KLEIN KIND, GROTE KWAAL

Jaargang 38 • nummer 2 • april/mei 2009inhoudfocusHartklepvia de liesRondom de voetPagina 12 Eén op de vierdiabetici krijgt ernstigeproblemen met z’n voeten.Specialisten in Erasmus MCscharen zich samen rondomde patiënt.Pagina 9 Slechte hartkleppen, tekwetsbaar voor een openhartoperatie?Het Thoraxcentrum vanErasmus MC kan ze vervangen viaeen gaatje in de lies.Gasbelletjesals koerierPagina 31 Onderzoekers vanhet Thoraxcentrum gebruikenminuscule gasbelletjes als‘koerier’ om medicatie naarziek weefsel te vervoeren.Dankzij dr. De MonchyZo’n 150 jaar geleden heerste het idee dat alleenslechte moeders hun kind naar een ziekenhuisbrengen. De brochure ‘Het Kinder-Ziekenhuis teRotterdam’ (1864) van medicus dr. De Monchyzegt hierover: “Alleen de ontaarde ongehuwdemoeders zult gij bereid vinden haar kroost aanvreemden af te staan. De arme maar bravevrouw, die hare kinderen waarlijk lief heeft, zalze liever nog van gebrek zien omkomen, danze u ter verpleging overlaten.” Hendrik Willemde Monchy was een groot voorstander van eenaparte verpleging van kinderen en verwezenlijktezijn droom als mede-oprichter van het SophiaKinderziekenhuis.Het kinderziekenhuis begon op een bescheidenbovenwoning in de drukke Hoogstraat, ‘in eenlief huisje, regt Hollandsch ingerigt’, melddede Rotterdamsche Courant. Er stonden achtbedjes en drie nood-‘kribben’. De buren wareneen handelaar in stokvis en traan, een commissionairin granen, meubelverkopers en een stelratten die aan de achterzijde in het Boerensteigerzwommen.Sinds 1994 is ‘het Sophia’ gevestigd tussen Museumparken Euromast, in een groot, wit gebouw.Het telt meer dan tweehonderd bedden. Denieuwe buren zijn de scholieren van het ErasmiaansGymnasium, de architectuurliefhebbers vanhet NAi en de wandelaars in het Museumpark.Wat veel ouders van opgenomen kinderen misschienniet weten, is dat Erasmus MC-SophiaKinderziekenhuis ook als hoofdtaak het verrichtenvan wetenschappelijk onderzoek heeft. DezeMonitor belicht enkele proefschriften waarinkinderen centraal staan. Het thema is ‘Klein kind,grote kwaal’. Mede mogelijk gemaakt door DeMonchy, zoals dat tegenwoordig heet.Pieter van Dam, hoofdredacteur a.i.p.vandam@erasmusmc.nlPagina 19 > 30Ook boeiend...De volgende Monitor verschijnt in juliKlein kind, grote kwaal20 Diagnose hersentumorPer vliegtuig naar het kinderziekenhuis24 DarmfalenMenu: paar druppels moedermelk27 KinderkorsetGeharnast groeien met scoliose28 Na de chemoFrisse start na behandeling kanker4 KortVan de wet van Lasagna tot Samaritaansdoneren.11 Insuline andersDiabetesdeskundigen komen met eenreeks aanbevelingen die gevolgen hebbenvoor mensen die dagelijks insulineinjecteren.16 Islamitich genezenEén op de vier diabetici krijgt ernstigeproblemen met z’n voeten. Specialistenin Erasmus MC scharen zich samenrondom de patiënt.15 Eetstoornis biedt houvastZe zoeken te laat hulp, weigerenbehandeling, vertragen de therapie.Toch willen jonge mensen met eenernstige eetstoornis beter worden.36 Tuberculose vangenDe bestrijding van tuberculose is eendoorslaand succes: nog nooit kwam zoweinig tbc voor. Dat is mede te dankenaan DNA-’vingerafdrukken’ van debacterie.35 Agenda2mei 2009 • Monitor Monitor • mei 20093

KortKortStatines tegenhartschade bij operatieDr. Olaf Schouten van Erasmus MC ontdektehoe de kans op hartschade bij vaatoperatieszo klein mogelijk kan worden gemaakt.Patiënten die een operatie aande slagaders moeten ondergaan,doen er goed aan om een maandvóór de behandeling te beginnenmet het slikken van statines, concludeertdr. Olaf Schouten vanErasmus MC in zijn proefschrift.Statines verlagen de cholesterolen halveren de kans dat patiëntenhartproblemen krijgen vlakvoor, tijdens of na de operatie.Al beschadigdBijna alle mensen die eenoperatie aan de grote slagadersondergaan, hebben al beschadigingenaan het hart opgelopen.Vaak weten ze dat niet, omdatErasmus MC achter aanpak huiselijk geweldErasmus MC en tientallen andere organisatiesin Rotterdam pakken huiselijkgeweld en kindermishandeling voortaangezamenlijk krachtig aan.ze nog geen klachten hebben. Inde periode rondom de operatieontstaat bij één op de vijf patiëntenextra hartschade, meestaldoor ontstekingen. Cholesterolverlagersdie als werkzamestof statine bevatten, blijken eengunstige bijwerking te hebben:ze verminderen de ontstekingenin de vaatwanden met wel dertigprocent.Dr. Schouten schat dat het aantalmensen dat hartproblemen krijgtin de periode rond de operatiedankzij statines kan halveren totduizend per jaar. Ruim 250 dodenkunnen dankzij de cholesterolverlagersworden voorkomen.Iedere dag houdt de Rotterdamse politie vijftot tien plegers van huiselijk geweld aan. Hetgaat niet alleen om ouders die hun kinderenmishandelen, maar net zo goed om mensen diehun partner opsluiten in huis, dwingen tot seksof financieel uitbuiten.Erasmus MC krijgt ook te maken met de gevolgenvan huiselijk geweld en kindermishandeling en heeft zich afgelopenapril aangesloten bij de gezamenlijke aanpak ervan, door een convenantte ondertekenen waarin de Rotterdamse ziekenhuizen de noodzaakvan een meldcode onderschrijven. De meldcode is een stappenplan datartsen, hulpverleners en leerkrachten duidelijk maakt wat er precies vanhen wordt verwacht als zij sporen van huiselijk geweld constateren. DeOok bètablokkersNiet alleen statines, ook bètablokkerskunnen hartproblemenvoorkomen bij operaties aan deslagaders., voegt dr. Schoutentoe. Die verlagen de zuurstofbehoeftevan het hart. Het harthoeft hierdoor minder hard tewerken. Zeker in tijden van stressvoor een operatie, heeft dat eengunstig effect.Bron: persbericht Erasmus MCcode moet voorkomen dat hulpverleners langselkaar heen werken.Zo’n negentig gezondheidsinstellingen in Rotterdamhebben de meldcode inmiddels ondertekend.Verschillende instellingen, waaronderErasmus MC (de afdeling Spoedeisende Hulpdaar), hebben met de nieuwe aanpak ervaringopgedaan in een pilot (proef). Niet zonder resultaat:het aantal meldingen van huiselijk gewelden kindermishandeling is verdrievoudigd. Enkeletientallen keren is aan geweldplegers een huisverbodopgelegd.Staatssecretaris dr. Jet Bussemaker (Volksgezondheid) noemde deRotterdamse Meldcode ‘een inspirerend voorbeeld voor de landelijkeinvoering.’Bron: persbericht Erasmus MC, website www.huiselijkgeweld.rotterdam.nlSamaritaans donerenSteeds meer mensen schenken onbaatzuchtigeen van hun nieren aan een onbekendenierpatiënt.Erasmus MC speelt in Nederlandeen voortrekkersrol bij ‘levendedonaties’: mensen die een nierdoneren aan een familielid ofgeliefde. In 2000 meldde zichin Rotterdam voor het eersteen Samaritaanse donor. Dezeman had zijn nier niet kunnendoneren aan zijn overledenechtgenote en besloot die aaneen onbekend persoon te geven.Sindsdien hebben meer danhonderd mensen in Rotterdaminformatie aangevraagd overschenken aan een onbekende.Het traject dat zij doorlopen, ishetzelfde als dat van gewonedonoren, maar ze krijgen altijdeen consult bij de psycholoog.Die beoordeelt met tientallenvragen en een diepte-interviewhun ‘psychische draagkracht’ enachterliggende motivatie. De tijdtussen aanmelding en operatiebedraagt minstens zes maanden.Hiermee krijgt de Samaritaansedonor ruim voldoende tijd zich tebedenken. Een paar opmerkelijkefeiten:• Van de 110 altruïstische donorendie zich van 2000 tot 2008 bijErasmus MC meldden, besloten32 mensen bij nader inzien geennier af te staan. Vaak speelde eenafwijzend advies van de partner,kinderen of huisarts hierin een rol.• 2 donoren trokken zich tijdenshet voorbereidende medischeonderzoek terug. 14 donorenzijn afgewezen om medische ofpsychologische redenen, bijvoorbeeldomdat zij te veel mentaleschade zouden oplopen.• 10 mensen zijn doorverwezennaar een ander transplantatiecentrum.In Rotterdam blevenvan de 110 belangstellendenuiteindelijk 48 goedgekeurdedonoren over, op een Aziaat naallemaal blank, de meesten meteen christelijke levensovertuiging.Zij hebben inmiddels eennier geschonken of wachten opde operatie.Transplantatieartsen van ErasmusMC beoordelen Samaritaansdoneren positief. Ze schrijven:“Het past in onze sociale enmedische missie om voor zo veelmogelijk nierpatiënten een goedekwaliteit van leven te realiseren.Samaritaanse donoren zijn eenuitkomst voor veel patiëntenop de wachtlijst. Zij hebbenbovendien een positieve invloedop de publieke opinie overorgaandonatie.”‘Samaritaans’ verwijst naar eenverhaal in de bijbel. Daarinontfermt een Samaritaan zichbarmhartig over een reiziger diehalfdood aan de kant van de wegligt, terwijl een priester en eenLeviet, beiden geziene burgers,het slachtoffer links laten liggen.Bron: o.a. Nederlands Tijdschrift voorGeneeskunde, 23 maart 20096 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 20097

HartTekst Suzanne Odijk | Beeld Levien WillemseHartNieuwe hartklep via de liesPatiënten met een vernauwde hartklep die te kwetsbaar zijnvoor een openhartoperatie, hebben bij het Thoraxcentrumvan Erasmus MC een alternatief: vervanging van de klep viade lies.Om een hartklep via de liesslagaderte kunnen implanteren in het hart,moeten de bloedvaten groot en goedgenoeg zijn. “Vergelijk het met een vrachtwagen.De weg moet breed genoeg zijn ende truck moet naadloos kunnen inparkeren”,zegt cardioloog dr. Peter de Jaegere. In 2005waagde de eerste patiënte (inmiddels 80 jaar)in Nederland de gok, samen met het Thoraxteamvan Erasmus MC. Omdat zij een openhartoperatievrijwel zeker niet zou overleven,werd gekozen voor een hartklepimplantatievia de lies. Met succes: de rolstoel die dezemevrouw nodig had, omdat ze zo vermoeiden kortademig was, heeft ze sindsdien nietmeer gebruikt.85 patiëntenDr. De Jaegere: “Sinds de eerste ingreep hebbenwe in Rotterdam 85 patiënten behandeld, vanwie 77 via de liesslagader. Bij de overige achtpatiënten was de kwaliteit van de vaten onvoldoende.Zij werden op andere wijze geholpen.”De ingreep via de lies gebeurt inmiddels ookin Breda, Nieuwegein, Leiden, Amsterdam,Utrecht, Maastricht en Leeuwarden. Het iseen Europese vinding, verbeterd en verfijnddoor het Thoraxcentrum van Erasmus MC,die zich nu over het continent verspreidt,en in Canada en Amerika. Inmiddels zijnzo’n tweehonderd cardiologen uit alle delenvan de wereld in Rotterdam getraind in hetuitvoeren van deze ingreep.Hart-longmachineDe ingrepen vinden plaats in de hartkatherisatiekamer(‘cathlab’). Bij de eerste tweepatiënten in Erasmus MC diende de hartlongmachinenog als achterwacht, maar nublijft het hart tijdens de ingreep op eigenkracht doorkloppen.De ingrepen gebeuren met diepe verdoving(sedatie), soms onder volledige narcose. Decardioloog prikt de lies aan en schuift eendun buisje door de vaten richting het hart.Daar wordt eerst de vernauwde klep met eenballon opgerekt. Daarna brengt de cardioloogde nieuwe, opgerolde hartklep op z’n plaatsen rolt deze uit.Goed getestDe nieuwe klep is vervaardigd uit hethartvlieszakje van een rund of varken. Getestop duurzaamheid en deugdelijkheid. Eénlabmedewerker is er anderhalve dag meebezig de klep in het frame te monteren. Dr.De Jaegere: “De katheter waarmee de kleppenin het hart worden gebracht, is de afgelopendrie jaar steeds kleiner geworden. Daardoorkunnen we meer mensen behandelen. Eerstwaren de katheters 9 millimeter dik, toen 8,nu 7 en ik verwacht binnenkort 6 millimeter.Het dichtgeslibde vaatbed in het lichaam blijftde remmende factor. Dat dichtslibben hoort,net als de verkalking van de hartklep, bij hetouder worden.”In één keer goedBehalve verkleining van de techniek, wordthet op korte termijn ook mogelijk de klep terplekke te herpositioneren of verwijderen. Nuis het nog een soort ‘spaceshuttlelanding’: hetmoet in één keer goed, want de aanpassingsruimteis beperkt.De ingreep wordt op dit ogenblik uitgevoerdbij patiënten die een openhartoperatie nietzouden overleven of niet goed aankunnen.Omdat de cardioloog het hart manipuleert,kan er een kalkbrokje losraken en naar dehersenen schieten. Met als mogelijk gevolgeen beroerte. Dat is de meest ernstige complicatie,die bij naar schatting één op de twintigpatiënten voorkomt.Binnen inuw hartkamerDe uitleg aan hartpatiënten vaninterventiecardioloog dr. Peterde Jaegere, die duidelijk maakt water mis is met de hartkleppen:• “We zitten hier in een kamer: uw hartkamer.Al het bloed moet hier doorheenworden gepompt: bij de ene deur erin, bijde andere deur eruit.”• “Bij de uitgang staat iemand de deurdicht te houden. U pompt harder enharder, want die deur zit klem…”• “U kunt pompen als een bodybuilder,maar op een gegeven moment is uw hartop. Dan is het zaak de deur (hartklep) tevervangen.”• “We halen de oude deur eruit, en hangeneen nieuwe erin. Dat doen we via eengaatje in de lies. Uw borstkas hoeft dusniet open.”Dansen met MathildaDe heer Zevenbergen ontving een nieuwe hartklep via z’n lies.Rechts buurvrouw Seferina MathildaOp blote voeten kwam mevr. Seferina Mathilda (76) vijf jaargeleden toegesneld om kennis te maken met haar nieuwebuurman, John Zevenbergen (82). Samen deden ze een dansjeop ‘Matilda’ van Harry Belafonte in de gang van het verzorgingshuisin Rotterdam-Schiebroek. Mevr. Mathilda: “Dansen zit in je bloedals je van Curaçao komt.” De heer Zevenbergen: “Ik heb gevaren.Dan kom je ook wel los in de heupen te zitten.” Sindsdien houden zeelkaar in het oog. Mevr. Mathilda: “Koffie drinken met iets lekkers,samen koken. Hij zuurkool, ik rijst en kip.”Maar uitgerekend na het kerstdiner in 2007 van gezelligheidsvereniging‘Streven doet herleven’ ging het mis. Een tochtje door regen enstorm leverde de heer Zevenbergen een fikse kou op, en hij belanddemet een longontsteking in het ziekenhuis. “Vergrote longen, eenhartaanval - terwijl ik al vijf bypasses had, een pacemaker tegenhartritmestoornissen, wekenlang op een aparte kamer vanwege eenbuikgriepvirus. Iedere keer als ik een beetje opknapte, kwam er weerwat.”Elke dag kwam zijn buurvrouw op bezoek in het ziekenhuis metschoon goed. “Kennissen zeiden dat ik voor nieuwe pyjama’s het bestnaar ‘Zena’ kon. Ik ken Nederland niet zo goed en zocht me rot in destad. Dat bleek dus C&A te zijn.”De heer Zevenbergen: “Van mijn veertiende tot mijn zestigste heb ikgewerkt. Eerst in de mosterdfabriek in Crooswijk, na de oorlog op zeeen in de haven. Altijd zware zakken op mijn schouders, door weer enwind. Na die laatste ziekenhuisperiode kon ik helemaal niks meer,ik had het benauwd. Mijn cardioloog vertelde dat ik last had van eenlekkende aortaklep. Alleen: een openhartoperatie zou ik niet meeroverleven. Toen de techniek voor hartklepvervanging via de lies wasverbeterd, verwees hij me door naar het Thoraxcentrum van ErasmusMC.”Daar legde dr. De Jaegere hem uit wat de methode inhield en welkerisico’s eraan kleefden door de leeftijd. En voor de longproblemenwas het natuurlijk geen oplossing. De heer Zevenbergen: “Het waserop of eronder. Zonder de operatie zou ik sowieso binnen tweemaanden in een lijkwagen zijn afgevoerd. Dus besloot ik mijn lot inzijn hand te leggen. Ik wilde nog wel even door, want ik voelde menog niet uitgeblust. De ingreep afgelopen oktober slaagde, hoewelna twee maanden nog een extra dotterbehandeling nodig was. Mevr.Mathilda: “Dr. De Jaegere belde mij persoonlijk op om te zeggen datalles goed was gegaan. John was nog maar net bij of we zaten al meteen paar mensen rond zijn bed. Hij was gelijk opgeknapt.”De heer Zevenbergen: “Bij elke apk-keuring blijkt dat mijn hart weerfunctioneert zoals het hoort.”Achter de rollator zwaait hij soms nog lichtjes met de heupen. Zekerals ‘Matilda’ klinkt.8mei 2009 • MonitorMonitor • mei 20099

DiabetesTekst Joop van de Leemput | Beeld Levien WillemseAanbevelingen voor verbeterd injecterenInsuline andersVeranderingen in diabetesland: naalden halverenin lengte, de prikplek ontsmetten is nietlanger nodig en massage van de injectieplaatskan achterwege blijven.In Nederland staan insulinepennen niet meer ter discussie,maar heerst her en der nog wel onduidelijkheidover het toedienen van de insuline ermee. Denk aan devoorbereiding van de injectie, de keuze van de naald, deplaats van het prikken en de afronding van de spuit. Deberoepsvereniging voor diabetesverpleegkundigen EADVontvangt hierover geregeld vragen. De vereniging gafdeskundigen opdracht helderheid te verschaffen.Ze zijn er eens goed voor gaan zitten, de diabeticionderzoekers.Zij vergaarden in vier internationale databases,waaronder het bekende PubMed, alle wetenschappelijkeartikelen over diabetes, gepubliceerd van 1985 tot en met2007. Meer dan honderd artikelen zijn door twee deskundigenonafhankelijk van elkaar beoordeeld op hun belangvoor mensen met diabetes. Bij onenigheid werd een derdebeoordelaar ingeschakeld.Uit de toetsing rolde een lijst van 21 mogelijke verbeteringenvoor het injecteren van insuline met de insulinepen.Een groep experts heeft de verbeteringen stuk voor stukkritisch gewogen. De deskundigen beoordeelden debewijskracht als ‘sterk’, ‘matig’ of ‘relatief zwak’.Hier volgen enkele belangrijke aanbevelingen:Lengte naald halveert: de naalden worden aanmerkelijkkorter. Veel diabetici stappen over van een 12 mm-naaldnaar een 5 mm- of 6 mm-naald, sommigen gaan terugnaar 8 mm. Korte naalden blijken op meerdere beoordeeldepunten even goed en veilig als lange.Desinfectie onnodig: uit onderzoek is gebleken datdesinfectie van de prikplek niet nodig is en mogelijk zelfsnadelige effecten heeft (zie kader). Belangrijk is wel teinjecteren in een schone, droge, onbeschadigde huid.Op kamertemperatuur: patiënten die naar het Diabetespleinvan Erasmus MC komen, krijgen daar voortaan insulinetoegediend van buiten de koelkast. Die is aangenamervan temperatuur. Het is niet meer nodig de insulinespuitgekoeld te bewaren.In de buik of benen: kortwerkende insuline bij voorkeurin de buik injecteren, langwerkende insuline liever in debovenbenen of billen.Niet meer via plooi: het injecteren met het kleine naaldje(5 of 6 mm) moet voortaan loodrecht in de huid, en nietlanger via een vastgenomen huidplooi.Niet door textiel: door de kleding heen prikken, wordtafgeraden. Dit is weliswaar veilig en makkelijk, maar voorDiabetesverpleegkundige Liesbeth van der Stelbegeleidt een patiënt bij het correct prikkenOntsmetten prikplek onnodigWaarom is ontsmetting van de prikplek, wat altijd een gewoonte was, opeensniet meer nodig? Een onderzoeker heeft bij vijftig deelnemers drie manierenvan desinfectie vergeleken: met alcohol, met kraanwater, zonder schoonmaak.De onderzoeker bestudeerde bij alle groepen de schade aan de huiden de mate van pijn. Hij mat geen verschil in het optreden van infecties,complicaties en de pijnbeleving. Verklaring: het prikje in de huid is zo kleindat er amper bacteriën door de opening kunnen. Conclusie: huid desinfecterenis niet nodig. Andere studies met andere patiënten bevestigen dit.Een onderzoeker stelt dat het regelmatig schoonmaken van de huid metalcohol zelfs een nadelig effect heeft, omdat de huid hierdoor lijkt te verharden.Dan kan het prikken meer pijn gaan doen. De onderzoekers nuancerenwel dat de huid met water en zeep moet worden schoongemaakt als deze‘zichtbaar vervuild’ is. En daarna afgedroogd.korte naalden ongeschikt. Bovendien is de prikplek, dieonbeschadigd moet zijn, zo onzichtbaar.Langzaam injecteren: de insuline mag snel of langzaamDiabetes type 1 en 2• Populaire naam: ‘suikerziekte’• Is chronische stofwisselingsziekte• Gehalte glucose in bloed te hoog• Veelal verband met overgewicht• Komt steeds vaker bij kinderen voor• Nog geen genezing mogelijk• Behandeling: verbetering leefstijl• Behandeling: insuline injecteren• Een tot vier injecties per dag• Alternatief: insulinepompjeworden geïnjecteerd. Experts hebben een voorkeur voorlangzaam, maar een laag tempo van inspuiten is nietbewezen beter.Tien seconden rust: na het injecteren moet de patiënt bijvoorkeur tien seconden wachten met het uittrekken vande naald. Zo’n pauze gaat lekkage van de insuline uit denaald of prikplek tegen.Geen massage meer: het is niet wenselijk de huid temasseren na het prikken omdat massage de werking vaninsuline onvoorspelbaar kan beïnvloeden.Diabetesverpleegkundige Liesbeth van der Stel, werkzaamop het Diabetesplein van Erasmus MC, pleit er in eeninterne notie voor de nieuwe aanbevelingen goed teverduidelijken aan patiënten, artsen en verpleegkundigen.Ze vindt het begrijpelijk dat het ‘andere prikken’ wennenzal zijn. Leg daarom duidelijk uit hoe de aanbevelingen totstand zijn gekomen, beveelt ze aan.10 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200911

DiabetesTekst Joop van de Leemput | Beeld Levien WillemseEen op de vier diabetici krijgt ooit ernstigeproblemen met z’n voet. Liefst negenverschillende specialisten in Erasmus MCscharen zich samen rondom de patiënt.Rondom de voetHet aantal mensen met suikerziekte (diabetes, veelaltype 2) neemt onstellende vormen aan. De tellerin Nederland staat op zo’n 650.000 patiënten. Eenkwart van deze mensen krijgt vroeg of laat last van z’nvoeten, vooral als gevolg van verminderd gevoel erin(neuropathie).MuizenholletjesErasmus MC hield afgelopen maart een informatiemiddagover de diabetische voet. Wat de behandelaars daarop een groot beeldscherm toonden, stemde niet vrolijk:holvoeten, klauwtenen, blauw of pikzwart weefsel, zwellingenvol vocht, dikke plakken eelt. Sommige wondenleken op muizenholletjes, andere deden denken aan eenMexicaanse taco. De bijbehorende geur is doordringendranzig.Het woord van de dag was ‘débridement’. Ofwel: chirurgischereiniging van wonden, ‘wondtoilet’. Dat is enormbelangrijk bij deze kwaal, benadrukte wondconsulent Irisvan den Berg.GevoelloosMensen met een diabetische voet hebben daar vaak geengevoel in. Ze lopen rustig door met een steentje in hunschoen en merken letsel of een infectie niet op. Vaak zienze bovendien niet zo goed, doordat de kleine bloedvatenin hun netvlies zijn beschadigd. De pech is dat de ogen hetverst van de voeten zijn verwijderd.Van de voetwonden hebben ze vaak in het begin geenlast, dus het probleem blijft aanvankelijk verborgen envanwege hun beperkte gezichtsvermogen ook onzichtbaar.“Ze kunnen, bij wijze van spreken, een aansteker inhun schoen hebben en nog merken ze het niet”, zei chirurgdrs. Jan Oomen.Behandelteam Diabetische VoetBacteriefeestDe doorwoekerende en vaak slecht genezende wondenzijn voor bacteriën ‘echt geweldig, ze hebben het daarenorm naar hun zin’, vertelde diabetesspecialist dr. EricSijbrands. “Bij kweken diep uit de wond tref je van allesaan. Half Blijdorp zit erin.”Zonder schoonmaken en behandeling woekert de ontstekingdoor, zowel naar de buitenkant (oppervlakte) als naarbinnen (pezen, spieren, bot).12 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200913

VolksgeloofTekst Joop van de Leemput | Beeld Helen van VlietIslamitischgenezenHet boze oog afweren, koranverzen influisteren,magisch water uitreiken. Met zulke middelen helpenislamitische genezers hun cliënten. Deze aanpak kanhelpen, stelt GGZ-cultureel antropoloog dr. Cor Hoffer.Hij sprak bijna vijftig islamitische genezersen ruim honderd van hun cliëntenen promoveerde op ‘Volksgeloof enreligieuze geneeswijzen onder moslims inNederland’. Nu rondt hij een boek af over hoemigranten hun psychische klachten beleven:dr. Cor Hoffer. Zijn werkplek is een herenpandaan de nog steeds chique Mathenesserlaan,in Rotterdam Oud-West. In de zijstraten levenmensen uit alle werelddelen.Magische ringDr. Hoffer werkt als cultureel antropoloogvoor de GGZ-instelling Bavo Europoort. Hijstelt dat ‘toverij’ als kwade geesten uitdrijvenheilzaam kan zijn. Pardon?Dr. Hoffer: “Wat voor reguliere artsengeldt, gaat net zo goed op voor islamitischegenezers: als de cliënt sterk in de behandelinggelooft, kan deze zeker effect hebben. Hiervlakbij werkt een Marokkaanse genezer diezijn ring in een glas water werpt en de cliëntdat water laat drinken. Hij bindt zijn klanteneen blinddoek om, legt hen onder een kleedmet daarop teksten uit de koran en fluistertkoranverzen in de oren. Hij beveelt de cliëntin gedachten naar huis te gaan en reinigt dewoning. Hij deelt opdrachten uit en verjaagtgeesten. Ik heb patiënten bij hem zien huilen,zelfs overgeven. Ze kotsen de toverij letterlijkuit. Daarna voelen ze zich gelouterd. Metdeze mensen gebéúrt iets, zowel lichamelijkals psychisch. Zij voelen zich geholpen, beter.Bij schizofrenie daarentegen, werkt zo’n soortaanpak totaal niet.”Klap boze geestDe kracht van allochtone genezers is dat zeuit hetzelfde land als hun patiënten komen,stelt dr. Hoffer. Ze zijn in dezelfde cultuuropgegroeid, met hetzelfde geloof, en sprekendezelfde taal. Als zo’n genezer een patiënt meteen half scheef gezicht ziet, wijt hij dit aan eenklap van een geest, een djinn. Een Nederlandsearts zou spreken van een halfzijdige verlamming.Maar de patiënt is meer vertrouwdmet djinns, die staan beschreven in de koranen spelen een rol in de volkscultuur.Dr. Hoffer: “Nederlandse artsen en therapeutenhoeven niet in dit alles te geloven, enevenmin zulke aanpak te hanteren, alsjebliefniet. Laat ze maar gewoon evidence-basedmedicine bedrijven, daarvoor zijn ze opgeleid.Het gaat erom dat ze het belang ervan voor decliënt inzien. Een therapeut kan vragen: ‘Bijwelke genezer bent u geweest? Waarom? Hadu er iets aan?’ Dat kost niks en je leert er nogvan ook.”Wenend MariabeeldDr. Hoffer is katholiek opgevoed. Hij somtmoeiteloos Nederlandse varianten van ‘islamitischetoverij’ op. Toen zijn moeder zwangeren tegelijk ziek was, ging ze op bedevaartnaar Lourdes. Wie kan bewijzen dat dit niethielp? Cor is nu volwassen en oogt kerngezond.Hij noemt ook de fameuze Mariabeeldenin Limburg en Brabant, die heilige tranenwenen. En, vertelt hij, een paar jaar geledenpubliceerde het Vaticaan een bijgewerktehandleiding over exorcisme (duivelsuitdrijving).“Het Vaticaan heeft exorcisten in dienst,die wel aan strenge regels moeten voldoen. Inonder meer Italië en België wordt nog steedsexorcisme bedreven, al kijken de bisschoppendaar heel kritisch naar.”Wijndrinkende alevietNederlandse artsen en therapeuten wetenweinig over allochtone religieuze behande-16 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200917

Volksgelooffocuslingen: “Je zou psychiaters en psychologende kost moeten geven die er geen kaas vanhebben gegeten. Ze vinden het eng om metislamitische patiënten over problemen tepraten. Menig therapeut of arts denkt: ikweet niks van de islam en hun cultuur, laat iker vooral niet over beginnen. Ze vinden hetmoeilijk te duiden wat psychisch is, en watcultureel.”Pasgeleden vroeg een therapeut aan dr.Hoffer: ‘Morgen komt een Turkse patiënt,kun je daar wat over vertellen?’ Dr. Hoffer:“Een Turkse patiënt? Een aleviet, die wijnmag drinken? Een orthodoxe, oude heer?Een snelle, atheïstische jongen uit Istanbul?Een Koerd, misschien? Dat maakt nogal uit.De Hollandse patiënt benader je toch ook alsindividu?”Oplichters onder ‘genezers’In een Rotterdams buurthuis presenteerden zich begin dit jaar een twintigtal mediums enandere alternatieve behandelaars. Deze beurs werd vooral door Hindoestanen bezocht,veelal vrouwen. Een handelaar verkocht daar ‘middelen tegen kanker’. Hij vertelde zijnklanten dat ‘de chemische industrie’ in het geheim ‘allerlei bestanddelen aan onze voedingonttrekt’. Daarom worden we ziek en krijgen we kanker. Gelukkig kon je bij hemsupplementen kopen, met daarin de missende bestanddelen.Cultureel-antropoloog dr. Cor Hoffer bevestigt dat onder de allochtone (en ook autochtone)alternatieve genezers nogal wat oplichters zitten: “Misschien wel de helft. Onder cliëntendoen allerlei verhalen de ronde over misbruik en winstbejag. Islamitische genezers mogenvan de islam geen geld vragen, maar sommigen hanteren een vast tarief. In het circuit hoorje klachten van Marokkaanse dames die onzedelijk zijn betast tijdens een behandeling.En nog vorige week vertelde een Surinaamse vrouw mij dat ze voor honderden euro’s wasopgelicht door een wintigenezer. In België zijn enkele jaren geleden twee cliënten vanislamitische genezers overleden tijdens exorcistische rituelen. Maar er zijn zeker ookintegere behandelaars. Zo ken ik Marokkaanse genezers die hun cliënten helpen met hetinvullen van belastingsformulieren en hen als tolk begeleiden bij de woningbouwverenigingof zelfs psychiater.”Al-’Ayn Boos oog (Marokkaans)Amulet Talisman, zegenbrengendvoorwerpBaraka Heling via ingefluisterdekoranverzenDjinnFqîhHocaNazarWintiOnzichtbaar, vaak boosaardig wezenGebedsgenezer (Marokkaans)Gebedsgenezer (Turks)Boos oog (Turks)Afrikaans-Surinaamse godsdienstPagina 13 > 22Klein kind,grote kwaalFocus op enkele ernstige aandoeningen die diep ingrijpen inhet leven van het kind en de oudersHersentumor 20Per vliegtuig naar het ziekenhuisDarmfalen 24Menu: paar druppels moedermelkKoran en abortusEen valkuil voor artsen, stelt dr. Hoffer, is datze de Marokkaanse of Turkse patiënt alleenzien als moslim. Terwijl ze een protestantepatiënt nooit enkel als christen beschouwen.Hij geeft een prachtig voorbeeld: “Eenhulpverlener behandelde een islamitischmeisje dat angstig was, spanningsklachtenhad en nogal in de knoop zat. Ze had ooiteen abortus ondergaan. Die therapeut wistniet hoe hij dit moest aanpakken en legdemij dit voor. Ik vroeg hoe hij zou handelenbij een orthodox-christelijk meisje van deZuid-Hollandse eilanden. Daarop volgde eenbatterij aan vragen. Dezelfde vragen had hijdat islamitische meisje kunnen stellen. Laterbleek dat haar problemen niets met de islamte maken hadden.”Hij voegt toe: “Abortus is volgens bepaaldestromingen in de islam toegestaan tot de120ste dag. Dan wordt de ziel in de foetusgeblazen. Andere stromingen wijzen abortustotaal af, net als het Vaticaan. Orgaandonatieis volgens sommige stromingen ooktoegestaan. De profeet Mohammed draagtzieken namelijk op genezing te zoeken, ‘wantAllah heeft zeker geen ziekte op deze aardetoegestaan zonder er een geneesmiddel voorte geven’. Dit gebod staat haaks op het stereotypedat moslims bij ziekte fatalistisch zijn.”DemonpossessieDr. Hoffer laakte ooit ‘de eenzijdige fixatieop exotische handelingen als demonpossessie,winti en exorcisme.’ Mogen we dat nietinteressant vinden, dan?(Moet lachen) “Jawel, als het maar geenkarikatuur wordt: elke creool doet aan winti.En: Marokkaan? Oh, demonpossessie. Er zijngenoeg creolen die niets met winti hebben.En Marokkanen die nooit in de koran hebbengelezen. Lang niet alle moslims hechtenwaarde aan islamitische geneeswijzen.Bovendien hebben Hollanders met Jomandaen Char ook exotische trekken. Daarbij komtdat migranten en hun kinderen veranderen.Ze leven hier, zijn hier soms geboren enopgegroeid. Daardoor denken ze niet meerhetzelfde als hun grootouders.”Kinderkorset 27Geharnast groeien met scolioseNa de chemo 28Frisse start na behandeling kanker18 mei 2009 • MonitorMonitor • mei 2009 19

focus Klein kind, grote kwaalTekst Annemarie Breeve | Beeld Levien WillemseDiagnosehersentumorDirect na de diagnose hersentumor vanCuraçao naar Nederland vliegen, dat overkwamRexientely Martina (5). Inmiddelsgaat het goed. Ze is weer thuis.“Uw dochter heeft een hersentumor. U moet met spoed naarNederland. Wij kunnen uw kind hier niet behandelen.” Deneuroloog op Curaçao informeerde het gezin Martina opeen dinsdag. Het weekeinde daarop vloog Xiomara Martina (49) methaar man en de vijfjarige Rexientely naar Schiphol.Tijd voor verdriet was er niet. De familie had vijf dagen om alleste regelen: een noodpaspoort, doktersverklaringen, verblijf inNederland, de operatie, tickets, vervoer van Schiphol naar ErasmusMC-Sophia. Tot op het laatste moment bleef het onzeker. Zou hetpaspoort op tijd binnen zijn? Was er plek in het kinderziekenhuis?“De dokter vertelde ons dat hij niet wist wat het drukverschil in hetvliegtuig met de tumor zou doen”, vertelt Xiomara. “Het kon tijdensde vlucht misgaan. Na de vlucht moesten we zo snel mogelijk naarhet ziekenhuis.”ArgwaanMaar daar stak Interpol een stokje voor. Het noodpaspoort wektargwaan, evenals het doodzieke meisje dat door haar vader wordtgedragen. Het gezin moet uit de rij. Als Interpol vader Martinaopdraagt zijn kind neer te zetten, barst Xiomara in tranen uit. Zeis uitgeput en doodsbang. Doktersverklaringen ten spijt, moet hetgezin naar een aparte ruimte voor een ondervraging van een dik uur.“Rexientely kon al niet meer lopen, maar ze dachten dat we drugssmokkelden. Ze wilden niet naar ons luisteren, maar ook niet bellenmet het ziekenhuis”, vertelt Xiomara achteraf. “Ik dacht echt dat mijndochter het misschien niet zou redden op dat moment.” Uiteindelijkarriveert het gezin rond middernacht in Rotterdam, bij ErasmusMC-Sophia Kinderziekenhuis. “Alles stond klaar, alles was geregeld.We werden fantastisch opgevangen. Voor het eerst konden we dezorg voor ons kind overgeven.”Een neurochirurg verwijderde de tumor. Aansluitend kreeg Rexientelybestraling en een chemokuur. Ze moest zeker drie maandenin Nederland blijven. “Ik wilde er niet aan. Na de operatie zag ikRexientely vooruitgaan. De chemo zou haar juist weer ziek maken.Ik was heel bang. Mijn ogen hebben veel gezien hier. Je ziet hoeandere kinderen eruit komen.” Hoofdschuddend: “Niet goed. Toenwe dan toch begonnen, ging het inderdaad slecht met mijn kind. Zehad keelpijn, overal pijn. Haar lijf deed zeer. Ze kon niet meer eten.Dat was heel zwaar.”Rexientely is met haar vader en moeder9 februari teruggevlogen naar Curaçao.Haar behandeling is succesvol afgerond.GelovigIn het Ronald McDonald Huis, waar het gezin drie maandenlogeerde, deelde Xiomara haar zorgen met andere ouders. “Je hebtdan veel aan elkaar. We praatten, huilden, hielden elkaars hand vast.Er is veel leed.” Haar man reisde regelmatig terug naar Curaçao,waar het echtpaar nog een dochter van dertien heeft. Xiomara iseen gelovige vrouw. Haar gebeden zijn verhoord: Rexientely is bijbekwame mensen terechtgekomen die haar konden genezen. Voorveel kinderen die Xiomara in die drie maanden heeft leren kennen,liep het anders af. Dat vindt ze als moeder moeilijk te combinerenmet haar vertrouwen in God. “Lastig, want waarom toch dekleintjes?”Volgende pagina’s: Fotoportret Rexientely en haar ouders20 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200921

focus Klein kind, grote kwaal22 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200923

focus Klein kind, grote kwaalTekst Pia Kleijwegt | Beeld Levien WillemseStartmenu bij darmfalen: paar druppels moedermelkEindelijkpannenkoekenHoe voed je een pasgeborene die na een operatie amper een tiendedarm overheeft? Door druppel voor druppel te beginnen, volgens eenvast schema, zegt diëtist dr. Joanne Olieman. Sommige kinderen eindigenmet pannenkoeken.Kian kan nu met de pot mee-etenKian van Duijvenvoorde uit Katwijk werd op 12 juni2006 in Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis geborenmet ernstig darmfalen. Na de eerste operatie,direct de dag na zijn geboorte, had Kian 15 centimeteruitgelubberde dunne darm en 5 centimeter onderontwikkeldedunne darm over. Dat is nog geen een tiende vande normale lengte. Een fistel en een stoma scheidden dedarmen van elkaar.Bij een tweede chirurgische ingreep zijn de darmen aanelkaar gezet. Na de bianchi-procedure in augustus 2006,een darmverlengende operatietechniek, is het geheelverlengd tot 35 centimeter.Direct in bloedZou deze jongen het redden met zo weinig darm?, vroegende specialisten in het Darmfalenteam van Erasmus MC-Sophia zich af. En als hij het haalt, krijgen we hem danooit van de parenterale voeding af? Dit is voeding die viaeen centrale lijn rechtstreeks in de bloedbaan druppelt.Dat lukte, met vallen en opstaan. Kian is nu een gezondepeuter, die alles kan en mag eten.Groei vertraagdKinderen met kortedarmsyndroom komen in ErasmusMC-Sophia onder de hoede van het Darmfalenteam, eengroep mdl-artsen (maag, darm, lever), kinderchirurgen,kinderartsen, verpleegkundigen en diëtisten. Door eentekort aan darmmassa nemen ze minder voeding op, wathun groei vertraagt. Het opstellen van het juiste voedingsschemais maatwerk, zegt dr. Joanne Olieman, diëtist bijhet Darmfalenteam, die ook Kian behandelde. Elk kindis immers anders. Er zijn zo veel factoren van invloed diebepalen of een kind ooit zelfstandig kan eten: de aandoening,de leeftijd van het kind, z’n lengte, de functie en deconditie van het resterende stuk darm.VoedingsvoorschriftenDr. Olieman promoveerde afgelopen maart op eenonderzoek naar de korte- en langetermijneffecten van hetkortedarmsyndroom bij kinderen. Ze zocht in de literatuurnaar wetenschappelijk onderbouwde voedingsvoorschriftenen ontdekte dat daar weinig onderzoek naar is gedaan.“Dat frappeerde mij. En wat er was, is van weinig methodologischekwaliteit. Dat komt, denk ik, omdat de groepkinderen zo divers is en zo veel verschillende problemenheeft, dat het moeilijk is daar onderzoek naar te doen.”Kortedarmsyndroom• Gezonde zuigeling heeft 250 centimeter dunne darm• Bij kortedarmsyndroom is zo’n driekwart darm verwijderd of…• …de darm gedraagt zich als een te korte darm• Oorzaken: aangeboren afwijkingen als gastroschisis (buikwanddefect) endarmatresie (afsluiting) of darmschade: ontstekingen of darmverdraaiing24 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200925

focus Klein kind, grote kwaalTekst Joop van de Leemput | Beeld Levien WillemseGeharnast groeienKian begon ooit metéén theelepeltjemoedermelk per dagHet nut om kinderen tescreenen op abnormalekromming van de wervelkolomis niet bewezen. Dat eenkorset tegen deze vergroeiingzou helpen, evenmin.Toch zijn patiënten tevreden.Strakke regelmaatDe voedingsstrategie die dr. Olieman bij haar patiëntjestoepast, is gebaseerd op strakke regelmaat en kleinestapjes. “Rust, reinheid en regelmaat, zeg ik wel eens. Wehebben een paar kinderen op dit soort voedingsschema’sstaan en dat werkt goed. Ik kan niet zeggen of het béterwerkt. Beter dan wat? Het is een gevoel. We kunnen hetniet hard maken.”Liefst moedermelkIn de acute fase krijgen kinderen alleen voeding via eencentrale lijn in de bloedbaan. Die bevat alle noodzakelijkevoedingsstoffen voor de groei. Vervolgens wordt enkeledagen na de operatie begonnen met het toedienen vansondevoeding (enterale voeding), bij voorkeur moedermelk.“We zien dat als we heel vroeg beginnen methet geven van enterale voeding, kinderen sneller van deslangen afkunnen”, legt dr. Olieman uit. “Het is een kleinehoeveelheid die niet door het lichaam wordt opgenomen.Het is alleen voeding voor de darm. We geven eerst alleenvia de sonde, later ook met het flesje, om de motoriek vande mond te stimuleren.”Hulpstuk fopspeenKian begon met 6 x 1 milliliter moedermelk per dag. Dezewerd via een spuitje langs een fopspeen in zijn mondjegebracht. “Kian genoot ervan om zijn speentje in zijnMegadure behandelingDe kosten van de behandeling van kinderen met kortedarmsyndroom zijn hoog,zeker als het kind afhankelijk is van parenterale voeding. Diëtist dr. Joanne Oliemanberekende dat een behandeling gemiddeld € 269.700 kost en kan oplopen tot€ 455.400. Van deze kosten is 82 procent toe te schrijven aan ziekenhuisopnamesals gevolg van complicaties. Voeding ontvangen via de centrale lijn in de bloedbaankan namelijk leiden tot leverfunctiestoornissen en sepsis (bloedinfectie). Kinderenliggen hierdoor langer in het ziekenhuis en hebben meer zorg en medicatie nodig.Omdat er in het ziekenhuis meer zieke kinderen liggen, zijn de risico’s op sepsis enkruisbesmetting groter. Daarom traint het Darmfalenteam ouders in het toedienenvan parenterale voeding thuis. Deze aanpak is niet alleen beter voor de groei en degezondheid van het kind, het verlaagt ook de zorgkosten.mondje te hebben”, vertelt zijn moeder Inge van Duijvenvoorde,“en was heel boos dat hij zo maar weinig kreeg.Mijn man en ik vonden het belangrijk dat elke milliliterdie hij mocht, zo veel mogelijk in zijn mond gegeven zouworden. We hadden gelezen dat kinderen als ze lang sondevoedingkrijgen, op een gegeven moment geen voedingmeer accepteren. Dat wilden we voorkomen. Oraal ginghet heel goed bij Kian. Hij vond het heerlijk.”Tergend langzaamPas als het kind een paar dagen goed reageert, wordt deenterale voeding opgehoogd. Dat gaat met 1 millilitertegelijk, het totaal wordt dan een halve flessenspeen. “Hetophogen verliep tergend langzaam”, herinnert Inge vanDuijvenvoorde zich. “Op het moment dat je denkt: mooi,we gaan naar 2 milliliter extra, ging het toch weer nietgoed en moesten we een stapje terug.”Dr. Olieman: “Als we het volume te snel ophogen, stagneerthet. Het kind gaat spugen, krijgt diarree en droogtuit doordat de darm de hoeveelheid niet accepteert. Dankun je weer opnieuw beginnen. Vroeger werd vaak te snelopgevoerd, met 5 milliliter per dag bijvoorbeeld. De eerstedag ging goed, de tweede ook, maar de derde dag ging hetkind toch onderuit. Ook het tempo is dus belangrijk. Nietalles in één plons naar binnen, maar per uur gedoseerd.”Mee-eten met de potToen Kian in oktober 2006 naar huis mocht, waren zijnouders gedegen getraind in het bedienen van de voedingspompen,de sonde en de centrale lijn. Inge vanDuijvenvoorde: “Wij hebben de zorg voor Kian thuis nooitals belastend ervaren. We waren al blij dat hij kon eten.Alleen ’s nachts lag hij aan de pompen. Overdag kreeg hijom het anderhalf uur voeding. In december 2006 zijn weal begonnen met het toevoegen van Nutrix aan de flesvoeding.Steeds meer, zodat de voeding dikker werd en we dieuiteindelijk met een lepeltje konden geven. Vanaf januari2007 kreeg hij Liga en de maanden daarna ‘gewoon’ eten.Uiteraard eerst een klein beetje en daarna steeds watmeer. Nu eet Kian volledig met de pot mee.”Proefschrift: ‘Kortedarmsyndroom bij kinderen:korte- en langetermijnevaluatie’. Dr. Joanne OliemanSommige kinderen met een verkromdewervelkolom waarvan de oorzaak onbekendis (idiopatische scoliose) moetentijdens hun puberteit 18 tot 23 uur per dageen korset dragen, 3 tot 6 jaar lang. Dit korset(brace) dient om verdere kromming tegen tegaan. Vergroeiing die al is ontstaan, blijft.Dat dragen is nogal wat: het korset is gemaaktvan hard plastic en is oncomfortabel, zeker inbed en nog meer ‘s zomers. Welke puber wilhierin naar het strand of zwembad?Kinderen met zo’n corrigerend korset isgevraagd om er een oordeel over te geven. Zijgaven omgerekend het rapportcijfer 7,6. Opschool zou dat betekenen: ruim voldoendetot goed. Er zijn ook kinderen die aan hunkromme wervelkolom worden geopereerd. Bijdeze ingreep krijgen ze stabiliserende stavenin hun rug. Ook zij mochten een cijfer geven.Dat werd een 9,4; bijna uitmuntend.Tot slot zijn er kinderen die zowel het korsethebben gedragen als de operatie hebben ondergaan.Die gaven hun behandeling een 8,6.Je zou met zulke droomcijfers verwachtendat ouders, artsen en onderzoekers de vlaguithangen. Maar het tegendeel is het geval. Dr.Eveline Bunge toont zich in haar proefschriftkritisch over de opsporing en behandelmethoden.Zij promoveerde afgelopen maart op scolioseaan de Erasmus Universiteit Rotterdam.De opsporing door middel van de Adam’sbuktest is in de jaren zeventig ingevoerd zonderdat vaststond dat vroegtijdige ontdekkingleidt tot een betere behandeling. Snel erbijzijn, lijkt altijd beter dan laat ontdekken. Maarwetenschappelijk bewijs hiervoor ontbreekt,en dus ook de argumenten om door te gaanmet screenen, stelt dr. Bunge.Stop screenenZe betoogt dat de opsporing door school-Ida Taphoorn (13) uit Den Haag demonstreert haar korset. Het aansnoeren ervan kostbehoorlijk wat kracht. Meestal helpt haar vader ’s morgens daarbij. Soms is het moeilijk deplooien van het hemd eronderuit te krijgen. De onderkleding moet glad zijn, andersontstaan afdrukken in de huidartsen en GGD’s moet worden stopgezet,totdat het nut van screenen is bewezen. Hetkorset is onder artsen en onderzoekers ookal jaren onderwerp van debat. Niet alleen hetkorset zelf, maar ook welk type het beste is.Nederland en de VS gebruiken voornamelijkde Bostonbrace.Bij een aantal kinderen dat het korset draagt,wordt de verkromming niet groter. Maarbij andere kinderen trekt de wervelkolomondanks het korset schever. Om de verwarringcompleet te maken: bij sommige pubersdie het korset weigeren te dragen, wordt deverkromming toch niet erger. Dit alles doetdr. Bunge concluderen dat het effect van hetkorset niet kan worden aangetoond. “Dat isiets anders dan beweren dat het niet werkt”,nuanceert ze.Proefschrift: ‘Idiopatische scoliose:evaluatie van screening en behandeling’.Dr. Eveline Bunge.Wat is scoliose? Abnormale kromming van de wervelkolom. Kan aangeboren zijn ofontstaan door bijvoorbeeld polio of botontkalking op jonge leeftijd. Kernmerk: schouders opongelijke hoogte. In de puberteit wordt de kromming beter zichtbaar.Komt vaak voor? Onderzoekers schatten bij minstens 1 op de 100 en maximaal 1 opde 25 kinderen; vaker bij meisjes dan bij jongens. Komt in lichte en in ernstige vorm voor. Artsenstellen de ernst vast met röntgenfoto’s.Hoe behandeld? Waakzaam afwachten, korset, operatie. Tien ziekenhuizen in Nederlandbieden behandeling aan, waaronder Erasmus MC-Sophia Kinderziekenhuis. Artsen houdendaar een wekelijks scoliosespreekuur.26 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200927

focus Klein kind, grote kwaalTekst Joop van de Leemput | Beeld Levien WillemseOnderzoek bijwerkingen chemokuurFrisse startna kankerKinderen overleven kanker steeds vaker. Na afronding van de chemokuurwillen ze fris verder. Kinderfysiotherapeut Annelies Hartman onderzocht debijwerkingen van een veelgebruikt bestanddeel, vincristine, op de motoriek.De over levingskansen van de kinderen met kankerzijn de laatste decennia sterk gestegen. Onderzoekersschrijven dat succes deels toe aan de verbeterdebestanddelen van chemokuren (cytostatica). De overwinningis nog jong. De eerste generatie kinderen die kankerheeft overleefd, is hooguit dertig. Veel ex-patiënten vanErasmus MC-Sophia komen nog geregeld terug in ‘hun’kinderziekenhuis. Dat is voor henzelf van belang, maarook helpen zij behandelaars in Rotterdam de langetermijneffectenvan de behandeling van kanker in kaart tebrengen. Andere kinderen profiteren hier weer van.Weer ‘gewoon’ zijnAls de chemokuur aangeslagen is en achter de rug, gaatiedereen graag over tot de orde van de dag. Vanaf nu:fris verder. Kinderen misschien nog wel het meest. Diewillen dolgraag ‘gewoon’ zijn, net als iedereen. En datlukt: hun haar keert terug, ze kunnen weer beter fietsen,keren terug naar school. Maar een heftige behandeling alschemotherapie, die gebaseerd is op giftige stoffen tegen dekankercellen, kent naweeën.Tast zenuwbanen aanDr. Hartman onderzocht de motoriek van kinderendie met vincristine behandeld zijn. Het gaat hier omschoolpleinvaardigheden als rennen, springen, bukkenen hinkelen. Het onderzoek bevatte een test metspelopdrachten voor de handen, gooien en vangen enevenwichtsoefeningen. Inderdaad, bevestigt ze, blijkende motorische prestaties van deze kinderen lager danhet gemiddelde niveau. Opmerkelijk is dat zij geenverband vond met hoe veel of hoe lang vincristine isvoorgeschreven. Terwijl je zou verwachten: hoe meertoxische stof, des te erger de aantasting. Lag de mate vanlast dan aan de corticosteroïden die deze kinderen ookvaak kregen? Nee, daarmee bestond evenmin verband.Ligt het toch aan de genen?De achteruitgang van de motoriek van kinderen metkanker houdt geen verband met de doses vincristine ofcorticosteroïden die ze ooit kregen (zie artikel). Zou hetdan aan de genen kunnen liggen? Ieder mens reageertimmers anders op medicatie. Dr. Hartman liet van driegenetische variaties die deze kinderen kunnen hebben(polymorfismen) uitzoeken of die invloed hadden. Deuitkomst was dat er geen verband bestaat tussen hetniveau van de motoriek en deze drie genen (voor de liefhebbers:het gaat om CYP3A5, MDR-1, MAPT). Toch lijktdit het onderzoek van de toekomst. Door de genetischegevoeligheid per kind of volwassene in kaart te brengen,kunnen artsen een persoonlijke behandeling opstellen.Yoshi Moossdorf uit Den Haag uit DenHaag behoort tot de eerste generatiekinderen die kanker heeft overleefd28 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200929

focus Klein kind, grote kwaalTekst Nella Weijling | Beeld Koninklijke Philips ElectronicsInnovatieSlimme truc: hondje cadeauDat fysiotherapie tijdens en na de chemokuur niet helpt bepaalde bijwerkingen tevoorkomen, betekent nog niet dat bewegen zinloos is. Beweging is onder meer goedvoor de botten en spieren, maar ook voor het vasthouden van het niveau dat eenkind heeft. Maar intensief trainen als reactie op lichamelijke achteruitgang, is nietverstandig, stelt dr. Annelies Hartman: “Deze kinderen hebben, net als iedereen,een bepaalde hoeveelheid energie tot hun beschikking. Een deel hebben ze nodigvoor school. En een ander deel voor verwerking van de chemotherapie. Trainen omkracht te herwinnen is goed, rigide daarop de nadruk leggen niet. Een kind helemaalontzien, om het lichamelijk te sparen, trouwens evenmin. Ik adviseer oudersvaak: onderneem al bewegend iets leuks met je kind, besteed de tijd daar liever aan.Ouders vullen dat slim in. Een ex-patiëntje wilde dolgraag een hondje en kreeg dat,op de voorwaarde dat hij het drie keer per dag zou uitlaten. Zo bleef deze jongen inbeweging. Niet dat iedereen nu een hond moet gaan kopen, hoor.”Ouders en leerkrachten signaleren nogal eens dat hethandschrift verslechtert van kinderen die vincristinekrijgen. Hun handschrift wordt moeilijk leesbaar en oogtrommeliger en onvast. Dr. Hartman liet kinderen uitgroepen 4 en 5 die wel en die nooit vincristine hebbengehad schrijfopdrachten uitvoeren. Dat lukte haar dankzijmedewerking van basisscholen in Kapelle, Etten-Leuren Spijkenisse. De teksten zijn beoordeeld door eenonderzoeker die steeds niet wist of een kind vincristinehad gehad. Wat bleek? Er bestaat geen verschil inschrijfsnelheid of schrijfkwaliteit. Dit sluit niet uit dat eenindividueel kind minder goed is gaan schrijven, nuanceertze. Maar de ‘chemogroep’ als geheel schrijft beslist nietslordiger.Andere manier van lopenKinderen die een chemokuur met vincristine hebbengehad, gaan vaak anders lopen. Een op de drie kinderenhad onvoldoende mobiliteit in de enkels en liep daardooreen risico op spitsvoeten (op de tenen lopen). Anderekinderen lopen en staan met de voeten opvallend ver uitelkaar geplaatst. Wat hiervan het effect is op rennen enlangere afstanden lopen, moet verder worden uitgezocht.Speelse oefeningenDr. Hartman, die in Londen en Rotterdam als fysiotherapeutdertig jaar ervaring heeft opgedaan, zocht uit ofoefeningen kunnen helpen bij de bestrijding van krachtverminderingin de armen en benen, achteruitgang van deenkelmobiliteit en verslechtering van de botdichtheid. Zevroeg 25 kinderen met leukemie wekelijks allerlei speelseoefeningen te verrichten, zolang de behandeling duurde,twee jaar lang. Deze spelletjes waren gericht op behoudvan de motoriek, enkelmobiliteit en botdichtheid tijdensde chemokuur. Een even grote groep kinderen deed tervergelijking geen oefeningen. Hielp het oefenprogramma?Nee. Jammer, maar een eerlijk antwoord. Al moet wordengezegd dat veel kinderen het programma niet volhielden.Begrijpelijk, want twee jaar oefenen, is lang.Ze hebben een nintendo!Het goede nieuws komt niet uit het onderzoek, maarbaseert dr. Hartman op haar praktijkervaring: “Als ikjongeren spreek, zijn ze grotendeels vergeten wat erallemaal is gebeurd. Ze waren tijdens de chemokuur nogzo jong. Soms herinneren ze zich grappige details, zoals:‘Er was zo veel leuk speelgoed in dat ziekenhuis, zelfseen nintendo!’ De ruggenprik was blijkbaar heel naar,die herinneren ze zich meestal wel. Voor de ouders is debehandeling ook zwaar, misschien zelfs wel traumatischer.Die hebben het allemaal bewust meegemaakt en zijn nietsvergeten.”Proefschrift ‘Motorisch prestatieniveau na chemotherapievoor kanker op de kinderleeftijd.’ Dr. Annelies Hartman.Gasbelletjes alsmedicatiekoerierOnderzoekers van het Thoraxcentrum van Erasmus MCgebruiken minuscuul kleine gasbelletjes als koerier ommedicatie via de bloedbaan naar ziek weefsel te vervoeren.Ge belletjes,gevuld met medicijn -worden in de bloedbaan gespoten viaeen infuus. Ze stromen met het bloedmee naar die plek in de bloedbaan waar ziekecellen zijn. Daar aangekomen, knallen debelletjes kapot en geven ze medicijn af aande zieke plek. De verwachting is dat dezemethode in de toekomst onder andere kanworden ingezet om de zware bijwerkingenvan chemotherapie te verminderen.AderverkalkingDe illustratie verbeeldt een bloedvat dat isaangetast door aderverkalking. Door dezeverkalking ontstaat er een verdikking (plaque)in het bloedvat. De cellen in de plaque zijnziek en geven dit aan via antennes op decel (receptoren, groen). De belletjes (blauw)gevuld met medicijn hebben uitstulpsels(liganden, groen) die blijven plakken aan dereceptoren.Een echoapparaat zendt geluidsgolven uitrichting de belletjes. De geluidsgolven latende belletjes kapot knallen, waardoor hetmedicijn (geel) vrijkomt. Dit zorgt ervoor datde plaque kleiner wordt.ContrastvloeistofOnderzoekers passen de belletjes in ErasmusMC toe om onder meer de gevolgen van eenhartinfarct te bestuderen. Aderverkalkingkan ervoor zorgen dat iemand een hartinfarctkrijgt, waardoor een deel van het hart kan afsterven.De cardioloog onderzoekt de patiëntom vast te stellen waar het infarct zich in hethart bevindt. Promovenda Marcia Emmer,werkzaam in het Thoraxcentrum van ErasmusMC, licht dat toe: “Normaal gesproken ziet decardioloog in een echobeeld alleen de vormvan het hart, de hartkleppen en hoe het hartpompt. Structuren en de grootte van weefselszijn ook goed herkenbaar in een echo. Bloeden bloedvaten daarentegen niet. Daarvoorheb je een hulpmiddel nodig: kleine gasbelletjes,die werken als een contrastvloeistof.Ze zijn nog kleiner dan rode bloedcellen. Metdie omvang kunnen ze moeiteloos door allebloedvaten stromen.’GoedkeuringAls echocontrastmiddel worden de microbel-Vuurtoren Brandarislen in het ziekenhuis al gebruikt. De belletjesvoor de afgifte van medicijnen hebben nogeen lange weg te gaan. Nieuwe geneeskundigetoepassingen moeten eerst wordengoedgekeurd door het Europees Geneesmiddelenbureau(EMEA). Dat proces neemtmeestal een jaar of tien in beslag. Ondertussengaat het onderzoek naar de toepassingvan de gasbelletjes gewoon door.• Onderzoekers bestuderen de werking van gasbelletjes tot in detail met de Brandaris.• Dit is een hogesnelheidscamera die 25 miljoen beelden per seconde kan schieten.• Dit apparaat telt 128 camera’s die belicht worden door een ronddraaiende flitser.• Het lijkt wel een vuurtoren, vandaar dat de camera vernoemd is naar de oudste vuurtoren vanNederland: de Brandaris, op Terschelling.30 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200931

TuberculoseTekst Nella Weijling | Beeld Levien WillemseTbc vangenmet vingerafdrukDe bestrijding vantuberculose is een doorslaandsucces: nog nooit kwam zoweinig tbc voor. Dat is medete danken aan DNA-’vingerafdrukken’die onderzoekersvan de bacterie maken.Drie praktijkervaringen,van een onderzoeker, eenbegeleider en een patiënt.DE BEGELEIDERConny Burdo werkt bijna acht jaar alssociaal verpleegkundige op de tbc-afdelingvan de GGD Rotterdam-Rijnmond.Tbc was geen bewuste keuze, maar zoboeiend dat ze is ‘blijven hangen’.“De groep patiënten met tuberculose is heeldivers: verschillende nationaliteiten en culturen,arm en rijk, oud en jong, verslaafd enniet-verslaafd. Ik vind het fijn om mensenin hun thuissituatie te bezoeken, want in deeigen omgeving zijn ze meer op hun gemak.Mensen in het ziekenhuis zijn in pyjama, inbed. Hun gedrag is daar anders dan thuis.Vaak stel ik zelf voor om ze thuis een bezoekte brengen. De meesten vinden dat ook welgoed.”Omgevingsbewust“Ik ben niet alleen met de patiënt bezig,maar ook met de openbare gezondheidszorg.Natuurlijk wil je de patiënt behandelen,maar je kijkt ook naar zijn omgeving,want je wilt niet dat meerdere mensenDr. Gerard de Vries werkte zes jaar alstropenarts in Zambia en Ghana. Die tijdwas aanleiding om te kiezen voor eencarrière als arts en onderzoeker in detuberculosebestrijding.“In Zambia en Ghana heb ik veel tuberculosegezien en behandeld. Het aardige van tbc isdat de diagnose vaststaat en de ziekte goedte behandelen is. Maar in Afrika lag dat eindjaren tachtig wat ingewikkelder. De helft vande patiënten met tbc was hiv-besmet. Aan hivkon je toen nog niets doen, dus genas je de tuberculose.Ik vrees dat de mensen die toen ookhiv-geïnfecteerd waren, er nu niet meer zijn.”ziek worden. Als iemand een besmettelijkevorm heeft, moet ik als verpleegkundige deinschatting maken of de thuissituatie stabielis en of iemand de eerste drie weken – zolang hij of zij nog besmettelijk is – thuis kanblijven. Is er iemand voor de boodschappen?En iemand die de kinderen naarschool kan brengen, bijvoorbeeld? En ziende mensen thuis de zorg wel zitten?”Vertrouwensband“Om de kans op besmetting zo snelmogelijk te verkleinen, is medewerking vande patiënt vereist. Je stuit dan vaak op eentaboe, want over tuberculose praten veelpatiënten niet met hun vrienden, collega’sen kennissen. Deze aandoening staat nogaltijd bekend als een armoedige ziekte.Niet bij iedereen, maar je komt het wel veeltegen. Het is elke keer opnieuw inschatten:wie heb je voor je en hoe is de situatie?Aandacht, uitleg en menselijkheid, dat iswat wij de mensen kunnen geven.”Röntgenbus“Alle immigranten die Nederland binnenkomen,worden op tuberculose gecontroleerd.Wekelijks wordt van alle nieuwe gedetineerdenin Nederlandse gevangenissen een longfotogemaakt om te zien of er sprake is vantuberculose. In de regio Rotterdam screentde GGD bovendien harddrugsverslaafden endaklozen ieder half jaar op longtuberculosedoor met een röntgenbus langs methadonpostenen daklozencentra in de stad tegaan. Vier jaar geleden troffen we bij dezegroep iedere maand nog twee gevallen vantuberculose aan. Nu is dat nog maar een pertwee maanden.”Resistent“Er is ook een groep patiënten die extrabegeleiding nodig heeft, door kennistekort,een dak- en thuisloos bestaan ofdoor drugsgebruik. Sommigen komen zesmaanden lang elke werkdag hun medicijneninnemen bij de GGD; een hele opgave.Een keertje missen kan, maar als iemandheel ontrouw is, kan de bacterie resistentworden. Je kunt niemand dwingen om demedicijnen in te nemen, dus het blijft zaakom uit te leggen hoe belangrijk inname is.”Laagdrempelig“Hoe herken je tuberculose en wat doe jeals je denkt tbc te hebben? Wij zorgen voorbewustwording bij de gezondheidswerkerszelf, en ook bij patiënten. Mensen moetenweten dat ze met langdurige hoestklachtenbij de GGD terechtkunnen. Dat kost niets enhet maakt niet uit of je illegaal in Nederlandbent. We werken laagdrempelig. Mensenkunnen hier gewoon binnenstappen, iederewerkdag van 9.00 tot 17.00 uur.”Zelfde bedrijf“Als je in Nederland dezelfde tbc-bacterieaantreft bij mensen die in hetzelfde cafékomen of bij eenzelfde bedrijf werken, is datnuttige informatie. Je kunt daarme gerichtgaan bestrijden op zo’n plek. Zo dook er eenkeer een patiënt op in een andere regio, metdezelfde bacterie als iemand bij een Rotterdamsbedrijf. Het bleek dat die persoonvia een uitzendbureau bij die onderneminghad gewerkt. Door daar alle werknemers tescreenen, konden we nog twee mensen metopen tbc en dezelfde bacterie vroegtijdigtraceren.”Dwangopname“De maatschappij kan niet accepteren datiemand met open tuberculose zomaarrondloopt. Een dakloze met open tbc wordtdus opgenomen in een ziekenhuis, desnoodsonder dwang. Je kunt iemand wettelijk nietdwingen om medicijnen in te nemen, maarje mag een onwillige persoon wel isoleren alshij of zij besmettelijk is. De laatste jaren zijnzo’n vijftien Rotterdamse patiënten met opentbc gedwongen opgenomen voor isolatie,onder meer in Erasmus MC. Gelukkig hoeftdat tegenwoordig bijna niet meer, nu hetaantal drugsverslaafde en dakloze patiëntenafgenomen is. De meesten realiseren zichwel hoe belangrijk de tbc-behandeling is.”Scherpe daling“We zien die terugloop van tuberculoseniet alleen onder harddrugsgebruikers endaklozen, maar ook onder andere inwonersvan de regio Rotterdam. Het aantal patiëntenverdubbelde gedurende vijftien jaar tot 225in 2004; sindsdien heeft zich een scherpe dalingingezet met nog ‘maar’ 132 patiënten afgelopenjaar. De basis van dat succes bestaatuit screening van risicogroepen, intensievebegeleiding van patiënten en onderzoekwelke contacten ze hebben gehad.”Dr. Gerard de Vries promoveerde 27 februari2009 aan de Erasmus Universiteit Rotterdamop ‘DNA fingerprinting voor de tuberculosebestrijdingin een grootstedelijk gebied.’ Hij ishoofd van de afdeling Tuberculosebestrijdingvan de GGD Rotterdam-Rijnmond en tevensactief voor het KNCV Tuberculosefonds inDen Haag.DE PATIËNTRutmila Isidora (49) had een niet-besmettelijkevorm van longtuberculose.Hoe zij besmet raakte is onduidelijk,maar op een gegeven moment manifesteerdenzich allerlei klachten.“Ik kon geen eten verdragen en was misselijk,had diarree en last van overgeven.In het ziekenhuis werd mijn schildklier onderzocht,maar daar was niets mee aan dehand. Daarna werd er een röntgenfoto vanmijn longen gemaakt. Daar kon de dokterwel vlekken op zien, maar hij wist nietzeker of het tuberculose was. Toen werd erbloed geprikt en een kijkoperatie gedaan.Daaruit bleek dat ik een niet-besmettelijkevorm van tbc had in mijn longen.”Opgelucht“Ik wist eigenlijk niet wat tuberculose was.De verpleegkundige van de GGD heeftme uitgelegd dat ik een bacterie in mijnlongen had. De dokter vertelde dat ik misschienbesmet was geraakt in de tram of inMevr. RutmilaIsidora isbehandeld voortbc en inmiddelshelemaal gezondverklaardde rij bij de supermarkt. Je komt daar nietmeer precies achter. Ik was wel opgeluchtdat ik niet besmettelijk was, want ik hebeen kleinzoon. Een klein kindje kan deziekte toch minder goed verdragen. Mijnzoon en schoonzus maakten zich daar welzorgen om, ook al was het niet besmettelijk.Ze wilden liever niet dat ik vroeg ofze langskwamen met mijn kleinzoon. Datvond ik wel moeilijk, maar gelukkig is hetallemaal goed afgelopen.”Geen taboe“Negen maanden lang heb ik medicijnengeslikt bij de GGD. Tijdens mijn menstruatiehad ik last van bijwerkingen, zoalsmisselijkheid en overgeven. Over zesmaanden moet ik op controle komen omte kijken of de tuberculose helemaal goedgenezen is. Ik schaam mij er niet voor datik het heb gehad, want ik kon er niks aandoen. Mijn buren weten het ook al. Het isvoor mij geen taboe.”32 mei 2009 • Monitor Monitor • mei 200933

Geven voor levenBehoren tot de twintig beste medische instituten ter wereld. Dát wil het Erasmus MC in 2013 hebbenbereikt. De financiële middelen die het Erasmus MC krijgt, zijn niet genoeg om alle ambities op hetgebied van patiëntenzorg, wetenschappelijk onderzoek en medisch onderwijs te realiseren.U kunt ons een steuntje in de rug geven door donateur van het Erasmus MC Vriendenfonds teworden. Het Vriendenfonds wil eigentijdse behandelcentra mogelijk maken, wetenschappelijkeprojecten ondersteunen en jonge talenten de kans geven om zich te ontwikkelen.Voor 35 euro per jaar helpt u mee aan een gezonde toekomst. Meer info: tel. 010-704 35 09Van je vrienden moet je het hebbenGiro2995www.erasmusmcvrienden.nl‘Diepgaande kennis vangenoom dringend nodig’Dr. Sjaak Philipsen verteltalvast waarom het zal draaienin zijn oratie ter ere van deleerstoel ‘Genomics van celdifferentiatie’,15 mei: “Erfelijkeinformatie ligt opgeslagen ingenen, op lange DNA-moleculendie bestaan uit vele miljoenenbasenparen. Genomics is hetvakgebied dat bestudeert hoehet complete erfelijke materiaal(het genoom) van een organismefunctioneert. Het vakgebied isontstaan uit diverse projectenwaarin de basenvolgordes vanhele genomen bepaald werden.Deze explosieve ontwikkelingenculmineerden in de publicatievan de eerste ruwe versie van hethumane genoom in 2001.Ons genoom telt 3.1x10 9 basenparen,en volgens de laatsteinzichten bevat het ~21,000genen voor eiwitten, en ~6000genen die alleen voor RNAcoderen. De buitengewone schataan informatie die besloten ligt ineen genoomvolgorde kan gezienworden als de broncode waaropde diversiteit berust binnen eenorganisme (zoals verschillendeceltypes en variatie tussen individuen)en tussen verschillendesoorten (mens en chimpanseeverschillen op DNA-niveau maar1%).De uitdaging voor de genomicsonderzoekeris te achterhalenhoe deze broncode wordtgebruikt op het niveau van individuelecellen, weefsels en het heleorganisme. Een belangwekkendeontwikkeling is het “1000 dollargenome”-initiatief. Het idee isdat met nieuwe DNA sequencingtechnieken de genoomvolgordesvan individuele personen tegengeringe kosten bepaald kunnenworden. De verwachting is dat ditbinnen vijf jaar zal lukken.Diepgaande kennis over hetfunctioneren van het genoomzal onontbeerlijk zijn om hetgebruik van “personal genomics”maximaal ten goede telaten komen aan de individuelepatiënt. Het ziet er naar uit dat detechnologie vooruit zal lopen opde wetenschappelijke en maatschappelijkeontwikkelingen. Ditis wellicht de grootste uitdagingvan het vakgebied genomics.”AgendaPromotiesmei, juni, juliIn de maanden mei, juni,juli promoveren tientallenstudenten Geneeskunde aande Erasmus Universiteit Rotterdam.De meeste promotiesvinden plaats in collegezaal 7van Erasmus MC, in hetfaculteitsgebouw. Vooractuele gegevens: zie dewebsite van Erasmus MC, kliktdaar op ‘actueel’ en ‘agenda’.Reünie 2009 - jaren 1985 t/m 1994Zaterdag 6 juni 2009Tijd: 13.30 - 19.00 uurLocatie: Faculteitsgebouw Erasmus MCOp zaterdag 6 juni organiseren wij onze jaarlijkse reünie. Dit jaar voor alle Rotterdamsegeneeskundestudenten die met hun studie zijn gestart in de jaren 1985 t/m 1994.Inmiddels is er veel veranderd aan de opleiding. We besteden op deze dag daarom uitgebreidaandacht aan de huidige ontwikkelingen binnen de geneeskundestudie.Naast presentaties over de huidige medische technologie kunt u deelnemen aan rondleidingenlangs de nieuwste ontwikkelingen in het Erasmus MC, zoals bijvoorbeeld het Skillslab.Kijk voor meer informatie op www.erasmusmc.nl/alumnia a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a aa a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a aa a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a a aColofonMonitor is het tijdschrift vanErasmus MC voor alle externe relaties.Oplage 11.000 exemplaren.Frequentie: zes keer per jaar.Abonnementen:wg.verbaan@erasmusmc.nlAdresErasmus MC, sector CommunicatiePostbus 20403000 CA Rotterdam.Tel. 010-7035090E-mail: j.vandeleemput@erasmusmc.nlRedactiePieter van Dam (hoofdredactie a.i.)Joop van de Leemput (eindredactie)Gert-Jan van den Bemd (beeldredactie)VormgevingMenno van der VeenFotografieLevien WillemseMedewerkersAnnemarie Breeve, Pia Kleijwegt,Suzanne Odijk, Erwin Sijtsma,Rianne Vermaat, Helen van Vliet,Nella WeijlingOvername artikelen: toegestaan metbronvermelding: Monitor, Erasmus MC,RotterdamErasmus MC is een universitair medisch centrumin Rotterdam waar ruim 12.000 professionalszich inzetten voor drie kerntaken: patiëntenzorg,wetenschappelijk onderzoek en medisch onderwijs.Monitor • mei 2009Golf oraties in Erasmus MCDe komende weken worden in Rotterdam een flink aantaloraties gehouden: openbare redevoeringen van hooglerarenter ere van hun benoeming.8 MEIOratie prof. dr. J.L.C.M. van Saase.Leerstoel: Inwendige geneeskundemet aandachtsgebiedcompetentiegericht opleiden vanspecialisten.Titel redevoering: “Anne wordtmedisch specialist”.Tijdstip: 16.00 uur.Locatie: de aula van de ErasmusUniversiteit Rotterdam,Woudestein.15 MEIOratie prof. dr. J.N.J. Philipsen.Leerstoel: Genomics van celdifferentiatie.Titel redevoering: “Door de bankgenomen”.Tijdstip: 16.00 uur. Locatie: de aulavan de Erasmus Universiteit Rotterdam,Woudestein. Zie tekst boven.28 MEIOratie prof. H.J.C.M. Sterenborg.Leerstoel: De fotodynamischetherapie.Titel: “Heel de mens met licht”.Tijdstip: 16.00 uur.Locatie: de senaatzaal van deErasmus Universiteit Rotterdam,Woudestein.29 MEIOratie prof. dr. C.L. Wyman.Leerstoel: Moleculaire stralenbiologie.Titel: “Imaging molecules: from‘seeing is believing’ to newinsights in biology”Tijdstip: 16.00 uur.Locatie: de senaatzaal van deErasmus Universiteit Rotterdam,Woudestein.26 JUNIOratie prof. dr. H. de Koning.Leerstoel: Evaluatie van vroegopsporingvan ziekten.Titel: “De mysterieuze massa”.Tijdstip: 16.00 uur.Locatie: de aula van de ErasmusUniversiteit Rotterdam,Woudestein.AfscheidscollegeVerder op 13 mei het afscheidscollegevan prof. dr. P.J. de Feyter.Titel: Coronair Atherosclerose,“Hearts too young to die”.Tijdstip: 16.00 uur.Locatie: de senaatzaal van deErasmus Universiteit Rotterdam,Woudestein.35

ErasmusMC_adv_A4.indd 1 17-04-09 14:11besmetde therapiehet programmade patiënt prominentde pretde euforienaar mama!www.erasmusmc.nl