Ontgonnen verleden

egroeide buitendijkse gronden). De kreken vormden vroeger de laagste delen van hetlandschap. Als ze niet meer actief waren slibden ze geleidelijk dicht. Toen de mensendijken gingen aanleggen en water aan de bodem onttrokken door sloten en anderewatergangen te graven ging dit gepaard met inklinking van de veenlagen in deondergrond en met rijping van de klei. Hierdoor daalde het maaiveld. Omdat deveenlagen in de vroegere kreken al waren verdwenen en omdat de opvulling van dekreken vaak uit zandig materiaal bestond klonk de bodem van de oude kreken veelminder in dan in de omgeving. Hierdoor kwamen de dichtgeslibde kreken hoger teliggen dan de omgeving, terwijl ze vroeger de laagste delen van het landschapvormden: omkering van het reliëf. We spreken dan ook van kreekruggen, de hogergelegen delen van het landschap, terwijl de lager gelegen delen poelgronden wordengenoemd.2.4 Bewonings- en ontginningsgeschiedenis2.4.1 Prehistorie en Romeinse tijdHet zuidwestelijk zeekleigebied was tijdens de Bronstijd en IJzertijd zeer dun bevolkt. Inde regio Tholen en Sint Philipsland zijn in het geheel geen prehistorischebewoningssporen bekend. Het veenmoeras leende zich in die tijd kennelijk niet voorbewoning. Door Romeinse historici werd het gebied rond 50 voor Christus omschreven alseen vrijwel onbewoonbare wildernis. Tussen circa 75 en 270 na Christus raakte Zeelandrelatief dicht bevolkt, met name in de kuststrook, en werd het veen ontwaterd enontgraven. Archeologische vondsten wijzen erop dat het veenlandschap van Tholen rondhet begin van de jaartelling plaatselijk in cultuur is gebracht. Zo zijn in de buurt vanPoortvliet en Sint Maartensdijk Romeinse artefacten gevonden.Echter, door deze ontginningen werd het veen verlaagd. Als gevolg hiervan, in combinatiemet een grote overstromingsactiviteit van de zee, kwam de Romeins-inheemsebewoning in het deltagebied omstreeks 270 na Christus ten einde. Er werd in deperiode van 300 tot 600 een flinke laag klei afgezet. In de zevende eeuw nam deactiviteit van de zee weer af. Het toenmalige landschap kan vergeleken worden met hethuidige waddengebied, met kreken en geulen, zandplaten en hoog opgeslibde delen,die in het Zeeuwse schorren werden genoemd. Deze schorren waren geschikte plaatsenvoor bewoning.2.4.2 Middeleeuwen en Nieuwe tijdGedurende de vroege Middeleeuwen werden verspreid in het getijdenlandschap vanslikken en schorren zogenaamde stelbergen of hollestellen aangelegd. Dit zijn kunstmatigopgeworpen hoogten op een schor die bij hoog water toevlucht kan bieden aan eenherder met zijn schapen. Vaak hadden de stellen een komvormige uitholling omringddoor een kleikade voor het verzamelen van zoet water. De stellen waren dus ookbelangrijk als een zoetwaterreservoir; wellicht zijn ze de “oervorm” van een drinkput. Tennoorden van Sint Philipsland ligt nog steeds de Bruinisser Stelberg. Het is de enigebuitendijks gelegen hollestelle van Zeeland die nog gedeeltelijk intact is. Binnendijkstreffen we op Tholen en Sint Philipsland nog vele drinkputten aan. Deze putten werdenvanaf 800 na Christus gegraven om zoet water op te vangen voor vee en hebbentegenwoordig een grote natuurwaarde.Vanaf circa 1100 speelde de mens een actieve rol in het proces van landschapsvorming opTholen, doordat men de schorren ging bedijken. Tholen bestond toen uit een vijftal losseeilanden: Schakerloo, Scherpenisse, Poortvliet, Sint Maartensdijk en Stavenisse. Op deingedijkte schorren van Scherpenisse ontstond een gelijknamig dorp, dat voor het eerst in1203 wordt vermeld. Het eiland Schakerloo wordt voor het eerst genoemd in 1212. Heteiland Stavenisse is in 1509 verloren gegaan, maar werd opnieuw bedijkt in 1599. Deandere kernen groeiden echter geleidelijk aan elkaar doordat kreken werden afgedamd enslikken en schorren werden bedijkt. In de Late Middeleeuwen (vanaf circa de 13e eeuw)veranderde het karakter van de dijkaanleg in het zuidwestelijke zeekleigebied. Demeeste dijken werden toen niet langer aangelegd met als doel bestaand land tegen dezee te beschermen (defensieve bedijking), maar waren bedoeld om nieuw land op deDirectie Kennis 25