jg 26 jaarboek 6 - Reynaertgenootschap

TIeCelIJn 26van de nacht en zijn roep lijkt niet op zingen maar op huilen. Daarom is het een onheilspellendvoorteken als hij in steden of waar dan ook bij daglicht wordt gezien’ (Plinius, De wereld.Naturalis historia, vertaald door Joost van Gelder, Mark Nieuwenhuis en Ton Peters, Amsterdam,2004). Zie bijvoorbeeld ook Statius, Th e b a i III s 510-512: monstra volant, dirae strident innube volucres, / nocturnaeque gemunt striges et feralia bubo / damna canens (ed. Alfred Klotz, P.Papini Stati, Th e b a , i Leipzig, s 1973, p. 102). Vertaling: ‘Verder vliegen er monsters en krijsensinistere vogels, / krast de nachtuil en doet de oehoe akelig kond van / aanstaand onheil’ (P.P.Statius, Thebais ofwel Oedipus’ vloek, vertaald door Rob Brouwer, Leiden, 2012, p. 91). Jacobvan Maerlant schrijft over de ule: In dat licht coemt hi node, / Ende wandelt gherne onder diedode (Der naturen bloeme, III 623-624; Verwijs 1980, p. 191). Cf. Van Daele 1994, p. 495, overde uil als een negatief dier.41 ‘Toch – / wat had ik aan die eer, als ik die aan een vrouw moest afstaan / die uil werdna een vreselijke daad: Nyctimene? / Wat? Heb je dat verhaal, het meest bekende van heelLesbos, / dan niet gehoord? Nyctimene heeft met haar eigen vader / in bed gelegen! Daaromwerd ze uil, zo één die altijd / heel schuldbewust daglicht en ’s mensen blik ontvlucht;zij hult / haar schaamte in duisternis en wordt door vogelvolk gemeden … .’42 Nyctimene Epopei regis Lesbiorum fi lia virgo formosissima dicitur fuisse. Hanc Epopeuspater amore incensus compressit. Quae pudore tacta silvis occultabatur. Quam Minerva miseratain noctuam transformavit, quae pudoris causa in lucem non prodit, sed noctu paret. (Hyginus,Fabulae, 204, editie Peter K. Marshall, Stuttgart/Leipzig, 1993, p. 169). Vertaling (MN):‘Nyctimene, de dochter van koning Epopeus van Lesbos, was naar verluidt een beeldschoonmeisje. Brandend van lust overweldigde haar vader haar. Uit schaamte verschool zij zich in hetbos. Minerva veranderde haar uit medelijden in een uil, die uit schaamte niet in het (dag)lichtverschijnt, maar ’s nachts tevoorschijn komt’; Jonkers 1985, p. 48-49.43 Zie noot 44. Van Daele merkt op dat bubo, noctua en nycticorax in de bestiariumtraditie vaakdoor elkaar worden gebruikt (Van Daele 1994, p. 495). Hij verwijst hierbij naar F. McCulloch,Medieval Latin and French Bestiaries, p. 147-148). Isidorus van Sevilla schreef evenwel in zijnEtymologiae (XII 7.40) dat de noctua niet dezelfde vogel is als de bubo (noctua autem non est bubo,nam bubo maior est).44 Colit hunc (RV 1258, over Ascalaphus) en incolit ista loca (RV 1260, over Nyctimene)staan tegenover non incolit illum (RV 1253, over dieren en mensen die Kriekeputte mijden).45 ‘Want iedereen daar ziet in mij een vijand’; RV 605; ‘een zware schuld / rust op mij;alle vogels, dieren deed ik kwaad’, RV 645-646; ‘ten overstaan van allen om hem heen zegtReynaert’, RV 947; ‘voor allen … biecht ik nu mijn misdaden’, RV 981.46 ‘Verklaart hem dan maar vogelvrij, / veroordeelt hem meteen tot eeuwige ballingschap.’47 ‘Zoals een booswicht niet graag in het licht verschijnt.’48 Cf. Muller 1942, p. 15; Jonkers 1985, p. 78, 173-174, 179; Huygens 1968, p. 14. Hs. F(53) heeft ‘Die dief die steelt die scuwet tlicht’, Hs. B (63-64) heeft ‘Wie quaet doet die scuwetdat licht / Dat seit die scrift al ouer richt’ (Hellinga 1952, p. 6-7). De betreffende Bijbelplaatsis te vinden in het Johannesevangelie: Omnis enim qui male agit, odit lucem et non venit ad lucemut non arguantur opera eius (Joh., 3, 20). Vertaling: ‘wie kwaad doet, haat het licht; hij schuwt~ 68 ~