School! - VOS/ABB

InhoudSteunpunt medezeggenschappassend onderwijs van startEr komt een landelijk steunpunt voor medezeggenschap bij passendonderwijs. De Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) gaat hetsteunpunt en de helpdesk huisvesten.1612Verzuilde machtsstructurenblijvenovereindSjoerd Karsten, hoogleraar aan de Universiteitvan Amsterdam, vindt het advies overGrondwetartikel 23 van de Onderwijsraadnaïef: te juridisch en het mist de ideële blik.03 Redactioneel06 Kort nieuws24 Filosoferen met kinderen:een waarden-volle basisvoor het leven09 ColumnRitske van der Veen26 TOP-schoolAnders is gewoon!18‘Maak van burgerschapverplichteindexamenvak’Menno Hurenkamp, onderzoeker aande Universiteit van Amsterdam, is vurigvoorstander van burgerschap als eenapart schoolvak.10 Vijf vragenDe school van de coverboysen -girls15 Congres Talentontwikkelingop school20 Burgerschap werkt21 Educatief partnerschap22 Doe het zelf!Net als in het voortgezetonderwijs, worden ookin het primair onderwijsde schoolbesturenverantwoordelijk voor hetbuitenonderhoud van hungebouwen.29 Regeerakkoord biedtkansen aan het onderwijs30 Voor het eerst naar debasisschool32 School! antwoordt34 School! en excursie35 School! en recht36 OpmerkelijkMagazine voor het openbaar onderwijs | 05

kORT NIEuwSVOO katern over medezeggenschapMedezeggenschapsraden die lid zijn van de VOO hebben in oktober gratis een nieuw VOO katern over medezeggenschapgekregen. In dit eerste katern wordt de verdeling van de bevoegdheden tussen de MR en GMR beschreven.In het katern wordt ingegaan op de Wetmedezeggenschap op scholen (WMS),met name op de artikelen 10 tot en met14 waarin alle instemmings- en adviesbevoegdhedenzijn opgenomen. Dit zijnde specifieke bevoegdheden die geldenvoor alle medezeggenschapsraden, voorgemeenschappelijke medezeggenschapsradenen voor de afzonderlijke geledingenvan die raden.De nieuwe VOO katernenreeks geefthandreikingen voor professionals enouders op school. De katernen behandelende meest voorkomende vragen enleggen op een heldere wijze uit hoe jedaar als schoolleider, leerkracht, docenten ouder mee kunt omgaan. Door middelvan oognietjes gemakkelijk op te bergenin een map of ordner.In februari volgt een aantal nieuwekaternen, voor medezeggenschapsradenen ouderraden. < Als uw MR ofouderraad lid is, krijgt u het katern gratistoegestuurd en kunt u de pdf’s gratisdownloaden via het ledengedeelteop www.voo.nl. De katernen kunnen inMR’EN DIE LID ZIJN VAN DE VOO ONTVANGENHET KATERN GRATIS. EXTRA EXEMPLARENKUNNEN WORDEN BESTELD VIA WWW.VOO.NLMEDEZEGGENSCHAPMR OF GMR: WIE IS AAN ZET?DE BEGROTING VAN DE (G)MRgedrukte vorm tegen kostprijs wordenbesteld via de website.InternationaalonderzoeknaaronderwijskwaliteitVOS/ABB steunt het internationale onderzoekTalis 2013 naar de invloed vande schoolorganisatie en leraren op dekwaliteit van het voortgezet onderwijs.De afkorting Talis staat voor Teachingand Learning International Survey. Hetinternationale onderzoek is geïnitieerddoor de Organisatie voor EconomischeSamenwerking en Ontwikkeling (OESO).Het doel van Talis is om nationale en internationaleinformatie te krijgen op hetgebied van leraren, leren en de invloed dieleraren hebben op het leren van scholieren.Met de informatie die uit het onderzoekkomt, kan het onderwijs in Nederlanden andere landen worden verbeterd.In het voorjaar van 2013 worden (online)vragenlijsten uitgezet onder leraren enschoolleiders in meer dan 30 landen. InNederland zijn in totaal 150 scholen inhet voortgezet onderwijs door middelvan een steekproef geselecteerd voordeelname. < Meer informatie staat opwww.talis2013.nl.KortingopcommunicatietrainingScholen die bij VOS/ABB zijn aangesloten, krijgen bij Driehoektraining 10 procentkorting op de training ‘Effectief communiceren met ouders’.Voldoet uw schoolveiligheidsbeleidaan alle verplichtingen?Centrum School en Veiligheid (CSV) heeft voor scholen een aantal checklists‘sociale schoolveiligheid’ samengesteld. In de checklists wordt uitgelegd watde verplichtingen van de school zijn op het gebied van schoolveiligheid en hoeje dit als school concreet vorm kunt geven.De training is erop gericht om oudersop een positieve wijze bij het onderwijste betrekken. Daarbij is het vanbelang dat directeuren en leraren zichbewust van het effect van hun gedragop ouders en dat ze grenzen durvenaan te geven. Scholen die via hun bestuurlid zijn van VOS/ABB betalen vooreen in company-training 135 euro ex.btw (in plaats van 150 euro). Voor eenopen inschrijving geldt het gereduceerdeVOS/ABB-tarief van 171 euro ex. btwper persoon. < Meer informatie staatop www.driehoektraining.nl.Scholen zien met de checklists in éénoogopslag welke voorzieningen zij verplichtzijn om te treffen. Daarnaast isaangegeven welke andere keuzes zijkunnen maken om de schoolveiligheidte vergroten. Deze keuzes zijn afhankelijkvan de cultuur van de eigenschool en de behoeften die er leven.

ColumnIt’s more than justthe economy, stupid!Historische uitspraken, je kunt er altijd fijn op variëren. Zo ook op de uitspraak ‘It’sthe economy, stupid’ uit 1992 van James Carville. Hij was destijds campagnestrateegvan de Democraat Bill Clinton, toen die het in de Amerikaanse presidentsverkiezingenopnam tegen Republikein George Bush senior. Met zijn uitspraakmaakte Carville duidelijk dat een Amerikaanse presidentskandidaat alleen kanwinnen als hij de economie centraal stelt. Alleen geld is van belang, of toch niet?Ritske van der VeenDirecteur VOS/ABBIk moest aan de uitspraak van Carville denken toen ik de regeringsverklaringvan Mark Rutte las. Daarin staat dat het onderwijs cruciaal is voor de groeikrachtvan onze economie. Het legt volgens Rutte de basis van de innovatieve en concurrerendekracht van Nederland. ‘We hebben de ambitie om ook met de kwaliteitvan ons onderwijs tot de top vijf van de wereld te behoren. Daarom gaan we dezesector bij de bezuinigingen per saldo ontzien’, aldus de premier. Afgezien van devraag of het nieuwe kabinet het onderwijs inderdaad ontziet -ik hoef maar de zichvoortslepende stille bezuinigingen te noemen en iedereen weet wat ik bedoel- vindik het jammer dat Rutte zich fixeert op het economisch belang van goed onderwijs.Misschien had ik van een VVD-premier niet anders moeten verwachten, maar deliberale beginselen gaan toch echt over meer dan geld alleen.In een brief die VOS/ABB aan de informateurs en later naar de nieuwe ministerJet Bussemaker en haar staatssecretaris Sander Dekker stuurde, hebben we hunduidelijk willen maken dat er meer is. Natuurlijk, goed onderwijs is essentieel vooronze kenniseconomie en daarmee voor het behoud van onze welvaart, daar kanniemand het mee oneens zijn. Maar het welzijn van de samenleving in haar geheelmag niet worden vergeten. Die nadruk legden wij in onze brief dan ook, specifiekvoor het openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs.Ritske van der Veen,directeur VOS/ABB, enBert-Jan Kollmer, directeurVereniging OpenbaarOnderwijs, schrijvenbeurtelings een column.Ondanks de eenzijdige nadruk die Rutte in de regeringsverklaring op het belangvan de economie heeft gelegd, heb ik goede hoop dat het nieuwe kabinet goed onderwijswel degelijk verbindt met de gehele samenleving. Het motto van de nieuweploeg van VVD en PvdA is immers ‘bruggen slaan’. Ik zie dat als een signaal dat hetkabinet-Rutte II de tijd van segregatie achter zich wil laten. In het regeerakkoordvan het door de PVV gedoogde VVD/CDA-kabinet stond nauwelijks het woord ‘samen’en ontbrak het woord ‘elkaar’. Van de wil om bruggen te slaan was al helemaalgeen sprake. Het regeerakkoord ging toen heel bewust niet uit van maatschappelijkebinding, maar van uitsluiting. Dit had natuurlijk te maken met het gedachtegoedvan de inmiddels door zichzelf terzijde geschoven gedoger Geert Wilders, dieimmers uitgaat van hokjesdenken. VOS/ABB vreesde dat met het aantreden van hetgedoogkabinet een tijd zou aanbreken, waarin de maatschappelijke idealen van hetopenbaar en algemeen toegankelijk onderwijs zouden ondersneeuwen. Dat wasvoor ons reden te meer onze kernwaarden nog nadrukkelijker op de voorgrond teplaatsen. Die laten zien dat openbaar en algemeen toegankelijk onderwijs van envoor iedereen is. Het feit dat het nieuwe kabinet heeft gekozen voor het louterendemotto ‘bruggen slaan’, duidt erop dat de wil er is om de maatschappelijke schade teherstellen die onder het gedoogkabinet is aangericht. VOS/ABB en de VerenigingOpenbaar Onderwijs ondersteunen dat graag!

ARTIKEL 23Tekst: Michiel JongewaardBeeld: Eric MuijdermanOnderwijsraad naïefover verzuilingAchter de façade van het verzuilde onderwijs gaat een heel andere werkelijkheid schuil.Niet de religieuze opvatting van ouders, maar hun sociale positie bepaalt naar welke schoolkinderen gaan. Dat dreigt ten koste te gaan van kansarme leerlingen. Sjoerd Karsten,hoogleraar aan de Universiteit van Amsterdam, vindt dat de Onderwijsraad hieraan tenonrechte voorbij gaat. ‘Doe niet zo naïef, het onderwijs beweegt die kant op.’‘Hetgaat mij om een zekerenaïviteit die erin zit, doorde sterke juridische focus.’Karsten doelt op het recenteadvies ‘Artikel 23 Grondwet in maatschappelijkperspectief’, waarin deOnderwijsraad pleit voor een ‘ruimere’juridische interpretatie van het Grondwetsartikel.Vooral in het bijzonder onderwijshaalde men opgelucht adem.Het artikel, waarmee het openbaar enbijzonder onderwijs door het Rijk gelijkworden bekostigd, blijft als het aan deraad ligt overeind. Karsten noemt hetadvies zelfs een politieke vondst. ‘Er isniet nagedacht over de ideële kant. Wantachter die verzuilde structuren van hetonderwijs schuilt inmiddels een heelandere werkelijkheid’, zegt hij.Volgens Karsten zijn de scherpe kantjesvan de verzuiling eraf, terwijl demachtsstructuren overeind blijven. ‘DeOnderwijsraad komt nu met het idee vanrichtingvrije planning, waarmee de verzuilderichting geen rol meer speelt bijhet stichten van scholen. Maar wanneerje de richtingen loslaat, moet je wel ooghebben voor wat er zich eigenlijk achterdie richtingen afspeelt.’Geen stemDat de Onderwijsraad blijft vasthoudenaan de bestaande bestuurlijke situatiebaart hem zorgen. Karsten vindt dat devrijheid van onderwijs in eerste instantieeen sociologisch vraagstuk is en derhalvevraagt om een sociologische analyse. ‘Ervormt zich een elite in de samenleving,ook mondiaal, die vindt dat ze allesaan zichzelf te danken heeft en die zichsteeds verder afsluit van de rest. Ook inhet onderwijs zie je dat gebeuren. Dat isSjoerd Karsten is hoogleraar beleid en organisatie van het beroepsonderwijs aan deUniversiteit van Amsterdam en deed als onderwijssocioloog onderzoek naar de mobiliteiten emancipatie van arbeiderskinderen. Hij schreef in het Nederlands Tijdschriftvoor Onderwijsrecht en Onderwijsbeleid (NTOR) een commentaar op het advies vande Onderwijsraad: ‘Artikel 23 Grondwet in maatschappelijk perspectief’. Hij vindtdat ouders meer invloed zouden moeten krijgen op de bestuurlijke organisatie vanhet onderwijs. Daartoe zouden plaatselijke commissies van schooltoezicht kunnenworden heropgericht, die als taak hebben om de kwaliteit en toegankelijkheid van allescholen in de lokale omgeving te bewaken en in te grijpen als het fout dreigt te gaan.mijn grote zorg. Want we hebben een bestuurlijklandschap dat aan de ene kantmoeilijk kan tegemoetkomen aan nieuweontwikkelingen in de samenleving enwaarin aan de andere kant de stem vande leraren en ouders nauwelijks meerdoorklinkt. De enige die dat voor zichzelfwel kunnen organiseren, dat zijn mensendie aan de bovenkant zitten.’Ouders vinden de richting van een schoolniet langer relevant, maar stellen wel eisenaan bijvoorbeeld kwaliteit en schaalgrootte,zegt Karsten. Maar juist in bestuurlijkopzicht hebben ouders weinig tevertellen. ‘Het is heel moeilijk om in hetvoortgezet onderwijs een school van 500leerlingen in stand te houden, tenzij heteen gymnasium is. Dat vind ik merkwaardig.Terwijl er van de kant van de ouderseen enorme behoefte aan kleine scholenis. Zo’n school kan nu alleen in stand wordengehouden door een conglomeraat vanscholen waarin een aantal ‘grootverdieners’zitten. Dat aspect heeft de Onderwijsraadhelemaal over het hoofd gezien.’Meer invloedKarsten constateert dat de autonomie diede overheid steeds meer bij scholen wildeneerleggen, vooral bij de schoolbesturenterecht is gekomen. Deze zijn verantwoordelijkvoor de financiële organisatie en zijzijn, mede onder druk van de overheid,12 | School! 7 - DECEMBER 2012

ARTIKEL 23‘Het is kortzichtig om te doen alsofkeuzevrijheid en segregatieniets met elkaar te maken hebben.’overgegaan tot schaalvergroting. ‘Mijnpersoonlijke observatie is dat raden vantoezicht zich overwegend buigen over debegroting en de jaarrekening. Die mensenzijn daar vaak ook heel goed in, maarhebben zij voor zichzelf ook een soortmissie? Al is het maar een soort paternalisme,’zegt hij. ‘Zoals, wij willen ervoorzorgen dat de zwakste leerlingen het besteonderwijs krijgen wat we kunnen bieden.Daar is nu geen bijzondere aandachtvoor. Toen Lodewijk Asscher in Amsterdamwat wilde doen aan zwakke scholen,kwam het voor dat besturen ontkendendat zij zwakke scholen hadden. Of, wehebben ze wel, maar de inspectie ziet hetverkeerd. Dat heeft hij doorbroken. Maardat is toch eigenlijk een ongelooflijke situatie.Dat zal niet gebeuren wanneer er inde top van besturen meer invloed is vanouders.’OnderwijssegregatieDe Onderwijsraad bekijkt het fenomeensegregatie vanuit het verzuilde perspectiefen stelt dat er geen aanwijzingen zijndat onderwijsvrijheid segregatie veroorzaakt.Slechts een klein aantal gereformeerdeen islamitische scholen is daaropde uitzondering. Karsten vindt het kortzichtigom te doen alsof de vrijheid vanonderwijs en segregatie niets met elkaarte maken hebben. Volgens hem wordtonderwijssegregatie in Nederland behalvedoor segregatie in woonwijken weldegelijk versterkt door keuzevrijheid ensubtiele uitsluitingsmechanismen, metname in de steden. ‘In Amsterdam staanvrijwel alle vwo-scholen en gymnasiain Centrum of Zuid, terwijl ongeveer hethele vmbo zich in West en Zuidoost bevindt.Brede scholengemeenschappenin de traditionele arbeiderswijken zoalshet Hervormd Lyceum West, met op zicheen fantastische reputatie, hadden het delaatste jaren heel moeilijk. Die liepen leeg,omdat er aan de onderkant veel kinderenvan migranten binnenstroomden en andereneen stukje doorfietsten naar Centrum.Het is uit balans en schoolbesturenkonden of wilden het niet oplossen.’De Onderwijsraad heeft te weinig aandachtvoor dit belangrijke sociologischfenomeen, de tendens tot afscheiding vande maatschappelijke bovenlaag, zo vindthij. ‘Mensen aan de bovenkant stoppen nual ongelooflijk veel geld in huiswerkbegeleidingen examenvoorbereiding. Het ismisschien nog geen alarmerende situatie.En wanneer je een Amerikaan vertelt wathet hoogste schoolgeld is in Nederland zalhij keihard beginnen te lachen. Maar erzijn al scholen die zelf examentrainingenorganiseren, waarvoor ouders wel evenmoeten bijbetalen. En op dit soort kwaliteitgaan scholen zich geheid profileren;je moet wel ietsje meer betalen, maar dankrijg je ook wat. Mensen aan de bovenkanthebben er veel geld voor over om hunkinderen te laten slagen. Misschien hebbenmensen aan de onderkant dat er ookwel voor over, maar die hebben er het geldniet voor. Mijn zorg is dat je die privatebijdragen aan het onderwijs, die nu algeweldig groot zijn, ook binnen de schoolkrijgt. We moeten dit zien te voorkomen,mijns inziens door in onze Grondwet eenbepaling op te nemen dat scholen leerlingenniet mogen uitsluiten, ook niet doormiddel van een hoog schoolgeld of anderefinanciële drempels.’

MEDEZEggENSChApTEkST: MARION BRAATBEELD: pLAN B FOTOgRAFIEsteunpunt medezeggenschappassend onderwijsvan startEr komt een landelijk steunpunt voor medezeggenschap bij passend onderwijs, dat gaathelpen bij de inrichting van medezeggenschap binnen de nieuwe samenwerkingsverbandenen ondersteuningsplanraden. De vereniging Openbaar Onderwijs (vOO) gaat hetsteunpunt en de helpdesk huisvesten.Passend onderwijs voor ieder kind.Met ingang van het schooljaar2014-2015 is dat de wettelijketaak van alle schoolbesturen inhet primair en voortgezet onderwijs. Ophet gebied van medezeggenschap moet erveel worden geregeld. Een flinke klus voorhet nieuwe steunpunt medezeggenschappassend onderwijs, dat op verzoek van hetministerie van OCW wordt aangevoerddoor de Vereniging Openbaar Onderwijs(VOO). Het steunpunt gaat schoolbesturenen medezeggenschapsraden de komendetijd te hulp schieten. In Noordwest-Friesland is daarmee al begonnen.De VOO maakt zich sinds de jaren 80 hardvoor een constructieve medezeggenschapdoor ouders, personeel en leerlingen. BeleidsadviseurRein van Dijk benadruktechter dat de VOO het nieuwe landelijkesteunpunt medezeggenschap passendonderwijs beslist niet alleen vormgeeft:‘Het steunpunt is een mooie samenwerkingvan ouderverenigingen, vakbonden,de CG-raad, het LAKS en de sectorraden,echt heel breed. Als VOO zijn we penvoerdernamens de andere organisaties. Weonderhouden de contacten met het ministerieen we coördineren de onderlingeafstemming. Vanuit ons eigen expertisecentrummedezeggenschap in Almeredoen we dat natuurlijk graag, maar wehebben de andere organisaties absoluutnodig. Het adagium ‘medezeggenschap ispartnerschap’ is wat ons betreft nog netzo actueel als bij de invoering van de Wetmedezeggenschap op scholen in 2007.’OndersteuningsplanraadHet nieuwe steunpunt medezeggenschappassend onderwijs gaat scholen en besturenhelpen bij het inrichten van de medezeggenschapna de aanstaande stelselwijziging.De belangrijkste verandering:de invoering van de ondersteuningsplanraad,kortweg OPR. Om helder te makenwat deze nieuwe loot aan de medezeggenschapsstamprecies gaat doen, zettenVan Dijk en zijn collega-adviseurs tussenSteunpunt Medezeggenschap Passend OnderwijsHet steunpunt zal vanaf het najaar 2012 actief zijn en krijgt een helpdesk voor ondersteuningbij de inrichting van medezeggenschap binnen de samenwerkingsverbanden. Hetsteunpunt wordt ingericht door de VOO, de landelijke ouderorganisaties in het bijzonderonderwijs, de CG-raad, de onderwijsbonden en het LAKS. Voor meer informatie over depilot in Friesland kunt u terecht op de website www.oprfriesland.nl.nu en september 2014 vooral in op het informerenen adviseren van ouders, personeelen leerlingen in het primair en voortgezetonderwijs. Bij wijze van pilot is deVOO in augustus al aan de slag gegaanin Friesland: meer dan 150 aspirant-ledenvan de ondersteuningsplanraden vondeninmiddels de weg naar één van de informatieavondendie daar plaatsvonden.De bijeenkomsten werden samen methet samenwerkingsverband FrieslandPO en het Netwerk Ouderinitiatievengeorganiseerd. Die laatste organisatieis verantwoordelijk voor een noviteit inmedezeggenschapsland: een uitgebreidedigitale achterbanraadpleging.Friesland voorloperDe keuze voor het Friese samenwerkingsverbandvoor de pilot is niet toevallig. Binnenpassend onderwijs moeten schoolbesturenin een bepaald gebied met elkaarafspreken hoe ze gezamenlijk gaan zorgendat er voor iedere leerling in de regio eenpassend onderwijsaanbod kan worden geboden.Het is logisch dat niet iedere schoolintensieve zorg aan kinderen kan bieden.Maar wat kan er dan wel? Welke schoolkan extra hulp bieden bij bijvoorbeeldernstige dyslectie, welke bij autisme enwelke school is het meest geschikt vooronderwijs aan gehandicapte leerlingen?De samenwerkende schoolbesturen verenigenzich in samenwerkingsverbandenen leggen hun afspraken daarover vast in16 | SChOOL! 7 - deCeMber 2012

‘Het steunpunt is een mooie samenwerking de VOO,ouderverenigingen, vakbonden, deCG-raad, het LAKS en de sectorraden.’een ondersteuningsplan. Eén plan dus, datgeldt voor de hele regio. De nieuwe OPR,die nu nog nergens bestaat, krijgt instemmingsrechtop dat ondersteuningsplan.Rein van Dijk over Friesland: ‘Dit samenwerkingsverbandis voor onze pilot interessantomdat hier tijdens de voorbereidingvan het ondersteuningsplan wordtsamengewerkt met het Netwerk OuderinitiatievenPassend onderwijs en zorg.Marieke Boon, projectmedewerker vanhet Netwerk ontwikkelde een website,mogelijk gemaakt door de VOO, waaropiedereen die op de een of andere manierbetrokken is bij het onderwijs in dezestreek opmerkingen, commentaren enaanbevelingen voor het ondersteuningsplankan achterlaten. We werken erg goedsamen met Ludo Abbink, de secretaris vande bestuurlijke stuurgroep die binnen hetsamenwerkingsverband het passend onderwijsvoorbereidt. Hij beseft heel goeddat draagvlak voor de plannen belangrijkis, ook al bestaat er nu nog geen OPR. Metde digitale inspraakmogelijkheid looptFriesland echt voorop. Voor het steunpunteen prima kans om te onderzoeken of ditook in andere regio’s mogelijk is.’De informatiebijeenkomstenTijdens de Friese informatiebijeenkomstenwas goed te merken dat het passendonderwijs leeft onder ouders en personeelsleden;een bevestiging van de noodzaakvan het nieuwe steunpunt. De avondenwerden bezocht door een aandachtigen kritisch publiek. Hoewel medezeggenschapde kern van de avond vormde,werden er ook de nodige vragen over deinhoud van de wet passend onderwijsgesteld. Van Dijk en Abbink konden samengoed aan de informatiebehoeftetegemoetkomen: de eerste vertelde overde wet en de medezeggenschap in het algemeen;de tweede over de wijze waaroper in Friesland aan wordt gewerkt.Netwerk ouderinitiatievenDe bijeenkomsten in Friesland werdenafgesloten met een korte presentatievan de nieuwe website, in samenspraakmet de VOO en de stuurgroep van Abbinkontwikkeld door het netwerk ouderinitiatieven.Een toegankelijke site die oudersen personeelsleden in Friesland eenunieke kans geeft mee te praten over detoekomst van het onderwijs voor allekinderen in deze regio. Van Dijk, Abbinken Boon hopen dat heel veel mensen hunstem op deze manier laten horen. Dat isgoed voor het onderwijs in Friesland,maar zeker ook voor de advisering vanuithet nieuwe steunpunt.VervolgNu de wet die het passend onderwijs regelteen feit is en de pilot in Friesland op stoomkomt, maakt het steunpunt medezeggenschapzich op voor een kleine twee jaarvan informeren, adviseren en ondersteunenvan schoolbesturen, samenwerkingsverbandenen medezeggenschapsraden.Nu al worden publicaties en conferentiesen modeldocumenten voorbereid. Kortom,werk aan de winkel voor de VOO en alleandere betrokken organisaties. Dat magook wel. Passend onderwijs gaat over hetonderwijs aan álle kinderen.

BURGERSCHAPTekst: Lucy BekerBeeld: Martine Sprangers‘Maak van burgerschap verplicht eindexamenvak’Dat het onderwijs aandacht moet besteden aan burgerschap, staat vast. Maar er wordt nogveel gedebatteerd over de beste aanpak. Menno Hurenkamp, onderzoeker aan de Universiteitvan Amsterdam, is vurig voorstander van een apart schoolvak. Sterker nog: ‘Burgerschapmoet een verplicht eindexamenvak zijn’, vindt hij.Dat is volgens hem noodzakelijkom ervoor te zorgen datburgerschap echt serieuswordt genomen. ‘Docentenen leerlingen gaan er alleen diepgaandmee aan de slag als er getoetst wordt enhelemaal als leerlingen erop kunnenzakken’, meent hij. Volgens hem is hetonmogelijk dat burgerschap voldoendeaandacht krijgt als leraren het ‘tussende regels door’ moeten doen. ‘We zeggentoch ook niet: Nederlands leren ze tochwel, want dat spreken ze de hele dag.Nee, het is een apart vak en terecht, zemoeten ook de grammatica leren. Zo zieik het vak burgerschap als onontbeerlijkesociale grammatica.’Hurenkamp doet al jaren onderzoek naarhet functioneren van de samenleving ende competenties die burgers nodig hebbenom volop mee te kunnen doen. Datmeedoen is waar het volgens Hurenkampom draait. Hij wordt fel: ‘Volgensmij wordt burgerschap nog te veel gezienals lief zijn voor elkaar, sociale cohesie organiseren.Maar het gaat er veel meer omdat mensen meedoen en opkomen voorhun belangen, zonder elkaar de hersensin te slaan. We moeten kinderen wapenenvoor de maatschappij, door ze teleren waar de macht zit en daar kritischnaar te kijken. Leer ze de wegen om te bereikenwat ze willen, maar leer ze ook omsportief hun verlies te slikken als het nietanders kan. Dát is burgerschap.’Maatschappelijk teleurgesteldBij zijn onderzoek naar burgerschap ontmoetteHurenkamp burgers uit alle klassenvan de samenleving. ‘Er zijn mensendie maatschappelijk teleurgesteld zijnover álles, hun zit alles tegen. Zij voelenzich slachtoffer van een maatschappijwaar ze geen deel van uitmaken, ze vindende wereld bedreigend omdat ze nietgoed weten hoe ze hun recht kunnen halen,hoe ze de juiste mensen op de juistemanier kunnen aanspreken. Dat moeten‘Burgerschap levert meer opdan Duits of scheikunde’scholen aan jongeren leren, om te voorkomendat ze opgeladen met boosheid destraat op gaan. Geef kinderen grip op dewereld waarin ze leven. Uit onze onderzoekenblijkt dat mensen die zien waar zeonderdeel van uitmaken, al beter functionerenen gelukkiger zijn.’Om dit te bereiken zou burgerschap eenofficieel eindexamenvak moeten worden,vindt Hurenkamp. ‘Alleen zo kunnen weborgen dat scholen er écht aandacht aanbesteden’, zegt Hurenkamp. ‘Natuurlijkdoen scholen impliciet ook wat aan burgerschap,want het zit inderdaad overal inverweven. Op de basisschool helpt de leerkrachtal bij het oplossen van conflicten ophet schoolplein. Dat hoort er ook bij. Maarals het geen vak is dat wordt getoetst, benik bang dat de aandacht ervoor wegzakten daarvoor is het te belangrijk. Die leerlingenzijn ons sociale kapitaal.’CarrièreHij benadrukt dat het vak burgerschap zoalshij dat voor ogen heeft, meer inhoudtdan het huidige vak maatschappijleer.‘Kennis van democratie en staatsinrichtingis er een onderdeel van, maar hetgaat vooral om het opvoeden tot kritischeburgers. Als we dat niet doen, bevoordelenwe de bevoordeelden. Want kinderen uitde sociale upperclass leren toch wel hoe zezich moeten gedragen om iets te bereikenin hun carrière en in de wereld. Het gaater nu om ook de kinderen uit de sociaalzwakkere milieus deze wegen te wijzen.’Hij wijst op eerder onderzoek waaruitbleek dat de lagere participatie in de samenlevingvan lageropgeleiden niet komtdoor een gebrek aan belangstelling, maardoor een gebrek aan zelfvertrouwen. ‘Lageropgeleidenhebben het idee dat er tochniet naar hen geluisterd wordt’, zegt hij.‘Goed burgerschapsonderwijs vergroothun sociale vaardigheden, zelfvertrouwenen empathisch vermogen. Dat zijnde competenties waarmee mensen échtverder komen, op de arbeidsmarkt en inde maatschappij. Zo bezien levert dit vakmeer op dan Duits of scheikunde. Dusik zeg: als scholen te veel op hun bordjekrijgen, schaf dan Duits of scheikundeaf, maar maak burgerschap verplicht.’

BuRgERSChAp‘Een uur per weekis niet genoeg’‘Wat burgers bezielt’Drs. Menno Hurenkamp (1971) is politicoloog en journalist en is verbonden aande Universiteit van Amsterdam, afdeling sociologie en antropologie, waar hijonderzoek doet naar burgerschap. Hij is hoofdredacteur van S&D, het maandbladvan de Wiardi Beckman Stichting. In 2004 schreef hij met J.W. Duyvendak het boek‘Kiezen voor de kudde’, een bundel over het verschijnsel dat mensen zich graag inlichte gemeenschappen organiseren. Hij is co-auteur van het rapport ‘Wat burgersbezielt’ (2006) en het boek ‘De onbeholpen samenleving’ (2011), beide gebaseerdop onderzoek naar het functioneren van de samenleving.

BurgerschapTekst: Lucy BekerBeeld: Sophie VerhoevenBurgerschap werktVoor het eerst is wetenschappelijk onderzoek gedaan naar heteffect van speciale programma’s voor burgerschapsvorming inde basisschool. Sophie Verhoeven (31) promoveerde er onlangsop aan de Universiteit Utrecht. Haar conclusie: al na één jaar iseen positieve invloed op het klasklimaat merkbaar.Sophie Verhoeven met haar proefschrift.Verhoeven volgde een jaar langacht basisscholen, verdeeldover het hele land, die werktenmet de methode DemocratischBurgerschap in de Basisschool(DBB), een programma dat inmiddelsniet meer bestaat, maar waarvan deelementen zijn opgenomen in het programmaDe Vreedzame School. Met ditprogramma werken inmiddels al 500basisscholen.Verhoeven vergeleek de resultaten op deacht scholen met acht controlescholendie niet werkten met een programmavoor burgerschapsvorming. Na een jaarvan intensief onderzoek kon ze vaststellendat de methode effect heeft op hetklasklimaat en het gedrag van de leerlingen.‘Het verschilt wel per school’, lichtVerhoeven toe. ‘En de effecten vondenwe alleen in de bovenbouw, terwijl heteen schoolbreed programma voor alleleerjaren is. Maar het kent een doorgaandelijn, en we hebben de scholen maaréén jaar gevolgd.’Ze vindt het zelf opvallend dat er na éénjaar al effect te zien is. Ze zag het sociaalemotioneleklasklimaat positiever worden.Leerlingen gingen elkaar onderlingpositiever benaderen en ze kregen vande leerkracht meer verantwoordelijkheidvoor gemeenschapstaken. Deze effectenop het klasklimaat werden vooral geconstateerdop scholen met voornamelijkkinderen van allochtone, laagopgeleideouders. Op scholen met een leerlingenpopulatiemet overwegend autochtone,niet-laagopgeleide ouders, bleken dekinderen na een jaar DBB vooral meerinspraak te hebben gekregen.GroepsvergaderingVerhoeven concludeert verder dat degroepsvergadering, een element uithet programma, een belangrijk onderdeelvan het programma is. ‘Daar lerenkinderen initiatief nemen, argumentenverwoorden, naar elkaar luisteren, opdemocratische wijze beslissingen nemenof consensus bereiken, en ook omgaanmet teleurstelling als je idee nietwordt overgenomen door de groep. Hetwas heel leuk om te zien dat kinderenhier heel graag aan deelnemen. Kinderenwillen graag meedenken en kunnendat ook op realistische wijze’, verteltVerhoeven. Ook op het schoolplein blekende kinderen na een jaar spontaananders met elkaar om te gaan: er wasmeer overleg.Verhoeven tekent hierbij aan dat de rolvan de leerkracht belangrijk is. Ze zagdat de deelnemende leerkrachten in deloop van het jaar duidelijk meer ervaringkregen in het begeleiden van het proces.De methodeDe onderzochte methode omvat lessenover achtergronden van de democratie,maar heeft vooral tot doel de schoolstructureel te ontwikkelen tot een democratischegemeenschap, tot een oefenplaatsvoor democratie. Het programmabiedt daarom handvatten en trainingenvoor leerkrachten om structureel aandachtte besteden aan het onderwerp.Daarnaast zijn er activiteiten zoals degroepsvergadering waarin kinderen overalledaagse onderwerpen (een op handenzijnd schoolreisje of een conflict op hetschoolplein) samen democratische besluitennemen of inspraak krijgen.‘Dat burgerschapsvorming kan werken,is nu gebleken’, zegt Verhoeven. ‘Maarhet zou interessant zijn om de effectenna een langere periode nogmaals te onderzoeken.Want dit zijn veelomvattendeprogramma’s, waar scholen in moetengroeien’.Sinds 2006 is burgerschapsvormingonderdeel van de kerndoelen van hetonderwijs. Iedereen onderschrijft hetbelang ervan: de Onderwijsraad, onderwijsorganisaties,en zeker ook descholen zelf. Toch is nog onduidelijkop welke manier scholen dit het bestekunnen oppakken. Het onderzoek vanSophie Verhoeven werpt wat licht opdie vraag.Tegenwoordig werkt Sophie Verhoevenals adviseur bij de KPC Groep. Haar proefschrift‘De school als oefenplaats voordemocratie’ is te vinden op internet viaww.vosabb.nl. < Meer informatieover het burgerschapsprogramma opwww.devreedzameschool.nl.20 | School! 7 - DECEMBER 2012

ONDERWIJSBUDGETTekst: Martin van den Bogaerdtbeeld: Hevo/LKSVVD architectenDoe het zelf!Net als in het voortgezet onderwijs, worden ook in het primair onderwijs de schoolbesturenverantwoordelijk voor het buitenonderhoud van hun gebouwen. In het regeerakkoord staatdat daarvoor geld uit het gemeentefonds wordt overgeheveld.De kwestie over het onderwijsbudgetin het gemeentefondsloopt al jaren. In 2009zei toenmalig CDA-KamerlidJan Jacob van Dijk tijdens een werkbezoekaan Hoogezand-Sappemeer datschoolbesturen ‘het eerstgeboorterechthebben om dat geld te ontvangen’. Hijwees er toen ook op dat dit ‘veel effectieveris dan hoe het nu gaat, met dietussenstappen van het gemeentefondsen de gemeenten.’ Toen Van Dijk na deverkiezingen in 2010 niet in de Kamerterugkeerde, werd het estafettestokjeop dit beleidsterrein overgenomen doorzijn partijgenoot Sybrand van HaersmaBuma. Hem lukte het om in oktober 2011een motie aangenomen te krijgen om hetniet-geoormerkte onderhoudsbudget viahet ministerie van OCW rechtstreeksaan de scholen te geven. Uit een draagvlakonderzoekin de maanden daarnakwam naar voren dat een meerderheidvan de schoolbesturen en gemeentenhier voorstander van was. Nu staat hetdus in het regeerakkoord.Verschuiving, geenextra investeringDit lijkt goed nieuws, omdat schoolbesturenstraks voor het buitenonderhoudvan hun gebouwen niet meer afhankelijkzijn van de soms ondoorgrondelijke grillenvan de gemeenten. Er hoeven bovendiengeen ingewikkelde aanvragen meerte worden ingediend, dus de conclusie isgerechtvaardigd dat dit bijdraagt aan dezo gewenste afname van de regeldruk.Maar wie de nieuwe situatie nader beschouwt,ziet zeker ook risico’s. Ten eersteis het slechts een verschuiving van budget,dus bepaald geen extra investeringin het onderwijs. Wie het regeerakkoordleest, kan de indruk krijgen dat er extrageld naartoe gaat, maar op dit punt is datnadrukkelijk niet het geval. Ten tweedeblijft het in de nieuwe situatie zo dat ergeen geld is voor belangrijke voorzieningenin het kader van het Programma vanEisen Frisse Scholen. In het nieuwe bouwbesluitvan 1 april 2012 is opgenomen datscholen bij nieuwbouw of renovatie moetenvoldoen aan strenge ventilatie-eisen.Het gebouw krimpt natuurlijkniet meeSenior adviseur Hans Heijltjes van bureauHevo, waarmee VOS/ABB samenwerkt ophet gebied van onderwijshuisvesting, legtuit dat dit geen probleem hoeft te zijn bijbestaande gebouwen, omdat de nieuweeisen daar niet voor gelden. Het wordt weleen probleem bij renovatie, want dan wordende strengere regels van kracht. ‘De extrabenodigde bedragen zijn dan substantieel.Voor ventilatie bijvoorbeeld moet jebij een renovatie 120 euro per vierkantemeter rekenen. Een ventilatiesysteem vereistbovendien kostbaar onderhoud, moetna 15 jaar worden vervangen en vreetenergie. Daar krijgen de scholen geen geldvoor in hun exploitatievergoeding.’ In ditverband is het tekenend dat de helpdeskvan VOS/ABB onlangs de vraag van eenschoolbestuur kreeg of het is toegestaandure ventilatieapparatuur, die met rijkssubsidieis aangeschaft, uit te zetten omde energie- en onderhoudskosten te drukken.Onderhoud moet concurrerenEr zijn ook andere risico’s. Zo is het nogniet bekend of schoolbesturen kunnenrekenen op een extra vergoeding als zemonumentale gebouwen hebben. Als bijeen school van architect Dudok een hekmoet worden vervangen, voldoet eenstandaard hekwerk niet. Dan is een veelduurder smeedijzeren exemplaar nodig.Heijltjes hoopt dat de rijksoverheid ditprobleem oplost.Hij wijst er bovendien op dat de Verenigingvan Nederlandse Gemeenten (VNG)een gevaar ziet als het onderhoudsbudgetniet-geoormerkt aan de lumpsumfinancieringwordt toegevoegd. Doordat steedsmeer besturen het financieel moeilijkhebben, kan het zo zijn dat het gebouwenonderhoudmoet concurreren met anderebelangrijke zaken. Het is dan mogelijk datbesturen het geld dat van het gemeentefondswordt afgeroomd, voor anderedoeleinden gaan gebruiken dan waar hetin principe voor bedoeld is. Daarom zouhet verstandig kunnen zijn het budget teoormerken om te voorkomen dat er achterstalligonderhoud wordt opgebouwd.22 | School! 7 - DECEMBER 2012

BURGERSCHAPTEKST: Karin van Breugelbeeld: Jan van der MeijdeFilosoferen met kinderen:een waarden-vollebasis voor het levenEr zijn tientallen landen waar scholen aandacht besteden aan filosofie. Ook in Nederland zienwe een toenemende belangstelling. Begrijpelijk, want het filosoferen met kinderen kan eenbijzonder waardevolle activiteit zijn. Het bevordert onderling begrip en respect, vergroot desaamhorigheid, heeft een positieve invloed op de groepssfeer en stimuleert de taalontwikkeling.Daar moeten we maar eensover filosoferen’, hoor je regelmatigom je heen. Het lijktsoms alsof het werkwoord‘filosoferen’ is gereduceerd tot algemeengekletst over vage onderwerpen. ‘Ten onrechte’,zegt Ed Weijers, voorzitter van hetCentrum voor Kinderfilosofie Nederland.Bij een filosofisch gesprek praten kinderenmet elkaar over filosofische vraagstukken,bijvoorbeeld over vrijheid, geluk,helpen, medelijden, liegen en eerlijkzijn. ‘Bij zo’n gesprek gaat het erom datkinderen hun mening geven en onderbouwenmet argumenten. Een filosofischgesprek is dus iets anders dan een debat.In een filosofisch gesprek hoef je niemandte overtuigen van jouw standpunt, erhoeft ook niemand te winnen. Het gaatpuur om het samen onderzoeken vanideeën. Rondom filosofische problemenzijn er heel veel verschillende gezichtspuntenmogelijk en die zijn allemaalverdedigbaar. Door het voeren van filosofischegesprekken leren kinderen om teredeneren en om kritisch na te denken.Deze gesprekken verbreden hun horizonen bieden nieuwe ideeën en inzichten.’Vrijplaats voor denkenLeidi Bovens werkt als leerkracht op eensamenwerkingsschool die dit schooljaarvan start ging: Park 16 Hoven in Rotterdam.Een van de partners in deze schoolis de openbare daltonschool Overschie,waar Bovens tot afgelopen zomer werkte.Leidi filosofeert al jaren regelmatigmet haar leerlingen. Ze beaamt wat EdWeijers zegt: ‘Bij het filosoferen gaat hetniet om het behalen van een bepaalddoel of eindresultaat. Het gaat erom datkinderen hun ideeën en gedachten verduidelijken.Elk kind mag zeggen wathij denkt. De kinderen luisteren naarCentrum voor Kinderfilosofie NederlandVoor leerkrachten die met kinderen willen gaan filosoferen, biedt het Centrum voor KinderfilosofieNederland (CKN) een speciale beroepsopleiding aan. Deze pittige opleidingbestaat uit tien weekenden, minimaal twintig filosofische gesprekken met kinderen(plus evaluatie) en een flinke portie zelfstudie. Daarnaast verzorgt het CKN lezingen enworkshops voor scholen en andere organisaties die zich willen oriënteren op het filosoferenmet kinderen. Het centrum begeleidt ook scholen en besturen die filosofie eenstructurele plaats willen geven in het onderwijs (met advisering, scholing en coaching).Zie: www.kinderfilosofie.nl.elkaar en bevragen elkaar. De filosofiegesprekkenzijn echt een vrijplaats voorhet denken.’Nieuwsgierig naar elkaarLeidi Bovens is ervan overtuigd dat hetfilosoferen bijdraagt aan een sociale houdingvan kinderen. ‘Ze leren om zich teverplaatsen in het standpunt en het perspectiefvan andere kinderen. Ze wordengeprikkeld om dingen ook van een anderekant te bekijken. Dat zorgt voor meer onderlingbegrip en respect.’Het leiden van filosofische gesprekkenlijkt misschien makkelijk, maar dat ishet zeker niet. Het vraagt veel van leerkrachten.Dat was een belangrijke redenwaarom Leidi Bovens vorig jaar de beroepsopleiding‘Filosoferen met kinderenen jongeren’ volgde. ‘Het moeilijksteis het stellen van de juiste vragen en hetaandragen van geschikte onderwerpen.Niet elk onderwerp leent zich voor een filosofischgesprek. Vaak gebruik ik de verhaaltjesvan kinderfilosoof Berrie Heesen.Die spreken enorm tot de verbeelding enprikkelen de kinderen.’Voor veel leerkrachten is het lastig dat zetijdens een filosofisch gesprek een andererol hebben dan de rest van de dag. Leidiherkent dat: ‘Normaal gesproken ben jijals leerkracht degene die alle kennis enantwoorden heeft. Maar bij een filosofischgesprek zijn er geen kant-en-klare antwoorden.Je moet dus afstand nemen vanje gebruikelijke rol, je moet een afwach-24 | School! 7 - DECEMBER 2012

Leidi Bovens met haar leerlingen.tende houding aannemen en leerlingenalle ruimte bieden om hun gedachten teverwoorden. Je probeert ze te stimulerenom nieuwsgierig te zijn naar elkaarsideeën en om elkaar vragen te stellen. Datkomt de sfeer in de groep ten goede.’Bovens bepleit om het filosoferen eenvaste plek te geven binnen het onderwijs.‘Hoe vaker je het doet, hoe beter degesprekken lopen. Ik heb gemerkt dat dekinderen ook steeds beter het verschilzien tussen filosofische en niet-filosofischevragen en zich steeds meer op elkaargaan richten.’Kernwaarden openbaar onderwijsZowel in het basis- als het voortgezetonderwijs is het mogelijk om met kinderente filosoferen. In het voortgezetonderwijs hebben we het dan niet overde filosofielessen die opleiden voor hetstaatsexamen filosofie; bij die lessengaat het primair om het aanreiken vanfilosofische kennis.Het filosoferen met kinderen sluit goedaan op de kernwaarden van het openbaaronderwijs. Door de filosofische gesprekkenkrijgen kinderen inzicht in dediversiteit binnen de groep. Dit draagt bijaan hun identiteitsvorming en bevordertwederzijds respect. De gesprekken hebbeneen positieve invloed op het waardenbesefen zijn een mooie kans om met kinderenaan burgerschapsvorming te werken.Nieuwsgierig?De Noorderlicht-aflevering (VPRO)‘De rede van het kind’ geeft een mooibeeld van filosofische gesprekken met kinderen.De uitzending is te zien op www.youtube.com/watch?v=rSs0XJygif8 of scan de QR-code met uwmobiele telefoon.

Top-scholenvan Down op te vangen, hebben wij hierniet. De protestants-christelijke school inde buurt heeft die expertise wel. Daaromvinden wij het overbodig om ons ook opdie groep te richten.’Dat passend onderwijs niet alleen eenkwestie is van leerlingen die lichamelijkof op het gebied van gedrag van het gemiddeldeafwijken, bewijst de aandachtdie obs Pluspunt heeft voor begaafde kinderen.‘We werken met Leonardo en metMinerva. Leonardo bouwen we nu af,omdat we het niet goed vinden dat leerlingendie bovengemiddeld intelligentzijn de volledige onderwijstijd in eenaparte klas zitten. Het is juist nodig ommet allerlei verschillende leeftijdgenotente leren en te leven. Zo werkt het later inde maatschappij ook. Met Minerva blijvenwe extra onderwijs bieden aan begaafdeleerlingen, maar zij draaien verdergewoon mee in een gemengde klas,waar zij voldoende ruimte krijgen omaan hun Minerva-opdrachten te werken.’Luc de Jonge en Imrane Jahraoui van obs Pluspunt zijn dikke maatjes.welkom. We werden gebeld door een medischkinderdagverblijf met de vraag ofwij twee kleuters met een aan autismeverwante stoornis wilden opnemen. Wehebben dat op proef gedaan en ze doenhet hier hartstikke lekker. Ik word altijdzo moe van directeuren die overal problemenzien. Een kind dat slechthorendis? Nee, kan niet! Ik vind dat zo’n onzin.Geloof mij: als je er als school voor openstaaten bereid bent om maatwerk televeren, kan er echt heel veel! Alleen expertiseom kinderen met het syndroomFinancieel moeilijkDe manier waarop obs Pluspunt invullinggeeft aan passend onderwijs, maakteindruk op Marja van Bijsterveldt,toen zij in het voorjaar als minister vanOCW een bezoek aan de school bracht.Wie weet heeft dat er zelfs toe bijgedragendat direct na de val van het eerstekabinet-Rutte de plannen om drastischop passend onderwijs te bezuinigenvan tafel gingen. Toch wordt het voorde Rotterdamse school in financiële zinmoeilijk om op dezelfde voet verder tegaan. ‘We hebben nu nog maar 14 leerlingenuit cluster 3, terwijl dat er tweejaar geleden nog 30 waren. De inspectietikte ons op de vingers, omdat het nietis toegestaan om mytylkinderen metextra geld dat voor hen is bedoeld opeen reguliere school te plaatsen. Het isook niet mogelijk om ze ingeschreven telaten op de mytylschool en bij ons onderwijste laten volgen. De enige oplossingis het aanvragen van een rugzakje.Daar kunnen we dan ambulante begeleidingmee aanvragen. Dat hebben wijhier niet nodig, omdat we zelf al de nodigeexpertise in huis hebben. Daaromhebben we afgesproken dat we met hetrugzakjesgeld onze onderwijsassistentenbekostigen. Het is te hopen dat alspassend onderwijs straks is ingevoerd,het samenwerkingsverband onze aanpakzo uniek vindt, dat we voldoendegeld houden om door te gaan.’

kort nieuwsNu instappen voorenergievoordeelHet inkoopcollectief Energie voor Scholenbereidt een nieuwe aanbestedingvoor. Dit zal naar verwachting weervoordelige energieprijzen voor het onderwijsopleveren. Voor schoolbesturendie nog niet meedoen aan het collectief,is dit hét moment om in te stappen.Op dit moment verzorgt het inkoopcollectiefal voor 5700 schoolgebouwende inkoop van energie. Hetcollectief is opgezet door de verschillendebesturenorganisaties, waaronderVOS/ABB. Deze werken daarvoor samenmet het onafhankelijk adviesbureauHellemans Consultancy B.V. Scholendie aan dit inkoopproject meedoen,besparen flink op de kosten van gas enelektriciteit. Door de samenwerkingontstaat immers een groot inkoopvolume,waarmee voordeel wordt behaald.Per 1 januari 2015 heeft het collectiefeen nieuw energiecontract nodig. Devoorbereidingen voor die aanbestedingworden begin 2013 al in gang gezet. Omde deelnemers van het collectief hieroverte informeren, worden regionalebijeenkomsten georganiseerd in februarien maart. Er staan 13 bijeenkomstenop de agenda, verdeeld over het heleland, dus er is er altijd wel een in uwbuurt. < Kijk hiervoor op www.energievoorscholen.nl.Hier kunnen nieuwedeelnemers zich ook aanmelden.VO Gids in 53 edities naar basisscholenDe nieuwe VO Gids is in november verschenen in een oplage van 160.000 exemplaren,verdeeld over 53 regionale edities.De keuzegids voor voortgezet onderwijs isgericht op achtstegroepers en hun ouders.Hij is gratis verstuurd naar 5600 basisscholen.De reacties van de scholen zijn positief:zij zetten de gids vaak in op ouderavonden,en bespreken de inhoud met de kinderenin de klas. In de VO Gids hebben álle voscholenin een bepaalde regio een vermelding,zodat een compleet beeld ontstaat.Daarnaast bevat de uitgave veel artikelenvoor de aanstaande brugklassers en hunouders, variërend van ‘Tips en trucs voornieuwe vrienden’ tot informatie over deDe VO Gids 2013schoolkosten. VO-scholen kunnen daarnaastkiezen voor een – betaalde – presentatieop een eigen pagina. Dit jaar hebben258 vo-scholen hiervan gebruikgemaakt.Leden van VOS/ABB krijgen korting opzo’n eigen pagina. Daartoe heeft VOS/ABBafspraken gemaakt met de uitgever vande VO Gids, vanwege de meerwaarde diedeze uitgebreide en fraaie (bewaar)brochurebiedt. < Wilt u volgend jaar ook metuw school in de VO Gids staan, neem dancontact op met uitgever Axel van ‘t Hoen:06-49280415, axel.vanthoen@devogids.nlGratis informatieavonden voor ouderradenSpeciaal voor ouderraden van openbare scholen organiseert de Vereniging Openbaar Onderwijs (VOO) tot 31 decembergratis informatieavonden. Een VOO-adviseur geeft op uw school informatie en interessante voorbeelden over waar u alsouderraad mee te maken krijgt.Schoolbesturen kunnen de avond voor deouderraden van hun scholen aanvragen.Het aantal avonden is beperkt, dus weeser snel bij. Tijdens de avond wordt u geïnformeerdover de positie van de ouderraadop school en over strategieën om desamenwerking met de directie, hetteam, de MR én de individuele ouderste verbeteren. Ook kunt u zelf vragenstellen over uw eigen schoolsituatie.Samen met uw collega’s in de ouderraadkunt u na deze bijeenkomst (nog)effectiever aan de slag op uw school!

RegeerakkoordTekst: Martin van den Bogaerdt en Michiel JongewaardRegeerakkoord biedtkansen aanhet onderwijsHet kabinet Rutte II ontziet in zijnbezuinigingsplannen het onderwijs. Daarmeeonderkent het nieuwe kabinet het belangvan goed onderwijs voor de Nederlandsesamenleving en krijgen docenten enschoolleiders de gelegenheid om belangrijkeontwikkelingen in goede banen te leiden.Dit staat in een gezamenlijke reactie van deVereniging Openbaar Onderwijs (VOO) enVOS/ABB.VVD en PvdA zetten met hunonderwijsplannen een aantalnoodzakelijke stappen, zoalshet investeren in bijscholingvan docenten en schoolleiders. Het isverder een goede zaak dat het nieuwekabinet de regeldruk in het onderwijsverder wil verlagen.Het regeerakkoord geeft ook meer ruimteaan samenwerking tussen scholen inkrimpgebieden. VOS/ABB en VOO tekenenhierbij aan dat de positie van hetopenbaar en algemeen toegankelijk onderwijsook in deze gebieden van essentieelbelang blijft. Als samenwerkendebelangenorganisaties voor het openbaaronderwijs hebben VOO en VOS/ABB ervoorgepleit dat het makkelijker moetworden om samenwerkingsscholen totstand te brengen. Het is daarbij essentieeldat, vanuit de grondwettelijke garantiefunctievan het openbaar onderwijs,een samenwerkingsschool recht doetaan de materiële kenmerken van hetopenbaar onderwijs, zoals algemenetoegankelijkheid en gelijkwaardigheidvan opvattingen over religie en levensbeschouwing.Daarbij moet niet wordenvergeten dat ook de (bijvoorbeeld)protestants-christelijke of katholiekekleur van de samenwerkingspartnereen gelijkwaardige plaats binnen desamenwerkingsschool krijgt. Het is dewens van VOS/ABB en VOO dat alle scholentoegankelijk zijn voor elk kind en datalle scholen kinderen actief onderwijzenin de religieuze of levensbeschouwelijkeopvattingen die in de Nederlandse samenlevingleven. Meer samenwerkingtussen scholen van verschillende richtingenin krimpgebieden kan daar eenpositieve aanzet toe geven.In hun gezamenlijke reactie op het regeerakkoordgaan VOO en VOS/ABB ookin op de plannen van het nieuwe kabinetom jonge kinderen met een (taal)achterstand te verwijzen naar de voorenvroegschoolse educatie (VVE). Dat iseen stap in de goede richting, maar hetzou voor het bestrijden van achterstandennog beter zijn als VVE, onderwijs enkinderopvang onder de gezamenlijke regievan het ministerie van OCW komen.SchoolboekenHet voornemen van het kabinet om degratis verstrekking van schoolboekenin het voortgezet onderwijs weer af teschaffen, mag volgens VOS/ABB en VOOer niet toe leiden dat ouders voor onnodigekosten komen te staan. Als de regelinginderdaad verdwijnt, moeten vo-scholenuitermate zorgvuldig omgaan met hetsamenstellen van boekenpakketten.VOS/ABB en VOO vinden dat de samenwerkingtussen scholen en ouders inhet regeerakkoord onvoldoende aandachtkrijgt. Het is wel positief dat hetnieuwe kabinet de positie van ouderswil versterken door onder meer de verschillendeklachten- en geschillenregelingente stroomlijnen. < Het volledigecommentaar van VOO en VOS/ABBop het regeerakkoord is te vinden opwww.voo.nl en www.vosabb.nl.Magazine voor het openbaar onderwijs | 29

SCHOOLKEUZETekst: Marion Braatbeeld: Eddy van DamVoor het eerst naarde basisschoolEen nieuwe wijk vol jonge gezinnen. Dat is de kortste manier om Amersfoort Vathorst teomschrijven. Niet verwonderlijk dat de Vereniging Openbaar Onderwijs juist daar een vande eerste themabijeenkomsten over het kiezen van een basisschool organiseerde. AdviseurJacomijn van de Vlag verwelkomde een tiental ouders van kinderen in de babyenpeuterleeftijd in de bovenzaal van restaurant ‘Hey Pannenkoek’.Het kiezen van een basisschoolis tegenwoordig geen kleinigheid.Scholen profilerenzich op allerlei manieren:met een speciaal onderwijsconcept (dalton,jenaplan, ervaringsgericht leren) ofmet een eigen profiel (sportieve school,muzikale school, techniekschool). Komer dan als prille vader of moeder maareens achter wat dat allemaal inhoudt.Bedenk daarbij dat al die scholen katholiek,protestants-christelijk, islamitisch,hindoestaans of openbaar kunnen zijnen het is duidelijk dat wat extra informatiegeen kwaad kan.OuderbetrokkenheidVoor de Vereniging Openbaar Onderwijs(VOO) zijn de themabijeenkomsten overschoolkeuze nieuw. Tot nu toe warenvoorlichting en cursussen vooral gerichtop ouders van wie de kinderen al naarschool gingen. Maar ouderbetrokkenheid- sinds jaar en dag een speerpuntvan de VOO - begint al daarvóór, bij hetkiezen van een school. Van de Vlag: ‘Jemerkt in gesprekken met ouders bij peuterspeelzalenen kinderdagverblijven datze twijfelen over de keuze van een school.Ook al zijn de ouders zelf goed opgeleiden weten ze wel het nodige van het Nederlandseonderwijsbestel, dan nog blijfthet een lastige beslissing. Mensen willenniet zomaar een school prikken, nee,ze willen heel weloverwogen hun keuzemaken; ze zijn zich terdege bewust vanhun verantwoordelijkheid voor de startvan de schoolcarriere van hun kinderen.’De thema-ochtendOm zoveel mogelijk jonge ouders te bereiken,werkt de VOO samen met hetplaatselijke Centrum voor Jeugd en Gezin(CJG). Van de Vlag daarover: ‘Die samenwerkingbevalt prima, via het CJGbereiken wij vrij gemakkelijk de beoogdedoelgroep.’Gevraagd naar voorbeelden van vragendie in Amersfoort werden gesteld, hoeftze niet lang na te denken: ‘Allerlei vragenover de verschillende onderwijsconcepten,zoals: ‘Krijgen de kinderen nogwel gewoon les?’, ‘Als ik een traditioneleschool wil, maar geen katholieke, wat isdan het alternatief in deze wijk?’ Maarook heel praktische zaken komen aan bod,bijvoorbeeld over de inschrijving, over deouderbijdrage en over de manier waaropje kunt beoordelen of een school kwalitatiefgoed is.’Om de ouders een concreet beeld te gevenvan de onderwijslocaties in AmersfoortVathorst, had Van de Vlag vooraf eenkaart gemaakt waarop alle scholen inde wijk waren aangegeven. Aan de handvan haar toelichting over denominatiesen profielen van de scholen, konden de30 | School! 7 - DECEMBER 2012

SCHOOLKEUZEouders zo meteen zien hoe ver ze voor eenbepaalde school zouden moeten lopen ofrijden en wat eventuele andere mogelijkhedenin de wijk zouden zijn.GevoelDe informatie wordt tijdens de themaochtendobjectief aangeboden. De VOOprijst geen scholen aan. Ook niet de openbare.Van de Vlag: ‘Het is van belang datmensen alle informatie krijgen om een bewustekeuze te maken. Welke dat uiteindelijkis, is aan hen. Ik adviseer wel altijdom eerst eens op een school te gaan kijken,voor een goede schooltijd is het namelijkessentieel dat een school bij een kind en bijeen gezin past. School en thuis moeten opelkaar aansluiten. Als ouders en kind een‘goed gevoel’ krijgen van de sfeer op eenschool - als de emotionele kant goed zit -dan is de kans het grootst dat ouders eengoed contact opbouwen met het schoolteamen met andere ouders.’Ouders willen heel weloverwogenhun keuze voor een school makenVervolgDe eerste themabijeenkomsten overschoolkeuze, behalve die in Amersfoortook één in Barneveld, lieten zien dat deinformatiebehoefte bij jonge oudersgroot is. Als het aan Van de Vlag ligt,krijgen ze daarom een vaste plaats in hetvoorlichtingsaanbod van de VerenigingOpenbaar Onderwijs: ‘Deze ouders wetenecht wel hoe ze op internet moetenzoeken en ze lezen heus ook hun boekenen tijdschriften over opvoeding enonderwijs, maar persoonlijk je vragenkunnen afvuren op een deskundige endaarna dóór kunnen vragen, is echt essentieel.Bovendien past het goed bij deVOO, omdat er een basis wordt gelegdvoor een duurzame ouderbetrokkenheid.’Meer weten?Indien uw interesse is gewekt en u deinformatiebijeenkomst ‘Voor het eerstnaar de basisschool’ ook in uw omgevingwilt organiseren, kunt u contactopnemen met het bureau van de VerenigingOpenbaar Onderwijs in Almere,via 036 5331500 of voo@voo.nl.

Vraag en antwoordMedezeggenschap voorbovenschools personeelOp welke wijze is het te regelen dat personeel van een stafbureau formeelvertegenwoordigd is of wordt als het gaat om de medezeggenschap?Bovenschools personeel kan een eigenmedezeggenschapsraad vormen. Dezemedezeggenschapsraad (MR) kent danalleen personeelsleden en heeft een minimaleomvang van twee leden. DezeMR heeft de bevoegdheden die de Wetmedezeggenschap op scholen geeft aande personeelsgeleding van de MR. Zieook artikel 3 lid 6 WMS. Er kan ook voorworden gekozen om het bovenschoolspersoneel onder te brengen bij het personeelvan een van de scholen die onderhet bevoegd gezag valt. Zij wordendan in de MR van de desbetreffendeschool vertegenwoordigd. Dit gebeurtmet name in die gevallen wanneer hetbestuursbureau is gehuisvest in éénvan de scholen. Het personeel van hetstafbureau kan ook gekozen wordenom plaats te nemen in de GMR. Zij zijnnamelijk ook verkiesbaar daarvoor (artikel4 WMS). Indien het personeel van hetbestuursbureau een aparte MR krijgt,dient dit wel in het medezeggenschapsstatuuten het medezeggenschapsreglementte worden opgenomen.

School! en excursieTekst: Lucy BekerBeeld: Tomek WhitfieldKennismaken met moderne kunstNa acht jaar kunnen scholen weerterecht in het Stedelijk Museum inAmsterdam, de plek bij uitstek omleerlingen te laten kennismaken metmoderne kunst. Het museum heeft eenbijzondere collectie van onder meerschilderijen, beelden, design, meubelenen foto’s. Sinds de heropening inseptember loopt het er storm: in de eerstetwee maanden ontving het museumal 200.000 bezoekers. Alsof ze erop zatente wachten.Voor de scholen is er een grote keuze uiteducatieve programma’s met workshops.Een van de populairste is ‘So you think…you’re an artist’ voor havo- en vwo-scholieren.Deelnemers gaan zich in groepjesverdiepen in verschillende kunstwerkenen in het leven van de betreffende kunstenaar.Daarna worden ze geïnterviewdover het kunstwerk, alsof ze zelf de kunstenaarwaren. In het tweede deel vanhet programma gaan de leerlingen aande slag met een creatieve opdracht aande hand van een krantenpagina. Zo komenze erachter dat het nog niet zo makkelijkis om iets waardevols te creëren.Basisscholen zijn enthousiast over hetprogramma ‘De Stijl – mijn stijl’, overkunstenaars als Piet Mondriaan en GerritRietveld. In de bijbehorende workshopmogen de kinderen met grote kleurvlakkenvan vilt zelf composities maken, dielevensgroot worden geprojecteerd op eenscherm, zodat ze direct het effect zien.BlikopenersVaak worden scholieren ontvangen doorjongeren die in het Stedelijk een bijbaanhebben. Ze noemen zich de Blikopeners,omdat ze ‘de blik van anderen willen openen’.Zij leiden graag leerlingen rond enlaten zien wat ze zelf mooi vinden aan demoderne kunst.Scholen die met een klas naar het Stedelijkwillen, wordt geadviseerd tijdig tereserveren. Het primair onderwijs kangebruikmaken van gratis busvervoer, opvoorwaarde dat uw school in een straalvan 60 kilometer rond Amsterdam ligt.< Op de website www.stedelijk.nl/educatieis een overzicht van het programma tevinden.34 | School! 7 - DECEMBER 2012

School! en rechtTekst: Gysèle VogelerLeerkrachtgewonddoor voetbalIs het schoolbestuur als werkgever altijd aansprakelijk als een leerkracht op het pleingewond raakt? De Hoge Raad oordeelt van niet.Het is 2007 als een leerkrachtvan een basisschool in deKop van Noord-Holland ophet plein surveilleert en eenvoetbal tegen haar hoofd krijgt. De vrouwraakt gewond en stelt haar werkgeveraansprakelijk. De rechtbank in Hoornstelt in 2010 dat de school als werkgeverinderdaad aansprakelijk is. Het bestuurgaat in hoger beroep bij het gerechtshofin Amsterdam. Dat wijst de aansprakelijkheidin 2011 af. De leerkracht gaat vervolgensin cassatie. De Hoge Raad bevestigtop 19 oktober 2012 het oordeel van hetAmsterdamse gerechtshof. De werkgeveris in dit geval dus niet aansprakelijk.De zaakDe leerkracht vindt dat de school op hetplein te weinig toezichthouders inzet endat de situatie daar onoverzichtelijk is.Daarom zou er volgens haar op het heleplein, en niet slechts op een gedeeltedaarvan, een voetbalverbod moetengelden. Bij het incident gaat het overigensom een leerling die voetbalt op hetgedeelte van het schoolplein waar datverboden is.De vrouw zegt aan het ongeval verschillendeklachten te hebben overgehouden,zoals hoofdpijn en geheugenverlies,waardoor ze niet meer goed kan functioneren.Bovendien stelt zij dat er een ongeschrevenrechtsnorm geldt, die bepaaltdat er op het plein van een reguliereschool één toezichthouder per 20 leerlingenaanwezig moet zijn. Op het momentvan het ongeluk, spelen er 100 kinderenbuiten, terwijl de vrouw met slechts ééncollega de situatie in de gaten houdt.Het oordeelAanvankelijk oordeelt de rechtbank inHoorn dat de werkgever aansprakelijkis. Het gerechtshof in Amsterdam steltechter dat de zorgplicht van de werkgever,om te voorkomen dat werknemerstijdens het uitvoeren van hun functiegewond raken, niet een absolute waarborgis. De werkgever moet wel beschermingbieden, maar alleen voor zover dieredelijkerwijs vereist is in verband metde arbeid. Maatregelen hangen volgenshet hof af van de aard van de werkzaamheden,de kenbaarheid van gevaar en dekans dat dit optreedt, de ernst van degevolgen en de moeite die het de werkgeverkost om veiligheidsmaatregelente nemen. Het hof wijst er tevens op datde norm van één toezichthouder per 20leerlingen er is voor de veiligheid van deleerlingen, en niet voor die van de toezichthouderszelf. Het is ook maar zeer devraag of de inzet van meer toezichthoudersdergelijke ongelukken kan voorkomen.Het is in het algemeen ook niet teverwachten dat schade veroorzaakt dooreen voetbal dusdanig is dat die onder dereikwijdte van de aansprakelijkheid vande werkgever valt. Bovendien hoeft dewerkgever er niet op voorhand rekeningmee te houden dat het geraakt wordendoor een voetbal tot ernstig letsel en/ofvermogensschade leidt.In het arrest van de Hoge Raad wordtnogmaals benadrukt dat voor ongevallendie tijdens werktijd gebeuren niet eenautomatische risicoaansprakelijkheidgeldt voor de werkgever. Niet elk risicokan immers worden uitgebannen bij hetuitvoeren van werkzaamheden.Het arrest van de Hoge Raad staat opwww.rechtspraak.nl (LJN BX7592, zaaknummer12/00410).Dit artikel is een bijdrage van registerexpertGysèle Vogeler van BSA Schadeverhaal,samenwerkingspartner vanVOS/ABB.

OpmerkelijkOok iets opmerkelijks gehoord? Mail naar: redactie@voo.nlSlappe damesknieënWat lelijk!‘Throughput’ is het lelijkste onderwijswoord.‘Kennisvalorisatie’ en ‘geharmoniseerdecurriculumopzet’ zijn ookheel lelijk.Vrouwen hebben aan zichzelf te wijten dat ze minder verdienen dan mannen.Twee onderzoeksters uit de Verenigde Statenwijzen erop dat vrouwen de oorzaakvoor hun relatief lage verdiensten nietmoeten zoeken in het feit dat zij oververtegenwoordigdzijn in sectoren zoals hetonderwijs, waar de gemiddelde salarissenlager zijn dan in het mannelijke bedrijfsleven.De achterstand komt volgens henvooral doordat vrouwen zich tijdens salarisonderhandelingenveel te slap opstellen.Vrouwen krijgen dan ook het advies om tijdenssalarisonderhandelingen niet zozeerleuk, lief, aardig, leuk gekleed en eventueelmooi, maar vooral assertief te zijn.