Fietspaden in beton - EUPAVE

FIETSPADENIN BETONinfrastrUctUUr | OKTOBER 20081232 f2 (A)(B)BB/SfBWaarom cementbeton ?Geometrische kenmerken van fietspadenfietspaden in ter plaatse Gestort betonfietspaden in betonstraatstenen1 Infrastructuur | fIEtsPaDEn In BEtOn

De fiets is een stil en proper vervoermiddel. Fietsen is plezant en bovendien goed voor de fysieke conditie.Maar de traditionele inrichting van straten en wegen maakt het soms tot een hachelijke onderneming –niet zonder risico en op zijn minst onaangenaam.Het komt er bijgevolg op aan de veiligheid en de rijomstandigheden voor de fietsers te verbeteren doorde ruimte zodanig in te richten dat ook de tweewielers er hun plaats vinden. Een dergelijke aanpak raaktmeer en meer ingeburgerd in België, Luxemburg, Zwitserland en Frankrijk, nadat hij eerder in Nederlanden Duitsland zo goed als algemene regel is geworden.De betontechniek heeft met deze evoluties gelijke tred gehouden. Bij de aanleg van vliegvelden en wegenheeft beton zijn mogelijkheden inzake sterkte en duurzaamheid ruimschoots bewezen. Vandaag is het toepassingsdomeinvan beton aanzienlijk verbreed en het materiaal bestrijkt binnen de wegenbouw een zeergrote verscheidenheid aan types en functies. Dit geldt in het bijzonder voor fietspaden, waar zijn technische,esthetische en economische voordelen naar waarde worden geschat.Door zijn specifieke eigenschappen valt beton perfect onder de noemer van duurzame ontwikkeling.Inderdaad, omdat beton decennia lang zijn functie blijft vervullen, worden de natuurlijke vindplaatsenvan grondstoffen gespaard. Daarbij komt dat betonwegen slechts een zeer beperkt onderhoud vergen. Bijgelijke sterkte en duurzaamheid valt beton bijgevolg steeds goedkoper uit. Bovendien is het materiaal aanhet eind van zijn levenscyclus integraal recyclebaar.Het doel van dit bulletin is aan voorschrijvers, ontwerpers en ‘decision makers’ een duidelijk beeld te gevenvan de ontwerpprincipes en uitvoeringsregels van betonnen fietspaden. Enkel fietspaden in een eigen beddingkomen hier aan bod. Fietspaden aangelegd op een bestaande weg en alleen van het autoverkeer gescheidendoor middel van wegmarkeringen, worden ontworpen en gedimensioneerd in functie van deze weg.2 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

1. Waarom cementbeton ?Cementbeton biedt het voordeel dat een baanbed en wegverharding kunnen gerealiseerd wordendie weerstand bieden aan tal van belastingen, zoals occasioneel zwaar verkeer of landbouwvoertuigen,opstuwing van boomwortels, vorst, wateroverlast ...Voor fietspaden in ter plaatse gestort beton en aangelegd met behulp van glijbekistingsmachineszijn eenvoud en snelheid van uitvoering belangrijke overwegingen in het besluitvormingsproces.De verharding kan worden gebezemd, in langs- of in dwarsrichting, of een oppervlakbehandelingondergaan die de granulaten zichtbaar maakt (uitgewassen beton). Bovendien zijn verschillendekleurtinten mogelijk.Behalve esthetisch uitzicht, comfort en weerstand, biedt beton ook een concurrentieel voordeel. Deafwezigheid van onderhoud pleit voor een globale kostenbenadering. Hierdoor wordt de initiëlemeerkost t.o.v. andere types wegverhardingen gerelativeerd. Beton brokkelt niet af aan de randen,waardoor kantopsluitingen goedkoper worden. Een betonnen fietspad aan weerszijden van eenasfaltweg fungeert als kantopsluiting met een « stabiliserend » effect – dit betekent twee vliegenin één klap… Overigens is ook het contrast tussen de materialen niet oninteressant.Betonstraatstenen en -tegels vormen eveneens een interessante optie, meer bepaald om hetstedelijk karakter van een omgeving te onderstrepen. Klinkers en tegels bieden van nature detalrijke voordelen van het materiaal beton : duurzaamheid, beperkt onderhoud, goede stroefheid,maatvastheid, slijtweerstand… Kleuring in de massa opent bovendien tal van mogelijkhedeninzake esthetiek en praktische toepassingen, zoals budgetvriendelijke en duurzame wegmarkeringen.Tenslotte hebben klinkers en tegels ook nog een bijkomend voordeel als « kleine demonteerbareelementen ». Voor de plaatsing, vervanging of herstelling van nutsleidingen volstaathet de straatstenen of tegels weg te nemen. Na de werken kunnen ze eenvoudig teruggeplaatstworden, zonder materiaalverlies en zonder litteken in het wegdek.Fietspad in ter plaatse gestort betonFietspad in betonstraatstenen3 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

2. Geometrische kenmerken van fietspadenVoor fietspaden langs drukke bestaande wegen bestaat de veiligste oplossing in deaanleg van een eenrichtingsstrook aan weerszijden van de weg. Fietspaden mettwee rijrichtingen leiden inderdaad tot problemen aan kruispunten. De fietsstrokenmoeten van de weg gescheiden worden door een al dan niet verharde berm, diesoms van aanplantingen wordt voorzien. Langs drukke wegen of waar de maximumtoegelaten snelheid groter is dan 50 km/u moet deze veiligheidsstrook minstens 1 mbreed zijn, langs andere wegen kan die afstand teruggebracht worden tot 0,50 m.Voor fietspaden ver van een bestaande weg is één enkele strookbestemd voor tweerichtingsverkeer de aangewezen oplossing.De breedte van het fietspad wordt bepaald infunctie van het aangenomen concept en vanhet te verwachten verkeer :• eenrichtingsverkeer : 1,75 à 3,00 m• tweerichtingsverkeer : 2,50 à 4,00 m.Bij fietspaden voor « dagelijks gebruik » is hethellingspercentage een bijzonder belangrijkgegeven. Uit proeven werden volgendemaximum lengtes van hellingen afgeleid :• helling 3 % : geen probleem ;• helling 5 % : maximum 120 m ;• helling 8 % : maximum 45 m ;• helling 10 % : maximum 27 m ;• helling 12 % : maximum 18 m.Om de veiligheid van de fietsers te garanderenen om een goede afwatering mogelijk temaken moet een dwarshelling van 1 à 2 %worden voorzien.Tabel I – Breedte van fietspadenType fietspad Situering Snelheid op de weg Breedte fietspad Breedte strook tussenweg en fietspadFietspad meteenrichtingsverkeerFietspad mettweerichtingsverkeerAan beide kantenvan de weg≤ 50 km/u ≥ 1,75 m ≥ 0,50 m> 50 km/h ≥ 1,75 m ≥ 1,00 mVrijliggend - ≥ 1,75 m -Langs een weg ≤ 50 km/u ≥ 2,50 m ≥ 0,50eventueel 1,00 m> 50 km/u ≥ 2,50 m ≥ 1,00 mVrijliggend - ≥ 2,50 m -4 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

3. Fietspaden in ter plaatse gestort betonEen fietspad is in de eerste plaats bedoeld voor licht verkeer. Toch kan het gebeurendat een fietspad toegankelijk moet zijn voor voertuigen van onderhouds- en hulpdiensten,of voor bestemmingsverkeer. Dit kunnen ook zware voertuigen zijn, bijvoorbeeldbij het snoeien van bomen of uitdiepen van grachten. De wegopbouw moetvoorzien zijn op dergelijk occasioneel zwaar verkeer. Vanuit dit oogpunt is eenverharding bestaande uit betonplaten van minimum 16 cm dik een goede oplossing.Haar grote stijfheid laat toe ze rechtstreeks op de natuurlijke bodem aan te brengen, opvoorwaarde dat deze laatste niet te zeer vervormbaar is onder een aslast van 13 ton. Dithoudt in dat de California Bearing Ratio (CBR) van de bodem, die een maat is voor zijndraagvermogen, begrepen ligt tussen 6 en 10. Is dit niet het geval dan moet, vooraleer debetonwerken aan te vatten, een laag steenslag van minstens 20 cm worden voorzien ofovergegaan worden tot in situ-grondstabilisatie. Ter hoogte van kruisingen met toegangswegenmoet de dikte van de betonverharding berekend zijn op het aantal zware aslasten.3.1. Voorbereiding enrealisatie van het baanbedHet baanbed waarop het beton komt, moetmet zorg worden klaargemaakt. Dit betekent :• modder en organisch materiaal verwijderen ;• oppervlaktewater wegnemen (er mogen geenplassen water staan) ;• de bodem zorgvuldig verdichten metbehulp van een trilwals met aangepasteafmetingen. De verdichte zone moet brederzijn dan het fietspad ; hoeveel hangt afvan het type uitvoering. Wordt een glijbekistingsmachinegebruikt, dan bedraagtde extra breedte aan weerszijden minstens60 cm, zodat een geschikt loopvlak voor demachine ontstaat. Wanneer de glijbekistingsmachine« in offset » is opgesteld (d.w.z. naasthet baanbed) of wanneer vaste bekistingenworden gebruikt, dan mag de buitenmargeaan beide kanten worden herleid tot 20 cm ;• het baanbedprofiel controleren : eentolerantie van 25 mm gemeten met een lat(rij) van 3 meter is toegelaten ;• de wielsporen van voertuigen en machineswegwerken als die over het baanbed hebbengereden. Het verdient aanbeveling de sporente vullen met korrelig materiaal en dit teverdichten ;• h e t b a a n b e d b evo c h t i g e n vó ó r d ebetonwerken (indien de kans bestaat dat debodem een deel van het aanmaakwater vanhet beton zal opzuigen).3.2. BetonsamenstellingHet beton bestaat uit steenslag, cement, zand,water en hulpstoffen. Het wordt geleverd dooreen BENOR-betoncentrale.In de aanbestedingsdocumenten staan deminimumkarakteristieken van het betonvermeld (drukweerstand, waterabsorptiedoor onderdompeling, bestandheid tegendooizouten). Bij de keuze van de betonsamenstellingrespecteert de aannemer deze specificaties,alsook de volgende voorschriften :• de maximale nominale korreldiameterwordt beperkt tot 20 of zelfs maar 14 mm. Integenstelling tot andere betonwegenverhardingenis voor wegen met weinig verkeer eenVersnelde Polijstingscoëfficiënt (VPC) onderde 50 toegelaten ;• het cementgehalte per m 3 geplaatst betonmag niet lager zijn dan 350 kg ;• het gehalte ingesloten lucht ligt tussen 3 en6 % ;• de water-cementfactor W/C is lager dan 0,50 ;• is het beton gekleurd, dan worden type enkleur van het pigment opgegeven in deaanbestedingsdocumenten. Het gehalteaan pigment ligt tussen 3 en 5 % van decementmassa ;• wordt het beton nadien uitgewassen, danmoet het een overmaat aan 4/6 granulatenbevatten (minimum 20%). Dit levert nauitwassen een fijne oppervlaktestructuurop. De granulaten mogen gekleurd zijn, maarin dat geval moeten kleur en granulaattypeop een eenduidige manier worden gespecificeerd.Fietspad in ter plaatsegestort betonRAVeL (Geldenaken)5 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

Oppervlaktebehandelingdoor eenvoudigbezemen: de meesttoegepaste techniek.Oppervlaktebehandelingdoor uitwassen.De granulaten zijnzichtbaar. Het rijcomfortis zeer hoog.3.3. Uitvoering van debetonverhardingDe verharding is discontinu. De betonplatenzijn niet verbonden door deuvels. Het betonwordt rechtstreeks op het baanbed of op deeventuele fundering gestortDe geometrische kenmerken van debetonplaten luiden als volgt :• de dikte bedraagt minimum 16 cm;• het dwarsprofiel vertoont een helling naaréén kant van 1 à 2 % ;• elke 4 m wordt een dwarsvoeg voorzien.Deze afstand is evenwel functie van de dikteen de breedte van de betonplaten. Voor eenklassieke wegverharding wordt aanbevoleneen plaatlengte te nemen niet groter dan 1,5keer de plaatbreedte. Voor fietspaden, en bijafwezigheid van zwaar verkeer, hoeft dezeregel niet strict te worden gerespecteerd;• indien de breedte van het fietspad onder de4,5 m blijft, dan is een langsvoeg niet nodig.De verwerking van het beton gebeurtgewoonlijk met een glijbekistingsmachine,ook in geval van kleinere breedtes (b.v. 1,75 m).Deze techniek garandeert een zeer goed langsprofiel,en laat tevens toe een bochtig tracé tevolgen. Bovendien haalt de aannemer er eenhoog rendement mee, hetgeen kostenbesparendwerkt.De uitvoering kan ook met behulp van vastebekistingen. Dan wordt het beton met eentrilbalk verdicht.Daarnaast dient de aannemer ook overhandbediende trilnaalden te beschikken.Zij zijn nodig om het beton goed te kunnenverdichten ter hoogte van dagvoegen (starten einde van dagproductie).Welke ook de uitvoeringstechniek is, oppervlakte-onregelmatighedengemeten met delat van 3 meter moeten steeds kleiner zijn dan3 mm. Dit is een belangrijke maatstaf voor hetrijcomfort van de fietser.Dadelijk na het verwerken moet het betonbeschermd worden tegen uitdroging, hetzijdoor het plaatsen van een dampdichte folie,hetzij door het verstuiven van een curingcompound waarvan de doeltreffendheid isbewezen.3.4. Oppervlakbehandelingvan betonnen fietspadenVoor de afwerking van het betonoppervlakkan worden gekozen tussen drie technieken :• eenvoudig bezemen : dit levert een microstructuurop in dwars- of eventueel langsrichtingen is veruit de meest toegepastetechniek ;• een jutezeil laten voortslepen door de glijbekistingsmachine: dit creëert een microstructuurin langsrichting ; de diepte isvergelijkbaar met die van licht bezemen ;• uitwassen van het beton waardoor degranulaten zichtbaar worden : door deuitwasdiepte te beperken tot 1 mm krijgthet betonoppervlak een gaaf esthetischuitzicht – toevoeging van een kleurstof aande cementpasta versterkt het effect – en biedttevens een uitstekend rijcomfort.3.5. VoegenOm de vorming van krimpscheuren tegente gaan moet de betonverharding metkrimpvoegen worden uitgerust. Die staanloodrecht op de wegas en worden aangebrachtin het bovenste gedeelte van de verharding, 5à 24 uur na de betonneerwerken. Ze hebbende vorm van een snede of een inkeping enveroorzaken een zwakke plek waarlangs hetbeton onder invloed van trek- of buigkrachtenop een gecontroleerde manier kan scheuren.De voegen moeten een diepte hebben vanten minste 1/3 van de betonplaatdikte eneen breedte van maximum 3 mm. Over hetalgemeen worden ze niet gevuld met een dichtingsmateriaal( fig. 1).De voegen delen de verharding op in rechthoekigeplaten. Om het voegenpatroon af testemmen op het te volgen tracé en de geometrievan het oppervlak zijn ook andere vormentoegelaten. Zij moeten evenwel zo uitgetekendworden dat ze geen scherpe hoeken bevatten(fig. 2).Constructievoegen in dwarsrichting wordenvoorzien telkens wanneer het betonnerenlanger dan 120 minuten wordt onderbroken.Ze worden aangebracht op de plaats van eenkrimpvoeg en behandeld als uitzettingsvoegen.Om een verticale en vlakke doorsnedete verkrijgen wordt het betonplaateinde eerstrecht afgezaagd. Vervolgens wordt een laag6 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

KRIMPVOEGScheuraanzetin het verharde betonsamendrukbaar materiaal, 10 à 20 mm dik, tegende verticale plaatkant geplaatst. Daarna kanhet storten van het beton worden hernomen.De voegen worden afgeschuind en met eenvoegspecie gedicht.Uitzettingsvoegen (fig.1) vangen vormveranderingenop die voornamelijk worden veroorzaaktdoor temperatuurstijgingen. Ze bestaan uit eentotale onderbreking over de volledige diktevan de verharding. Daartoe wordt met behulpvan een dubbele schijf een 10 à 20 mm bredesnede gezaagd ter hoogte van een krimpvoeg,en dit over de volledige dikte en breedte vande verharding. De voeg wordt gevuld met eensamendrukbaar materiaal, afgeschuind enafgedicht. Zeer belangrijk is dat uitzettingsvoegenverticaal zijn. Er worden geen deuvelsvoorzien.Uitzettingsvoegen worden gerealiseerdaan bochten met een kleine straal of om deverharding volledig te scheiden van vastepunten zoals gebouwen, kunstwerken enz.Bij een bocht met een kleine straal (minder dan250 m) wordt aan het begin en aan het einde vande kromming een uitzettingsvoeg aangebracht.Bij het naderen van een kunstwerk komt deuitzettingsvoeg tussen de voorlaatste en delaatste plaat.DILATATIEVOEGFiguur 1 - Schema van krimpvoeg (boven) et uitzettingsvoeg (onder).Er zijn geen deuvels. Een uitzettingsvoeg wordt verkregen door ter hoogtevan een krimpvoeg een snede beton van 10 à 20 mm dikte uit te zagenover de volledige dikte van de plaat. De voeg wordt opgevuld met eensamendrukbaar materiaal. Een uitzettingsvoeg wordt steeds dichtgemaakt.Foutief(vermoedelijkescheur)CorrectVoegspecieSamendrukbarevullingFiguur 2 - Correcteen foutieve situeringvan de voegenWanneer gebetonneerd wordt bij temperaturenlager dan 15 °C moet eveneens om de150 m (gemeten in rechte lijn) een uitzettingsvoegworden geplaatst. Dit is belangrijk geziende typische geometrische kenmerken van eenfietspad (tamelijk grote lengte-breedteverhouding,geringe betondikte).Foutief(vermoedelijkescheur)CorrectWapeningsstavenop 1/3 van bovenFiguur 3 - Voegschemarond vaste puntenTer hoogte van vaste punten (inspectieputvan riolering, afvoerkolk, paal…) vertoont hetdwarsprofiel van het fietspad een aanzienlijkevernauwing. Dit leidt tot spanningsconcentraties.Bovendien beletten deze vaste elementendat de verharding vrij kan krimpen (verhinderdekrimp). Om ongecontroleerde scheurvormingte voorkomen is het absoluut noodzakelijk deze« obstakels » aan het begin of eind van een plaatte situeren, of een bijkomende scheuraanzeternaast te zagen (fig. 3). Eventuele scheurvormingwordt ook vermeden door enkele wapeningsstavente plaatsen en/of door rond hetelement een samendrukbaar voegmateriaalaan te brengen.7 Infrastructuur | fIEtsPaDEn In BEtOn

Fietspaden in ter plaatse gestort betonFietspaden in betonstraatstenen8 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

4. fietspaden in betonstraatstenenBetonstraatstenen bieden een breed palet aan kleuren, texturen en formatengeschikt voor de aanleg van fietspaden. Met die keuzemogelijkheden kan ervoorworden gezorgd dat het fietspad zich onderscheidt van de ernaast gelegen zonesbestemd voor andere weggebruikers. De differentiëring in kleur – eventueelaangevuld met markeringen (b.v. witte stenen) – laat toe de verschillende weggebruikersdoor het verkeer te loodsen en zodoende de veiligheid te verhogen,terwijl de volledige wegverharding toch uit hetzelfde materiaal bestaat.Dankzij het gebruik van smalle voegen enkleine afschuiningen van de straatsteenrandenbieden fietspaden in betonstraatstenenook een goed rijcomfort, mits zecorrect worden ontworpen en uitgevoerd.Een studie uitgevoerd door het Opzoekingscentrumvoor de Wegenbouw (OCW),waarbij werd gebruikgemaakt van een fietsuitgerust met apparatuur om trillingen temeten, toonde aan dat grootformaatstenenin halfsteensverband zeer comfortabelrijden. Als de voegen niet breder zijn dan2 mm ondervindt het rijcomfort geenenkel nadeel. Straatstenen met vellingen(afschuiningen in horizontale projectiekleiner dan 2 mm) zorgen er overigens voordat de fietser ook geen hinder ondervindtvan eventuele kleine niveauverschillentussen de straatstenen.Voor een optimaal rijcomfort moetenformaat en legverband van de straatstenenzo worden gekozen dat het wegoppervlakzo weinig mogelijk dwarsvoegenvertoont. Grootformaatstenen – vierkante(220 x220, 250x250) of rechthoekige (400x 200, 300 x 200, 300 x 150, 210 x 140, 220x 110) – geplaatst volgens een halfsteensverbandbeantwoorden het best aan dezevoorwaarde (fig. 5). Met schuine legverbanden(visgraat of keper) moeten meervoegen gekruist worden (fig. 6).Figuur 5 - Aanbevolen legverband. Om het aantalvoegen te beperken worden de doorlopende voegenin langsrichting geplaatst. Zorg voor een correcteuitlijning van de langsvoegen. De breedte van hetfietspad moet gelijk zijn aan een geheel aantalsteenbreedtes. Gebruik prefab kantopsluitingen..Figuur 4 - Voorbeelden van aanbevolen structuren voorfietspaden in betonstraatstenen. Boven : voor beperktzwaar verkeer of op weinig draagkrachtige bodem.Onder : uitsluitend voor fietsverkeerFiguur 6 - Impact van de oriëntatie vanhet legverband op de voegafstand9 Infrastructuur | fIEtsPaDEn In BEtOn

Voorschrijven van een fietspad in ter plaatse gestort betonVolgens de bepalingen van de desbetreffende gewestelijke typebestekken(SB 250, CCT RW99, CCT 2000) en rekening houdend met onderstaande gegevens :Uitvoering van het baanbedVooraleer het beton te storten moet de bodem van hetbaanbed voldoende aandacht krijgen.Dit betekent :• alle sporen van modder of organisch materiaalverwijderen ;• oppervlaktewater verwijderen ;• de baanbedbodem zorgvuldig verdichten met eentrilwals van geschikte afmetingen. De gecompacteerdezone moet breder zijn dan het fietspad ; de overbreedteis functie van het type uitvoering.Wordt een glijbekistingsmachine gebruikt, dan bedraagtde extra breedte aan weerskanten 60 cm ; zo beschikt demachine over voldoende brede rupsbandbanen.Wordt het beton tussen vaste bekistingen gestort, danvolstaat een buitenmarge van minimum 20 cm aanweerskanten ; dit laat toe de bekistingen goed vast tezetten.Gemeten met de rij van 3 m mag het profiel van debodem geen onregelmatigheden groter dan 25 mmvertonen.Discontinue BetonverhardingDe verharding is discontinu. De platen worden nietgedeuveld. Het beton wordt rechtstreeks op het baanbedgestort.Dimensionering van de platenDe dikte bedraagt 16 cm.Om de 4 m wordt een dwarsvoeg voorzien.BetonsamenstellingDe maximum korreldiameter van de granulaten wordtbeperkt tot 20 mm.Het cementgehalte per m 3 geplaatst beton mag nietlager zijn dan 350 kg.DwarsvoegenKrimpvoegen worden aangebracht door het zagen vaneen inkeping die maximaal 3 mm breed is. Ze wordenniet gedicht.Constructievoegen worden gerealiseerd ter hoogte vaneen krimpvoeg.Handbediende trilnaalden moeten beschikbaar zijn,zodat het beton zeker aan de constructievoegen goedkan worden verdicht.Een uitzettingsvoeg zonder deuvels wordt voorzien omde 150 m indien de omgevingstemperatuur tijdens dewerken lager is dan 15°C. Uitzettingsvoegen wordengesitueerd ter hoogte van krimpvoegen. Zij worden meteen voegvulling dichtgemaakt.OppervlakbehandelingDe behandeling bestaat uit het bezemen in dwarsrichtingvan het verse betonoppervlak.Vlakheid van het oppervlakOneffenheden gemeten met de rij van 3 m moetenkleiner zijn 3 mm.Uitvoering met glijbekistingsmachine («slipform»)Vaste bekistingen10 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

Voorschrijven van een fietspad in betonstraatstenenVolgens de bepalingen van de desbetreffende gewestelijke typebestekken(SB 250, CCT RW99, CCT 2000) en rekening houdend met onderstaande gegevens:• Type en dikte van de fundering van het fietspadworden pas gekozen nadat is vastgesteld welkewerkelijke lasten van toepassing zijn. Voor fietspadendie niet aan autoverkeer zullen worden onderworpenvolstaat een 200 mm dikke fundering in steenslag, opvoorwaarde dat de bodem voldoende draagkracht heeft(CBR-waarde begrepen tussen 6 en 10). Is dit niet hetgeval, dan moet eerst een korrelige onderfunderingworden aangelegd.• De straatlaag moet na verdichting over het volledigeoppervlak een uniforme dikte hebben. Deze diktebedraagt 30 mm bij gebruik van brekerzand 0/4 en 40mm voor brekerzand 0/8. Er mogen geen verzakkingenoptreden door ongelijkmatig verdichten. Het verdichtenvan de straatlaag gebeurt gelijktijdig met het trillen vande straatstenen.• De dikte van de straatstenen voor gescheidenfietspaden die niet toegankelijk zijn voor ander verkeer,tenzij voor onderhoudswerken en voertuigen vanbewoners, bedraagt 80 mm.• De voegbreedte mag niet groter zijn dan 2 mm. Dit iseen standaardwaarde die geen enkel nadelig effect heeftvoor het rijcomfort van de fietser.• De aanwezigheid van vellingen is vereist : afschuiningenin horizontale projectie beperkt tot 2 mm.Hierdoor vallen de voegen minder op en wordteen uitstekend niveau van rijcomfort gehaald.• De aanwezigheid van kantopsluitingen is eveneensonmisbaar en dit voor elk type fietspad. Door eenkantopsluiting wordt de bestrating ingeklemd, zodatde stenen niet kunnen verschuiven en de voegen nietkunnen opengaan. Meer nog dan in andere gevallen,moeten op een niet-gedraineerde structuur de straatstenengoed tegen elkaar aansluiten en bijeen gehoudenworden. Elke beweging en elke opening van de voegengeeft immers aanleiding tot een snelle degradatievan het wegdek. Om praktische redenen worden dekantopsluitingen geplaatst vóór de aanleg van destraatlaag, en vaak zelfs vóór de aanleg van de fundering.NB : Voor de weggebruiker vormt de kantopsluiting eenextra markering van de fietserszone en fungeert zo alseen bijkomende psychologische bescherming.• Voor een goed rijcomfort zijn de effenheid vanhet oppervlak, maar ook van de fundering vanprimordiaal belang. Het oppervlak van de funderingmoet vlak zijn en een gesloten structuur hebben.Oneffenheden groter dan 10 mm, gemeten met eenlat van 3 m, zijn absoluut te vermijden. De vlakheidvan de straatsteenverharding wordt eveneens gecontroleerdmet de rij van 3 m. Onregelmatighedengroter dan 3 mm zijn niet toelaatbaar en moetenworden weggewerkt door de straatstenen opnieuw teplaatsen. Het hoogteverschil tussen twee aangrenzendestenen mag bovendien de 2 mm niet overschrijden.De kantopsluiting in prefab elementen dient ook als goot.Doorlopende voegen in langsrichting.11 Infrastructuur | FIETSPADEN IN BETON

I-1Dit bulletin is een publicatie van:FEBELCEMFederatie van de Belgische CementnijverheidVorstlaan 68 – 1170 Brusseltel. 02 645 52 11 – fax 02 640 06 70www.febelcem.beinfo@febelcem.beAuteur:ir. C. Ployaertfoto’s:FEBELCEM / FEBEAndré Nullens (cover)Wettelijk depot:D/2009/0280/02V.u.: A. Jasienski12 Infrastructuur | fIEtsPaDEn In BEtOn