jg 26 jaarboek 6 - Reynaertgenootschap

Tiecelijn 2632 ‘Hier … de poort naar het rijk van de schimmen.’33 ‘Oningewijden, gaat henen, gaat henen! … Gij allen moet nu het woud verlaten.’34 ‘Vogels kunnen daarover niet straffeloos met hun vleugels / verder vliegen.’35 'Daarom kreeg deze plaats de Griekse naam Aornos.' Dit vers, dat al sinds de vijfde eeuwdeel uitmaakt van de handschriftelijke traditie, wordt beschouwd als een interpolatie.36 ‘Maar Ascalaphus, uil die Hecate verried, / heeft daar zijn woonplaats en een nest met eieren,/ en Nyctimene, ooit een meisje, nu een vogel, / een nachtuil, huist daar in dat oord en lachtom anderen. / Men zegt dat zij haar vaders bed bezoedeld heeft / en vliegt bij nacht, verbergthaar misdaad in het duister. / Zo past dat eenzaam en verlaten oord bij beiden, / want overspelbeging de een, verraad de ander, / en daarom houden zij, gehaat bij alle vogels, / van duisternisen vrezen in het licht te vliegen.’37 Geciteerd naar Tarrant 2004; vertaalde passages zijn overgenomen uit D’Hane-Scheltema1993. ‘Geen mens had dat gezien, alleen / Ascalaphus (ooit door de stroomgod Acheronverwekt bij / Orphne, een van de meest vermaarde waternimfen van / ’t Avernusmeer, en indiens donker bos gebaard – zo zegt men). / Hij ziet haar dus, verraadt haar en ontneemt haarwreed de kans / op terugkeer … Spijtig zuchtend vormt de Hadeskoningin / de klikspaanom tot onheilsvogel, druppelt op zijn hoofd / Phlegethon-water, waardoor snavel, kuif engrote ogen / ontstaan. Zichzelf verliezend krijgt hij bruine vleugels aan, / zijn kop wordtbreed, hij klauwt zich vast met lange, kromme nagels / en tilt zijn trage vlerken, vol met veren,moeizaam op. / Hij is een lelijk vogeldier, bode van naderend onheil, / de boze nachtuil,tranenbrengend teken voor de mens.’ Proserpina is de dochter van Ceres (de godin van delandbouw) en vrouw van Hades (de god van de onderwereld).38 In de Metamorphoses is Hecate niet verbonden met Ascalaphus. Ovidius noemt de onderwereldgodinin boek VII, waarin het verhaal van Medea wordt verteld; Hecate is in dit verhaalverbonden met een donker woud: Ibat ad antiquas hecates … aras, / quas nemus umbrosum secretaquesilva tegebat, M VII 74-75 (‘Zij ging naar ’t oeroud heiligdom van Hecate … / ’n schaduwrijkeplek in eenzaam bos verscholen’). Ook in M VII 174, 194, 241 wordt zij genoemd.39 Aeneis IV 510-512 over Dido: tonat ore deos, Erebumque Chaosque / tergeminamqueHecaten, tria virginis ora Dianae. / Sparserat et latices simulatos fontis Averni (‘… de godenroept, Hades en Chaos, / Hecates drie gedaantes, drievuldigheid van Diana. / Heimelijkhad ze water gesprenkeld uit de Avernus’); VI 118 nec te / nequiquam lucis Hecate praefecitAvernis (‘niet zonder volmacht bestuurt u het Avernische woud van Diana’). In A VI 247wordt Hecate, bij Vergilius vereenzelvigd met Diana als onderwereldgodin, voor de derdekeer genoemd.40 Cf. Plinius, Naturalis historia X 34-35: Bubo funebris et maxime abominatus publicis praecipueauspiciis deserta incolit nec tantum desolata sed dira etiam et inaccessa, noctis monstrum, neccantu aliquo vocalis sed gemitu. Itaque in urbibus aut omnino in luce visus dirum ostentum est. (ed.H. Rackham, Pliny, Natural History Books VIII-XI, with an English translation by H. Rackham,Cambridge (Mass.)/Londen, 1997, p. 314). Vertaling: ‘De oehoe, een doodsvogel, wordt hetmeest verafschuwd, vooral bij het officiële vogelwichelen. Hij huist in de wildernis, in strekendie niet alleen verlaten zijn maar ook angstaanjagend en ontoegankelijk. Het is een ondier~ 67 ~