Ontgonnen verleden

De dorpen in de nieuwe polders zijn meestal weg- of dijkdorpen. De boerderijenlagen buiten de dorpen, temidden van het bijbehorende land. Enkele dorpen zijngesticht als vesting, zoals (het nieuwe) IJzendijke en Philippine. Op enkele plaatsenvinden we een bijzonder dorpstype, het voorstraatdorp. De bebouwing werdneergezet aan de voorstraat, die meestal loodrecht op de dijk werd aangelegd.Eventuele dorpsuitbreidingen werden gerealiseerd door parallel aan de voorstraateen of twee achterstraten te leggen. Het mooiste voorbeeld van een voorstraatdorp inde regio is Hoofdplaat.Zuidzande is een mooivoorbeeld van een dijkdorp.Wat de steden betreft valt het op dat we in Zeeuws-Vlaanderen tal van kleine stadjesaantreffen. Aardenburg is de oudste stad van Zeeuws-Vlaanderen. De Romeinenrichtten hier in de tweede eeuw na Chr. een castellum op. De fundamenten van dePorta Principales in de Burchtstraat zijn recent gerestaureerd. Het is nog niet duidelijkof de stad na het vertrek van de Romeinse troepen, aan het eind van de derde eeuw,geheel verlaten is. De eerste geschreven berichten over bewoning dateren van detiende eeuw, als in 966 gewag wordt gemaakt van een kasteel, de Rodenburg. Denederzetting die zich bij het kasteel ontwikkelde kreeg in 1187 stadsrechten. Deoudste omwalling van Aardenburg kwam tot stand in 1299. De stad ontwikkelde zichtot een welvarende handelsstad. Via de Eede, een zijkreek van het Zwin, konden deschepen de haven bereiken. In de vijftiende eeuw was het gedaan met de voorspoed.De stad werd enkele keren geplunderd door de inwoners van Gent; bovendienverzandde de Eede. Aan het einde van de zestiende eeuw was Aardenburg goeddeelsverlaten, mede door de oorlogshandelingen en de inundaties van gebieden tussen deSpaanse en de Staatse linies. Na de verovering door Maurits in 1604 kreeg de stadnieuwe verdedigingswerken. De vesting werd al in 1688 opgeheven.Axel wordt voor het eerst genoemd omstreeks 1100. Via de Axelse Kreek en deBraakman konden de schepen uit de nederzetting de Westerschelde bereiken. In 1213kreeg Axel stadsrechten en maakte een periode van bloei door, tot de stad – net alsAardenburg – door Gentse troepen werd geplunderd in 1380 en 1452. In 1586 werd destad door Maurits veroverd en in de jaren erna werden nieuwe vestingwerkenaangelegd. De Spanjaarden legden ten zuiden van de stad verschillende forten aan:fort Ferdinandusse, fort Sint Nicolaas, fort Sint Livinus, fort Sint Jacob, fort Sint Josephen fort Sint Jan. In 1816 verloor Axel haar vestingstatus.Op de plaats waar de rivier de Rei uit Brugge en de Leie uit Gent in het Zwinuitmondden werd in 1280 de nederzetting Lammingsvliet gesticht. Tien jaar laterwerden stadrechten verleend en Sluis, zoals het vanaf 1331 heette, ontwikkelde zichtot een welvarende voorhaven en overvleugelde al gauw het nabijgelegen Sint Annater Muiden. Aan de noordkant van de stad werd omstreeks 1380 een kasteelgebouwd, dat in 1820 zou worden afgebroken. De eerste ommuring kwam gereed in1432, de vestingwerken werden in de jaren 1699-1702 verbeterd volgens plannen vanMenno van Coehoorn. De vestingstatus werd in 1839 opgeheven.Directie Kennis 73