Ontgonnen verleden

De gracht van fort Ellewoutsdijk op een ansichtkaart uit 1902. Bron: Zeeuws ArchiefVerdedigingswerkenDe terpen verloren door de dijkaanleg hun oorspronkelijke betekenis. In sommigegevallen werden de heuvels opgehoogd tot de 5-12 m hoge "vliedbergen" of werven.Op deze bergjes hebben destijds versterkingen gestaan: mottekastelen (chateaux àmotte). Op Walcheren vinden we de grootste dichtheid aan vliedbergen: er liggen ereenentwintig. Zuid Beveland is een goede tweede met dertien vliedbergen. In totaalzijn er 38 bergjes in Zeeland en 5 in Friesland. De ‘Berg van Troje’ in Borssele en dekasteelbergjes van Baarsdorp zijn mooie voorbeelden van vliedbergen in de regio.De versterkingen op de vliedbergen waren vaak uit hout opgetrokken. Vanaf dedertiende eeuw werden er stenen kastelen gebouwd. We kennen verschillendekasteelplaatsen in de regio, maar geen enkel middeleeuws kasteel in bewaardgebleven. Van het kasteel Ellewoutsdijk is de omgrachting bewaard gebleven, vankasteel Hellenburg in Baarland is een ruïne te zien en van het Huis te Nisse en het Hofvan Baarland zijn later gebouwde koetshuizen overgebleven.Aan het eind van de achttiende eeuw werd een fort gebouwd op de plek waar hetKreekrak, de geul tussen Brabant en Zuid-Beveland, in de Westerschelde uitmondde.Dit fort Bath kwam in de plaats van een tweetal schansen die daar al eerder warenaangelegd. Ook vanuit fort Ellewoutsdijk kon men de Westerschelde bestoken. Ditfort werd gebouwd in 1839, na de afscheiding van België.Dorpen en stedenDe eerste nederzettingen waren zoals gezegd ontstaan op het oudland. Goes enYerseke bijvoorbeeld liggen op brede kreekruggen. Ook op de kreekruggetjes in depoelgronden kwamen al vroeg nederzettingen tot ontwikkeling, zoals 's-Heer-Abtskerke, Sinoutskerke en Nisse. De meeste dorpen van het oudland zijnkerkringdorpen, ze bestaan uit een op een centraal gelegen kerkhof gebouwde kerk,met een ring van bebouwing er omheen. Deze kerkringdorpen hadden tegen heteinde van de 12e eeuw al parochiekerken.Sommige dorpen zijn door overstromingen en landverlies verloren gegaan. Bij deoverstromingen van Sint Felix Quade Saterdagh in 1530 gingen verschillende dorpenen uiteindelijk zelfs de stad Reimerswaal verloren. Maar ook zonder overstromingenkon het wel eens mis gaan met een dorp. Als een dorp helemaal verdween spreektmet van een Wüstung, is het dorp sterk in omvang achteruitgegaan dan noemendeskundigen dit een gereduceerd dorp. Voorbeelden van (bijna) verlatennederzettingen zijn: Wissekerke (bij ’s-Heer Arendskerke, niet het Wissenkerke opNoord Beveland), Eversdijk en Baarsdorp. Vlake is ook een voorbeeld van eengereduceerd dorp, een dorp dat vroeger vrij omvangrijk was en een kerk bezat. In deloop van de 16e eeuw is het dorp door verschillende oorzaken sterk in omvangafgenomen. Uiteindelijk verdween in 1802 de kerk.Directie Kennis 39