Ontgonnen verleden

In de nieuwlandpolders verrezen nieuwe dorpen, vaak langs wegen en dijken. Vanafde 15e eeuw werd een speciaal type nederzetting gebouwd: het voorstraatdorp. Hetwaren vooral de grotere polders waarin deze nieuwe dorpen ontstonden. Debebouwing werd neergezet aan de voorstraat, die meestal loodrecht op de dijk werdaangelegd. Eventuele dorpsuitbreidingen werden gerealiseerd door parallel aan devoorstraat een of twee achterstraten te leggen. De voorstraatdorpen vervulden eenverzorgende functie; ze waren overwegend niet-agrarisch van karakter. Deboerderijen lagen buiten de dorpen, temidden van het bijbehorende land.Borssele is een bijzonder dorp. Het is een geplande, rechthoekige nederzetting,waarvan de omtrek bepaald wordt door vier wegen. De wijze waarop dit dorp isopgenomen in de gelijknamige polder is opmerkelijk: de polder is verdeeld in eenaantal rechthoekige kavels met lengte/breedteverhoudingen volgens de ‘guldensnede’ , maar ten opzichte daarvan ligt de eveneens rechthoekige ruimte van het dorpenigszins gedraaid.Goes is ontstaan op een hoge kreekrug die van ’s Heer Arendskerke naar Kloetingeloopt. Omdat het aan de Schenge lag, een diepe kreek die toegang tot deOosterschelde gaf, ontwikkelde het dorp zich tot een welvarendehandelsnederzetting. In het begin van de vijftiende eeuw kreeg Goes stadsrechten. Deeerste stadsmuur werd kort daarna opgetrokken. In de zestiende eeuw werden deverdedigingswerken gemoderniseerd. De Spanjaarden waren hier al in 1569 aanbegonnen, en toen de stad zich in 1577 had aangesloten bij de Opstand ging menhiermee verder.Aanvankelijk lag de stad aan open water. Door bepolderingen van de Goessche Polder(1644) en de Wilhelminapolder (1809) was het nodig een havenkanaal tussen dehaven van Goes en de Oosterschelde aan te leggen.MoerneringIn de Late Middeleeuwen heeft op grote schaal moernering of selneringplaatsgevonden: veenwinning ten behoeve van zoutproductie. Zoutwinning was in deMiddeleeuwen een belangrijke economische activiteit in het kustgebied. De vormwaarin het gebeurde was bijzonder. Waar elders in het Europese kustgebied zoutgewonnen wordt door zeewater in zoutpannen te laten verdampen, werd in Zeeland(en in het noordelijke terpengebied) zout gewonnen met behulp van veen. Opplaatsen waar zeewater in contact kwam met veen nam het veen een deel van hetzout op en werd het lonend om dit zoute veen te gaan gebruiken voor dezoutwinning. Het veen werd daartoe vergraven, gedroogd, nog enkele malen metzeewater overgoten en gedroogd, tot het verzadigd van zout was. Daarna werd hetveen verbrand en werd het zout uit de as gewonnen. In onze streken was dit de enigezoutbron die beschikbaar was. En aangezien er een omvangrijke bevolking van zoutmoest worden voorzien had de zoutwinning grote landschappelijke gevolgen. Doorhet vergraven van de zoute veenlagen nodigde men de zee als het ware uit om verderhet land binnen te dringen. Tal van overstromingsrampen waren dan ook het gevolgvan zoutwinning. Op Zuid-Beveland hebben de moerneringsactiviteiten bijgedragenaan de lage ligging van de poelgebieden. Vaak bleef na de moernering een hobbeliglandschap achter (hollebollige percelen) doordat men het land niet goed egaliseerde.MeekrapteeltEen belangrijk Zeeuws landbouwgewas sinds de Middeleeuwen was meekrap, waarvande wortels de grondstof leverden voor een roodbruine textielverf (rubia tinctorum) voorwol en later ook voor katoen en zijde. Vanaf de 14 e eeuw was Zeeland zelfs een zeerbelangrijke exporteur van meekrap. Het gewas werd verbouwd in zwaarbemeste, goedontwaterende bedden. In het tweede of derde jaar werd de meekrap gedolven: dewortels werden gedroogd, gedorst, gestampt en vermalen tot poeder. Dezeverhandelingen vonden plaats in een door meerdere boeren beheerde meestoof. In deregio Beveland zijn tal van meestoven geweest. De meeste zijn verdwenen toen deproductie van rubia tinctorum niet meer kon concurreren met de kunstmatige rodekleurstof alizarine. Vanaf 1870 nam de teelt sterk af en kregen vele meestoven eenandere functie. Meestoven zijn relatief hoge gebouwen, waar de meekrapwortels oplattenzolders werden gedroogd. In een aangrenzend gedeelte, de koude stoof, werdende meekrapwortels opgeslagen in vakken van deelnemende boeren.40 Directie Kennis