz, Sagan,Oppelen, Meklenburg, Wolgast, Stettyn en meeranderen; Markgraven, Graven en eene verbazendemenigte Edellieden. Bij deze allen worden nog opdè lijst gemeld Kooplieden, Kunftenaars, en Handwerkslieden, die zich te Konftans lieten vinden, enten laatften 346 Komedianten en Goochelaars vanallerhande foort, als ook 700 ligte vrouwlieden, dieflechts in huizen woonden. Onder de merkwaardigfteperfonen, die deze Kerkvergadering bezochten,

G E S C H I E D E N I S . 119ten, waren JOAN GERSON , Kanfelier der Univerfiteitvan Parys, en de Kardinaal PIETER D'AILLY,VBOEKIVen daartegen van een' anderen kant JOANNES HUS | ïoofdft.en HiëRONYMUS VAN PRAAG, doch wier Gefchiede- 1 ia C. C[aan 073.nis op hare plaats verhaald zal worden.:ot 1517.De Paus opende de vergadering nog voor de aankomstdes Keizers, den sden November des jaars1414. Op den iöden dier maand werd de eerfteDe Pausopent devergadeopenlijke zitting gehouden met alle plegtigheid; wanneerde Paus ook het wapen van zijn' mededingerring.GREGORIUS XII, hetwelk deszelfs Legaat voor zijnewoning had laten ophangen, deed wegnemen. Tegelijker tijd leverden de Doctoren der Godgeleerdheideenige artikelen over, waar in het gezag derKerkvergadering boven den Paus beweerd werd.Kort daar na werden in eene Congregatie der Kardinalendrie opftellen vervaardigd, het eerfte van deItaliaanfche Kardinalen, die op de zijde des Paufenwaren, en beweerden, dat de zaken den Godsdienstbetreffende, eerst behoorden behandeld te worden,en dat de befluiten van de vergadering van Pifa bevestigden ten uitvoer moesten gebragt worden ,waar na volgden eenige voorfchriften aan den Paus,Dit was geheel in den zin des Paufen; trouwens,als men eerst de zaken van Godsdienst zou afhandelen, zou de tijd verkopen , en weinig van diHervorming te wachten zijn, welke zoo algemeei V-verlangd werd. Hier tegen dan leverde de Kardinaai van Kameryk, PIETER D'AILLY, met eenigFranfche Prelaten , een ander opfiel in, waar ii iaangewezen werd, dat deze vergadering geene beH 4trek

120 K E R K E L I J K EV trekking had tot die van Pifa, dewijl men hier vanBOEK zaken moest handelen, die daar niet behandeld waren.Eindelijk toonden de overige Kardinalen inIVHoofdrt.na C. G. een derde opftel, hoe zich de Paus over het algemeenbehoorde te gedragen, om zijne waardigheidJaar 1073.tot 1517.te handhaven , en zijn ambt gemoedelijk waar tenemen.In eene nieuwe Congregatie verklaarde zich D'AILLY nader, omtrent het middel om aan de fcheuringeen einde te maken; en wilde geen geweld omtrentde Paufen gebruiken, maar hen overreden, om zelvehunne waardigheid neder te leggen , niettegen-(laande de Kerkvergadering te Pifa twee derzelvendadelijk had afgezet, terwijl hij aantoonde, dat grooteLeetaars in de Kerk beweerd hadden: dat eenealgemeene Kerkvergadering niet alleen in daadzakenen in regtsgevallen, maar zelfs in het geloof dwalenkon.DeKeizer Deze voorafgaande opgave van gevoelens kondenkomt in den Paus niet veel gunftigs doen verwachten, en deperfoonop de aankomst des Keizers gaf aan de KerkvergaderingKerkvergadering.nog meer vrijheid en eene geheel onverwachte wending.De Keizer fpoedde zich wel terftond na zijneaankomst te Konftans, op den 25ften December 1414bij den Paus, die eene plegtige Misfe hield, om denzelven, in het gewaad van Diaken, dat is met eene roodekap, echter met de Keizerlijke kroon op het hoofd,te bedienen. Maar korte dagen daar na hield deKardinaal D'AILLY eene Redevoering voor den Keizer,waar in hij bewees, dat 'er geene ware eenheidin de Kerk kon plaats hebben zonder Hervorming,

G E S C H I E D E N I S . 121ming, en geene Hervorming zonder eenheid; waar VBOEKin verfcheidene Doctoren in de Godgeleerdheid inIVhunne redevoeringen hem onderlteunden. Ook bragt loofdlr.de Keizer te wege, dat de vergadering de Legaten ia C. G[aano73van GREGORIUS XII en BENEDICTUS XIV ook toeliet, te meer, omdat zij nog fteeds magtige be-:ot 1517fchermers hadden. Deze Legaten verfchenen vervolgensreeds in Januarij 1415 op de vergadering.Hoe zeer het grootlte en beste deel derzelve neigde, om de eenheid der Kerk te herftellen, door denafftand van alle drie de Paufen te bewerken, bleekook door eene verhandeling van den Kardinaal FIL-LASTRE, die te voren als Deken te Rheims, zeergeijverd had voor de magt van den Paus, maar nugeheel andere grondregelen volgde, en den afftandder Paufen als het eenig middel van eenheid aanprees.De aanhangers van den Paus poogden hemwel te wederleggen , maar D'AILLY beantwoorddeterftond hunne tegenwerpingen, zoo dat JOANNESXXIII meer en meer ondervond, dat zijn gezag teneinde liep.Ook fchoot hij te kort in twee bijzonderheden,welke voor hem zeer belangrijk waren. Men bragtnamelijk de vraag ter tafel: wie op de Kerkvergaderingregt zou hebben om te ftemmen ? Dit regt wildede Paus alleen toekennen aan de Bisfchoppen,Prelaten en Abten , onder welken hij ligtelijk demeerderheid zag te bekomen. Maar hier verzette zichD'AILLY tegen, en beweerde, dat niet alleen deze,maar ook de Leeraren der Godgeleerdheid, en vanhet Kerkelijk en Burgerlijk Regt, de Vorsten enH 5der-

V derzelver Gezanten, als ook de Afgevaardigden vanBOEK afwezende Prelaten en Domkapittels het ftemregt behoordenuit te oefenen; bovendien bepaalde men,IVHoofdft.na C. G. insgelijks tegen 'sPaufen zin, dat de ftemmen naarJaario73. de natiën zouden opgenomen worden. In het eersttot 1517»JOANNESXXIIIwordt befchuldigd122 K E R K E L I J K Ewaren 'er vier natiën: de Franfche, Duitfche, Engelfcheen Italiaanfche; doch toen ook SpaanfchePrelaten en Gezanten aankwamen, maakten deze devijfde natie uit.Naauwelijks was dit vastgefteld, of men begonden Paus JOANNES XXIII harder aan te vallen. Hijhad, behalve andere ftreken, om de aanflagen tegenhem te leur te ftellen, overal voor geld zijne verfpieders, die hem al de geheime raadplegingen inde Congregatiën bekend maakten , en die hij vanden eed van geheimhouding ontfloeg, welken zij inde Congregatiën hadden afgelegd. Doch nu werdaan de vergadering door eenen Italiaan heimelijk eengefchrift overgeleverd, hetwelk de vreesfelijkfte befchuldigingentegen den Paus bevatte, Qarticulos,omnia peccata mortalia , necnon infinita quodammodoabominabilia continentes , zegt VAN NIEM. )Deze befchuldigingen waren zoo kwaad, dat de aanzienlijkfteleden der vergadering oordeelden, dat menze niet behoorde in het openbaar te behandelen, temin, daar de meesten zoo gegrond waren, dat zijgeen verder bewijs behoefden. De Paus, die vandit gefchrift door zijne verfpieders insgelijks berigtkreeg, was daar over zoo ontfteld, dat hij met zijnevertrouwdite vrienden raadpleegde, wat hem indezen te doen ftond, en voornemens fcheen, in perfoon

G E S C H I E D E N I S . 123fonn voor de vergadering zijne buitenfporigheden te VBOESbekennen, en zich voorts daar op te verlaten, dalIVeen Paus niet dan om Ketterij mogt afgezet worden. Hoofdft.Maar zijne vrienden raadden hem, dit voornemen na C. G.Jaario73.nog eenige dagen in overweging te nemen.tot 1517.Ondertusfchen kwamen de natiën, die niet wisten,dat het gemelde ftuk aan den Paus reeds bekendwas, overeen, hem voor te (tellen, om zijn(waardigheid neder te leggen. De Paus, waarfchijnlijk uit vreeze voor de befchuldigingen , nam dilmet een fchijnbaar genoegen op, en antwoordde •als zijne mededingers wilden bedanken, van zijntzijde daar toe bereid te zijn. Den avond van dienzelfden dag, den iöden Februarij 1415, deed hideze verklaring fchriftelijk in tegenwoordigheid deiKeizers en der Kerkvergadering voorlezen, waaiover eene groote vreugde ontftond. Dewijl deze verklaring echter voorwaardelijk was , verzocht mer 1den Paus eene duidelijker te geven, welke ook (poedig volgde, maar dewijl zij nog bijvoegfels bevatte,welke de beide Tegenpaufen zeer moesten mishagen,werd zij insgelijks verworpen; waartegen een voorfchrifdoor de vergadering ontworpen, van den Paus nieaangenomen werd. Eindelijk werd hij genoodzaakt Idit voorfchrift van de vergadering openlijk over t(namen. Hij zwoer en beloofde, voor het altaar geknicld, God, de Kerk en de Heilige Vergadering,dat hij vrijwillig, indien de beide Paufen hetzelfdezouden doen, ja zelf in allen gevalle, bedanken wilde,indien daar door de fcheuring kon weggenomefworden. Thans was de vreugde eerst volkomen.zoo-

VBOEKIVHoofdrt.na C. GJaario73tot 1517.124 K E R K E L I J K Ezoodat de Keizer zelve den Paus de voeten kuste ,om hem zijne dankbaarheid te betoonen.Met dit al geloofde men van den Paus eene bijzondereBulle van afftand te moeten vorderen. Maarde Prelaten, die hem daarom verzochten, werdenzoo onvoegelijk door hem bejegend, dat niemandhet waagde, hem 'er meer over te fpreken, waarommen den Keizer verzocht, dezelve van den Paus teDe Pausdoet afftandvanzijne begeeren, waar op dezelve ook den 6den Maart 1415waardigheid.volgde. In dezelve maakte de Paus aan de ganfcheChristenheid bekend, dat hij, alhoewel PIETER VANLUNA en ANGELO CORRARIO op de Kerkvergaderingniet verfchenen waren, evenwel, om zijne vredelievendheidalgemeen bekend te maken, en niettegenftaandehij het onbetwistbaarfte regt had, en ookbijna de geheele Kerk, en genoegzaam het volle tijdelijkgebied der Paufen aan hem onderworpen was,ter verkrijging van den vrede, den kortften en gefchiktftenweg van afftand verkoren had, in hope rdat hij te meer belooning van God ontvangen zou,hoe meer hij verlaten had. Nu was nog overig,dat de Paus dadelijk zijne belofte vervulde, tenwelken einde men voorfloeg, dat hij Gevolmagtigdenzou benoemen voor zijne afdanking; doch ditweigerde niet alleen de Paus, maar ook de Italiaan-,fche natie. En van nu af begon men te vreezen,dat de Paus met zijne Italianen zich verwijderen envertrekken zoude. Hij fchonk wel de gouden roos,die hij, volgens gewoonte der Paufen, op eerftenPaaschdag gewijd had, aan den Keizer, maar dezeliet zich daar door niet innemen, integendeel hieldhij

G E S C H I E D E N I S . 125bij 'sanderen daags eene Congregatie, in welke voorgefieldwerd, om eenen nieuwen Paus te kiezen ;VBOEKIVterwijl het hoogst onzeker was, of de keuze op JO Hoofdrt.ANNES vallen zou. Onverziens ftond de Aartsbisfchopvan Mentz op, die verklaarde, dat hij nooitna C. G.Jaano/3,tot 1517.eenen anderen Paus dan dezen gehoorzamen zou ,wiar door hij aanleiding gaf, dat de hardfte befchuldigingentegen denzelven herhaald werden. Ookmaakte de Keizer zulke fchikkingen, dat niemandder leden van de Kerkvergadering Konftans verlatenkon, hetwelk hij door de Franfche, Engelfche enDuitfche Natiën liet befluiten, en dit befluit denPaus ter hand ftellen, die daar tegen Nizza voorfloeg,om de vergadering daar te vervolgen, en vanGevolmagtigden niets meer hooren wilde, waar opde Engelfchen fpraken, van hem gevangen te nemen;doch de Keizer bragt hen tot bedaren.Daar het nu fteeds waarfchijnlijker werd, dat de De PausPaus Konftans bij de eerfte gelegenheid zou zoeken vlugtnaarSchafhaufen.te verlaten, liet de Keizer hem, als ook FREDERIK,Hertog van Oostenryk, met wien de Paus naauwverbonden was, flipt gade flaan. Evenwel wist dePaus den aoften Maart 1415, bij gelegenheid vaneen Tournooifpel , te ontkomen, vermomd zijndeals een lijfknecht, en fpoedde zich naar Schafhaufen,eene ftad in Zwitzerlanci, welke tot het gebiedvan den gemelden Hertog behoorde. Van hierfchreef hij aan den Keizer, dat hij zich van Konftansbegeven had, om voor de veiligheid van ziineperfoon te zorgen, ook ontbood hij zijne Hofbedienden, gelijk ook verfcheidene Kardinalen en deHertog van Oostenryk volgden;.'s Pau-

VBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaar 1073.tot 1517-uö K E R K E L I J K E'sPaufen oogmerk was zekerlijk, de Kerkvergaderingdoor zijne vlugt te ontbinden, en zonder 'sKeizersftandvastigheid zou hem zulks in der daad geluktzijn; alzoo de ontfteltenis te Konftans op detijding van 's Paufen vlugt zeer groot was. MaarSIGISMUND ftelde allen gerust, en verklaarde, datde Kerkvergadering voortgang zou hebben. Qokwerden 'er aan de deuren van het BisfchoppelijkPaleis gefchriften aangeflagen , in welke de Paus ende Kardinalen naar het leven werden afgefchilderd.Ook werd de Hertog van Oostenryk voor den Keizeren de vergadering ter verantwoording geroepen.Kort daar na hield JOANNES GERSON eene redevoeringvoor de Kerkvergadering, in welke hij derzelveraanzien en gezag boven den Paus aantoonde;waar mede zekere befluiten van de Univerfiteit teParys overeenltemden, die om dezen zelfden tijd hetlicht zagen. Doch daar tegen liet de Paus eene verantwoordingopftellen, welke hij aan den Koningvan Frankryk, den Hertog van Orleans en de gemeldeUniverfiteit zond , doch van welke dezelveaan de Kerkvergadering terug gezonden werd; metwelke de Paus echter ook in onderhandeling bleef,zonder dat men malkanderen nader kwam. Menbefloot derhalve de Kerkvergadering zonder • denPaus voort te zetten , en nam in derzelver derdezitting den aóflen Maart 1415 het volgende befluit:„ De heilige Sijnode, welke de heilige algemeeneKerkvergadering, (Concilium,) van Konftans heet,en welke om de eenheid en hervorming der Kerk inhet hoofd en de leden te bewerken, in den HeiligenGeest

GESCHIEDENIS. 127Geest hier regtmatig vergaderd is, befluit, verklaarten verordent, dat zij regtmatig beroepen, aangevangenen gehouden is; dat zij door het vertrek van Hoofdfl.den Paus, of van Prelaten en eenige Leden niet na C. G.Jaario73.afgebroken is, ook niet eer ontbonden mag worden,voor dat de tegenwoordige fcheuring volkotot 1517.men uitgeroeid en de Kerk in geloof en zeden, inhet hoofd en de leden hervormd is; dat zij niet danom eene gegronde en van haar zelve te bepalen redenelders heen zal mogen verplaatst worden; endat het elk harer leden insgelijks niet anders danom gewigtige redenen , welke de vergadering zalmoeten beoordeelen , vrij zal ftaan uit de ftad tegaan."In de vierde zitting der vergadering, den 3oftenMaart 1415, werd ook, het geene nu mondelijk enfchriftelijk meermalen behandeld was, plegtig in eenbefluit vervat, waar in vastgefteld werd : „DeKerkvergadering te Konftans, die in den naam desHeil. Geests regtmatig vergaderd is, en een algemeenConcilie uitmaakt, hetwelk de ftrijdende KatholijkeKerk verbeeldt, heeft hare magt onmiddelijkvan CHRISTUS ; en aan dezelve is ieder een, van•welken ftand en waardigheid hij zij, al ware hetook de Paufelijke, gehoorzaamheid fchuldig in alles,wat het geloof en de uitroei] ing der fcheuring, insgelijksde algemeene hervorming der Kerke Gods inhet hoofd en de leden betreft" In dezelfde zittingwerden nog twee befluiten goedgekeurd, de eerfte:de Paus zou zijn Hof en deszelfs bedieningen, zondertoeflemming der vergadering niet van KonftansnaarVBOEKIV

VBOEKIVHoofdlt.na C. G.Jaano73,tot 1517.lüS K E R K E L I J K Enaar eene andere plaats overbrengen. De tweede ,dat alle verplaatfingen van Prelaten , intrekkingenvan Prebenden, herroepingen van giften, ftraffen enandere handelingen, welke van den Paus of zijneambtenaren, federt zijn vertrek, tot nadeel der Kerkvergaderingen hare aanhangers ondernomen waren,volftrekt nietig en van onwaarde zouden zijn.Weinige dagen daar na vernam men, dat de Pausvan Schafhaufen zich begeven had naar Lauffenburg,eene van de Zwabifche Woudlieden aan denRhyn. Alwaar hij door eenen Notaris en Getuigeneen Protest liet opftellen, dat hij alles, wathij te Konftans beloofd en bezworen had, uit vreesgedaan had, en dus niet verpligt was te houden.Deze vlugt maakte nieuwe bewegingen te Konftans,welke ftad vele Kardinalen en Prelaten verlieten ,meenende, dat de Kerkvergadering bezwaarlijk langervoortgezet kon worden. Maar de Keizer en verhet grootlle gedeelte der vergadering drongen des tenadrukkelijker op het volkomen vastftellen der hiervoor aangehaalde befluiten aan, door welke de hoogheideener algemeene Kerkvergadering ook boven den Pausvastgefteld werd. Dit gebeurde ook in de vijfdezitting, den 6den April 1415, welke daar doorvoorde merkwaardigfte van allen gehouden wordt. Menbefloot bovendien , dat de Paus niet alleen in degevallen in het voorfchrift van zijnen afftand vervat,maar ook in alle andere, waar het den Kerkelijkenvrede bevorderen kon, verpligt was, zijnewaardigheid neder te leggen; dat, indien hij weigerachtigware, dit tot zulk een oogmerk te doen,al-

G E S C H I E D E N I S . 129alle Geloovigen hem hunne gehoorzaamheid behoordenop te zeggen; dat zijn heimelijk vertrek vanVBOEKIVKonftans ongeoorloofd , en voor de eenheid der loofdrt.Kerke fchadelijk geweest was; dat hij daarom van ïaC. G.[aan 073-de Sijnode zou worden ingedaagd, om tot haar terugte keeren, en zijne belofte te vervullen; en in»:ot 1517-dien hij zulks binnen eenen van haar bepaalden tijdniet zou doen, zou tegen hem , als eenen bevorderaarder Scheuring en verdacht van Ketterij, gehandeldworden; dat eindelijk, als hij terug komen, enhet beloofde vervullen zou, door den Keizer en devergadering voor zijne veiligheid gezorgd, en hemen zijnen vrienden na zijnen afftand een voordeeligeStaat zou toegedaan worden.Dus werd op deze vergadering plegtig vastgeftelden befloten, het gene reeds op de vergadering tePifa voorgedragen was, de hoogheid en het gezageener algemeene Kerkvergadering boven den Paus.Doch, alhoewel deze beide Kerkvergaderingen vanPifa en Konftans bij de Roomfche Kerk aangenomenen erkend zijn, evenwel is men het in dezelve nieteens omtrent den zin en uitgeftrektheid dezer befluiten,gelijk de Paufen dezelve ook in alle uitgeftrektheidaltijd verworpen hebben. Men heeft gezegd,dat deze befluiten zich alleen bepaalden tothet geval van eene Scheuring, tegen derzelver duidelijkeletter aan, te meer daar zij tegen eenen anderswettelijk en regtmatig verkozenen Paus genomenen ten uitvoer gebragt werden. Ook heeft mengezegd, dat deze befluiten niet vooraf behoorlijk bijde Natiën in oveiweging genomen zijn, dat enkelXVII. DEEL. I de

I3oK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G,Jaar «073,tot 1517.De HertogvanOostenryk wordgeftraft.Handelde obediëntie van JOANNES XXIII dezelve hebbsgoedgekeurd, en dat zij genomen zijn op eene vergadering, welke zonder hoofd was; welk laatfte opeene onbewezene Helling rust, dat eene Kerkvergaderingzonder eenen Paus geen befluit zou kunnennemen, terwijl men bij de even voorgaande niet inaanmerking nam, dat JOANNES XXIII alleen als deregtmatige Paus erkend was, en de beide anderenvoor Tegenpaufen gehouden werden.Op deze wijze werd JOANNES XXIil door deze befluitenreeds van verre bedreigd, maar zijn befchermer,Hertog rUDMB van Oostenryk, werd nog eerdan hij, vernederd. De Keizer daagde hem, omdathij den Paus tot zijne vlugt behulpzaam geweestwas, ter verantwoording voor zich den ?den April1415', en verklaarde hem, toen hij niet verfcheen,in de'n Rijksban, belastende den naburigen Rijksftandenen de Zwitzers, om het vonnis uit te voeren, welke laatften, die eerst voor eenige jaren metden' Hertog vrede gemaakt hadden, ten dien eindevan het Concilie, hetwelk den Hertog insgelijks inden Kerkdijken ban deed, aflaat ontvongen, en nuverloor de Hertog fpoedig alles, wat hij in Zwitzerlanden Zwaben bezat. Hij onderwierp zich dusaan 'sKeizers bevel, en werd den sden Mei 1415 ingenade aangenomen, onder voorwaarde, dat hij zichzeiven en alle zijne bezittingen ter genade des Keizersftelde, en beloofde, den Paus JOANNES XXIII binnenzekeren bepaalden tijd te Konftans te leveren , endat hij zelve zoo lang als gijzelaar daar blijven zou.in- Het lot van FREDERIK. maakte indruk op denPaus

G E S C H I E D E N I S . i 3 IPaus en deszelfs aanhangeren. De Paus zelve was Vwel naar Freyburg in Brisgau , eene vesting van BOEKIVden Hertog van Oostenryk, geweken, maar bood Hoofdft.echter aan de Kerkvergadering aan, om zijne waardigheidneder te leggen , onder voorwaarde , datna C. G.Jaano73.tot 1517.hij vrijgeleide van den Keizer ontvangen, en wegensgeene zijner handelingen ontrust zou worden; ook gen overder Paufenafdat hij ter vergoeding voor zijnen afftand zou benoemdworden tot Kardinaal - Legaat in Italië; of, ftand.wel om ftil te kunnen leven, den titel van Kardinaalmet een jaargeld van 30,000 Goudguldens zoubehouden. De Kerkvergadering daartegen zond eenenBrief aan alle Vorsten, waar in zij haar gedrag tothier toe gehouden, openleide en verdedigde, en desPaufen vlugt nadrukkelijk veroordeelde. Zij zelveftelde in hare zesde zitting den i7den April 1415een ontwerp van afftand op, waar in den Paus alleuit vlugten werden afgefneden, en hetwelk hem doortwee Kardinalen werd toegezonden, met aanfchrijving,dat hij, of terftond te Konftans terug komen,of zich zoo lang in Ulm, of Ravensburg of Bazelonthouden, tot de Kerkevrede gevestigd was; ookzou hij van nu af door eene Bulle verklaren, dat hijniet meer als Paus erkend wilde zijn.Ondertusfchen maakte de Italiaanfche Natie, hetgrootfte deel der Kardinalen, en vele leden der andereNatiën nog eene groote partij uit, welke denPaus genegen was; om derzei ver invloed te beletten,deed één der tegenwoordig zijnde Bisfchoppenhet voordel: dat noch de Paus noch de Kardinalentot de raadplegingen der vergadering behoorden teI 2wsr*

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaano73-tot 1517.132K E R K E L I J K Emrden toegelaten, omdat dezelve ook ten onderwerpmoesten hebben de Hervorming in het hoofdzoo wel als in de leden. Dit voordel werd echterdoor de vergadering niet aangenomen, nogtans werdende Kardinalen daar door opgewekt, om eeneverdediging van hunne regten daartegen in te leveren,waar op ook weder antwoorden inkwamen,waar bij het ftuk verder hangen bleef. Eene anderevraag werd te berde gebragt, ten aanzien vanhet veroordeelen van zekere ketterijen, of zulks inden naam van den Paus of van de Kerkvergaderingmoest voltrokken worden? De KardinaalD'AILLY beweerde het laatde, onder anderen aanmerkende,dat de algemeene Kerk van CHRISTUSzeiven het voorregt van onfeilbaatheid in het geloofontvangen had, welke onfeilbaarheid de Paus nietbezit. Daartegen zocht de Patriarch van Antiochiïte be'toogen, dat de Paus geenszins aan eene algemeeneKerkvergadering onderworpen was, en datderzelver befluiten in zijnen naam moesten genomenen uitgevoerd worden; ontleenende daar toe zijnebewijzen voornamelijk uit de Decreten van GRA-TIANUS , en bijzonder die beruchte plaats uit dezelveaanhalende, in welke gezegd wordt, dat, alhoewelde Paus de menfchen bij hoopen naar de helbragt, evenwel niemand dan God alleen hem deswegenster verantwoording kon roepen. Doch hijwerd door D'AILLY met nadruk beantwoord.a sEindelijk kwamen de Gezanten terug , die aanDe PÏIword i" den Paus gezonden waren, maar bragten geen volzijne•„ doend befcheid. De Paus was van Freyburg naarwaarcBri.

G E S C H I E D E N I S . 133Brifak vertrokken, van waar hij zich naar Neuburg,eene andere ftad aan den Rhyn, begaf, enin onderhandeling trad met den Hertog van Burgundi'è,van wien hij naar Avignon wilde gebragtzijn. Tot de begeerde volmagt van afftand gaf hijenkel hoop, gelijk hij vervolgens 'er een aan de vergaderingzond, maar welke als onvoldoende verworpenwerd. Men befloot daar op in de zevende zittingden aden Mei 1417 den Paus openlijk in tedagen. Deze indaging, die twee dagen daar naopenlijk aangeplakt werd, behelsde: dat hij binnennegen dagen voor de Sijnode verfchijnen moest, omzich te verantwoorden tegen de befchuldigingen vanKetterij, Scheuring, Simonie, flecht beftuur enopenlijke verkwisting der goederen en regten van deRoomfche en andere Kerken, en wegens verfcheidenegrove misdaden, door welke hij der ganfche Kerk eenealgemeen bekende ergernis had gegeven, en dewijlhij onverbeterlijk zijnde, de kudde des Heeren alseen huureling heimelijk verlaten had, opdat hij deHervorming mogt ontwijken.Toen de Paus op den bepaalden dag in de negendezitting den i3den Mei zich niet voor de Sijnodeftelde, werd het vonnis van fuspenfie of fchorfingvastgefteld, en hij in de tiende zitting den I4denMei 1417 in alle bediening der Pausfelijke waardigheid,zoo Geestelijk als Wereldlijk ,gefuspendeerd ofgefchorst , behoudende de Kerkvergadering zichvoor, om het pleitgeding tegen hem , zelfs tot afzettingtoe, indien de Regten dit vorderen, voortte zetten.I 3ThansVBOEKIVHoofdft.na C. GJaar 1073tot 1517heid gefchorst.

VBOEKIVHoofdft.Hij wordtafgezet.i 3 4K E R K E L I J K EThans kon het niet misfen, of de Paus JOANNESmoest welhaast van den troon gefloten worden. Denaaste flap daar toe was een nieuw verhoor ondereede van 37 getuigen, waar onder Italiaanfche Bisna C. G.Jaario73. fchoppen en Pausfelijke Hofbedienden in geen geringgetal waren. Door dezelven weiden LXX tot 1517.puntenvan befchuldiging tegen hem bewezen, van welkenmen 'er flechts L in de vergadering voorlas, ende overigen ter eere van den Apostolifchen Stoel,zoo als 'er in de Handfchriften Haat, en om anderewijze redenen , achterliet. Onder de eerstgemeldebehooren de volgende: de Paus was van zijne jeugdaf aan, een mensch van fnooden imborst, onbefchaamd,onkuisch, leugenachtig, wederfpannig enongehoorzaam jegens zijne ouderen, en over het geheelaan de meeste ondeugden overgegeven geweest;hij had, door zijnen Geneesheer, ALEXANDER Vlaten vergiftigen ; met zijn broeders vrouw, metNonnen, jonkvrouwen en echte vrouwen, zelfs onnatuurlijkeontucht gepleegd; nieuwe en ongehoordemisdaden van Simonie begaan; ontallijke geldafpersfingengeoefend; hij was , naar de algemeene meening,aan moorden, en andere grove misdaden fchuldig; hij had dikwijls in tegenwoordigheid van verfcheidenePrelaten, en andere eerlijke mannen, opaanftoken des Duivels, hardnekkig beweerd, dat 'ergeeri eeuwig leven, of een leven na dit leven was;dat de ziel des menfchen met haar ligchaam fterft,gelijk de beesten; en dergelijke meer. Onder dat allesliet men ook zeldzame getuigenisfen toe, bijvoorbeeld: Hij had het hoofd van den Heil. JOANNES

G E S C H I E D E N I S .i3SNES den Dooper, hetwelk zich in een Nonnenkloosterte Rome bevinden zou, aan At Florentijnenvoor 50,000 Dukaten verkocht, hetwelk deze Heil.aan de Romeinen ontdekte; en als deze daar openlijkover morden, had de Paus hen deswegens hardgefttaft. Maar hoe het zij, daar waren zoo velebewijsbare buitenfporigheden en ondeugden van dezenPaus, dat niemand het meer waagde, om hemte behouden. Hij was genoodzaakt, te Ratolfzel,(of Rudolfzel,) een fladje in de nabijheid van Konftanste komen, waar hij door afgevaardigden derKerkvergadering bewaakt werd; en federt bemoeidende Kardinalen zich ook weinig met hem. Eindelijkkondigde men hem zijne ophanden zijnde afzettingaan, waar aan hij zich volkomen onderwierp, alleenverzocht hij de Kerkvergadering, zijne eer, perfoonen ftand zoo veel te verfchoonen, als de eenheidder Kerk toe zou laten. Ook fchreef hij aan denKeizer om deszelfs gunst en voorfpraak.Eindelijk werd op den 2often Mei 1415 in dttwaalfde zitting het vonnis van afzetting tegen hem,met bijgevoegde redenen , voorgelezen, en alle Christenenvan den eed van trouwe ontflagen, waar dooizij aan hem verbonden waren. Zijn zegel en wapenwerden verbroken, en men zond vijf Kardinalen aanhem af, om hem zijn lot bekend te maken. Hijnam het ootmoedig aan, en verzekerde zelfs meieenen eed, dat hij het vrijwillig goedkeurde. Teven;verbood de Kerkvergadering, dat niemand, zondeihare bewilliging, en op ftraf van eenen eeuwigei Ivloek, tot de verkiezing van eenen nieuwen Pau tI 4zoi IVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.

VBOEKIVHoofdfl.na C. GJaar 1073tot 1517.X 36 K E R K E L I J K Ezou overgaan; als ook, dat geen van de overigePaufen zou verkoren worden, en eindelijk dat dePrelaten, welke zich verwijderd hadden, terug zoudenkomen, BALTHAZAR COSSA, gelijk de gewezenPaus thans weder genoemd werd, werd kortdaar na naar het flot Gotkben, digt bij Konftans,gebragt; een voor hem des te vernederendverblijf,omdat JOANNES HUS daar ook gevangen zat, dienhij als een' Ketter had laten opfluiten.niet gaarn zag, datOmdat menhij briefwisfeling had met iemandte Konftans, hoewel zijne oude vrienden hetniet eens waagden, hem troost toe te fpreken, gafde Keizer hem over aan den Keurvorst van denPaltz, die hem federt te Heidelberg in eene lijdelijkeen voegzame bewaring hield. Ondertusfchenwas men aan het FranfcheHof niet wel te vrede,dat men zonder deszelfs bijzondere toeftemmingdezen ftap gekomen was. Ook verwonderde menzich, dat de Kerkvergadering, na het ledigftaan vanden Pausfelijken Stoel, nieuwverkozene Bisfchoppenbevestigde; gelijk ook de Keizer Bisfchoppen aanftelde,en aan anderen uitzigten en verwachtingenop deze waardigheid fchonk.Op de afzetting van dezen Paus volgde kort daarVrijwillige afftau * na de meer vrijwillige afftand van GREGORIUS XII.van GRE Hij had door zijne Gezanten op de KerkvergaderingGORIUSXII. zich al vroeg daar gereed en bereid toe verklaard,en reeds den isden Mei 1415 verfcheen 'er eenBrief van KAREL MALATESTA, Heer van Rimini,en Stadhouder van Romagna , in naam van denPaus.totDeze Brief ging verzeld van eene volmagtop

G E S C H I E D E N I S . i 3 7op MALATESTA , om de Kerkvergadering te bekrachtigen,en den afftand van den Paus te'verklaren. In BOEKVIVde veertiende zitting, in welke de Keizer zelveHoofdft.voorzat, deed MALATESTA mondeling voor hem den na C. G.afftand. Zoodra GREGORIUS hier kennis van kreeg, Jaar 1073.tot 1517.leide hij alle teekenen van zijne waardigheid neder,en bekrachtigde alles in eenen Brief aan de Kerkvergadering;waar op hij van dezelve tot Kardinaal-Bisfchop van Porto en beftendigen Legaat in deMark van Ancona werd aangefteld. Twee jarendaar na overleed hij, in eenen ouderdom van XCjaren.Maar de derde van deze fcheurzieke Paufen, BENEDICTUS XIII, was zoo ligt niet tot afftand tebewegen of te dwingen. Hij had zich, nadat Frankrykhem de gehoorzaamheid had opgezegd, van deééne plaats naar de andere langs de MiddellandfcheZee, en eindelijk naar Katalonïè begeven. De KoningMARTIN van Arragon en de Schotten warende eenigen, die hem nog bleven toegedaan. Op deKerkvergadering te Konftans liet hij door zijne Gezantenom een mondgefprek met den Keizer verzoekente JSizza, om hetwelk de Gezanten des Koningsvan Arragon insgelijks verzochten; doch uithoofde van het regtsgeding tegen JOANNES XXIII,kon de Keizer niet dan in Julij 1415 op reize gaan,na knielend voor het altaar den zegen van de Kerkvergaderingontvangen te hebben. Om dezen tijdhield GERSON weder eene leerrede voor de Kerkvergaderingten betooge van derzelver gezag en der grondregelen, welke zij tot hier toe gevolgd was , het-I 5welkHnrdnekkigheidvan denderdenPaUS BE"NEDICTUSXIII.

VBOEKIVHoofd»,na C Üjaano73tot 1517I38 K E R K E L I J K Ewelk bij de onderhandeling met BENEDICTUS te paszou kunnen komen.De Keizer in September 1415 te Perpignan inhet Graafichap Rousfellon aangekomen zijnde, begeerde,dat ook BENEDICTUS zich daar zou latenvinden, doch deze verfcheen niet, omdat de Keizerhem enkel Kardinaal noemde. Daartegen zond hijeen voorftel aan den Keizer, dat hij van het Pausfchapafftaao wilde, onder voorwaarde, dat hij,door beftelliög der Vorsten , terftond weder verkorenzou worden. Toen dit afgewezen werd , enhij eindelijk zich te Perpignan liet vinden, verklaardehij, op de volgende voorwaarden z'rne waardigheidte willen nederleggen: De te Konftans tegenwoordigzijnde Prelaten zouden met den Keizer enzijn gevolg op eene vrije plaats bijeenkomen , danzou die vergadering alles , wat te Pifa tegen hembefloten was, te niet doen ; en dan wilde hij dealgemeene Kerkvergadering bijeen roepen , en voordezelve affland doen; waar voor hem het volgendezou worden toegeftaan: Hij zou Kardinaal-Legaatmet volkomene magt in het Geestelijke en Wereldlijkeblijven, in zijn geheel toenmalig geestelijk gebied;maar den naam van Paus niet meer voeren,ten ware hij van de Kerkvergadering daar op nieuwtoe beroepen werd; evenwel zou hij naast den Pausden hoogften eerbied genieten, en al de genen, dievan hem ambten bekomen hadden, zouden dezelvebehouden. Maar de Keizer zoo wel als de Koningvan Arragon, en de Afgevaardigden van Konftanseischten, dat hij eenvoudig afftand zou doen, waarte-

G E S C H I E D E N I S . 139tegen BENEDICTUS volhield, dat hij de eenige wettigePaus was, hij was ook de eenige wettige KarIVVBOEKdinaal, die eene deugdzame Pausfelijke vetkiezing Hoofdtt.verrigten kon, als zijnde voor het begin der fcheuringverkoren. Hij kon, zeide hij, de Kerk zijne tot 1517*tiaC. G.Jaar 107 3.bruid niet verlaten, en zou eene groote zonde begaan,als hij niet voor de verkiezing van den toekomendenPaus zorgde. Het (lot, hetwelk hij tePerpignan bewoonde, had hij met eene menigtefoldaten bezet; en evenwel vlugtte hij, onder voorwendfelvan grooter veiligheid, naar Coliiura, eenftadje aan zee, waar hij zijne galeijen gereed had,om zich verder te kunnen begeven. Eenige naburigeSpaanfche fteden lieten hem hier influiten, maaihij wist, naar Peniscola te ontkomen, een kleinftadje op een halfeiland in het Koningrijk Valencie,Vermoeid door zijne hardnekkigheid, kwamen eindelijk de Keizer en de Gezanten der Vorsten, die tode obediëntie van dezen Paus behoorden, den i 5deiDecember 1415 overeen: De Kardinalen en Prelaten te Konftans vergaderd , zouden al de Vorste;en Bisfchoppen, die tot hier toe BENEDICTUS waren toegedaan, tot eene nieuwe aldaar te houde:Kerkvergadering noodigen, op welke over de afzetting van dezen Paus, de verkiezing van eenen metwen, de Hervorming der Kerk enz. gehandeld zoworden. Deze overeenkomst had ten gevolge, dide Koningen van Arragon, Kastilil, en Navari eopenlijk te Perpignan den 6den Januarij 1416 aa nBENEDICTUS de gehoorzaamheid opzeiden.• In dezen tusfchentijd hield men zich in de Kerve r-

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaano73.tot 1517.14° K E R K E L I J K Evergadering te Konftans met andere zaken bezig ,bijzonder met de zoogenoemde Ketterij der Husfiten,waar van wij in het vervolg moeten fpreken.Ook verloor men de zaak der Scheuring en derHervorming niet geheel uit het oog. Dus werd inde laatfte maanden des jaars 1416 eene verhandelingvoorgelezen van den Kardinaal van Kameryk, ( ofPIETER D'AILLY,) over de Kerkelijke magt, (dePotestate Eccleftastica ,) welke met goedkeuringwerd aangehoord. Kort daar na, in October 1416,toen de Gezanten van Arragon in naam der geheeleobediëntie van BENEDICTUS de Kerkvergadering bijeengeroepen, en vervolgens , gelijk de Spanjaardsover het geheel, zich met dezelve vereenigd hadden, begon men het regtsgeding tegen dezen Pausin de drie en twintigfte zitting. In de volgendezitting befloot men, dat BENEDICTUS voor de vergaderingter verantwoording zou verfchijnen, waartoe hem 100 dagen na het afkondigen van dit befluitgefteld werden, of 70, nadat het hem bekendzou gemaakt zijn.GERSON, nog bepaalder en vaster in zijne beginfelen,dan D'AILLY, en ftouter en levendiger in derzeiver uitvoering en toepasfing, liet den 6den Februarij1417 aan de vergadering insgelijks eene verhandelingvoorlezen: de potestate eccleftastica et deorigine legum, in welke hij onder anderen zegt :„ Geloofd zij God, die door deze hoogheiligeKerkvergadering van Konftans, verlicht door hetlicht des Goddelijken Geests, en terwijl de fchokkingder tegenwoordige fcheuring zelve haar daarom-

G E S C H I E D E N I S . 141omtrent inzien verfchaft heeft, zijne Kerk van diehoogstfchadelijke leere bevrijd heeft, bij welfer voortThans namelijk is verklaard en vastgefteld, dat eenealgemeene Kerkvergadering ook zonder den Paus bijeengeroepen, en dat de Paus van dezelve in zekeregevallen geoordeeld kan worden; insgelijks, dat dezelvehet regt heeft, om wetten of regelen voor tefchrijven, volgens welke de volheid der Pausfelijkemagt, niet wel op zich zelve, omdat zij fteeds dezelfdeis, maar in haar gebruik moet gematigd engeleid worden. Ook hebben de algemeene Kerkvergaderingenhet gezag der Paufen niet zoodanig vanhare befluiten en fchikkingen uitgezonderd, dat aandezen eene geheel onbepaalde vrijheid zou toegelatenzijn, om de voorfchriften, met veel wijsheid ingevoerd, ligtzinnig af te fchaffen of te overtreden ;maar alleen dan, wanneer dringende behoefte enopenbaat nut zulks vorderen."during ook de fcheuring, welke door dezelve onder- ] loofdft.houden werd , fteeds zou hebben voottgeduurd ! 1 ta C. G.[aari073-:ot 1517-In Januarij 1417 was SIGISMUND van zijne meestalvruchtelooze reize te Konftans terug gekomen,BENEDICTUS XIIIwordt afgezet.na ook in Engeland vergeefs getracht te hebben .den vrede met Frankryk te bemiddelen. In de eerfte zitting, welke de Keizer bijwoonde, befloot den hem zeiven gevangen zou hebben laten zetten >eene dreigende vermaning ter voldoening, (of eei 1MoVBOEKIV

Ï41 K E R K E L I J K EV Monitorium,) had uitgegeven, nog eens in te dagen.Naardien ook de twee Benedictijnen, die doofBOERIVde vergadering naar Peniscola gezonden waren, vanHoofdft.na C. G. BENEDICTUS niets dan uitvlugten en tegenbefchuldigingenten antwoord kregen, werd hij den 8ftenJaar 1073.tot 1517.Maart aan de deuren der Hoofdkerk driemaal opgeroepen.Den eerften April werd dit herhaald, enhij werd niet alleen voor ongehoorzaam verklaard,maar men benoemde ook Kommisfarisfen, om zijnProces te voeren. Eenigen tijd daar na leverden dezeneen berigt in: de befchuldigingen, welke mentegen BENEDICTUS had ingebragt, waren door eeuemenigte getuigen van hoogen ftand onder eede bevestigd;evenwel daagde men hem nog een en andermaalin. Eindelijk werd hij in de zeven en der*tigfte zitting den aöften Julij 1417 als een meineediger,die de algemeene Kerk geërgerd, de ingeworteldeScheuring der Kerk bevorderd en onderhouden,ook den vrede derzelve verhinderd had, alseen van het Geloof afwijkend Ketter en hardnekkigeovertreder van het geloofs-artikel: Eene hei~lige algemeene Kerk , die tot ergernis der KerkeGods onverbeterlijk was, afgezet. Dit vonnis lietde Keizer in Konftans onder trompettengefchal bekendmaken.Twistover deverkiezingvaneenenPaus enover dehervorming.Op deze wijze was na vele moeite van de veertigjarigefcheuring der Kerk door deze Kerkvergaderingeen einde gemaakt, hoewel 'er nog wel tien jarenverliepen, eer dezelve in alle hare overblijffelen wasuitgeroeid. Thans fcheen de vergadering de handenruim te hebben, om te arbeiden aan de verbeteringof

G E S C H I E D E N I S .of hervorming der Kerk in derzelver hoofd en leden; VBOETdoch dra werd de twistappel opgeworpen, of menIVniet eetst eenen nieuwen Paus behoorde te verkie- ] loofdft.zen ? Dit fcheen aan de ééne zijde natuurlijk, om- ' 1 C. G.aar 1073.dat men zoo lang naar een regtmatig hoofd verlangdhad; maar aan den anderen kant was het teot 1517.wachten, dat, als 'er een Paus verkozen was, deverbetering der Kerk, die van den Paus beginnenmoest, door denzelven geflxemd en te leur gefteldzou worden. Daarom verlangde de Keizer, en methem de Duitfche en Engelfche Natiën, dat menmet de Hervorming een begin moest maken. DeKardinalen integendeel, die voor hunne eer en gegezagvreesden, dreven het tegendeel, met welkezich de Franfchen, Spanjaards en Italianen vereenigden.De Kardinalen lieten dan door hunnen medebroederD'AILLY aan den Keizer en de vergaderingeen opftel voorlezen, over de verkiezing vaneenen Paus, hetwelk zij hoopten, dat voldoen zou,volgens hetwelk zij, voor deze keer, eenige anderePrelaten of aanzienelijke Geestelijken uit de Natiën,tot het doen dezer verkiezing, wilden toelaten. Dochdewijl de Keizer bleef aanhouden, om eerst de Hervormingonder handen te nemen, werd de twist heviger,en eenmaal zelfs ftond het gefchapen, dat devergadering daar door uiteen zou geraakt zijn. Ookgingen de Franfchen , die tot hier toe zoo fterk op deHervorming hadden aangedrongen, aan de zijde derKardinalen over. Een Godgeleerde van Praag hieldwel in Juni} 1417 voor de vergadering eene Predikatie,om de noodzakelijkheid te bewijzen, om voorÏ43al-

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.144 K E R K E L IJ K Ealle dingen de zeden der Kerkelijken te verbeteren /maar de Kardinalen leverden den volgenden dag aanden Keizer een fchriftelijk verzoek in, dat de Kerkvergaderingeen befluit wilde opmaken, omtrent dewijze, om eenen nieuwen Paus te verkiezen. Zelfsvoegden zij 'er, beleedigend genoeg voor den Keizer,bij, dat hij omtrent Kerkelijke zaken niets kon voorfchrijven,fchoon zij tot dus verre hadden goedgekeurd,dat hij zoo veel deel in dezelve nam.De Keizer gaf, op dit aanhouden der Kardinalen,zoo veel toe, dat hij openlijke Godsdienstoefeningente Konftans liet houden, om den Goddelijken bijftandaf te bidden, tot de verkiezing van eenennieuwen Paus. Maar echter feheen de partij vanden Keizer weder toe te nemen ; daar de Aartsbisfchopvan Genua hem vermaande, om zich doorgeene kunften of beloften, van het groote punt derHervorming te laten aftrekken. Een Franfche BenedictijnerAbt BERNIIARD BAPTiséE, fchilderde ookin eene Kerkrede kort daar na in Augustus 1417 gehouden, niet alleen den leerftand in het gemeen ,maar zelfs vele leden der vergadering af, als zoobedorven, dat eene Hervorming niet langer uitgefteldmoest worden. Bijkans de geheele Geestelijkheid,zegt hij, is aan den Duivel onderworpen; zoo heerfchendis bij dezelve Simonie, onkuischheid, hoogmoed, geldgierigheid , twistzucht, met andere buitenfporigheden.In de Prelaten is boosheid, onregtvaardigheid, nalatigheid , onwetendheid , ijdelheid,hoogmoed, geldgierigheid, en dergelijke meer,opgefloten; zij eten de fchapen op, wier herders zijvoor

G E S C H I E D E N I S . 145voor dezen waren. Aan het Pausfelijke Ho fis volftrektgeene heiligheid; twist en fcheuring makenVBOE3CIVdaar de gelukzaligheid uit; regtsregelen en bedrog Hoofdft.zijn daar leven en wellevendheid ; dwingelandij, Si* na C. G.Jaar 1073.monie en roofzucht vindt men aan hetzelve in overvloed; het is geen Gode behagelijk, maar een hoogsttot 1517.verfoeijelijk woord: Cu.ria Romana non quaerit ovemfine lana, waarom ? Omdat het geen Goddelijk,maar een Duivelsch Hof is. Maar hier , op deKerkvergadering, zijn vele Farize'ên van verfchillendefoorten, die deels .geenen Godsdienst bezoeken;deels onder denzelven lagchen, flapen en praten; ofdie aan Simonie fchuldig zijn; ook wel die zich metwetenfchappen bezig houden, doch niet met Goddelijke,maar met die der Dichters, Wijsgeeren envoornamelijk der Regtsgeleerden, waar bij zij dendienst van God geheel verlaten. —r Op denzelfdenzin fpraken nog meer anderen.Doch D'AILLY, thans meer Kardinaal dan Hervormer, haalde alles bijeen, om zijn voordel te onderdeunen,en deed op het Feest van St. Lodewijkin 1417 eene Kerkrede om te betoogen, dat mengeene Hervorming kon ondernemen , zoo lang deKerk zonder hoofd bleef. Ook delden eenige Godgeleerdeneen goeddunken of advijs op, hetwelk zeergundig voor den Kardinaal was, en de andere partijmet het vermoeden van ketterij bezwaarde. Ookbefchuldigden de Italianen den Keizer, dat hij nietopregt te werk ging, en dat hij de verkiezing vaneenen Paus verhinderde, ten einde eenen Paus naarzijnen zin te bekomen. Bovendien verliet hem thansXVII. DEEL. K ook

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073,tot 1517.l46 K E R K E L I J K Eook de Engelfche Natie, waar toe de dood van denBisfchop van Salisbury, ROBERT HALAM, veel toebragt,die altijd voor de Hervorming had geijverd;eindelijk ging de tegenpartij des Keizers in een Pro*test den nden September 1417 alle palen van eerbiedjegens den Keizer te buiten, in hetwelk zijzeiden , dat het den Keizer geheel niet toekwam,dergelijke zaken te behandelen , of te verfchuiven.De Keizer, die met het uiterfte geduld alles hadgedragen, verliet op het voorlezen van dit ftuk onverziensde vergadering , en .werd door den Patriarchvan Antiochïè en eenige andere Prelaten gevolgd,doch men riep hem na: de Ketters mogtenvrij heenengaan l Eene nieuwe proeve, welke deDuitfchers namen, om de Kardinalen en de overigeNatiën tot hun gevoelen over te halen, was insgelijksvruchteloos. Zij leverden van hunne zijde eenProtest in , waar in zij hunne regtzinnigheid betuigdhebbende, aanmerkten, dat, terwijl een algemeeneKerkvergadering bijeen was, het ledigftaan van denPausfelijken Stoel niet gevaarlijk kon wezen; dat hetongeluk der fcheuring uit het verderf der zeden ontftaanwas, en dat men daarom eerst het Hoofd enhet Pausfelijke Hof moest hervormen, ten einde opdeze Hervorming eene goede verkiezing van eenenPaus te vestigen. De Natie doorloopt de PausfelijkeRefervatien van Kerken, Kloosters en Geestelijkewaardigheden; de Commenden, door welke de Godsdienstonderdrukt, de (lichters in derzelver oogmerkte leur gefield, en de godzalige plaatfen te grondgeholpen worden; de verwachtingen en voorloopigefchen-

G E S C H I E D E N I S . 147fchenkaadien van ontelbare Prebenden aan onkundige VBOEKen zedelooze perfonen; den roof der nalatenfchapIVder Prelaten; de aanmatiging van een regtsgebied doofdfl.in alle zaken, zelfs wereldlijke; de uitflelling van na C. G.Jaario73.twistzaken; de zondentakfen; het verkoopen van aflaten; het toelaten van rondzwervende Kerkdijken,tot 1517-voor geld tot Kerkelijke ambten; eindelijk het opftapelenvan verbazende fchatten, waar mede de Patisfenhunne nabeftaanden tot eene vorftelijke grootheidverreikten, ten einde dus de bron aan te toonen,van alle buitenfporigheden en fcheuringen; eindelijkbefluit de Natie, dat het beter is, dat de PausfelijkeStoel nog wat ledig fta, dan dat de toekomendePaus door de kwade gewoonte befmet worde,zoodra hij het beftuur aanvaard hebbe.Desniettemin bewilligde ook de Duitfche Natie tothet verkiezen van eenen Paus, na het betoonen vanzoo veel ftandvastigheid. De oorzaak hier van washet eigenbelang van twee Duitfche Prelaten. DeAartsbisfchop van Riga, die in grooten twist gewikkeldwas met de Duitfche Ridderorde, zag geenuitzigt, om ziin Aartsbisdom gerust te bezitten; deKardinalen boden hem daar voor het Bisdom Luikaan, en nu had hij tegen de verkiezing van eenenPaus niets meer in te brengen. Daar tegen beloofdenzij het gemelde Aartsbisdom aan den Bisfchopvan Chur, die met den Hertog FREDERIK van Oostenrykover hoop lag, en zich door deze belofteliet winnen. De Keizer dus van allen verlaten, galdan eindelijk toe, dat men tot de verkiezing vaneenen Paus zou overgaan, evenwel onder voorwaar-K a de s

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73.tot 1517.Eenigebefluitentot hervorming.148 K E R K E L I J K Ede, dat deze terftond na het beftijgen van zijnentroon gemeenfchappelijk met de Kerkvergadering aande Hervorming zou arbeiden , en niet eer uit Konftansvertrekken zou, voor dezelve haar beflag had.Nu men het op de vergadering ééns was, deedmen in fchijn zelfs meer dan den toekomenden Paustot eene Hervorming te verbinden. In de XXXIXftezitting, den oden October 1417, ftelde men eenefoort van Kerkverbetering, of een middel ten minftevast, om dezelve bij alle toekomende misbruikenter hand te nemen; te weten, het houden van algemeeneKerkvergaderingen, vijf jaren na het eindigender tegenwoordige, vervolgens zeven jaren daar naweder eene , en eindelijk geregeld ééne om de tienjaren. Een ander befluit in dezelfde zitting bepaaltde fchikkingen, indien in het vervolg weder eenefcheuring van Pausfen mogt ontdaan. Het derdebefluit bevatte de Geloofsbelijdenis, welke in hetvervolg elke Paus terftond na zijne verkiezing afzou leggen , doch deze behelsde niets meer, daneene belofte, om aan het Geloof getrouw te zullenblijven, hetwelk de Apostelen, de Kerkvaders ende algemeene Kerkvergaderingen voorgedragen hebben.In het vierde thans genomen befluit, werd bepaald,dat geene verplaatfingen van Prelaten naarandere plaatfen zouden geoorloofd zijn, dan om gewigtigeredenen, waar over de Kardinalen zoudenoordeelen. Eindelijk werd in het vijfde befluit denPaus verboden, zich in het vervolg de nalatenfchap,(fpolia,~) der Prelaten en andere Kerkdijken toe teeigenen; of den Bisfchoppen de hun bij hunne Kerken-

G E S C H I E D E N I S . 149kenvifitatien toekomende leveringen en bijdragen , VBOEK( Procurationes, ) te onttrekken.IVZoo ver ging alles naar wensch der genen, wien loofdtr.de Hervorming aan het hart lag. Maar toen de verordeningzou uitgevaardigd worden, volgens welkeïaC. G.[aan 073.:ot 1517-de eerfte pligt des nieuwen Paus zou zijn de Kerkte verbeteren, kregen de Duitfchers na lang twisteneindelijk van de Kardinalen de verklaring: dat denieuwver kozen Paus op dusdanige wijze niet konverbonden worden. Woorden, uit welke kortzigtigenzelve ligt befluiten konden, dat men zich vande Hervorming der Paufen niet veel beloven kon.Echter bewerkte de Bisfchop van Winchester , Oomdes Konings van Engeland, die toen door Ulm alsPelgrim naar het Beloofde Land reisde , en dienmen, om den vrede te ftichten, naar Konftans genoodigdhad, zoo veel, dat men, niettegenftaandedezen nieuw verwekten twist, zich eenparig vereenigdetot het befluit, dat de Paus terftond na zijneverkiezing de Hervorming te gelijk met de Kerkvergaderingter hand zou nemen. Zoo werd 'er ookop begeerte der Duitfchers nog dit ingevoegd: omwelke redenen en hoe de Paus beftraft, (corrigi,]en afgezet zou kunnen worden. Sommigen, waarfchijnlijk Duitfchers , verwekten eenen nieuwertwist, door te begeeren , dat de Kardinalen geer Ldeel zouden hebben in de verkiezing van den PausEindelijk kwam men overeen , dat de Kardinalei Imet zes Afgevaardigden van elke Natie hunne ftemmen tot de verkiezing van eenen nieuwen Paus zouden geven.K 3I

Ontwerpvan hervormingvoor denPaus.I5o K E R K E L I J K EVIn de XLfte zitting, den 3often October 1417,BOEK nam men een algemeen befluit omtrent een ontwerpIVvan Hervorming, betreffende den Paus, welk befluitHoofdft.na C. G. evenwel vrij duifter was opgefteld. Benevens deJaar 1073. verpligting voor den Paus, om terftond aan de verbeteringder Kerk te arbeiden, en wel naartot 1517.billijkheiden de goede Kerkregering, eer de vergaderingnog gefloten zou zijn,werd dit eerst vastgefteld,dat, indien eerst de Afgevaardigden der Natiën methem overeenkwamen, als dan de overigen met verlofvan den Paus vertrekken konden. Dit was tochin der daad hetzelfde, als de vergaderingontbinden,eer de Hervorming tot ftand gebragt was, en dezeHoe het zij, men kwam overeen, dat dezeHervorming voor den Paus zich zou uitftrekken :over het getal, gefteldheid en Natie dergroote zaak aan de willekeur van den Paus overlaten.Kardina-} en_ over de Refervatien van den ApostolifchenStoel — over de Annaten,dienstbewijzen — over de uitdeelingen verwachtingen — over twistzaken,de gemeene en kleineder Prebendendie voor hetRoomfche Hof behooren of niet — over Appellen ofBeroepen op dit Hof — over de bedieningen bij deKanfelarij en het Oppergerigt der Boetelingen,(Poenitentiaria,) — over de exemtien en inlijvingen,(incorporationes,)die gedurende de fcheuringgemaakt waren - over de Commenden — over debevestigingen der verkiezingen — over de inkomftengedurende het ledigftaan van Geestelijke waardigheden,(fructus medii temporis,) — over de nietvervreemding der goederen van de Roomfche en anée-

G E S C H I E D E N I S . 151dere Kerken — over de redenen en de wijze, V hoeBOEKen waarom de Paus tot heterfchap genoodzaakt ofIVafgezet zou kunnen worden — over de uitroeijing [oofdft. \der Simonie - over de Dispenfatien - over de aC. Pro- G. "jaario73'vijlen, ( of voorbehoudene regten van den Paus en ,der Kardinalen op Geestelijke posten) - over de Af- •l atm_ 0Ver de Tienden. Onder de aangehaaldepunten waren de Annaten een onderwerp van gefchiltusfchen de Franfche Prelaten en de Kardinalen,welke laatften dezelve behouden, maar de eerdenze afgefchafc wilden hebben, doch dit werd nietot I5I7'beflist, door den fpoed, met welken men thans totde verkiezing van eenen nieuwen Paus overging.Tot deze verkiezing begaven zich den Siten November1417 drie en twintig Kardinalen met dertigAfgevaardigden der Natiën in het Conclave, welksbewaring aan den Keurvorst van Brandenburg enandere Grooten en Edelen was aanbevolen. Voorafwerden de verkiezers door den Kardinaal SAN MARCO,Bisfchop van Lodi, in eene openlijke Redevoering MARTINUSvermaand, om toch zulken Farizeër niet tot Paus teverkiezen, als federt XL jaren den fchaapsftal desV wordtHeeren verfcheurd hadden. Ook verzocht hen de tot PausKeizer, die hen bij den ingang in het Conclave ontving,om toch eene onpartijdige keuze te doen, ookverkoren,liet hij zich ijverig voor de poort van het Paleisvinden met de Grooten en Geestelijken, ten eindeal zingende om den Goddelijken bijftand te bidden.Spoedig was men met de verkiezing gereed. Opden iiden November was de keuze eenparig, anderenechter zeggen met eene groote meerderheid be-K 4paalc ;

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73tot 1517Zijn karakter.152 K E R K E L I J K Epaald op den Kardinaal-Diaken OTTO van Colonna,die den naam van BIARTINUS V aannam. Eigenlijkwas hij eerst de derde van dezen naam, maar menhad ook reeds te voren de namen MARTINUS en MA-RINUS voor dezelfde genomen.MARTIN, die uit het vermaarde Romeinfcha geflachtder COLONNA'S afftamde, was omtrent LXjaren oud, toen hij den Pausfelijken troon beklom.Hij wordt befchreven als een minzaam, zachtmoedigman, en een beminnaar der geregtigheid, die zichals Paus zeer werkzaam betoonde, weinig lprak ,maar zoo voorzigtig was in zijn handelen, dat meneer vernam, dat iets gefchied was, dan men geloofde, dat hij 'er op gedacht had. Alleen berisptWINDECK, Raad van den Keizer SIGISMUND, diede Gefchiedenis van dezen Keizer befchreven heeft,in dezen Paus, dat hij, na een arm en befcheidenKardinaal geweest te zijn, een zeer geldzuchtig Pausgeworden is.Groot was de vreugde over deze verkiezing, waardoor de fcheuring van meer dan XL jaren nu weggenomenen de Kerk weder van een algemeen erkendhoofd voorzien was. De Keizer zelve fpoeddezich naar het Conclave, en de verkiezers plegtigbedankt hebbende, viel hij voor den nieuwen Pausneder en kuste deszelfs voeten, wordende van dezenbroederlijk omhelsd. Ondertusfchen moet dezevreugd bij hem en alle verftandige lieden fpoedig getemperdzijn geworden, alzoo de nieuwe Paus,zonder acht te (laan op de door de Kerkvergaderinggemaakte aanmerkingen ter verbetering van het Paus-fe-

G E S C H I E D E N I S . 153felijk Hof reeds den tweeden dag na zijne verkiezing;BOEKVde Kanfelarijregelen van zijn Hof liet opftellen, welke de hatelijke aanmatigingen der Paufen Hoofdft.IVomtrent de Refervatien, Exfpectances, Dispenfatien, Exemtien, Annaten, ledigftaande Geestelijke tot 1517.na C. G.Jaar 1073.Posten, Aflaten en dergelijken weder bevatteden ;dus bij voorbeeld, behield de Paus zich voor allehooge waardigheden in de Kathedrale Kerken naastde Bisfchoppelijke, als ook de voomaamfte in deKollegiale Kerken , Priorfchappen, Proostdijen, enandere Posten in de Monnikenorden , en over hetgeheel alle Prebenden, welke zijne Hofbedienden ende vrienden der Kardinalen hadden, of in het vervolgbekomen zouden; hij bepaalde, hoe het gaanzou met de verwachtingen, en wat daar voor betaaldzou worden. Bij flot dreigde de Paus, devervloekte lasteraars, aan welken de misbruiken vanhet Roomfche Hof tot voedfel gediend hadden, endie onkruid zaaiden, om den roem van dit Plof teverdonkeren, te zullen ftraffen en uitroeijen. Ditwas toch in der daad openlijk den draak fteken metde Hervorming, welke de Kerkvergadering tot een'eerften pligt van den nieuwen Paus gemaakt had.Deze regelen werden wel eerst den 26ften Februarij1418 bekend gemaakt, maar derzelver aanwezen konreeds vroeger niet verborgen blijven ; en toen zijopenlijk verfchenen, volgde 'er echter geene uitdrukkelijketegenfpraak tegen.Daar gebeurde wel het een en ander, terftond na De Pausde kroning van den Paus, ten einde eene Hervormingte bewerken, maar dewijl de Paus 'er niet hervordoet weinigtotK 5zeei ming.

, 5 4K E R K E L I J K EV zeer toe geneigd was, had dit werk ook weinig te.BOEK beduiden. De Franfche Natie verzocht wel aan harenKoning, om den Paus daar toe te bewegen,IVHoofdftnaC. G. maar kreeg ten antwoord: „ Toen wij begeerden,Jaario73. dat de Hervorming voor de verkiezing van eenentot 1517-Paus zou ter hand genomen worden, wildet gij liever, dat deze verkiezing vooraf zou gaan. Nu hebtgij eenen Paus even als wij; fpreekt met hem overdeze zaak; dewijl zij thans niet tot ons behoort ,zoo als gedurende het ledigflaan van denRoomfchenStoel." MARTINUS gaf echter den fchijn, als of hijaan het verlangen der vergadering wilde voldoen,en begeerde, dat de Afgevaardigden der Natiën metzes Kardinalen aan de Hervorming zouden arbeiden,gelijk dan ook de Duitfche Natie ten dien eindeeen opltel overleverde. Met dit al genoot de Pausgroot aanzien en gezag. In bet eerfte Konftftorie,hetwelk hij te Konftans hield, kwam ook eene klagtvan Duitfche Vorsten over malkanderen voor. InJanuarij 1418 erkende hij SIGISMUND plegtig voorRoomsch Koning, en liet hem door twee Kardinaleneene gouden kroon opzetten. Te Rome was zijnéheerfchappij ook vaster gevestigd; en dewijl 'er hemveel aan gelegen moest zijn, om den voormaligenPaus JOANNES, thans BALTHAZAR COSTA, niet ineens anders magt te laten, befloot de Kerkvergadering,dat deze aan den Paus zou overgeleverd worden,die over zijn verder lot beflisfen zou.Terwijl echter de Paus nog talmde met de Hervormingonder handen te nemen, deed de DuitfcheNatie met den aanvang des jaars 1418 nieuwe vertoo-

G E S C H I E D E N I S . 155toogen, om op dezelve aan te dringen; waar door VBOEKde Paus zich eindelijk gedrongen zag, om in Januarijvan dat jaar een ontwerp van Hervorming Hoofdft.IVover te leveren , waar in hij fchijnbaar in verfcheidenedingen aan de hand kwam , maar toch zoo tot 1517-na C. G.Jaar 1073.veel voor zich behield , dat het verlies voor hemniet aanmerkelijk kon zijn. Hij bepaalde het getalder Kardinalen op vier en twintig, uitgezonderd,wanneer de eene of andere Natie 'er geen eenen zouhebben; ook bewilligde hij, omtrent de eigenfchappen,welke men in hun gevorderd had. De Refervatienzou hij naar het Kerkelijk Regt waarnemen.Verwachtingen beloofde hij Hechts voor ééne Prebendete zullen fchenken; de Annaten verklaarde hijvoor noodzakelijk tot onderhoud van den Paus ende Kardinalen. Pleitgedingen over zaken, die niettot het Geestelijk gerigt behoorden, zouden aan hetRoomfche Hof niet aangenomen worden ; uitgezonderd,als de beide partijen daar mede te vrede waren, of als het noodig was, om daar door de geregtigheidte handhaven. Huwelijkszaken zoudendaar ook niet voor getrokken worden, behalve doorAppellen. Alle Exemtien en Incorporatien van Kerken, welke federt den dood van GREGORIUS XI ,of het begin der groote fcheuring, tot ftand gebragtwaren, zouden vernietigd worden. Hij maakteook bepalingen omtrent de Commenden; op deinkomlten van ledigftaande Prebenden wilde hij geeneaanfpraak maken. Het artikel omtrent het afzettenvan eenen Paus fcheept hij kort af met dezewoorden: „ Het fchijnt niet noodig te zijn, gelijkhet

i 56 K E R K E L I J K EV het ook aan verfcheidene Natiën niet noodig gefchenenheeft, daaromtrent iets nieuws uit te denBOEKIVHoofdft. ken of te verordenen. Tegen de Simonie verklaardehij zich alierijverigst. De Dispenfatien, doorna C. G.Jaario73.fchismatieke Paufen gefchonken, deed hij te niet.tot 1517.Alle Aartsbisfchoppen, Bisfchoppen en Abten zoudenzich in hunne /liften onthouden. Ten aanzienvan ouderdom van jaren zouden de Dispenfatienniet boven de drie jaren uitgeftrekt worden. Voorzich zeiven en de Kardinalen behield hij wel, uithoofde van hunne behoefte, Prebenden voor; maarflechts van minder foort. Aflaten beloofde hij volftrektniet te menigvuldig te zullen geven , opdatzij niet in verachting zouden komen; en Tiendenin het geheel niet te zullen uitfchrijven , ten wareten beste der algemeene Kerk, en naar den raad derKardinalen en Prelaten.Dit ontwerp was eigenlijk beftemd, om aan deNatiën in het algemeen te voldoen, maar behalve ditvond de Paus fpoedig middel, om met de Natiënafzonderlijk te handelen. Dus floot hij een vergelijkof Concordaat, met de Duitfche Natie, omtrent elfpunten, bijzonder omtrent de Simonie der Geestelijken.Doch dit vergelijk zou flechts vijf jaren duren,na verloop van welken elk zijne regten zoukunnen hernemen. Een bijvoegfel, hetwelk na weinigejaren alles tot dien (iaat terug kon brengen,over welken men zoo fterk geklaagd had. Een dergelijkverdrag trof hij ook met de Engelfche Natie;doch met de Franfche bereikte hij niet zoofpoedig zijn oogmerk. Hij ftelde ook voor dezelveeen

G E S C H I E D E N I S .i57een Concordaat op, maar dit werd in Junij 1418, VBOEKtoen het aan het Parlement werd voorgelegd, vanIVhetzelve verworpen, omdat het op dzAnnaten bleef Hoofdft.aandringen , daar reeds vroeger de Koningen van naC. G.Jaario73.Frankryk den uitvoer van alle geld of gelds waardetot 1517.naar Rome verboden hadden. Hier kwam nog bij,dat de Daufijn, die thans in naam van den krankzinnigenKoning KAREL regeerde, MARTYN niet terftondvoor regtmatigen Paus erkende, hetwelk nietgefchiedde, voor dat de Franfche Afgevaardigdenvan de Kerkvergadering waren thuis gekomen.Zonder zich veel om de gevolgen van zijne ConMARTYNverbiedtcordaten te bekommeren, deed MARTYN te Konftansnog eenen ftap, welke duidelijk toonde, hoe weinigacht hij op de Kerkvergadering floeg, aan welke hijnogtans zijnen troon te danken had. De Polen haddenhem willen bewegen, om een beleedigend enoproerig gefchrift van eenen Dominikaner tegen hunnenKoning en tegen hunne Natie te veroordeelen;dit van hem niet kunnende verkrijgen, appelleerdenzij op eene aanftaande Kerkvergadering, waar op dePaus eene Bulle in het Konfiftorie liet voorlezen ,welke met de uitfpraken der vergaderingen te Pifaen te Konftans regelregt ftrijdig was, alzoo dezelvebepaalde: dat men in geen geval van den Paus appelleren,of deszelfs oordeel en uitfpraak in geloofszakenontwijken mogt; waar tegen de vermaardeGERSON eene Verhandeling fchreef, in welker flothij echter verklaarde, dat hij dezelve meer tot onderzoekder waarheid had gefchrevea, dan om denPaus te berispen; wiens verordening, in zoo verrediealleappellenvanden Pausop eeneKerkvergadering.

VDOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73-tot 1517.Einde deiKerkvergaderingte Konftans.j 58 K E R K E L I J K Edie eene daadzaak betreft, aan geene Theologifcheberisping onderhevig was; maar voor zoo verre hetregt aangaat, naar de meening zijner vereerders ,eenen redelijken en waren zin toe kon laten.Dus kwamen zelfs mannen, als GERSON, met allehunne vrijmoedigheid voor het KerkelijkeRegt,tot onderdanigheid voor hunnen Opperheer, en kniebuigingenvoor den Paus terug.Ook ging MARTYNV zijnen weg voort, als of 'er geene Kerkvergaderingte Konftans geweest was.den 2iften Maart 1418, wanneer hij zelvevoorzat, liet hij door eenen Kardinaal zekereIn de XLIIIfte zitting,verordeningenvoorlezen, waar op een ander Kardinaal,in naam der Natiën, zoo als hij tenminften verzekerde,antwoordde, dat zij haar, gelijk ook de gefloteneConcordaten, behaagden, en dat daar dooraan het befluit omtrent de Hervorming der Kerkvoldaan was.Hier mede oordeelde de Paus,dat geheel aan debeftemming van deze Kerkvergadering voldaan was;waarom hij zich voorts enkel nog onledig hield meteenige Kerkplegtigheden. Zoo liet hij op WittenDonderdag zijne Bul van Excommunicatie tegenHeidenen, Ketters, Scheurmakers, Grieken, Joden,PETRUS van Luna, als ook tegen vervalfchersvan oude gedenkftukken en de munt, afkondigen ;eene der eerfte ontwerpentot die geduchte Nachtwaak- Bulle, (Bulla in coena Domini,) zoo alszij naar het ftichtingsfeest des Heil. Avondmaals genoemdwordt, welke federt URBANUS V in de tweedehelft der XlVde eeuw allengs in dien vorm gebragt

G E S C H I E D E N I S . 159bragt is, in welken zij voor dezen te Rome in deHoofdkerken werd afgelezen. In de XLIVfte zittingliet de Paus aflezen , dat hij volgens befluit derKerkvergadering eene volgende bepaald had, te Pifate houden. Eindelijk volgde de XLVfte en laatftezitting dezer Kerkvergadering, eene van de onltuimigften;alzoo de Poolfche Afgezanten 'er fterk opaandrongen , dat het bovengemelde gefchrift zou Veroordeeldworden, en toen zij van den Paus gebodenwerden te zwijgen, op ftraffe van den ban, tegendit gedrag protefteerden , en aan de eerstvolgendeKerkvergadering appelleerden. Ondertusfchen liet dePaus de Bulle tot het fcheiden dezer vergaderingvoorlezen, in welke hij tevens aan alle derzelver leden,en aan hun gevolg, eens in hun leven eenvolkomen aflaat van alle hunne zonden fchonk, welkeweldaad hij zelfs uitftrekte tot het nut van hunnendood; waar voor zij enkel twee achter een volgendejaren op vrijdag vasten, of, indien zij daarin verhinderd werden, andere goede werken doenzouden. Aan den Keizer ftond hij voor een jaartoe, de Tienden van alle Kerkelijke goederen in geheelDuitschland, waar tegen de Duitfche Kerkenzich vergeefs bezwaarden. Ook deden de Franfcheneene vergeeffche poging, om den Pausfelijken Stoelweder naar Avignon te brengen. Op den iódenMei 1418 reed MARTYN, in kostbaren Paufelijkenfieraad gekleed, onder eenen hemel, die door vierGraven gedragen werd, terwijl de Keizer aan deregter- en de Keurvorst van Brandenburg aan delinkerhand den teugel van zijn paard hielden, waaropVBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaar 1073.tot 1517.

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.Beoordeling.160 K E R K E L I J K Eop nog andere Vorsten volgden ,• die de paardendekkenhielden, verzeld van al de Geestelijkheid enAdel, ten getale van wel 40,000, te paard, uitKonftans.Dus eindigde deze Kerkvergadering , welke zooverbazend veel gekost, welke zoo ijverig gearbeid,en zoo goede hope op verbetering gegeven had,zonder eenig wezenlijk nut gelucht te hebben; alleende langdurige fcheuring in de Westerfche Kerkwas geheeld, alhoewel 'er nog omtrent tien jarenverliepen, eer derzelver gevolgen geheel waren weggenomen;zij had ijverig hare regten tegen de overheerfchingder Paufen voorgedaan, maar moest dulden,dat de door haar verkorene Paus deze overheerfching, als om haar te befpotten , voor hareoogen uitoefende; van de Hervorming der Kerk inhet hoofd en de leden werd zoo veel als niets bewerkftelligd.De Keizer SIGISMUND , die zich zoovele moeite gegeven had, werd, door de onftandvastigheidvan velen, en door de ftreken en listen derKardinalen en der Geestelijkheid gedwarsboomd enin zijne goede oogmerken te leur gefield , waaromhij ook, door eenen Gevolmagtigden affcheid nemendevan de vergadering, betuigen liet, dat, indien 'ervetkeerde dingen gefchied waren, men hem daarvan de fchuld niet moest toerekenen. Van de overigeverrigtingen dezer vergadering, haar onderzoekvan de gevoelens der Husftten; het veroordeekn enlaten verbranden van JOANNES HUS en HIËRONYMUSVAN PRAAG ; van het veroordeelen der gevoelensvan WIKLKFF; van haar befluit: dat het Avondmaal

G E S C H I E D E N I S .t6iptaal aan de Leeken zou bediend worden, zonder Vaan dezelven den gewijden kelk mede te deelen} BOESIVvan de Kanonifatie of Heiligverklaring der H. BRI- SoöfdltiGITTA; van het vermaarde gefchrift van den FranciskanerJOAN PETIT , ter verdediging van den Tij-ia C. Gé[aario73i:ot 1517*rannenmoord, en andere zullen wij op de behoorlijkeplaatfen nog moeten fpreken. Met dit alles iszoo veel zeker, dat de worfteling van den edelengeest van vrijheid tegen eene Kerkelijke overheerfchingin deze Kerkvergadering zich heeft beginnente openbaren, welke vervolgens voortgezet, en metzoo uitmuntende overwinning eindelijk bekroond isgeworden. Het kon dus ook niemand bevreemden,dat deze Kerkvergadering bij de voorftanders derPaufelijke Hoogheid geenen goeden reuk heeft, hoezeer men op de Kerkvergadering van Trente, opwelke men overigens kwalijk duldde, dat zij genoemdwerd, haar gezag gebruikt heeft, tegen degenen, die het gebruik van den kelk in het Avondmaalweder herfteld wilden hebben.De Gefchiedenis dezer Kerkvergadering is doofverfcheidene Schrijvers te boek gefteld. Inzonderheidbehoort hier toe HERMAN VAN DER HARDT *die eenen rijken voorraad van (tukken en fchriftentot dezelve behoorende verzameld en uitgegeven heeftin de jaren 1697 tot 1700, in IV Deelen in Folio,te Frankfort, waar bij in 1742 een Register gevoegdis. Door deze verzameling werd JAKOB LEN-FANT in ftaat gefteld tot het befchrijven van deGefchiedenis dezer Kerkvergadering, ( Hiftoire duConcile de Conftance, Amflerdam 1714, in II Dee-XVII. DEEL. L len

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaario73tot 1517.De PausMARTIuusgeraaktwederin hetbezit vanRome.idK E R K E L I J K Elen in Quarto,) welke, hoe onpartijdig ook opgeifield, hij echter zich genoodzaakt zag, bij de tweedeuitgave te verdedigen; in het laatst der voorgaandeeeuw , (1782-1786.) heeft ROIKO, Profesforte Graz, naderhand te Praag, eene zeer goedeGefchiedenis van dezelve geleverd in IV Deelen,om geene andere Schrijvers op te noemen.Het gezag van den Paus MARTINUS V nam vantijdtot tijd meer toe. In Frankryk werd in hetjaar 1422 het verbod wel nog vernieuwd, om geenegelden naar Rome over te zenden, waar tegen'sPaufen Nunciusfen in last kregen, om de wederfpannigenin den ban te doen, gelijk zij ook alseen' grondregel beweerden, dat men het oordeel vanden Herder moest eerbiedigen en volgen, al warehet ook onbillijk, hetwelk aan den vermaarden GER-SON aanleiding gaf tot eene Verhandeling, waar inhij de valschheid van dezen regel aantoonde, evenwelwist de Paus 's Konings moeder en broeder tewinnen, waar door de Koning KAREL VII in hetjaar 1424 overgehaald werd tot een bevel, dat allePaufelijke befluiten zoo wel over het uitdeelen vanPrebenden, als over de oefening van regtsgebied ,even als ten tijde van KLEMENS VII en BENEDICTUSXIII zouden gehoorzaamd worden, waar tegen devoorgaande Koninklijke verordeningen niets geldenzouden. Hoewel 's Konings Prokureur-Generaal inhet Parlement verhinderde, dat dit bevel door hetParlement bekrachtigd werd, fchoon het niet bekendis, hoe lang deze tegenfpraak geduurd heeft.Middelerwijl was de Paus van Konftans naar Floren-

GESCHIEDENIS.1Ó3rtnce gereisd, alwaar hij zich tot in September 1420onthield, dewijl een groot gedeelte van zijn eigenVBOEKIVgebied nog in vreemde handen was. Men had hem Hoofdft.te Florence met veel eerbied ontvangen, maar de ia C. G.Jaario73.Florentijnen, die door rijkdom zeer dartel waren,tot 1517.en niemand achtten, hadden ook vervolgens weinigmet den Paus op, zelfs zongen de jongens op ftraat:Papa Martino non vale un quattrino. (Paus MARTINUS is geen oortje waard!) Evenwel trof hij,door bemiddeling der Florentijnen, eenen zoen metden Veldoverften BRACCIO, die zich tot befchermervan Rome had opgeworpen, gelijk hij ook vervolgensBologna tot gehoorzaamheid noodzaakte. De KoninginJOANNA van Napels, wier krijgsvolken tothier toe den Engelenburg nog bezet hielden, ruimdehem dit flot insgelijks in, als ook de fteden Ostiaen Civita Vecchia.Gedurende het verblijf van MARTINUS V te Florence, kwam zich de gewezene Paus JOANNES XXIII JOANNESDood vanXXIII.aldaar voor hem verootmoedigen, MARTINUS bleefvoor dezen nog fteeds in bekommering, alzoo velenzijne afzetting als met geweld gefchied en onregtmatighielden, in welk geval ook de verkiezing vanMARTINUS niet wettig kon wezen, ook vreesde hij,dat de Duitfchers, zoo hij in Duitschland bleef,zich den eenen of anderen tijd van denzelven als eenfpeelpop tegen hem zouden kunnen bedienen, JOANNES , of thans weder BALTHAZAR COSSA , zat nogte Heidelberg gevangen, alhoewel MARTINUS denKeurvorst van den Paltz ontflagen had van de verpligting,om hem te bewaren. Eenige FlorentijnenL aver-

I 04K E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaario73tot 1517.Eindevn:BENEDICTUS XIIIen derfcheurinverzochten den Paus ook ernftig, om hem zijne vrijheidte fchenken, hetwelk hij beloofde. Ondertusfchenkocht COSSA zijne vrijheid van den Keurvorstvoor 30,000 Goudguldens , en fpoedde zich naarItalië, begevende zich naar zijnen vriend THOMASFRAGOSO , toen Doge van Genua. Maar onverziensverfcheen hij in Mei 1419 in een haveloos gewaadte Florence, waar hij zich aan de voeten van denPaus kwam werpen. De Paus fchonk hem niet alleenzijne vrijheid, maar benoemde hem ook totKardinaal-Bisfchop van Tuscoli; doch hij overleefdedeze nieuwe waardigheid nog geen jaar, en ftierf,gelijk men meent, van hartzeer, omdat hij zich nietaan een ambteloos leven gewennen kon. Hij heefteen Boek in verzen gefchreven , over de veranderliikheidvan het geluk, ( de verietate fortuna, )waar toe hem zijne eigene ondervinding in de laatfte.jaren [toffe genoeg kon aanbieden.1 Terwijl MARTYN zich nog te 'Florence ophield7deed zich insgelijks hoop op, dat ook ten aanzienvan BENEDICTUS XIII de fcheuring volkomen eenl einde zou nemen. Deze had nog fteeds zich in zijkinde Kei nen kleinen kring als Paus blijven dragen.Tweevan zijne vier Kardinalen, welke hij nog had, haddendoor Afgevaardigden hunne onderwerping aande Kerkvergadering van Konftans laten verklaren,met deze zond de Kerkvergadering eenen Kardinaalaan BENEDICTUS , maar dezelve kon hem niet lotafftand b ewegen , waarom hij hem den ban aankon,digde.ALFONSUS ,Ongelukkig geraakte MARTINUS in twist metKoning van Arragon , die daaromvoort-

G E S C H I E D E N I S . 165•voortging met BENEDICTUS , of gelijk hij alom buitenzijn gebied genoemd werd, PETRUS VAN LUNAte befchermen. Deze had thans weder vier Kardinalen, die echter allen te Florence kwamen , omden wettigen Paus te erkennen; evenwel bleef hijvolhouden, en had ook het genoegen, dat hij inzijnen kring in het jaar 1424 als Paus geftorven is.Zijne Kardinalen hielden zijnen dood verborgen, enplunderden zijne nalatenfchap. Kort daar na verkorendrie van dezelve, door den Koning aangefpoord,den Kanunnik van Barcelona, ÊGIDIUS MUNOZ , totPaus, die den naam van KLEMENS VIII aannam.De vierde Kardinaal, met deze keuze niet te vrede,benoemde zich eenen Paus op zijne eigene hand,BENEDICTUS XIV, wiens geflachtnaam men nietkent, en die ook niet verder te voorfchijn komt.KLEMENS zelve was in zijne nabuurfchap zoo weiniggeliefd, dat de inwoners van Valentia op hetpunt waren, om hem in Peniscola te belegeren,maar ALFONSUS noodzaakte hen , daar van af tezien, ja MARTYN verweet dezen Koning zelfs, dathij den Tegenpaus belet had, daar hij voornemenswas , zijne waardigheid vrijwillig neder te leggen.Maar toen de goede verftandhouding tusfchen denKoning en den Paus herfleld was, werd 'er in hetjaar 1429 , onder voorzitting van den Kardinaal-Legaat van Foix, een Kerkvergadering gehouden teTortofa, op welke de Tegenpaus afftand en den eedvan trouwe aan MARTINUS deed, ontvangende toteene fchadeloosftelling het Bisdom der BalearifcheEilanden. Nu eerst nam dus de fcheuring, dieL 3 . vijf-VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaano73-tot 1517.

VBOEKIVHoofdft.naC. G.J66 K E R K E L I J K Evijftig jaren geduurd had, volkomen een einde.In dien tusfchentijd was MARTINUS V te Romegekomen, hetwelk hij in het diepfte verval vond.Hier gedroeg hij zich nu in alles als een Paus, dieJaario73.van de ganfche Kerk vereerd werd. Hij befchermdetot 1517.LODEWYK, Hertog van Anjou, tegen de KoninginKerkvergaderingJOANNA ; ook zocht hij eenen kruistogt tegen dete Siena.Turken tot ftand te brengen, en vermaande alle Vorstentot eenen oorlog tegen de Ketters in Bohemenenz. In 1423, den tijd, op welken de Kerkvergaderingte Pavia zou gehouden worden, gelijk teKonjlans bepaald was, vergaderden in die ftad verfcheidenePrelaten, maar dewijl de pest zich aldaaropenbaarde, werd de vergadering verlegd naar Siena;alwaar dezelve in het gemelde jaar onder voorzittingvan Pausfelijke Legaten hare handelingen begon.Doch alles, wat 'er verrigt werd, bepaaldezich tot eene nieuwe veroordeeling der Wikklefitenen Husften, aan wier vervolgers aflaat werd aangeboden;tot eene herhaalde veroordeeling van PETRUSVAN LUNA en zijne aanhangers; en tot eenige flappenter vereeniging der Griekfche Kerk met de Roomfche.Het gewigtigfte, hetwelk men van haar hadbehooren te verwachten, eene Hervorming, kwamniet eens in overweging. Ouder verfchillende voorwendfelsliet de Paus in het jaar 1424 bekend maken, dat na zeven jaren te Bazel eene nieuwe Kerkvergaderingzou gehouden worden. Hij zelve gafvoorts nog eenige verordeningen bijzonder betreffendede Kardinalen, hetwelk het voorkomen moesthebben van eene Hervorming van zijn Hof; en terwijl

GESCHIEDENIS. 167wijl hij met de Gallikaanfche Kerk twistte, die de Vvrijheid der Kerk tegen de Pausfelijke overheerfching BOEKIVverdedigde, beftrafte hij in het jaar 1426 den Bisfchopvan Winchester in Engeland zeer hevig, dat ia C. G.Hoofdft.[aarhij geen zorge droeg, dat de vrijheid der Kerk niet1073.tot 1517.ongeltraft beleedigd werd, maar hij verftond doorvrijheid der Kerk geheel iets anders dan de Franfchendaar door verftonden; deze trouwens bedoeldende vrijheid der Kerk van de overheerfching derhooger Geestelijkheid, en de Paus de vrijheid derGeestelijkheid van de inbreuken der Vorsten en vermogendeLeeken.In het jaar 1431, in \ hetwelk de Kerkvergadering Dood vaate Bazel eenen aanvang moest nemen, overviel hem MARTINUSV.op den aoften Februarij eene beroerte, welke eeneinde van zijn leven maakte. Hij werd, zegt PLATINA, van het Roomfche volk en Geestelijkheid metzoo veel tranen ten grave geleid, als of de KerkeGods en de ftad Rome van haren eenigen en bestenVader beroofd ware.Op den 3den Maart 1423 verkoren 14 Kardinalen EUGENIUSte Rome den Kardinaal - Priester van St. Klemens, IV wordtPaus.GABRIEL VAN CONDOLMIERE , tot Paus, die dennaam van EUGENIUS IV aannam. Hij was in hetjaar 1383 te Venetië uit een aanzienlijk gedacht geboren,gelijk de broeder zijner moeder GREGORIUSXIII, en naderhand zijn zusters zoon PAULUS IIook de Pausfelijke waardigheid bekleed hebben. Inhet Conclave had hij met de andere Kardinalen eenmerkwaardig befluit helpen nemen, hetwelk hij ookterftond na zijue verkiezing door eene Bulle bekrach-L 4tig-

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.fot 1517.163 K E R K E L IJ K tt>tigde, waar in deze voordellen begrepen waren. Denieuwe Paus zou het Roomfche Hof in het hoofden de leden, met raad der Kardinalen, hervormen.Den zetel van het Pausfelijke Hof zou hij zonderbewilliging der Kardinalen niet verplaatfen.naar rade der Kardinalen eene algemeeneHij zouKerkver*nadering op den bepaalden tijd en plaats houden,:n op dezelve de algemeene Kerk, in geloof, leven:n zeden, zoo wel in de Geestelijken als Wereld-] ijken , hervormen. Hij zou de Kardinalen benoemen1 rolgens de fchikking te Konftans gemaakt. Hij;ou zich geen meester maken van de goederen derKardinalen. De Vafallen der Roomfche Kerk enille Bevelhebbers derzelve, zouden, bij herafderrenvan den Paus, de bevelen der Kardinalen moe-1 en gehoorzamen. De Paus zou aan de Kardinalenj ie helft der belastingen en andere inkomften derRoomfche Kerk overlaten. Zonder hunne bewilli-!;ing geenen oorlog voeren, verbonden aangaan ofi lieuwe belastingen invoeren. Eindelijk in alle deze:aken en andere, waar de raad der Kardinalen wordtngenomen, hunne namen en bewilliging in zijnei3reves laten invoegen. Ondertusfchen werd van ditHes in het vervolg zoo veel naargekomen, als de'aufen goedvonden.1Reeds lang waren te Rome de beide huizen co-EUGEN1US,ONNA en ORSINI als hoofden van twee partijen aan»vernedert jhet huis ezien. De voorgaande Paus MARTYN V was uitpOt-OKNA t et eerfte huis afgedamd, terwijl de tegenwoordige1 UGENIUS IV zijne waardigheid meest aan het huisIRSINI te danken had.CKort na zijne verheffingeisch-

G E S C H I E D E N I S . l6 9eischte deze van de COLONNA'S den mgelatencn Vfchat van zijnen voorzaat als ook de fteden en flotenBOEKterug, welke zij verkregen hadden.IVOp hunneloofdft,weigering kwam men tot dadelijkheden. De Paus ia C. G.vervolgde de vrienden van MARTYN, en liet velen 'aan 073,;ot 1517;van dezelve ter dood brengen; ook deed hij het Paleisvan zijnen voorzaat omver halen, en deszelfswapen overal wegnemen. Ook dwong hij met hulpvan JOANNA , Koningin van Napels, den Vorst vanSalerno, den voornaamften der COLONNA'S tot onderwerping,terwijl de Koningin aan denzelven ookhet Vorstendom van Salerno ontnam.Inmiddels moest de Kerkvergadering te Bazel opden 3den Maart 1431 eenen aanvang nemen, welkenMARTYN V volgens het befluit der Kerkvergaderingvan Konftans had uitgefchreven, hebbende hij tevensden Kardinaal JULIANUS C.

VBOEKIVHoofdfl.na C. G.Jaar 1073.tor 1517.ITO K E R K E L I J K Ebefloten niets van gewigt te behandelen, voor datde vergadering talrijker zou wezen. Na de aankomstdes Kardinaals werd den i4den September des ge«melden jaars de eerfte zitting gehouden, in welkeonder anderen de vo -w.. pen der werkzaamhedenvan dezelve bepaald werden, tot deze drie ftukken;I. Het uitroepen der Ketterij; II. het herftellen vanden vrede onder de Christenen en III. de Hervormingder Kerk.De Paus Op voordel van den Kardinaal JULIANUS , die inwil deden veldtogt dezes jaars ondervonden had, dat deKerkvergaderingHusftten door geweld niet te dwingen waren, werdontbinden 'er van wege de vergadering den isden October1431 een Brief afgevaardigd aan de Geestelijkheid,den Adel, en het ganfche Volk van Bohemen, omhen uit te noodigen, door Afgevaardigden voor devergadering te verfchijnen, met belofte van die tezullen hooren. Euvel werd dit van den Paus opgenomen,die dit fchrijven en eenige andere omftandighedentot een voorwendfel gebruikte, om in Novemberaan zijne Legaten te belasten , dat zij devergadering moesten ontbinden, en eene andere, naanderhalf jaar te Bologna te houden, zouden aankondigen.Hier tegen verzette zich de Kardinaal-Legaat, met een ongehoord voorbeeld, in eenen vrijpostigenen nadrukkelijken Brief. De Paus echter,die wist, dat de leden der Kerkvergadering over hetalgemeen zeer tegen hem waren ingenomen , bleefbij znn voornemen, en fchreef in December 1431aan de Kerkvergadering, dat hij, met raad en toeftemmingder Kardinalen, uit de volheid zijner Pau-fe-

G E S C H I E D E N I S . 171lelijke magt, de te Bazel bijeengekomene vergaderinggeheel ontbond, en te gelijk tegen den zomer desjaars 1433 eene andere te Bologna te houden aankondigde, waar op na tien jaren weder eene anderete Avignon volgen zou..Evenwel bereikte de Paus zijn oogmerk niet,DeKeizernoch bij de vergadering, noch bij den Keizer. Dezelaatfte, van de Kerkvergadering een gunftig einde MUND teSIGIShopendevan den voor hem zoo nadeeligen oorlog Rome gekroond.in Bohemen, had onverwacht in het jaar 1431 befloten,zich te Rome te laten kronen. Hij trokderwaards met weinig volk, enkel in vertrouwen opden bijfland van den Hertog van Milanen, FILIPMARIA VISCONTE , ook werd hij daar met de ijzerenkroon tot Koning van Italië verkoren. Voorts tePifa den winter hebbende doorgebragt, gaf de Paushem hier kennis van de ontbinding van de Kerkvergaderingvan Bazel. In zijn antwoord beklaagdezich de Keizer hier over, en verzocht den Paus de>zelve voortgang te laten hebben, gevende tevens tekennen, dat hij de Afgevaardigden der vergaderingbeloofd had te zullen befchermen en handhaven.Doch voor deze verklaring liet de Paus hem te lan>ger wachten naar zijne kroning; zoodat de Keizeitot Pinkfteren des jaars 1433 vertoeven moest. Eindelijk werd 'er een vergelijk getroffen tusfchen derPaus en den Keizer, die daar op in Mei 1433 teRome kwam, doch in groote armoede en met weinig volk , gelijk zijn Gefchiedfchrijver WINDEC*meldt. Hier maakte men hem , volgens dien Schrijyer, Kanunnik van Munfter of van de Pieterskerk.ei IVBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaar 1073.cot 1517..

172 K E R K E L I J K EV en zette hem eenen bonten hoed op, zoo als deBOEKDomheeren aldaar droegen. Als nu de Keizer enIVHoofd», de Paus, elk in zijnen Tabernakel zat, kwam 'erna C. G één, die den Keizeren de kroon plag op te zetten,Jaario73.tot 1517. die hem vraagde: of hij een echt kind, een vroomman en heer was? waar op SIGISMUND antwoordde:ja, maar gij zijt niet vroom en deugdzaam,om den Keizer zijne kroon op te zetten, want gijhebt aan eene vrouw de borsten afgefneden. Eenmder dan van degenen, die daar regt toe hadden,zette hem toen de kroon op, maar zoo dat zij"cheef overhong naar de regter zijde; nu hief dePaus zijnen regter voet op, waar mede hij de kroonregt haalde, gelijk regt en de gewoonte was, enwelke plegtigheden meer tot de kroning behoorden.De KerkTe Bazel werd de Kerkvergadering hoe langer hoevergadering handhaafczichi5den Januarij 1432, herinnerde zij den Paus en de(touter tegen den Paus. In hare tweede zitting dentegen dengeheele Kerk aan het befluit der vergadering vanPaus.Konftans, hetwelk zij thans bevestigde, dat eenealgemeene Kerkvergadering wettig in den HeiligenGeest vergaderd, en de algemeene ftrijdende Kerkverbeeldende, hare magt onmiddelijk van CHRISTUSheeft, aan welke ieder een , van welken ftand enwaardigheid hij zij, al bezat hij ook de Pausfelijkewaatdigheid, fchuldig was in alles te gehoorzamen,wat het geloof en de uitroeijing der fcheuring, alsook de algemeene Hervorming der Kerke Gods betreft.In de derde zitting deszelven jaars beflootzij den Paus te vermanen, om zijn befluit te herroepen,en zich binnen drie maanden in de vergade.

G E S C H I E D E N I S . »79bering te laten vinden. Denzelfden tijd bepaalde zijook voor de Kardinalen, onder bedreiging tegen dieVBOEKIVgenen, die niet verfchenen, van ftraffen naar We-, loofdfl.a C. G.reldlijke en Goddelijke Regten. In hare vierde zit-1aario73»ting, den * Cften JunijM 3». gi"g de vergadering ot i$i7'nog verder, en verbood den Paus, gedurende harezitting, nieuwe Kardinalen te benoemen of bekendte maken; ook nam de vergadering een looden zegelaan, op welks ééne zijde verbeeld was de vergadering,en boven dezelve de Heilige Geest in degedaante eener duive zwevende, op de keerzijde lasmen- de hoogheilige algemeene Sijnode te Bazel.EUGENIUS, die zich verbeeld had, dat zijn bevelalleen genoeg was, om de Kerkvergadering te dwmgen,ondervindende, dat de geest der eeuw ziette-en hem kantte, befloot tot zachter maatregelen iwaar toe een nadrukkelijke Brief van den Kardinaa ïJULIANUS veel kan toegebragt hebben; hij zondkort nadat de vergadering in hare vijfde zitting de9den Augustus i 43* eenige leden benoemd had »om de Geloofszaken te onderzoeken , eenige Gezarten, die in de Kerkvergadering ondernamen het g

iVBOERIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.m 1517.?74 K E R K E L I J K Ede voornaamfte Prelaat van dit geheimzinnig lig»chaam is, nogthans is hij binnen hetzelve. Ookmag niemand zeggen, dat het voornaamfte deelmagtiger en waardiger is, dan het geheele ligchaamEB de overige leden; nademaal reden, ondervindingïn het gezag der algemeene Kerk, zoo als het altijdgegolden had, het tegendeel bewezen. Even minmag men gelooven, dat, dewijl de Kerk de magtüer fleutelen en de regering over allen bezit, daarait meer regeerders zouden moeten ontftaan, wantsij is de eene en eenige."In de zesde zitting, den 6den September 1432 *ïischten de Zaakwaarnemers, ( Promotor es, ) dervergadering, dat de Paus voor ongehoorzaam, (con*tumax,) zou verklaard worden, omdat hij binnen3en geftelden tijd niet in perfoon verfchenen was;:en zelfde vonnis werd ook over de Kardinalen uit-*efproken. In de zevende zitting, den 6den De-:ember, werd befloten, indien de Pausfelijke Stoel,gedurende de vergadering, mogt openvallen, dat dererkiezing van een' nieuwen Paus alleen op de plaat»?an hare bijeenkomften zou gefchieden. In de achtjIe zitting, den i8den December, werd aan den3i aus ten overvloede nog een uitftel gegeven van LXlagen. In de negende zisting, den 22ften Januarij'433 •> n a i " zij den Keizer SIGISMUND , die nog inbalie was, plegtig tot haren Befchermheer aan. In1 le tiende zitting, den ioden Februarij, gaf de Sij-10de last, om het Proces over 'sPaufen ongehoorzaamheidte onderzoeken, en deswegens berigt in1 :e brengen; en dewijl men te Rome op allerhandewij-

lG E S C H I E D E N I S . 175VBOEKIVwijze het befluit van het gezag eener algemeeneKerkvergadering te leur zocht te ftellen, werd hetzelvein de elfde zitting, den a7ften April 1433, Hoofdft.herhaald , en de Paus en de Kardinalen nogmaals genlast, de vergadering bij te wonen, op ftraffe, van tot 1517.C. G.Jaar 1073.in hunne waardigheden gefchorst te zullen worden.Nog in de twaalfde zitting, den i3den Julij, gebruiktemen verfchooning omtrent den Paus, dooihem op nieuw een uitftel van LX dagen te geven;tevens verbood de vergadering, in dezelfde zitting,de algemeene refervatie van alle Hoofdkerken1etKloosters, welke de Pausfen te voren zich haddeiaangematigd, en ftelde alle verkiezingen bij dezelve vrij.Dit alles echter maakte op den Paus zoo weinigindruk, dat hij veel meer op het einde des jaar:1433 twee Bullen tot ontbinding der Kerkvergaderinjdadelijk liet uitvaardigen, verbiedende alle Christenen, aan de befluiten, tot zijn nadeel en tot nadee lder Kardinalen op dezelve genomen, te gèhoorzamen, bijzonder verklaarde hij het befluit in de twaaljde zitting voor nietig en van onwaarde.Dit echter verhinderde de vergadering niet, ori 1 De Pausj fchijntvoort te gaan; en in hare dertiende zitting, de; zich metiiden September 1433, drongen hare Promotore t deKerk-. vergaderingteaan, dat de Paus voor halftarrig zou verklaard wot1den, maar nu begeerde de Hertog WILLEM va: vereeni-Beyeren, in naam des Keizers, als ook de Burge- gen.meester van Bazel, in naam dier ftad, dat mende: 1Paus nog een uitftel van XXX dagen verleenen mogt Jte meer, dewijl de Keizer binnen dien tijd zelve oj >d

VBOEKïvHoofdft.nn C. GJaario73tot 1517i 7G K E R K E L I J K Ede vergadering dacht te verfchijnen, gelijk hij ookkortdaar na te Bazel aankwam, en bij zijne tegen*woordigheid in de veertiende zitting, den 7den November1433, hoop gaf, dat de beide partijen mal-! kander nader zouden komen; hier toe had de Keizerzich veel moeite gegeven, en de Paus EUGE-NIUS was ook wetkelijk zoo ver gekomen, dat hijbij eene bijzondere Bulle van den iften Augustus1433 toegedaan had : Hij wilde het, en was 'ermede te vrede, dat de Kerkvergadering van het beginaf aan voortgezet en zoo gebleven was, als of'er geene verplaatfing of ontbinding had plaats gehad;ja hij herriep deze verplaatfing en ontbinding,en nam de vergadering heel zuiver met alle genegenheiden liefde aan; doch op voorwaarde, dat zijneGezanten dadelijk tot het voorzitterfchap op dezelvezouden toegelaten worden, en dat alles, wat op dezelvetegen zijn' perfoon, de vrijheid en het gezagvan zijnen Stoel gerigt was, zou ingetrokken worden.Doch deze voorwaarden, als ook de woorden:wij willen het, en zijn te vrede, mishaagdenal te zeer aan de vergadering, dan dat daar opeene vereeniging kon gevonden worden. Evenwelwerden in de zitting, welke de Keizer bijwoonde,aan den Paus weder XC dagen uitftel gegeven, enhem verfcheidene voorfchrifren voorgelegd, uit welkehij een kon kiezen, om volgens hetzelve zich metde vergadering te vereenigen, welke daar in overeenkwamen,dat de Paus zou verklaren, dat hij welhet heilig Concilie om zekere redenen had ontbonden,maar, dewijl daar uit een ergelijke tweedragtont-

G E S C H I E D E N I S .©ntftaan, en nog erger te vreezen was, dat hij het VBOEKbegin en den voortgang van hetzelve voor wettig enIVzijne ontbinding voor nietig verklaarde.LIoofdft\Dat de Paus zich dus onverwachts met de Kerk- 1 ia C. G.[aario73.vergadering verzoende, was inzonderheid toe te :ot 1517.fchrijven aan de netelige omftandigheden, in welkehij zich tegen het einde des jaars 1433 bevond. Op EU GENIUSvlugt ui:aanfioken van den Hertog van Milanen, FILIP MA-Rome.RIA VISCONTE, had de vermaarde Veldheer FRAN-CISCO SFORZA zich van de geheele Mark van An~cona meester gemaakt, en een oud Bevelhebber vanden Paus NICOL. FORTEBRACCIO , met wien zichde COLONNA'S vereenigden, veroverde Tivoli, enbragt Rome zelve in opfchudding. Met den eerftenwas de Paus den aslten Maart 1434 genoodzaakt,tot een verdrag te komen, waar bij hij hem deMark Ancona voor zijn leven afftond, en hem totBaanderheer der Roomfche Kerk benoemde. TeRome zelve ontftond een hevig oproer , en dePaus werd in zijn eigen Paleis bezet; maar hadechter het geluk, om in het gewaad van een' Monnikte ontkomen, en zich naar Livorno en van daarin Julij 1434 te Florence te begeven; de PausfelijkeBevelhebbers vonden echter middel, om reedsin October deszelven jaars de ftad weder tot onderwerpingaan den Paus te brengen.De Kerkvergadering, die in de vijftiende zitting Vervolgden aöften November 1433 verordend had, dat 'er der handelingenjaarlijks bijzondere Sijnoden in de Bisdommen , envan deom de drie jaren eene Provinciale zouden gehouden Kerkvergadering.worden, maakte in de zestiende zitting den 5denXVII. DEEL. M Fe-

VBOEKIVHoofdft.aa C. G.Jaario73.•tor 1517.175 K E R K E L I J K EFebruari} 1434 bekend , dat de Paus het Conciliedoor eene overgezondene Bulle volkomene voldoeninggegeven had; waar op in de zeventiende zittingden 2i>ften April 1434 des Paufen Legaten integenwoordigheid des Keizers tot het voorzitterfchapwerden toegelaten, na eerst den eed te hebben afgelegd,dat zij de hoogheid der Kerkvergadering erkenden,en derzelver gezag zouden helpen handhaven;tevens herhaalde zij in de achttiende zitting,den 25ften Junij 1434, het reeds meermalen herhaaldebefluit der vergadering van Konfians, over hetgezag der Kerkvergadering, hetwelk nu ook met's Paufen goedkeuring bekrachtigd was.Tut hier toe was de Kerkvergadering te Bazelvoor eene algemeene Kerkvergadering niet talrijk geweest;in de zeventiende zitting waren niet meerdan omtrent 100 Prelaten tegenwoordig; maarthans,nu zij met den Paus op eenen goeden voet fcheente ftaan, vermeerderde het getal harer leden aanzienlijk;fchoon de Keizer misnoegd werd, omdat zijzich in fraatszaken- mengde, en de klagten vanERICH, Hertog van Sak/en-Lauenburg, aannam,wien de Keizer voorbijgegaan was, toen hij het Her-:ogdom en de Keurwaardigheid van Sahfen, na hetuitfrerven van den tak van het Anhaltfche Huis,welke beide bezeten had, opdroeg aan FREDERIElen Strijdbaren, Landgraaf van Thuringen; dochleze twist nam een einde door het kort daar op gevolgdeoverliiden van Hertog ERICH.de verzoening met den Paus kon de vergadeinggewigtiger dingen ter hand nemen. In hare1ne-

G E S C H I E D E N I S .negentiende zitting, detl ?deU September 1431, VBOESkwam zij met de Grieken overeen, om de vereerdgingder Oosterfche en Westerfche Kerk op eene alHoofdft.IVgemeene vergadering te behandelen; ook nam zij befluitenter bevordering van de bekeering der Joden,na C. G.Jaario73.tot 1517-en in de twintig/Ie zitting den aiften Januarij 1435ging zij over tot het werk der Hervorming in hethoofd en de leden, verbiedende aan de Geestelijkenhet houden van Bijzitten; en aan den Paus in deXXIfte zitting den oden Junij het genot der Anna*ten. Ook werd in die zitting het zoogenoemde feestder gekken, als ook de flemppartijen en jaarmarktenin de Kerken afgefchaft. In de XXIIfle zittingden isden October 1435 werd zeker Boek als Kettersch veroordeeld; en in de XXIilfte verfcheidemvastitclüngen gemaakt omtrent de verkiezing vat 1eenen Paus, deszelfs geloofsbelijdenis en pligtenhoedanige den Paus weinig fmaken konden, gelijlhij dan ook in het jaar 1436 eenen wijdloopigei tBrief rondzond aan vele Koningen en Vorsten, ii lwelken hij de vergadering befchuldigde, dat zij doude Kerkenorde verbrak, nieuwe regten fmeedde>en den Paus aan zich onderworpen wilde makenIn de XXIVfte zitting den sjften Maart 1436 weiden twee fchrifteliike verklaringen voorgelezen va tlden Griekfchen Keizer en den Patriarch van Kotflantinopolen, dat zij, benevens andere Gevolmnjtigden der Griekfche Kerk, over de vereeniging di :rbeide Kerken wilden komen handelen ter plaatfe5welke de Kerkvergadering verkiezen zoude, bij wt 1-ke gelegenheid deze, tot groot misnoegen van di nM 2Pa' is

i9oK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G.Paus befloot, dat die genen, die tot de reiskostenvan deze Griekfche Afgevaardigden geld zouden bijdragen,uit den Geestelijken fchat een even volkomen'aflaat zouden ontvangen, als in een PausfelijkJaario73- Jubeljaar of bij eenen kruistogt gefchonken werd.tot 1517.Men behoeft zich dus niet te verwonderen, datTwisttusfchendeKerkvergaderingen denPaus.het ongenoegen van den Paus in de XXVfte zittingden iften Mei 1437 volkomen uitberstte, In welkeeen befluit genomen werd omtrent de plaats, waarmen met de Grieken zou kunnen handelen , waartoe de vergadering Bazel, of Avignon, of eenigeftad in Savoye voorltelde, geheel tegen 'sPaufen zin,die op eene Italiaanfche ftad aandrong; op dezewijze ontwaakte de oude wrok tusfchen den Pausen de Kerkvergadering op nieuw, en fteeg fpoedigtot die hoogte, dat de vergadering in hare XXVlftezitting den 31 (ten Julij 1437 het vorige Proces tegenden Paus begon te vernieuwen , dien zij befchuldigde,dat hij alle Hervorming der Kerke tegenwerkte,dat hij de regten der Kerkvergaderingkrenkte, de Simonie begunftigde, en zijn wereldlijkgebied ongelukkig beltuurde; waarom zij hem ookindaagde , om binnen LX dagen in perfoon of doorgevolmagtigden voor haar te verfchijnen, en her genehij ter zijner verdediging of verfchoning noodig oordeelde,in te brengen. Ook gebood zij alle Kardinalenbinnen dien tijd in de vergadering te verfchijnen,en dezelve met hunnen raad bij te ftaan.De Paus Van zijne zijde had de Paus EUGENIUS door eeneverlegt de Bulle de Kerkvergadering van Bazel naar Ferraravergaderingnaarverlegd, waar door de fcheuring nu openbaar werd,wei-

GESCHIEDENIS.i'Siwelke de Keizer SIGISMUND misfehien zou hebbenvoorgekomen, indien hij langer geleefd had, maarIVdeze Vorst overleed den oden December 1437, en ^ oofdft.de Kerkvergadering van Bazel ging nu, zonder ver- n: 1 C. G.iario73.hindering, haren gang voort, en verklaarde in de ] (>t 1517.XXVIlIfte zitting, op den iften October 1437, den -Paus voor ongehoorzaam, omdat hij op hare inda- * errara ,;aar hijging niet verfchenen was. In de XXIXfte zitting , ^ n vervoldeninden October, werd de bovengemelde Bulle | ;ens te'lorencevan den Paus ter tafel gebragt, en kort daar na in(eneeen opzettelijk gefchrift op last der Kerkvergadering 1 Cerkverwederlegd.j;aderiugloudt.EUGENIUS , die voor de Kerkvergadering niet ])ood vanzwichtte, terwijl hij nog in het jaar 1437 den Regts- 1 Ceizer si-ÏISMUND.geleerden en Ridder van Padua, JOH. FRANCISCUSCAPITELISTA naar Bazel zond, om zijne zaak tebepleiten, liet den 8ften Januarij 1438 zijne Kerkvergaderingte Ferrara door zijne Gevolmagtigdenopenen. Daar wij derzelver Gefchiedenis en onderhandelingenmet den Griek/eken Keizer op eenevoegzamer plaats zullen moeten vermelden, zal hethier genoeg zijn aan te merken, dat, behalve denKardinaal JULIANUS en nog vier Prelaten, die totden Paus overgingen , de overige leden der vergaderingvan Bazel ftandvastig bleven, onder welkenbijzonder uitmuntte de Kardinaal LODEWYK AL-LEMAND , Aartsbisfchop van Arles, die het voorzitterfchapin fpijt van den Paus op zich nam; terwijlde Paus met zijne vergadering te vergeefs dievan Bazel in den ban deed, en de ftad gebood ,dezelve binnen eene maand te doen verhuizen. KortM 3daarVBOEK

ISÜK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdfï.na C. GJaar 1073.tot 1517.De vergaderingvarBazelfchorstden Pausin zijnewaardigheid.De DuitfcheKeurvorstenverklarenzich onzijdig;enverkiezenALBERTvr n OostenryktotKeize:»daar na verplaatfle hij zijne vergadering naar Florence,waar hij ze in het jaar 1439 eindigde.Maar des te ijveriger arbeidde de Keikvergaderingte Bazel aan 's Paufen ondergang. Na in de XXXftezitting een befluit omtrent het Avondmaal bekendgemaakt te heboen, fchorfte zij, in de XXXIfte zitting,den suften Januari),, den Paus in zijne waardigheid,verklarende tevens de bijeenkomst te Ferraravoor eene fcheuren fluipvergadering; gelijkzij dan ook in de XXXIlfte zitting, den 24ften Maartvan dat jaar alle Prelaten, die zich te Ferrara bevonden, gebood, dezelve te verlaten, en zich binnenXXX dagen te Bazel te laten vinden.Na het overlijden van Keizer SIGISMUND , op heteinde des jaars 1439, wendde zich de Paus en deKerkvergadering beide aan de Duitfche Keurvorsten,om bij dezelven ondcrlïeuning te vinden; waar toede vergadering den Aartsbisfchop NICOLAUS van Palermoafzond, die echter vergeefs zijne welfprekend»beid aanwendde, om de Keurvorsten geheel tot dezijde der Kerkvergadering over te halen.Deze,waarfchijnhjk uit vrees voor eene nieuwe fcheuringin de Kerk, vermaanden veel eer de beide partijen,om malkanderen te verdaan, en fielden den i7denMaart 1438, daags voor de verkiezing van eenennieuwen Keizer, een verdrag van onzijdigheid op,waar in zij verklaarden, geene bevelen van eene derbeide partijen te zullen aannemen, maar zich enkeldoor hunne Bisfchoppen te laten regeren , tot zijmet den aanftaanden Roomsch-Koning zouden betaadflaagdhebben, wat tot het herftellen der Eenheid

GESCHIEDENIS. 183heid zou mogen dienen. Den i8den Maart verkorenVBOEKzij SIGISMUND'S Behuwdzoon, ALBERT, Hertog IVVan Oostenryk, Koning van Hongaryen en Bohemen, \ loofdft.tot Keizer.aC. G.aan 073*ALBERT bood, even ais de Keurvorsten, aan de , ot 1517.Kerkvergadering en den Paus zijne bemiddeling aan;maar de vergadering zond daartegennaar Neurenberg,vaneenen Afgezantom de Rijksvorsten te bewegen,hunne onzijdigheid af te gaan, ;doch deze floegenvan hunne zijde voor, dat men op eene te benoemenplaats zoude bijeenkomen, om eene overeenkomstte treffen , hetwelk aan de Kerkvergaderingniet beviel. Deze echter zond op den tweeden Rijksdagte Neurenberg weder eenen Afgezant, alwaarook de Kardinaal ALBERGOTTI, als Gezant van denPaus, verfcheen, dan dewijl de Paus 'er op ftaanbleef, om de Kerkvergadering naar eene andere plaatsover te brengen, het zij, gelijk ^NEAS SYLVIUS inzijne Gefchiedenis van de BazelfcheKerkvergaderingvermoedt, om de leden te verftrooijen, of van hun>ne vrijheid te berooven, kon men niet overeenkomen.Intusfchen bewilligden de Keizerlijke Gezanten, dat de vergadering den Vrijheer KOENRAAD vanWeinsbergtot Befchermheer aannam, waar door zijten minften als eene wettige vergadering erkend werd.Merkwaardiger was eene nieuwe bijeenkomst inhet jaar 1439 te Mentz,waar de Gezanten van denKeizer, de Geestelijke Keurvorsten, Afgevaardigdenvan de Wereldlijke Rijksvorsten, als ook Gezantender Koningen van Frankryk, Kastiïïè, Arragon enPortugal tegenwoordig waren. Ook had de Kerk-M 4v e r"

184 K E R K E L Ij K EV vergadering hier hare Gezanten, terwijl die van derfBOESIV Paus te Neurenberg bleven, om nieuwen last af teHoofdft. wachten. Echter bevonden zich hier vrienden genoegvan den Paus, en onder dezen voornamelijkna C. G.Jaario73.tot 1517. NIKOLAUS VAN CUSA , een man van uitmuntendegaven, die, hoezeer hij te voren de Kerkvergaderingtegen de aanvallen van den Paus verdedigd had ,thans alle vermogens infpande , om 's Paufen zaakte regtvaardigen, hoewel thans niet met het bestegevolg, alzoo Duitsclrland, na veel overlegs, debefluiten van de Kerkvergadering aannam, uitgezonderdalleen die, welke het regtsgeding tegen denPaus betroffen; de befluiten namelijk, die reeds teKonftans genomen en te Bazel bekrachtigd waren,over het gezag en de magt der algemeene Kerkvergaderingen,en over den tijd en wijze, hoe zij beroepenzouden worden, als ook de befluiten omtrenthet hoogde regtsgebied van zoodanige Kerkvergaderingover alle Christenen , zelfs over den Paus.Verders het befluit der Xllde zitting van het verkiezenen kosteloos bevestigen van Bisfchoppen enandere Prelaten; waar bij men flechts eenige ophelderingenvan de Kerkvergadering verzocht - dat vante houden Sijnodale en Provinciale Kerkvergaderingen— van de Joden en gedoopte Joden — Vande Kerkdijken , die openlijk bijzitten houden; -van de verkeering met geëxcommuniceerdeu; - vanInterdicten; - van ligtzinnige Appellen; - van dedonaten; - van het gerust bezit der Kerkelijke goederen; — van den openbaren Godsdienst; — van1 ie Tooneelfpelen in de Kerken; - van het gezagen

G E S C H I E D E N I S . 185kn de eigenfchappen der Kardinalen; - van het affchalïender Pausfelijke Refervatien ; — uitdeelingVBOEKIVvan Prebenden; — van de twistzaken, die voor het j toofdft.Roomfche Hof mogten gebragt worden enz. ] ia C. G.Gedurende de bijeenkomst te Mentz, ging intus-{fchen de Kerkvergadering van Bazel in haren gerigtshandelover den Paus geftadig voort. Mentwistte thans onder de Godgeleerden: of EUGENIUS,die de bevelen der Kerk zoo wederfpannig verwierp,ook deswegens voor een' Ketter verklaard kon worden?Hier over ontdekten zich driederlei gevoelens.Eenigen hielden hem werkelijk voor een' Ketter;anderen zelfs voor eenen, die in zijne Ketterij opnieuw vervallen was, (relapfus;) en nog anderenvoor geen van beiden. Eindelijk behielden de beideeerfte gevoelens de overhand, en door dezen werdenacht befluiten ontworpen, in welke hunne grondenvervat waren; waar tegen de Aartsbisfchop van Palermode zaak van den Paus zocht te verdedigen ,doch alleen te wege kon brengen, dat men van denPaus het woord prolapfus, gevallen, in plaats vanrelapfus, wederafgevallen, gebruikte. Voorts deedde meerderheid haar best, om door te dringen, datbehalve de Bisfchoppen ook de Godgeleerden overdeze zaak ftemmen zouden. Eindelijk gaf de Kardinaalvan Arles aan de vergadering kennis, dat dePaus door zijne Zendelingen in Frankryk meer veldwon, waarom hij noodig oordeelde, ten minften dedrie eerften van de gemelde acht befluiten af te kondigen, gelijk hij deed, terwijl de andere partij ontftelden als overwonnen uit de vergadering ging.M 5Dit'aario73.ot 1517.rwist teBazel ofde Pauseen Ketterzij.

VBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaar 1073.tot 1517.186 K E R K E L I J K EDit gebeurde in de XXXIIIfte zitting, den 6den Mei1439-Tenaanzien van de Prelaten heeft men aangemerkt,dat dezen al veel hunne Vorsten naar deoogen zagen, die hen ook als Gezanten gebruikten,of dat zij andere uitzjgten hadden, welke van EU-GENIUS rijkelijk vervuld konden worden. De Paus,zegt een Godgeleerde dezer Kerk, geeft Kerkelijkewaardigheden en Prebenden; maar de Kerkvergaderinggeeft niets, en is bovendien een ftreng Zedemeester.Dus zal de Aartsbisfchop van Palermozich beklaagd hebben, dat hij door zijn' Koninggenoodzaakt werd, tegen de waarheid te ftrijden ;gelijk hij dan ook korten tijd daar na eene Verhandelingopftelde ter verdediging van de Kerkvergadering,onder den titel: pro auctoritate, veritate etjustitia Bafileenfis Concilii. Inzonderheid is NICO-LAUS VAN CUSA een voorbeeld van wankelbaarheid.Toen EUGENIUS de eerfte poging deed, om dezeKerkvergadering te ontbinden, fchreef hij voor dezelvezijn vermaarde Boek: de Catholica Concordan*tia, Libri tres, hetwelk in het lilde Deel zijner werkenftaat, die in het jaar 1514 te Parys in Foliogedrukt zijn. Maar thans, bij de herhaalde pogingvan EUGENIUS , verdedigde hij den Paus in eenenbijzonderen Brief: Epistota ad Rodericum de Trevino;naderhand bekwam hij van den Paus den Kardinaalshoeden een Bisdom.De Kerk' Hoe het zij, terwijl het grootfte deel der Bisfchoppen,de Vorsten, en de bijeenkomst te Mentzvergaderingzetden Paus den Paus trachtten te befchermen, kwam de Kerk.ver-

GESCHIEDENIS. 187vergadering in de XXXIVfte zitting den asflen Mei VBOEK1439 tot het uiterde, inzonderheid door den ijverIVvan den Kardinaal ALLEMAND. Op deze zitting warenflechts weinige Bisfchoppen tegenwoordig; uit as C. G.Hoofdft.Jaar 1073.Italië niet meer dan één, en één Abt; uit Spanje tot 1517*geen één; uit de beide overige Natiën twintig Bisfchoppenen Abten. Maar des te meer lager GeesEV GENIUSIV af.telijken en Doctoren in de Godgeleerdheid en in hetKerkelijke Regt. Nu liet de Kardinaal ALLEMANDalle Heilige Reliquien of Overblijffelen der Heiligenin geheel Bazel opzoeken, en door de handen vanPriesters in de Kerk dragen, in welke de vergaderinggehouden werd, en ze op de plaatfen der afwezigzijnde Bisfchoppen leggen. Hier door werd,volgens verhaal van ^NEAS SYLVIUS , de Godsvruchtvan al de leden zoo aangedaan, dat zij gezamenlijkGod met tranen om zijnen bijdand baden,en zelfs de Keizerlijke Befchermheer der vergaderingkon zich niet van tranen onthouden. Voorts warenalle de tegenwoordig zijnde leden, ten getale vanmeer dan 400, eensgezind; waar op de Bisfchopvan Marfeille het befluit voorlas, waar bij, uitkracht van het befluit van Konftans, aangaande helhoogde regtsgebied eener algemeene Kerkvergadering,waar door God den weg gebaand had tot een geregteliikebeoordeeling over EUGENIUS, deze, (diethans alleen GABRIEL in het befluit genoemd wordt,;als een wereldkundig ongehoorzame aan de bevelender Kerk, en in openlijke wederfpannigheid volhardende,als een menigvuldig overtreder der HeiligtKerkwetten, verftoorder van den vrede, en der eenheid

VBOEKIVHoofdft.Ba C. G.Jaario73.tot 1517188 K E R K E L I J K Eheid van Gods Kerk, die dezelve voldrekt ergerde,als fchuldig aan fimonie, meineedige, onverbeterlijke, fcheurzieke, van het geloof afwijkende, als eenhardnekkig Ketter, verkwister van de regten engoederen der Kerk, ook nutteloos en fchadelijk inhet waarnemen van het Pausdom, van zijne waardigheidgeheel vervallen, nog andere ftraffen tegenhem voorbehouden, en alle Christenen van gehoorzaamheidaan hem ontflagen werden ; ook dreigdede Kerkvergadering, aan hun allen, tot den Keizertoe, de ftrengde ftraffen, indien zij hem verder alsPaus erkennen zouden.Thans betuigden zelfs de Vorstelijke Gezanten envete Prelaten, die dezen ftap door hunne tegenwoordigheidniet hadden willen toeftemmen, aan de Kerkvergaderinghunne goedkeuring. Maar /ENEAS SYL-VIUS, toen Geheimfchrijver en Cerimoniemeester dervergadering, riep eenigen tijd daar na in zijne Gefchiedenisvan deze Kerkvergadering (*) vol vreugdeuit: „ De Heer heeft fchild en rondas gegrepen;hij heeft zich tot bijdand der Kerk verheven; enonder dezen bijdand verblijdt zij zich vrolijk in harenGod , die haar de kleederen des heils heeft aangetrokken.— EUGENIUS , onlangs Paus, had haarais de wind beweegd, zoo waar is, het geen JOANNES , die Guldemond, te voren gezegd heeft, datzij onophoudelijk voor lagen is blootgedeld; maarin CHRISTUS naam alles overwint. — Daarom heeftde ongeregtigheid GABRIEL gelogen, en de Heer heeftzijne boosheid te niet gedaan."ThansC) IL pag. 83.

G E S C H I E D E N I S . 189Thans ontftond de vraag op de Kerkvergadering:of het nuttig ware, terftond eenen Paus te verkiezen, dan of men deze verkiezing zou uitftellen ?Men koos het laatfte, en ftelde de verkiezing tweemaanden uit. In dien tusfchentijd rukte de pest,die zich in de ftad geopenbaard had, verfcheideneleden der vergadering weg. Men raadde den KardinaalALLEMAND, ten einde het gevaar te vermijden, zichVBOEKIVloofdfhia C. G.[aano73-:ot 1517.Zij verkiestFE-1 ix V toteenigen tijd uit de ftad te begeven, hetwelk hij, Paus.wetende, dat hij de ziel der vergadering was, ftandvastigweigerde, waar op ook de andere leden bleven,allengs hield ook de befmetting op. Kort nade afzetting van den Paus werd in de XXXVftezitting den ïoden Julij 1439 de voortduring derKerkvergadering vastgefteld, de aanftaande verkiezingvan eenen nieuwen Paus aangekondigd, en alde Hovelingen van den afgezetten gelast, om zichaan de Kerkvergadering te onderwerpen. Nog werdin de XXXVIfte zitting den I7den September deleer van de onbevlekte ontvangenis der Maagd MA-RIA vastgefteld, en de Feestdag aan deze leer gewijd,vernieuwd. In de XXXVIIfte zitting, dens>4ften October, werden 'er fchikkingen beraamd,tot de verkiezing van eenen nieuwen Paus, waar toebehalve de Kardinaal van Arles, of ALLEMAND, diede eenige Kardinaal hier tegenwoordig was, nogXXXII anderen, Bisfchoppen, Abten, Geestelijkenen Doctoren benoemd werden; en eer deze zich nogin het Conclave begaven, werd in de XXXVlIIfte zittingden 3often October 1439 nog eene Bul van EUGE-NIUS tegen de vergadering verworpen en verboden.Ein-

190 K E R K E L I J K EV ; Eindelijk verkozen XXVI van de XXXIII Kiesheerenden i7den November 1439 den Hertog AMA-BOEKIVDEUSHoofdft. VIII van Savoye, Vorst van Piemont, totns C. G. Paus. Hij was federt het jaar 1416 de eerfte Hertogvan Savoye geweest, en had tot het jaar 1434Jaar 1373.tot 517.de regering met roem waargenomen, maar toen aanzijne Zonen LODEWYK , Vorst van Piemont, en FILIPS, Graaf van Geneve, afgeftaan. Vervolgens leef»de hij als Kluizenaar te Ripaglia in Savoye, bij hetMeer van Geneve; alwaar hij de Orde van den H.MAURITIUS ftichtte , welker Opperfte hij werd.Waarfchijnlijk had de Kardinaal ALLEMAND de verkiezingop hem beftuurd , omdat hij vermaagdfchaptwas met vele Vorsten , en buitendien den naam vanheiligheid had. Men maakte echter over de keuze bedenkingen,bij voorbeeld, dat een Wereldlijk VorstPaus werd, als of het aan Geestelijken ontbrak ;dat hij getrouwd geweest, en een man zonder grondigegeleerdheid was: maar een lid der vergadering,die echter door /ENEAS SYLVIUS niet genoemdwordt, hield eene lofreden op hem, waar in hijaanmerkte, dat AMADEUS altijd als een Monnik ,(re/igiofe,') geleefd had, en dat men zelfs iemand,wiens vrouw nog leefde, tot Paus kon verkiezen,trouwens, hoe zonden de Doctoren anders onderlingkunnen verfchillen: of een getrouwde Paus denhuwelijksplist aan zijne vrouw fchuldig zij? Daarwaren getrouwde Paufen; en PETRUS zelf, de Prinsder Apostelen, was getrouwd. Ook vraagde hij,of het wel kwaad ware, dat een Paus vermogendezonen had, daar toch de Forsten eene onvermogen'de

G E S C H I E D E N I S . 191de deugd weinig gewoon zijn te achten. „ Ik was,zeide deze Redenaar, voor dezen van gevoelen, dathet nuttig ware, dat de Wereldlijke Heerfchappijgefcheiden ware van de Kerke, maar thans heb ikVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.geleerd: dat de deugd zonder magt belagchelijk is, cot 1517.•en dat de Roomfche Paus zonder het erfdeel derKerk niet meer zou zijn dan een Knecht der Koningenen Vorsten. — Nu is de Hertog AMADEUSiemand, die den éénen voet in Italië, den anderenin Frankryk heeft; die bijna met alle Christen-Vorstenvermaagdfchapt, of door vriendfchap verbondenis, en voor wien GABRIEL het meest van allenvreest."AMADEUS, die waarfchijnlijk al vooraf daar toevoorbereid was, maakte, toen hem zijne verkiezingaangekondigd werd, wel eenige zwarigheid om zijneKluis te verlaten, maar nam ze toch eindelijkaan, om, gelijk hij zeide, niet ongehoorzaam tewezen aan de algemeene Kerk, en om haar in harebehoeften te hulp te komen; tevens noemde hij zichFELIX V. De Kerkvergadering, die in hareXXXIXfte zitting den I7den November 1439 zijneverkiezing bevestigd had, gebood in de XLfie denflöften Februarij 1440 allen Christenen, om hem alsPaus te erkennen; met zijne kroning en inwijding teBazel, in Augustus 1440 eindigt /ENEAS SYLVIUSzijne befchrijving van het gebeurde op deze Kerkvergadering.Wat het karakter van FELIX betreft, alfchoonmen wel wat zal kunnen afdingen op den overbodigenlof, welken .ENEAS SYLVIUS hem geeft, evenwel

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaarl073.tot 1517.191 K E R K E L IJ K Ewel mag men, naar het fchijnt, gelooven, dat hijgeen onwaardiger Paus geweest is, dan EUGENIUS ,hoe veel kwaads ook twee vermaarde ItaliaanfcheGeleerden van dezen tijd, BLONDus en POGGIUS,doch beiden Pausfelijke Secretarisfen te Rome, endus niet onpartijdig, van hem gefchreven hebben.Nu is 'er eene vertelling aangaande FELIX, waar vande oorfprong onzeker is. Men vertelt namelijk, dathij te Ripaglia zoo dartel geleefd hebbe, dat daaruit het fpreekwoord faire Ripaille ontftaan zij, omeene wellustige levenswijze te beteekenen (*). Vandeze vertelling heeft de Dichter van Ferney gebruikgemaakt in de volgende regelen:O bizarre AmadéeDe quel fort capricieuxTon ame est ilonc posfedée,Duc , Hennite , Voluptueus 1 etc.Al het gezag der Kerkvergadering kon nogtansaan FELIX geen algemeen gezag in de Kerk bezorgen.De Duitfche Rijksvorsten — want KeizerALBERT II was reeds den 5den November 1439 geftorven— namen het kwalijk, dat men, in fpijtvan hunne onzijdigheid, EUGENIUS afgezet en eenenanderen Paus verkoren had. Ter naauwer nood erkendenHertog ALBERT van Beyeren, de fteden Bazei,Straatsburg en Camin , de Hoogefchoolen vanPa-(*) Dictionaire comique, fatyrique, critique , burque, libre et proverbial. V. Ripaille pag. 567. a Lion1735. in Zvo.

G E S C H I E D E N I S. 193Parys, Weenen, Erfurt, Keulen en Krakau, de VBOEKKoning ALFONSUS van Arragon en de KoninginIVELIZABETH van Hongaryen als ook het Hertogdom Hoofdft.Savoye in Zwltzerland, den Paus FELIX; alle andereLanden en Rijken bleven EUGENIUS getrouw.na C. G.Jaario73.tot 1517-Naar Frankryk zonden de beide Paufen en ook deKerkvergadering van Bazel hunne Afgevaardigden,aan welke Koning KAREL VII gehoor verleende teBourges in het jaar 1440. Hier verweet hij aan d«Afgevaardigden van Bazel, dat zij, niettegenftaandezijne verzoeken, met EUGENIUS geregtelijk gehandeldhadden, en verklaarde, dat hij denzelven nooitverlaten zou, maar hem verzoeken, om binnen eenhalf jaar eene Kerkvergadering in Frankryk te houden; voorts liet hij der Kerkvergadering en den Heervan Savoye, (zoo noemt hij derzelver Paus ^) melden,dat zij in plaats van dreigen en ftraffen, liever trachtenmoesten den vrede te bevorderen. Evenwel verwierphij de Kerkvergadering van Bazel niet; ooknam hij die van EUGENIUS te Ferrara en Florencegehouden was , niet aan, en floeg hem ook anderevan zijne eifchen af.Nu ftreden de beide partijen, gelijk gewonelijk bij Strijd derelke Pausfelijke fcheuring, met bitterheid om de beidepartijen.overhand, EUGENIUS zond, op de eerfte tijding deiverkiezing van FELIX, eenen Brief aan alle Koningen,in welken hij hen vermaande, om zich meialle magt te verzetten, daar de pestige wilde beestente Bazel eenen Afgod Moloch hadden opgerigt, inwien aan den Duivel geofferd zou worden, en daaide oude AMADEUS hem meer dan eens gehoorzaam-XVII. DEEL. N heic

19\K E R K E L I J K EV heid ligtvaardig geweigerd, en zich aan den SatanBOEK ten • fpijze overgegeven had. In het volgende jaarIV1440 veiklaarde hij, op de Kerkvergadering te Florencezijne partij voor een' Ketter en Scheurmaker,HoofdftnaC. GJaario73 en dreigde aan zijne aanhangers de ftraffen, welketot 1517,Ketters, Scheurmakers en fchuldigen aan gekwetfteMajefteit verdienden. Ook benoemde hij XVII nieuweKardinalen, onder welke echter maar een Duitfcherwas. Daartegen noemde de vergadering vanBazel in hare XLIfte zitting den liften Julij 144°dit bevel ergerlijk, beleedigend, fcbeurziek, van hetgeloof afwijkende, en verbood allen Christenen, hetzelvete gehoorzamen, FELIX fchonk ook, ter ftijvingvan zijne zaak, den Kardinaalshoed aan eenigePrelaten, terwijl de Kerkvergadering in hare XLIIftezitting den 4den Augustus 1440 zorgde voor zijnonderhoud, door hem vijf jaren lang den vijfdenpenning, en vijf volgende den tienden van de inkomftenvan Geestelijke waardigheden toe te leggen.Keizer;FREDERIIIII begunftigtPaus EU-GENIUSl 1rOm dezen tijd was in Duitschland eene grooteverandering voorgevallen, welke in de gevolgen zeernadeelig was voor de Kerkvergadering te Bazel envoor haren Paus FELIX. In plaats van den overle-denen Keizer ALBERT II hadden de Keurvorsten denaden Februarij 1440 zijnen Neef FREDERIK, Hertogvan Oostenryk, op den troon geplaatst, die denzelven54 jaren bezeten heeft. Deze, zijnen voorzaatniet gelijk in fchranderheid, moed en waakzaamheid,was des te meer genegen voor de eer en het voordeelvan den 1 ausfelijken Stoel, waar door alle poginaenderJCerkvergadering voor de Kerkelijke vrijheid vanDuitsch-

G E S C H I E D E N I S . 195Duitschland genoegzaam verloren gingen. Al wat verderten dezen ondernomen werd, was het werk vanDuitfche Vorsten. Nog voor zijne verkiezing hielrïoofdft.den de Keurvorsten in het begin des jaars 1440 te ia C. G.[aario73-Mentz eene bijeenkomst, alwaar zij, onder den:ot 1517-voorheen reeds gebruikten naam van Avifamenta,eenige artikelen opftelden, volgens vyelke zij hunneonzijdigheid bewaren, maar te gelijk zekere bezwarentegen het Pausfelijk Hof en de Geestelijkheidverholpen wilden hebben. Vooral wilden zij gezorgdhebben, dat het gezag der algemeene Kerkvergaderingenniet ontzenuwd werd ; en dat dePaus belooven zou voor zich en zijne nakomelingen:dat hij alle Refervatien op Kerkelijke waardighedenzou affchaffen; de verkiezingen der Bisfchoppenen Abten niet verhinderen; alle verwachtingenop Prebenden , die open zouden vallen, doen ophouden; geene Prebenden in Duitschland aan eenenvreemdeling geven; de Prebenden in de Metropolitaan- en Kathedraal-Kerken voornamelijk aan geleerdenfchenken; en zich niets zou laten betalen voorbevestigingen of verkiezingen bij Geestelijke ambten;en meer dergelijke, welke artikelen den Keizer nazijne verkiezing terftond werden overgegeven, fchoonwij niet weten, met welk gevolg. In het jaar 1441werd een Rijksdag te Mentz gehouden, die bijzonderbeftemd was, om den twist tusfchen de Kerkvergaderingvan Bazel en Paus EUGENIUS bij teleggen. Tot denzelven werden ook andere Koningengenoodigd, hunne Gezanten te zenden, onderanderen die van Frankryk. EUGENIUS, vree-N azen-VBOEKIV

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.Hetgezai ; Van nu af werden de verrigtingen der KerkvergaderKerk ' dering te Bazel van minder gewigt en kracht, FEvergaderingenLIX, die in haar voorgezeten had, in de zitting,van FELIvermindert.106 K E R K E L I J K Ezende, dat deze de verkiezing van FELIX op dienRijksdag mede mogt goedkeuren , zond zijne Gezantenop de Kerkvergadering, welke de Koning inhet jaar 1440 te Bourges hield, om den Koning teverzoeken, de Kerkvergadering van Bazel niet voorwettig te erkennen van den dag af, dat EUGENIUSdezelve naar Ferrara verplaatst had; na eenig beraad,was 'sKonings antwoord, gelijk wij reeds gezegdhebben, dat hij de vergadering van Bazel voorwettig erkende, alleen was hem twijfelachtig de wettigheidder verkiezing van FELIX, waarom hij EUGENIUS toegedaan bleef, tot hem blijken zou, datdeze roet regt was afgezet. Met dit al zond hijgeene Gezanten naar Mentz; maar de Gezanten vanden Paus en die van de Kerkvergadering waren tegenwoordig.De zaak der Kerkvergadering werdhier verdedigd door den Aartsbisfchop NICOLAUSvan Palermo, en die van den Paus door NICOLAUSvan Cufa. Het befluit op de bijeenkomst te Mentzwas, dat met den eerften, ter herftelling der eenheid,op eene,", derde plaats eene algemeene Kerkvergaderingzou worden gehouden; met welk befluitde Kerkvergadering noch de Paus te vrede waren,waarom het ook zonder gevolg gebleven is.£ in welke men voor zijn inkomen gezorgd had , gaf,in de XLUKte zitting den iften Julij 1441 enkel eenvoorfchrift nopens het vieren van het feest der groetenisfevan de Maagd MARIA, en in de XLIVftezit-

G E S C H I E D E N I S . 197zitting den 9den Augustus, zorgde hij voor de veiligheidvan allen, die tot de Kerkvergadering behoorden;zijnde hij zelve van oordeel, dat de vergaderingniets gewigtigs kon ondernemen, dewijl 'erin het jaar 1442 een Rijksdag te Frankfort aan denMain zou gehouden worden; op welken weder Gezantenvan weérskanten waren; die van de Kerkvergaderingverzochten den Keizer, de vrijheid derKerk te befchermen; die van den Paus, dat de Keizerden eenigen wettigen Paus te Rome wilde erkennen: het befluit des Keizers was, naar den raadder Rijksvorsten, dat 'er ten eerden een nieuw Conciliemoest gehouden worden, om deze zaak af tedoen, terwijl inmiddels Duitschland bij zijne onzijdigheidzou blijven. Met dit befluit werden Gezantenvan de Rijksvergadering aan de Kerkvergaderingen aan EUGENIUS afgezonden, dien zij tevens alsPaus moesten vereeren; vervolgens ging FREDERIKzelve naar Bazel op reis, fchoon hij niet eer in deftad wilde komen , voor hij het antwoord der Kerkvergaderingontvangen had. Deze weinig in haarfchik met het befluit van den Rijksdag, gaf nogtansin October 1442 het volgende antwoord: dat, alhoewelzij geene reden zag, om de Kerkvergaderingte verleggen, zij echter, om den vrede der Kerke,daar in bewilligde, en eenige fteden wilde noemen,ten einde de Keizer daar uit tot het houden derKerkvergadering eene keuze mogt doen. Thansdeed de Keizer zijne intrede in Bazel; hier bezochthij FELIX met ontdekten hoofde, maar bewees hemde eere als Paus niet, om, gelijk hij zich ont-N 3fchul-VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.

,oSK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.fchuldigde, den vrede des te meer te kunnen bevorderen.FELIX, merkende, hoe weinig hij op de Kerkvergaderingkon fteunen, ging kort daar na, onderna C. G.Jaano73-voorwendfel, van voor zijne gezondheid te zorgen,tot 1517.op reize naar Laufanne, echter belovende, in delente des jaars 1443 terug te zullen komen. DeKerkvergadering behandelde intusfchen flechts eenigekleinigheden, ALFONSUS, Koning van Napels, diede beleening van dat Rijk voor zich en zijnen bastaardzoonFERBINAND verlangde , omdat RENATUSvan Anjou aanfpraak op hetzelve maakte, handeldete gelijk met de beide Paufen, en met de Kerkvergadering,FELIX bewilligde hem gaarn zijnen wensch,maar EUGENIUS deed hem geene mindere aanbiedingen,zoodat hij met denzelven een vergelijk flootin het jaar 1443, waar bij hij EUGENIUS als wettigenPaus erkende, en door dezen met het KoningrijkNapels beleend zou worden, waar tegen ALFONSUS den Paus de Mark Ancona zou helpenheroveren. Terflond hier op ontbood de Koningden Aartsbisfchop van Palermo van de BazelfcheKerkvergadering thuis, met nog twee andere Bisfchoppenvan zijn Rijk, die dezelve echter niet verheten,dan onder betuigingen, dat zij haar getrouwzouden blijven.•Einde de:FELIX benoemde nog wel vijf nieuwe Kardinalen,Kerkvergaderingmaar weigerde weder op de Kerkvergadering te komen,welke ook meer en meer te niet liep, en ookte Bazel.reeds verfcheidene van hare leden verloren had, onderanderen den Kardinaal JULIANUS , haren ijverigften

G E S C H I E D E N I S . 199ften verdediger tegen EUGENIUS , wiens getrouwe VBOEKaanhanger hij nu werd. De vergadering derhalve deIVonmogelijkheid ziende, om verders iets van belang Hoofdft.uit te voeren, hield den löden Mei 144.3 h na C. G.a r eJaar 1073.XLVfte en. laatfte zitting, in dezelve verklaarde zij tot 1517*de ftad Lions, welke FELIX had voorgeflagen, toteene volgende Kerkvergadering aan te nemen, tevens'er bij voegende, dat zij echter niet uit een zougaan, zoo lang zij vrij en veilig blijven kon; als ditophield, wilde zij zich naar Laufanne begeven.NiettegenPtaande deze verklaring, en alhoewel 'etnog fteeds vele leden te Bazel en naderhand teLaufannebleven, kan men haar toch van dezen tijd genoegzaamals geëindigd befchouwen.Zoodanigen uitflag had deze vergadering, die metgroote wakkerheid haar werk begonnen, en grooteverwachtingen op verbetering der Kerk verwekt had.In de Roomfche Kerk wordt zij van de voorftandender Pausfelijke hoogheid als eene tegen haar Opperhoofd wederfpannige en fcheurzieke vergadering gehouden, terwijl anderen, inzonderheid de FranfchGodgeleerden, haar aanmerken als eenen GeestelijkeiRijksdag, op welken de vrijheden der Kerke, te vorente Konftans vastgefteld, nader behandeld zijtgeworden. Wij hebben reeds gezegd, dat ^NEA:SYLVIUS een gedeelte van hare Gefchiedenis van hejaar 1438 tot 1440 befchreven heeft, op eene vrijwijze, zijne gevoelens omtrent den ftaat der Kerltevens ontvouwende; welke gevoelens hij ook iiandere fchriften openleide; ten voorbedde diene deze plaats uit zijnen LVften Brief aan den Bisfcho]S Y LN 4

aoo K E R K E L I J K EV SYLVESTER van Chiemfee: „ Indien ik in 's Keizersplaats was, zou [ik alle Vorsten verzoeken,BOEKIVHoofdft. om hunne Gezanten op eene gemeenfchappelijkena C. G. plaats te zenden, met volmagt, om de KerkelijkeJaar 1073.tot 1517. zaken te vereffenen: want het gene de Vorsten doenzouden, zou het Volk en de Geestelijkheid welvolgen. — Men behoeft daar het Concilie of denPaus niet over te vragen; zij mogen willen of nietwillen:de Vorsten kunnen bijeenkomen , en zichlan dezen of genen kant wenden.tiet geen Concilie zijn?riet omi MARTINI in zijne Collectio FF. SS. etMaar dus zalWat raakt het ons? het isden naam, maar om de zaak te doen. Geïoeg,als de fcheuring maar weggenomen wordt;lie het wegneemt, mag heeten, zoo als hij wil."DUIN , in zijne verzameling der Conciliën; ook bij[n later tijd vindt men vele belangrijke gedenkftuk-] £en en oorkonden van deze vergadering bij HAR-Monumentorumamplisfima Tom. VIII. EDM. RICHER heeftDok eene Gefchiedenis van deze Kerkvergadering inrijne Hiftor. Concill. General/. Libr. III. LENFANTivas voornemens deze Gefchiedenis breedvoerig envolledig te befchrijven, maar daar hij de Gefchiede-! lis van den oorlog met de Husfiten liet voorafgaan,jelette hem de dood zijn werk te voltooijen.HandelingenNaarmate de Kerkvergadering te Bazel haar einlevannaderde, werd de Paus EUGENIUS IV te frouterEUGEMUSmet de n zijne ondernemingen. In zijn antwoord aan deDuit- | fezanten der Duitfche Vorsten in het jaar 1443,fchers.i :af hij hun uitdrukkelijk te kennen, dat hij vernachtte, dat zij van hunne onzijdigheid, ywelke hetge-

geloof vanG E S C H I E D E N I S . 201CHRISTUS niet kende, afftaan, en tothunnen ouden eerbied jegens den Roomfchen Stoelzouden vvederkeeren. In het jaar 1445 werd 'er eenRijksdag te Neurenberg gehouden. De Keizer namelijk,die met het Kanton Zurich een verbond geflotenhad tegen de overige Zwitzerfche Kantons,tot 1517.had den Koning wan Frankryk verzocht, hem 5,000zoogenoemde Armagnacs, dusgeheeten naar hunnenvoormaligen Bevelhebber, den Graaf van Armag.nac, eene bende afgedankte Franfche en andere foldaten,die veel onvoegzaamheden bedreven, over tedoen. De Koning zond 'er in het jaar 1444 wel40,000 onder aanvoering van den Daufin, dieeen kleinen hoop Zwitfers op den weg naar Bazelvernoegen en de daar nog overgeblevene leden derKerkvergadering verfborden, waarom men den PausEUGENIUS verdacht hield, hier de hand in gehadte hebben. Vervolgens vielen zij in Duitschland,overal plunderende en verwoestende. Op den Rijksdagdaar toe bijeengeroepen, befloten de Vorstendeswegens tot eenen Rijksoorlog tegen Frankryk, entevens werd op denzelven over den vrede der Kerkgehandeld. Doch vruchteloos.In het voorbijgaan moeten wij hier melden, hoede Kardinaal JULIANUS , weleer een ijverig voorftandervan de Bazelfche Kerkvergadering, maar thanseven ijverig voor den Paus, oorzaak was van eengroot ongeluk voor Hongaryen. De Koning vandat Rijk WLADISLAV, had eenen vrede met de Turkengefloten en plegtig bezworen, maar de KardinaalJULIANUS , die Pausfelijke Legaat bij dezenN 5Ko-VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.

VBOEKIVHoofdftnaC. G.Jaario73-tot 1517.20Ü K E R K E L I J K EKoning was, haalde hem, door voor te ftellen, dateen vrede zonder goedkeuring van den Paus gefloten, niet gelukkig kon zijn, over, om zijnen eedte breken, waar op in het jaar 1444 de ongelukkigeveldflag bij War na, aan de Zwarte Zee, volgde,in welken WLADISLAV met de meesren van zijne foldatenhet leven verloor; maar de Kardinaal, die ookeen gedeelte des legers had aangevoerd, redde zichter naauwer nood met de vlugt.Keizer FREDERIK. ziende, dat de zaak der vereenigingmet den Paus niet vooruitging, befloot ^NEUS SYLVIUS, die zich ten voordeele der BazelfcheKerkvergadering ijverig gekweten, maar dien de Keizerthans tot zijn' Geheimfchrijver en Staatsdienaarvctkoren had, als zijnen Gezant aan den Paus afte zenden. Deze nam nu den fchijn aan, dat hij,onzijdig zijnde tusfcben de Kerkvergadering en denPaus, zich naar de oogmerken van zijnen nieuwenmeester fchikken wilde. Dus fchreef hij onder anderenin eenen Brief aan den Pausfelijken GezantJOANNES CARVAJAL (*): „ Ik dien den Keizer,die de eenigheid bevordert; deze wenfchen bevorderik ook; voor dezelve zou ik mij gaarn aan grootemoeijelijkheden blootflellen. Ook gij en uwe partijverlangt daar naar; maar op uwe wijze; uw Pausmoet het blijven, en toch zal het eenigheid worden!Hetzelfde begeert ook de andere partij; niemandverwerpt den vrede; maar niemand wil ook zulkenvrede, welke voor hem nadeelig is. Allen willenover-(*; Epstt. xxv.

GESCHIEDENIS. 203overwinnen; niemand wil buigen; zoo halftarrig zijn VBOESzij. Is dan de Kerk eene flavin, dat zij om denIVwil van dezen of genen mensch zoo menigvuldige Hoofdft.mishandelingen dulden moet? Indien gij niet weidenkunt: laat dan een ander Herder wezen! Doch ;ot 1517.naC. G.[aar 1073.het is niet te doen om het weiden der fchapen,maar om derzelver wol; men ftreed 'er zoo veel nietover, toen de Kerk nog arm was."De fchrandere /ENEAS SYLVIUS kwam echter vanI lieverlede tot de zijde van den Paus over; deze Kethem wel verbieden, zijne reize naar Rome voort tezetten, maar hij, als Gezant des Keizers, vervolg-. de dezelve, en verkreeg fpoedig, door zijnen oudeni vriend, den Kardinaal LANDRIANI, ontfiag van deKerkelijke ftraffe, en gehoor bij den Paus, tot wel-\ ken hij eene aanfpraak deed, gefchikt, om niet al-! leen deszelfs vergiffenis maar ook zijne gunst te veriwerven; evenwel was de Paus niet zoo gereed, om. den Keizer te wille te zijn, en eene Kerkvergaderingin eene ftad van Duitschland toe te ftaan. Integen-: deel ondernam hij in het jaar 1445, terwijl hij vanhet handen voeteuvel geplaagd werd, nog eenenftouten ftap, door het willekeurig afzetten van tweeKeurvorsten en Aartsbisfchoppen, dien van Trier endien van Keulen, welke ftap al de Keurvorsten tegenhem in het harnas jaagde, zoo dat zij in eenebijeenkomst te Frankfort aan den Main , welk«ook de gemelde twee Aartsbisfchoppen, die zietvoor niets minder dan afgezet hielden, bijwoondenop den 2iften Maart 1446 een nieuwe vereenigin^troffen, waar bij zij befloten, dat, zoo EUGENIU:de

VBOEKIVHoofdfl.na C. GJaar 1073.tot 1517.204 K E R K E L I J K Edeze afzetting niet introk, en niet openlijk het vermaardebefluit van Konftans aannam, en de vorderingender Duitfchers niet op eene voegzame wijzevoldeed, zij hem verlaten en de partij vanFELIXaannemen zouden. Zij wilden tevens dit befluit geheimhouden, en openbaarden het flechts aan denKeizer en zes van zijne Raden. De Keizer gaf hunten antwoord, dat het afzetten der beide Aartsbisfchoppenook hem mishaagde, maar dat zij verkeerddeden, dat zij zich tot rigters over den Pauswilden opwerpen. Echter ontdekte hij het geheimbefluit der Keurvorsten aan ,ENEAS SYLVIUS, wienhij tevens in last gaf, den Paus zachtzinnigheidaan te raden, en hem te verzoeken , om de beideAartsbisfchoppen te herftellen.Dewijl dus de Keizer door zijnen listigen Staatsdienaarzich heimelijk met den Paus verftond, konhet befluit der Keurvorsten weinig baten, hoe zeerzij onder hunne naar Rome gezondene Gezanten denkundigen en eerlijken GREGORIUS van Heimburgtelden, die met mond en pen maar vergeefs hunnezaak voorftond , en ftrenge waarheden tegen denPaus beweerde, wien hij aanzeide, dat de Vorstenden iften September 1446 weder eene bijeenkomstte Frankfort zouden houden, om naar het antwoordvan den Paus hun befluit in te rigten, dochde Paus gaf hem alleen ten befcheid, dat hij hundoor zijne Gezanten een antwoord op dien Rijksdagwilde laten toekomen, hetwelk met de waardigheidvan zijnen Stoel beftaanbaar zou zijn.Deze bijeenkomst werd op den bepaalden tijd ge-hou-

GESCHIEDENIS.ao$houden; alwaar de Keizerlijke Gezanten den Keurvorstvan Mentz van de vereeniging der Keurvorstenwisten af te trekken, door vier van zijne Raden jom te koopen, evenwel kostte het moeite, om het iRoomfche Hof tot eenige toegevelijkheid te brengen, |ot 1517.zoodat de Gezanten des Keizers en der Vorsten te•Rome nog veel zwarigheid vonden. Dewijl de Paus; ook door eene zware ziekte werd aangetast, twijfel-1 den eenige Gezanten, of men hem de beloofde gehoorzaamheidbewijzen en dus de eenheid in Duitschlandvastftellen zou. Maar ÊNEAS SYLVIUS haaldeallen over, om daar mede te fpoeden. Vooraf echterwerden vier Bullen uitgevaardigd, in welke de: Paus het getroffen vergelijk bekrachtigde, in de vier-: de belovende, de Aartsbisfchoppen van Trier en Keulente zullen herflellen. Doch te gelijker tijd liet EUGENIUS den 5den Februarij 1447 een foort van Pro-: test opftellen,waar bij hij betuigde,dat hij, in alles1 wat hij had toegeftaan, niets nadeeligs had willenI! doen tegen de leere der Heil. Kerkvergaderingen oftegen het gezag van den Apostolifchen Stoel, naarhet fchijnt, op betere tijden hopende , in welkenzijne opvolgers de half afgedwongene vergunningenweder zouden kunnen terug nemen.Na alle deze omwegen en uitftellingen werd hetii eindelijk den 7den Februarij 1447 aan de Gezanten vergund,den Paus, die bedlegerig was, de hand te kuslèn,en voor hunne Heeren de obediëntie, (gehoor-: zaamheid,) te bewijzen, waar na zij in een openi Konftftorie der Kardinalen hunne onderwerping aanI den Roomfchen Stoel verklaarden. Terftond daar opwer-VBOEKIVloofdft.a C. G.aar 1073.

VBOEKIVHoofdft.206 K E R K E L IJ KEwerden de klokken geluid, en 'savonds de ftad verlicht,en den volgenden dag een vreugdefeest gevierd,uit al hetwelk men genoeg kan opmaken,na C. G. hoe zeer men te Rome in zijn fchik was, met dezeJaario73. onderwerping der Duitfchers, die door den Keizer,tot 1517.door deszelfs Geheimfchrijver , en door de omgekochteRaden van den eerften Keurvorst misleid waren,dat zij een vergelijk met den Paus aannamen,in hetwelk de herftelling der Duitfche Bisfchoppen,tot wier afzetting de Paus geen regt had, als eenegunst verleend werd; het aannemen der befluitenvan Bazel door den Paus werd met voordeden voorden Paus verbonden, welke even zoo groot verliesvoor de Duitfchers waren; en nog nam hij zeflechts voor een tijd en onder een Protest aan, hetwelkdezelve genoegzaam krachteloos maakte.Pragniatikefanc-en duurzamer voor hunne Kerkelijke vrijheden geDe Franfchen fchenen eenigen tijd te voren betertie inFrankryk zorgd en daar toe zich van de befluiten te Bazeltegen den Paus bediend te hebben. Zij haddenreeds voorheen in eene zoogenoemde PragmatiekeSanctie een bolwerk gezocht tegen de overheerfchingder Paufen. LODEWYK IX of de Heilige, had diereeds in het jaar 1268 ingevoerd, en de FranfcheKoningen hadden dezelve fteedstegen de inbreukender Paufen gehandhaafd; thans maakte men gebruikvan de Bazelfche Kerkvergadering. Deze zond,zoo wel als EUGENIUS IV, Gezanten naar Frankryk,waar men het gezag der Kerkvergadering erkend,maar hare ftrengheid tegen den Paus nietgoedgekeurd had. KAREL VII beriep daar op eenever-

G E S C H I E D E N I S . 207vergadering van de Wereldlijke Grooten, de Prelatenen zijnen voornaamflen Adel in het jaar 1438 BOEK,VIVte Bourges, alwaar het Concilie van Bazel erkend, tioofdft.en een vermaarde wet, de Pragmatieke Sanctie, ia of C. G.ook la Pragmatique de Bourges genoemd, opgeftelden aangenomen werd. In dezelve werd, na[aar 107 3.tot 1517.het gezag der vergadering te Bazel aangewezen tehebben, de noodzakelijkheid van gedurige algemeeneKerkvergaderingen, en de hoogheid derzelve ookboven den Paus vastgefteld. Ook . werd de vrijheidder Kerkelijke verkiezingen daar in erkend, de Refervatienafgefchaft, als ook vele misbruiken omtrenthet fchenken van Prebenden, omtrent de Appellenaan den Paus, en meer andere zaken, welkein de Kerkvergadering befloten waren. Niets wasnatuurlijker, dan dat de Paufen deze Franfche Kerkelijkewet op het hevigst aanvielen. Wanneer dusin het jaar 1439 volgens deze wet de Kanunnikenvan Angers eenen anderen Bisfchop verkoren, dande Paus hun wilde opdringen, fchreef deze, hoewelvergeefs, eenen fcherpen Brief aan den KoningKAREL VII. Ook beproefde EUGENIUS nog in hetjaar 1440, op eene andere Kerkvergadering te Bourges,door zijne Afgevaardigden dezen Koning totaffchaffing dezer wet te bewegen, alzoo de Koningzijnen wil te kennen gaf, dat deze wet ongefchondenzou blijven.Meer fchijnt EUGENIUS IV tegen deze wet niet Dood vanEUGENIUSondernomen te hebben, zich vergenoegende, dat hijIV.als wettige Paus in Frankryk erkend was. Na eenezeer onrustige maar tevens werkzame regering vanzes

NICOT.AUSV wordtPaus.TELIX Vdoet afftandvande Pausfelijkewaardigheid.208 K E R K E L I J K EV zestien jaren, overleed hij, weinige dagen, nadat hijBOERde gehoorzaamheid der Duitfchers ontvangen had,IVHoofdft. den 2 3ften Februarij 1447. ^NEAS SYLVIUS verhiefna C. G. zijnen lof in eene Redevoering (*), befluitende denzelvenmet deze woorden: „ Hij was een man vanJaar 1073.tot 1517.„ hoogen geest, wiens hoofdgebrek was, dat hij„ geene maat wist te houden; en gewoon was te„ ondernemen , niet wat hij kon, maar wat hij„ wilde."Den6den Maart 1447 reeds werd de Kardinaalen Bisfchop van Bologna,THOMAS van Sarfano,onder den naam van NICOLAUS V, tot opvolgervan EUGENIUS IV verkoren, die in het jaar 1398te Pifa geboren was, en wiens geleerdheidhooglijkgeroemd werd. Terwijl het Conclave vergaderd was,had een Romeinsch Ridder, STEVEN PORCARI gepoogd,de Romeinen op te wekken, om hunne vrijheidte hernemen,maar de Romeinen vreesden tezeer voor ALFONSUS, Koning van Arragon en Napels, die met een leger zich in de nabijheidhoofdftad bevond.Eene der eerfte en voornaamftedezerhoofdbezighedenvan den nieuwen Paus was, de overblijffelen derKerkvergadering van Bazel uit te delgen, en denTegenpausFELIX V te onderdrukken. Hij betoondezich ten dien einde zeervriendelijk jegens deGezanten des Keizers en der Duitfche Vorsten, enbevestigde fchriftelijk het vergelijk met zijnen voor-gan-(*) Oratio de Morte Eugenii IV. fn BALUZII Miscell.L. VII. pag. 546.

GESCHIEDENIS. 209ganger gefloten. Intusfchen handelden de Keurvorstenvan Trier, Keulen, den Paltz en Sakfen, dieVBOEKIVvan de vereeniging van Mentz niet plegtig waren Hoofdft.afgegaan, met den Koning van Frankryk, met wien na C. G.| aar 1073.zij den aSften Junij 1447 te Bourges eene overeenkomstfloten, waar bij wel NICOLAUS V als eentot 1517.wettig Paus erkend werd, doch tevens van hem gevorderd, dat hij eene algemeene Kerkvergaderingzou uitfchrijven tegen den iften September 1448;maar hunne pogingen waren te zwak, en werdennog krachteloozer, roen de Keizer in Julij 1447 opeenen grooten Rijksdag te Afchafenburg, door mid.del van ;ENEAS SYLVIUS, den Keurvorst van denPalz wist over te halen, als ook dien van Keulen,waar op het volgende befluit genomen werd: DeRijksftenden zouden den Paus NICOLAUS V gehoorzamen, gelijk zij zijnen voorzaat gehoorzaamd hadden,hetwelk openlijk onder godsdienftige plegtighedenZQU afgekondigd worden, terwijl men van denPaus dezelfde Bullen van goedkeuring op het vergelijk,met zijnen voorzaat gefloten, verwachtte, alsdeze uitgevaardigd had. Volgens dit befluit liet deKeizer een bevel in het geheele Duitfche Rijk afkondigen,dat ieder een NICOLAUS V als wettigenPaus en Plaatsbekleeder van CHRISTUS zou erkennen,en gehoorzamen.Nu kon de kleine vergadering, die zich nog teBazel bevond, haar gezag in Duitschland niet langerfiaande houden. De Keizer zeide haar ook ophet einde des jaars 1447 het vrijgeleide op, waardoor zij zich genoodzaakt zag, hare zitplaats in denXVII. DEEL. O zo-

fiIÖK E R K E L I J K EV zomer des jaars 1448 naar Laufanne te verleggen,BOEK waar zich FELIX V ook bevond, die thans enkelIVnog in het Hertogdom Savoye als Paus vereerd werd.Hoofdft.na C. G Eindelijk kwam het onder bemiddeling des KoningsJaano73. van Frankryk zoo ver, dat FELIX in het jaar 1445tot 1517.een zoogenoemd algemeen Concilie met zijne weinigeaanhangeren hield, en op hetzelve uit liefde tot denvrede der Kerke, gelijk hij zeide, van het Pausdomgeheel en al afftand deed, terwijl NICOLAUS V hemtot eerden Kardinaal, Bisfchop van Sabine, Legaaten beftendigen Vikaris van den Apostolifchen Stoelin fommige landen benoemde. Om dit KerkelijkTooneelfpel op eene bevallige wijze te eindigen,verkoren de acht Kardinalen van FELIX met hunnebijzitters op dit gewaande Concilie THOMAS vanSarzano , onder den naam van NICOLAUS V, totPaus, waar na het Concilie verklaarde , dat hetzich ontbond, AMADEUS, of FELIX, keerde naarRipaglia terug, alwaar hij in het jaar 1450 overleed.Weener- Wat vroeger had NICOLAUS het genoegen, omConcordaatmetmet den Keizer den i7den Februarij 1448 zondervootkennis van de meeste Rijksvorsten te Weenenden Pausgefloten. door zijnen Legaat den Kardinaal CARVAJAL, en//ENEAS SYLVIUS, van wege den Keizer, een Co#-cordaat of overeenkomst te fluiten, hetwelk doorgaans, hoewel verkeerd, het Concordaat van Afchaffenburggenoemd wordt. In hetzelve werden devrijheid en voorregten der Duitfche Kerk geheel aanden Paus opgeofferd, NICOLAUS V bekrachtigdehetzelve door eene Bulle van den iaden Maart 1448,hoe-

G E S C H I E D E N I S . BI «.lhoewel het nog eenige jaren aanliep, eer hetzelveBOEKvan al de Prelaten van Duitschland werd aangenomen.Hoofdfr.IVna C. G.De Keizer, een zwak Vorst, was zeer gezet,Jaario73.om te Rome door den Paus als Keizer gekroond te tot I5»7.worden, zijnde dit eene der redenen van die zuchtFREDERIKom den Paus te behagen, welke hij allezins vertoonde,FREDERIK ging dan, met bewilliging van me alsIIlteRa-den Paus, in het begin van het jaar 1452 op reis Keizergekroondnaar Rome, onder omftandigheden, welke voor henniet zeer gunftig waren, te weten, hij had LADIS'LAUS , Zoon van Keizer ALBERT , die na zijns Vaders dood geboren, Hertog van Oostenryk, en Koning van Hongaryen en Bohemen, en nog onmondig was, onder zijne voogdijfchap, en liet denzeiven aan zijn Hof opvoeden, waar mede de Stendei 1dezer landen te onvrede waren, omdat zij den Keizer verdacht hielden, dat hij de landen van dezei tjongen Vorst aan zich zocht te trekken; en wanneer de Keizer aan hunnen eisch, om hundenzelvei lover te geven, ten einde onder hen opgevoed te wotden, weigerde te voldoen, floten zij eene verbindtenis tegen hem, om hem daar toe met geweld t ïnoodzaken. Doch niets was in ftaat, om den Keizer van zijnen Italiaanfchen togt terug te houdenTe Siena gekomen, deed men hem den eed aan de IPaus afleggen, eer hij het Pausièlijke gebied betradVoor de poorten van Rome zwoer de Keizer nogmaals, dat hij de goede gewoonten der Hoofdfta 1handhaven zou. Bij zijne intrede kuste hij den Pavsdie op de trappen der St. Pieterskerk zat, den voet»O 2han dV

«a K E R K E L I J K EV hand en wang. Vervolgens verzocht hij den Paus,BOEKhem de Langobardifche of Itaïïaanfche kroon op t«IVHoofdft. zetten, die de Keizers anders te Milaan ontvingen,dit deed de Paus ook op raad der Kardinana C. G,Jaar 1073.tot 1517.len; ook zegende hij het huwelijk des Keizers iamet eene Prinfes van Portugal, die uit Portugal teRome gekomen was, echter hun verbiedende hunhuwelijk , uit eerbied voor het Sacrament, eer danna drie dagen te voltrekken. De kroning als Keizervolgde den isden Mei 1452, en na de plegtigheïdhield de Keizer den ftijgbeugel, toen de Pauste paard fteeg, en leidde hetzelve een einde wegshij den toom. Na de kroning reisde de Keizer naarALFONSUS , Koning van Napels, den Oom zijnerGemalin, een' verftandig Vorst, die den zwakkenKeizer het eerst overhaalde , om zijn huwelijk tevoltrekken, hetwelk hij^tot hier toe uitgefteld had.Bij zijne terugkomst te Rome liet hij door /ENEASSYLVIUS, thans Bisfchop van Siena, eene redevoeringvoor den Paus houden, die vol vleijerij was,waar in hij op eenen kruistogt tegen de Turken enMuhammedanen aandrong, maar ten aanzien vaneene algemeene Kerkvergadering zeide ^NEAS : „ Eenander zou misfchien om eene algemeene Kerkvergadering,of om befluiten van Hervorming verzochthebben. Maar kan 'er wel eene grootere Kerkvergaderinggehouden worden, dan de tegenwoordigheidvan uwe Heiligheid en van uwen heiligen Senaat?Wie de bevelen van den Paus van Romeniet gehoorzaamt, verzoekt vergeefs om eene Kerkvergadering.Waar uwe Heiligheid is, daar is eenCes-

G E S C H I E D E N I S . 313Concilie; daar zijn Koningen; daar zijn Zeden; VBOEKen eene Hervorming." De Paus, die den KeizerIVkende, als ongefchikt tot eenen oorlog, antwoordde: dat zijn voornemen lofwaardig was; maar dat aa C. G»Hoofdft.Jaario73.•men toch ook de overige Christen Vorsten raadplegen,en zich van hunnen bijftand verzekerentot 1517-moest.Ondertusfchen beklaagden zich de Stenden vanOostenryk en de andere Bondgenooten bij den Pausover den Keizer, waar tegen de Keizer zich verfchoonde,en den Paus verzocht, tegen de bondgenootenhet geestelijke zwaard te gebruiken, gelijkdeze hem beloofde, de Oostenrykers in den ban tezullen doen , indien zij hem binnen XL dagen deregering niet weder inruimden. Kort na 's Keizersvertrek van Rome in het jaar 1452, verfchenen daaiGezanten der Hongaren en Oostenrykers, om te verklaren,dat deze zaak niet tot 's Paufen regtbank behoorde, en om hem te verzoeken door zijnen Raacden oorlog voor te komen, dien zij den Keizer zouden moeten aandoen, indien hij hun hunnen Vorsiniet overgaf. De Paus, over deze ftoute verklaringgebelgd, antwoordde, dat de Oostenrykers zijn bevelhadden te gehoorzamen, of dat zij niet lange:als Christenen erkend zouden worden. Maar diOostenrykers zwichtten niet voor deze bedreigingen,integendeel beriepen zij zich van den Paus als niewel onderrigt, op denzelven, als bij beter onderrigzou zijn; (ab eoparum inflructo ad eundem infiruendum informanclumque magis,) of op een algemeen Concilie, of eindelijk op de algemeene Kerkzij belegerden den Keizer in Weener -Neuftad, eiO 3nood

VBOEKIVHoofdfl.na C. G.Jaano73

GESCHIEDENIS.ai?men, daar het ongeluk had, van in de magt der VBOEKTurken te vallen. Thans vaardigde hij in Septemberdes jaars 1453 eene Bulle uit tot eene kruisHoofdft.IVvaart tegen het volgende jaar 1454» wanneer ook na C. G.Jaar 1073.daar over op een' Rijksdag te Regensburg gehandeld tot 1517.werd, doch zonder eenig gevolg, maar op eenenanderen Rijksdag in hetzelfde jaar te Frankfort,bragt ÊNEAS SYLVIUS door eene welfprekende redevoeringte wege, dat 'er een befluit genomen werd,om het Koningrijk Hongaryen 10,000 ruiters en32,000 voetknechten te hulp te zenden, NICOLAUSzond verders in het jaar ,1454 alomme Aflaatpredikers,om de Christenen op te wekken; om het kruisaan te nemen, of ten minften geld op te brengertot dezen togt. De voornaamfte onder deze predikerswas wel de Italiaanfche Franciskaner MonnilJOANNES VAN CAPISTRANO, Doctor der Godgeleerdheid, Generaal Inquifiteur der ketterfche fnoodheid, en Nuncius van den Apostolifchen Stoel. Hipredikte in het Latijn, en ftampte zijn voorftel, or.de Italiaanfche wijze, met handen en voeten in.terwijl een andere Doctor van zijne Orde de Kerkredenenopfchreef, en ze in het Hoogduitsch vertaaldterftond herhaalde, /ENEAS SYLVIUS vermaande hem, om zijne welfprekendheid bijzonder te oeferen op de Rijksvergadering, welke te Weener-Neuftad in het jaar 1455 gehouden werd. Of hidaar aan voldaan hebbe, weten wij niet; zoo veeis zeker, dat de vergadering vruchteloos afliep, waaitoe de trotschheid van den Pausfelijken Legaat, det IBisfchop van Pavia, het hare toebragt, die aai IO 4dei

VBOEKden Aartsbisfchop van Trier niet wilde afftaan, omaan 'sKeizers regterhand te zitten, hetwelk misnoegenIVHoofdft.onder de Stenden veroorzaakte. En, als de tijna C. G. ding van 'sPaufen dood inmiddels aankwam, werdende raadplegingen over den kruistogt verfchoven,Jaano73.tot 1517.tot het naastvolgende jaar.Dood vanPausM-COLAUSV.CALIXTUSüö K E R K E L I J K ENICOLAUS V overleed den 24lten April 1455. Zijnezucht voor geleerdheid en achting voor geleerden,bijzonder voor de Grieken, die naar Italiëgeweken waren , wordt algemeen geroemd. Doorzijne mildheid wekte hij hen op, om vele Griek'fche fchriften te vertalen; PEROTTUS onder anderenkreeg voor zijne overzetting van POLVBIUS 500 Dukaten.Aan PHILELPHUS beloofde hij zelfs een fraaihuis te Rome, met een rijk landgoed, en 10,000fcudi, als hij de Ilias en Odijsfea in Latijnfche verzenzou overzetten; maar een te vroege dood ftremdedeze onderneming. Deze Paus verrijkte de PaufelijkeBoekerij met eenen fchat van Handfchriften;en niet min verfierde hij Rome met het herftellen enverfraaijen van deszelfs aanzienlijkfte gebouwen.Men voegt hier bij zijne liefde tot geregtigheid envrede, zoodat men op zijn graf las: dat hij aanRome deszelfs gouden eeuw bezorgd had. Evenwelwerd tegen dezen zoo welwillenden Paus van denzelfdenPORCARI , die reeds te voren te Rome eenoproer had zoeken te ftoken, eene zamenzweringgemaakt, waar bij reeds een gouden keten gereedwas, om den Paus te boeijeu, indien niet alles intijds ontdekt was geworden.Op den ülten April 1455 werd de Kardinaal AL-FON-

G E S C H I E D E N I S .ai?FONSUS BORGIA, een Spanjaard, uit een -adelijk geflacht,tot Paus verkoren, onder den naam van CA-LIXTUS III. Bijna was de keuze gevallen op den | loofdft.Kardinaal BESSARION, den geleerden en eerwaardi- 1 ia C. G.aario73.gen Griek, maar een der genen, die bang waren \ ot 1517.voor zijne ftrenge deugd, vraagde de andere Kardinalenfpottend: of men aan de Latijnfche Kerkilt wordtPaus.eenen naauwelijks tot haar overgekomenen Griek,die zich den baard nog niet gefchoren had, tot opperhoofdwilde geven? en dus werd aan BESSARIONzijne reeds zekere hoop ontnomen.CALIXTUS was reeds LXX jaren oud, toen hij Ifver vandei PausPaus weid, maar nog vol levendigheid en moed. tot eenenGelijk hij, nog Kardinaal zijnde, een gelofte gedaan kruistogt.had, om de Turken op allerlei wijze te beftrijden,liet hij, Paus geworden zijnde, terftond bevelen afgaan,waar bij alle Vorsten en Volken opgeroepenwerden, om met den iften Maart 1456 tegen deTurken te veld te trekken. Voor zijn eigen geldrustte hij eene vloot uit van 16 galeijen, welke denTurken eenigen afbreuk deed, en twee of drie eilandenop dezelven veroverde. Den vermaarden heldSCANDERBEG, die Albanië zoo dapper tegen deTurken verdedigde, en aan andere Grieken zond hijbijltand in geld over. En, om ook geestelijke wapenentegen de ongeloovigen te gebruiken , geboodhij, eenmaal daags op den middag de klGkken teluiden, en God om hulpe te bidden. Weinig echterwaren de Vorsten gezind, om hem gehoor tegeven. Hij mogt zich verheugen over de grooteoverwinning, welke de dappere JOANNES HUNYADESO 5metVBOEKIV

ai 8 K E R K E L I J K EV met behulp van JOANNES VAN CAPISTRANO, die dïBOEKfoldaten aanmoedigde, in het jaar 1456 bij Belgradoop de Turken behaalde, maar daartegen liet KAIVHoofdft.na C. G. REL VII, Koning van Frankryk, niet toe, dat deJaario73.tot 1517.Bulle van den Paus in zijn Rijk werd afgekondigd,Dmdat hij bezorgd was voor eenen nieuwen oorlogmet Engeland, ALFONSUS, Koning van Arragon,;n Sicilië, nam het kruis fpoedig aan, maar in plaatsvan zijne vloot tegen de Turken te gebruiken, tasttehij met dezelve de Genuezen aan, met welken hijin oorlog was. De Koning van Portugal, ALFONSUS , die eerst ook eene vloot tot dezen oorlog beloofdhad, vervulde bij flot zijne belofte ook niet.Bezwaren Nergens vonden 's Paufen voordellen minder ingangdan in Duitschland, waar heen hij den Karder Duitfcherstegenden dinaal van CARVAJAL gezonden had, veel meerPaus. fpoorden de Rijksvorsten den Keizer aan, om hunnevrijheden tegen den Paus te handhaven. Maardeze Vorst liet zich door den invloed van ÊNEASSYLVIUS ligtelijk overhalen, om denzelven naar Romete zenden, ten einde aan CALIXTUS zijne gehoorzaamheidte verklaren, en een plegtig verbondmet denzelven te fluiten. Hier door en om andereredenen fteeg het misverftand tusfchen de Rijksftendenen den Keizer ten hoogden top, omdat dezezich zoo weinig aan de zaken van Duitschland lietgelegen zijn. Het kwam zelfs zoo ver, dat deVorsten in het jaar 1456 tegen 's Keizers wil eenevergadering hielden te Neurenberg, in welke zij befloten,eene andere in het jaar 1457 te houden, opwelke zij, indien de Keizer daar niet verfchijnenwil-

G E S C H I E D E N I S . 219Wilde, zouden overgaan tot de verkiezing van een' VBOEKRoomsch-Koning, om het beste voor het DuitfcheIVRiik te bezorgen. Ondertusfchen was CALIXTUS Hoofdft.over den Keizer zelve niet voldaan, die in plaats na C. G,Jaario73van tegen de Turken te veld te trekken, veel meer tot 1517in verfchil was met LADISLAUS , Koning van Hongaryenen Bohemen, hetwelk zelfs eerlang tot eenenopenbaren oorlog uitbrak. Doch de gemelde Rijksvergaderingte Frankfort in het jaar 1457 opendehem de oogen, alwaar de bezwaren, welke de Duitfcherstegen het Pausfelijke Hof hadden, inzonderheidomtrent de verbazende geldfommen, welke onderallerhande voorwendfels in Duitschland ten behoevevan dat Hof werden afgeperst, ter tafel kwamen.Ja, hetwelk nog merkwaardiger is, volgensÊNEAS SYLVIUS , waren 'er in Duitschland, die hetwaagden te beweren : dat het gezag der Paufenniet noodzakelijk en ook niet van CHRISTUS ingefieldwas; waar tegen ÊNEAS SYLVIUS in eenetBrief zijn best doet, om het tegendeel te bewijzen,Dewijl de vergadering te Frankfort juist niet talrijkwas, werd de hoofdzaak tot een' anderen tijd uitgefteld,alleen men maakte een begin met het verzamelender bezwaren, en bepaalde, wat en hoe merin eene volgende vergadering daaromtrent handelerzoude.Dewijl de Aartsbisfchop van Mentz, DIETHER olDIETRICH, grooten invloed had op de raadplegingender Rijksvorsten , en deszelfs Kanfelier MAYER ,een verftandig man, zich een voorftander toondevan de vrijheid en voorregten der Duitfche Kerkfchreel

220 K E R K E L IJ K EV fchreef CALIXTUS aan dezen Aartsbisfchop en Keurvorsteenen Brief, om hem af te manen , vanBOEKIVHoofdft. iets tegen de Roomfche Kerk te ondernemen, terwijlna C. G. hij zich bij den Keizer insgelijks in eenen Brief verdedigdetegen de befchuldiging , als of hij op deJaario73.tot 1517.Concordaten of verdragen geen acht gaf, verklarendehij, uit enkele infckikkelijkheid en liefde voorden vrede, daar bij te willen blijven, alhoewel hetgezag van den Apostolifchen Stoel volkomen vrij behoordete zijn, en door geene verdragen had moetenbeperkt worden. Met nog meer ijver was /ENEASSYLVIUS, die thans reeds Kardinaal was, inde weertegen de bezwaren der Duitfchers, te meer, omdathij meende te gevoelen, dat hij bij fommigen derzelverbijzonder bedoeld was. Hij fchreef daaromaan den Domdeken te Worms (*), hoe hij meer danXXIV jaren Duitschland had gediend, en nog alsKardinaal voortging deszelfs belangen te behartigen,waarom hij geloofde , dat de Duitfchers niet behoordente klagen, dat hij in hun land Prebenden tot2,000 Dukaten jaarlijkfche inkomften gekregen had;ook fchreef hij aan zijnen ouden, door geld omgekochtenvriend, den Keur-Mentzifchen Raad LYSU-RA (f), dat zij beiden behoorden zorg te dragen,dat het gene zij hadden uitgewerkt, niet verbrokenmogt worden; aan een' anderen vriend, ROVAREL-LA , Pausfelijken Legaat in Hongaryen, fchreef hij (§),dat hij zich ten fpoedigfte bij den Keizer ten Hovemoest vervoegen, opdat deze de Rijksftenden(*) Spisi. 370- Ct) Epist. 334- (5) Epist. 348-af.

G E S C H I E D E N I S . '221afzonderlijk mogt afmanen van alle verbindtenisfen VBOEKtegen den Roomfchen Stoel. Ook moest hij in hetIValgemeen aan de Vorsten beduiden: dat hunne zonenveel gemakkelijker door den Jpostolifchen Stoel ia C.rloofdrt.G,bevordering konden bekomen, dan door Domkapittelsof Bisfchoppen. Ook waarfchuvvde de Kardinaalden Aartsbisfchop van Keulen (*), om tochaan geene nieuwigheden het oor te leenen, want zoohet gezag van den Roomfchen Stoel onderdruktwerd, mogt hij maar gelooven, dat die van hem enandere Bisfchoppen zich niet zou kunnen ftaandehouden.Voornamelijk verdedigde de Kardinaal /ENEAS zichbij den Keur-Mentzifchen Kanfelier MAYER in eenenBrief (f), ter beantwoording van eenen Brief, doordenzelven aan hem gefchreven, in welken hij hemgeluk wenschte met zijne waardigheid als Kardinaal,maar hem te gelijk beklaagt, dat hij in tijden leefde,welke den Apostolifchen Stoel verdriet kondenaanbrengen. „ Want," fchrijft MAYER, „ bij mijnenHeer, den Aartsbisfchop, wordt vaak over denPaus geklaagd, die noch de befluiten van Konftansnoch die van Bazel in acht neemt; die niet gelooft,dat de verdragen met zijnen voorzaat hem verbinden,en die onze Natie, (de Duitfche,) fchijnt teverachten, ja geheel uit te putten. Het is ook bekend,dat de verkiezingen van Prelaten meermalenverworpen, de Prebenden en allerlei foort van Kerkelijkewaardigheden voor de Kardinalen en Protono-ta-(*) Epist. 319. (t) Epist. 3S3.[aar 107 3:ot 1517

K E R K E L I J K EV tarisfen gereferveerd worden. Gij zelve hebt in drieBOEK Duitfche Kerspels op eene tot hier toe ongewoneIVHoofdft. en ongehoorde wijze Refervatien bekomen. Ookna C. G. worden ontallijke verwachtingen op geestelijke postenuitgedeeld; de Annaten, (Jive medii fructus,)Jaario73.cot 1517.worden zonder eenig uitftel te vergunnen ingevorderd,en openlijk meer afgeperst, dan men fchuldigis. De Kerkelijke regeringen, ( of Bisdommen,)worden niet aan verdienftelijke mannen, maar aande meestbiedenden, toevertrouwd. Om geld zamente fchrapen, worden dagelijks nieuwe Aflaten ingewilligd.Zonder onze Prelaten raad te plegen, beveeltmen , onder voorwendfel van den Turkfchenoorlog, de Tienden in te zamelen. Zaken, welkein ons land behandeld en geëindigd moesten worden,worden zonder onderfcheid voor de ApostolifcheRegtbank getrokken. 'Er worden duizenderleimiddelen verzonnen, door welke de Roomfche Stoons, als Barbaren, met flimme ftreken van ons goudberooven zou kunnen. Door dit alles is onze weleervermaarde Natie, die door hare dapperheid enmet haar bloed het Roomfche Rijk gekocht heeft,thans tot behoeftigheid gezonken, en eene dienstmaagden fchattingfchuldig geworden; in haveloosheidbetreurt zij reeds vele jaren haar ongeluk enarmoede. Maar thans beginnen onze grooten, alshet ware uit eenen droom ontwakende, te overleggen, welke hulpmiddelen zij tegen dit onheil gebruikenzullen; zij hebben befloten, het juk geheelaf te fchudden, en zich de oude vrijheid weder tebezorgen. Indien de Duitfche Vorsten hunne oog-mer-

G E S C H I E D E N I S . 223merken ten uitvoer brengen, dan zal dit voor hei VBOEXRoomfche Hof geen klein verlies zijn enz."IVHier op antwoordde de Kardinaal vrij breedvoerig.Na het gezag van den Roomfchen Stoel be< na C. G.Hoofdft.Jaario73.weerd te hebben, erkent hij, dat aan het Roomfchttot 1517.Hof, hetwelk van menfchen beftuurd wordt, fora'tijds dingen gebeurden, welke eene verbetering behoeven; wij twijfelen ook niet, zeide hij, of zelf,de Roomfche Bisfchoppen kunnen, in zoo verre zijmenfchen zijn, dwalen, vallen en bedrogen worden,Vervolgens beantwoordt hij de gemaakte bedenkingenftuk voor ftuk, en merkt bijzonder aan, da!Duitschland aan Rome zijn Christendom en befchavingverfchuldigd zijnde, zulks met geene fchatterivergelden kan; op dezelfde wijze vergeet hij zijnedienften aan den Keizer en de Natie niet, (aan welke laatfte hij dat fraaije Concordaat bezorgd had,jen hij had daarom, zegt hij, gedacht, dat de Natifhem grooter inkomften, (en hij had toch reedfa,ooo Dukaten inkomen!) zou aangeboden hebben,hoewel hij niet onverzadelijk was. Ondertusfchenverzocht hij MAYER , als 'er eene Proostdij of voor.deelige Prebende mogt openvallen, aan hem te den»ken. —Een andere Brief van MAYER, doch welke verlorengeraakt is , waar in deze hem voorftelde denoodzakelijkheid, om in onderhandeling te komenover de geopperde bezwaren, beantwoordde /ENEASweder (*), genoegzaam op dezelfde wijze. Dochh«(*) Epist. 352.

V024 K E R K E L I J K Ehij bevreemdt zich, dat de Kanfelier, een man vanEOEK kennis,van eene goede verftandhoudingfprak tusfeheniVHoofdft,zijnen Meester en den Paus: „Gij weet toch wel,"na C. G. fchrijft hij, „ dat de Paus de eenige Vorst is,Jiano73wien allen moeten gehoorzamen, — hij is de plaatsbekledervan CHRISTUS, die over Rometot 1517.heerscht;hij heeft dus geene reden, om zich aan iemand teverpligten, onder den naam van verftandhouding ofverbond, en het voegt aan onderdanen niet, methunne Heeren verbindtenisfen te willen fluiten." Hijfluitmet eene vermaning aan zijnen vriend, om zichliever door het gezag der RoomfcheKerk, dan dooreenen aanval op hetzelve, beroemd te maken; zoozou hij zich verdienftelijk maken bij de KerkMentz;vanook zouden dan voor hem en zijne vriendendes te meer voordeelen en eerbewijzen opgehooptworden.Kort daar na ftelde hij tegen de bezwaren, welkede KanfelierMAYER ontvouwd had, nog een bijzonderwerk op, onder den titel: Defcriptio de ritu,fitu, moribus et conditione Germaniae, hetwelk reedsin het jaar 1510 op last van KeizerMAXIMILIAANI. door JAKOB WIMFELING, een' Priester te Spiers,wederlegd werd.In dit werk gebruikt de Kardinaalallerhande middelen, om het gezag van denPaustegen alle bezwaren te verdedigen, niet zonder drogredenenen verdraaijingen , doch wat kan menniet verwachten, wanneer men in eenen anderen Briefvan /ENEAS leest , dat hij aan zekeren Doctor,KNORR , die waarfchijnlijk in Brandenburgfchcnaldienstftond, en die naar het fchijnt door zijnen eed aanzij-

G E S C H I E D E N I S .i&$Met dit al bleven de pogingen der Duitfchers zondergevolg. Zij werden naar Rome gewezen, en zijklaagden immers over Rome; de Keizer was geheel opde zijde van den Paus; hun zeiven ontbrak het aaneensgezindheid en aan ftand vastigheid , zelfs deAartsbisfchop DIETHER van Mentz, die reeds eensden Paus een' grooten dienst gedaan had, hoe zeerl)ij thans voor de vrijheid der Duitfche Kerk fcheente ijveren , begon aan onderhandelingen met hetRoomfche Hof te denken. Het behoeft ons dus niette bevreemden, dat de Duitfchers zoo Hecht Haagden.Ook bij de Franfchen wist CALIXTUS zijn gezagvrij wel te handhaven. De Franfchen waren welVerfchillenmetde Fraa-ftout geworden federt de invoering der Pragmatike fchen.Sanctie, evenwel wist de Paus hun het hoofd tebieden. Toen hij ook in Frankryk de tienden vande inkomften der Geestelijken tot den Turkfchenoorlog in het jaar 1456 eischte, appelleerde de Univerfiteitvan Parys daar tegen, waar mede de HoogeSchool te Touloufe en vele Geestelijken zich vereenigden.In Maart des volgenden jaars was echterde Univetfiteit van Parys genegen, om toe te geven,(•) Epist. 364.XVII. DEEL.Pzijnen Vorst teruggehouden werd in het geen men Vvan hem begeerde, meldt (*): dat de Paus de BOEKIVwerkzaamheid van zijnen eed opfchortte, opdat hij Soofdfl.voor de Kerk nuttig kon wezen ; en dat hij dus ia C. G.kon beweer en , dat hij door gtenen eed verbonden[aan 073.;ot 1517-zij.

926 K E R K E L I J K EV ven, indien het oogmerk, waar toe deze TienderlBOEKbeltemd waren, bleek het ware te zijn; maar in deIVHoofdu. volgende maand befloot zij bij haar appel te blijven.na C. G. Eindelijk nam zij in het jaar 1458 het befluit, omJaar 1073.den Koning tegen deze Tienden voorftellen te doen,tui 1517.evenwel fchijnt zij kort daar na in dezelve voor dezekeer bewilligd te hebben. De Koning KAREL VIIzag ook deze Pausfelijke geldverzamelingen in zijnRijk niet heel onverfchillig aan. Als hem inzonderheideenige Prelaten en andere Kerkelijken voorftelden,dat, niettegenftaande zijne inwilliging, evenwelde hunne, zoo als het de vrijheden der FranfcheKerk gevorderd hadden, niet gevraagd was, verklaardehij openlijk in Augustus 1457, dat dit voordie vrijheden niet nadeelig zou zijn.CALIXTUSzoekt hetRijk vanNapelsaan zichte trekkenVan dezen kant dus bleef CALIXTUS veilig genoeg,maar nu tastte hij den Vorst aan, door wienhij het eerst op de baan van geluk en eer geleidwas, ALFONSUS, Koning van Arragon, Napels enSicilië, een' roemrijk Vorst, van wiens geheimenRaad CALIXTUS voormaals Prefident geweest was.Deze had reeds in het jaar 1443 een voordeelig verdraggefloten met den Paus EUGENIUS IV, waar bijdezelve hem vele voorregten had toegedaan, en onderanderen zijnen onechten Zoon FERDINAND gewettigd,en verklaard had, dat hij zijnen Vader eenszou kunnen opvolgen, NICOLAUS V had dit allesbevestigd, en 'er nog nieuwe voorregten bijgevoegd;maar CALIXTUS meende, gelijk wij reeds gezienhebben, reden van misnoegen op ALFONSUS te hebben,omdat deze, in plaats van zijne vloot tegende

G E S C H I E D E N I S . 227de Turken te zenden, met dezelve de Genuezen hadaangetast en beoorloogd; hoewel het misverftandtusfchen hen beiden reeds met het begin der regeringvan dezen Paus fchijnt begonnen te zijn, immersals de Koning dezen zijnen voormaiigen Staatsdienaarlier vragen , op welken voet zij voortaanmet malkanderen leven zouden ? gaf de Taus kort aften antwoord:Laat hem zijn Rijk zelve regeren,en aan mij het waarnemen der hoogfte Apostolifchewaardigheid overlaten!Met één woord, beidenhoog van geest, fcheen de Paus eenen Koning niette kunnen verdragen, wiens onderdaan hij geweestwas, zoo min als de Koning hem, zijnen gewezenenonderdaan, als de plaatsbekleeder der Godheid vereerenkon.CALIXTUS weigerde FERDINANDS geboorte voorwettig te erkennen, en weigerde meermalenzijnegoedkeuring op de benoeming van Bisfchoppen doorALFONSUS.Met den dood van dezen Koning inhet jaar 1458 werden de verfchillen heviger.Dezehad bij zijn overlijden het Rijk van Napels aan zijnenZoon FERDINAND , en zijne overige Rijken aanzijnen Broeder, Koning JAN van Navarre,nagelaten;maar CALIXTUS beweerde, dat Napels aan hemals Leenheer vervallen was, dewijl de Koning zonderwettige kinderen overleden was, hij herriep zelfsde Bulle van EUGENIUS IV, waar bij de geboortevanFERDINAND gewettigd was, en ontfloeg allen,die aan dezen reeds trouw gezworen hadden, vanhunnen eed; maar FERDINAND, den moed niet verliezende,appelleerde van de Bulle van den Paus,P aen fchreef hem, dat hij Koning was van Gods ge-navBOEKIV3oofdiT.ia C. G.[aar 1073.:oc 1517.

aaSK E R K E L I J K EVBOF.KIVHoofdft.na C. GJaar 1073tot 1517Dood vntCALIXTUSnade, door de verklaring van zijnen vader, en détoeftemming der Rijksftenden , ja als dit noodigware, had hij ook de toeftemming der beide voorgaandePaufen voor zich; ook verfchenen 'er Gezantenin naam van het Koningrijk Napels teRome, om insgelijks een Protest in te brengen, toen's Paufen dood een einde maakte aan deze verfchillen.1 Deze viel voor in Augustus 1458, in het 8oltejaar van zijnen ouderdom ; zijn oogmerk met dentwist ovet het Rijk van Napels was, naar het algemeengezegde, om hetzelve aan zijn Zusters ZoonPETRUS BORGIA te bezorgen, een mensch van buitenfporiglevensgedrag, wien hij, niet zonder tegenfpraakvan den Kardinaal CAPRANICA, tot Hertogvan Spoleto, tot Pausfelijken Veldheer, Stadhoudervan Rome, en Bevelhebber van Engelenburg, benoemdhad. Aan deszelfs twee Broeders, die nietwaardiger waren dan hij, JOANNES LODEWYK MILAen RODERIK LENZUOLI, had hij op ée'nen dag dewaardigheid van Kardinaal, en kort voor zijnendood het Bisdom Valentia gefchonken. Zijn Neeffchapwerd daarom te meer gelaakt, omdat het opzoo onwaardige menfchen viel. Overigens had hijden roem van niet geringe kundigheden, bijzonderin de beide Regten. Niemand der Paufen was hemgelijk in ijver tot den oorlog tegen de Turken. Hijwist zelfs den Vorst van Perfi'è en Armenië, usuwt-CASSAN, door een gezantfchap en groote gefchenkente bewegen, om hen, niet zonder goed gevolg, tebeoorlogen; zelve liet hij nog 115,000 Dukaten inzijne fchatkist na tot de kosten van dezen oorlog.Men

-GESCHIEDENIS. 429Men roemt ook zeer zijne milddadigheid jegens behoeftigen.Zijn opvolger was reeds in Augustus 1458 ÊNEASSYLVIUS , die, gelijk wij gezien hebben, in de laatftejaren zoo fterk geijverd had voor het gezag vanden Paus en den Roomfchen Stoel, en die in geleerdheiduitmuntte. Deze nam als Paus den naamaan van PIUS II. Hij was uit het adelijk gedachtgedreven werd, was zijne familie zoo verarmd, dat/ENEAS tot zijn XVlIIde jaar toe allen veldarbeidverrigten moest, toen eerst reisde hij op kosten zijnerbloedverwanten naar Siena, alwaar hij in deLatijnfche Welfprekendheid en Dichtkunst grootevoortgangen maakte. Vervolgens ftudeerde hij in deRegten; maar door het ontftaan van eenen oorlog indezen omtrek genoodzaakt, die ftad te verlaten ,kwam hij met den Kardinaal CAPRANICA , als deszelfsGeheimfchrijver , op de Kerkvergadering vanBazel. Met tranen verliet hij dezen eerwaardigenKardinaal, die door Paus EUGENIUS IV van al zijnebezittingen beroofd werd, en volgde eenen Bisfchopvan Novara naar Florence, ging daar na metden Kardinaal NICOLAUS van Santacroce naar Arras;doch merkende, dat de Paus hem niet gunftig was,keerde hij naar Bazel terug, alwaar hij fpoedig ingroote achting kwam, en Geheimfchrijver werd vande Kerkvergadering, zijnde , gelijk wij gezien hebben,een groot voorftander van derzelver gezag.Vervolgens trad hij in dienst van FELIX 111, en kortP 3daarVDOEKiVHfoofdft.ia C. G.[aar 1073.ot 1517.ENEASiYLVÏIJS.vordc5Piccolomini te Siena oorfpronkelijk, en in het jaar aus on-3er den1446 ter wereld gekomen. Daar zijn Vader uit Sienaraam van?ius II.

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaano73.tot 1517.MARIAVaBethlehemenvanhetg

G E S C H I E D E N I S . 231êlfchap van JEZUS is fpoedig te niet gegaan, enmoet niet verward worden met de Jezuaten, eeneveel ouder orde, die eerst in het jaar 166S afgefchaftis, en van welke op hare plaats gefprokenzal worden.Het was ongetwijfeld ter bevordering van zijngroote hoofddoel, den Turkfchen oorlog, dat PIUSmet FERDINAND, Koning van Napels, een voordeeligverdrag floot, waar bij hij hem door eene oorkondevan October 1458 het Koningrijk van NapelsNAND alsKoningvan Naoverliet, tegen den gewonen Wallen - eed; maar bij pels.het uitfterven van zijn mannelijk kroost zou het Rijkaan de Roomfche Kerk vervallen; hij of zijne ervenzouden ook nooit het Keizerrijk, of de heerfchappijover Lombardfè en Toskanen aannemen. Jaarlijkszouden aan den Paus 8,000 oneen gouds als leenfchattingbetaald worden, en elk derde jaar, tot eerblijk, dat de Paus als Opperheer van het Rijk erkend werd, zou hem een fchoon wit paard, (Telle] Iaangeboden worden , en meer dergelijke. Om zich vatde genegenheid van den Paus te meer te verzekerentrouwde deze Vorst in het jaar 1461 zijne onechtidochter aan eenen Neef van den Paus, en gaf aai ldenzelven het Hertogdom Amalfi, benevens he tGraaffchap Celano, tot een bruidfehat mede, en benoemde hem tevens tot Opperrigter, (Gran Glusliziere,) van het Rijk.Paus PIUS kwam in Mei des jaars 1459 z e l v e 1VBOEKIVHoofdft.tia C G.Jaar 1073.tot 1517-De PauserkentFERDI- Twist tuscfchen denKeizer enMantua, alwaar hij niet alleen de eerfte, maar 00;een tijd lang de eenige was van het verwachte groc * MATTHIASte gezelfchap, alzoo weinige Europifche Vorste ^ KoningP 4hi:it

VBOEKte zenden, andere waren in andere oorlogen ingewikkeld,inzonderheid was 'er een hevig misverftandIVHoofdft.na C. G. tusfchen Keizer FREDERIK en MATTHIAS, KoningJaarlo73.tot 1517.van Hongaryen , hetwelk zelfs in den zomer desjaars 1459 tot eenen openbaren oorlog uitborst,van Hongaiyen.waar door de Paus niet weinig in verlegenheid gebragtwerd, doch toen de beide Vorsten in AugusI!-ndeüngenvandenPawte Mantua931 K E R K E L I J K Elust hadden, om daar te verfchijnen, of Gezantentus 1459 tot een vergelijk kwamen, greep hij nieuwenmoed.Ook ontftond 'er onverwachts een oorlogin Italië,die den Paus nagenoeg aanging, enzelfs eenige jaren duurde. FERDINAND , Koningran Napels, werd door JOANNES, Hertog van An-J 'ou, aangevallen, zoodat de Paus genoodzaakt was,ïem in het jaar 1460 eenig krijgsvolk te hulp tezenden.Niets echter kon den Paus terug houden, om zij-1e vergadering te Mantua voort te zetten;toen 'erjezanten van den Keizer en eenige Vorsten aangekomenwaren, opende hij dezelve den 2iftcn Junij1:459 met eene Redevoering, waar in hij zich fterk1 ïitliet over de traagheid der Vorsten, ook liet hij den] ieizer ftoute verwijtingen doen door des Keizers ei-1 ;en Gezant; eindelijk hield hij den 26ften Septem-1 >er 1459 eene Redevoering, die drie uren duurde,an de vergadering, gelijk na hem de Kardinaall IF.SSARION, doch de eene noch andere had de ge-\ /enschte uitwerking, alleen gaven fommige Vorstenoede woorden, maar van de zaak zelve kwamr, iets, waarom de Paus, na op eene bijna belagchejkewijze door een Breve, te Mantua den ti2denJa-

G E S C H I E D E N I S . 233Januari) 1460 den Keizer tot opperden Veldheer, V(Dux ac Capitancus generalis,) voor den kruistogtBOEKIVte hebben aangedeld, de vergadering te Mantua indie zelfde maand befloot.Dus had deze vergadering weinig of liever geheelgeen gevolg; zelfs de Duitfche Vorsten, die beloofdhadden, een leger tot den kruistogt te zullenverzamelen, waren met malkanderen oneens, waaruit nog in het jaar 1460 een oorlog ontdond, zoodat de Kardinaal BESSARION, die als Pausfelijk Legaateene en andere Rijksvergadering had bijgewoond,ziende dat hij niets vorderde, naar Italiëterug keerde, hebbende , gelijk men verhaalt , bijzijn aficheid de Gezanten der Rijksvorsten in toornmet de linkerhand den zegen gegeven.Beter gelukte het den Paus zich te doen gelden, Verfchilwaarhet op zijne eigene grootheid en belangen aankwam.In het jaar 1459 was DIETHER of DIETE- met den!en vanden PausAartsbisRICH, Graaf van Ifemhurg, te onderfcheiden vandien DIETERICH, die ons te voren meermalen isvoorgekomen , dan als een beflrijdcr dan als eenvriend van den Paus, tot Aartsbisfchop van Mentzverkozen. Wanneer deze zijne bevestiging van denPaus verkreeg, werd van hem voor de Annateneene dubbelde fom afgevorderd, dan men voorheengewoon was. De Aartsbisfchop weigerde dezeneisch te voldoen, en beriep zich, indien het PausfelijkeHof denzelven wilde doen gelden , op eeneaandaande Kerkvergadering, die volgens de befluitenvan Konftans en Bazel, bekrachtigd door EUGENIUS IV, om de tien jaren moest gehouden worden.P 5DeHoofdfl.na C. G.Jaar 107?.tot 1517.fchop vaaMentz,dien hijafzet.

a 34K E R K E L I J K EV De Paus was hier over des te gevoeliger, omdat hijBOEKop de vergadering te Mantua onlangs dergelijke beroepenuitdrukkelijk verboden had , waar bij nogIVHoofdll.naC. G. kwam , dat genoegzaam op denzelfden tijd SIEG-Jaario73. MUND, Aartshertog van Oostenryk, en een vermaardRegtsgeleerde GREGORIUS van Heimburg zichtot 1517-insgelijks van den Paus op eene algemeene Kerkvergaderingberiepen ; de eerstgemelde had verfcbillenmet den Kardinaal NICOLAUS van Cufa, die in hetjaar 1450 door den Paus tegen den wil des Aartshertogsen den zin van het Domkapittel in het Bisdomvan Brixen was ingedrongen, en had dezenKardinaal in het jaar 1460 in. een (lot laten overvallenen gevangen nemen, waar op de Paus den Aartshertogin den ban deed, waar tegen deze zich opeene algemeene Kerkvergadering beriep; GREGORIUSvan Heimburg, Raad des Hertogs, was insgelijksdoor den Paus, met nog anderen, om deze redenin den ban gedaan, maar deze zich insgelijks opeene Kerkvergadering beroepende , verdedigde zichtevens met hevigheid in een openbaar gefchrift, enwanneer THEODORUS L/ELIUS, Bisfchop van FeJtri,in een daartegen gerigt werk de hoogheid van denPaus beweerde, niet zonder fchelden,betaalde HEIMBURG hem met dezelfde munt, niet zonder fchimpenen uitvallen op den Paus. Hij fchreef nog meergefchriften, onder anderen een tegen den Kardinaalvan Cufa , wien hij vrij fcherp zoo wel als denPaus PIUS II in een belagchelijk licht ftelt, omdatzij beiden voorheen 's Pausfen afhankelijkheid vaneene algemeene Kerkvergadering verdedigd hadden.-S1EG-

G E S C H I E D E N I S . 235SIEGMUND kreeg eerst in het jaar 1464, door bemiddelingdes Keizers, zijn ontflag van den ban ,maar HEIMBURG verzocht en verkreeg dezelve op fIoofdft.a C. G.het einde van zijn leven, toen zijne befchermers, de *aan 073.Koning GEORG PODIEBRAD van Bohemen en de; ot 1517.Aartsbisfchop ROKYCZANA in het jaar 1471 overledenwaren, wordende hij omtrent Pafchen 1472 ontflagen,in welk jaar hij in de maand Augustus overledenis.De Aartsbisfchop DIETHER had ondertusfchen eeneRijksvergadering uitgefchreven , in welke hij zijneklagten en bezwaren over den Paus voordroeg, maarzijn oogmerk niet bereikte, waarom hij befloot zijnAppel in te trekken, en den Paus gehoorzaamheidte belooven, gelijk ook zijn vriend , FREDERIK ,Keurvorst van de Paltz, die zich bij hem gevoegdhad, van het Appel afftand deed. Doch het mogtniet baten. Door des Pausfen bewilliging werdADOLF, Graaf van Nasfau, door een gedeelte derDomheeren tot Aartsbisfchop van Mentz verkoren,en DIETHER door den Paus in Augustus 1461 afgezet;terwijl deze de Keurvorsten, die zich in eenevergadering te Neurenberg in 1460 wegens het voorhun beledigend gedrag van den Kardinaal BESSARION,van dezen op den Paus en voorts op eene algemeeneKerkvergadering beroepen hadden, wist tevrede te Hellen door de belofte, dat 'er in Duitschlandgeene Tienden zouden gevorderd worden, danmet bewilliging der Vorsten en Prelaten.De beide mededingers om het Aartsbisdom vanMentz zetten, gedurende dit alles , den oorlogvoort,VBOEKIV

V voort, tot zij eindelijk den i2den October 1463 een*BOEKvergelijk troffen, volgens hetwelk DIETHER van hetIVHoofdft. Aartsbisdom van Mentz afftand deed ten behoevenaC. G van ADOLF, mids daar voor eenige fteden en ambtenen de inkomften van fommige tollen voor zijnJaario73tot 1517,leven behoudende; waar op hij ook met den Pausverzoende.Paus pius11 herroeptzijnevorigegrondregelen.±Z6 K E R K E L I J K EDewijl echter zoo velen bij verfchillende gelegenhedenzich van den Paus op eene algemeene Kerkvergaderingberiepen , en aan den Paus herhaaldeverwijtingen deden over zijne tegenswoordige gevoelens,als geheel ftrijdig met zijne voorgaande, oordeeldehij het noodig, om zijne vorige gevoelensplegtig te herroepen, gelijk hij in April 1463 dooreene Bulle werkelijk deed , ( Bulla retractationumomnium dudum per eum in minorihus adhtic agentempro Concilio Bafil. et contra Eugenium [urnmumPontificem fcriptorum;) welke aan den Rectorin de Univerfiteit van Keulen gerigt is. „ Gelooft,"zegt hij daar in onder anderen, „ lievereenen ouden man, dan een jong mensch! en achteen' ambteloos perfoon niet hooger, dan een' Paus!Verwerpt ÊNEAS, en neemt PIUS aan! dien eerdenHeidenfchen naam hebben ons onze ouders bij degeboorte gegeven, maar dezen Chiïstclijken hebbenwij met de Pausfelijke waardigheid aangenomen.Misfchien zullen fommigen zeggen , dat deze gedachtenons eerst met de Pausfelijke waardigheidzijn aangekomen; maar dit is geheel anders toegegaan;" waar op hij een wijdloopig verflag geeft vanzijne lotgeval'en en de verandering in zijne denkwijze.Twee

-GESCHIEDENIS. 237JOAN JOFFREDÏ, (of GODEFROY,) Bisfchop Van4r-Twee Jaren vroeger had de Paus ook eene poging VBOEKgedaan, om de Pragmatieke Sanctie in Frankryk teIVvernietigen. Als de Franfche Gezanten op de bij- Toofdft. ]eenkomst te Mantua in het jaar 1459 hunne be-t a C. G.aario73.zwaren tegen den Paus inbragten , omdat hij het j ot 1517.Koningrijk van Sicilië aan RENATUS, (RENè,) vanyjnjou ontzegd had, verdedigde hij zich in eene na?iudrukkelijke redevoering, in welke hij tevens gelegenPragmati-IIzoekt deheid nam om over de Pragmatieke Sanctie te ipreken,welke hij wilde vernietigd hebben. De Franrykte verkefanctiein FrankfcheGezanten zochten hem te wederleggen, doch nietigen.beloofden te gelijk, dat hun Koning deze zaak inoverweging zou nemen. Doch de Koninklijke Prokureur-GeneraalDANNEZ protefteerde in het jaar1460 uitdrukkelijk tegen 's Paufen voorftel, evenwelfchreef PIUS in het jaar 1461 nog nadrukkelijk aanKoning KAREL, over de affchaffing dezer Sanctie.KAREL VII overleed in hetzelfde jaar. Zijn Zoonen opvolger LODEWYK XI, die in verfchil met zijn'Vader van het Hof verwijderd geleefd had, liet vanzijne zijde den Paus iets gunffigs hopen. Zelfsduldde hij onverfchillig, dat bij de begrafenis vanzijnen Vader te St. Denys, de Pausfelijke Nuntius,Bisfchop van Term, zich verfroutte, over den overledenenKoning de abfolutie uit te fpreken, omdatdeze door het invoeren der Pragmatieke Sanctie inden ban zou vervallen zijn. Uit eenen Brief vanden tegenwoordigen Koning blijkt ook, dat hij,nog Daufin zijnde, aan den Paus beloofd hebbe,deze wet eens te zullen affchaffen, hebbende hem

2 3S K E R K E L I J K EV Arras of Atrecht, toen reeds genegenheid en onderwerpingaan den Paus ingeboezemd, welke BisBOERIVHoofdft. fchop thans tot Kardinaal benoemd werd, en diena C. G. nu, tot dankbaarheid, zich zeer ijverig betoonde,Jaano73om den Koning over te halen tot het vernietigentot 1517van de Pragmatieke Sanctie, ook fchreef PIUS zelvein October 14G1 aan den Koning, om tot eenfpoedig einde te komen, waar op deze terftond antwoordde,en verklaarde, dat hij deze wet affchafte,en alles, wat de magt der Pausfen beperkte; hij laatook aan den Paus over, om in Frankryk deze magtnaar welgevallen te gebruiken, alzoo hij toch alleshet best beoordeelen kon.Met dezen Brief reisde de Bisfchop van Arras,van eenige andere Gezanten verzeld , in het jaar1462 naar Rome, alwaar hij den Kardinaalshoed uithanden van den Paus ontving, terwijl geheel Romeuitgelaten van vreugde was. Ondertusfchen was alde vrucht, welke de Koning uit deze infchikkelijkheidtrok, dat de Paus hem eenen gevvijden, metjuweelen bezetten degen toezond, op wiens klingvier Latijnfche Verzen gegraveerd waren, die denKoning opwekten, om met denzelven het TurkfcheRijk te verwoesten. Maar toen de Kardinaal in's Konings naam vorderde, dat de Paus het Huis vanAnjou te handhaven had in deszelfs aanfpraak ophet Rijk van Sicilië, verklaarde de Paus, dat FERDINAND reeds Koning was, toen hij aan de regeringkwam, echter wilde hij zich wel als fcheidsmantusfchen de beide Vorsten aanbieden. De Koning,die nu zag, dat hij bedrogen was, zond denSe-

GESCHIEDENIS. £35)Senechal BOURNAZEL naar Rome, die den Paus nadrukkelijkaanfprak, en dreigde, dat al de FranfcheVBOEKIVKardinalen Rome zouden verlaten , indien bij den hoofdft.Koning geen genoegen gaf. De Paus, die van den i taC. G.aano73.Kardinaal van Arras onderrigt was, dat de Gezan-•ot 1517.ten een geheim bevel hadden , om hunne bedreigingenniet uit te voeren, gaf tot befcheid, dat hiji verpligt was, geregtigheid en regt te oefenen; voorts;ftonden de poorten van Rome voor de Franfchen\ open, als zij niet langer daar blijven wilden.Weinig fcheelde het nu, of LODEWYK, door dezebehandeling verbitterd, had de Pragmatieke Sanctieweder volkomen in hare regten gefteld. Ook kwami hier bij de tegenfpraak van zijne Parlementen, bijzonderdie van Parys en Touioufe ; ook was deKardinaal van Arras zelve misnoegd op den Paus,omdat hij van denzelven twee aanzienlijke Stiften,• het Bisdom AM en het Aartsbisdom Befancon tegelijk verzocht hebbende, alleen het eerfte bekwam,waar naar men hem vervolgens Kardinaal van Albi• noemde , waarom hij naderhand al de oogmerken' van den Paus, zoo veel hem mogelijk was, dwars-I boomde.Alhoewel de Paus weinig daagde in zijne pogin- ii gen tot eenen kruistogt, hij bleef echter gedadig Jmet dit ontwerp werkzaam. Kort na het aanvaar- ]I den van zijne regering had hij aan eenige Christelijke'i Vorsten in het Oosten eenen Franciskaner afgezon-I den, om hen tegen de Turken in de wapenen te; brengen , en ontving nu in het jaar 1460 wederI Gezanten van hen terug. Deze kwamen, zoo als'erwszoekrlenSultan1UHAM-IED telekeereiL.

24.» K E R K E L I J K EV 'er verhaald wordt, van den Keizer van TrapezusBORKof Trebizende; van de Koningen van Perftë, Groot-IVHoofdft. Armenië en Klein - Iberi'è, van de Vorsten vanna C. G. Groot - Iberië en Klein - Armenië en meer andere.Jaar/073.tot 1517. Men moet echter erkennen, dat in deze berigtenveel is , hetwelk verdacht voorkomt. Ook antwoorddehij aan den Sultan der Mammelukken inEgypte, die hem eenen verachtelijk dreigenden Briefgefchreven had, omtrent op gelijken toom, terwijlhij de geduchte magt der Christen volken ongemeenverhief.Maar geene van zijne ondernemingen tegen deTurken was zonderlinger en hopeloozer, dan zijnepoging, om Sultan MUHAMMED, den veroveraar vanKonftantinopokn, tot het Christelijk Geloof te bekeeren.Onder zijne Brieven ftaat een lange LatijnfchtBrief, door hem in het jaar 1461 aan denzelven tendien einde gefchreven; niemand zal zich verwonderen,dat dezelve geene uitwerking deed; waarom ook dePaus tot zijne vorige ontwerpen terug keerde, en aanKoning MATTHIAS van Hongaryen in het jaar 1462eene fumme gelds zond, om zijn krijgsvolk te betalen.In datzelfde jaar befloot hij, eenen ftap, tedoen, van welken hij zich vastelijk eenen goedenuitflag beloofde, hij gaf namelijk aan zes der voornaamfteKardinalen te kennen , dat hij zelve , hoeoud en ziekelijk ook, tegen de Turken te veld wildetrekken, geloovende, dat de Christelijke Vorstenen Volken gewis niet achterlijk zouden blijven,wanneer CHRISTUS Stadhouder hen voorging. DeKardinalen keurden zijn voornemen goed; maar

G E S C H I E D E N I S . 2411.0DKWYiv XI van Frankryk onthaalde zijne Gezantenniet gunftig, omdat hij den Paus verdacht hield, BOEKvtvvan den Turkfchen oorlog tot een voorwendfel te-loofdft.gebruiken, om den Koning te beletren, het Huis ' a C. G.aar 1073.van Anjou tegen FERDINAND, Koning van Napels,ôt 15.7.te ondeifteunen. Even zoo vergeefs vermaande deMAS , Broeder van den laatilen Keizer vanPaus de Vorsten en Prelaten, om den Despoot THOKonftantinopokn,die door de Turken uit zijn gebied verdrevenwas , te onderfleunen.PIUS II bleef desniettemin bij zijn voornemen. In ! nvs II.vil zeiveeene nieuwe aanfpraak aan de Kardinalen in het jaar 'egen de1463, verklaarde hij, volffrekt befloten te hebben,' rurken tereld treken.Zijnzijn leven in deze belangrijke zaak te wagen; twee 'Kardinalen ontrieden hem deze onderneming ver-( lood.geefs, hij fchreef in October van dat jaar door eenebijzondere Bulle (*), eenen kruistogt tegen de Turkenop nieuw uit.Doch ook deze Bulle vermogtniets bij de Vorsten. De Koning van Hongary'è,MATTHIAS, had wel met de F~enetianen een verbondtegen de Turken gefl xen, maar deze Staten warenDe Paus bleef echter volharden, en maakteopenlijk bekend, dat hij in het begin van Junij 1464zich in de haven van Andona aan boord derdoor hun eigen bijzonder belang daar toe genoodzaakt.FenetiaanfcheVloot zou begeven, die zich daar zouhtvinden.Ondertusfchen hadden arbeid , zorg enverdriet hem jicht en koorts op den hals gehaald,waarom de Geneesheeren hem raadden een bad te(*) Epist. 412.XVII. DEEL.Oge-

VBOERIVHoofdft.na C. GJrario-3tot 1517242 K E R K E L I J K Egebruiken, doch, om zijne onderneming niet op tehouden, begaf hij zich reeds op het einde van denWinter 1464 naar hetzelve, en ging vervolgens,hoewel ziekelijk, in Junij des gemelden jaars vanRome op reis. Onderweg ontftelde hij op het gezigtvan eene menigte kruisvaarders, die, al plunderende,naar huis keerden, hoewel PLATINA verhaalt,dat de Paus, na hun den aflaat gegeven tehebben, hen naar huis zond, omdat zij gedeeltelijkongefchikt waren tot den oorlog, gedeeltelijk hetnoodige tot den veldtogt, zoo als hij echter in zijneBulle geboden had, niet hadden medegebragt.Naauwelijks was hij te Ancona aangekomen, of hijhoorde, dat de Turken in het gebied van Ragufa,gevallen waren, waar hij terftond zijne lijfwacht,200 man fterk, met eenige fchutters, heenzond meteen roeivaartuig. Thans kwam de Vloot van Venetiëmet den Doge zelven aan. De Paus liet zichaan den oever dragen, maar beklaagde zich, dat hijgeen gebruik van de vloot zou kunnen maken. Ookftietf hii werkelijk kort daar na, den isden Augustus1464. Zijne ondernemende werkzaamheid verliethem naauwelijks in zijn laatfte uur, kort te vorenredentwistte hij nog zeer levendig met IIOVAREL-LA, Bisfchop van Fcrrara , of hij zich het laatfteoliefel, hetwelk hij reeds te Bazel in eene gevaarliikeziekte ontvangen had , nog eens mogt latengeven.Zijn karakter.Niet ligt heeft iemand van zoo verhevenen enwerkzamen geest, en zeker niemand in deze middeleeuwenvan zoo veel geleerdheid, vernuft en welfpr»«

GESCHIEDENIS. 043fprekendheid op den Pausfeliiken troon gezeten, alsPIUS II. Zeer weinigen hebben, in zoo moeijelijkeomstandigheden , ter bevestiging van hunne hoog- j ioofdft.beid, zoo veel gedaan, als deze, die te voren haar 1ia C. G.'aano73.zoo harde (lagen had toegebragt. Dit onderfcheiden •ot 1517.gedrag heeft de nakomelingfchap niet zoo gunftigbeoordeeld, als hij en zijne vrienden. Een gevolghier van was, dat zelfs zijne fchriftcn federt het jaar1559 op de lijst der verbodene Boeken in de RoomfcheKerk geplaatst zijn; niet alleen zijne fchriftenvoor de Kerkvergadering van Bazel, maar ook veleplaatfen in zijne Gefchiedenis van FREDERIK III zijndoorgehaald. Hij bleef, als Paus, nog de geleerdheidbeminnen en beoefenen, vele Geleerden bevorderdehij tot aanzienlijke ambten, maar om hen tebtloonen, ontbrak het hem veelal aan geld. Hij hadook voor geld geene achting, en gaf alles uit, wathü had , zoodat hij zelfs eens door gebrek aan geldzijne tafel zeer inkrimpen moest, bij welke gelegenheidhij zeide, dat het even dwaas zij, naar geldbegeerig als jegens hetzelve onverfchillig te wezen.Zijn vernuft liet zich dikwijls in boert uit, en zelfsnu en dan in bijtenden fcherts. Als de Koning vanFrankryk hem dreigde, alle Franfchen uit Romet'huis te zullen roepen, indien de Paus zijne begeerteniet voldeed, zeide hij: ,, Goed! dan zullen wijgemakkelijker wonen, en geene grappen meer hoojren!" 'Niet lang voor zijn' dood verzekerden hem. de Geneesheeren nog, dat zijn leven geen gevaarhad. Maar hij, die zijn einde voelde naderen,klaagde over het ongeluk der Vorsten, die zelfs nogQ 2iaVBOEKIV

V in den dood vleijers om zich hebben. Hij had ook^BOEK gelijk PLATINA aanmerkt, veel op met fpreuken enIVzedelesfen, waar van die Schrijver eenige voorbeeldenbijbrengt. Zoo beweerde hij, dat het ChristeHoofdft.na C. G.] aar 1073.lijk geloof, al ware het ook niet door wonderwerkenbevestigd, echter wegens zijne voortreffelijkheidtor 1517.moest aangenomen worden; wie veel kennis heeft,moet ook naar hooger dingen ftieven; een Koning,die niemand vertrouwt, is onnut, maar evenwel dieis niet beter, die aan allen vertrouwt; die velen regeert,moet ook van velen geregeerd worden; eenKoning, die zelve her gerigt niet houdt, is nietgeregtigd, om fchattingen te vorderen; men moetmannen aan ambten, en niet ambten aan menfchengeven ; een ongeleerd Bisfchop is aan een' ezel gelijk;een omzwervende Monnik is een flaaf des Duivels; de deugden hebben de Geestelijken rijk, en deondeugden arm gemaakt; wie zijnen Zoon te ligtvergeeft, koestert eenen vijand in zich; liegen iseene flaaffche ondeugd ; men heeft wel den Priesterenhet huwelijk op goede gronden verboden, maarmen behoorde het hun op nog betere gronden te veroorloven.Deze laatfte fpreuk, de merkwaardigfteonder allen, welke van dezen Paus bewaard zijn,heeft men in verfcheidene uitgaven van PLATINAweggelaten, doch zij ftaat in de uitgave te' Keulen1479-fAULUS IIPaus.2 4 4K E R K E L I J K ENadat de Kardinalen weder eenige voorwaardenter verbetering onderling beraamd en vastgefteld haddenvoor den nieuwen Paus, verkoren zij den 3iftenAugustus 1464 tot deze waardigheid den Kardinaalpries.

G E S C H I E D E N I S . 245priester van St. Marcus, PETRUS BARBUS, (of VBARBO,) te Venetië uit een adelijk gedacht geboren,BOEKIVzijnde de Paus EUGENIUS IV,, zijn Moeders Broederof Oom van Moeders zijde geweest. Deszelfs na C. G.Hoofdlr.verheffing tot Paus deed PETRUS, die als jongdeJaano73.tot 1517.Zoon tot den kóóphandel gefchikt was, tot het be-• oefenen der wetenfchappen overgaan, en fchoon hijjuist geene groote geleerdheid verkreeg, werd hijiechter fpoedig door den Paus bevorderd, en einde-\ lijk tot Kardinaal benoemd. Bij zijne verkiezing namhij den naam van PAULUS II aan.De eerde flap, welken hij, na zijne inwijding,ondernam, ftrekt hem niet tot eer. Hij weigerde1 namelijk de verkieziugsvoorwaarden, die hij zelve,smet de overige Kardinalen, bezworen had, te hpuiden,onder voorwendfel, dat de Kardinalen geen'iregt hadden, om den Paus aan voorfchriften te binden.Hij deed de Kardinalen, en wel fommigen,gelijk BESSARION, door geweld, dezelve fchriftelijkJierroepen; alleen weigerde de Kardinaal CARVAJALdeze herroeping te onderteekenen.Hij verbreektd«verkiezingsvoor-waarden.Schoon PAULUS II zich door het vernietigen de- Zijne pogingentot:zer voorwaarden ook ontflagen had,'van het doorzettenvan den Turkfchen oorlog, noodzaakte hem met c'ede oorlog'echter het dringend gevaar van Italië, om op denzelvenbedacht te zijn, waar toe ook fpoedig Ge-Turken.ijzanten van Venetië te Rome kwamen, om deswe-Igens met hem te raadplegen; verfcheidene ItaliaanfcheMogendheden beloofden ook ten zelfden eindeaanzienlijke geldfommen; maar alle hoop verdweenreeds in het volgende jaar 1465; de Paus fchreefQ 3nog

ti6K E R K E L I J K EVBOEKIVHoofd!!,rta C. G.jaar 1073.tot 1517,nog wel in het jaar 1468 bij eene Bulle eenen kruistogttegen de Turken uit, waar toe hij zelfs eenenItaliaanfchen Veldheer benoemde , maar niets hiervan kwam tot ftand.In Duitschland was men insgelijks druk bezigmet onderhandelen, maar zonder iets zakelijks uitte voeren. In het jaar 1466 werd wel befloten, metden eerften een leger van 20,000 man tegen de Turkente veld te brengen, maar de Pausfelijke Gezantverhinderde zelve de uitvoering, doordien hij hetaanbod van PODIEBRAD, Koning van Bohemen, omzijne ganfché magt tegen de Turken te wenden, ondervoorwendfel, dat hij een van den Paus verworpenen afgezette Ketter was, van de hand deed wijzen;zelfs riep de Paus in het jaar 1467 op eenenRijksdag te Neurenberg den Keizer en de DuitfcheRijksvorsten tegen den gemelden Koning te hulp,wiens Rijk hij aan den Koning van Polen aanbood;ja, om hem te beoorlogen, zette de Paus denTV*-fchen oorlog als het ware aan eene zijde, terwijl deKeizer, die op de kroon van Bohemen en Hongaryenloeide, ten einde zich van 'sPaufen gunst teverzekeren, tegen het einde des jaars 1468, in hetgewaad van een' Pelgrim en flechts van 600 Riddersen Ruiters verzeld, naar Rome reisde; en den Pausraadpleegde, hoe den Turkfchen oorlog best te voeren, en'daar toe eene bijeenkonst te Konftans voorftell'ende,waar in de Paus niet bewilligde, waar opde toizeT misnoegd naar Duitschland keerde; mengelooft vnj algemeen, dat het geheime oogmerk van»sKeizers reize geweest was, de goedkeuring vanden

G E S ' C H I E D E N I S. *47den Paus te verkrijgen, dat zijn Zoon MAXIMILI- VBOF.KAAN tot zijn' opvolger kon verkoren worden, waaromtrentde Paus zwarigheid maakte. Naauwelijks loof'diT.IVwas de Keizer in Duitschland terug gekeerd in het ia C. G.[aar 1073.jaar 1469, of de Turken deden hunnen eerften invalin Duitschland zelve, in het landfchap Karin-:ot 1517.thië, hetwelk tot meer dan éénen Rijksdag aanleidinggaf. Op dien te Regensburg, in het jaar 1471,op welken een Pausfelijk Legaat voorzat, hield deBisfchop JOANNES ANTONIUS CAMPANUS van wegeden Paus eene fraaije maar voor den Keizer telangdurige redevoering, zoodat de Vorst onder dezelvein flaap viel, waar over hij van den Bisfchopbeltraft werd. Even ilaperig was het befluit, hetwelkmen op dezen Rijksdag nam, om namelijk bijvoorraad 10,000 man tegen de Turken bijeen te brengen, tot men in het volgende jaar eene grooter magtzou kunnen verzamelen.In Frankryk deed de Paus ten dezen tijde ook Ondernemingenpogingen, om de Pragmatieke Sanctie te doen vernietigen.Niettegenftaande de infchikkelijkheid var Paus tevan denKoning LODEWYK XI jegens Paus PIUS II, om degezelve af te fcharfen, was zij echter in volle krachi ke fancciedePrngmati-gebleven, alzoo beide het Parlement en de Univer in Frankryk.fiteit van Parys ze handhaafden. De Paus PAULU!II zond nu den Kardinaal van Albi, en den Kardinaal JOAN KALUG, Bisfchop van Evreux, om deze affchaffing volkomen te bewerkfrelligen. De eerfte wendde zich tot de Univerfiteit, wier befchetmer der Pausfelijke voorregten, ( Confervateur Apostolique,) zich groote vrijheden had aangematigd »a lQ 4S

VI>AND Koring vanNapels.248 K E R K E L I J K Eals hebbende perfonen , die van den PausVerfcbillenmetFKROl-geëxcomBOEK municeerd waren, ontdngen, en daartegen anderenIVHoofdft. geëxcommuniceerd, zelfs leden van het Pausfelijk;na C. G. Hof van Appellen, ( Anditores Rota:. ) De Univerfiteitbeloofde, dat zij hem tot zijnen pligt zouJaar 1073tot 1517brengen. Ondertusfchen had de Koning in de vernietigingder Sanctie bewilligd. Maar de Univerfiteitberiep zich op eene Kerkvergadering. In hetParlement vond BALUE nog fterker tegenftand.DesKonings Pi okureur Generaal wilde niets toegeven,maar bewees de billijkheid en noodzakelijkheid dezerKerkelijke wet, waar tegen de Kardinaal hem dreigdemet ontzetting van zijn ambt , doch hij antwoordde,hetzelve ja zijn leven veil te hebben terhandhaving van het gene ten beste des Konings enten algemeenen bette ftrekte; waar bij het voor ditmaalbleef.In Italië' zelve had de Paus insgelijks dehandenvol. De verfchillen met FERDINAND , Koning vanNapels,liepen in de jaren 1468 en 1469 zoo hoog,dat de Koning het Graaffchap Sora aan denontnam, die daar tegen met de Venetianeneen verbondfloot, en RiminiPausliet belegeren, manr de ftadwerd ontzet, eer de Venetianen konden aankomen.De Paus was reeds bedacht, om het KoningrijkNapelsaan Hertog JAN van Anjou, Zoon van RENA-TUS, te bezorgen , en vervolgens door dezen delurken te beoorlogen, maar de bekommering, datde Turken, die reeds in de Adriatifche zee Italië begonnente ontrusten , zich van dezen binnenlandfchenoorlog zouden bedienen, hield hem hier van terug.Aan

G E S C H I E D E N I S . 449Aan het Hof van den Paus zelve ontftonden onrusten, die zijnen goeden naam bij de nakomelingfchapniet weinig benadeeld hebben. Het verhaalvan dezelve hebben wij wijdloopig van PLATINA,doch die 'er zelve in betrokken zijnde, niet vrij isvan het vermoeden van partijdigheid , hoewel hijvrij naauwkeurig en breedvoerig verhaalt, en in dehoofdzaak zijn verhaal ook door andere Schrijversbevestigd wordt.Deze Levensbefchrijver der Paufen,.BAPTISTA ,liever BARTHOLOMEUS PLATINA, gelijk hij zich zeivenin Brieven benoemt, voerde dezen naam PLATINA, fchoon zijn geflachtsnaam SACCHI was, naarzijne geboorteplaats Piadena, een ftadje in het gebiedvan Cremona, waar hij in het jaar 1421 terwereld kwam. Paus PIUS 11 gaf hem eenen post inhet door hem opgerigtte Kollegie van Abbreviatoren,of Paufelijke Kanfelarij - Secretarisfen. Hij verloordezen post onder PAULUS II, maar de volgendePaus SIXTUS IV benoemde hem tot Opziener derVatikaanfche Bibliotheek, in welk ambt hij in hetjaar 14S1 geftorven is. In zijne hooge jaren fchreefhij, op bevel van Paus SIXTUS, zijne Levensbefchrijvingender Roomfche Paufen, (de Fitis PontificumRomanorum,) over het geheel genomen, enaangemerkt zijnen leeftijd en betrekkingen tot lietRoomfche Hof vrij onpartijdig en vrijmoedig. DezeGefchiedenis eindigt met Paus PAULUS II, en daarin komt nu dit verhaal voor:PLATINA had, in het jaar 1466, het, zoo hij geloofde,onverdiende lot, dat PAULUS II. hem hetQ 5ambtVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaarj.073.tot 1517.Onlustenaan hetHof vanden Paus.Berigtenvan PLATINA LevensbefchrijverJerPaufen

SoK E R K E L I J K EVBOEKimbt van Abhreviator ontnam, te weten, de Paus/ernietigde dit geheele gezelfchap, hetwelk zijn voorgangergelucht had, en wel, zoo wij den KardinaalIVHoofdftnaC.G. SGIDIUS van Viterbo, die kort na deze tijden eeneJaario73- Gefchiedenis van XX eeuwen gefchreven heeft, omdatzich al de leden aan Simonie hadden fchuldigtot 1517.gemaakt; maar PLATINA verzekert, dat de beweegredenvan den Paus geweest zij, haat en naarijverjegens zijnen voorzaat, waarom hij, zonder eenigeverantwoording te hooren, zoo vele verftandige envoortreffelijke mannen van hunne goederen en waardigheidontzette. Vergeefs beproefden zij 's Paufengunst te herwinnen; PLATINA ' zelve verzocht hemhunne zaak door de leden der Rota te laten onderzoeken;waar op hem de Paus met een vergramdgelaat aankeek, en vraagde: „ Wilt gij ons voorden Rigter betrekken? Weet gij niet, dat alle regtenhunnen zetel in onze borst hebben ? Het iseens vooral befloten: zij moeten allen weg, en kunnengaan, waar zij willen; ik ben Paus, en kan,naar het mij behaagt, de fchikkingen van anderenvernietigen of goedkeuren." Nog lieten zij zich nietafwijzen; twintig nachten achter een, (want bijnacht alken behandelde deze Paus zaken,) zochtenzij gehoor bij hem. PLATINA, hier over verbitterd,vergat zich zeiven in zoo verre, dat hij, naar zijneeigene bekentenis, den volgenden Brief aan hunfchreef: „ Als bet u vriigeftaan heeft, ons vanons regtmatig door koop verkregen eigendom te beroeven, dan moet liet ons ook vrijftaan, ons overzoo veel onregt en hoon te beklagen. Wij willenbij

GESCHIEDENIS. 251bij de Koningen en Vorsten rondgaan, en hen verzoeken, eene Kerkvergadering tegen u bijeen te roeVBOEKIVpen, op welke gij u zeiven zult verantwoorden, Hoofdft.waarom gij ons uit onze wettige bezitting verdreven ia C. G[aar 1073hebt." Hier op werd PLATINA , als fchuldig aan:ot 1517Majeftehsfchennis, in de gevangenis geworpen, enmet ketenen beladen; dus moest hij vier maandenop een' hoogen toren midden in den winter zondervuur zitten. Eindelijk werd hij op voorfpraak vanden Kardinaal GONZAGA in vrijheid gefteld, die hemechter raadde , Rome niet te verlaten.Omtrent drie jaren lang had PLATINA federt eenigerust genoten toen men den Paus aanbragt, dateenige jonge lieden, onder aanvoering van zekerenCALLiMACtius, eene zamenzweering tegen hem gefmeedhadden. Terftond werden eene menigte menfchente Rome, a\s medepligtigen, in de gevangenis gefleept,en onder dezen ook PLATINA, gelijk hij wederomzelve verhaalt. De Paus dreigde hem met de pijnbank, en hij werd werkelijk, met twintig anderen,in den Engelenburg gepijnigd, zonder iets te kunnenbekennen. Nu veranderde de Paus van gevoelen;hij liet deze zelfde gevangenen over de befchuldigingvan Ketterij verhooren. Eenige Bisfchoppenen twee Monniken, aan welken het onderzoek wasaanbevolen, fpraken de befchuldigden vrij; zij blevenechter nog bijkans een jaar in de gevangenis,en fchoon de Paus vervolgens PLATINA op eeneverbetering van zijne huifelijke omftandigheden deedhopen, ftierf hij, eer hij zijne beloften aan denzelvenvervulde. Tegen dit verhaal van PLATINA ente-

252 K E R K E L I J K EV tegen andere befcbuldigingen heeft de Kardinaal QUE-BOEKIVHoofdftRIM in eene opzettelijke verhandeling PausII zoeken te verdedigen.PAULUSna C. G.Jaar 1073.Niet geheel en volkomen echter heeft deze Kardinaalden Paus tot 1517.bij den onpartijdigen kunnen zuiveren. Verfcbeidene omftandigheden toch , door PLADood enTINA van hem gemeld, worden ook doorkarakteranderenvan PAU' bevestigd, bij voorbeeld, dat het moeijelijk was, omLUS II.gehoor bij hem te krrgen, dat hij zeer op prachtgezet was, bijzonderi n Jutij van het gemelde jaar.kroon laten vervaardigen , met zoo veelgoud, juweelen en peerlen bezet, dat dezelve op bijna200,000 Dukaten in waarde gefchat werd. Voortswordt hij befchreven als zoo zacht van aard,lij geen misdadiger ter dood verwijzen , ja zelfs?eene beesten kon zien dooden , en eens zal hij eenenlager zijne kalveren afgekocht hebben, opdat zijliet door hem gedood zouden worden.had hij eene Pausfelijke driedubbeldeXIXTUSlV De eerwaardige BESSARION kwam bij de verkiezingWordt ,Paus.>an eenen opvolger voor PAULUS II weder in aannerking,doch de Kardinalen voor zijne geftrengheid11 geducht, verkozen den pien Augustus 1471 denJ kardinaal FRANS VAN ROVERE, die den naam vanUXTUS IV aannam. Deze damde af uit een adelijk4 en dorp in het gebied van Savona geboren,datMen vindt;an hem voorts nog aangeteekend, dat hij het eerstlan de Kardinalen den rooden hoed gegeven,iet jaar 1471 den Markgraaf BORSO van Ferraraen inïertog benoemd heeft. Hij overleed onverwachtsLombardisch gedacht, en was in het jaar 1414 optotwerwaard

G E S C H I E D E N I S . 253waards zijne ouders om de pest te ontgaangewekenwaren. Zijne Moeder werd door eenen droomen door zijne ziekte fpoedig bewogen , om hem aanden HeiligenFRANCISCUS te wijden , en gelijk menverhaalt, alfchoon verfcheidene lieden aan zijne oudersvoordelden, dat hij veel te levendig van geest wasvoor de gefbrengheid van die orde, dwongen hem echterherhaalde ziekten, om een Franciscanerte worden.Hij maakte in zijne Letteroefeningen zoo goedenvoortgang, dat hij totde waardigheid van Overftevan zijne orde ( Minister Generalis) opklom. Omdezen tijd was 'er tusfchen zijne Franciskanen ende Dominicaneneen veifchil ontdaan, omdat éénder eersrgemelden naar het gevoelen van hun vermaardmedelid FRANCISCUS DE MAYRONIS, te Brescia gepredikthad, dat CHRISTUS , bij zijne Opdanding, zijn ligchaammet al zijn vergoten bloed wederhad.aangenomenDe gemeente aldaar verdeelde zich deswegensin twee partijen, die op het punt donden, om deswegenshandgemeen te raken, ook mengden zicheenige Bisfchoppen in dezen twist. De Dominikanenbeweerden, dat het onmogelijk was, dat ietsvan CHRISTUS bloed op aarde zou gebleven zijn,zonder de daar mede vereenigdeGodheid; terwijlintegendeel de Franciskanen de mogelijkheid daarvanbewezen uit zijne befnijdenis, en uit de met zijnbloed befprengde nagelen aan het kruis.leide PausEindelijkPIUS dit verfchil bij, door te verbieden,dat geen van beide de partijen voor kettersch moestgehouden worden. ROVERE , toen Kardinaal ,fchreef over dezen twist een boek,het welk aandenVBOEKIVHoofdft.na C. dJaario^s.tot 1517.

den Turkfchenoorlog.i 5 4K E R K E L I J K EV den Paus was opgedragen, en te Rome 1470 in folio, met een ander gefchrift van hem de potentia,BOEKIVwaar in hij eenen Karmeïïter wederleide, die ontkendhad, dat God door zijne almagt een verdoemdHoofdft.na C. G.Jaar 1073. mensch zalig kon maken, gedrukt is geworden. —tot 1517.Eene zijner eerfte zorgen, na dat hij den Pausfelijkentroon beklommen had, was den oorlog teZijnijver voorgen de Turken te bevorderen.Ten dien eindefchreef hij eene algemeene Kerkvergadering in deKerk van Lateranen uit, maar men bragt den tijdvergeefs door met twisten, over de ftad, in welkedeze Vergadering zou voortgezet, worden. De Pauszond toen eenige Kardinalen, als zijne Legaten, aande voornaamfte Vorsten af: BESSARION ging naarFrankryk; BORGIA naar Spanje ; EARBO naarDuitschland; en CARAFFA te Napels werd tot Bevelhebbervan zijne Vloot benoemd, BESSARIONwerd in Frankryk van Koning LODEWYK XI nietgunstig ontvangen, het zij dat deze kwalijk nam,dat BASSARION aan den Hertog van Burgundië, 's Koningsonverzoenelijken vijand, gefchreven had, voordat hij aan het Hof veifcheen; het zij, omdat hijondernam den Kardinaal BALUS te verdedigen, dievoorheen Staatsdienaar des Konings geweest was,maar dien de Koning federt eenigen tijd in een foortvan ijzeren Kevie had laaten opd uiten. Hoe het zij^BESSARION vertrok fpoedig weder uit Frankryk,maar ftierf eer hij te Rome aankwam, zoo menmeent, van hartzeer. De Legaat, die naar Duitschlandgezonden was, Haagde niet beter; een andervervolgens aan den Keizer zeiven gezonden, hadwel

G E S C H I E D E N I S . 255'wel in het jaar 1472 eenige onderhandelingen metforamige Rijksvorsten te Weener -Neuftad, maarzonder dat 'er iets befloten werd.hoofdft.Middelerwijl twistte men te Rome in het Conftfto- iaC. \ G.[aario73.rie, wie de Monarch der wereld was , de Keizer of, ot 1517-de Paus. Een Keizerlijk Gezant had daar deze uitdrukkingvan zijnen meester gebruikt, waar over hijvan één' der Kardinalen bettraft werd; om zijnenmisflag te verbeteren, zeide hij, alleen de wereldlijkemagt te bedoelen, maar nu werd hem van al deKardinalen geleerd, dat de Paus het zoo wel in hetwereldlijke als geestelijke was. In het jaar 1472moest de Keizer eenen nieuwen inval der Turken inzijne Oostenrijkfche erflanden dulden, maar de Pausrustte in dat jaar 18 Galeijen uit, aan een gedeeltevan welken hij in den mond van den Tiber zijnenzegen gaf, de overige waren naar de Napelfche HavenBrindifi vooruitgezeild," waar bij de KoningFERDINAND 30, en de Venetianen nog 56 Galeijenvoegden. Deze vereenigde Vloot veroverde in datjaar Smirna, maar zette hare ondernemingen nietverder voort, fchoon zij te land door den aanvalvan USUM CASSAN op de Turken moedig onderfteundwerd. In het jaar 1480 veroverden de TurkenOtranto in Kalahrie, en het fcheelde weinig,of de Paus was naar Frankryk gevlugt, maar wedermoed vattende, liet hij eene Vloot te Anconauitrusten; zelfs bood hij zijne Gouden Kroon en alden fieraad van zijn Paleis tot de krijgskosten aan;en moest zich toch te gelijker tijd beklagen, dat deFsnetianen Ferrara, het welk hij tot zijn gebied reken-VBOEKIV

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaari073tot 1517SIXTUS IVïieeratdeel in deZamenzweeringtegen dcBroedersDECES.MEDI-25Skende, belegerden.K E R K E L IJ K EMaar kort te voren had hijook zelve eenen oorlog met de Florentijnen gevoerd,en in het jaar 1482 werd hij in een' nieuwen oorlogmet den Koning FERDINAND ingewikkeld. Dochdit verdient een weinig breeder ontvouwd te worden.In Duitschland waren verfcheidene Rijksdagen gehouden,om te raadplegen over den Turkfchen oorlog,maar alle vruchteloos. Maar in Italië zelvewikkelde de Paus zich in zaken, welke een onuitwischbarevlek op zijn karakter gebragt hebben.In liet jaar 1478 begunstigde hij heimelijk eene zamenzweering,welke het huis PAZZO te Florence gefmeedhad, tegen het paar edele Broeders,JULIANUS en LAURENTIUS DE MEDICES, tegen wienzijn Neef HIERONYMUS RIARIO hem had opgehitst.Deze znmenzweering echter mislukte; wordende welJULIANUS in de Kathedrale Kerk te Florence, bijhet opheifen der gewijde Hostie , in de Mis vermoord,maar zijn Broeder ontkwam het gevaar gelukkig,waarop het volk de wapens opvatte, denAartsbisfchop van Pifa ophing, en velen van dePAZZI om het leven bragt. De Paus over dezemislukking verbitterd, deed de Florentijnen in denban, .onder voorwendfel, dat zij eenen Aartsbisfchopen verfcheiden Geestelijken omgebragt en met devijanden der Kerk zich verbonden hadden. Terftondliet hij met den Koning van Napels krijgsvolkin het gebied van Florence rukken, ook trad de ftadSiena in dit Verbond. Bovendien rokkenden SIXTUSen FERDINAND de Genuezen op, om op te ftaantegen de Hertogin van Milaan, Bondgenoote derFlf

G E S C H I E D E N I S .2^7Florentijnen, die in den naam van haren minderjarigenZoon regeerde; ja de Paus ontfloeg zelfs deZwitzers, die gezworen hadden, het Milaneefcheniet aan te zullen vallen, van dezen eed, waar opfchielijk hun inval in dit land volgde.Het was reeds ergerlijk, dat de Paus zoo roekelooshet zaad van oorlog in Italië itrooide, daardit land meer en meer gevaar liep van de invallender Turken, maar hij tergde ook Koning LODEWYKXI van Frankryk, door het oproer der Genuezen,voor wier ftad en land de Hertogin van Milaanhem hulde gedaan had. Deze Vorst hield daar overeene Rijksvergadering te Orleans in het jaar 1478 ,waar befloten werd, op eene algemeene Kerkvergaderingaan te dringen; waar op de Koning een aanzienlijkGezantfchap aan den Paus zond, om hemdit voorftel te doen, en zoo deze zulks weigerden,dan zich te beroepen van den kwalijk onderrigtenop den beter te onderrigten Paus of op het eerstvolgendeConcilie, en verder aan te dringen op hethouden van zoodanige Kerkvergadering, die reedslang had behooren gehouden te worden. Ook dreigdehij den Paus, aan de Pragmatique Sanctiehare volle kracht te zullen wedergeven, en voornamelijkde Annaten geheel te zullen afl'chaffen.Met den Koning vereenigden zich tegen den Pausde Hertog van Milaan, de Venetianen, de Hertogvan Ferrara, MALATESTA, Heer van Rimini, ertandere Italiaanfche grooten. Ook gelukte het denberoemden Staatsman en Gefchiedfchrijver, FILIPSVAN COMINES, door den Koning naar Italië gezon-XVII. DEEL. R den.VBOEKIVHoofdft.ia C. G.[aar 1073.;ot 15 '7-Zijn vet-Ichil metKoningLODEWYKXf vanFrankryk

15SK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.den, aan de Fiorentynen onderftand te bezorgen.SIXTUS, nu in verlegenheid gebragt, zocht volgensdeu raad van den Kardinaal van Pavia, den tijd terekken, en verleende eerst in Januaiij 1479 aan deFranfche Gezanten gehoor, aan welken hij een uitftellenddoch te gelijk fier antwoord gaf, dat hijzijne magt ommiddelijk van God had, en dat mendus van hem onderftellen moest, dat hij altijd wettigoordeelde, en dat hij niet verpligt was aan iemandeenige rekenfehap te geven van zijn doen oflaten enz. De Venetianen floten nog in het jaar1478 eenen vrede met de Turken, om de Fiorentynente kunnen bijftaan, en beklaagden zich luidkeelsover den Paus, die, in plaats van tegen denalgemeenen vijand der Christenheid te werken, Italiëin rep en roer zette. In Frankryk vergaderden dePrelaten op 's Konings aanfehrijving in het jaar 1479te Lions, alwaar zij den grondregel van de hoogheidder Kerkvergaderingen boven den Paus bevestigden.Ook keurde de Koning van Engeland de gevoelensvan dien van Frankryk goed, en de ftoute engrootmoedige LAURENTIUS DE MEDICES, in perfoonin het jaar 1481 tot den Koning van Napelsgereisd zijnde, maakte hem van eenen gevaarlijkenvijand tot zijnen vriend. Dit alles noodzaakte denPaus eerlang om aan de Florentynen zijne gunstweder te fchenken, hun alleen voor alle ftrafFe opleggende,om 15 Galeijen tegen de Turken te leveren.Zijne ver . Nu trad de Paus in het jaar 1480 in een verbonddere ooi " met de Venetianen, wordende tot Veldheer van het-logen.zel-

G E S C H I E D E N I S . 259gelve 'sPausfen Neef, de Graaf van Imola, HIERO- VNYMUS RIARIO benoemd. De Venetianen hkften deBOEKIVTurken op, tegen den Koning FERDINAND van Na~ Hoofdft.pels, hetwelk het verlies van Otranto ten gevolge na C. G.Jaar 1073.had, fchoon de Napolitanen de ftad fpoedig wedertot 1517.aan de Turken ontnamen. In het jaar 1482 tasttende Venetianen HERKULES, Hertog van Ferrara,onder een gezocht voorwendfel aan. Deze Vorst,een Vafal van den Paus, verzocht deszelfs befcherming.SIXTUS fchreef deswegens aan het Gemeenebest,maar als hetzelve zich over de geweldenarijenvan den Hertog beklaagde, gaf hij zonder omftandighedenten antwoord: ,, Wel nu ftraft hemdan! beoorloogt hem; ik geef u daar toe den Apostolifchenzegen; het is mij al liever, als ik u liedentot fchuldenaars heb , dan den Hertog, die mij, wegensniet betaalde renten, veel geld fchuldig is."Openlijk was Ferrara beltemd om eene bezittingvan 'sPausfen Neef te worden. Maar aan den anderenkant kwam de Koning van Napels den Hertogte hulp, en bragt den Paus grootelijks in deengte; waar bij kwam eene zamenzweering der huizenColonna en Savelli in Rome tegen den Paus,waar in men voornemens was , den Paus, zijn'Neef en den Venetiaanfchen Gezant, bij gelegenheidder Procesfie op Sacramentsdag, te vermoorden, enden Hertog van Kalabrië, 's Konings Zoon, binnenRome in te laten; maar de aanflag werd ontdekt,en de beide Kardinalen van COLONNA en SAVELLI gevangen genomen, terwijl de Paus en zijnNeef hunne veiligheid op den Engelenburg vonden.RaIn-

V inmiddels fchenen in het jaar 1482 de VenetianenBOEK en de Paus de overhand te zullen behouden, naardiende Hertog van Ferrara in zijne Hoofdftad beIVHoofdft.na C. G. legerd, en de Hertog van Kalabriê bij Nettuno metJaat-1073.tot 1517.De Pausdoet deVenetianenin denBan, enfterft.160 K E R K E L I J K Ezijn leger gellagen werd.Doch de toenemende magt der Venetianen begonte zeer in het oog te loopen, waar door vele ItaliaanfcheVorsten pogingen deden, om den Paus vanhen aftetrekken, en toen de Koning van Napels enzijne Bondgenooten voordeelige voorwaarden aan'sPaufen Neef aanboden, en dien tot hunne zijdeoverhaalden , floot de Paus in December 1482 eenverbond met Napels, Milaan en Florence, geheelten voordeele van den Hertog van Ferrara, waartoeook den Venetianen vrijheid gelaten werd, toe tetreden, mids zij aan den Hertog de veroverde plaatfenwedergaven. Maar de Venetianen betoondenzich hier toe ongezind, en klaagden over het gedragvan den Paus jegens hen gehouden. Dezedaar tegen dreigde hen met de Kerkelijke Straffe,gelijk hij hen ook werkelijk door eene Bulle in Mei1483 in den Ban deed, volgens welke alle Venetianenhunne ambten, en het Gemeenebest zelve allezijne regten op alle zijne bezittingen moest verliezen; alle Venetianen werden voor eerloos, en gevolgelijkvoor onbekwaam verklaard, om goederen teerven, uiterde willen te maken, en geregtelijke vonnisfente vellen; hunne verbindtenisfen met uitlanderswerden vernietigd; tevens alle openbare Godsdienstin hun gebied verboden, en alle Vorsten opgeroepen,om hen te beoorlogen; aan eiken Veneti-

G E S C H I E D E N I S . 261Haan in het bijzonder moest men zijn goed ontnemen; en die de wapens tegen hen zou opvatten,VBOEKIVzou aflaat genieten. Alle deze dreigingen echter Hoofdft.werden in Venetië niet geteld. De Senaat verbood na C. G.faario73.de afkondiging dezer Bulle, eenige Franciskanerscot 1517.werden gebannen, om dat zij weigerden de Misfe telezen; en de Senaat beriep zich op eeneKerkvergadering.algemeeneTevens zetten de Venetianen denoorlog wakker voort, zoo dat de Bondgenooten tegenwil en dank van den Paus in het jaar 1484 vredemet hen floten, waar bij voor zijnen Neefnieteens gezorgd werd. Op het hooren van dezen vredewerd 'sPaufen dood, daar hij reeds zeer ziekwas, verhaast, en hij overleed den i2denAugustus1484.,, Op dezen hoogst gelukkigen dag van zijnen Zijn Karakter.dood," fchrijft STEPHANUS INFESSURA (*), dietoen Kanfelier der ftad Rome was, (Scriba SenatusPopulique Romanï,)zijne mogendheid, en verloste,, toonde de Alraagtige Godzijn Christen volkvan de hand van zulken man, die geene liefde, geenewelwillendheid in de regering van dit volk bewees;maar die alleen door onbetamelijken wellust,geldgierigheid, prachtige ftaatzij en ijdele roemzuchtgeleid werd." MURATORI , die uit deze plaats vanzijnen fchrijver reeds eenige harde uitdrukkingen overden Paus, (impiisjimi et iniquisfimi Regis, cujatnullus Dei timor,)heeft weggelaten, zonder het(*) Diario della Citta di Roma aptid MURATOR. SS.Rer. hal. T. 111. P. II. ƒ>. 1182.R 3te

stfzK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaai-1073.tot 1517.te melden, erkent, dat hij het een en ander,het welkhem te fchandelijk ('cheen, om het deugdzame menfchenvoor te leggen, heeft doorgehaald, hetwelk met degoede trouw echter kwalijk overeen te brengen is.De plaats, welke hij bedoelt, betreft den onnatuurlijkenwellust van dezen Paus. INFESSURA zegt,dat niet alleen het algemeen gerucht meldde, maardat ook de ondervinding het bevestigd hebbe, dathij aan jongens, die hem in zijne kamer bedienden,vele duizend Dukaten , de Kardinaals waardigheid engroote Bisdommen gefchonken heeft, ook zal hij,om deze zelfde reden, zoo veel van den GraafHIERONYMUS RIARIO en deszelfs Broeder gehoudenhebben; waar bij de fchrijver nog een ander voorbeeldvoegt, SIXTUS was ook zeer geldzuchtig,volgens dezen fchrijver. Prebenden, Kardinaalshoedenen Bisdommen werden aan de meestbiedendenmenigmalen verkocht; om geld te bekomen, vondhij vele tot hier onbekende bedieningen aan hetRoomfche Hof uit, welke hij aan die genen verkocht,die met Scythifche namen Stradiot

G E S C H I E D E N I S . 263ftraffen, ook de zwaarfte, voor geld kwijt; onttrokaan de openbare Leeraren hunne bezoldingen; gelijkhij in het gemeen de geleerde en befchaafde zeden ] loofdfl.haatte; hij verbrak zijne beloften, en was zoo 1 ia C. G.'anric-73.wreed, dat hij tweegevechten voor zijne oogen liet jot i5'7-houden, tot één der beide vechters het leven verloor.Men zal wel mogen gelooven, dat dezefchrijver, dewijl hij niets goeds van den Paus vermeldt,de zaken wat vergroot, en misfchien alle geruchtenten nadeele van den Paus opgezameld heeft.Maar men moet tevens opmerken, dat ook een andergelijktijdig fchrijver RAFAëi, MAFFEI van Vola*terra, dien men gemeenelijk naar zijne vaderftad,VOLATERRANUS noemt, verfcheidene gewigtige ondeugdenaan dezen Paus te laste legt; voornamelijkzijn verregaand Nepotismus of Neeffchap, zijne oorlogszucht,het verkoopen van Hofambten, hoewelhij de meeste fchuld aan de Staatsdienaren van denPaus geeft; hij erkent ook , dat de Paus, om zijneuitgeputte fchatkist te ftijven, nieuwe Ambten verkocht,nieuwe belastingen ingevoerd, en tiendenvan de Geestelijkheid geeischt heeft. Insgelijks, datmen hem befchuldigd heeft, dat hij uit liefde voorzijne naastbeftaanden, onder welken de KardinaalPIETRO RIARIO , flechts 28 jaren oud, en reeds uitgeputdoor wellusten, geftorven is, vele ongeregtighedenbegaan heeft. Een berigt bij een' Gefchiedfchrijveruit de XVI eeuw (*) zou de verkleefdheidvan(*) JOH. MICH. BRUTUS Hist Plorent. L. IV. ƒ>, 207.R 4VBOEKIV

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaai-1073.tot 151 7.INNOCENTIUS VIIIwordtPaus.464 K E R K E L I J K Evan den Paus aan zijnen Neef IIIERONYMUSRIARIO,of de Graaf van Imola, begrijpelijk maken, als menhet voor meer dan een volksgezegde mogt aanmerker:Te weten, HIERONYMUS en zijn Broeder PETRUS zouden Zonen van dezen Paus geweest zijn,door hem verwekt, toen hij nog blootelijk eenFranciscaner was; maar die hij naderhand onderden meer voegzamen naam van Neeven aan zijnHof had aangenomen.Anderen hebben echter veel prijs waardigs van hemverteld, ongemeene milddadigheid, het vermeerderenvan de Vatikaanfche Boekerij, tot wier opzienerhij PLATINA benoemde, en voornamelijk hetve>fieren van Rome, door het heiftellen van oudeen het ftichten van nieuwe Kerken en gebouwen.Ook wotdt zijne geleerdheid geroemd, KATHARINAKoningin van Bosnië, die uit haar Rijk gevlugt teRome van een Pausfelijk jaargeld leefde, vermaaktebij uiterften wil dat Rijk aan de Roomfche Kerk,doch de Paus heeft er de bezitting nooit van bekomen, maar zijne Leensheerlijkheid over het Rijk vanNapels handhaafde hij fteeds, hoewel hij, in plaatsvan alle fchatting, zich vergenoegde, met jaarlijks eenkostbaar getuigd paard of Telle te ontvangen.Daags na zijn dood ontftond 'er te Rome een oproertegen zijnen Neef, HIERONYMUS RIARIO , wiensPaleis omvergehaald, en zijne goederen geplunderdwerden. Eer de Kardinalen tot de verkiezing vaneenen nieuwen Paus overgingen, fielden zij wedereenige artikelen op, welke de aanftaande Paus zoumoe-

G E S C H I E D E N I S . 265moeten bezweren, gelijk ook gefchiedde, doch zonderdat hij naauwgezetter was, om ze te houden,dan zijne voorzaten.Deze nieuwe Paus was JOAN BAPTISTA CIBO ,Kardinaal-Priester van St. Cecilië, en Bisfchop vanAmalfi, die den 29ften Augustus 1484 verkorenwerd en den naam van INNOCENTIUS VIII aannam.Hij was in het jaar 1432 te Rome geboren, alwaarzijn Vader Senator was. Terwijl de een zijne bevalligezeden, zijne deugdzaamheid en lieftalig gedragroemt, meldt ons een ander (INFESSURA) dat'er bij zijne verkiezing geheime ftreken hebben plaatsgehad, en dat men geen goeds te gemoet zag, vaniemand, die bij vcrfcheidene vrouwen reeds zevenkinderen van beiderlei gedacht gehad had. Die zelfdefchrijver zegt ook, dat hij den Romeinen zijnebeloften, die hij bezworen had, niet vervuld heeft,„ doch," voegt hij 'er bij, „ het is niet te verwonderen, dat hij het Roomfche volk bedroog, daarhij den almagtigen God , wien hij bij z\jne aannemingin den Geestelijken Staat gelofte van kuischheidgedaan had, bedrogen heeft. "Hoe groot een liefhebber INNOCENTIUS van den Zijn oorlogmetvrede zijn mogt, hij kon denzelven niet eens in zijKoningne hoofdftad beftendig genieten, waar de huizen Colonnaen Urfini elkander bleven beflrijden. DePaus, die thans de COLONNA'S begunstigde, ontnamaan VIRGINIO ORSINI eene aanzienlijke bediening aanzijn Hof, die daar op, door openlijk aangeplaktebrieven, het Roomfche volk te wapen riep, dreigendehet hoofd van den Kardinaal COLONNA, die denK 5PausV150FKIVHoofdfr.na C. G.Jaar 107 3.tot 1517-FERDINAND vanNapels.

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.&66 K E R K E L I J K EPaus geheel regeerde, op eene piek te zullen latenronddragen, en ftout zich latende verluiden, dat hijmagtig genoeg was, om den Paus in den Tiber telaten werpen.Bij deze inwendige onlusten kwam in het jaar1485 een oorlog met den Koning FERDINAND vanNapels, die de regering bijna geheel aan zijnen ZoonALFONSUS , Hertog van Kalabrie had overgehren. DeGrooten des Rijks op dezen misnoegd zijnde heuldenmet den Paus, die ten oogmerk had, zijnenBastaardzoon FRANCISCUS op eene waardige wijzete verzorgen. De Paus eischte van den Koning deoude Leenbelasting van zijn Rijk, en weigerde deTelle aan te nemen, en bood aan RENATUS ,Hertog van Lotharingen, die uit het huis vanAnjou. afdamde, het Rijk van Napels aan. DeHertog van Kalabrie daarentegen nam verfcheideneGrooten gevangen , maar anderen dondennu openlijk tegen hem op, gelijk de ftad Aquila,zich voor den Paus verklarende, die hen van deneed aan hunnen Koning gereedelijk ontfloeg. FERDINAND zag zich dus genoodzaakt, den Paus denoorlog te verklaren, wordende door den Hertog vanMilanen en de Florentynen bijgedaan, als ook doorhet magtige huis Orfini. De Hertog van Kalabrieviel in den Kerkdijken Staat, en hield zelfs Romeeenige maanden ingedoten. De Paus oordeelde hetdaarom, reeds in het jaar 1486, dienstig, met denKoning FERDINAND vrede te maken, welke, naarden uiteilijken fchijn, vrij voordeelig voor hem was.Maar in het jaar 1487 ontdak de twist tusfchen bei-

GESCHIEDENIS. a6>de Vorfïen weder; de Paus was reeds op het punt, Vom den Ban tegen den Koning uit te inteken, maar BOEKIVvond fpoedig raadzaam , zijne wraak uit te ftellen, Hoofdfhechter duurde het flechts tot het jaar 1489, of het na C. G.jaar 1073,misverftand berstte op nieuw uit. De Paus klaagdetot 1517.over den Koning, dat hij den vrede geheel verbrokenhad, terwijl de Koning hem befchuldigde, dathij Hechts gelegenheid tot oorlog zocht, om zijnFRANSJE, (Fran.ee/chetto,') rijkdommenen hoogewaardigheden te bezorgen. Ondertusfchen deed dePaus den Koning in den Ban, om het niet betalenvan de Leenfchatting, en toen de Vorst zich opeene Kerkvergadering beriep, verklaarde hij zijn Rijkverbeurd. Doch in het jaar 1492 vernieuwden zijden vrede, op de oude voorwaarden. Hoe wreedFERDINAND vervolgens zijne Grooten behandeld hebbe,behoort niet tot deze Gefchiedenis.De voortgangen, welke de Turken maakten met Pogingenhunne veroveringen, maakten het ook voor dezen van denPaus omtrentdenPaus tot pligt, om de Christenen op te wekken, omhun tegentfand te bieden. Deze pogingen waren Turkfcheneven vruchteloos, als zoo vele voorgaande. In hetoorlog.jaar 1485 befloot hij met de Italiaanfche Vorsten,eene Vloot van 60 Galeijen uit te rusten. Op verzoekvan CAZIMIR, Koning van Polen fchreef hijin het jaar 1486 eene Kruisvaart uit tegen de Turkenen Tartaren, die zijn Rijk verwoestten; voornamelijkzocht hij in het jaar 1488 de Duitfchers,Hongaren, Polen en Bohemers tot zulk eenen krijgstogtop te wekken.Te

VBOEKJVHoofdit.na C. G.Jaar 1073.tot 1517268 K E R K E L I J K ETe midden van deze vruchtelooze pogingen Gebeurdeer iets, hetwelk gewigtige gevolgen voorfpelde,hoewel de uitkomst niet aan de verwachtingbeantwoordde. De Turkfche Prins DSCHEM, diende Christelijke Schrijvers van dezen tijd ZIZEM ofZEMES noemen, jonger Broeder van den Sultan BA-JESSID of BAJEZET , had zijnen Broeder dentroonbetwist, en was, door denzelven gtflagen zijnde, in hetjaar 1482 naar het Eiland Rhodusgevlugt, tot deJoanniter Ridders, toen Ridders van Rhodus, enderzeiver GrootmeesterD'AUBUSSON, deze zond hemnaar Frankryk, en de Paus verzocht Koning LO-DELYIV XI hem toch aan niemand te laten overleveren,gelijk MATTHIAS Koning van Hongaryê, debeide FERDINANDEN, Koning van Arragon, en diefin Napels, ja zelfs de Sultan van Egypte, dienet de Turken in oorlog was, gezocht hadden,lem in hunne magt te krijgen;eindelijk werd hijwergeleverd aan den Paus INNOCENTIUS VIII, dierem te Rome met de grootfte eerbewijzenontving,1 :n van hem in den oorlog tegen de Turken gebruikneende te maken. BATAZET kwam terftond overfuriën Broeder met den Paus in onderhandeling, nalathij, zoo men zegt, vergeefs gepoogd had, door(:enen Italiaan hen beiden met vergif om te laten' jrengcn. Op het einde des jaars 1490 kwam er1 :en Gezant van den Sultan te Rome, die 120.000Dukaten, benevens vele Juweelen enandere kost->aarheden ten gefchenke medebragt, en met den3aus overeenkwam, dat aan denzelven jaarlijks40,000

G E S C H I E D E N I S. -6040,000 Dukaten zouden betaald worden , onderBOEKvoorwaarde, dat hij DSCHEM in eene foort van gevangenisIVzou houden.Andere groote gebeurtenisfenHoofdft.hebben de regering na C. G.van INNOCENTIUS VIII riet beroemd gemaakt.Jaar 1073.Voortot 1517.Rome en zijn overig wereldlijk gebied heeft hij ookweinig tot ftand gebragt; en de wetten en geregtigheidDood enkarakterwerden flecht door hem gehandhaafd. Hij gaf van INNOaan alle misdadigers en bannelingen verlof, om naar CENTIUSVIII.Rome te keeren; waarvan het gevolg was, dat diefftallen,gewoons waren.rooverijen en moorden in het jaar 1489 ietsDe Schelmen vonden in de huizender Kardinalen eene vrijplaats, of kochten zichmet geld vrij van de ftraffe; en als men eens denVice - Kamerling zijne bevreemding daar over te kennengaf, kreeg men ten antwoord: God wil dendood des zondaarsniet; maar dat hij flechts hetaleen leve. Eenmaal flechts gaf hij bevel, dat allemisdadigers Rome zouden verlaren, en dit bevel ismisfchien de grond, waar op fommigen hem voorftellenals een' ftreng handhaver van het regt.Omzijne uitgeputte fchatkist te {tijven, bedacht hij insgelijksnieuwe ambten, die hij te koop flelde. Dusftelde hij drie Plumbatores Bullarum Apostolicarumaan, die een looden zegel aan de Pausfelijkevastmaakten, en ontving van henIn het bijzonder was hij bedacht,Bullen26,000 Dukaten.zijnen onechtenkinderen en naastbeftaanden groote waardigheden,goederen en inkomsten te bezorgen.Twee van dedezenwaren gedurende zijnen regering nog in hetleven. Aan zijn reeds gemelden Zoon FRANCE-SCHET-V

270 K E R K E L I J K EVBOEKIVSCHETTO , fchonk hij eenige ftedenvan Rome, en deed hem trouwenin de nabijheidmet eene DochterHoofdft.van LAURENTIUS DE MEDICIS ; en zijne Dochna C. G. ter THEODORINA gaf hij aan eenen Genuees ten huwelijk, en overlaadde haar met rijkdommen. Jaar 10 73.tot 1517.EenenBastaardzoon zijns Broeders benoemde hij tot Aartsbisfchopvan Benevent,Kardinaal en Bevelhebbervan den Engelenburg: zelfs gaf hij de waardigheidvan Kardinaal, aan den Zoon van den gemeldenLAURENTIUS DE MEDICIS, eenen knaap van dertienjaren.Indien Schimpfchriften, met welke de Paufenin Italië en te Rome zelve niet verfchoond zijn, inde Gefchiedenis iets bewijzen kunnen, dan zal INNOCENTIUS niet minder dan 16 kinderen buitenhuwelijk verwekt hebben, 8 jongens en even zoovele meisjes, volgens dit Puntdicht:Octo Nocens pueros genuit, totideraque puellas;Hunc merito poterit dicere Roma pacrem.ALEXANDER VI.wordtPaus.Doch een tijdgenoot van den Paus, de meergemeldeINFESSURA, geeft hem nietmeer dan zevenkinderen, het welk voor een Paus al genoeg fchijntte zijn. Een ander tijdgenoot, VOLATERRANUS,bekent, dat INNOCENTIUS de eerfte Paus geweestis, die zijne onechte kinderen vrij en openlijk meteene foort van welgevallen erkend en verbazend verrijktheeft. Hij ftierf den aslten Julij 1492.Zestien dagen daarna werd de Kardinaal RODRIG»BORGIA tot Paus verkoren, onder den naam vanALEXANDER VI.lencia in Spanje geboren.Deze was in het jaar 1431 te Fa*Zijn Vader heette eigenlijk

G E S C H I E D E N I S . 271lijk ZENZOLIO , maar eene Zuster van [den Paus CABOEKLIXTUS III ten huwelijk hebbende, nam hij,met goedkeuringvan denzelven, den naam BORGIA aan, dien Hoofdft.IVzijn Zoon en nakomelingen algemeen gedragen hebben,RODRIGO leide zich tot zijn iBde jaar metna C. G.Jaar 1073-tot 1517.zeer goeden uitflag toe op de beoefening der wetenfchappen,wanneer hij onverziens, uit liefde toteen ongebonden leven, tot den krijgsdienst overging.In dezen ftand verliefde hij op eene Roomfche Juffer,die met hare beide Dochters in Spanje gekomenwas, en na haren dood, hield hij het metééne van hare Dochteren, die gemeenlijk ROZA VA-NOZZA genoemd wordt, bij welke hij vijf kinderengewan, en die hij bijna als zijne echte vrouw aanmerkte,hoewel hij buiten haar nog andere bijzittenhad. Hij wist echter deze verbindtenis zoo geheimte houden, dat zij eerst jaren daarna bekendwerd. Toen zijn Oom, onder den naam van CALIXTUS, in het jaar 1455 Paus was geworden, bragtdeze hem ten Hove, en fchonk hem eene rijke Prebende,ook maakte hij hem reeds in het jaar 1456Aartsbisfchop van Valencia, en Kardinaal, en verhielhem kort daarna tot de aanzienlijke waardigheid vanVice- Kanfelier der Roomfche Kerk. Intusfchen bleeihij zijne verkeering met VANOZZA aanhouden, fchoonhij uiterlijk den godvruchtigen en vromen Prelaatvertoonde. Na zijn Ooms dood, in het jaar 1458,fchijnen de volgende Paufen hem weinig gebruikt tehebben.Ten aanzien van zijne verkiezing: deze werd tem f ege gebragt door omkooping, echter worden 'ervijfV

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517,ALEXANDER VIbevordertzijne kinderen.272 K E R K E L I J K Evijf Kardinalen genoemd, diezich niet lieten omkoopen.„ Zijne verkiezing," fchrijft GUICCIAR.DINI, in zijne Gefchiedenis van Italië, „ vervuldealgemeen de menfchen met vrees en ontfteltenis,dewijl zijn aard en inborst aan de meesten heel welbekend was. Onder anderen weet men zeker, datde Koning van Napels,hoewel hij zijne gevoeligheidniet openlijk liet merken, aan de Koningin,zijne Gemalin, met tranen in de oogen gemeld hebbe,dat een Paus verkoren was, die voor Italiëde geheele Christenheid ten hoogftenwezen."enfchadelijk zouALEXANDER VI had vier Zoonen, van welken detwee oudden, FRANCISCUS en C/ESAR berucht zijngeworden, en ééne Dochter, LUCRETIA, die insgelijks,eenen naam gemaakt heeft, C/ESAR ftudeerdethans te Pifa,maar kwam, op de tijding van zijnVaders verheffing, terltond te Rome,deze zal eenelange aanfpraak aan hem en zijne overige kinderengedaan, en daarin verklaatd hebben, dat, zoo zijop bevordering wilde hopen, zij dezelve door hungedrag zich zouden moeten waardig maken;men reden heefr,fchoonom hier aan te twijfelen, dochhoe het zij, hij wederleide fpoedig zijne woorden,door tegenftrijuige daden, alzoo hij niet alleen in heteerde Confidorie, zijn Zusters Zoon, den Aartsbisfchopvan Monter-egaletot Kardinaal benoemde, dustevens zijne met eede bezworene belofte verbrekende,dat hij het getal der Kardinalen niet zou vermeerderen; maar ook reeds op den dag zijner inhuldigingfchouk hij aan zijnen ZoonCAESAR het AartsbkdomVa.

G E S C H I E D E N I S . 273Valencia en het Bisdom Pampeluna, beide in Spanje.In het volgende jaar 1493 werd deze jongeling, BOEKVIVdien men voor den flechtften van zijne Zonen kende,ook tot Kardinaal benoemd. Zijne Dochter aa C. G.Hoofdft.LUCRETIA had hij, nog Kardinaal zijnde, aan eenenJaar 1073.tot 1517»Spanjaard uitgehuwelijkt, dezen bewoog hij, dooreen gefchenk van 3,000 Dukaten, om zich van haarte laten fcheiden , en nu kreeg zij ALEXANDER,Zoon van den Heer van Pefaro, tot Gemaal. DeBruiloft werd in het Fatikaan, in tegenwoordigheidvan den Paus, vele Kardinalen en Bisfchoppen, enook de aanzienlijkfte lieden van Rome, maar inzonderheidvan 250 der voornaamfte Juffers, die veelvroeger dan de mannen toegelaten werden, zoo vrolijkals pragtig gevierd. „ ALEXANDER," zegt INFESSURA bij deze gelegenheid, ,, heeft de gewoonte,van INNOCENTIUS VIII begonnen, om zijneDochters uit te huwelijken, vervolgd en uitgebreid.Daarom is de gezamenlijke geestelijkheid regt ijveriger op uit, om kinderen te teelen; van de hoog'ften tot de laagflen houden zij openlijk bijzitten, /*den vorm van echte vrouwen. Indien God het nietverhoede, zal dit verderf ook tot de Monniken overgaan;alhoewel reeds bijkans al de Kloosters derhoofdftad, zonder iemands tegenzeggen, Hoerhuizengeworden zijn. Deze woorden heeft MURATORIweder in zijne uitgave overgeflagen, en 'er alleen eenheel klein teeken van uitlating bijgevoegd. Dezelfdegelijktijdige fchrijver INFESSURA , die te Romezelve leefde, noemt onder de Juffers, die op dezeBruiloft tegenwoordig waren, na de Dochter vanXVII. DEEL. S den

ï 7 4K E R K E L I J K EV den Paus, ook JULIA BELLA , met deze bijvoeging »BOEK die weder van MURATORI wordt voorbijgegaan, genaamtVAN FARNESIO , 's Paufen Bijzit. Nog merkt hijIVHoofdft.naC. G. aan, dat elk der aanwezenden eene Juffer tot gezelfchaphad, en dat men zich tot diep in den nachtJaario73.tot 1517.met Blij- en Treurfpelen en onkuifche liedjes, vermaakthebbe.Togt van In Italië gebeurden ten dezen tijde gewigtige vermderingenin het Staatkundige, welke groote gevolK*RELVIII naarItalië. gen na zich fleepten. Weinige maanden voor de/erkiezing van Paus ALEXANOER, was LAURENnusDE MEDICES , de Beftuurder van Florence, dieloor zijne wijsheid het evenwigt in Italië had weten•:e houden, overleden, en door zijnen jongften Zoon: >IETER opgevolgd, die niets van 'sVaders fchranlerheid,maar des te meer verwaandheid en losheidbezat. De listige en heerschzuchtige LODEWYKSFORZA, bekend met den bijnaam van MORO, hadin het jaar 1494 zijn Broeders Zoon, JOANNES GA-LEAZZO, gelijk men algemeen geloofde, met vergifpan kant geholpen, om Hertog van Milaan te wor-3en. FRANCISCUS CIBO, een onechte Zoon vanPaus INNOCENTIUS VIII, die zich te Florence ontlield,verkocht verfcheidene Sloten en Kasteelen, dierlij in de nabuurfchap van Rome bezat, aan VERGI-NIO ORSINI , die bij den Paus zeer gehaat was, voorfp,ooo Dukaten, waar toe de Koning van Napels,?ERDINAND, aan ORSINI een deel des gelds ter leen1 >pfchoot, ten einde dus den Paus in bedwang tewilden, opdat deze, ten behoeve van een' zijner]Sonen, niets tegen het Rijk van Napels zou onder-ne-

G E S C H I E D E N I S . 275nemen. Hier bij kwam het misnoegen van ALFONzus,Hertog van Kalabrie, oudften Zoon van HertogFERDINAND, wiens Dochter met JOANNES GA-Hoofdft.LEAZZO gehuwd geweest was, tegen LODEWYK na C. Ö.jaar 1073.SFORZA. Deze laatfte floot in het jaar 1493 eentot 1517-*verbond met de Venetianen, waar bij zij zich verbondentot verdediging van het Pausfelijk gebied, entot de herovering der kasteelen, welke ORSINI bezethad; doch, alzoo hij de Venetianen en zelfs denPaus niet regt vertrouwde, wendde hij zich tot denKoning van Frankryk, om de Franfchen in Italiëte brengen, tot zijne onderfteuning tegen den Koningvan Napels, KAREL VIII, Zoon van LODEWYK XI, was thans Koning van Frankryk,een Vorst van een zwak en ziekelijk ligchaamsgeftel,maar gezet op den roem van heldendaden, en diéniets minder op het oog had, dan zich meester temaken van Konftantinopokn, waar toe het bemagtigenvan het Rijk van Napels hem dienen kon, ophet welk het Franfche Huis van Anjou nog oudéaanfpraken had. Ligtelijk gaf dus deze Vorst gehooraan de voorftellen, welke LODEWYK SFORZAhem, in het jaar 1493 , door een Gezantfchap lietdoen, hoewel zijne verftandigfte Staatsraden hemdezen Italiaanfchen togt ten fterkften ontrieden. Hijzocht vervolgens den Paus aan zijne zijde te trekken, opdat die hem met het Rijk van Napels beleenenzou, maar deze trof veeleer een vergelijk metden Koning FERDINAND, volgens hetwelk des Paufenjongften Zoon GUIFFREDI of GOTTFRIED meteene onechte Dochter van den Hertog ALFONZUSS 2ver-VBOEKIV

vBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaarlo/3.tot 1517.275 K E R K E L I J K Everloofd werd; welk verdrag echter reeds tegen heteinde des jaars 1493 weder begon te wankelen.De dood van FERDINAND , in het begin des jaars1494 fchijnt den togt van KAREL VIII verhaast tehebben; evenwel kwam de nieuwe Koning ALFONZUS met den Paus overeen: dat zij malkanderen tegenalle aanvallen zouden verdedigen; de Paus zoulan ALFONZUS de beleening van het Rijk fchen-Iten; en eenen Legaat naar Napels zenden, om hemde Kroon op te zetten, en aan LODEWYK, Zoonyan 's Konings Broeder HENDRIK , den Kardinaalshoedbezorgen, ALFONZUS daartegen beloofde, dat hij aan denPaus op (Taande voet 30,000 Dukaten te betalen; aandeszelfs oudften Zoon, die reeds Hertog van Gandiain Spanje was, een Vorstendom van 12,000 Dukatenjaarlijkfche inkomsten geven, en hem meer aanzienlijkevoordeden bezorgen zou. 's Paufen andereZoon CAESAR, die, dewijl hij, als een bastaard, nietin het gezelfchap der Kardinalen kon aangenomenworden, daarom door valfche getuigen zijne echtegeboorte had laten bezweren, en die doorgaans ilCardinale Valentino genoemd werd, zou eenige rijkePrebenden in het Napelfche bekomen. De Koningdeed ook zijn bost, om den Kardinaal van Rovere,die het Kasteel Ostia in bezit had, met denPaus te verzoenen, maar deze Kardinaal verklaarde,dat hij zijn leven nooit aan eenen Katahnier zouvertrouwen, en nam de wijk naar den Koning vanFrankryk. Vergeefs poogde de Koning van Frankrykden Paus aan zijne zijde over te halen, dezeweigerde hem met het Rijk van Napels te beleenen,,en

GESCHIEDENIS. 277en maakte veelmeer met Koning ALFONSUS fchikkingen,om de Franfchen, zoo zij in Italië mogten BOEKVIVdringen, in hunnen voortgang te fluiten, en beiden Hoofdft.zochten zij zelfs den Turkfchen Sultan BAJESSED ia C. G.op te ftoken, en de Paus dreigde den Koning vanFrankryk met den Kerkdijken Ban, als hij een legerover de Alpen zou voeren.Weinig fcheelde het ook, of KAREL zou zijne onderneminggeflaakt hebben; hij had dezelve zoo losondernomen, dat hij de kosten van den veldtogt nietberekend had, ook was reeds het jaar 1494 ver verloopen,waarom zijne Raden verdeeld waren, en hijzelve befluiteloos ftond; toen de Kardinaal JULIAANVAN ROVERE aankwam , en met de drift van zijnewelbefpraaktheid alle bedenkingen opruimde. De Koningtrok dan eindelijk in September 1494, zondertegenftand te vinden, in Italië, waarop de COLONNA'S zich voor Frankryk verklarende, het KasteelOstia vermeesterden, terwijl zij door een ander aanzienlijkhuis te.Rome, de VITELLI, onderfteund werden,KAREL, door een' overhaasten flap van PIETER DE MEDICES, meester van Florence geworden,naderde al vast den Kerkdijken Staat, en de HertogFERDINAND van Kalabrië, oudfte Zoon van KoningALFONSUS,die denzelven met een leger dekken moest,zag zich genoodzaakt, tot Rome terug te trekken.De Paus bevond zich thans in benarde omftandig.heden, toen KAREL hem liet aanzeggen, dat hij zichin de Paufelijke belangen geheel niet mengen wilde,maar dat hij alleen den doortogt en een goed onthaalin Rome begeerde. De Paus moest hier in be-S 3wil-[aar 1073.ot 1517.

S73K E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.?0t 1517.willigen, en dus trok de Koning den laatften dagvan het jaar 1494 met zijn ganfche leger door deeene poort Rome in, terwijl de Hertog van Kalabriïmet zijn krijgsvolk de anderepoort uittrok; de Pauswas echter zoo bevreesd, dat hij zich met tweeKardinalen in den Engelenburg opfloot; de overigeKardinalen waren den Koning fterk aan, om dengehaatten Paus af te zetten, en reeds was 'er altweemaal gefchut uit 's Konings paleis aangevoerd,om het gemelde Kasteel te befchieten; maar de Koningwas op zich zeiven van alle geweld tegen denPaus afkeerig, en onder zijne Geheimraden bevonden'er zich verfcheidenen, die de Paus door gerchenkenen beloften voor zich gewonnen had.Integendeel werd 'er met het begin des jaars 1495»en Verbond tusfehen KAREL en ALEXANDER gefloten, bij een van welks voorwaarden bepaald werd,Jat de Turkfche Prins DSCIÏEM aan den Koning zouworden overgeleverd; terwijl voor de nakoming vaniet Verbond de Kardinaal van Falencia, (of C^SAR30RGIA,) 's Paufen Zoon, als gijzelaar, doch metJen naam van Pausfelijken Legaat, den Koning zou! verzeilen. Na het fluiten van dit Verbond keerdele Paus in het Fntikaan terug, alwaar de Koning] ïem te gemoet kwam, en op eenigen afftand tweenaaivoor hem nederknielde, terwijl de Paus zich1] ïield, als of hij dit niet zag, maar als de Koning< lit nader bij voor de derde keer wilde doen, belette< le Paus zulks, en kuste hem. Drie dagen daarnarerfcheen de Koning in het Konfiftorie, alwaar hij( len Paus den voet, de hand, en eindelijk den mondkus-

G E S C H I E D E N I S . 279kuste. Vervolgens werd de gehoorzaamheid des Koningsaan den Paus bewezen, dat is, dat hij ALEXANBOEKIVDER voor den waren Stedehouder van CHRISTUS en Hoofdit.Opvolger der Apostelen PETRUS en PAULUS erkende.Eindelijk trok KAREL, met den Turkfchen tot 1517.na C. G.Jaar 1073.Prins, den a9(ten Januarij 1595 van Rome voortnaar bet Napelfche. De Kardinaal van Valencia verzeldeden Koning volgens het Verdrag; maar te Velletriontvlugtte hij reeds, als een Stalknecht vermomd,naar Rome terug, waar op de Paus tweeBisfchoppen aan den Koning zond, om dit geval teontfchuldigen, fchoon men met veel waarfchijnlijkheid geloofde, dat deze vlugt door den Vader erden Zoon heimelijk afgefproken was.Eenige weken daarna, den 25ften Februarij 149; ; Dood vanden Turkoverleedde Turkfche Prins DSCHEM te Napels1fchen:waar hij Koning KAREL gevolgd was, ,, aan eeni Prins 1fpijze of drank, zegt de Gefchiedfchrijver EUR . DSCHEM,CHARD (*), welke niet gefchikt was voor zijnen toefland. Zijn lijk werd met zijne ganfche familie aat :den Sultan, op deszelfs begeerte, overgezonden:die daarvoor eene groote fomme gelds betaald, et 1de geheele familie in genade zal aangenomen hebben." Dit kort en geheimvol berigt heldert deziSchrijver op, door de oorkonden van de onderhandelingen tusfchen den Paus en den Sultan te plaatfen; te weten, de voorfchriften door den Paus ii 1Junij 1494 zijnen Gezant aan den Sultan, GEORGE BOZARDI , medegegeven, waar in hij denzelvei li; 1(*) Diarium Curia Remana.S 4

28oK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.na C. G,Jaar 1073.tot 1517,KARELVJII bemagtigther Rijkvan Napels, maaiverliesthrt evenfchie jkin last gaf, om aan den Sultan te berigten, dat deKoning van Frankryk met eene groote krijgsmagtop Rome aanrukte, om des Sultans Broeder in zijngeweld te krijgen, liet rijk van Napels te veroveren,en vervolgens naar Griekenland over te fteken , om deTurken te beoorlogen; de Paus verzocht daarom denSultan hem de jaarlijkfche 40,000 PenetiaanfcheDa*katen te zenden, ten einde zich in een' weerbarenftaat te Hellen. Daar op volgen vijf Brieven van BA-JESSED aan den Paus, van September des gemeldenjaars tot in November. Onder welken de vijfde merkwaardigis. In denzelven meldt de Sultan aan denPaus, dat bij met zijnen Nuncius heeft goedgevonden,dat de Paus Sultans Broeder DSCHEM hoe eerhoe liever, op de gefchiktfie wijze, van het levenmogt berooven, en deszelfs lijk aan hem overzenden,waarvoor de Sultan belooft, aan den Paus300,000 Dukaten te zullen betalen. Men moet echterbekennen, dat er zeer vele redenen zijn, om aande echtheid van dezen laatften Brief te twijfelen, hoemin 'er ook zijn mogen, om het algemeen verhaalte ontkennen, dat de gemelde Turkfche Prins doorbeftelling van den Paus met vergift is omgebragt.Ondertusfchen was de Koning van Frankryk,KAREL VIII, in het Rijk van Napels ingedrongen, vanhetwelk hij zich met eene onbegrijpelijke fnelheidmeester maakte, voornamelijk onderfteund door denalgemeenen haat van de Grooten diens Rijks tegenden Koning ALFONSUS; deze Vorst zijne zaken hopeloosziende, ftond in het begin des jaars 1495 deregering af aan zijnen Zoon FERDINAND, en weekzeU

G E S C H I E D E N I S .s8izelve naar Sicilië, waar hij nog in datzelfde jaaroverleed; maar FERDINAND kon zich even minhandhaven, en moest, van allen verlaten, insgelijksrjaar Sicilië vlugten, waar op KAREL den 2iften Februarij1495, zonder tegenftand in Napels binnentrok;maar de trotsheid, hebzucht en dartelheid derFranfchen waren weldra oorzaak, dat hij zijne veroveringeneven fchielijk weder verloor. Door de pogingenvan LODEWYK , Hertog van Milaan, die KAREL in Italië genoodigd had, maar die naariiverigwas geworden door deszelfs buitengemeenen voorfpoed,werd 'er een verbond tot ftand gebrsgt den3iften Maart 1495 tusfchen den Paus, den KeizerMAXIMILIAAN , den Koning van Spanje, FERDINANDden Katholyken, en den ltaat van Venetië; op detijding hier van verliet KAREL het Napelfche metzijn leger, flechts hier en daar in de fteden bezettinglatende. Op zijnen terugtogt zocht hij de goedeverftandhouding met den Paus te herftellen, maardeze wachtte lum te Rome niet af, en week naarPerugla. Echter gelukte het KAREL, het leger derBondgenooten, hetwelk hem den terugtogt naarFrankryk wilde affnijden, bij Fornova aan de rivierTaro te flaan; waar mede zijne vruchtelooze ondernemingop Italië een einde nam.Reeds in Julij 1495 keerde FERDINAND II in zijnehoofdftad Napels terug, de Paus zond hem terftondeen' Legaat, om hem in zijn rijk te bevestigen, terwijlhij den Koning van Engeland, HENDRIK VIImede overhaalde tot het Verbond tegen Frankryk.Met den aftogt des Konings was echter de rust vanS 5Ita.VBOEKIVHoofdir.na C. G.Jaario73.tot 1517.

28aK E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.naC. G.Jaar 1073.tot 1517DeoudfïeZoon vanALEXANDER.wordtvermoordItalië nog niet herfteld. In het jaar 1496 werdende Franfche bezettingen in het Napelfche verdreven,ook viel in dat jaar 'sPaufen Zoon, de Hertog vanGandia, als Generaal der Kerk, in het gebied derORSINI, maar het Pausfelijk leger werd door hen inhet jaar 1497 geheel gellagen, doch Ostia werd voorden Paus, ingenomen, met behulp van den SpaanlekenGeneraal CONSALVO , dien men den grootenKapitein (el gran Capitan) noemde, die, gedurendezijn verblijf te Rome, den Paus, met de vrijmoedigheidvan eenen krijgsman, nadrukkelijk beflxafteen vermaande over zijne buitenfporige zeden, overhet wellustig leven van zijne kinderen, en de bedorvenheidvan zijn geheele Hof.Weinig echter vermogten deze vermaningen opden Paus; in het jaar 1496 overleed de Koning vanNapels, FERDINAND II, wordende door zijn VadersBroeder FREDERIK opgevolgd. Nu befloot dePaus in Julij 1497 in een geheim Konfiftorie de ftadBenevent, in het Rijk van Napels gelegen, maar aanhet Pausfelijk gebied behoorende, tot een Hertogdomte verheffen, ten behoeve van zijnen oudften Zoon ,JOAN BORGIA van Arragonia, Hertog van Gandia,Kapitein Generaal der IJ. Roomfche Kerk, en deszelfsmannelijke nakomelingen, niettegenflaande dePaus, gelijk bijna geheel Rome, wist, welk een liederlijkleven dezelve leidde, zoo wel als zijn Broeder,de Kardinaal CAESAR. Kort daarna verloor dezenieuwe Hertog van Benevent het leven, waaromtrentJOAN BURCHARD , die aan het PausfelijkHof tegenwoordig was, deze bijzonderheden verhaalt.

G E S C H I E D E N I S . 283haalt. De beide Broeders hadden 's avonds bij hunnemoeder VANOZZA gegeten, en reden zamen naarVBOEKIVhet Pausfelijk Paleis terug, toen de Hertog, onder Hoofdft.voorwendfel van een klein genoegen, van den Kardinaalfcheidde, en met een vermomd mansperfoon cot 151 7.ia C. G.jaario73.bij zich een' anderen weg nam. Toen hij 's anderendaags niet te vootfchijn kwam, geloofde de Paus inhet eerst, dat hij tot 'savonds nog in gezelfchapzijner minnaresfen zou blijven, maar eindelijk moest'er onderzoek naar zijn lot gedaan worden. Daar opgaf zekere GEORGE SCIAVONI , die zijn hout bij denTiber bewaakt had, te kennen, dat hij dien nachteen lijk door eenige perfonen in die rivier had zienwerpen. Op de vraag, waarom hij dit niet aan denStadhouder van Rome had aangediend, gaf hij tenantwoord, dat hij in meer nachten wel honderd lijkenin de rivier had zien werpen, zonder dat 'erzich iemand om bekommerd had. Eindelijk vondmen na veel zoekens het ligchaam van den Hertogmet negen wonden vermoord in den Tiber. DePaus, van fmart overweldigd, floot zich in zijnekamer op, weende bitter, en gebruikte eenige dagenlang niet het geringde voedfel, tot hem eenigen zijnervertrouwden door hun toefpreken zoo ver bragten,dat hij zijne droefheid matigde. Een andertijdgenoot RAFAEL VAN VOLATERRA zegt, namet weinige woorden het geval verhaald te hebben,• *er bij: „Alhoewel de meesten den aanlegger van dezenmoord kennen, houden zij het toch niet geoorloofd,hem te noemen." Te weten, volgens GUIC-CIARDINI, benijdde de Kardinaal van Falencia, zijnen

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.CfESARBORGIAwordtvanKardinaalHertogvan Vnlentinois.284 K E R K E L I J K Enen Broeder den Hertog deszelfs rang; en bijzonder,dat zekere adelijke Juffer,welke zij beiden beminden, denzelven boven hem gefteld had, en liet hem,door wellust en eerzuchtaangefpoord, bij nacht,als hij alleen door Rome reed, vermoorden , en heimelijkin den Tiber werpen. In Rome fpotte menopenlijk met den Paus, dat hij een waardig navolgervan PETRUS was, dewijl hij zijnebastaardkinderenuit den Tiber liet opvisfchen.C«;SAR BORGIA, de hoogstwaarfchijnelijke moordenaarvan zijnen Broeder, had volftrekt geen genegenheidvoor den geestelijken (taat, welken hij voorien wereldlijken wilde verruilen. De Paus, zijn Vader, maakte al vast een ontwerp, om hem niet minderdan een koningrijk te bezorgen.dan voor hem de oudfte Dochter vanHij verzocht•ERIK van Napels ten Gemalin met het vorstendomTaranto tot eenen bruidfchat. Maar dit voorftelwerd van den Koning op ftaande voetverworpen,terwijl hij zich nader met den Hertog van Milaanverbond. Te wetenLODEWYK XII, die zijnen NeefKAREL VIII in het jaar 1498 als Koning vanKoning FRE-Frankrykwas opgevolgd, verklaarde terftond, dat bij beflotenhad, zijne aanfpraken op het Hertogdom Milaante doen gelden; ook nam hij den titel van Koningvan Siciliëaan. De Paus had reden, omFrankryk te ontzien en te believen, en LODEWYK ,die zich van zijne Gemalin wilde fcheiden, om metde weduwe van zijnen Voorzaat te trouwen, hadtot deze echtfcheiding 's PaufenDe Hertog van Milaaninwilliging noodig.werd dus van den Paus enook

iG E S C H I E D E N I S . 285ook van de Venetianen verlaten, en ftond alleenbloot voor de overmagt vanIn October 1498 leide C ^ S A RBORGIA zijne waardeals Kardinaal in hetFrankryk.KonfifTorie neder, en gingterftond als Prins van bet Pausfelijk Hof in gezantfchapnaar Frankryk,met de Bulle van zijnen Vader,door welke de echtfcheiding des FranfchenKoningsbevestigd werd.Zijne verfchijning ten Hovewas zeer prachtig, zijnde vele van zijne paarden metzilveren hoefijzers beflagen. Zijn huwelijk met de\ Napelfche Piinfes mislukt zijnde, kreeg hij eene Zus-'1 ter van den Koning van Navarre, C H A R L O T T E van4Aihret, ter Gemalin. De Koning fchonk hem deftad Valence in Daufinêe,; Hertog van Valentinois.en gaf hem den titel vanKort daarna, in het jaar 1499, vielen de Franfchelegers in het Milaneefche,hetwelk zij in drieweken veroverden, hebbende de Hertog met zijnefchatten de vlugt naar Duitschland genomen. Echter- verloren de Franfchen door hun buitenfporig gedrag,i eenige maandendaarna, in het jaar 1500 alles we-! der, door eenen opftand der ingezetenen, en doordiende Hertog door 8,000 Zwitzers onderfteund, werd. Doch in hetzelfde jaar werd hij door de! Franfchen op nieuw aangetast, en met zijnen Broe-: der, den Kardinaal ASCANIUS , gevangen naar Frank-; teel te Loches ftierf.De Paus en zijn Zoon, de Hertog vanValentinoisdeden met deze overwinningen der• ryk gevoerd, waar hij tien jaren daarna op het Kas-Franfchenhun voordeel. Door eenige Franfche troepen onderfteund,VBOEKIVloofdft.ïaC. G.[aar 1073.:ot 1517.

VBOEKIVHoofdft.na C. GJaar 1073.K E R K E L I J K Efteund, bragt de Hertog verfcheidene kleine Vorsten,leenmannen van den Paus tot onderwerping.Ook ontnam de Paus , aan het huis Gaètano eenigeplaatfen, met welke hij zijne Dochter LUCRETIA beleende,die federt eenigen tijd met Don ALFONZOtoe 1517.van Arragonla, Vorst van Sakrno, onechten Zoonvan den Koning van Napels, ALFONZUS II, getrouwdwas, en die hij ook tot Stadhouderesfe van het HertogdomSpoleto voor haar leven benoemd had.WreedhedenvanVan dezen tijd af geloofden de Paus en zijn Zoon ,den Paus dat hun alles geoorloofd was, om hunne geld- enen zijn' heerschzugt te voldoen. In het jaar 1501 ging deZoon.Hertog van Falentinois voort, met de naburige Grootente onder te brengen. Dewijl hij het huis vanArragon haatte, uit hetwelk zijn Zusters man afdamde, en de Paus haar tot hooger Vorftenrangverheffen wilden, lieten Vader en Zoon hem in dePieters Kerk zelve door moordenaars aanvallen, endewijl de ontvangene wonden niet doodelijk waren,vervolgens op zijn bed doodflaan. Kort daarna werdLUCRETIA uitgehuwelijkt aan den oudften Zoon vanden Hertog van Ferrara. Zelfs liet OESAR zijn'Neef, den Kardinaal JOAN BORGIA , met vergift ombrengen,omdat hij weleer zijnen Broeder, den Hertogvan Gandia, genegen was geweest. Daar de Pausen zijn Zoon veel geld noodig hadden, was dePaus ook op buitengewoone middelen bedacht, omhetzelve te bekomen. Twaalf nieuwe Kardinalen,die hij benoemde, bragten hem maar weinig in;maar des te meer de bijdragen tot den oorlog metde Turken, daar hij ijverig op aandrong, en zijneAf-

G E S C H I E D E N I S .2S7Aflaten, die hij alom liet verkoopen, bijzonder aan VBOEKdie genen, die in het jubeljaar 1500 niet zelve naar IVRome konden komen. Bovendien verkocht hij alle Hoofdft.aanmerkelijke bedieningen aan zijn Hof; eigende zichia C. G.Jaario73.de rijke nalatenfchap der Kardinalen en Prelaten toe, tot 1517.alfchoon zij 'er zelve reeds over befchikt hadden;ook verbood hij hun niet zelden, hunnen uiterftenwil te maken; en om het vermogen der rijken deste eerder meester te worden, werden fomtijds hunnedagen door vergift verkort. De fchaking van eeneder fchoonfte Italiaanfche Juffers, Gemalin van eenenVenetiaanfchen Veldheer, door CAESAR, niet zonderbijgaande moorden ondernomen, behoort insgelijksoncier de menigvuldige geweldenarijen, welke hijfchaamteloos ondernam.Ondertusfchen was de Napeïfche oorlog in het jaar De Franfchenver-1501 uitgebroken, waaraan ook de Paus en zijns meeste-ren hetZoon deel namen. De toenmalige Koning van Na.pels, FREDERIK II, een wijs Vorst, maar zonderRijk vanNapels,magt en geld, kon geen behoorlijken tegenftand bieden,maar LODEWYK XII Koning van Frankryk, den vanmaarwor-de Spanjaardenvreesde voor den Spaanfchen Koning FERDINANDden Katholijken, waarom hij zich met dezen verbond, om het Rijk zamen te deelen, terwijl de Pausmisleid.hetzelve voor FREDERIK verbeurd verklaarde, ondervoorwendfel, dat deze de Turken te hulp geroepenhad, hoewel de Paus zelve van hen een jaargeldtrok. In den zomer des jaars 1501 trok het Franfcheleger over Rome naar Napels. In Rome werdvoor het gemak en goed onthaal der Franfche Veldheerenzoo wel gezorgd, dat men zelfs geene ligtevrouw-

288 K E R K E L I J K EVBOEKIVHoofdft.vrouwlieden tot hun gezelfchap vergat, (et deputa.t

G E S C H I E D E N I S .t8omenzweering te wege tegen den Paus en zijnen» VBOEKZoon, maar de zamengezworenen werden doorIVFranfche hulptroepen geflagen, toen zij CAESAR in ioofdtt. iImola belegerd hadden. Vervolgens wist de Her- "j a C. G.iario73.tog van Valentinois, onder fchijn van verzoening, J5t 15 17'de voornaamften van deze Heeren naar Sinigagliate lokken, waar hij hun liet vermoorden; gelijk hijden Kardinaal ORSINI, dien de Paus zelve overreedhad, om in het Vatikaanfche Paleis te komen, kortdaarna met vergift liet ombrengen.Was het openbaar leven van dezen Paus en vanzijnen Zoon eene aaneenfchakeling van daden van gewelden trouweloosheid, hun bijzonder huisfelijk levenwordt van de gefchiedfchrijvers van dien tijd,als fchaamteloos, wellustig en dartel gefchilderd.Een voorbeeld voor allen zij het volgende vethaalvan BURCHARD. Eens werd op de kamer van denHertog van Valentinois in het Apostolisch Paleis eenavondmaaltijd gegeven, bij welken ook vijftig voornamehoeren, Qmeretrices honestd) tegenwoordig waren,die na het eten met de bedienden en anderen,eerst in hare kleederen, en vervolgens naakt dansten.Vervolgens werden kandelaars met brandendekaarfen op den vloer gezet, en tusfchen dezelve kastanjesgeworpen, welke de naakte hoeren tusfchende kandelaars kruipende opzamelden, terwijl de Paus,C/ESAR en LUCRETIA het fpel aanzagen. Eindelijkwerden vele kleederen tot prijzen nedergelegd vootde genen, die met eenige van deze hoeren zonderfchroom ontucht plegen zouden, en deze prijzenvervolgens uitgedeeld. Ook kunnen wij het algemeerXVII DEEL. T geSchandeijklevenvan PausALEXANDER enzijn ZoonCAESARB0RG1A.

VBOEKIVHoofdihna C G,Jaar 1073.tot 1517.290 K E R K E L I J K Egezegde niet ftilzwijgend voorbijgaan, volgens hetwelkPaus ALEXANDER VI. in eene onkuifche verkeeringmet zijne eigene Dochter LUCRETIA geleefdzal hebben, hetwelk bijzonder door de Dichters vandezen tijd is voortgeplant, voornamelijk door denvermaarden SANNAZARIUS in meer dan een van zijneSneldichten: Eén der bitterden van dezelven ziet op'het in het jaar 1500 door dezen Paus gevierde Jubeljaar,en luidt dus:Pollicims coclum Romanus et astra facerdosPer fcelera et csedes ad Styga pandit iter.Niet minder bijtend is het volgende, waar in duidelijkop het gemelde gezegde gedoeld wordt:Ergo te femper cupiet, Lucretia, Sextus!O fatum diri nominis, hic pater est.Welke puntdichten in de oude uitgaven van SANNAZARIUS gelezen worden, maar in nieuwere weggelatenzijn. — Ook heeft JOVIANUS PONTANUS daar opgedoeld, in het graffchrift door hem op LUCRETIAgemaakt:Condimr hoe tumulo Lucretia nomine fed re,Thais, Alexandri filia, fponfa, nurus.Van de Gefchiedfchrijvers is GUICCIARDINI deeenige, maar die zoo goed is als velen, die vandeze zaak fpreekt, hoewel enkel als van een gerucht,en met bijvoeging: indien men zulk eene affchuwc*Ujkheid gelooven moge; ook moeten wij, ter liefdéJer onpartijdigheid aanmerken, dat ALEXANDER toeneeds meer dan zestig jaren oud was, en dat hetge-

G E S C H I E D E N I S . 291gerucht bij iemand, dien men niets goeds toevertrouwde,zijnen oorfprong heeft kunnen nemen uitde groote genegenheid en het vertrouwen van denPaus jegens zijne Dochter, aan wie hij, afwezig zijndeuit de ftad, alle zaken van belang overgaf, metvolle magt, om de brieven aan hem gerigt te openen,BURCHARD deelt zijne Lezers ook nog een'Brief mede, die in Duitschland gedrukt was, enden Paus zeiven onder de oogen kwam, in welkenALEXANDER een verrader van het menfchelijkgedacht genoemd wordt, die zijnen geheelen, met©nkuischheid en rooverijen bevlekten leeftijd bedeedheeft om menfchen te bedriegen. Maar van meergewigt moest bij zeer velen de welfprekende ijverzijn, met welken de vermaarde Dominikaner, HIERONYMUS SAVANAROLA, die bij zijne tijdgenooten,als een Heilige, Wonderdoener en goddelijk Profeetwerd aangezien, en aan wiens dood hij in het jaar1498 bijzonder deel had, tegen des Paufen ondeugdenfchreef en predikte.Eindelijk zal ALEXANDER gedorven zijn op eene Dood vanwijze zijn leven waardig. Volgens GUICCIARDINI,fpijsde hij den 17 Augustus 1503 op den wijnbergvan den Kardinaal CORNETO digt bij het Vatikaan*fche Paleis; hier was ook de Hertog van Valentinoistegenwoordig, die bij deze gelegenheid voornemenswas, den Kardinaal door vergift uit den wegte ruimen, om meester van deszelfs fchatten te worden.De Hertog zond dan eenige flesfchen vergiftigdenwijn naar den Wijnberg, met gebod aan denbrenger, die niets van het geheim wist, om er nie-T amandVBOEKIVHoofdft.na C. G.[sari 073.tot 1517.ALEXANDER VI.

29a K E R K E L I J K EV mand iets van te geven. Onverwacht kwam de PausBOEKnog voor den avondmaaltijd aan, en begeerde, wegensde toenmalige groote hitte, te drinken. MenIVHoofdft.ca C. G. had uit het Fatikaanfche Paleis het noodige eten enJaario73.tot 1517. drinken nog niet in den Wijnberg bezorgd; de bediende,die den gemelden wijn gebragt had, fchonkhem daarom van denzelven in, omdat hij geloofde,dat het een voortreffelijk foort moest zijn; en deHertog, die 'er bij kwam, dronk 'er ook van. Deuitwerking van dezen wijn openbaarde zich heelfchielijk aan den zeventigjarigen Paus, dien men inzijn Paleis terug moest brengen, alwaar hij den volgendendag flierf, zijnde geheel zwart en gezwollen.Zijn Zoon, die nog in een' frisfchen leeftijdwas, en terftond tegengift gebruikte, bleef na eenelangdurige ziekte, nog in het leven. Andere tijdgenootenbevestigen dit verhaal in de hoofdzaak, hoewelzij in alle bijzonderheden niet overeenkomen,zoodat tegen de echtheid der zaak zelve geene gegrondetwijfelingen kunnen ingebragt worden. Zoooverleed deze kwalijk beruchte Paus, die het welniet ontbrak aan fommige goede hoedanigheden , vanfcherpzinnigheid, vaardigheid in het befluiten en bekwaamheidin het uitvoeren, maar hij bedekte dezelvemet ondeugden en maakte ze dienstbaar aanzijne fnoodheid.Het was deze Paus, die den Koning van Spanje,FERDINAND, bevestigde in zijne veroveringen inAmerika, en de verfchillen tusfchen de Spanjaardenen Portugezen over de nieuw ontdekte landen inOost- en West indien befliste; ook gaf hij aan FER.-Dl-

GESCHIEDENIS. 493DiNAND en deszelfs opvolgers den titel van KathoiijkenKoning, wegens deszelfs ijver ia het verdrijvender Joden en Moren uit Spanje.CAESARBORGIA , fchoon ziek liggende aan hetvergift, hetwelk hij genomen had , droeg evenwelzorg, zich van zijn vaders fchatten meester te maken,bezette het Vatikaansch Paleis met zijne foldaten,en verfterkte den Engelenburg, maar de fterft napius III.Paus,partij der Colonnen, en FABIUS ORSINI, wiens vader eenekorteregering.CAÏSAR ter dood had laten brengen, vatten de wapenenop, en noodzaakten hem, Rome met zijnefoldaten te verlaten. Waar op het Conclave gehouden,en den 22flen September 1503 de KudinaalFRANCISCUS PICCOLOMINI , onder den naam vanpius III, tot Paus verkoren werd, geboren te Sienain het jaar 1439, en eigenlijk genoemd TOBESCHI-NI, doch een zusters zoon zijnde van PIUS II, hadhij deszelfs familienaam en wapen aangenomen ;maar hij overleed, 26 dagen na zijn verkiezing.Zijn opvolger werd op eene tot hier toe ongewonewijze verkoren. Het Conclave, in hetwelk de wordttyiiusILPaus.Kardinalen den 3iften October 1503 gegaan waren,was nog niet gefloten, toen reeds in den daar opvolgenden nacht de Kardinaal JULIANUS van Rovere,onder den-naam van JULIus II, tot Paus benoemdwerd. Deze was geboren te Savona in het gebiedvan Genua in het jaar 1443. In zijne jeugd washij een fcbipper geweest, en had waarfchijnlijk indien levensftand buiten huwelijk eene dochter gewonnen, die hij, als Paus, aan eenen Heer uithet huis Orjini ten huwelijk gaf. SIXTUS IV, zijnT 3va-VBOEKIViloofdft. 'ïaC. G.jaano73.;ot 1517-

VBOEKIVHoofdft.naC. G494 K E R K E L I J K Evaders broeder, benoemde hem in het jaar 1471 totKardinaal; hij was, gelijk wij gezien hebben, g e.heel geen vriend van ALEXANDER VI, evenwel werdhij verkoren, eer de Spaanfche Kardinalen, die CM-Jaario73lot 1517 ' SAR BORGIA van de hand vlogen, in het Conclavegekomen waren; zijn geld en aanzien had op dezeverkiezing grooten invloed gehad, ook deed hijgroote beloften aan de Kardinalen en voornaamfteGrooten, waardoor hij hunne Hemmen en genegenheidgewonnen had. Voorts moest hij vooraf den Kardinalenonder eede beloven, dat hij naar de vastgefteldevoorfchriften regeren, en ook binnen tweejaren eene algemeene Kerkvergadering, tot hervormingder Kerk, en ter bevordering van den Turkfchenoorlog, bijeen zou roepen.LaatfteCESAR BORGIA had ondertusfchen aan zijnelotgevallenvan Spaanfche Kardinalen in last gegeven , dat zij aanCAESAR den Kardinaal van Rovere ook hunne (temmen gevenzouden, op de belofte, die de Kardinaal hemBORGIA.deed, dat hij zijne dochter aan C.-ESARS Neef, denStadhouder van Rome, uittrouwen , hem in hetbevelhebberfchap der Pausfelijke krijgsmagt bevestigen, en hem weder in het bezit der landen in denKerkdijken Staat herftellen zou, die uitgezonderdde Kasteelen van hem afgevallen waren. Dewijl dePaus beducht was, dat de Fenetianen zich van dezelvezouden meester maken, gelijk zij reeds Faenza,Rinüni en andere plaatfen hadden bemagtigd,zond hij den Hertog van Falentlnois met eenigvolk tegen hen , doch toen deze reeds op den togtwas, had de Paus berouw, dat hij de bovengemelde

G E S C H I E D E N I S . 295.de Kasteden niet voor zich bedongen had. Hij zond VBOEKhem derhalve twee Kardinalen na , om hem ditIVvoorlid te doen , en toen de Hertog weigerde daar Hoofdft.in te bewilligen, liet hij hem gevangen tot groote na C. G.Jaario73.vreugde van het Hof en van geheel Rome terugbrengen,en eerst in het Vatikaan, vervolgens intot 1517.Engelenburg bewaren. Dus noodzaakte hij hem,in het jaar 1504, om in de overgifte dezer Kasteelente bewilligen, onder belofte, dat hij dan vrijnaar Frankryk zou mogen overvaren. Maar beidenwaren 'er op uit, om malkanderen te verftrikken,De Paus had befloten, hem niet eer vrij te laten,voordat de Kasteelen dadelijk ontruimd waren, eiC/ESAR. daartegen heimelijk een vrijgeleide gekregeihebbende van den Spaanfchen Veldheer CONSALVO,wist met behulp van een' Spaansch Kardinaal Voiitfnappen, en kwam gelukkig te Napels aan; hiehield CONSALVO hem zoo lang met vriendelijkheid op>tot hij bevel van zijnen Koning ontvangen had»volgens hetwelk hij hem gevangen naar Spanj ezond, waar hij op het Kasteel van La Mota a eMedina gezet werd. In het jaar 1506 ontvlugtt ehij van hier naar Navarre, alwaar hij Bevdhebbe rvan den Koning werd, die zijn zwager was; masrin het volgende jaar verloor hij zijn leven in eeBgevecht met eenen Grooten aldaar, CAESAR behooitonder de befaamdlte booswichten in de Gefchiedfnis, die zijnen overigens goeden aanleg en begaafc I -heden door allerlei gruwelen misbruikt heeft. Hijhad tot zijne zinfpreuk: Aut Cafar aut Nihil! dolende op zijn' naam en op zijn' ondernemenden gees t.T 4f Ia

VBOEKIVHoofdft; Aut nihil, aut Casfar vult dici Borgia; quidni?na C. CQuum fimul et Csfar posfit et esfe nihil.Jaario7jtot 151;Insgelijks:JULIUS II.beoorloogtdeVenetianen.296 K E R K E L I J K ENazijn' val fpotte de Dichter SANAZARIUS daatmede in verfcheidene Sneldichten, bij voorbeeld:Omnia vincebas, fpcrabas omnia, Cttfar;Otnnia deficiunt; incipis esfe nihil.In later tijden heeft MACHIAVELLI, in zijn beruchtwerk, (// Principe,)ter navolging aan de Vorstenhem tot een voorbeeldaangeprezen, misleidenwel, aan heerschzuchtige en onregtmatigeVorsten als een voorbeeld van eenen fchranderen engelukkigen dwingeland, want dus hebben1 :enige onderhandelingen tastte hij in het jaar 15051 iet gemeenebest met de wapenen aan, enfommigenhet werk van dezen Schrijver, over het geheel, befchouwd.Hoe het zij, dit heeft aanleiding gegeven, dat het karakter van CAESAR BORGIA in latertijden, met opzet,naargefpoord , en zijne gedachtenisvernieuwd is geworden.JULIUS II de fteden en kasteden inwelke tot hier toe in handen van BORGIAwaren, weder met het Roomfchelebbende, eischte ook van de VenetianenRomagna,geweestgebied vereenigdFaenza,Rimini en andere plaatfen terug, welke zij na denJood van ALEXANDER VI vermeesterd hadden; naftichtte1 egen hetzelve in het jaar 1508 het vermaarde ver-l iond van Kamerik, ( La Ligue de Cambray, )1 etwelk de Keizer MAXIMILIAAN en de Koningen\ an Frankryk en Spanje tegen de Venetianen metdeu

G E S C H I E D E N I S . 297den Paus en andere Italiaanfche Vorsten floten. De VBOEKPaus echter, die niet gaarn de Frahfche magt inIVItalië zag, zocht door eene afzonderlijke onderhandelinghet Gemeenebest over te halen, om hem gena C. G.Hoofdft.Jaario73.noegen te geven , doch als de Venetianen zijne tot 1517.voordellen van de hand wezen, nam hij het verbondvan Kamer ik in Maart 1509 bij eene bijzondereBulle aan, en dreigde de Venetianen met denban en interdict, zoo zij aan de eifchen der Bondgenootengeen gehoor gaven, waar tegen de Senaatvan Venetië zich op een toekorriftig Concilie beriep;doch de nederlaag, welke de Venetianen in Mei1509 van de Franfchen leden, die daar op vele liedenbemagtigden, terwijl de Pausfelijke Veldheer,de Hertog van Ferrara, Ravenna en andere plaatfenwegnam, deden hen befluiten, om zich, dooieen Gezantfchap, aan den Paus te onderwerpen, ei imet denzelven in het jaar 1510 te verdragen.Beide de Keizer en de Koning van Frankrytwaren over dit afzonderlijk verdrag ten hoogftei 1onvergenoegd, dewijl volgens het verbond geen de :Bondgenooten zonder de anderen eenen vrede 0 rverdrag fluiten mogt. Maar de Paus wilde een einde van den oorlog, om de Franfchen te beletteneen' vasten voet in Italië te krijgen, ook was dKoning van Spanje omtrent derzelver overwinningen naarijverig. Hier bij kwamen bijzondere redenen van misnoegen tusfchen den Paus en LODEWYIXII, hetwelk door den Kardinaal van Amhoife >'sKonings voornaamfte Staatsdienaar, aangekweek twerd. Deze in het jaar 1510 tot blijdfchap va 1T 5de l

VBOEKIVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 1517.Kerkvergaderingte Tours258 K E R K E L I J K Eden Paus overleden zijnde, wilde de Paus zich des.zelfs nalatenfchap toeëigenen , hetwelk door denKoning belet werd, die in zijn hart den Paus verachtteen hem een' dronkaard en zuiper plag tenoemen. Evenwel was de Paus of deszelfs ondernemendegeest niet te verachten. Hij wist van hetmisnoegen der Zwitzers op de Franfchen gebruik temaken, zoodat een Zwitzersch leger werkelijk in hetMilaneefche rukte, hoewel zij dat land, uit gebrekaan levensmiddelen , fpoedig weder moesten verlaten.LODEWYK, die hoogst ongaarn tot dadelijkhedentegen den Paus kwam, voornamelijk daar zijne Gemalinhem dagelijks verzocht, denzelven niet tebeoorlogen, dewijl zij vreesde in hare zwangerfchapniet gelukkig te zullen zijn,wilde niet dan met zekerei» veilige flappen voortgaan. Hij liet dus in denjomer des jaars 1510 de Prelaten van zijn Rijk teDrkans, daar na te Tours, bijeenkomen, en hun•erfcheidene vragen voordellen; of en in hoe verre1 iet den Paus geoorloofd ware, eenen wereldlijkenforst te beoorlogen, en wat daartegen een wereldijkVorst bewerkdelligen kon en mogt, om den1( uvelmoed der Paufen af te weeren en te beteuge-1 :a? welke vragen alle door de vergadering ten getDegen des Konings beantwoord werden.Oorlogvan PausDoch zoo voorzigtig als de Koning te w.~rkging,eJULIUS II. n niet zonder reden, daar het eene bedenkelijkemet den 2 aak was, met den Paus oorlog te voeren, zoo ge-Koningvan /eldig ging JULIUS II van zijne zijde voort. Deebegon de vijandelijkheden , en maakte fchik-Frankryk 2Y ingen, om Ferrara te belegeren, en gaf bevel,om

G E S C H I E D E N I S . 299om den Franfchen flag te leveren. Hij begaf zich VBOEKvervolgens naar Bologna , en dreigde den HertogIVvan Ferrara, den Franfchen Bevelhebber CHATA- , loofdft.MONT en alle deszelfs Onderbevelhebbers met den' ia C. G.faario73-ban, indien zij hun leger niet uit het Milaneefche at 1517.terug voerden; evenwel moest hij het aanzien, dathem, op zijne reize naar Bologna, vijf Kardinalenverlieten, die zich naar Florence begaven, hetwelkgeheel op de zijde der Franfchen was. Ook fcheeldehet weinig, of hij was in het jaar 1510 met zijnganfche Hof te Bologna door de Franfchen gevangengenomen; doch JULIUS wist den FranfchenVeldheer door onderhandelingen op te houden, enkreeg inmiddels hulptroepen uit het Venetiaanfcheen Napelfche, en hier merkte men op, dat, bij dezegelegenheid, ook Turkfche troepen, in bezoldingbij de Venetianen ftaande, den Vader der Christenheidtegen den Allerchristelijkften Koning befchermdhebben. Vervolgens belegerde hij Mirandola inperfoon, zich daar bij aan alle moeijelijkheden engevaren van den geringften Bevelhebber blootftellende.Hier was de vermaarde Franfche Held BAYARDeens op het punt, van hem gevangen te maken;maar de Paus hielp zelve de brug ophalen , oveiwelke hij in een Kasteel terug trok. Mirandola galzich in het jaar 1511 aan hem over, maar daartegenverloor hij Bologna, ook werd zijn leger ondeiden Hertog van Urbino door de Franfchen geflagen,Desniettemin rees zijn moed door het verbond, hetwelk hij tot ftand bragt, onder den naam van heHeilig Verbond, met het Gemeenebest van Venetiëdei1!

300 K E R K E L I J K EV den Keizer, en Spanje, evenwel verloren de Pausfelijkeen Spaanfche legers in April i 5 t 2BOEKIVeenen hoofdveldflagbij Ravenna tegen de Franfchen. Men wasHoofdftna C. G.nu reeds voor Rome bezorgd, en de Paus kwamJaano73.tot 1517. met Frankryk in onderhandeling over den vrede,toen een nieuwe inval der Zwitzers in het Milaneefchede Franfchen noodzaakte , niet alleen datHertogdom, maar geheel Italië, eenige vestingenuitgezonderd, nog in het jaar 1512 te verlaten. DePaus, die nu de handen ruim had, en 'er nog fteedsop aandrong, om Ferrara aan zijn gebied te hechten,zocht deswegens den Keizer MAXIMILIAAN metde Venetianen te verzoenen, en als deze de hardevoorwaarden niet wilden inwilligen, op welke deKeizer met hen overeen wilden komen, dreigde dePaus de republiek met geestelijke en wereldlijke ftraffen,en rigtte zijn in het jaar 1512 gefloten verjondtegen haar, hoe zeer de Venetianen zich>ver den Paus beklaagden, die hen, als het ware,aan hunne vijanden ten prooi liet.KerkvergaderingDoch de oorlog tusfchen Frankryk en den Pausvan Pifa verd niet alleen met wereldlijke maar ook met Kerkelijkewapenen gevoerd; waar van de vergaderingtegen dén 1Paus,(e Tours een voorfpel was. Koning LODEWYK nanelijkoordeelende, dat hij door eene algemeene1] kerkvergadering het gezag van den paus het bestou kunnen knotten, wendde zich ten dien eindean de voornaamfte Vorsten van Europa, doch bijC en Keizer alleen vond hij eenige onderfleuning tot2 ijn oogm^-k. Deze kende de algemeene behoefte% an deze tijden, ook kwamen, onder zijne regering,1de

G E S C H I E D E N I S . 301de bezwaren der Duitfche Natie meermalen ten tapijte;de Keizer wenschte dus, dat de Duitfchers aan zulkeKerkvergadering deel mogten nemen, maar de Bis- | 'oofdit.fchoppen, ten dien einde in het jaar 1511 te Augs- j ia C. G.aario73.burg bijeengekomen, toonden 'er weinig lust toe;; ot 1517.niettegenftaande de Keizer in eenen Brief aan deRijksftad Gelnhauzen verklaard had befloten te hebben,om eene algemeene Kerkvergadering bijeen teroepen en te houden. Evenwel werd 'er door eenigeKardinalen, gemeenfchappelijk met den Keizer enKoning van Frankryk, in Mei 1511 eene Kerkvergaderinguitgefchreven , om te Pifa gehouden teworden.Deze Kerkvergadering werd echter niet talrijk, demeeste leden waren Franfchen, zelfs alhoewel deKeizer alleen onder alle Vorsten deel in dezelvenam, zond hij 'er niet éénen Gezant. Zij werd deniften November 1511 geopend. Zij ftelde zich tenoogmerk de uitroeijing der ketterijen , fcheuringenen dwalingen, de Hervorming der algemeene Kerk,en de bevordering van eenen oorlog tegen de ongeloovigenter herflelling van de vier Patriarchale Kerkenvan het Oosten. In de eerfte zitting werd befloten, dat alles,wat door den Paus of anderen, uihoofde dezer vergadering, ten nadeele der Kardinale! Izou ondernomen worden , van geene waarde zij! lzou. In de tweede zitting werd de inrigting derKerkvergadering vastgefteld. De befluiten in de derde zitting waren belangrijker; alzoo de vergaderin 3verklaarde, dat zij niet eer zou kunnen btftote ilworden, voordat de algemeene Kerk in geloof e nz

302 K E R K E L I J K EV zeden , zoo wel in het hoofd als de ledenZ 0 Uhervormden de overige oogmerken bereikt zouden we-BOEKIVHoofdft. zen; verders, dat het vermaarde befluit der Kerkvergaderingte Kon/lans van de onafhankelijkheid enna C. G.Jaar 1073.hoogde regtsgebied eener algemeene Kerkvergaderingtot 1517.over alle Christenen in waarde en kracht zou Wf>ven.Doch tevens nam de vergadering een befluit,om naar Milaan te verhuizen , alwaar nog federtden rwièH Januarij 1512 in de gemelde ftad vijf zittingengehouden werden, maar van een geringer getalPrelaten, die openlijk uitgeflotenwerden.Vervolgens lieten zij hem van onge-1 ïoorzaamheid aanklagen, gaven hem een nieuw uit1 tel , en fchorsten hem eindelijk in zijne waardigheidi n hunne achtfte en laatfte zittingen verwenschtZij hadden echter moeds genoeg, om denPaus tien fteden voor te flaan , en toen hunneAfgevaardigden de hevigfte bedreigingen van denPaus kregen, in plaats van antwoord, ftelden zijiem een uitftel van £o dagen, om zich te verkla-•en, of dat hij eene geregtelijke beoordeeling temachten had.den aiften April3 512. Doch alles liep ten laatften op niets uit. DeI [eizer, die de vergadering niet onderfteunde, floot,| elijk wij gezien hebben, een verdrag met den Paus'e n thans oordeelde de vergadering zich ook te Miranniet langer veilig, maar vertrok naar Asti, en/,li ort daar na naar Liou, alwaar zij geheel uit'hetc og der Christenheid verdween. Zij is van denF aus en zijne aanhangers altijd op eene verachtelijkew ijze behandeld geworden , gelijk0 0k de JefuietÉ ARDUIN hare handelingen niet dan in een uittrek-

G E S C H I E D E N I S . 3°3trekfel in zijn werk over de Conciliën geplaatst VBOEKheeft.IVBeter gelukte het den Paus met zijne Kerkvergadering,welke hij tegen die van Pifa overftclde, en Jaar1073.Hoofdft.na C. G.in Juin* 1511 aankondigde , om den ioden April tot 1517.1512 in de Kerk Van Lateraan te Rome geopend teKerkvergaderingworden. De oorlog van den Paus met den Koningvan Frankryk en de veldflag bij Ravenna in het van Lateraandoorjaar 151a waren oorzaak, dat zij eerst den 3den den PausMei van dat jaar een begin kon nemen. Merkwaardigis het, dat de eerfte Redevoering, welke in degehoudenDood vr.11Paus juzevergadering gezonden werd, ook de eenige was, Lius II.die eene eenigzins vrije taal voerde. Zij was vaniEGiDius van Viterbo, Generaal der Augustiner Orde,naderhand Kardinaal, door zijne fchriften genoegbekend. Hij vermaande onder anderen denPaus , „om zich niet op wapenen te verlaten ,„ welke voor de Kerk vreemd zijn , maar dat de, Keik door hare eigene wapenen, dat is , door" godsvrucht, godsdienst, deugdzaamheid, gebed„ en dergelijke , behoorde te zegevieren. " Menprees den Redenaar, maar de Paus bleef oorlogzuchtig,en dit zelfde Concilie moest dienen , omzijne vijanden te vernederen. In de eerfte zitting,den ioden Mei 151a, werd enkel de PausfelijkeBul der zamenroeping voorgelezen, waar in de bedoelingendezer Kerkvergadering werden opgegeven :De verdelging der oude ketterijen, en van de opnieuw uitgeborsten fcheuring, (dit doelde op devergadering te Pifa,) de hervorming der zeden vanalle Standen, het dempen van den oorlog en heiher-

304 K E R K E L I J K EV herftellen van den algemeenen vrede. In de tweedeBOEKIV zitting las men de verklaring van FERDINAND, Koningvan Spanje, waar bij hij deze vergadering erHoofdft.na C. G.kende , terwijl die van Pifa voor onwettig verklaardwerd. Vervolgens verfcheen in de derde deJaario73-tot 1517.Bisfchop van Gurk , als Gevolmagtigde van denKeizer, om te verklaren, dat zijn meester insgelijksdeze vergadering aannam, en alles herriep, wat hijter inftandhouding van die van Pifa ondernomenhad. Eene onbeftendigheid van dezen Vorst, welkeuit zijne ftaatkundige omftandigheden moet opgehelderdworden. Bovendien verftoutte zich de Pausom geheel Frankryk onder verbod van Godsdienstte leggen. In de vierde zitting , welke eerst in Decembergehouden werd, kwamen ook de Venetianentot het erkennen van deze vergadering over. Ookwerd 'er gehandeld over het vernietigen der PragmatiekeSanctie in Frankryk, hetwelk vervolgd werdin de vijfde zitting , den iöden Februarij 1513 ,waar in men ook een ftreng bevel van den Pausgoedkeurde tegen de Simonie bij de verkiezing vaneenen Paus. Doch JULIUS II was te ziek, om dezezitting te kunnen bijwonen, en overleed ook,vijf dagen na dezelve; waar door het Concilie eenigentijd afgebroken werd.Bezwaren De Christenheid kon uit de handelingen dezerder Duitfchers.beide Kerkvergaderingen op nieuw ervaren , hoe weinigheils zij zich van foortgelijke vergaderingen belovenmogt; in die van Lateraan werd zelfs openlijkmet de vergaderingen van Konftans en Bazel defpot gedreven; evenwel was, in Duitschland, onder

G E S C H I E D E N I S . 3°5der de regering van Keizer JVIAXIMILIAAN , zoo veel VBOEKgefproken, geklaagd, en in overweging genomen,IVdat het fcheen, dat de Duitfchers nu of nooit eenig Hoofdft.herftel te hopen hadden. Reeds op den Rijksdag te ia C. G.[aar 107 3.Freyburg in het jaar 1498 werd een voorfchrift ontworpenvoor den Gezant, dien men aan ALEXANtot1517.DER VI zenden wilde, om de affchaflïng van velemisbruiken te bewerken; van dit Gezantfchap fchijntechter niets gekomen te zijn , alzoo 'er op denRijksdag te Augsburg in het jaar 1500 vastgefteldwerd, dat een Gezant naar Rome zou gaan,wegenshet overtreden der Concordaten en andere bezwaren.Doch , eer dit gebeurde, kwam de Kardinaal-LegaatRAYMUNDUS in Duitschland aan, uit hoofdevan het Jubeljaar en de inzameling der Tienden toteenen kruistogt, hetwelk aan de Duitfchers nieuwÉreden van klagten gaf.Onder het Pausfchap van JULIUS kreeg de zaak.gelijk het fcheen, eene veel ernftiger wending, JAKOB REGIUS, een vertrouwde des Keizers, fchree.hem omtrent het jaar 1507, toen hij voornemen!was, naar Rome te trekken, om gekroond te worden, eenen Brief, waar in hij hem vermaande, hevolftrekt bij den Paus daar toe te brengen, dat, ii Ihet vervolg, niet meer geringe en ongeleerde lieden »'tegen de Kerkelijke wetten, twee of drie Priesterbedieningen in eene ftad, en drie of vier Prebendei len Kanonikaten in verfcheidene Stiften ontvangei Imogten. Toen nu de Keizer en de Koning vai 1Frankryk befloten hadden, de Kerkvergadering t ePifa uit te fchtijven, verzamelden de Rijksftende 1XVII. DEEL. V va n

VBOEKIVHoofdft.na C. GJ.W1073,tot 1517,KeizerMAX1MI-306 K E R K E L I J K Evan Duitschland in het Jaar 1510 hunne bezwarentegen het Roomfche Hof, welke zij den Keizer terhand fielden, benevens de hulpmiddelen, om dezelveop te ruimen.De Keizer zelve nam zich deze belangen ten minfieneen tijd lang ernftig ter harte, en liet dikwijlszijne genegenheid blijken voor de Hervorming derKerk.In het jaar 1510 liet hij te Infpruk een verLIAAN wilPa us wordenbodafkondigen, dat niemand meer dan één Geestelijkambt bezitten zou. In het jaar 1510 droeg hijaan WIMFKLING, die toen te Straatsburg leerde,op, om uit de Franfche Kerkgefteldheid of PragmatiekeSanctie een uittrekfel te maken, hetwelk voorDuitschland gefchikt zou zijn. Ja , dewijl het hemernst was, eene Kerkhervorming daar te fiellen ,naar het begrip, hetwelk men toen van dezelve had,vormde hij het zeldzaam ontwerp, om, ten eindeaan dit oogmerk te kunnen voldoen, zelve Paus teworden, waar toe eene gevaarlijke ziekte van JULIUS II in het jaar 1511 hem eenig uitzigt fcheenïan te wijzen. Doch JULIUS herftelde toen weder,:n van dit oogmerk des Keizers kwam niets (*).Bedreigingen| neer dan de Keizer tegen den Paus vooringenomen,LODEWYK XII, Koning van Frankryk, was nogvan LODE-WVK XII ':n nam zelfs de houding aan, als wilde hij de weeldlijkemagt van den Paus geheel vernietigen. Toentegen den jPaus.le verbittering tusfchen hem en JULIUS II zoo hoog(ge-(*) SAL. CYPRMN. de Maximiliano b Imp. Pontificaummaximum afectante. in Disfertt. varii argum. Ca/l Mg. 1755- >» ¥•

G E S C H I E D E N I S . 30?gedegen was, dat de Paus van de Kerk verga lering tePifa met eene afzetting, maar LODEWYK en geheelFrankryk door den Paus met den ban en het interdict j loofdft.gedreigd weid, liet deze Koning gouden penningen" ia C. G.aario73»Haan, die op de eene zijde zijne beeldtenis met den ] ot IS'7-titel: Koning van Frankryk en Napels, en op deandere het Franfche wapen met dit opfchrift hadden:Perdam Babylonis , ( of Babilonis,) nomen. ( /* zalden naam van Babyion verdelgen. ) ( * ) Niemandtwijfelde, of de Koning verftond door dit BabyionRome, tot dat de Jefuiet HARDUIN beweerde, dat hijdaar mede bedoeld hebbe Cairo, de Hofplaats vanden Egyptifchen Sultan, doch enkel, naar 'smansgewoonte, op losfe gronden, gelijk door de geleerdenovervloedig getoond is (f). Maar zijne bedreigingenbleven zonder vervulling, zelfs nadat hij den{lag bij Ravenna gewonnen had, trok hij niet voortnaar Rome, maar wendde zich naar het Milaneefche,en het ontzag voor den Paus bleef, ook nahet verliezen van den veldflag, zoo groot, dat, alsde Kardinaal DE MEDICIS , die bij de Franfchen gevangenwas, in naam van den Paus, aan alle foldaten,die beloofden, de wapens niet weder tegenden Paus te zullen voeren, aflaat toezeide van alle. Katholijke ftraffen, en dat hunne dooden in de gewijdeaarde zouden mogen begraven worden , teMilaan de toeloop tot hem, als een' Legaat vanden Paus, ten uiterften fpijt van de Kerkvergadering(*) TtiUAN. Bist. L. I, T. I, jjvii.(t) DEYUHO Obf. Sacr. T. III. p. 498. fqq.V 2vanVBOBKIV

VBOEKIVHoofdfl.na C. GJaar 1073tot 1517Karaktervan JULIUS II.308 K E R K E L IJ K Evan Pifa, die derwaards geweken/ was, onbefchrijfelijkfterk was.Bij al deze krijgszuchtige en onftuimige bewegingenvan Paus JULIUS II, gedurende zijne tienjarigeregering, zijn zijne verdienden omtrent den Godsdiensten de Kerk van geen aanbelang , of menmoest zijne verordeningen omtrent zoogenoemde Kettersen Scheurmakers, omtrent de Reliquien der Heiligenen dergelijke daar toe willen rekenen. Menroemt hem, dat hij vrij geweest is van het Neeffchap, dat is van de zucht, om zijne familie te verrijken, zoodat hij nog in zijne laatfte oogenblikkenaan zijne dochter weigerde, haren broeder den kardinaalshoedte fchenken, omdat hij denzelven nietverdiende. Bijna algemeen wordt hem eene grooteneiging tot den drank toegefchreven, ook van fommigeneen buitenfporige wellust. Keizer MAXIMI-LIAAN zou eenmaal gevraagd hebben: wat 'er vanStaat en Kerk te wachten ware, daar hij het hoofddes eerften, een overgegeven jager en de Paus, hethoofd der Kerk, een dronkaard was? Hij heeft, inde uitbreiding van het wereldlijk gebied der Paufen,alle zijne voorzaten overtroffen, ja gewigtige flappengedaan tot de vermeestering van geheel Italië. Hoemin het ook voegde voor het hoofd der Christenheid, aanhoudend bloedige oorlogen te voeren, doorwelke fteden verwoest, Vorstendommen omgekeerd,landen verdorven werden, evenwel weet de KardinaalBELLARMINUS hem op zijne wijze te ontfchuldigen,door aan te merken, dat al deze oorlogenregtvaardig waren, tot welke hij, die tevens als eenwe-

G E S C H I E D E N I S . 3°9wereldlijk Vorst moest befchouwd worden , geregtigdwas; gelijk dan ook meer heilige Paufen vóórhem insgelijks de wapenen gevoerd hebben. BekendHis het verhaal, dat hij, bij eenen zijner uittogten »ario73.uit Rome, tot eene krijgsonderneming tegen det( it 1517«Franfchen, met het zwaard gewapend, een paar .fleutels in den Tiber hebbe geworpen , zeggende :„ Het zwaard van PAULUS moet ons tegen denvijand verdedigen ; die fleutels van PETRUS batenniets! " hetwelk door eenen zijner tijdgenooten indit puntdicht vereeuwigd is:In Gallum, ut fama eG, helium gesturus acerbumJulius, armatam duxit ab urbe manum.Accinctus gladio claves in Tiberis amneraProjicit, et fovus talia verba dedit.Hic gladius Pauli nos nunc defendat ab hoste,Quandoquidem clavis nil juvat iste Petri.LEONa zijn overlijden werd LEO X Paus ; diezelfde XwordtKardinaal JOANNES DE MEDICIS , die onlangs krijgsgevangenbij de Franfchen geweest was. Hij wasPaus.de tweede Zoon van den beroemden LAURENS VANMEDICIS, wien hij in het jaar i 475 te Florence geborenwerd. Naar de bijna erfelijke liefde van zijnHuis voor'de wetenfchappen, werd hij al vroeg, enmet goed gevolg , door ANGELUS POLITIANUS enBERNHARD MICHELOTTI tot de kennis der oude letterkunde,de Latijnfche Dichtkunst en Welfprekendheidopgeleid; bijzonder ftudeerde hij op het Gijmnafiumte Pifa, hetwelk zijn Vader gedicht had.Ten gevalle van zijnen zoo hoog gefchatten Vader,fchonk LODEWYK XI, toen hij nog een knaapje was,V 3hemVBOEKIVoofdft.C. G.

310 K E R K E L I J K EV hem een aanzienlijk Aartsbisdom in Frankryk. In dezelfdebetrekking benoemde INNOCENTIUS VIII hem,BOEKIVHoofdft. toen hij naauwelijks XIII jaren oud was, tot Karlna C. G, dinaal; te eer, omdat deze Paus een' zijner ZonenJaano73.tot 1517. met eene Dochter van LAURENTIUS getrouwd had.Eenigen tijd daar na kwam hij te Rome; maar dedood zijns Vaders in het jaar 1493. noodzaakte hemnaar Florence te keeren, waar de Paus hem terftondvoor zijnen Legaat in het Florentijnfche verklaarde,en waar zijn oudfte Broeder PIETER thans de hoogftemagt bezat. Bij de verkiezing van ALEXANDERVI was hij één der vijf Kardinalen , die zich nietliet omkoopen. Doch in het jaar 1494 werd zijnHuis, door den inval van KAREL VIII in Italië,m nog meer door het onbezonnen gedrag van zijnBroeder PIETER, ten hoogften ongelukkig. De Florentijnenverdreven hetzelve uit hun gebied, en felertleefde hij XVIII jaren lang in eene foort vanwilingfchap, na het verlies van alle zijne goederen;ioor verfcheidene landen van Europa omgezworven] ïebbende, hield hij zich ten laatften te Genua bij:ijne Zuster, MAGDALENA CIBO, op; alwaar hij in1 Tiendfchap trad met den Kardinaal JULIAAN VAN] tovERE, die zich hier insgelijks genoegzaam als< en balling onthield , omdat hij een afkeer had vani ILEXANDER VI. Maar toen deze Kardinaal onderi en naam van JULIUS II Paus geworden was, openi!en z^h ook voor zijnen vriend gelukkiger uitzigt;n. Hij leefde federt te Rome in geen gering aanien.De geleerden vergaderden veel bij hem, zoo2•el om zijne geleerdheid, als om de uitmuntindeBi-

G E S C H I E D E N I S . 3»VBibliotheek, die hij van zijnen Vader geërfd had.B02KZijn Huis was fteeds vol van Toonkunftenaren, IVomdat hij ook zelf van hunne kunst verltand had; i loofdft.ia C. G.ook vertoonden Schilders , Beeldhouwers en Gra-«aario73.veerders hunne kunstwerken nergens liever dan bij: ,ot I5»7-hem, die een ongemeen liefhebber derzelve was.Doch de Adel hield nog meer van hem, wegens zijnegroote neiging tot de jagt; waar in hij naderhand,als Paus, alle andere overtrof.Ondertusfchen ontbrakhet hem dikwijls aan geld, zoodat zijn zilverentafelgereedfchap verpand moest worden, om levensmiddelente koopen.Wanneer men hem fomtijdsvermaande, om meer ingetogen te leven, was zijnantwoord:Mannen, die tot groote dingen beftemdzijn, laat het geluk niet varen; zij zouden nooit gebrek kunnen lijden, als zij niet te kleinmoedig warenDeze voorfpelling werd bij hem ook werkelnlvan tijd tot tijd vervuld. De Paus benoemde hentot Legaat of Stadhouder van Bologna, en gaf henook krijgsvolk , om de Franfchen te beoorlogenMaar -Bologna moest eerst veroverd worden. Meteen Spaansch leger vereenigd floeg de Kardinaal he tbeleg voor Bologna. Maar de Spaanfche Genera; 1niet gereed, om den raad van eenen Geestelijken I evolgen , zette de belegering tragelijk voort , wa: |door de Franfchen tijd kregen, om de ftad te on t-zetten, en den nden April 151* den Bondgenoot* nbij Ravenna flag te leveren, welke voor dezelv* nzoo ongelukkig uitviel, en in welken ook de Kt r-dinaal gevangen werd, zoo als wij reeds verhaa ldhebben. Hij .werd reeds naar Frankryk weggevoer 1,t CV 4enL1

S« K E R K E L I J K EV toen hij gelukkig wist te ontkomen. Sedert vele jarenwas hij door den dood zijns Broeders het hootdBOEKIVvan zijn huis en geflacht; thans maakte hij zichHoofdft.mC. G. ook meester van de heerfchappij over Florence. ZesJaario;3maanden daar na liet hij zich, alzoo Paus JULIUStot 1517[I overleden was, ziekelijk zijnde, in het Conclaveiragen. In hetzelve hadden de oude en jonge Kariinalenelk eene partij gevormd, om een' uit hunnidden tot Paus te kiezen. De jonge hadden de•verhand, en de Kardinaal JOAN DE MEDICIS werdlen nden Maart 1513, eerst 37 jaren oud zijnde,P den Pausfelijken troon geplaatst. Eenigen hebbenf eloofd, zegt jovius, dat de oude Kardinalen alleenc aarom hunne toeftemming tot zijne verkiezing hebengegeven, omdat zij hem geen lang leven toe-bf breven, alzoo hij van eene verzweering aan zijna 2hterfte heel veel leed; doch welke toen juist doorrak;hetwelk BAYLE (*) dus opgevat heeft, als ofbh ij de venusziekte had gehad, hetwelk echter joiusniet te kennen geeft, en GUICCIARDINI verze-Xk üt, dat hij van de jeugd af matig en kuisch geefdheeft; gelijk hij dan ook meldt, dat de ver-lik ezing van LEO eene algemeene vreugde verwekte;0 ndat men goede verwachting van zijnen gemoedsrden geleerdheid a;had.Karakter LEO X liet zijne kroning met meer dan Koninkkepracht voltrekken; zoodat hij op dien dag meervan LEO. ][jdt n 100,000 Dukaten verfpilde. Hij reed bij degelegenheidop hetzelfde Turkfcke paard, op zehetwelk(*) Dictionn. Bist. et Crit. Art. Leon X.

G E S C H I E D E N I S . 313welk bij in den flag bij Ravenna gereden had, toenhij gevangen werd, hetwelk hij weder gelost had,en tot in zijn laatften ouderdom zonder werk tedoen liet onderhouden. Vervolgens was zijne Hofhoudingdoorgaansfchitterend; zijne tafel vol lekkernijen;hij volgde vermaken van allerlei, ook niet altijdvan de welvoegelijkfte foort. Hij werd daarnog meer toe aangefpoord door eenige jonge Kardinalen,onder welke de Kardinaal BIBIENA, die aardigeItaliaanfche Blijfpelen fchreef, en die door jongelieden in het Vatikaansch Paleis liet uitvoeren,ook den Paus zeiven overredende, om dezelve bijte wonen. Onder de gunftelingen van den Pauswaren inzonderheid eenige voorname tafelfchuimers,geoefend in alle lekkernijen, vernuftige invallen engrappen, waar in hij zich meer verzadigde, dan meteten. Deze bedachten voor den Paus niet alleennieuwe geregten, bij voorbeeld , braadworften vangehakt pauwenvleesch, (waar over zijn opvolger,ADRIAAN VI, gewoon aan de Hollandfche matigheid, zich ergerde, ) maar 'er werden ook vooihun op zekere dagen, als LEO bijzonder vrolijk wildezijn, vele zeldzame fpijzen, als van apen en raven, op het einde der tafel ter befpotting opgedischt.Op zijne gastmalen werd ook fterk met dekaarten gefpeeld , en of hij won of verloor, hijftrooide rijkelijk goudlfukken onder de toekijkers. Inhet fchaakfpel fpeelde hij zoo fcherpzinnig, dat zelfsde eerfte kenners niet met hem konden vergelekenworden. Voor alles was hij een driftig liefhebbeivan de jagt. In het ongunltig weder, in ongezondeV 5ftre-VBOEKIVHoofdft.na C. G.jaario73.tot 1517.

V314 K E R K E L I J K Eitreken, en midden in den winter, zag men hemBOEKvele dagen achter een, en dikwijls ver van Rome,IVHoofdft. dit vermaak najagen; en zoo goedaardig hij andersna C. G. was, zoo hevig ontfiak hij in toorn, als 'er ietsJaario73.tot 1517. tegen het jagersregt, of anders tot ftooring van zijnvermaak voorviel.Zelf een geleerde, een vernuft, enkenner vande Dichtkunst, achtte en beloonde hij de geleerdenen fijne vernuften.Eer hij nog het Conclave verliet,benoemde hij twee der geleerdfte en welfprekendftemannen , PETRUS BEMBUS en TACOBUSSADOLETUS , tot zijne Geheimfchrijvers. In het vervolgfchonk hij aan THOMAS DE VIO VAN GAETA ,(of Cajetanus,) aan ÊGIDIUS VAN VITERBO , en aanSILVESTERPRIERIAS , alle aanzienlijke Godgeleerdenvan zijne Kerk, de Kardinaalswaardighcid. Evenwel,hoe zeer hij in de verkering met geestige mannenzijn vermaak vond, echter vermaakte hij zich minstin de verkeering met Godgeleerden.godgeleerde kennis zeer gering; maar metOok was zijneGriekfcheen Romcinfche Dichters was hij des te bekender, ookwas hij als Paus niet zoo vroom, als die waardigheidfcheen te vereifchen.Men is nog verder gegaan, en heeft hem zelfs tot een' verachter van hetChristendom gemaakt, evenwel het verhaal, dat hijeens tegen zijnen Geheimfchrijver BEMBUS ZOU gezegdhebben: het is aan alle eeuwen bekend, hoeveel voordeel ons het fabeltje van CHRISTUS aangebragtheeft, is zonder grond, gelijkBAYLE wijdloopigbewezen heeft.Zekerder is het, dat dezePaus, die zich overal zocht te vermaken, ook vernuf-

GESCHIEDENIS. 31$nuffige geesten en fiechte Dichters daar toe gebruikte,CAMILLUS QUERNUS, dien men te Rome totVBOEKIVAartsdichter, (Archipoeta,) verheven had, moest ioofdft.geftadig bij zijne tafel aan het venfter ftaande, verzenvoor de vuist maken; fomtijds liet zich LEO ;ot 1517-la C. G.|aano73.dan met hem in wedfpel daar over in; hier voorkreeg de Dichter eenige brokken, die hem van detafel werden toegeworpen, en als zijne verzen flechtuitvielen, wijn met veel water gemengd (*). Een'ander, CAJETANUS , (of GAETANI,) die armhartigeItaliaanfche Rijmen zamenknoeide, bragt hij doorde hem gegevene loffpraken het hoofd zoodanig opden hol, dat hij zich voor een' tweeden PETRARCAhield, en even als deze plegtig tot Dichter wenschtegekroond te worden. De Paus liet hier toe ook allefchikkingen maken. Maar toen de LX jarige Rijmelaar, zeldzaam prachtig uitgedoscht, op het voorpleinvan het Vatikaanfche Paleis eenen Olifant, metvergulden zadel, die eenen triumfzetel droeg, beftegenhad, was het door het krijgsmuzijk en het gejoeldes volks niet mogelijk , het beest van zijneplaats te krijgen. Het is, daar de Paus zoo veelvan vermaken hield, niet te verwonderen, dat hijook van onnatuurlijken, doch in Italië maar al tegewonen wellust befchuldigd is geworden ; JOVIUSechter verklaart dit in zijne Levensbefchrijving voorachterklap en laster.Desniettemin was LEO X te gelijk een ftrenghandhaver van de wetten en van de openbare vei-(*) p. jovn Elogia Doctorum Firorum C. 72.lig-

316 K E R K E L IJ K E' V ligheid. Zelfs Jiet hij een' vermaard Bevelhebber,SOEKdie zich bij zijn Huis verdienftelijk gemaakt had,IVHoofdfi. ter dood brengen, omdat hij, tegen alle waarfchuwingenaan, niet naliet te rooven en te plunderen;na C. GJaar 1073tot 1517 andere misdadigers van fatzoenlijke afkomst ftraftehij even onverbiddelijk; en eenen Leeraar in de Regtente Rome, die valfche Handfchriften gemaakt enin het gerigt bijgebragt had, liet hij openlijk verbranden.Niettegenftaande dit alles fmeedde de KardinaalALFONSUS PETRUCCI, wien hij Siena onthield,eene zamenzwering tegen zijn leven, doch dezelveontdekt zijnde, werd deze in het jaar 1517 geworgd,aan zijne medepligtigen fchonk de Paus voor eenegroote fomme gelds het leven, en andere Kardinalen,die van de zaak geweten hadden, moesten insgelijksgroote geldfommen opbrengen. Thans maaktehij, om zich tegen de Kardinalen te beveiligen,op eens 31 nieuwe, zijnde nabeftaanden van hem,of vrienden van zijn Huis, of zulken, door welkehij aan Vorsten dienst deed, of ook, die 'er hemmild voor betaalden.Ziine verbindtenisDoor zijne liefde tot pracht en veelvuldige geldverkillingen,was hij vaak genoodzaakt, nieuwemetFrankryk. hulpmiddelen te zoeken, om aan geld te komen,evenwel wist hij uitwendig zulk eene goede houdingaan te nemen, dat men hem voor eenen bestenVorst hield, niet, zegt GUICCIARDINI , naar Apostolifchegoedheid afgemeten , maar omdat in onzebedorvene tijden hij deugdzaam genoemd wordt, diede fnoodheid van andere menfchen niet overtreft.Veel dienst had hij, in zijne regering, van zijn Vaders

G E S C H I E D E N I S . |!$ders Broeder, JULIUS DE MEDICIS, wien hij,fchoon VBOEKvan eene onechte geboorte, Kardinaal gemaakt had. IVDeze was geheel en al aan hem verknocht, en dewijlhij ftreng en fpaarzaam was, kwam hij velehoofdft.ia C. G.[aan 073*kwade gevolgen van de fpilzucht van LEO voor. tot 1517.Men fchreef hem toe, dat hij de gewigtiglte zaken' en ondernemingen beftuurde, doch het ongegrondehier van bleek naderhand, toen JULIUS zelf onderden naam van KLEMENS VII Paus geworden, eenezwakke en flechte regeting voerde.LEO had drie voorname onderwerpen als het warevan zijnen voorzaat geërfd. Vooreerst den oorlogmet de Franfchen , die vol wisfelvalligheid werdvoort-ezet. LODEWYK XII had bijkans alles in Italiëverloren; hij veroverde het Milaneefche grootendeelsweder in het jaar 1513, maar nog in hetzelfdejaar ontnamen de Zwitzers het hem op nieuw,nadat zij den veldflag bij Novara op de Franfchengewonnen hadden, LEO niet zoo oorlogzuchtig alszijn voorzaat, poogde zijne oogmerken meer dooiverbindtenisfen, onderhandelingen en kunstgrepen ubereiken. Hij bleef wel in het zoogenoemde heiligtverbond, maar zond flechts fchoorvoetende dei iKeizer eenig krijgsvolk tegen de Venetianen te hulp:terwijl hij in onderhandeling was met LODEWYK XItvoorzag hij de Zwitzers, deze foldaten der Kerken befchermers van den Roomfchen Stoel, gelijk juLIUS II hen genoemd had, van geld, om in heMilaneefche te vallen, maar LODEWYK XII overleg tin het jaar 1515, en zijn opvolger FRANS I vi< lreeds in hetzelfde jaar met een talrijk leger in Italie?

' VBOEKIVHoofdlt.oa C. GJaar 1073tot 1517.Zijne vcrbïndtenismetFrankryk.31Ó K E R K E L I J K Eligheicï.Zelfs liet hij een' vermaard Bevelhebber,die zich bij zijn Huis verdienftelijk gemaakt had,ter dood brengen, omdat hij, tegen alle waarfchuwingenaan, niet naliet te rooven en te plunderen;andere misdadigers van fatzoenlijke afkomst ftraftehij even onverbiddelijk; en eenen Leeraar in de Regtente Rome, die valfche Handfchriften gemaakt enin het gerigt bijgebragt had, liet hij openlijk verbranden.Niettegenltaande dit alles fmeedde de KardinaalALFONSUS PETRUCCI, wien hij Siena onthield,eene zamenzwering tegen zijn leven, doch dezelveontdekt zijnde, werd deze in het jaar 1517 geworgd,aan zijne medepligtigen fchonk de Paus voor eenegroote fomme gelds het leven , en andere Kardinalen,die van de zaak geweten hadden, moesten insgelijksgroote geldfommen opbrengen.Thans maaktehij, om zich tegen de Kardinalen te beveiligen,op eens 31 nieuwe, zijnde nabeftaanden van hem,of vrienden van zijn Huis, of zulken, door welkehij aan Vorsten dienst deed, of ook, die 'er hemmild voor betaalden.Door zijne liefde tot pracht en veelvuldige geldverfpillingen,was hij vaak genoodzaakt, nieuwehulpmiddelen te zoeken, om aan geld te komen,evenwel wist hij uitwendig zulk eene goede houdingaan te nemen, dat men hem voor eenen bestenVorst hield, niet, zegt GUICCIARDINI , naar Apostolifchegoedheid afgemeten , maar omdat in onzebedorvene tijden hij deugdzaam genoemd wordt, diede fnoodheid van andere menfchen niet overtreft.Veel dienst had hij, in zijne regering, van zijn Vaders

G E S C H I E D E N I S . 3*7ders Broeder, JULIUS DE MEDICIS , wien hij, fchoon VBOEKvan eene onechte geboorte, Kardinaal gemaakt had. IVDeze was geheel en al aan hem verknocht, en dewijlhij ftreng en fpaarzaam was, kwam hij veleHoofdft.ia C. G.[aar 1073*kwade gevolgen van de fpilzucht van LEO voor. tot 1517.Men fchreef hem toe, dat hij de gewigtiglte zakenen ondernemingen beftuurde, doch het ongegrondehier van bleek naderhand, toen JULIUS zelf onderden naam van KLEMENS VII Paus geworden, eenezwakke en Hechte regering voerde.LEO had drie voorname onderwerpen als het warevan zijnen voorzaat geërfd. Vooreerst den oorlogmet de Franfchen , die vol wisfelvalligheid werdvoortgezet, LODEWYK XII had bijkans alles tri Italiëverloren; hij veroverde het Milaneefche grootendeelsweder in het jaar 1513, maar nog in hetzelfdejaar ontnamen de Zwitsers het hem op nieuw,nadat zij den veldflag bij Novara op de Franfchengewonnen hadden, LEO niet zoo oorlogzuchtig alszijn voorzaat, poogde zijne oogmerken meer dooiverbindtenisfen, onderhandelingen en kunstgrepen tebereiken. Hij bleef wel in het zoogenoemde heiligtverbond, maar zond flechts fchoorvoetende denKeizer eenig krijgsvolk tegen de Venetianen te hulp;terwijl hij in onderhandeling was met LODEWYK XIIvoorzag hij de Zwitzers, deze foldaten der Kerk.en befchermers van den Roomfchen Stoel, gelijk JULIUS II hen genoemd had, van geld, om in heiMilaneefche te vallen, maar LODEWYK XII overleecin het jaar 1515, en zijn opvolger FRANS I vie ireeds in hetzelfde jaar met een talrijk leger in ItaUt

318 K E R K E L I J K EV U"e, floegde Zwitsers bij Marignan, en bemag*BOEKIV tigde andermaal het Hertogdom Milaan; ook bragtHoofdft. hij Genua weder onder de Franfche gehoorzaamheid.De Paus geraakte dus in groote verlegenheid,na C. GJaario73tot 1517 dewijl de Koning ook het Florentynfche dreigde; hijfloot daarom in het jaar 1515 onder bemiddeling vanden Hertog van Savoye zijnen vrede met Frankryk,en hield vervolgens met Koning FRANS te Bolognain December van dat jaar een mondgefprek overhunne belangen, bijzonder over de aanfpraak, welkede Koning op het Rijk van Napels maakte, waar vanhij de beleening van den Paus voor zich begeerdedie echter den Koning met goede woorden en toezeggingenwist op te houden; en toen FRANS inhet jaar 1519 naar Frankryk gekeerd was, nam dePaus de gelegenheid waar, om den Hertog van Urbinote overvallen, en van zijn land te ontzetten.Hij vernietigtdeIn het gemelde mondgefprek te Bologna wist LEOPragmatikeSanctiehet vernietigen der Pragmatieke Sanctie in Frank,den Koning van Frankryk ook over te halen, totryk, waar van de Franfchen aan 's Konings KanfelierDU PRAT , de fchuld gaven, die zich door denKardinaalshoed en andere belooningen zou hebbenlaten bewegen, om den onervarenen Koning over telalen, om den Paus genoegen te geven. Doch het is:evens duidelijk te zien, hoe fchrander en ftaatkun-3ig LEO X deze zaak behandelde. Zijn voorzaatfULius II had, in de vierde zitting der Kerkvergaleringvan Lateraan, den Koning van Frankryk,] .ODEWYK XII, benevens de Prinfen, Prelaten en1 'arlementen van zijn Rijk ingedaagd, om zich wegens

G E S C H I E D E N I S . 519gens de Pragmatieke Sanctie te verantwoorden.LEO had wel dezelfde bedoelingen, maar ging gematigderte werk , en gaf langer uitftel aan deze indaging,gelijk hij dan ook het genoegen had, dat LODEWYK. XII in de achtfte zitting van deze vergaderingden i7den December 1513 dezelve erkende. Inde tiende zitting in Mei 1515 werd dit uitftel opnieuw verlengd, en eindelijk alles afgedaan in de bijeenkomstdes Konings FRANCOIS met den Paus teBologna; het geen daar in vastgefteld werd, liet dePaus den ioden December 1516 in de elfde zittingder vergadering voorlezen, te gelijk met zijne Bulle,waar mede deze Kerkelijke wet werd vernietigd, entevens de beroemde Bulle van BONIFACIUS VIII,Uturn Sanctam vernieuwd, volgens welke het terzaligheid noodzakelijk zal zijn, dat alle gehorigeChristenen den Roomfchen Paus onderworpen zijn.In de plaats der Pragmatieke Sanctie kwam een ConcordaattusfchenLEOnieuw vergelijk tusfchen LEO X en FRANS I, bekendonder den naam van Concordaat, hetwelk reeds den Xenïöden Augustus 1516 tot ftand gebragt was. Volgenshetzelve zouden in het vervolg in het geheeleFRANS I.Franfche Rijk, als eene Kathedraal - Kerk openviel,het Domkapittel en de Kanunniken niet verder geregtigdzijn, om eenen nieuwen Prelaat te verkiezen:maar de Koning zou eenen Doctor of Licenciaat derTheologie, of der beide Regten, die ten minften 27jaren oud was, zes maanden na het openvallen, terbevestiging voorftellen; en als hij niet bekwaam gevondenwerd, drie maanden daar na een ander; anderszou de Paus dit ambt zelve kunnen vervullen;dochVBOEKIVHoofd»,ia C. G.[aano73.tot 1517.

320 K E R K E L I J K EV doch deze zou de Bisdommen van zulken, die aanBOEKiV zijn Hof overleden , alleen vergeven. Hetzelfde zouHoofdft. ook bij Abdijen en Priorfchappen in acht genomenna C. Gworden, bij welke eene verkiezing plaats vindt; alleendat de voorgeftelde perfoon niet beneden deJaario73tot 1517.23 jaren oud zij. Doch de bijzondere verkiezingsregtenvan eenige Domkapittels en Kloosters, welkezij van den Pausfelijken Stoel ontvangen hadden ,werden uitgezonderd. Dit vergelijk fchafte alle afwachtingenof geestelijke ambten en Refervatien af,welke de Paufen anders gewoon waren te geven ,en het verklaarde de reeds uitgedeelde voor nietig;doch met eenige uitzondering. Ook werd aan denPaus vergund, wanneer iemand tien Prebenden bezetenhad , eene derzelven ; en als hij 'er vijftigin zijne magt had, twee daar van te vervullen.Alle Kerkelijke twistzaken zouden in Frankryk afgedaanworden, uitgezonderd de groote aangelegenheden, die in de regten beftemd en bepaald werden.In fommige punten, die voor den Paus weinig tebeduiden hadden, Hemt dit vergelijk ook met dePragmatieke Sanctie overeen. Maar het geen indezelve was vastgefteld, ten aanzien van het gedurighouden van algemeene Kerkvergaderingen, envan derzelver regtsgebied over den Paus; derzelververbod van Annaten, en de bepaling van het getalier Kardinalen; dit alles is in het Concordaat metlil zwijgen voorbijgegaan.Men ziet, hoe veel de vrijheden der FranfcheKerk bij dit Concordaat verloren hebben, geen won-Ier, dat men 'er zijne ontevredenheid in volgendetij-

G E S C H I E D E N I S . 321tijden meermalen over geopenbaard heeft; zelfs wastoen bet ongenoegen in Frankryk en bijzonder opVB0E3CIVde Univerfiteit te Parys bijkans algemeen, toen de j Joofdft.tijding van deze willekeurige verandering der Ker-1 a C. G.kenorde aldaar aankwam. Een aantal Studenten in[aarj.073.ot 1517-de Hoofdftad maakte van lompen en todden eenfpotbeeld van den Kanfelier DU PRAT, hetwelk zijonder vele befchimpingen in de ftad ronddroegen,waar het enkel aan eenen aanvoerder van eenen hevigenopftand ontbrak. Toen de Koning eerst inhet jaar 1517 aan het Parlement opening deed vandit Concordaat, werd hij openlijk door hetzelve deswegensberispt. Ook verzette het Parlement zichtot het jaar 1518 tegen het registreren van hetzelve,tot het eindelijk genoodzaakt werd, door bedreigingenvan 's Konings ongenoegen, om hetzelve a'seene wet te erkennen. De Univerfiteit van Pr.rysverzette zich insgelijks, en beriep zich op eene volgendeKerkvergadering, op den volgenden Pans,?bpden Koning en op het Parlement. Zij verzocht denAartsbisfchop van Lions, als Primaat der FranfchsKerk, dezelve bijeen te roepen, en verbood aan deBoekhandelaars het Concordaat te drukken of te verkoopen.Eindelijk moest zij zich echter aan denKoning onderwerpen, toen deze eenigen van hareleden had laten gevangen zetten, echter bleef zijnog, tot in later tijden, bij herhaling, op de herftellingvan de Pragmatieke Sanctie aandringen.Eindelijk vond LEO X nog eene belangrijke zaakBeflnitte voltooijen, welke zijn voorzaat hem had nagelaten, namelijk de Kerkvergadering van Lateraan metder KerkvergaderingvanXVII. DEEL. X eere Lateraan.

3S£ K E R K E L I J K EV eere te vervolgen en te befluiten. Doch nadat deBOEKIVKeizer en de Koning van Frankryk dezelve erkendHoofdft. hadden, was hem dir gemakkelijk genoeg. Reed»naC. G, onder JULIUS II waren de befluiten dezer vergaderingPausfelijke bevelen, aan welke zij hare toeflemJaario73,tot 1517ming gaf, omdat zij niet anders kon. Maar vanhare zesde zitting af den apften April 1513, ftondzij volkomen onder den invloed en leiding van LEOX, maar in deze en de volgende zitting werd nietsvan belang verrigt, maar in de achtfte denïjdenDecember 1513 verbood de Paus, in het vervolg teleeren, (zoo als vele Schoolfche Wijsgeeren deden,)dat de ziel fierfelijk, en, (naar de meeningvanAVIÏRROES,) dat 'er flechts èine eenige ziel in allemenfchen is; zij zouden niet meer onderfcheidmakentusfchen Filofofifche en Theologifcke waarheid;niet verder de eeuwigheid der wereld, endergelijkedwalingen voorftaan, maar veel meer de Wijsgeerigeredenen voor dezelve wederleggen.de Bulle van Hervorming,Merkwaardig iswelke LEO in de negendezitting den 5den Mei 1514 voorftelde,behelzendeeenige verbeteringen, welke niet alleen het RoomfcheHof, maar de Geestelijkheid in het gemeen betroffen:doch onder welke ook gebragt werd,den Leken alle magt over Geestelijken volftrekt ontnomenwerd. In de tiende zitting den 4den Mei1515 kwam eene fchikking te voorfchiin , volgenswelke Lombaard - of Beleenhuizen, ( Montespiëtatis,)datopgerigt zouden worden; tegen welke nogtansde Aartsbisfchop van Tram' inbragt, dat dezelvemeer nadeel dan nut aanbrengen.Eene tweede Bulle

G E S C H I E D E N I S , 525le riep die Geestelijken weder tot orde, die, onder VBOEKvoorwendfel van Pausfelijke vrijdom, niet onder het IVregtsgebied van hunnen Bisfchop wilden ftaan. Door ] loofdft.ia C. G.eene derde Bulle in deze zitting uitgebragt, gebood!de Paus, dat in zijne Hoofdftad noch in andere ftedenvan zijn gebied, iets gedrukt zou worden, zondervooraf door eenen daar toe aangeftelden Prelaatonderzocht te zijn; op ftraffe, dat zulke Boeken opgehaalden openlijk verbrand worden, én de Boekdrukker100 Dukaten tot den opbouw van de St.Pieterskerk betalen zou. De elfde zitting hield zichonledig met de zaken der Frtmfche Kerk, en metde twaalfde den löden Maart 1517 werd deze Kerkvergaderingbefloten.BefluitUit het bovenftaande verhaal ziet men , hoe hetvan deden Paufen, niettegenftaande het onvoorzigtig, geweldigen ergerlijk gedrag van velen derzelven gelukte,hun gezag te handhaven; ja LEO X bevestigdehetzelve door deze Lateraanfcke Kerkvergaderingzoo vast, dat het geene fchokken of verminderingfcheen te vreezen te hebben, en 'er geéne de minftewaarfchijnüjkheid was , dat nog in ditzelfde jaar1517 eenige in zich zeiven geheel onbeduidende mannendeze zedert meer dan 1000 jaren opgerigte enfteeds meer en meer verfterkre heerfchappij der Paufen, hevig en geducht, enkel door leeren en hetverkondigen der waarheid met Jat goed gevolg zoudenaantasten, dat zij, na weinige jaren, bijkans inhalf Europa geheel tot niet gebragt werd.jaari073«:ot 1517.VIJF-gefchiedenisderPaufen.X 2

«** K E R K E L I J K EV IJ F D E H O O F D S T U K .Kerkelijk en Pausfelijk regt; regten der Forsten ltsKerkelijke zah en. Toeftand der Geestelijkheid.V Nadat het Kerkelijk Seftuur federt GRECORIUSBOEKVVII, en voornamelijk federt INNOCENTIUS III eenHoofdft. wereldlijk Vorstendom verkregen had , veranderdna C. G. was in een Eenhoofdig, (Monarchaal,) gebied derJaario73.tot 1517.Paufen, werd de ftand der Leeraren en der Geestelijkheidmeer en meer en eindelijk geheel afhankelijkVeranderingin hetvan het opperhoofd der Kerk , en het oudeKerkelijk lijk regt werd verdrongen door een nieuw,Kerkehetwelkregt. eene bijzondere wetenfehap werd, welke een eigenwetboek, eigene Leeraars, den eerften rangonderalle regt verkreeg, en den groottten invloed zelfs opde Burgerlijke Staatsinrigting bekwam,nu een hoofdfteun der Pausfelijke magt werd.zoodat hetKerkelijk Het eigenlijk Kanoniek Regt, of het oude Kerkenregt,afgeleid uit de Canons of befluiten derregtbij deGrieken.Kerkvergaderingen, Bisfchoppelijke voorfchriften enKeizerlijke wetten, bleef alleen bij de Griekennogftand houden, bij welke men een Handboek van hetKerkelijk Regt had, getrokken uit denNomokanonvan PHOTIUS. JOANNES ZONARAS fchreef ophelderingenover de Canones der Apostelen, der algemeeneen andere vermaarde Kerkvergaderingen, enover de voorfchriften van aanzienlijke Bisfchoppen vanvorige eeuwen. Kort na hem fchreef, omtrent het midden

GESCHIEDENIS.%i$aar 1073 •• Maar voornamelijk muntte onder de Grieken in j ot 1517.dit vak uit THEODORUS BALSAMON, te Konftantinopokngeboren, alwaar hij de aauzienlijklte waardig-;rnEoi>.lAtiAflOM.heden bekleedde. In het jaar 1191 gaf de KeizerISAACIUS ANGELUS COMNENUS hem zelfs hoop ophet Patriarchaat van Konftantinopokn , fchoon hijvervolgens deze waardigheid aan een' ander fchonk.Hij fchreef eene uitlegging op den Nomokanon vanFOTIUS , op bevel van den Keizer MANUELCOMNEVBOF.KV

VBOEKVHoofdft.na C. GJaario73-tot 1517.Latijn,fche Kanonistenbijzonderivo of1VES.326 K E R K E L I J K ESAMON zegt (*): de waardigheid van eenen Bisfchopheftaat in keren; ja, hij is alken tot Leeraar dergemeente aangejïeld, en moet dit hoofdoogmerk bijzonderop eiken Zondag uitoefenen (f).In de Latijnfche Kerk moesten thans de verzamelingenvoor het Kerkelijke Regt den gang nemen,die met de hoofdverandering in hetzelve door hettoenemen van het Pausfelijk gezag overeenkwam.Reeds in de eerfte tijden der Xlde eeuw had BUR-HARD van Worms in zijn werk over het Kerkelijk[legt vele onechte Decretalen aangenomen. Dezeivcrden bij volgende Kanonisten in grooter aantalïangevoerd. Gedurende den twist over het regt derInvestituur werden foortgelijke verzamelingen vanKerkelijke wetten in het licht gegeven, bijzonder isI >ekend die van ANSELMUS , Bisfchop van Lucca,ien vriend van Paus GREGORIUS VU, welke ten1 >pfchrift heeft: Authentica et Compendiofa Collecioregularum et fententiarum SS. Patrum et AuorabiiiumConciliorum. In dezelve heeft ANSEL-1 >ius, gelijk ook in zijne andere fchriften , veel ge-I >ruik gemaakt van onechte Decretalen.Tenzelfden tijde verzamelde BONIZO, Bisfchop van°iacenza, die als een heilig ijveraar voor den PauselijkenStoel in het jaar 1080 zijn leven verloreni1 leeft, een dergelijk werk onder het opfchrift: Deretale,five Syntagma Deer et or urn Ecclefiasticorum,tt :r verdediging van de regten van den Paus, totwet-(*) Schol. adCan. Apostoll. ap. BEVEREG. T. ï.p. 38.(t) Schol. adCan. Concil. VI. in T,u!lo l. c.p. 17S.

G E S C H I E D E N I S . 3*7welker verdediging ook de Kardinaal DBUSDEDIT depen opvatte, en twee verzamelingen fchreef, welkenog niet gedrukt zijn.Chartres, die in het algemeen een der aanzienlijkfte .mannen in de Kerk van zijnen tijd geweest is. Hijwas geboren in het jaar 1040, en werd omtrent hetjaar 1079 Prior, vervolgens Abt der Koorheerenvan St. Qjtintin, alwaar hij eene ftrikte waarnemingder regetën van deze levenswijze invoerde.Vijfden jaren met roem dezen post hebbende waargenomen, gebeurde het, dat de Bisfchop van Chartreszijn ambt moest nederleggen, en ivo werd, opaanprijzing van URBANUS II, tot deszelfs opvolgerverkoren, niet zonder hevige tegenkanting van zijnenMetropolitaan RICHER , Aartsbisfchop vanSeur, doch tegen wien hij door den Paus nadrukkelijkgehandhaafd werd. Na het jaar 1091 werdhij, door zijne tegenkanting tegen het huwelijk vanzijnen Koning FILIPS met BERTRADE, gevangeno-ezet, gelijk wij reeds in de Gefchiedenis der Paufenverhaald hebben. In den oorlog tusfchen derKeizer en den Paus over de Investituur muntte hi iook uit, bijzonder door zijne befcheidenheid, alzothij weigerde die genen voor Ketters te verklaren »die de zaak des Keizers voorftonden, terwijl hij tgelijker tijd niet fchroomde, den Paufen hunne mis(lagen onder het oog te brengen. Hij overleed de 1P. 3ftcn December des jaars 1116. Dewijl men hei a'ais eenen Heiligen aanmerkte, vierde men van tij dX 4*)tVBOEKVI wifdft.1 C. G.Maar meer dan al deze verzamelaars heeft zich n1^1073.een naam gemaakt ivo of' IVES, Bisfchop vant >t 1517-

YVBOEKVHoofdii.na C. GJaar 107.3tot 1517roem heeft, van vlijtiger gepredikt te hebben dan1 ;enig Bisfchop van zijnen tijd. Van een ander werk( >ver de Kerkplegtigheden zal in het vervolg gefpro-1 :eti worden. Eene korte Chroniek der Koningen1 -an Frankryk, van FARABIUND tot FILIPS I wordtt e onregt aan hem ioegefchreven. Maar zijn meesmroem heeft hij verworven door zijne twee tverzaI kingen voor het Kerkelijk Regt, de eene Deere-/ •m, de andere Pannormia of Panmmia genoemd ,V 'aar bij het echter onzeker is, welke de eerfte doorfa328 K E R K E L I J K Etot tijd zijnen fterfdag als eenen feestdag tot zijneeere; en alhoewel men niet weet, dat hij ooit gecanonizeerdis geworden, heeft echter Paus PIUS Vin het jaar 1570 dit feest verplaatst op den aoftenMei.Hij heeft verfcheidene werken nagelaten, welkedoor JOANN. FRONTEAU , Kanunnik der HeiligeGenovefa te Parys, in het jaar 1647 in FolioDe benaming der laatfte is ins-Oilijks onzeker; Pannormia, zoo hebben alle de oud.: Handfchriften, naar het Latijnfche norma, dochIV. ia- de meening van vele geleerden moet het ziinP^.m mia, hetwelk geheel Grieksch zou zijn van „IMS$ noegzaroe reden heeft, om aan ivo te ontzeggen,be vat in acht Boeken eene verzameling van wettenzijnin het licht gegeven. Onder dezelven zijn zijneBrieven belangrijk, als welke dienen kunnen ter ophelderingvan vele bijzonderheden met betrekking totden Kerkdijken en Wereldlijken Staat van zaken vandien tijd.Ook hebben wij van hem een getal vanvier en twintig Predikatiën,em vervaardigd is.gelijk'hij dan ook den211c wet.) Hoe het zij, dit werk, hetwelk men geene'om-

G E S C H I E D E N I S .y-fomtrent Kerkelijke zaken, zamengebragt uit foortgelijkewerken van REGINO en BURHARD van IVorms ,V30EKVdoch te gelijk met overneming van hunne gebreken; Dofdft.Hook uit den Codex van THEODOSIUS , het wetboek nsC. G.ario73.van JUSTINIANUS , en de Frankifche Capitularien ; J ct 5'7-maar de waarde van het werk vermindert, door het -bijbrengen in hetzelve van zoo vele onechte Decretalen.In de andere grootere verzameling van Kerkelijkewetten door ivo, gemeenlijk Ivonis Decretum, doorhem zeiven Collectio Canonum, en ook ExceptionesEcclefiasticarum Regularum genoemd, zijn dezelfdebronnen door hem gebruikt, als in de vorige, zijbeftaat uit XVII afdeelingen, in welke ook vele valfcheDecretalen gevonden worden.In de eerfte dagen der Xllde eeuw waren ivo en l ïrariani)ecretamBURHARD van IVorms de voornaamfte leidslieden in 1het Kanonieke Regt in de Westerfche Kerk; maarhun roem werd geheel overfchaduwd door dien vanGRATIANUS , een Monnik , geboren in de ftadChiufi, het oude Clujïum, in het Florentynfche; eenjonger verhaal, hetwelk zegt, dat hij en PETRUSLOMBARDUS en PETRUS COMESTOR, Broeders vaneene doch onechte geboorte geweest zouden zijn,heeft vrij waarfchijnlijk daar in zijnen oorfprong,dat deze drie beroemde mannen in hunnen leeftijd,elk in hunne wetenfehap, de eerften geweest zijn.ivo in het Kerkelijke Regt, PETRUS LOMBARDUSin de Schoolfche Godgeleerdheid, en PETRUS COMESTOR in de Bijbelfche Gefchiedbefchrijving. Dathet Kerkelijk Regt tot hier toe op de HoogefchoolX 5 ,«

VBOKKVHoofdft.na C. GJaar 1073tot 151733° K E R K E L I J K Ete Bologna nog niet openlijk geleerd werd, gelijk herWereldlijk Regt, gelijk het ook nog aan eene methodiekeof gefchikte verzameling van Kerkelijke wetten•ontbrak, zoo als het Wereldlijk Regt voor zich vondin het Wetboek van JUSTINIAAN , waar bij mis.fchien de klagt kwam van den Heil. BERNHARD , datmen het Romeinfche Regt aan het Pausfelijke Hofaannam, en zijne vermaning aan GRATIANUS , hoehet zij, het één en ander fpoorde dezen Monnik op,om in 1151 eene verzameling te leveren voor het KerkelijkRegt, welke tevens eene Sijstematifche uitleggingbehelzen zou, en bijzonder ten oogmerkhad, de Kerkelijke wetten te vereffenen en met malkanderenovereen te brengen, waarom hij ook dit werkConcordia, (of Concordantia,) discordantium Canonumnoemde, gemeenlijk heet het zijn Decretum,INNOCENTIUS III heeft het aangehaald met den naamvan Corpus Decretorum.Dit werk beftaat uit drie Deelen. Het eerfte heetDistinctiones, waar in GRATIANUS handelt van hetregt der Bisfchoppen en Geestelijken in het algemeen;het tweede heet Cauf

G E S C H I E D E N I S . 33»faar »«0 daar zijne goedkeuring toe, en GRATIA-Ls zele werd benevens den KanunnikBELLAPECORA tot eerfte Hoogleeraren m het KerkemRegt volgens dit handboek aangefteld; ook verordendedeze Paus in het jaar .*>, *« derrieAkademifche eeretrappen van 2?W

VBOEKVHoofdft.na C. G.J a ano73.tot 1517.53* K E R K E L I J K Eniet weinig toe, dat men al fpoedig te Romev a nhetzelve gebru.k maakte tot het béflisfcn van «.fchdlen welke bij appel daar gebragt waren. Ookduurde het niet lang, of het werd ook aangenomenop de Univerfiteit van Parys, ook in Duitschlanden elders. Niet alleen de volledigheid der verzameling,de wetenfchappelijke leerwiize i„ dezelveJiaar voornamelijk de zorg van GRATIANUS, om het"ausfehjk gezag te handhaven, en het gebruik van100 vele Decreten en Brieven, wier echtheid met1 egt in twijfel getrokken werd, waar door menïg-'uldige zaken bij appel voor het Roomfche Hof terl «flisfing kwamen, waren voornamelijk de redenenraarom de Paufen dit werk ten fterkften begunfhv!d en, en dat hetzelve het eerfte Deel van het PausfelijkeVerhoek: Corpus juris Canonici genoemd, uitmaakt,•nders heeft GRATIANUS menigvuldige en grooten «sflagen in hetzelve begaan, waarom zelfs in laterti Iden verfcheidene Paufen de verbetering derzelveh mben laten ondernemen; voornamelijk is zijn werkG ttfierd door de menigvuldige onechte DecretenVI elke hij aangevoerd en ten grondflag gelegd heeft!Het is uitdien hoofde niet te verwonderen, dat dezevt rzamelaar in het vervolg door Schrijvers zelfs vanzi ne eigene Kerk meermalen is doorgeftreken, fchoonhe t tevens waar is, dat men in ditzelfde werk veel01 tmoeten zal, hetwelk belangrijk is, leerzame overbiJffelen van het aloude Christendom, fporen var,m< Mgjuldige Kerkelijke mngtingen en gebruiken derou de Chnstenen, waar uit men zien kan, hoe veelde latere denkwijze en inrignng van de oorfpronke-

G E S C H I E D E N I S . 353lijke is afgeweken, hoe min het ook het oogmerkvan GRATIANUS geweest is, die te doen opmerken. VZoo leeren de plaatfen van HIERONYMUS , welke ] ïoofdlt.ia C G.hij (*) aanhaalt, dat 'er in de allereerfte Kerk nog \;aario73.geene eigenlijke Bisfchoppen, maar alleen Ouderhn- j ;ot 1517-gen en Kerkendienaars geweest zijn. Uit eene plaatsvan AMBROSIUS, welke hij (f) bijbrengt, dat tentijde van denzelven nog geene meerderheid aan denApostel PETRUS in de Kerk toegekend, maar PAULUS volkomen aan denzelven gelijk geacht is geworden(§). Voorts onder foortgelijke plaatfen, welkemen getuigenis/en der waarheid gewoon is te noemen,is de volgende merkwaardig uit eene redevoeringvan den Heiligen BONIFACIUS , eerften Aartsbisfchopvan Mentz, in de VIHfte eeuw (»*). Dezezegt daar: „ Wanneer de Paus nalatig ten aan-„ zien van zijn eigen en zijner Broederen heil, on-" nut en bedrijveloos in zijne handelingen, boven" dien zwijgende , wanneer hij iets goeds kaï Iuitrigten, waar door hij zich zeiven en allen no S" meer benadeelt, bevonden wordt; zoo zal hii" zeker ontalüjke menfchen bij geheele fcharen me t" zich, als den eerden flaaf der hel, medeflepen*, welke met hem door vele ftraffen geftraft zulle1" worden enz." Zulke en dergelijke plaatfen, dl ebii GRATIANUS voorkomen, hebben aan fomtm? eJPn 1-(*) Dist. XCIII. C. 24. p. 273- D'st. XCV. C. >•pag. 228. (t) Cauf. II. Qu*fl- VII. C 37- P- 4' \-i.(J) BÖHMER de varia Decreti Gratiani forturia§XL(**) Di/t. XL, C. 6. p> H7-VBOEK

VBOEKvHoofdft.na C. GJaar I073.tot 1517.VerzameiingenvanPausfelijkeDecretalen.zulke Decretalen ongemeen, inzonderheid onderALEXANDER III, federt het midden der Xllde eeuwzoodat STEVEN , die federt het jaarU o aBisfchop'van Doornik was, aan den Paus klaagde over hetmdoorkomelijk woud van Decretalen, die onder dennaam van ALEXANDER III voor de Kerkelijke Geregtshovenaangehaald werden, waar tegen de oudeheilige Canones verworpen en uitgefpogen werden.j .n plaats der Sijnodale befluiten, voegt hij 'er bij,i loor welke thans niets meer beflist wordt, gelden1 ;nkel deze Brieven, die misfehien voor geld, onder< len naam van den Paus van Rome, verdicht en op./ gefield zijn. Men ondernam al vroeg eene verzandingvan zulke Pausfelijke Decretalen. IBOH-(334 K E R K E L I J K EProteftanten gelegenheid gegeven, om van hem zeiventegen de Roomfche Kerk gebruik te maken (*>Daar GRATIANUS meestal ongelukkig Haagde in*het vereffenen der Kerkelijke onderling dikwijls ftrijdigewetten, gaf dit, gelijk wij gezegd hebben,veelvuldige aanleiding, dat men zich naar Rome aanden Paus vervoegde, om beflisfing der daar uit ontftaneverfchillen. Dit gaf gelegenheid tot eene memgtePausfelijke Brieven, in welke deze vragen befiisten bepaald werden, Epistolz Decretales , korthetdsbalveDecretales genoemd, hoedanige ook reedsvoorheen en al federt de vierde eeuw voorkomen ;doch, alzoo thans het oppergezag van het RoomfeiteHof algemeen erkend werd, vermenigvuldigdenMER(*) J. CHR. PFAFF, Dogmata Protestantium ex Jure'anonico comprobata Tubing. i 7i 2, 1722. in tfo.

G E S C H I E D E N I S . 33?M E R(*) heeft 'er eene in het licht gegeven, welke VBOEKwaarfchijnlijk de oudfte is: Decretales Alexandn VIII. in Concilie Lateranenfi HL General, a. U79- Hoofdft.ia C. G.Celebrato editae, en een tweede: Appendix ad CmciliumLateranenfe HL ftaat bij HARDUINUS (t> tot 1517.Jaar 1073.Vervolgens verzamelde BERNHARDUS CIRCA , Proostte Pavia, naderhand Bisfchop te Faenza, ter aanvullingvan bet werk van GRATIAAN ,de Decretalen ,die nog buiten deszelfs verzameling verltrooid, hieren daar omzworven, onder den titel: BrerianumExtravagantie, om van geene andere te fpreken.Eindelijk kwamen 'er verfcheidene verzamelingenvan Decretalen uit op Pausfelijk gezag, onder l *NOCENTIUS III, die tot bet jaar 1,15 geregenh o e f ten onder zijnen opvolger, HONORIUS 111.[Doch' even hier door vermeerderde bij het aantader Decretalen de moeijelijkheid van derzelver gebruik bij de Geregtshoven, waarom GREGORIUS IXdie in het jaar 1227 den Pausfelijken Stoel beklom iuit de voorgaande verzamelingen eene nieuwe eimeer bruikbare liet vervaardigen , waar toe hij zielbediende van RAYMUNDUS VAN PENNAFORT , ( vhet Latijn de Penna forti, ) bekend door zijne:üver in het bekeeren der Arabieren, die in het jas» 7 5in het IOofte jaar zijns ouderdoms overleden »en in het jaar 1601 door KLEMENS VIII orider d eHeiligen van zijne Kerk geplaatst is. De verzamtling door hem tot ftand gebragt, voert den titdi.(*) Append. ad Corp. Jur. Canon. T. II. p. i8i-34(t) Acta Contill. T. VI. P. U. p. 1694.

VBOEKVHoofdft.na C. G • felijk Wetboek.Jaario73tot 1517Omcn-«inse.Extra vagames.33

G E S C H I E D E N I S . 337gens nog eene nieuwe verzameling bij, onder den VBOEKtitel: Extravagante: Joannis XXIII, met welken Vnaam men zulke Decretalen beteekende , welke na ioofdft.ia C. G.de vorige verzamelingen gegeven waren, ook kunnendeze dus genoemd zijn, omdat zij niet, gelijk :ot 1517.[aar 107 3.de voorgaande, door eene Pausfelijke Bulle bekrachtigd,en aan de Hoogefcholen gezonden zijn. Hierbij werd eindelijk kort na het jaar 1484 nog eeneverzameling gevoegd, onder den naam van ExtravagantesCommune:, omdat zij bevelen van 25 Paufenbevat, van URBANUS IV in het jaar 1262, totSIXTUS IV in het jaar 1483.CorpusOp deze wijze is federt het midden der XTIdeJuris Cauonici.eeuw tot tegen het einde der XVde het PausfelijkWetboek onder den naam van Corpus Juris Canoniet , volledig gemaakt. Andere vervolgen van hetzelve zijn in het groote Roomfche Bullarium te vinden, hetwelk tot 1758 XVIII Deelen in Folio bevatDaar zijn verfcheidene uitgaven van hetzelve bezorgd fonder anderen heeft Paus GREGORIUS XIII in he tjaar 1582 eene door geleerde mannen laten bezorge 1te Rome in vier Deelen in Folio, naar welke dParysfche uitgave gevolgd is in het jaar 1687 i 1twee deelen in Folio. Doch de eene en andere i sver overtroffen door de uitgave te Halle in het jat r1747 i n Quarto, welke JUSTUS HENNING BÖHME *.bezorgd heeft, in welke hij wel den tekst onverai 1-derd gelaten , maar tevens uit verfcheidene ouc eHandfchriften en uitgaven eene menigte verfchillenc ,elezingen verzameld heeft, behalve zijne geleerde aai 1-merkingen, en voor elk Deel eene Inleiding. Dis r.XVII. DEEL. Yle

V de varia Decrcti Gratiani fortuna en de Decretall.BOEKPontiff. Romanor. variis Collectionibus et fortuna;VHoofdft. eindelijk heeft hij 'er een volledig Register of Bladwijzerachter geplaatst.na C. G.Jaar 1073.tot 1517. Men zal zich niet verwonderen, dat, gelijk het338 K E R K E L I J K EWetboek van JUSTINIAAN , dus ook dit der Pausfenvele uitleggers gehad heeft, die men gemeenelijkCanonisten noemt. Zij hadden reeds in de Xllldeeeuw hunne voorgangers onder anderen in den PausINNOCENTIUS IV, die het eerst eenen Commentariusover de vijf Boeken der Decretalen gefchrevenheeft; wien naderhand velen gevolgd zijn.In de Griekfche Kerk, waar men het KerkelijkRegt bleef afleiden uit de eerfte Kerkvergaderingen:n Kerkleeraars, en wier hoofd, de Patriarch vanKonftantinopokn, zich niet tot Wetgever had opgeworpen,had men daarom ook weinige Canonisten3f Schrijvers over het Kerkelijk Regt. Men hielddch aan de fchriften van FOTIUS , ZONARAS en3ALSAMON. Het gebruik van dezelve gemakkelijk tenaken, was het eenige, dat men verlangde. Teni hen einde fchreef omtrent het jaar 1315 de MonnikI :n Priester, ( iêofAaixyjf, ) MATTHEUS BLASTE-1 tES een Alfabetisch Zamenftel, ( Xvyrxy/Ax KOLT01•b'J^woV,) van alle onderwerpen, welke in de Heiigeen Goddelijke Kerkelijke Wetten begrepeniJjn (*).Gelijk de magt der Pausfen ongemeen geftaafdwerd ,Canonisteu.GriekfcheCanonisten.Pausfelij-(*) BEVERIDGE Syfiod. f. Pandect. Canon. SS. Apost.i r Concilior. T. II. ƒ>. II. ƒ>. 1-272.

G E S C H I E D E N I S . 339werd, door het bovengemelde Pausfelijke Regt ,terwijl men, gelijk wij in de Gefchiedenis der Pau-,fen gezien hebben, naderhand vruchtelooze pogin- | ioofdft.gen aanwendde, om deze magt te beperken en het i ia C. G.aario73.oude Kerkelijke Regt te herftellen; zoo wisten de • ot 1517.Paufen deze hunne magt op eene meesterlijke wijzeceLegatedoen gelden, door allerwegen hunne Legaten of;en.Afgevaardigden te zenden, die niet alleen hunne bevelenoverbragten, maar met de grootfte ftoutheid,willekeurig te werk .gingen. De Koningen van Engelandbezaten wel het voorregt , dat hun geenApostolisch Legaat mogt toegezonden worden, indienzij dit niet zelve uitdrukkelijk begeerden; doch ditvoorregt was enkel een fchaduwregt, volgens MAT-THEUS van Parys (*), alzoo de Paufen zich aanhetzelve weinig kreunden, en in allen gevalle Gevolmagtigdenonder eenen anderen naam zonden.Het volgende verdient uit dien Gelchiedfchrijverovergenomen te worden. Wanneer in het jaar 1237de Koningen van Engeland en Schotland te Torkeene bijeenkomst hadden, om daar, onder bemiddelingvan eenen Pausfelijken Legaat, over vrede tehandelen, gaf deze zijn verlangen te kennen, omook in Schotland te komen, ten einde daar de Ker.kelijke belangen te regelen. Maar de Koning var 1dit Rijk beduidde hem: dat men nog nooit eenerPausfelijken Legaat in Schotland gezien had, di

V340 K E R K E L I J K EKoning 'er bij: dewijl men u als een heilig manBOEXroemt; zoo vermaan ik u, als gij misleiden in mijnVHoofdft. land komen mogt, dat gij u voorzigtig gedraagt,na C. G. opdat u geen ongeluk wedervare. Want daar wonenonhandige boschmenfehen , die naar menfchen-Jaano73.tot 1517.bloed dorsten; ik zelve ben niet in ftaat hen te beteugelen; als zij u zouden aanvallen, kan ik hen nietterug houden. " Op deze waarfchuwing bleef deLegaat in Engeland.De Paufen gebruikten tot deze LegatenmeestalItalianen , Kardinalen , Bisfchoppen , Monniken ,Paufelijke Hofprelaten en Hofbedienden; niet zeldenechter verkozen de Paufen daar ook Bisfchoppentoe van het land zelve, waar zij dezen postzoudenbekleeden; men weet ook, dat de Aartsbisfchopvan Saltsburg zich geboren Legaat van den Heil.Stoel in Duitschland noemt. Over het algemeenhadden deze Legateneenen kwaden naam , omdatzij zich eene menigte willekeurige handelingen enbuitenfporighedenzoo wel van heersch - als vanhebzucht Veroorloofden, zoodat de Bisfchoppen zelvezich over hen beklaagden,dewijl overal waarrij kwamen, de regten der Aartsbisfchoppen en Bisfchoppenweinig golden. Van daar dat fommigeVorsten en Volken weigerden hen te ontvangen, enten Paus uitdrukkelijk verzochten van hen verfchoondI e blijven.GeldfchnttingenEenige van de menigvuldige beflemmingen dezeraan ' Legaten was het opleggen of inzamelen van zekerede Paufen ^

G E S C H I E D E N I S . 341betalen moesten. Om niet te fpreken van de verbazendegeldfommen, welke opgebragt werden, als 't V%BOEKware, ten behoeve der kruistogten, of bij andere, loofdft.gelegenheden, ten dienste, zoo het heette, van demC. G.[aar 1073.Kerk, voor Pausfelijke gunstbewijzen, dispenfatien, :ot 1517-voorregten voor titulen en waardigheden, voor hetPallium der Aartsbisfchoppen enz., 'er werden vangeheele Natiën jaarlijks gefchenken aan den Heil. PETRUS of van cijnspligtige Vorsten aan hunnen Leenheerden Paus opgebragt. Zoodanig was de St.Pieterspenning in Engeland federt de VMtte eeuw,in Polen federt het midden der Xlde eeuw; in Denemarkenmisfchien al vroeger. In Zweden federthet jaar 1152. Waarfchijulijk ook omtrent denzelfdentijd in Noorwegen. Eindelijk weet men , datHENDRIK II, Koning van Engeland, ten einde detoeftemming van den Paus te verkrijgen, om Ierlandte veroveren, denzelven in het jaar 1159 aangeboden heeft, jaarlijks van elk huis in dat eilaas[eenen penning te zullen betalen.Nog gewigtiger waren voor de Paufen de Leenscijnfen, die zij van verfcheidene Vorsten trokkenAls het groot ontwerp van GREGORIUS VII ten uitvoer gebragt was, zouden bijkans alle Vorsten va 1Europa Vafallen van den Heiligen Stoel geworde 1zijn, en als zoodanigen eene jaarlijkfche fchattin ghebben moeten opbrengen. In de Gefchiedenis diiPaufen hebben wij gezien, hoe de Noormannifc)eVorsten in Neder • Italië van den Paus afhankelikgeweest zijn. Met WILLEM den Veroveraar mislute het ontwerp van den Paus GREGORIUS ; bet srY 3fl e-

342 K E R K E L I J K EV gelukte het zijnen opvolger INNOCENTIUS III, diéBOEKEngeland en Ierland van zich leenroerig maakte,VHoofdft gelijk in de Gefchiedenis der Paufen verhaald is; opnaC. G, gelijke wijze heeft een Koning van Arragon en eenJaario73.Spaanfche Graaf zich leenroerig aan den Paus erkend;insgelijks waren de Koningen van Portugal,tot 1517.federt den oorfprong van hun Rijk, Vafallen van denPaus; en hoewel het eenigzins twijfelachtig is,evenwelwaarfchijnlijk ook de Koningen van Denemarken.AfhapkelijkheidDus waren vele Vorsten in der daad Vafallen vanden Paus , en over het geheel moesten zij dezelvennaar de oogen zien, hoe zeer velen van tijd totder Vorstenvan dePaufen. tijd daartegen worftelden; en fchoon de Paufen gedurendehun verblijf te Avignon de Koningen vanFrankryk ontzien moesten, handhaafden zij hunnehoogheid des te ftouter tegen andere Vorsten, jawisten niet zelden de Koningen van Frankryk listignaar hunnen zin te buigen. Na alle pogingen, totbeperking van hunne magt, zag men, zoodra de»roote fcheuring een einde genomen had, Keizer SIGISMUND met den grootften eerbied het paard vanMARTYN V bij den toom leiden, FREDERIK IIIwas geheel gehoorzaam aan de Paufen , en zelfsMAXIMILIAAN, die de bezwaren der Duitfchers hadaten verzamelen , keerde eerlang uit ftaatkundige1 )ogmerkeu weder tot de vorige onderwerping aan( len Paus terug; zelfs moesten de Franfche Koningen1 .ODEWYK XI en XII, niettegenltaande zij met de1 'aufen oorlog voerden, eindelijk tot die onderweriingwederkeeren.INiet

G E S C H I E D E N I S . 343Niet alleen gingen de Vorsten voort, met allendiepen eerbied aan de Paufen te bewijzen, zoo alsknielen, den voetkus, het houden van den ftijgbeu- „,el enz., maar zij erkenden ook allen meer of min n.de hoogheid der Paufen ; van wier uitfpraak ookccVSOF.KVjofdft.C. G.ario73«t I5I7»in fommige landen afhing , wie de Rijksbeftuur- -der zijn zou, waar van Hongaryen met het eindeder Xlltde en begin der XlVde eeuw een treurigvoorbeeld opleverde, alwaar na den dood van honingANBREAS III, den laatften Koning uit het ge-(lacht van Arpad, binnenlandfche verwarringen ontftonden,veroorzaakt, doordien de Paus den Hongareneenen Koning wilde opdringen.R.egtenWel is waar, dat de Vorsten meermalen pogingendeden , om hunne regten tegen den Paus te ten inder Vorshandhaven, maar het ontbrak den meesten aan verftand,moed en ftandvastigheid; weinigen waren geKerkelijkezaken.lijk aan WILLEM den Veroveraar, FREDERIK I enH FILIPS de Schoone, en MANFRED, maar integendeelgedroegen de meesten zich zoo laf of bijgeloovigals Koning JAN zonder land in Engeland ende Heilige LODEWYK in Frankryk. - Tot in deXlde eeuw hadden de Keizers en Koningen het regtuitgeoefend, om Kerkvergaderingen bijeen te roepen, op dezelve eenigermate het voorzitterfchap tcbekleeden ; aan de Bisfchoppen Kerkelijke wetter,voortefchrijven, welke het gemeene welzijn vorderde;of die, welke van de Bisfchoppen ontworpen waren, te bekrachtigen; maar het één en andedurfden zij gedurende dit tijdsverloop niet meer wagen. Zelfs moesten zij vaak dulden, dat m hunn6Y 4

VBOEKVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 15.7.344 K E R K E L I J K Eeigene landen door hunne Bisfchoppen de ban overhen werd uitgefproken. De Franfche Koningen hieldenwel vergaderingen van hunne Geestelijken , maarop dezelve verfchenen dan ook Wereldlijke Grooten,zoodat deze vergaderingen eigenlijk Parlementenwaren, gelijk zij naderhand genoemd zijn, inwelke echter ook Kerkelijke wetten gegeven werden.Mgemeene Kerkvergaderingen waren wel eens de:oevlugt der Vorsten, en zij beriepen zich op dezelve,maar de Paufen wisten of derzelver bijeentomftente verfchuiven, of ze naar hunnen wil tewenden, of vruchteloos te maken.De Vorsten konden ook in dit Tijdvak de Bisshoppenin hunne landen niet meer benoemen, eniet had dikwijls zelfs moeite in, om de verkiezing1lerzelven naar hun genoegen te doen uitvallen; bij]iet ontftaan van vetfchillen in de verkiezing plagtie beflisfing aan hen te Haan , maar ook deze werdiun door de Pausfen onttrokken, die ze zich zeivenlanmatigden. De Gefchiedenis van den twist over< le Investituur heeft ons ook doen zien, hoe veel1 nen den Vorsten zelfs van hun wereldlijk regt over( Ie Bisfchoppen, als hunne onderdanen, van tijd tot1 ijd heeft onttrokken, alles onder voorwendfel van< ie vrijheid der Kerk voor te ftaan en te handhaven,( n men zag het gevoelen, dat de Vorsten regt had-(!en om de Geestelijkheid te beleeneri, als eene kettBiij aan, en noemde het Simonie.Over de Kerkelijke goederen en derzelver beduurI adden de Vorsten en bijzonder de Keizers, insgejkstot hier toe velerhande rekten liuitgeoefend.Ge-

G E S C H I E D E N I S . 345Gelijk zij zelve den titel van Voogden of befcbermersder Roomfche Kerk, (Advocatus Eccle/ia Roman

346 K E R K E L I J K EV men maken wilde. Heel zelden waagden het deBOERVorsten, Bisfchoppen of Abten gevangen te nemen,VHoofdft. af te zetten , of op eenigerhande andere wijze tenaC. G. ftraffen. Wanneer dit al gebeurde, dan was het,Jaar 1073.tot 1517. wanneer zij met de Paufen zelve in twist waren,en de Prelaten de partij der Paufen tegen hunne eigeneLandsheeren namen.Bij het verlies van zoo vele oude regten, vindtmen echter fporen van een nieuw regt in Kerkelijkezaken, hetwelk de Keizers nog tot in de vorigeeeuw uitgeoefend hebben. Men noemde dit het regtder eerfte Beden, (Jus primarum precum , ookprimiti

G E S C H I E D E N I S . 347tot een beginfel aangenomen, dat zij in den naamvan den Godsdienst op alle gebied , magt en rijkdommenaanfpraak mogt maken; Kerk en Staat vva- ioofdft. ,ia C. G.ren niet alleen naarijverige mededingers, maar moestenbijna als vijanden aangezien worden. Een Schrij;ot 1517.aar 1073.ver van geleerdheid en aanleg tot vrije onderzoeking,PETRUS DE MARCA, zocht wel in zijn werkde Concordia Sacerdotii et Imperii, de ergernis wegte nemen, door aan te wijzen, dat de kerkelnkemagt aan de Wereldlijke ondergefchikt zijnde, betdedoor malkanderen onderfleund, tot een gemeenfchappelijkdoel in de aangenaamfte overeenftemmingbehoorden voort te werken; maar al zijne verzach,tingen, welke hij aanhaalt, bewijzen flechts datbeider oneenigheid eeuwen lang voortgeduurd heeft,en zoo lang onvermijdelijk gebleven is, tot den misleidenChristenen de ogen geopend zijn, met betrekkingtot de bron van deze rampzalige fcheuring, mhet misbruik van den Godsdienst tot heersch- enhebzucht. ....Het ontbrak evenwel nooit geheel aan eerlijkeGeestelijken, die deze verdeeldheid met des te mee.droefheid befchouwden, hoe fchijnbaarder door dezelve de tegenwerping werd, als of het Christendonmet het gezag en de rust eener wettige burgemjtalregering niet beftaan kon; dus vond men ook tegeiLhet einde der Xlde eeuw, toen de oorlog tusfcheiKerk en Staat in vollen vlam was, eenen Monni!>in het Klooster Fleury, HUGO VAN ST. MARIA1die in een bijzonder gefchrift deze beide magteitzochVBOEKV

VBOEKVHoofdft.na C G.Jaar 1073.tot 1517.348 K E R K E L I J K Ezocht te vereenigen (•>.Hij ftelde in hetzelve, datde Wereldlijke magt van God oorfpronkeliik was,die aan de menfchen Overheden gegeven had; vervolgenshandelt hij van de pligten van eenen 'wettigenKoning enz. Ten aanzien van de Priesterlijkewaardigheid ftelt hij, dat de Bisfchop van God hetvoorregt ontvangen heeft, om den Hemel te openenHi te fluiten, hij is aan den Koning ondergefchikt,maar deze eerbiedigt hem, uit liefde tot CEIRISTUS.Hij bekleedt de plaats van den Zone Gods op aar-Je. Men moet daarom de Bisfchoppen vereeren,Üs Sleuteldragers, (Clavicularii,) van het Hemelrijk,en Rigters der menfchelijke euveldaden. Iniet tweede Boek van dit werk beweert hij, dat Godzelve twee magten in zijne Kerk heeft ingefteld, deKoninklijke en Priesterlijke; wanneer deze ma'gtensich vereenigen, verfpreiden zij geluk over het1 nenschdom , en hij berispt zoo wel de Paufen als< le Vorsten, dat zij zich wederzijds meer dan bilijkwas, hadden aangematigd. In der daad, heeft]leze Schrijver veel goeds gezegd, maar de ouderooroordeelen in haar geheel latende, bijzonder dat4 'an twee eigenlijke magten, de Wereldlijke en Geeselijke,als van God zeiven op de wereld ingefteld,11 :on hij de waarheid niet behoorlijk in het licht\ >rengen , en dit vooroordeel was in der daad de< luurzame bron van de aanhoudende verfchillen.De(*) Tractatus de regia potestate et Sacerdota/i dignI att in BALUZ. Misccll. L. IV. p. c-68.

G E S C H I E D E N I S . 349De oorlogen tusfchen de Keizers en Paufen gavenvervolgens aanleiding, dat regtskundige mannen terverdediging der Vorsten de pen opvatten, en dere-ten der Vorsten in Kerkelijke zaken behandelden.Zoo is ons in het voorgaande gedeelte der Gefchiedenisreeds bekend geworden het vermaarde Boek:VerdedigersvanDefenfor Pacis, hetwelk MARSILIUS van Padua enJOAN van Jandun in het jaar 1324 met dit oogmerk de regtender Vorsten.voor LODEWYK van Beyeren hebben uitgegeven.Ook hebben wij reeds van den moedigen tegenftreverder Paufen, WILLEM OCCAM, eenig bengt gegeven,maar deze heeft behalve de reeds elders genoemde,nog meer werken gefchreven,onder andereneen gefprek tusfchen een- Leeraar en een' Leer*Hng, (Diahgusinter Magistrum et Discipulum gin welks eerfte Deel onderzocht wordt, of het aarde Godgeleerden of aan de Canonisten toekomt, orrte oordeelen, welke leerftellingen Katholijk of Kettersch zijn?Onder anderen bewijst hij in het vijfdeBoek van dit Deel, door getuigenisfen en voorbeelden, dat zelfs een wettig verkozen Paus tot ketterij vervallen kan, en dat de Paus alszins zijnet 1rigter op aarde hebbe , en dat deze rigtergewonelijk de Keizer zij. De tweede verhandeling loopt bepaaldelijk over de regten van het Roomfche RijkIn Frankryk waren 'er verfcheidene Schrijvers, dide regten der Vorsten in gefchrift handhaafden, ee 1Dominikaner Godgeleerde, JOAN van Parys, die i 1het jaar 1306 ovetleden is, PETRARCHA in Itahe >RAOUL, (OfKUDOLF,) DE PRAELLES, (of PRRSLES ) FILIP VAN MATZURES enz. Doch voorn;'miVBOEKVHoofdft.aa C. G.[aario73.tot 1517.

VBOEKVHoofdft.na C. GJaario73lot 1517,Afhankelijkheidder Bisfchoppenvan denPaus.350 K E R K E L I J K Emelijk GREGORIUS VAN HEIMBURG , van wien reedsvoorheen gefproken is; doch zonder iets wezenlijksuit te werken, gelijk ons de Gefchiedenis der Paufengetoond heeft.Daar de Vorsten zelve zoo afhankelijk waren vande Paufen, moet het ons niet verwonderen, dat deGeestelijkheid, dat is de Bisfchoppen, want van deMonniken fpreekt het van zelve, aan hun onderworpenmoesten zijn. Zij hadden zelve eerst gearbeidom de grootheid der Paufen te bevorderen,maar zagen zich in vervolg van tijd genoodzaakt,om hen naar de oogen te zien, en zich door hungezag te dekken ter behouding van de goederen eninkomften, welke zij zich ten nadeele der Wereldlijkemagt verkregen hadden. De Paufen vervuldenwillekeurig verfcheidene Bisdommen , zij verbodendikwijls aan de Domkapittels eenen Bisfchop te verkiezen,en behielden zich de begeving van anderenvoor. De Metropolitanen verloren hun regt, hetwelkzij voorheen geoefend hadden , om de Bisfchoppenonder hun regtsgebied te bevestigen, integendeelmoesten zij zelve hunne bevestiging van denPaus ontvangen, en voor het Pallium aan denzelvenaanzienlijke geldfommen betalen, als ook hunnegeloofsbelijdenis overzenden; welk een en ander binnendrie maanden na hunne inwijding gefchiedenmoest. Zelfs vorderden de Pausfen eenen eed vanalle Aartsbisfchoppen en Bisfchoppen, waar bij zijzich tot gehoorzaamheid aan dezelven verpligtten.—1Uit dit een en ander vloeide fpoedjg voort, dat deBisfchoppen ook allengs hunne afhankelijkheid vande

GESCHIEDENIS.SS*6e Paufen in hunnen titel te kennen gaven. Nog in VBOEKde XUde eeuw fchreven zij zich enkel van Gods genade.In de XHIde eeuw integendeel verfchijnen Soofdft.Via C. G.de Bisfchoppen met hunne titels van de genade Gods[aano73.en des Heiligen Stoels. Ook hadden zij van den tot 1SI7.Paus veel te vreezen, zelfs dat zij door hem ajgezetwerden van hunne ambten en waardigheid. Zookwamen 'er in het jaar 1153 twee Kardinalen, alsLegaten van E U G E N I U S III, met zulk een oogmerknaar Duitschland; door hen liet Keizer F R E D E R I K Iden Aartsbisfchop H E N D R I K van Mentz afzetten enzijnen Kanfelier in deszelfs plaats verkiezen. DiezelfdeKardinalen velden een gelijk vonnis over BURH A R D , Bisfchop van Eichftad, met verlof des Keizers-,maar als zij met den Aartsbisfchop Maagdenburgen andere Bisfchoppen op gelijke wijze wildenhandelen, belette F R E D E R I K hen, en liet hunaanzeggen, om weder naar Rome te reizen. Hoezeer ook de Bisfchoppen meestal zich door hunneonkunde aan den Paus gewillig onderwierpen, echter waren 'er nog van tijd tot tijd, die koen genoeswaren, om zich te verzetten. In het jaar 1213 weigerdedus M A U R I T I U S , Bisfchop van Poitiers, ziel 1te onderwerpen aan het oordeel van eenige door dei tPaus daar toe gevolmagtigde Geestelijken, zeggendedat hij in zijn Bisdom Bisfchop en Paus wildzijn. Ook beklaagden zij zich menigvuldig ove rhet heerschzuebtig gedrag van de Pausfelijke Legaten. De Provinciale Sijnoden werden weinig mee tdoor de Metropolitanen gehouden en niet dan t megoedkeuring van den Paus, en om deszelfsDecrete. t1

;1ïemen , en zulken, die zelve magtige en rijke Vors1 en waren, wilden liever onder een Geestelijk-weeldlijkOpperhoofd hunne magt en rijkdom behou-11 len, dan weder vernederd te worden tot Opzieners< :n Leeraars der Kerk.Vergeefs dus had men zich te Konftans en te Bazel1 teraoeid, om aan de Bisfchoppen hunne oude waarligheidte herftellen; hen minder afhankelijk van de1] >aufen te maken; hunne vrije verkiezingen, met afchaffingvan de Pausfelijke Refervatien , weder in tei1 roeren, en hun een aandeel in het Kerkbeftuur in teI uimen. De Franfchen beweerden daar zelfs, dat de\35a K E R K E L I J K EV ten uitvoer te brengen; maar voornamelijk verlorenBOEKde Bisfchoppen veel van hun gezag door de menigvuldigeberoepen op het Roomfche Hof, waar doorVHoofdft.na C. G. ie zaken aan hun regtsgebied onttrokken werden.Jaar 1073.tot 1517. Het laatfte gedeelte van dit Tijdvak bood wellen Bisfchoppen meer dan eene gelegenheid aan ,)m hun gezag op den voet der vorige eeuwen teïerftellen, indien zij van dezelve hadden willen gejruikmaken.Op de herhaalde Kerkvergaderingen,/erfchenen zij trouwens weder als Afgevaardigden/an hunne Kerkgenootfchappen of Gemeenten , enjaven op dezelveook wetten ; maar zij leefdenneestal in twist met hunne Landsvorsten, en zagenlerzelver magt, door zoodanige vergaderingen, toe-Jisfchoppen meer waren dan de Kardinalen, die ei-i ;enlijke medehulpen van den Paus waren ; nader-] tand geloofden zij ook , door de PragmatiekeSanc-1 ie de voorregten hunner Bisfchoppen beveiligd tei ïebben; maar bij flot vervielen zij door het Concor-»

G E S C H I E D E N I S . 353cordaat weder onder de magt van hunne Koningen VBOEKen van de Pausfen. Ook wonnen de Duitfche Bisfchoppenweinig door het Weener Concordaat. Over Hoofdft.Vhet geheel werden, federt deze groote Kerkelijke na C. G.Jaario73.vergaderingen, de Bisfchoppen nog afhankelijker tot 15 ! 7.van de Paufen dan voorheen. Hunne verpligting,om hunne gehoorzaamheid aan den Paus met eeneneed te bevestigen, bleef voortduren. Hierom fchrevenzich vele Bisfchoppen en Aartsbisfchoppen nietalleen van Gods genade, (Dei gratia, mijerationedivina, pcrmisfione divina, Deo auctore;) maar ookte gelijk van de genade des Apostolifchen Stoels.Hoe zeer echter de Bisfchoppen en voornamelijk Resteneti goederenderde Metropolitanen onder hunnen Geestelijken Monarchvernederd waren, zij bleven evenwel nog aan Geeste-, lijkheid.merkelijke pverblijffeien van hun oud gezag en aanzien behouden. Men vindt fporen, doch hoe langer hoe zeldzamer, dat hun eernamen gegeven weiden, welke naderhand alleen aan de Paufen eigezijngeworden. De Abt BERNHARD van Clariveau. c'1noemt den Aartsbisfchop van Mentz Beatisfimu fPater en Sanctitas Festra in zijne Brieven, eldei skomt de titel Sanctisfimus Pater voor. Zij genote 1de hoogfte eerbewijzingen, zelfs van Koningen e nGrooten, zoo leidde Koning HENDRIK II van E> t-geland het paard, waar de Aartsbisfchop THOMA sBECK.ET op zat, bij den toom; ook hadden zij de nvoorrang boven alle Wereldlijke Grooten, zelfs b )-ven de bloedverwanten der Koningen , derzelver Gmalinnen en Kinderen alleen uitgezonderd.Reeds in het vorig Tijdperk hebben wij geziei >>XVII. DEEL.ZH

VBOEKVHoofdft.na C. G.Jaario73.tot 1517.354 K E R K E L I J K Ehoe de Geestelijkheid veie landerijen, fteden , kas*teelen, tollen, het regt der munte en andere land;*heerlijke regten bezat, door giften en gefchenken,maar thans verkregen zij ook veel door koop en ruiling,waar bij kwamen lecnen, welke hun opgedragenwerden, (feuda oblata,) of uit beginfelen vangodsvrucht, of dat men hun die goederen verkochtenweder van hen te leen ontving. Evenwel hadden,de Vorsten daar vervolgens ook hunne ftaatkundigeoogmerken mede, namelijk, om zich dus met dezaken der Bisdommen, Abdijen enz. te kunnen bemoeijen,waarom zelfs Keizers Vafallen van Bisfchoppenwerden. Van daar de groote Leenhovender Bisfchoppen, en ook fomtijds van Abten. DeBisfchoppen van Wurtsburg telden tusfchen de jaren1290 en 1303 onder hunne Leenmannen 13 Familienvan Vorsten en Graven, 5 uit den Heerenftand,370 uit den Adel en Ridderftand.Nog was het een tot hier toe ongewoon middel,waar door de Geestelijkheid goederen en bezittingenverkreeg , dat de Bisfchoppen aan het hoofd vanlegers Heidenfche Volken beoorloogden, en dezelvetot het Christendom noodzaakten, waar bij zij zicheen groot deel van derzelver land toeeigenden, enaan hun Kerspel trokken, ook werden in dezelvenieuwe Bisdommen aangelegd. Ook droegen verfcheideneKerkvergaderingen zorge, om de goederen3er Geestelijken te vermeerderen, door te befluiten,üat niemand zijn Testament of uiterften wil andersnogt maken dan in tegenwoordigheid van eenenparochiegeestelijken.Zoo was. het befluit ieenerKerk-

IG E S C H I E D E N I S . 35?Kerkvergadering te Ar les in het jaar 1275 (*), envan meer andere. Ligt begrijpt men, dat 'er geeneerfmaking, op deze wijze, gefchiedde, zonder dataan de Geestelijkheid en de Kerk gedacht werd;ook zorgde de Kerkvergadering ijverig , dat zulkeuiterfte willen fpoedig bekend gemaakt wetden, menlas op haar bevel eene lijst derzelven in deKetk voor,men deed gebeden voor de overledenen, en wekte deToehoorders op, om ten miniten een Vaderons voordezelve op te zeggen.De krutstogten waren insgelijks eene rijke bronvan winst voor de Kloosters, alzoo vele Grooten,Edellieden en anderen, hc ne goederen voor geringenprijs aan de Kloosters enz. verkochten of zelfswegfchonken, op de rijke verwachtingen, welke zi.in de landen der Ongeloovigen zich verbeeldden. Deaanwinlten, welke de Geestelijkheid voor zich ithet Oosten maakte, gingen wel alle weder verloren,maar de Ridderorde/is, welke uit deze kruistogterontftonden , bekwamen uitgeftrekte bezittingen irhet Westen , welke den grond van het Kerkelijkgebied vergrootten.En met dit al komen 'er in de fchriften der Gees.telijken van deze eeuwen menigvuldige klagten voor,over berooving en verlies van hunne goederen, ooizijn 'er in de Xlllde eeuw eenige Kerkelijke ftraffei Lop verfcheidene Kerkvergaderingen bepaald , tegei 1het zoogenoemde nederwerpen, dat is, in den ftij tvan het oude vuistregt der Duitfchers, gevangennemes »C*j HARDUIN. T, VIII. Act. ConciH. p. 728. Can. 8.Z aVBOEKVHoofdft.na C. G.Jaar 1073.tot 151?»

VBOEKVHoofdft.na C. G,Jaar 107 3.tot 15'.7.356 K E R K E L I J K E ,men van Geestelijken.Dit één en ander zou onbegrijpelijkzijn, indien men niet bedacht, dat de verbazendeaanwas van Kerkelijke rijkdommen den afgunstder Leeken te meer verwekte , hoe minderdezelve tot welzijn van het algemeen befteed werden,en dat de Bisfchoppen zich in allerhande [taalkundigeen krijgsverfchillen mengden,geest van die tijden,als ook dewelke zich in onophoudelijkeveden of bijzondere oorlogen openbaarde. Ook blijkthet, dat de Bisfchoppen, niettegenftaande deze kiagten,zich meer en meer bezittingen en zelfs landsheerlijkeregten verkregen. De Aartsbisfchop vanNiederoos, (Nidrofta, thans Drontheim,) in Noorwegen,beweerde zelfs in het jaar 1273, dat hetgeheele Koningrijk Noorwegenafhankelijk was.van zijn AartsbisdomNiettegenftaande het aanzien der Geestelijkheid dusten dezen tijde ten hoogften top geklommen was,vond men echter hier en daar ten allen tijde lieden,die beweerden, dat al deze uitwendige pracht enheerlijkheid voor de Opzieners derKerk niet voegde;fomtijds vonden zelfs de Geestelijken noodig,deze aanmerkingen,zoo veel zij konden, tegen tefpreken. Een der bekwaamftcn onder hen, OTTO,Bisfchop van Freyfingcn,kon niet nalaten,deze fnaarte roeren in zijne Chroniek ( * ): Den Lezer opmerkzaamgemaakt hebbende op de wonderbarefchikking van God, waar door ,hij zijne verdrukteKerk onder KONSTANTYN den Grooten zoo zeer(*) Prolog. L. IV. Ckrcnicor.ver-

GESCH1 E D È N I S. 357Vverhoogd had, dat heel fpoedig de Heeren der Wereldhet Opperhoofd der Kerk te voet gevallen enKoningen door denzelven geoordeeld zijn , erktnthij, dat hier eene vraag van gewigt ontuaat. „Sommigen," fchrijft hij, „gelooven, onder een voorwendfelvan Godsdienst, anderen met betrekking totde Wereldlijke waardigheid en de vermindering vanhet Koninklijk gezag, dat deze tijdelijke heerlijkheiden eere den Priesteren van CHRISTUS , aan welkende heerlijkheid van het Koningrijk der Hemelen beloofdis, niet geoorloofd zij; ook halen zij velegronden voor hun gevoelen aan. Twee perfonen,zeggen zij, zijn van God in de Kerk vastgefteld:de Priesterlijke en de Koninklijke. De eerfte moeide Sacramenten van CHRISTUS bedienen , en heKerkelijk gerigt met het Geestelijk zwaard houden >maar de andere draagt het ligchamelijke zwaard teeen de vijanden der Kerk, om de armen en deKerltegen den aanval der kwaden te verdedigen, de ondeugenden te ftraffen , en het Wereldlijk gerigt thouden. Dit zijn de twee zwaarden, welke in d eLijdensgefchiedenis des Heeren voorkomen; doe limen leest, dat PETRUS 'er maar één gebruikt heefGelijkerwijze dus tot het Geestelijke zwaard oc kGeestelijke bezittingen , dat is , tienden, eerfteh j*gen vrijwillige giften der geloovigen enz. beho )-ren-' zoo zijn aan het ligchamelijke alle aardfcl iewaardigheden, Hertogdommen, Graaffchappen en z.onderworpen. Maar God heeft gewild, dat dit c r-denlijk en niê*t verward , dat is, niet te gelijk inéén perfoon, maar afzonderlijk in de twee genoe: n-éZ 39»BOEKVHoofdft.tia C. G.}aario73.tot 1517*

358 K E R K E L I J K EV de, in zijne Kerk zijn zou. Geen van beiden magBOEKdus zich dat aanmatigen, wat den anderen toekomt.VHoofdft. Ook brengen zij vele getuigenisfen bij uit de Schrift,na C. G. als ook voorbeelden des Heeren en der Heiligen,Jaano/3.zoo als de woorden : Geef den Keizer, wat destot 1517.Keizers is! enz., den fchattingpenning, welken deHeer voor zich zeiven en voor PETROS betaaldheeft; de verklaring van den Apostel, dat alle magtvan God is, met welke hij niet PETRUS, die toenop den Roomfchen Bisfchopsftoel zat, maar denfnoodtlen en goddeloosten mensch NERO benoemdheeft, als den door Gods wil geftelden Koning deraarde. Voorts dat alle bezittingen uit de gunst derVorsten afkomftig zijn, bewijzen zij uit AUGUSTI-NUS."Op dit alles antwoordt Bisfchop OTTO het volgende:,, De Heere heeft zijne Kerk met wereldlijkewaardigheden, welke men Regalien noemt, willenvereeren; want dat dit volgens Gods fchikking gefchiedis, bewijst de boven opgegeven grond. Bovendien,het is niet geloofeijk, dat CHRISTUS zon:oegelaten hebben, dat zijne Kerk, zijne bruid, zijnligchaam, aan welke hij zijnen geest tot een' bruidfchatzal gefchonken hebben, door den geest derIwaling zou bedrogen worden. Men vindt boveniienmannen van onloochenbare heiligheid, van weiwenmen gelooft, dat zij in het bezit van deze we-I•eldlijke regten evenwel het Rijk van God verwordenhebben. Op deze en andere wijze kan men bevijzen, dat zoo wel KONSTANTYN regtmatig aan!I le Kerk Regalien gegeven heeft, als dat het dezege-

G E S C H I E D E N I S . 359.geoorloofd was, om die aan te nemen. _ Want,wanneer zij vragen, met welk regt de Koningen dezelvebezitten? dan antwoorden zij: door de verkie- , loofdft.ia C. G.zing des volks en het beftuur van God. Heeft dus jaano73.God daar niet onregtvaardig in gehandeld, dat hij ot I5»7«verordend heeft, dat de gemelde eere den Koningenzou toegedeeld worden: hoe veel minder mag menhem deswegens onregtvaardig noemen , dat dezelveeer naar zijne fchikking van dien perfoon, op deKerkelijken overgebragt is geworden. Eindelijk, indienhij volgens zijne befchikking zoo wel hier alsdaar gewild heeft, dat de verkiezing des volks ende overgave van den Vorst onderling zouden overeenftemmen:zoo moet men gelooven, dat noch deVorst dit onregtmatig overgegeven, noch de Kerkhet op eene ongeoorloofde wijze aangenomen heb[be Zegt gij, het was aan dien perfoon verguncgeweest, wat aan dezen wegens de heiligheid vailhun ambt noch betamelijk noch nuttig zij: zoo beken ik, geene andere uitvlugt te weten, dan da theilige mannen van zoo Apostolisch geloof en veidienften, als SILVESTER, GREGORIUS, ULRICH »eBONIFACIUS, LAMPERT , GOTHARD , ZOO Ve.VBOEKVanderen meer, deze regten bezeten hebben. Als iknaar mijn gevoel zal (preken, of de tegenwoordij ;everhooging der Kerk Gode meer behage, dan ha :evoormalige nederigheid, dan beken ik, dat ik zuil ;svolftrekt niet wete. De eerfte toeftand fchijnt bet ergeweest te zijn; deze gelukzaliger te wezen. Do. :hik voege mij bij de Roomfche Kerk, van welkeikgeheel niet twijfele, dat zij op de. vaste fteenr. >tsZ 4je-

360 K E R K E L I J K EV gebouwd is; ik geloove , dat men gelooven moet,BOEKwat zij gelooft, en dat zij hare bezittingen op eeneVHoofdft. geoorloofde wijze verkregen heeft. Want dat zijna C. G. door geene dwalingen verleid kan worden, bewijzenJaar 1073.tot 1517. de woorden: De poorten der Helle zullen haar nietoverweldigen; en dat haar geloof eeuwig blijvenzal, blijkt uit de woorden: Ik heb voor u gebe.den, PETRUS! dat uw geloof niet ophoude! Maardat door haar gezag en voorbeeld alle bedenkelijkheidin deze twistvrage weggenomenOver het gemeen vond de Geestelijkheid meer1 tracht van overtuiging in hare Excommunicatie en1 Tijdommen, (Indemniteit,) van alle belastingen eni chattingen, als ook van alle wereldlijk regtsgebiedi 1 Kerkelijke zaken beweerde; alleen werd zij, in1 iuitengewone gevallen, bij kruistogten enz. vrijwüiggefchat, zoo als door de zoogenoemde 1tiendeni an SaladynF aufen uitdrukkelijk, aan de Vorsten eenigebelas-ti ngen op te brengen. Zij hadden hun Kerkelijkr •gt(gebied, maar daar mede niet vergenoegd,zal worden,ligt in den geheimen zin der woorden : Steek afnaar de diepte, en werp het net uit om te vangen!"— De Bisfchop befluit daar mede, dat hijdoor deze opheldering niemand beletten wil, omdieper in dit onderwerp in te dringen : en in derlaad iemand zou ongemeen ligt te voldoen moetenïijii, wien zijn antwoord voldoen zou kunnen.Interdict , ook verdedigde zij hare regten met devereldlijke wapenen in de hand, gelijk zij ook hareenz., maar anders verboden haar detrok-k :n zij ook burgerlijke zaken voor hunne regtbank,waar

G E S C H I E D E N I S .tfiwaar in de Paufen hun de hand boden, en met hunvoorbeeld voorgingen.V. Door het een en ander kregen de Bisfchoppelijke j loofdtr.ia C. G.Regtbanken ook in deze eeuwen eene andere gedaan- i aario73.te. Zij plagten de waarneming derzelve in hunnen ot 1517.naam aan hunne Arcbidiaconi, (Aartsdiakenen,)Archidiaconienwelk Kerkelijk ambt reeds op het einde der IVdeeeuw was ingevoerd, aantebevelen, maar deze matigdenzich allengs dit regtsgebied zelve aan,en daarOfficialeszij te voren de Bisfchoppen plagten te verzeilen opde Kerkvergaderingen of Synoden in hun Kerspel ,welke als het ware Kerkevifuatien verbeeldden, hieldenzij dezelve vervolgens in naam van den Bisfchop,en begonnen van lieverlede eigendunkelijk tehandelen , en deden zelfs , zonder den Bisfchop,verkiezingen, wanneer eene plaats van Aartsdiakenopenviel. Hier uit ontltonden meermalen verfchillentusfchen hen en de Bisfchoppen, waar over de Paufendan uitfpraak deden en bepalingen maakten.1Om de ondernemingen dezer Aartsdiakenen tegel1te werken, Belden de Bisfchoppen zekere van hetafhankelijke ambtenaren aan, die zij Vicarii, OffiCciales en Justitiarii noemden, wier oorfprong nieveel ouder kan zijn dan in de Xülde eeuw; eers tfchijnen de Vicaris van den Bisfchop en deszelfOfficialis dezelfde perfonen geweest te zijn, nadethand wordt 'er tusfchen hen onderfcheid gemaakt5Het regtsgebied van de Bisfchoppen werd nogtan>zeer bepaald, doordien zeer vele zaken bij beroevoor het Pausfelijk Gerigtshof getrokken, en velzaken en gevallen voor hetzelve voorbehouden bhev eZ 5"»VBOEK

36aK E R K E L I J K EV ven, welke men Cafus refervati noemde, en die teBOEKRome moesten afgedaan worden.VHoofdft. Doch daartegen droegen de Paufen ook te meerna C. G.zorge, dat geene Geestelijken voor Wereldlijke Regtjankenmogten worden te regt gefteld, maar verhoJaar 1073tot 1517.len zulks op ItrafFe van den ban en interdict.^Voor alle deze voorregten en rijkdommen derI Geestelijken werd aanhoudend gezorgd, hoe zeer in( le XlVde en XVde eeuw zich vele ftemmen daaregenhooren lieten. Voornamelijk mishaagden de-t:elve aan Keizer LODEWYK van Beyeren, die gelegdzal hebben, al kon hij van drek geld maken,i:ou hij daar voor nog geene Dom/liften oprigten;vanneer, in het begin der XVde eeuw, HENDRIKI V, Koning van Engeland, zware fubfidien eischtean het Lagerhuis of Huis der Gemeente, fteldeI etzelve voor, dat men alle wereldlijke goederen der( Jeestelijkheid intrekken en daar van eene duurzame1 ron voor de behoeften van den Staat maken zou;I laar de Gemeenten konden hun oogmerk niet beïiken,alzoo HENDRIK al te zeer de GeestelijkenIl egunftigde. Terwijl zelfs hier en daar enkeldenZ ich beklaagden , werden op vele Kerkvergaderingeni eze voorregten gehandhaafd, en ook door de Paumalle eigendunkelijk gebruik van Kerkelijke goede-fr m tot wereldlijke oogmetken op ftrafFe van den1 an bij herhaling verboden.Zeden der . De Banoefeningen, welke de Bisfchoppen uitoemden,moesten, gelijk men voorwendde, ten doelGeeste- flijkheid. êbben, de ondeugden te ftraffen en te fluiten, enc e zeden te beteren, maar helaas 1 de Geestelijkheidzei-

GESCHIEDENIS. S«3Zelve was hoogst bedorven en zedeloos. In de Gefchiedenisder Paufen hebben wij voorbeelden geVVBOEKnoeg gehad, hoe het te Rome en aan het Roomfche Hoofdft.laC. G.Hof gefteld was, ten aanzien der zedelijkheid. Wfl Jaar 107 3.hebben de afzigtelijkfte teekeningen van dat Hot tot 1517-door den Heiligen BERNHARD, JOAN van Salisburyenz. ontworpen, befchouwd. „ De ftank van datHof," zegt de laatstgenoemde(*), „die uit deszelfswoeker, rooverij en fimonie ontftond, dampte denvuilften rook tot aan de wolken uit."De Geestelijkheid over het geheel was ten uiterftenverbasterd, en deze verbastering fchijnt bijkans omtrenthet midden derXtlde eeuw .haar hoogfte toppunt bereiktte hebben, en geen wonder, daar zij ftraffeloosmisdeed, en met eenige boetdoeningen, vasten enz.zelfs groote euveldaden verzoenen kon, terwijl d

V verbeteren. Meermalen werd den Geestelijken verboden,BOËKVHoofdft. tappers huizen te bezoeken en zich dronkente drinken, te dobbelen, zich met Nonnen te vermaken, wapenen te voeren, deel aan tournooifpelenRa C. G.Jaar 10-3tot 1517 en andere fchouwtooneelen te nemen, onkuifche verkeeringmet vrouwlieden, fimonie enz. De ParijfcheSijnode in het jaar 1212 verbood ook de hoogerGeestelijkheid het vloeken en zweeren, op de jagt:n vogelvangst te gaan, te dobbelen, of fimonie teliegen. Scherpe verwijtingen gaf Paus ALEXANDERiV, in het jaar 1257, aan den Aartsbisfchop vanSaltzburg en de Bisfchoppen aan hem onderhoorig,i n eenen Brief, grootendeels door AVENTINUS (*)1 >ewaard: „Gij Priesters," zegt hij onder andeen,i„ zijt het verderf en het algemeen oordeel1 an den Christelijken Godsdienst — door ongebonenevrijheid zijt gijlieden vcrflimmerd; en de over-i\ loed bederft u. Openlijk, voor de oogen van alle1 lan, onderhoudt gij hoeren, tot groot nadeel der( Christelijke Kudde, en evenwel durft gij, met een

G E S C H I E D E N I S . &fchen de Gibellinen of Kerkdijken en Welfen ofPausfelijken, gaven ook menigen Bisfchop de wapenenin handen.Eindelijk het zoogenoemde vuistregtin Duitschland noodzaakte, als het ware, deBisfchoppen, om hunne bezittingen gewapenderhandte verdedigen.Ook onze Vaderlandfche Gefchiedeuisfenleeren ons, hoe vele en hoe hevige oorlogende Bisfchoppen van Utrecht in deze eeuwen gevoerdhebben.Vermaard is onder anderen de Gefchiedenisvan dien Bisfchop van Beauvais, FILIP VANDREUX, een bloedverwant van den Franfchenning, wien RICHARD LEEUWENHART, Koning vai 1Engeland, in een gevecht in het jaar 1197 gevangen gekregen had. Volgens den Engelfchen Gefchiedfchrijver WILLEM VAN NEWBRIDGE werd h ite Rouen gekluisterd en met zoo veel ijzer beladenals naauwelijks een ezel of paard zou hebben kurnen dragen. De Bisfchop wendde zich tot deaan anderen een voorbeeld geloofden te moeten geven,in het aannemen van het kruis; ja ons is zelfs VVBOEKin de Gefchiedenis der Paufen een Paus voorgeko- , loofdfl.a C. G.men, die op het punt ftond, om in perfoon tegen i!aano73'de Turken te veld te trekken. De oorlogen tus:ot 1517-Paus, om op deszelfs voorfpraak ontflagen te woden,'maar deze overwegende, dat de Koning he nniet predikende maar vechtende gevangen genom< nhad, wilde zich zijner niet aantrekken , maar g ifhem'veel eer eene beftraffing, omdat hij in plaa tsvan. naar den BisfchopslM naar de Lans getast ha 1.Doch volgens een ander verhaal, zal de Koninj ! >als de Paus van hem het ontüag van den Bisfchop »z '}-Ko

365 K E R K E L I J K EV zijnen Zoon , begeerde, aan den Paus het bebloedd»BOEKVharnas gezonden, hebben, in hetwelk de BisfchopHoofdft. gevangen was genomen, met bijvoeging van dezenaC. G woorden uit de Gefchiedenis van JOZEF: Beziet,Jaario73,tot 1517. of dit uws Zoons rok zij ? Vele kundige liedenverhieven hier tegen wel hunne ftem, zoo als ivoVAN CASTRES , PIETER VAN BLOIS en anderenmaar zonder vrucht; vergeefs werd het oorlogen envoeren van wapenen aan de Geestelijken door verfcheideneKerkvergaderingen verboden; ook fchenende Paufen nu en dan zich daartegen te verklaren ,maar daar deze zelve een voorbeeld gaven, en oorlogenvoerden, werd naar deze verboden weinig ge«luisterd, ook gaf het Leenregt van dezen tijd denBisfchoppen en Abten fchijnbare voorwendfels, temeer, daar zij ook Wereldlijke Vorsten waren, enfommigen in Duitschland zelfs Rijksvorsten. Onderde voorbeelden van krijgszuchtige Bisfchoppenverdient bijzonder gemeld te worden zekere Bisfchopvan Eichfad, omtrent het jaar 1489, die een heellang vrolijk man was, die, als hij eens naar hetRaadhuis ging, waar hij op last van Keizer FREDERIK III te regt moest Haan, onder zijn' rok eenvolkomen harnas en een Beijersch lang Rappier,met een lang gevest van herfenpannen gemaakt, opEijde had, en die zich dikwijls had laten verluiden,dat hij moeds genoeg had, om met vijf Beyerfcheté2enen kans te wagen, als zij hem eerlijk aanvielen."Eindelijk, daar Paus JÜLIUS II, den Paus en derfVeldheer, gelijk wij gezien hebben, in zoo hoogengraad vereenigde, behoeven wij ons niet te Verwon--

G E S C H I E D E N I S . 36?deren, dat ook andere Prelaten aan het hoofd derfoldaten durfden optrekken, gelijk zij nog twee honderdjaren na hem gedaan hebben. 1 loofdlhVeel meer algemeen waren in deze eeuw de klag- 'a C. G.aano73.ten over de Simonie der Geestelijkheid , doch de ot j 1517*beteekenis van dezen naam werd zoo ver uitgeltrekt, •simoniedat men 'er op het laatst naauwelijks een juist denk-; Ier Geesbeeldvan maken kan. Sedert GREGORIUS VII verftondende Pausfen door Simonie niet meer bloote-;elijkheidhjk het koopen en verkoopen van Geestelijke ambten,en met dezelve eene gewaande gave des Heil.Geestes; maar ook het onloochenbaar regt derVorsten, om de Prelaten, hunne Leenmannen, metde Regalien, bijzonder door het overgeven vaneenen ftaf en eenen ring, te beleenen. Gelijk hettekoop Hellen van Geestelijke ambten aan het Hofvan Keizer HENDRIICIV, de eerfte aanleiding gaf,om hem Simonie te last te leggen, zoo werden alfpoedig de Investituren der Bisfchoppen ook daaronder begrepen, als of deze gezamenlijk op die wijzehunne ambten gekocht hadden, of als ware hetdaar bij de meening der Keizeren, om aan dezelvendoor hunne beleening eenige Geestelijke gave en bekwaamheidte fchenken; deze regel van GREGORIUSVII is ook in het Decreet van GRATIAAN ingevoegd.In de Decretalen van GREGORIUS IX komen nogverfcheidene bevelen en befluiten van Pausfen na dentijd van GRATIANUS omtrent de Simonie voor. Dusverbood ALEXANDER III op de Synode te Tours inhet jaar 1163, dat aan de genen, die in den Monnikenftandwilden treden,VBOEKVad religionem tram*ire

VBOERVHoofdft.na C. G,Jaar 1073tot 1517.368 K E R K E L I J K Eire voluerint,) geen geld gevorderd; ook geenCPrior- of Kapellaanfchappen van Monniken of Geestelijkenmet aftrek der tiendendeels der inkomftenverkocht; noch van den genen, aan wien zij toevertrouwdwerden , eenig geld voor het overdoenderzelven zou begeerd worden; alzoo de Kerkvadersdit alles voor Simonie verklaard hadden. Ookzou voor begrafenis, en het ontvangen van den gewijdenolie geen geld betaald worden, ook zou geeneoude gewoonte iemand in zoodanig geval verfchoonen,en dergelijke geboden herhaalde hij ookop andere Sijnoden. Vreemd ondertusfchen is het,dat INNOCENTIUS III deze geboden van ALEXANDER III regelregt tegenfpreekt, wanneer hij het eeneloffelijke gewoonte en vrome godsvrucht der geloovigennoemt, wanneer zij aan den Priester voor hetinzegenen van huwelijken, voor begrafenisfen enz.,iets geven; ja het aan eene ketterfche boosheid toefchrijft,als men zulk eene gewoonte wilde affchaffen.—Doch , hoe zeer Kerkvergaderingen en Pausfenzich beijverden , om de Simonie te weeren ; dehevigfte klagten worden echter in deze eeuwenaangeheven over de Simonie der Paufen zelve envan het Pausfelijke Hof, bij hetwelk alles veilen voor geld te koop was , ja verfcheidene Paufenhebben hunne waardigheid door omkooping engeld verkregen , gelijk wij in derzelver Gefchiedenisgezien hebben; ook weten de aanhangers van dePaufen tot derzelver verfchooning niets anders in tebrengen, dan de onnoozele onderfcheiding tusfchenden

G E S C H I E D E N I S . 3«9•den Paus, den Apastolifchen Stoel, en het RoomfcheHof.VBOEKTegen geene buitenfporigbeid der Geestelijkheid Hoofdft.ia C. G.komen in deze eeuwen meer wetten voor dan tegen |aario73.derzelver onkuischheid en ontuchtige zeden; fchoon tot 1517»men in der daad tot dezelve de deur openzette doorOnkuifeheenhet verbieden van het huwelijk aan dezen ftand ,Hechteniettegenftaande men het huwelijk tot een Sacramentgemaakt had; hier bij echter verdient in het ooggehouden te worden, dat men, wanneer Geestelijkenechte vrouwen trouwden, men dit met hoererijverwarde, en zulke echte vrouwen niet anders danals Bijzitten aanmerken wilde. Trouwens, het verbodvan huwelijken vond aanvankelijk en zelfs var.tijd tot tijd hevigen tegenftand bij velen.. Als redenenvoor dit verbod werden bijgebragt de heiligheid en eerwaardigheid van den Geestelijken ftand,die van alle bevlekkingen en onreinheden vrij behoorde te blijven , maar in der daad, is 'er alligrond, om de ware reden te zoeken in de ftaatkunde der Paufen, die, door dit verbod, de Geestelijken aan de Maatfchappelijke en Burgerverpligtingen onttrok , en aan zich alleen verbond , gelijlzelfs op de Kerkvergadering van Trente de Kardinaai van Carpi in het Paufelijk Confi'.torie zelf bekende, dat de vergunning aan de Geestelijkheid va 1zijn' tijd, om te rangen trouwen, heel fpoedig d eheerfchappij van den Paus binnen de muren yaRome beperken zou.Toen GREGORIUS VII den Priesteren het huwelijIcverbood, vond hij in Duitschland veel tegenftandXVII. DEEL. Aa gzeden derGeesteliikheid.Het huwelijkaanhaar verboden.

VBOEKVHoofdft.na C. G.Jaano73.tot 1517.370 K E R K E L I J K Egelijk wij elders reeds gezien hebben, maar ook nietminder in andere landen. Eene Kerkvergadering iaEngeland te Winchester in het jaar 1076, verboodwel aan de Kanunniken echte vrouwen te hebben,maar vergunde nogtans aan de getrouwde Priestersten platten lande, hunne vrouwen te behouden.Evenwel verordende Koning WIEBEM de Veroveraar,die toch den Paufen niet zeer onderdanigwas, op eene vergadering van zijne Geestelijke enWereldlijke Stenden , in Normandië, in het jaar1080, dat geene Priesters, Diakenen en Subdiakenen, ook geene Kanunniken, eene vrouw zoudenhebben. Doch als in ditzelfde land JOAN, Aartsbisfchopvan Rouaan , op eene Sijnode in deze[hul, zijne Priesters wilde noodzaken , om hunnejijzitten, (zoo het niet waarlijk hunne echte vrouwenwaren,) te laten gaan, wierpen zij hem met"teenen, zoo dat bij uit de Kerk de vlugt moestlemen, fchreeuwende : 6 God! de Heidenen zijn'n uw erfdeel gevallen! (Deus! venerunt gentes in'ttcreditatem tuam!)URBANUS II vernieuwde de wet van GREGORIUS) egen het huwelijk der Geestelijken in het jaar 1089,< mder deze ftraf, dat, indien zij niet van hunneTouwen feheiden wilden, de Vorsten geregtigd zoulenzijn, om die tot Slavinnen te maken. Zijn op-i•olger PASCHALIS II, die tot het jaar 1118 regeeri!e, ondervond echter, dat deze wet niet völftrektc veral ingevoerd kon worden ; zoodat hij daar int Degeven moest, ANSELMUS , Aartsbisfchop van( 'anterhury, raadpleegde hem, of men van getrouwde

G E S C H I E D E N I S . 37»*e Priesters, als.'er geene anderen voorhanden WH Vren, in zijne laatfte uren het Avondmaal mogt ontvangen?en wat men doen moest, als deze Priestersweigerden', hetzelve te geven, omdat men hun- iueMisfen niet had bijgewoond? zijn antwoord was,dat het in zulken toeftand beter was, het Avondmaaltoch van eenigen Ptiester te ontvangen, danhet geheel te misfen; en iudien zulk een Priesteshetzelve weigerde, moest hij als een moordenaar derziele geftraft worden. Op eene nadere vraag vanANSELMUS vergunde de Paus ook, dat men zonenvan zulke Priesterén tot Kerkelijke, ambten bevorderenzoude. In Engeland, gelijk ook in Nortnandïè,bleven vele Priesters nog bij hun voorregt, omvrouwen te trouwen,en zelfs aan hunne zonen hunneparochiën erfelijk na te laten, en hunne dochtersvan Kerkelijke goederen een uitzet ten huwelijk medete geven.CALIXTUS II deed nieuwe pogingen, om dit huwelijksverbodalgemeen te maken, en herhaalde het.zelve op ftraffe van den ban, op eene Kerkvergaderingte Rheims in het jaar 1119. GOIFFRED , Aarts,bisfchop van Rouan , van deze vergadering naar hui [gekeerd, wilde op eene bijzondere Sijnode in zijl 1regtsgebied de wet ten uitvoer brengen, maar zijnPriesters verzetten zich daar tegen, waar op hij •gramftoorig de vergadering uitloopende, zijne wachmet Hokken gewapend, binnenriep, die de Priester 8in de Kerk zelve onbarmhartig afklopten, waar n ïde Aartsbisfchop de Kerk met nieuw wijwater heiligde. Ten dezen tijd kwam 'er tegen gemelde; lAa a P i auBOEKVrloüfdiï.ia C. G;[aario73.;ot 1517.

VBOERVHoofdft.nu C. G.Jaar 1073.tot 1517.372 K E R K E L I J K EPaus uit hoofde van dit huwelijksverbod het volgendefchimpfchriftuit:O bone Calixte , mine oronis clerus oditte,Quomiam Prcsbijteri potcrant uxoiibus uti,Hoe detlruxisM, postquam tu Papa fuisti,Ergo mum inerito nomen habent oJio.Maar juist in Engeland vond men ook middelen,om deze flrenge wet te ontwijken. Bovendien gebeurdedaar een tooneel, hetwelk het Pausfelijk Hofbefchamen, en den Priesteren tegen hetzelve dienenmoest. Eene Kerkvergadering te Londen, in hetjaar 1125, toen reeds HONORIUS 11 op denPausfelijkenStoel zat , verbood den Priesteren , onderApostolisch gezag, alle bijwoning met vrouwspersonen,het huwelijk en concubinaat, maardiezelfdeMA , onder wiens voorzitting deze vergaderinggehoudenwas, die het de grootfte zonde genoemdhad, wanneer iemand van de zijde eener hoerePausfelijke Legaat, de Kardinaal JOANNES DE CRE-opftond,om het ligchaam van CHRISTUS voort tebrengen, (conficere,) werd denzelfden avond, alshij dien dag de Mis gevierd had, in een hoerhuisovervallen (*).Hoe zeer dus de ervaring het onnatuutlijke en onbedachtzamevan dit huwelijksverbod leerde, evenwelgingen de Paufen en Bisfchoppen voort , hethuwelijk te verbieden, en even daar door hoererijen ontuchtte vermeerderen ^ hoewel desniettegeuftaandein vele landen het huwelijk der Geestelijken(*) MATTII. PAUIS. Mist. Maj. p. 70.in

G E S C H I E D E N I S . 373in gebruik bleef. In Ierland waren zelfs de Bisfchoppentot het midden der Xllde eeuw nog geVVBOEKtrouwd, ook in Zweden en Denemarken. I loofdft.ia C. G.GRATIANUS zelve in zijne verzameling voor het[aano73,Kerkelijke regt behandelt dat onderwerp, en haalt :ot 1517-plaatfen uit de Kerkvaders aan, die wel een tweedehuwelijk der Geestelijken afkeuren, maar het eerftehuwelijk dulden, zonder te eifchen, dat een Geestelijkevan zijne vrouw zal fcheiden, waar mede hijde daar mede ftrijdige befluiten der Paufen bijbrengt,en goedkeurt, dus als het ware in eenvoudigheidzijns harte de oudfte denkwijze der Christenen aanwijzende.Anderen fpraken en fchreven vrijmoediger,DIETERICH, Bisfchop van Verdun, ftelde debezwaren tegen het verbod van het huwelijk aat [Paus GREGORIUS VII reeds onderfcheidenlijk voor.ook een Ongenoemde: Epistola cujusdam adverfu rLaicorum in Presbijteros Conjugatos calumniam (*) >en iti de Xllde eeuw hebben twee beroemde ijveraar svoor Godzaligheid, de heilige BERNHARD van Clarivaux, en de Abt RUPERT van Duits, hoewel z ijniet regelregt dit verbod bedreden hebben, echte rzoo veel in hunne fchriften van de zedeloosheid e aontucht der Geestelijken , als een gevolg van d itverbod, aangevoerd , dat dit bijna nog meer ui t-werken moest, dan of zij 'er zich regtsftreeks teg< nverklaard hadden.Onder al deze wetten en verordeningen bleven i leKe r-r.(*) In MAKTEN et DURAND. Thes. Nov. Anecdott.I. pag. 230-24U •Aa 3

VBOEKVHoofdftna C. GJaar j 073tot 1517374 K E R K E L I J K EKerken in Hongaryen ten opzigte van de huwelijkender Geestelijken nog tot in de Xlllde eeuw eenigevoorregten en vrijheid genieten , maar in het jaar1267 moest derzelver gefteldheid ftrenge voorfchrif-' ten aannemen van den Pausfelijken Legaat, den KardinaalGUIDO. Evenwel vergunde hij, ten aanzienvan reeds getrouwde Priesters en Diakenen, uitftel,tot dat de Paus over dezelven beflist zou hebben.In de XHIde eeuw werden door INNOCENTIÜ3III op de vierde Lateraanfche Kerkvergadering inhet jaar 1215 deze wetten tegen het huwelijk , envervolgens gedurende den loop dezer eeuw in debefluiten van menigvuldige Kerkvergaderingen herhaald.Een fprekend bewijs , dat dezelve telkensweder overtreden werden, en dat de Bisfchoppendaaromtrent vele toegevendheid gebruikten. Ja deBisfchoppen zelve gaven meermalen voorbeelden ,zoo niet van echte huwelijken, dan zeker van ontuchten onkuischheid. Het ergfte voorbeeld vanallen is misfehien , dat van Bisfchop HENDRIK vanLuik, aan wien een Brief van Paus GREGORIUS IXgerigt is, van het jaar 1273 (*). De Paus verwijthem in denzelven Simonie en andere ondeugden,maar inzonderheid eene verregaande ontucht;hij had voor en na zijne wijding verfcheidene zonenen dochters verwekt; eene Abdis van de BenediktinerOrde openlijk als zijne bijzit gehouden; eens opeen gastmaal had hij onbefchaamd erkend , dat hijbinnen nog geen volle twee jaren veertien zonen ge-(*) HARDUIN. T. VII. p. 66$. fqq.kre-

G E S C H I E D E N I S . 575Wen had ; aan zijne kinderen had hij in hunnenog heel jonge jaren geestelijke ambten gefchonken;hun bij hun trouwen geestelijke goederen ten uitzet,«.even; verfcheidene Nonnen verleid; wülekeungebelastingen uitgefchreven ; de groffle misdadigers,voor geld vrijsproken; en met verzuim van d nGodsdienst, had hij als een wereldlijk Heer pracht ggekleed , zich. enkel aan zijn vermaak overgelaten.De Paus vermaant daarom den Bisfchop, terftondaan zijne bekeering te arbeiden; zijne zonden te beweenen;door gebeden, vasten en aalmoezen zichtegen de bekooringen des Duivels, der wereld, envan zijn eigen vleesch te bewaren; ook zou hu «Luik godzalige perfonen van beide kunne vindendie hunne eigene en eens anders zonden beweenden 11 'w i e rvoorbidding bij God hem daar i » ' ^ ^wezen. Doch met al deze vermaningen en beftral1fingen laat de Paus hem in zijn ambt blijven emen kan ligtehjk opmaken, welken. invloed tvoorbeeld van den Bisfchop op de mindere Geest,liikheid hebben moest.'ondertusfchen gingen aanzienlijke Leeraars enSchrijvers van dezen tijd nog voort, zich ten aa1-zien van het huwelijk der Geestelijken met zoftreng te verklaren als de Paufen. Behalve dat GR\-T I ANÜS, gelijk wij reeds gezegd hebben, erk«n-d er*), dat 'er een tijd geweest was, wanneerdeonthouding den Priesteren nog niet voorgefchrevea,en(*) Deert* P. I. Diflinct. XXX5. p. 88.Aa 4VBOEKVloofdrt.ia C. G.nar »o73«ot I5I7*

VBOERVHoofdft.na C. GJaario/^tot 1517376 K E R K E L I J K Een het huwelijk hun geoorloofd was, zoo als thansin de Griekfcfu Kerk (*), hebben de voornaamfteSchoolfche Godgeleerden gedeeltelijk nog fterker gefproken.THOMAS van Aquino beweerde uitdrukkelijk(f):dat de verpligting tot kuisckheid nietzoo wezenlijk zij, als in den Monniken/land, endat zij alleen door eene verordening der Kerk metden geestelijken Jland verbonden is. In eene andereplaats (S), geeft hij toe , dat eene gelofte niet behoeftgehouden te worden, wanneer 'er een grootopenbaar kwaad uit ontftaan zou, hetwelk men ligtelijkop het tegenwoordig onderwerp kan toepasfen.Duidelijker verklaart hij zich (**), dat, wanneereen Geestelijke van eene lagere klasfe denPriester belijdt, dat hij onmogelijk ongehuwd kanleven, dezelve niet zondigt, als hij in het geheimeen huwelijk aangaat; het zij toch eene geringerzonde, in een' heimelijken echt te leven, dan zichaan hoererij over te geven, die van God verbodenis. EONAVENTORA, de vermaarde tijdgenoot vanoen Heiligen THOMAS , brengt eene tegenwerping:e berde tegen den ongehuwden ftaat der Gees-;elijkheid , welke hij op die wijze tracht op teosfen, dat men ziet, dat hij met dezelve verlegen(*) Difiinct. LVI. C. 13. p. i8r.(t) Summa totius Theologie, Secunda Secundi Ouast,-XXXVilt. Art. II. p. 167.(§ ) /. c. Art. 2. p. 164.(_*") Ah. FLACIUM Catal. Test. ver. p. 421,.is.

is. (*)G E S C H I E D E N I S . 377De tegenwerping is: de tegenwoordige Kerkis toch niet volmaakter, dan de ottdlte, en in deoudfre was echter deze onthouding den Geestelijkenniet voorgefchreven. Daar op antwoordt hij: voor-1eerst, in de oüdfte Kerk had dit verbod geene plaatskunnen vinden, om het klein getal van derzelverleden; ten tweeden: uit hoofde van de armoede derKerk; nu de Kerk thans zoo rijke bezittingen had,zou de liefde ligtelijk verkouden, en de Godsdienstbij Geestelijken en Leeken te niet gaan; ten derden:uit hoofde van de matigheid der aloude Geestelijken,waar mede zij hunne vrouwen wisten te gebruiken.De tweede reden was zeker voor zijneeeuw de hoofdgrond, opdat de goederen der Kerkniet verloren mogten gaan , als de Geestelijken trouwenzouden. — Veel vrijmoediger zeide WILHELMDUIIANTI, gewonelijk DUUANDUS genoemd, Bisfchopvan Mende in Languedoc federt het jaai1296, zijne meening hier over (t)»daar hij zich beklaagt, dat de Geestelijkheid het verbod der Niceenfcheen andere Kerkvergaderingen, om geenÉvreemde vrouwsperfonen bij zich te hebben, geheelniet waarnam; waar uit veel ergernis ontftond, erhet volk over de Geestelijkheid morde. Ook be•hooiden 'er geene openbare hoerhuizen digt bij d

973 K E R K E L I J K EV Prelaten gehouden te worden; de Pausfelijke Hofmaarfcbalken andere zijns gelijken behoorden zich nietBOEKVHoofdft. van de hoeren en hare hoerenwaarden geld daarna C. G. voor te laten betalen. Op eene andere plaats (*)Jaar1073tot 1517. doet hij den merkwaardigen voorflag: ,, Nademaalbijkans van alle Kerkvergaderingen en van de meestePaufen tot hier toe vele verordeningen gegeven zijn,om de onkuischheid der Geestelijken te verbieden ente ftraffen; en evenwel derzelver zeden volflrekt nietverbeterd hebben kunnen worden: zoo mogt men inoverweging nemen, of het niet nuttig ware, en of'er niet voor gezorgd kon worden, dat in de WesterfcheKerk, ten aanzien der gelofte van kuischheid,de gewoonte der Oosterfche Kerk waargenomenwerd, wat betrof die genen, die nieuw bevorderdwerden; inzonderheid daar deze gewoonte tentijde der Apostelen de heerfchende geweest is."Het huwelijkeenMet eene zeldzame ftrijdigheid en onbegaanbaarheid,werd het huwelijk, hetwelk den GeestelijkenSacrament.verboden werd, al meer en meer plegtig tot een Sacramentverheven, en vele bepalingen, verhinderinVerbodene huwelijkengenen bezwaren omtrent hetzelve ingevoerd, dereeds te voren uitgedachte geestelijke verwantfchap,door doophefhng, en eene gekunftelde berekening dergraden van bloedverwant'fchap, waar door huwelijkenongeoorloofd werden gemaakt, gaventhans aanleidingtot nieuwe uitpluizingen en beflisfingen, welkealle eene ftrekking hadden, om het huwelijk, enalle gevallen en twisten over hetzelve tot het regisseer*)Rubr. 46.

G E S C H I E D E N I S . 37?gebied der Geestelijken te brengen, die in dit opzigtVBOEÏgeene ondervinding van zaken hadden. Dit ging Vzelfs zoo ver, dat eene Kerkvergadering te Arles m Hoofdft.aa C. G.het jaar 1260 gebood, dat die genen, die zoudenjaar 1073.beftaan zonder voorweten der Kerk te trouwen, als tot 1517.ook zij die daar deel aan haddengehad, zoo langdoor hunnen Parochiepriester openlijk geëxcommuniceerdzouden blijven, tot zij door behoorlijke boetdoeningende abfolutie van hunnen Bisfchop verdiendhadden.In de Decreten van GRATIANUS vinden wijtën aanzien van de Geestelijke verwantfehap zeldza,me uitfpraken.Bij voorbeeld (*), dat een man,die uit misverftand zijn eigen zoon ten doop gehcven had, van dien tijd af zijne vrouw niet meeiechtelijk bijwonen mogt, dewijl hij dus haar gevadeigeworden was. Even zoo diepzinnig werden d,graden van bloedverwantfchap en de geoorloofdheic Ivan een derde huwelijk uitgeplozen. De KeulfchKerkvergadering van het jaar 1280 gebood, dat me talleen op ftraffe van den ban geen huwelijk zonde rvoorweten des Priesters gefloten, maar dat ook dn 5zondagen na elkander de huwelijksgeboden bij de 1openbaren Godsdienst zouden afgelezen worden. BÉ'halve alle andere verordeningen het huwelijk betreifende, is eene op de vergadering te Bayeux in hi !tjaar 1300 merkwaardig, dat alle waarzeggerijen 0 Pbruiloften fteeds verboden zouden blijven.Dus verviel de Geestelijkheid van erger tot ergei » Kanunnli.keu enzelfs door het eigen voorbeeld van hunne Opperfte.Zei FsO Deer. P. II. Cauf. XXX. Qri. 1. p. 041.

VBOEKVHoofdft.na C. GJaar 1073,tot 1517Domhceren.380 K E R K E L I J K EZelfs de Kanunniken, die in voorgaande eeuwenwaren ingevoerd, ten einde eene verbetering in deGeestelijkheid te bewerken, verloren dit voorkomen.Reeds in de Xlde eeuw was deze inrigting alleennog maar in uitwendige gebruiken overig. Maar omtrenthet midden der Xllde eeuw trad een lid vandit Genootfchap GEROH, of GERHOH, ook GEROCHgefchreven, op, om te bewijzen , dat het geheel verbasterdwas. Hij was in het jaar 1093 te Pollingenin Beyeren geboren, en werd te Augsburg als KanunnikOpziener der Bisfchoppelijke School. Dochonder Geestelijken, die alleen in naam tot eene gemeenfchappelijkelevenswijze onderling verbonden waren, niet willende blijven, begaf hij zich in hetKlooster der reguliere Koorheer en van den H. AU-GUSTINUS te Raitenburg in Beyeren. In 1132 werdhij Proost van het Klooster Reichenberg in Beyerenwelke waardigheid hij tot zijnen dood in 1169 betkleed heeft. Hij was een naarftig Schrijver, die metvrijmoedigheid de gebreken der Geestelijken tot hetPaufelijk Hof toe berispt heeft, hoewel hij in denInvestituur-oorlog de partij van den Paus met hevigheidaankleefde. Bijzonder vertoont hij zich eenDpenhartig bediller dezer gebreken in eenen Brief ofliever Verhandeling aan den beroemden Abt vanïlarivaux tegen de fchuldigen aan Simonie, ( Trac-'atus adverfus Simoniacos.) Wij hebben hier voor (*))ok van zijn Boek over den bedorven ftaat der KerkI jewaagd, in hetzelve vaart hij bijzonder uit tegenI le onregelmatige of wereldlijke Kanunniken, die na-(*j) Boven Bladz. 346".der-

G E S C H I E D E N I S . 381derhand onder den naam van Canonki Seculares van Vde Canonki Regulares onderfcheiden zijn, maar die vhij Irregulares noemt, en die in een gemakkelijk,BOEKHoofdft.ia C. G.[aar 1073.tot 1517-en dikwijls vrolijk genot van hun vermogen leefden,afgefcheiden van hunne medebroederen, en zich weinigom de pligten van hun ambt bekommerende.Eenige Bisfchoppen zochten wel het gemeenfchappelijkleven der Kanunniken weder in te voeren. Dusftichtte ALTMAN, Bisfchop vmPasfau, die in 1091geftorven is, drie Kloosters voor zulke Geestelpen,die den regel van AUGUSTINUS zouden volgen, enwelke men, hoewel AUGUSTINUS nooit zulk een'regel ontworpen, maar alleen zijne Geestelijkheidnaauw verbonden had, federt 11 co gewoon was,Canonici regulares S. A igustini te noemen. Maatbijzonder ijverde ivo, Bisfchop van Chartres, omde Kanunniken op deze wijze te hervormen. Dochalle deze pogingen waren van korten duur. VeleBisfchoppen fchaften daarom hunne Kanunniken at.1omdat zij een al te ongebonden leven voerden, ei>bezetten hunne plaatfen met Monniken. Dus hieltIin de Xllde eeuw reeds het gemeenfchappelijk etftrenge leven der Kanunniken geheel op, en de overvloecl, in welken zij leefden, bragt den oorfpronkelijken regel geheel in vergetelheid. In het eerst hadden deze Kanunniken, gelijk de Monniken, zie lBroeders genoemd. Maar reeds in 1132 heet ec 1Kanunnik van Mentz Dominus Richardus S. Martit iCMonieusi* waarfchijnlijk omdat hij van adel was »gelijk men aanmerkt, dat de Kanunniken der Mtropolitaankerk te Mentz van voorname afkomst w 1-ren die zulken, welke van lager afkomst door Pa l-:n

38a K E R K E L I J K EV fen verkoren waren, verachtelijk behandelden, en intBOEK gedrongenen, (intrufi,) noemden. Zoo rijke ftich-.VHoofd», tingen, die den weg tot Bisdommen en Aartsbisdommenbaanden, wekten de begeerte van den Adel op rna C. GJaario/s.tot 1517om dezelve voor hunne zonen te verkrijgen, en toteen bekwaam beftaan voor een deel van hunne geflachtente doen dienen.Ditzelfde fchijnt ook de naam van Domheer aante duiden, die thans in gebruik begon te komen; ofvan bet woord Dom , hetwelk in fommige oudeDuitfche tongvallen eene regtbank of regtsgebied zalbet-eekenen, omdat bij de Kathedraal of Hoofdkerkde zetel was van des Bisfchops Regtsgebied; of hetzij dat Dom eene verkorting is van Dominica , gelijkvan KVftatm ons woord Kerk komt; of dat Domis voor Domus, gelijk eene Kerk Domus Dei, Godshuis,en het huis der Domheeren Domus Episcopi ge.noemd werd; waarom de Kanunniken zich ook voordezen meermalen onderteekend hebben de Domo.Hoe het zij , op deze wijze was alles in dezeGeestelijke gezelfchappen veranderd. Zoo wel in deDomftiften, als in de daar van afhankelijke Collegiaat-Kerken, werden grootendeels geene anderen,dan die van Ridderlijken of Vorftelijken of Heerenftandwaren, of zoogenoemde Ministerialen, dat isvan Hofdienftenftand , tot de Prebenden aangenomen,zoo als men de voordeelige posten noemde;welke thans al door de Kanunniken zelve vergeven,en niet meer om de daar mede verbondene Geestelijkepligten, maar om het inkomen, hetwelk daar aan vastwas, gezocht werden. Wanneer de leden nog eensmet malkander gemeenfchappelijk aten in het zooge-noem-

G E S C H I E D E N I S . 3»3ftoemde Refectorium, was het om op zulke dagen\rBOERheerlijker te fmullen. Spoedig matigde zich zulk een VDomkapittel bij de Kathedrale Kerken groot gezag rlOofdft.aan, en wilde met den Bisfchop het Bisdom belturen'welk beduur zij geheel op zich namen, wanneerhetzelve ledig ftond; zij hadden inzage in deverkiezing van Bisfchoppen en Aartsbisfchoppen, endutfden fomtijds zelfs tegen de Paufen zich verzetten,waarom de Paufen zoo wel als de Bisfchoppenhen -aarn weder tot de oorfpronkelijke inrigting zoudenhebben doen wederkeeren, als het kracht.gltemiddel, om hen in afhankelijkheid te houden.Daar de Geestelijkheid thans veelal zoo weinigmeer geleek naar het geen zij oorfpronkelijk was enbehoort te zijn, leeraars namelijk en voorgangers vanden Godsdienst, zal men met regt vragen, wat 'erten dezen aanzien dan nog ware overgebleven , enwat men in deze betrekking van haar vorderde. Menvindt desaangaande in het Pausfelijk Wetboek en invele befluiten van Kerkvergaderingen menigvuldigevoorfchriften en bepalingen, doch welke vaak overtredenwerden.Dus waren 'er bepalingen genoeg omtrent den ouderdom,in welken iemand tot Bisfchop of Geestelijkemogt en kon verkoren worden. Eene Kerkvergaderingte Rouen in 1074 verbood, dat iemand voolzijn aofle jaar Onderdiaken, voor zijn 25de Diakefen voor zijn 30de, doch in geval van nood 25de,Priester kon worden; hetwelk door Paus URBAANIibevestigd werd in het jaar 1089, hoewel hij vergunde, dat een Onderdiaken in zijn 14de of 15de jaabenoemd werd. Evenwel moest BERNHARD vaitClatria C. G.Jaar 1073.;oi 1517.Verei schtenindenGeestelijkenftand.Ouder- jdom bij *tannnem°ntot Gee*telijkcn.

384 K E R K E L I J K EV Clairvaux reeds in de volgende eeuw klagten datBOEKV fchoolknapen en baardelooze jongens,om hunne voornamegeboorte, tot Kerkelijke waardigheden bevorHoofdft.na C. G.derd werden; ja, gelijk wij reeds in de Gefchiedenis derJaario/3.tot 1517. Paufen gezien hebben, hij verweet aan EUGENIUS IIIzelven, dat een van deszelfs Legaten fchoone jongensop die wijze verzorgd had. In Engeland washet gewoon, dat knapen beneden de 10 jaren Priesterambtenkregen, die intusfchen door Leeken werdenwaargenomen, waar tegen ALEXANDER III in het jaar1169 een verbod gaf. In Frankryk fchreef een Abtaan Koning LODEWYK den Jongen, die aan zijnkleinzoontje van zeven jaren eene Prebende bij de Domkerkte Cbalons gegeven had, dat de Kanunniken zichiaar over niet bezwaren konden, alzoo zij wel wis-:en, dat in alle Franfche Kerken zelfs aan nog jongeri (napen Prebenden toegewezen werden.Kennis De kennis, in de Geestelijkheid vereischt, voldeedder Gees- ,lelijkheid Selijk wij reeds in het voorgaand Tijdperk gezien heb!1>en, wanneer zij flechts de Liturgie of Kerkendienst(:enigzins knap konden verrigten. De Bisfchoppen,j n 1260 te Keulen vergaderd, verklaarden (*), dat zijI 'an alle Geestelijken geene uitftekende wetenfchap bei;eerden; het was genoeg, als zij lezen en voor denI ïodsdienst bruikbaar zingen konden; maar kondenI ij dit één en ander in het Koor niet zelve verrigten;I an mogten zij zulks door een ander bekwaam perfoon1 iten doen. Maar de Kerkvergadering te Exeter ofj ïxcester in 1287 gaf den Aartsdiakenen inlast, omt ij de Parochiepriesters onderzoek te doen, of zij de2 : geboden hadden en kenden; of zij die aan hunneO af. HARD. T. VII./>. 519. C. 3.t o e.

G E S C H I E D E N I S . 385toehoorders verklaarden en infcherpten; verders, of VBOEKzij de zeven doodzonden wisten, en hunne Gemeentevoor dezelve waarfchuwden; ook moesten zij de \ ïoofdft.Vzeven Kerkelijke Sacramenten weten , en hoe ia elk C. G. 1[aan 073.derzelve bediend moest worden; eindelijk moesten :ot 1517*de Aartsdiakenen toezien, of de Parochiepriestersvan de Artikelen des Christelijken Geloofs ten minneneen eenvoudig verfland hadden, zoo als dezelvein den Pfalm : Quicunque vult, (waarfchijnlijk eenmisdag van deze vergadering, in plaats van in dezoogenoemde Geloofsbelijdenis van ATHANASIUS ,welke met deze woorden begint : Quicunque vultfalvus fieri,) en in de beide Geloofsbelijdenisfen,(waarfchijnlijk de Apostolifche en Niceenfche,) begrepenwaren enz. Elk Priester zou eindelijk eenuittrekfel der befluiten dezer vergadering bezitten envolgen in het waarnemen van zijn ambt. Dit uittrekfel(*) bevatte een voorfchrift, waar naar voornamelijkBiechtvaders zich rigten moesten. Zij moesten hunne Biechtkinders naar de X geboden onderzoeken, of zij tegen een of meer derzelven gezondigd hadden. Bij voorbeeld ten aanzien van he ttweede (derde) gebod moesten de eenvoudigen flecht;geleerd worden, dat zij, om in hun geloof niet twankelen, maar gelooven moesten, wat de Kerk gelooft. Bij het vierde (vijfde ) prent het eerbied i: lvoor de geestelijke Vaders. Het legt den Prieste reene lijst voor van zonden, over welke alleen va 11den Paus aflaat kon gegeven worden; het onderri^ them(*) Summula , feu modus exigendi confesfmnes, poententiasque exigendi ap. HARD. /. c. p. 1124-1129.XVII. DEEL. Bb

VBOEKVHoofdftna C. G385 K E R K E L I J K Ehem, dat 'er drieërlei foorten van zonden zijn • desgeestes, des vleefches, en middelbare; het 'toonthem, welke boetdoening voor elk foort moet opge-• legd worden; het fchrijft hem de geloofsartikelenJaar 1073 'voor, welke hij den Boetelingen leeren moet; (entot 1517deze beftaan eigenlijk in de leere van de Drieëenheid,en van de zeven Sacramenten;) het prenthem eindelijk in, dat elk Leek de Apostolifche Geloofsbelijdenis,het Vaderons, en het Ave Mariakennen; ten minfte driemaal in het jaar biechten, ja,zoo dikwijls hij in eene zonde gevallen is, tot denPriester komen moet, om van denzelven onderrigt,en als boeteling geabfolveerd te worden.Priesters Meermalen werd in deze eeuwen verboden, datfine titulogeen Priester of Diaken zonder eene zekere vasteKerk, (fine titulo,) welke hem tot zijne ambtsbedieningen tot zijn onderhoud werd toegewezen, gewijdmogt worden; eene wet, welke men reeds inde vijfde eeuw noodig geoordeeld had, maar welkemen nooit menigvuldiger dan thans, fchijnt overtredente hebben. Velen namelijk verlangden in denGeestelijken Stand aangenomen te worden, die thansde geëerdfte en aanzienlijkfte was, welks pligten gemakkelijkwaren waar te nemen, en die vele voorregtenen vrijdommen van burgeriasten bezorgde*ook behoefde zulk een Priester, die geene Kerkhad, niet bekommerd te zijn , om zijn brood tehebben, alzoo 'er reeds zoo veel Misfen te lezenwaren, dat hij daar rijkelijk zijn beftaan mede verïienenkon; ook werden zij gebruikt tot Schrijvers,11ot Kanfelaristen, tot Geleerden, in deze tijden van

G E S C H I E D E N I S . 3&7zen en nog minder fchrijven konden; van daar ishet ook, dat nog heden de naam Klerken, (Clerici,)in gebruik is voor Kantoorfchrijvers enz. ]Een ander misbruik, hetwelk plaats had, was de •Hoe zeer, gelijk wij gezien hebben, in de beidelaatfte eeuwen pogingen in het werk gefield werden,om eene Hervorming daar te Hellen, in het hoofden de leden, bleef de toeftand der Geestelijkheidniet alleen dezelfde, maar fcheen zelfs te verergeren.De ongehuwde ftaat der Geestelijken gaffteeds aanleiding tot vele buitenfporigheden derzelven, zelfs vindt men, dat de Bisfchoppen , vooigeld, openlijk hoeren en bijzitten duldden en toelieten,welke daarom met een gemeen fpotwoordzielenkoeljen , ( vaccce animales,) genoemdB b 2deriVBOEKV•Ioofdft»ia C. G.aario73.zoogenoemde Pluralitas Beneficiorum, dat is, &\ ot 1517.vereeniging van verfcheidene Kerkelijke ambten enVereenigingvanPrebenden in een perfoon, waar tegen Paus ALEXANDER III in het jaar 1179 een verbod uitgaf, klagende,dat fommigen niet alleen twee of drie, maarverfcheideneKerkelijkezelfs zes en meer Parochiekerken hadden weten te ambteneilverkrijgen. Op gelijke wijze verbood INNOCENTIUS Prebendenin eeUIII in het jaar 1215 in de IVde Later aanfche Kerkvergaderingdeze vermenigvuldiging van ambten ,perfoon.echter met voorbehouding, dat de Apostolifche Stoeluitmuntende en geleerde mannen van dit verbod zoumogen ontheffen. Het woord beneficium van Kerkelijkeambten gebruikt, geeft te kennen, dat mendezelve als Kerkelijke leenen aanmerkte, van welkemen 'er liever verfcheidene in éénen Geestelijkenvereenigd zag, dan dat men ze ooit in handen vanLeeken zou laten komen.Toeflandder Gees*lelijkheidindeXlVen XVdeeeuw.»er

VBOEKVHoofdft.na C. GJaano 73tot 1517388 • K E R K E L I J K Eden (*). De Schrijver, die dit verhaalt, zegt opeene andere plaats (f) , dat de Leeken zoo overtuigdwaren, dat de Geestelijken hunne gelofte vankuischheid niet konden houden, dat zij in de meesteParochiën geene Priesters wilden hebben, die geenebijzitten hielden, opdat zij ten minfte op dezewijze de eere van hunne vrouwen en dochters beveiligenmogten. In het werk van den bekendenWijsgeer HENR. CORN. AGRIPPA, de incertitudineet vanitate fcientiarum Cap. 64. van de uitgave desjaars 1536 zal gelezen worden: dat zeker Bisfchopvan 11,000 Priesters van zijn Kerspel jaarlijks voorde bovengemelde vergunning even zoo veel Goudguldenszal getrokken hebben. Dit ftaat nu wel nietin andere volgende drukken, maar hetgeen men daarleest, komt toch genoegzaam op hetzelfde uit, alwaarAGRIPPA zegt: De Bisfchoppen lieten doorhunne Officiakn de jaarlijkfche fchatting der Priesterenvoor het verlof, om Bijzitten te houden, zooopenlijk invorderen, dat dit zelfs bij het gemeenevolkje een fpreekwoord geworden was: „ hij mag'er eene hebben of niet, hij moet evenwel zijn goudguldenbetalen; dan mag hij 'er eene houden, alshij wil." Zoo haalt de Kerkvergadering te Compieg.nem het jaar 1304 aan ($), dat vele wereldlijkeambtenaren, zoo wel van ongehuwde, als van gehuwdeGeestelijken; doch die maar eens, en meteene(*) CLEMANGIS de Corrupto Ecclc/ia Statu Cap. 15.'pag. 5. in .Cpp.(t) De Prtfficlibus Simoniacis p. 165.(§) ap. HARD. T. VII. C. 2. p. 1275.

GESCHIEDENIS. 389eene maagd getrouwd waren, onder voorwendfel, VBOEKdat zij neering deden, eene belasting wilden vorderen.Over het geheel waren het flechts geringere Hoofdft.VKerkelijke bedieningen , (ordines minores,) bij welkemen ze duldde. Echter verloren zij alle voor:ot 1517.ia C. G.[aar 1073.deden van hunnen ftand, wanneer zij onvoegzameneeringen of handteeringen deden; b. v. wanneer zijvleeschhouwers, (carnifices feu macellarii,) of marskramerswaren, zoo als KLEMENS V in de Kerkvergaderingte Vienne in het jaar 131 i verordende.Voorts werden in menigvuldige Kerkvergaderingenftraffen bepaald tegen Geestelijken, die bijzitten, onderden naam van keukenmeiden of dienstmeisjes,( concubina, focarice ,) hielden.De buitenfporigheden der Geestelijken in dit opzigt,en de oorzaak van dezelve, het verbod deshuwelijks, moesten natuurlijk meer kundige mannenin het oog loopen, en in der daad vindt men 'erook, die zich in hunne fchriften daaromtrent min ofmeer duidelijk verklaarden. Men zal zich uit hetvoorgaande het gezegde herinneren van den fchranderen/ENEAS SYLVIUS , naderhand Paus PIUS II,dat 'er gewigtige gronden geweest waren, waarommen den Geestelijken het huwelijk verboden had,maar dat 'er nog gewigtiger waren , waarom merhet hun behoorde toe te laten. In een gefchrift.hetwelk men niet onwaarfchijnlijk aan den Kardinaa .ZABARELLA toekent, (Capita agendorum in Conc,Conftant. de Reformatione,) wordt onder anderei 1aangeraden, tegen de Geestelijken, die bijzitten houden, krachtdadige fchikkingen te beramen; anders >voegt de Schrijver 'er bij, zou het beter zijn, hu: IBb 3 h< t

VBOEKVHoofdftnaC. C39» K E R K E L I J K Ehet huwelijk te veroorloven. Een ander vermaardSchrijver van dien tijd, NICOLAUS TUDISCHI, Bisfchopvan Palermo, gemeenlijk Panormitanus ge-• noemd, fielt de vraag voor: of de Kerk nog heaenJaario7jj wel zou kunnen verordenen, dat een Geestelijke trouwenmogt; zoo als zulks bij de Grieken geoorloofdtot *5ijiis? en hij antwoordt: „ Allezins heeft zij niet ahleen deze magt; maar het is ook voor het heil derzielen nuttig, vast te (tellen, dat die genen, die degave der onthouding hebben, en zich een hoogerverdienste willen verwerven, aan hunne neiging wordenovergelaten ; maar dat andersgezinden in het huwelijkmogen treden, dewijl de ondervinding leert,dat zij thans niet geestelijk leven noch rein zijn; maarzich door ontucht zwaarder bezondigen; daar zij integendeelbij hunne eigene vrouwen kuisch zoudenZijn." Op gelijke wijze drukt zich de geleerde PO-LYDORUS VERGILIUS uit s „ Veraf, dat deze gedwongenekuischheid de echtelijke zou overtroffenhebben; zoo heeft veel meer geene ondeugd denGeestelijken ftand meer fchande, den Codsdienstmeer nadeel, en allen welgezinden menfchen meerfmart gebaard, dan de onkuischheid der Priesteren.Het zou dus misfchien voor de Christelijke Kerk envoor dezen ftand dienftig zijn, dat men aan de Priestershet regt van een openbaar huwelijk weder gaf."Zeldzaam is het en een blijk van de kracht des vooroordeels,dat een man als JOAN GERSON, die in zij,1 ie fchriften meermalen erkent, hoe ergerlijk de ontuischheidvan vele Geestelijken was, desniettemin1'Z. "intO Pe rerum in vinterihus L. 8. C. 4.

G E S C H I E D E N I S .'i0in het jaar 1423 den ongehuwden ftaat der Geestelijkenverdedigde in een opzettelijk daar toe inge-IVVBOEKrfet gefchrift: Dialogus Sophi* et Naturx fuper coe- loofdft. ,ia C. G.Mat», five castitate Ecclefiasticorum, of zamenfpraak aano73. 1tusfchen de wijsheid en de natuur over den onge-; ot 15»7-huwden ftaat, of de kuischheid der Geestelijken; mhetwelk de natuur ten ernftigften op hare regten aandringt,en levendige tegenwerpingen maakt tegen degewaande kuischheid der C eestelijken , maar zicheindelijk van de wijsheid moet laten overtuigen, datzij ongelijk heeft.Daar de meeste Bisfchoppen, van den opperftenafgerekend, hunne ware beftemming, dat zij Leeraarsvan den Godsdienst behoorden te zijn, metkenden, of begeerden te kennen, is het niet vreemd,dat ook de mindere Geestelijkheid ten dezen tijde uieen diep verval geraakt was. Algemeen klaagt men,dat de Priesters grootendeels onkundig, lui, weelderigénkel bezitters van dikwijls gekochte en zocoppervlakkig mogelijk waargenomene posten waren:hoewel men niet zoo openhartig beleed, dat hunntverhevene Opzieners zelden betere bekwaamheden tothet Leeraarambt bezaten; die enkel in rang, magsen inkomften boven hen uitftaken, en van hen, alTLeeraars van den Godsdienst , ongemeen weimeischten 'Er waren wel aan alle zijden prijswaa.ndige uitzonderingen; dus ontbrak het ook met aaBisfchoppen, die bekwame Priesters in hunne Kennpels hebben wilden; aan Metropolitanen, die-vaisde aan hun ondergefchikte Bisfchoppen meer kenn1.en ijveriger werkzaamheid dan gewonelijk verlangde:Jp v e 1-' Bb 4

392 K E R K E L I J K EV Evenwel mag men zelfs in zulke gevallen niet verwachten,dat 'er op eigenlijke theologifche geleerdBOEKVHoofdft. heid , of enkel op voorname godsdienstkundighedenna C. G gedrongen werd. JOANNES , Aartsbisfchop van Sens,Jaarlo73.tot 1517. hield in het jaar 1429 eene Kerkvergadering te Parys,met het bijzonder oogmerk, om zijne Geestelijkheidte hervormen. In het achtfte befluit van dezelve(*), zegt hij, alzoo het beter zij, weinige engoede, dan vele onnutte Priesters te hebben , zoo zouhet, op ftrafre van eene uitfluiting voor drie maandenvan den Godsdienst, aan alle Bisfchoppen verbodenzijn , iemand daar toe. aan te nemen, die nietbehalve betamelijke zeden de Epistelen en Euangelienbenevens de overige voorfchriften van den Godsdienstheel knap kon lezen en verf aan. Doch als een Bisfchop,wordt 'er bijgevoegd, niet zelf bij hun onderzoekzou kunnen tegenwoordig zijn, zou hij hetaan godzalige en geleerde mannen opdragen, om henin zeden, kennis en ouderdom te onderzoeken'. Dewijlverders de Bisfchoppen, wordt 'er in den XCanon van deze Sijnode gezegd , een groot deel behoordente nemen aan de zorg voor de kudde desHeeren; dewijl zij, volgens den Profeet, fchuldigzijn, het aangezigt hunner fchapen te kennen, enhun het geestelijk voeder toe te reiken; maar dewijlzij niet in Haat waren dit zonder den raad van verfiandigeen geleerde mannen te doen, zou ieder Bisfchopééu of twee geleerde Theologanten of andere geleerdemannen bij zich hebben, die dit en andere van zijne(*) ap. HAKD. T. VIII. p. 1242.

GESCHIEDENIS. 393ne ambtspligten in zijne plaats verrigten konden.Inderdaad men kon van de Parochiepriesters nietveel begeeren, alzoo geheele gezelfchappen van Ka- ,loofdil.nunniken fomtijds niet eens fchrijven konden; zooi aC. G.aan 073.als het Kollegiaal Stift te Zurich in het jaar 1335, ;ot 1517.toen het eenen Priester verkoren had , waar van hetaan den Bisfchop van Konftans fchriftelijk door eenenNotaris kennis gaf, van zichzelve bekennen moest:quia ftnguli in Capitulo fcribere nefcimus. Het wasdus genoeg, dat een Pausfelijke Legaat in het jaar132a op eene Sijnode te Valladolid de verordeninggaf, dat in het vervolg niemand de inwijding ontvangenzou, die zich niet eenigzins geleerd kon uitdrukken,(nip. faltem litteraliter fciat loqui.) (*)Dit herhaalde de Sijnode te Toledo in het jaar 1339;doch de Legaat had toegegeven, dat men in zekeregevallen daar van ontflagen kon worden (f). Nogin het jaar 1473 moest deze verordening insgelijksop eene Sijnode te Toledo vernieuw worden, metdeze uitdrukking, dat ieder, die ingewijd zou worden,vaardigheid in het Latijn zou bezitten. (Niftfciat latinaliter loqui.) (§) Onder de zoo taltijkeSijnodale wetten van deze eeuwen, waar in over zeden,kleeding, pligten, regten, Kerkedienften, endergelijke ambtsverrigtingen der Geestelijkheid, allesop het ftiptlte bepaald werd, komt echter niets vooidan misfchien in het voorbijgaan , met een paaiwoorden , van de noodzakelijke godsdienstkennis ol(*) ap. HARD. T. VII. C. 9. p. H69-(t) »• P- 1637. (5) a. T. IX. C. 3. P- 1594-ge'VBOEKV

394 K E R K E L IJ K EV geleerdheid derzelven. Men ziet fteeds , dat een eerbaargedrag, eene ftipte waarneming der Kerkpleg-BOEKVHoofdft. tigheden, eene zorgvuldige handhaving van het Priesterlijkgezag in den Biechtftoel, waakzaamheid tegenna C. G.Jaario;3.tot 1517.ketterijen, onafgebrokene opmerkzaamheid op de bewaringvan alle voorregten en inkomften van hunnenftand, en dergelijke verrigtingen meer,den waardigenPriester uitgemaakt hebben. Daarom was ookzijne buitendien heel kleine Boekerij alleen op zulkeonderwerpen gerigt. Op eene Kerkvergadering teBazel in het jaar 1503 werden aan de Parochiepriesters,(Curati,) de volgende Boeken aangeprezen,met welken zij bekend en gemeenzaam behoorden tezijn: Tractatus Sacerdotalh , hetwelk begon : Medlce,nosce te ipfum; Manipulus Curatorum; ManualeCuratorum; Opuscula Jo. Gerfon, voornamelijkzijn Tripartitum, en de arte audiendi Confesjiones;Confesfionale Antonini; Confesfionale Bartholo~mai de Chaymis; fumma virtutum et vitiorum Lugdunenfium;fumma Angelica vel Baptistiana; Compendiumtheologica veritatis Thomce de Argentina;Expofitio Canonis Gabrielis; Refolutorium dubiorumMis fa Johannis de Lapide; Praceptorium JoannisNeder. —Van de klagten over het zeer diep verval der Geestelijkheiden menigvuldige ingeflopene misbruiken inde Kerk, welke, in deze eeuwen, door vele betergezindeen meer verlichte lieden alomme werden aangeheven,hebben de Proteftanten reeds in het beginder Hervorming een gepast gebruik gemaakt, en henals getuigen der waarheid, ook in de donkerftetijden,

G E S C H I E D E N I S . 395den, aangemerkt. Reeds de eerfte verzameling vanzulke getuigenisfen, uit welke de noodzakelijkheideener Hervorming, met regt, werd afgeleid, deedgroote uitwerking. Zij was van MATTHIAS FLAC- I ia C. G.[aano73.cus en door hem het eerst in het jaar 1550 te Ba:ozel in Octavo uitgegeven, onder den titel: Cata-1517.logus Testium Veritatis, qui ante nostram atatemPontifici Romano ejusque erroribus reclamarunt. —Eene tweede Verzameling van deze natuur is deFasciculus rerum expetendarum et fugiendarum ,welke een Engelsch Predikant ED. BROWN te Londenin het jaar 1690 in twee deelen in klein Folio uitgegevenheeft. Eigenlijk had ORTUINUS GRATIUS ,Leeraar der Godgeleerdheid te Keulen, reeds in hetjaar 1535 het eerfte Deel derzeive, onder dezen titel, in een deel in Folio, laten drukken, om detoen aanftaande Kerkvergadering aan te wijzen ,waar op zij bijzonder hare aandacht te vestigen had.Daar in (tonden de Gefchiedenis der Bazelfche Kerkvergaderingdoor ;ENEAS SYLVIUS ; het gefchrift vanVALLA tegen de fchenking van KONSTANTYN , en veleandere, zoodat men hier uit ziet, dat deze uitgeverORTUINUS GRATIUS zoo geheel de verachtelijkeman niet geweest is, daar men hem volgensde Epistolce obfcurorum virorum voor houden zou.Ik eindig dit Hoofdjluk en tevens dit Deel met Befluïcvan ditde woorden van den eerlijken WINDECK , Gefchiedfchrijveruit de XVde eeuw, in zijneDeel. ,Levensgefchiedenisvan Keizer SIGISMUND of SIEGMUND : „„ fo ftund es in die Christenhaid mit der Pfaffhait:j[ wo man pofes, (iet boos,) horte oder krig wer,„ undVBOEK• VHoofdft.Al-

VBOEKV• Hoofdft.naC. G.Jaario73.tot I5I7-396 KERKELIJKE GESCHIEDENIS.„ und man fragte: wer tut das? zo hiesf es, der,Bifchof, der Probst, der herrliche Dechan, der„ Pfaff, enz. und waren die Laien von den Gaist-„ lichen fo fere uberladen, das et nit wijnder were„ gewefen, hett es Gott nit felber verfehen, das„ die Husfen und die Ketzer etwas vil grosfer und„ vast fterker gewefen, wen fulches unpilliches zu„ vaste vil auf ertrich al umb und umb was."Einde van het Zeventiende Deel.

GESCHIEDENIS . 71 DEWÃK. genoodzaakt was, van al'e aanfpraak ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?

GESCHIEDENIS . 71 DEWÃK. genoodzaakt was, van al'e aanfpraak ...