jg 26 jaarboek 6 - Reynaertgenootschap

tiecelijn 26Het leek een dag waarop de eindtijd aangekondigd werd;Saturnus die, kinderen etend in de extase van zijn eigenvlees, zijn tijd begreep, ook als dat er niet meteen toe deed.Hier wordt gerefereerd aan een ander doek uit dezelfde late periode vanGoya’s kunstenaarschap: ‘Saturnus verslindt één van zijn kinderen / zijn zoon’,een hallucinante uitbeelding van hoe de godheid in een vlaag van waanzin zijnbloedeigen kind verorbert. Saturnus is de Latijnse benaming voor Kronos, dejongste zoon van Gaia (de aarde) en Ouranos (de hemel), de echtgenoot vanRheia en de aanvoerder der Titanen. Nadat Kronos van zijn ouders te horenhad gekregen dat één van zijn kinderen hem van de heerschappij zou beroven,verscheurde hij ze direct na hun geboorte. 6Het tableau in kwestie is net als ‘El perro semihundido’ of ‘El perro en la Arena’één van de zogenaamde ‘pinturas negras’ of ‘zwarte schilderingen’ waarvan Goya zijnwoning, de Quinta del Sordo (Landhuis van de Dove), tussen 1820 en 1823 voorzag.7 Een groot aantal van die veertien oorspronkelijke muurschilderingen hangtin een afzonderlijk gedeelte van het wereldberoemde Museo del Prado in Madrid.Voor Hertmans’ gedicht betekent de verwijzing naar het tafereel met in dehoofdrol Saturnus, aan wie van oudsher een onheilspellend en donker karakter(cf. Saturnine mood of diep-melancholische stemming) wordt toegeschreven,in ieder geval dat de apocalyptische toon vanaf het begin gezet is. Het lijkt bijuitbreiding wel een voorafspiegeling van een tot ondergang gedoemde wereld.Inhoudelijk biedt het fresco eigenlijk indirect ook een indringende metaforischeweergave van Goya’s door oorlog en verraad gekenmerkte tijd eind achttiende,begin negentiende eeuw. Een tijd van gewapende strijd van de in opstand gekomenSpanjaarden tegen Napoleons troepen, maar vooral van in se allemaalbloedverwante mensen tegen elkaar. Kortom: een tijd van menselijke waanzinen wreedheid. Een tijd waarop de uitdrukking ‘homo homini lupus’ zonder meervan toepassing was. Schijnbaar nonchalant maar zeker niet minder wrang voegtde dichter toe dat Saturnus ‘zijn tijd begreep, ook als dat er niet meteen toe deed’.Een als individu machteloze Goya lijkt via zijn uitbeelding van Saturnus zijn eigenwreedaardige, revolutionaire tijd helemaal te begrijpen. Ogenschijnlijke etymologischeachteloosheid spreekt tevens uit het feit dat Saturnus / Kronos alsinds jaar en dag vereenzelvigd wordt met Chronos, de tijd. 8Alsof het tot nu toe in de onvoltooid verleden tijd beschrevene ‘enkel’ eennachtmerrie of vreselijk profetisch visioen is geweest, gaat het gedicht als vanzelfin de tegenwoordige tijd verder:~ 177 ~