Herstel (1941) nr. 20 deel 2 - Vakbeweging in de oorlog

vaanAan de beide encyclieken, wier verschijnen indit geschrift feestelijk is herdacht, zijn onverbrekelijkde namen van twee grote pausen verbonden:aan Rerum Novarum die van Leo XIII,aan Quadragesimo Anno die van Pius XI. Het isbillijk dat wij aan de nagedachtenis van beideware vaders van het Christenvolk een woord vandankbare herinnering wijden.Leo XIIILeo XHI (Joachim Pecci), geboren in 1810,sinds 1878 paus, overleden in 1903, kan, wat zijnoptreden naar buiten betreft, met één trek hetbeste getekend worden als de man van hoffelijke,innemende levensvormen. Va/i aanzienlijke afkomst,ofschoon niet van adel, is hij in de vormvan zijn optreden altijd gebleven een waar aristocraatin de edelste zin van het woord.Aristocaat ook van de geest.Daarom had de wetenschap zijn bizondereaandacht. Hij heeft schitterende godgeleerdestudiën afgemaakt en als paus de wetenschapbevorderd als weinigen vóór hem. Reeds spoedigstelde hij het tot dan toe ontoegankelijke VaticaanseArchief wijd open voor alle geleerdenvan elke richting en levensopvatting; de schattendie daaruit sinds die tijd zijn opgedolvenzijn onoverzienbaar. De pauselijke Academie ende pauselijke Sterrewacht, die door de voorafgaandetijdomstandigheden geheel verwaarloosdlagen, heeft hij gereorganiseerd; zij hebben thansin de wetenschappelijke wereld wereldnaam enwereldbetekenis. De Bijbelstudie heeft hij in geheelnieuwe banen geleid, en vooral: door destudie van Sint Thomas' wijsbegeerte op devoorgrond te stellen heeft hij de stoot gegeventot een vernieuwde beoefening van de katholiekefilosofie, die tot de meest verblijdende resultatenheeft gevoerd.Ook de k u n s tbeoefening had zijn voorliefde.Dit bleek niet alleen uit de opdrachten, die hijaan kunstenaars gaf, maar zelf bezat hij hetLatijn als zijn moedertaal, en hij heeft zijn levenlang, ook door alle zorgen van het pausschapheen, ontspanning gezocht in het vervaardigenvan Latijnse hymnen en gedichten, waarvan erverschillende in het kerkelijke officie zijn opgenomenAristocraat ook heeft Leo XIII zich getoondin zijn optreden als staatsman, ik bedoelniet als handig diplomaat, maar als hoofd derKerk, als hoedanig hij met tal van landen inverbinding moest treden en een verzoening moesttot stand brengen met vijandige staatsmachten.Want door de gebeurtenissen onder zijn voorgangerPius IX en onder invloed van het triomferendeliberalisme, was bijna overal het conflicttussen Kerk en Staat ontbrand. Onschokbaarin de onaantastbare beginselen, heeft Leotoch door zijn gematigdheid en door zijn innemendewijze van optreden regeerders en vorstenweten te winnen. Daardoor, kwam er een eindeaan de heilloze Kulturkampf in Duitsland en inZwitserland, werd het verbroken diplomatiekverkeer met vele landen hersteld en steeg deeerbied voor zijn onkreukbare persoonlijkheidzo zeer, dat Bismarck hm zelfs tot scheidsrechteraanvaardde in een geschil tussen Duitslanden Spanje en de ijzeren kanselier ook Leo's uitspraak,die ten gunste van Spanje uitviel eerbiedigde.Bovendien heeft deze paus in encyclieken,die modellen zijn van klaarheid en diepte,de leer der Kerk uiteengezet omtrent de Staat,het gezag, de plichten van den staatsburger ende ware vrijheid, zó dat ze nu nog het besteleerboek vormen voor den katholiek omtrent zijnburgerlijke rechten en plichten.Als g e e s t e l ij k hoofd der Kerk was dezepaus een man van tedere godsvrucht, die hetgodsdienstige -leven der gelovigen trachtte teverdiepen door hen vóór alles te wijzen op dewaarde van het bovennatuurlijke. Talrijk enmagistraal zijn de rondzendbrieven, die hij hieroverde wereld inzond. Zij behandelen de devotietot den H. Geest, tot Christus-Verlosser, het H.Sacrament, het H. Hart, de H. Maagd, den H.Jozef; zij geven richtlijnen voor het christelijkefamilieleven, de bevordering der missie-actie, deherwinning der afgescheidenen enz.Men zou kunnen menen, dat een paus van dezegeaardheid, wiens geest door dergelijke wetenschappelijke,kerkelijk-politieke en zuiver-geestelijkebekommernissen geheel in beslag scheengenomen, verre afstond van het gewone dagelijkseleven der brede massa. Doch wij wetengenoeg, hoe onjuist deze mening zou zijn. Neen,Leo XIII was geen man die buiten het levenstond of alleen maar in de hogere kringen dermaatschappij verkeerde. Geheel de wereld washet terrein van zijn werkzaamheid en alomvattendwas het program dat hij zich bij het beginvan zijn pontificaat stelde, namelijk: bestrijdingvan de valse verlichting met haar noodlottigegevolgen van ongeloof en egoïsme; doch van deandere kant: verzoening tussen de Kerk en demoderne kuituur, voor zover deze goede of aanvaardbareelementen bevat. En dat over degehele linie, van hoog tot laag, op geestelijk enstoffelijk gebied. Op handel en industrie toegepast,die in de loop der 19e eeuw zulk een wonderbarevlucht genomen hadden, wilde dit zeggen:Geen veroordeling van de moderne uitvindingenen techniek, maar wel: strijd tegen deenorme uitwassen en misstanden die daarmeegepaard waren gegaan en brede volkslagen ineen toestand van ellende hadden gedompeld.Want waarlijk, juist deze aristocraat van degeest kende de noden van zijn volk zo goed,en vooral: hij doorvoelde ze zo diep.Hoe hij ze kende, wij weten het uit de beroemdeencycliek Rerum Novarum, wier uitvaardigingwij thans herdenken. Het is in de voorgaandebladzijden wijd en breed aangetoond.Hoe hij ze voelde, lees zijn bewogen woorden inhet begin van de encycliek: „Iedereen is er vanovertuigd: er móét geholpen worden; meer nog:er moet spoedig en afdoende geholpenworden, wijl, tengevolge der wanverhoudingen,ontelbare mensen een ellendig bestaan leiden...Handwerk en arbeid zijn allengs, eenzaam enonbeschermd, ten prooi gevallen aan de gevoelloosheidder bezitters en aan de teugelloze hebzuchtder concurrentie. Daarbij kwam de allesverslindendewoeker het kwaad verergeren. Enheeft de Kerk herhaaldelijk reeds haar veroordelingover dit euvel uitgesproken, een onverzadelijken winziek kapitalisme gaat nochtansvoort het oude spel — zij het onder andere vormdan voorheen - - te drijven. Zo zijn productieen handel schier het monopolie geworden vanenige weinigen, en zo konden enkele bezittersvan onmetelijke schatten aan de massa's van hetproletariaat een juk opleggen, dat slechts weinigvan dat der slaven verschilt." 1)Inderdaad, Leo XIII kende en doorvoelde denoden van zijn tijd en van zijn volk en destudie der historie wijst uit, dat hij met zijn ontstellendewoorden niets te veel gezegd heeft. Enomdat deze hooggestemde geest zo goed wistWat er omging, en zo leed onder het leed vanzijn kinderen, daarom sprak hij den GoddelijkenMeester, Dien hij vertegenwoordigde, het roerendwoord na: „Misereor super turbam, Ik hebmedelijden met de menigte." Reeds als pauselijkdelegaat, dit wil zeggen gevolmachtigde van denpaus als wereldlijk bestuurder over delen vande Kerkelijke Staat, te Benevente en te Perugia,had hij van 1838 tot 1843 bizondere zorg getoondvoor de sociale opheffing van de doorhem bestuurden. Als paus zet hij die werkzaamheidvoort, ja hij geeft door Rerum Novarumhet grondplan van een nieuwe sociale structuur,en leidt daardoor de nieuwe, zo noodzakeüjkgeworden beweging in vaste banen. Hij wijst afde middelen aangeprezen door het socialisme,dat zeker toentertijd geheel materialistischwas, maar hij wijst ook af de toen door vele katholiekenaanbevolen onthouding van de ritaatten opzichte van het sociale en economische leven.Noch de Kerk met haar leer van liefde,noch de Staat met zijn wetten kan alléén,en ieder op zich, verbetering in de wantoestandbrengen; het moet worden een samenwerkingvan Kerk en Staat, van werkgevers en werknemers.Het behoort niet tot de stof van dit opstel deverdere inhoud van R. N. nader te ontleden ofde middelen te bespreken, die daarin ter genezingworden opgegeven. Dit alles is in dit nummerselders geschied. Slechts zij er hier nog opgewezen, dat de paus zijn eens begonnen werkmet zorg bleef bewaken en vervolledigen. Toensommige katholieken, die van goede wil maarminder juist inzicht waren, de door Leo XIIIbegonnen katholieke arbeidersbeweging in politiekerichting trachtten te leiden, gaf de pausin 1901 de aanvullende encycliek Grav'es decommuni re uit, waarin hij het gebruik van determ „Christen-democraat" slechts goedkeurde,wanneer daarmee niets anders bedoeld werd dan„met terzijdestelling van alle politiek begrip, deweldadige christelijke actie ten bate van hetvolk".Inderdaad: christelijke actie ten bate van endoor de brede volksmassa, het is de glorie vanLeo XIII deze te hebben ingezet. Op velerleigebied heeft hij groot en blijvend werk verrichten ongetwijfeld neemt hij in de geschiedenis vanhet pausdom een zeer belangrijke plaats in. Maarzijn voornaamste en schoonste eretitel zal welblijven: de sociale paus, de paus die met algeheletoewijding is opgekomen voor de minst bedeeldenin de maatschappij.'itiS XIIn 1931 zijn er 40 jaar verlopen sinds R. N.verscheen. De toestanden hebben zich intussen,en niet voor een gering deel door de actie van1) Vertaling uitgekomep bij Langenhuijsen te Amsterdam1891, p. 5. Vergelijk ook p. 54 en 77.

voorLeo Xm, ontwikkeld en ontegenzeggelijk verbeterd.Maar de nieuwe tijd heeft nieuwe vraagstukkenopgeworpen, nieuwe gevaren doen rijzen; hij vraagt ook op verschillende punten preciseringvan tot nu toe slechts in het algemeenuitgesproken beginselen. Quadragesimo Annovan Pius XI geeft op dit alles bescheid.Pius XI (Achilles Ratti) — een man forsvan figuur, fors van wil, fors van daad, die nietterugschrikt voor de oplossing van de meest omvangrijke,verwarde en delikate kwesties. Hij isgeboren in 1857, werd paus in 1922 en overleedin 1939. Wij kunnen zijn pontificaat hetbest typeren door twee grootse plannen, die geheelzijn regeringsbeleid beheerst hebben: deradicale beëindiging van de Romeinse kwestie,en het herstel van de ontredderde wereldordeop de grondslag van Christus' leer.Wat de Romeinse kwestie betreft: na de roofder Kerkelijke Staten door Italië in 1870, scheener een onoverkomelijke tegenstelling geschapentussen het pausdom en een volk van milliooenenkatholieken, een toestand, die heilloos was voorhet Italiaanse volk en belemmerend voor de heilrijkewerking van den paus. Van het begin vanzijn pontificaat af had Pius XI op het oog aandeze noodlottige verhouding een einde te makenen recht ging hij op zijn doel af: Vrede metItalië. Na zeven jaren van moeizame onderhandelingenkwam het bekende gewichtige Verdragvan Lateranen in 1929 met Italië tot stand.Practisch stond de paus geheel de KerkelijkeStaat af, maar hij verkreeg daar tegenover deonbetwiste erkenning der meest volledige souvereiniteiten een zeer gunstig Concordaat methet koninkrijk. Dit is een der gewichtigste feitenin de kerkgeschiedenis der laatste eeuwen,doch het is hier de plaats niet dit verder uiteente zetten.Naast dit streven naar verzoening met Italiëhad deze grote paus zich een tweede levenstaakgesteld, die hij zijn geheel pontificaat door nooituit het oog verloor: Aan de Kerk, ja aan de gehelewereld een uitgewerkt hervormingsprogramvoor te leggen tot herstel van de totaalontwrichte wereldorde l ).Reeds aanstonds begon hij met hiervoor dedogmatische grondslag te leggen in zijneerste prachtige encycliek Ubi Arcano van 1922.In felle kleuren schildert Pius daar een beeldvan de moderne ontwrichte wereld, die gelijk hijzo goed voorzag, in de jammeren van een nieuwewereldoorlog ging verzinken. Hij somt de oorzakenvan het dreigende onheil op en geeft nusuccessievelijk in de loop der jaren, in afzonderlijkerondzendbrieven, de middelen aan dehand om de kwalen te genezen. Geheel zijn leeren regeringsbeleid vormen een vastgesloten enstreng-omlijnd program, waarin, gelijk van zelfspreekt, ook de nadere regeling van de socialeorde haar voorname plaats inneemt.Het beginpunt moest zijn de vernieuwde erkenningvan het koning schap van Christus,zoals Pius verklaarde in Quas primas van 1925,waarbij het feest van Christus Koning werd ingesteld;daarmee moest gepaard gaan een herleefdeliefde voor Christus' persoon, zoals uiteengezetwerd in de encycliek over het H. HartMiserentissimus Redemptor van 1928.Na deze meer dogmatisch-theoretische grondslagenvolgt thans de practische opbouw. DaarChristus koning is over heel het mensdom, moetbij alle gelovigen een vurige ijver voor de uitbreidingvan Christus' R ij k worden*) Zie over de eenheid en continuïteit van Pius'streven in dit opzicht het artikel van L. PaulussenS.J. in 't tijdschrift Studiën van April 1941, waaraanik de hoofdzaken van het volgende ontleen.opgewekt. Dit is de bedoeling van de missieencycliekRerum Ecclesiae van 1926 en die overde terugwinning van de Afgescheidenen Mortaliumanimos van 1928. Daarna worden de voornaamsteconcrete levensgebieden overschouwd,en wordt de gedragslijn uitgestippeld, die bij debewerking daarvan moet worden gevolgd. Eerstde verdieping van het innerlijk leven doorde dringende aanbeveling van het retraitewerkin Mens Nostra van 1929; dan het zo belangrijkerondschrijven over de opvoeding inDivini Illius Magistri, ook van 1929. Daaropvolgt de ordening van het gezin in hetniet minder belangrijke Casti Connubii van 1930en eindelijk de grote sociale encycliek Quadragesimoanno, waarin de sociale orde wordtomschreven. Deze toch is de noodzakelijke voorwaardezowel voor een geregeld natuurlijk, alsvoor een godsdienstig bovennatuurlijk leven.Tegenover het georganiseerde egoïsme stelt depaus hier de eis van een volgens de natuurlijkerede georganiseerde samenleving; negatief protesteerthij tegen het onrecht en de liefdeloosheidin de wereld van zijn tijd, positief geeft hijvan diepe wijsheid getuigende richtlijnen aanvoor de opbouw van een organische inrichtingvan staat en maatschappij.Dit alles zal echter niet tot stand komen indien niet geestelijkheid en leken zich bewust zijnvan hun bovennatuurlijke taak in dit leven endaarnaar hun levenshouding bepalen. VandaarPius' voortdurende zorg en voorliefde voor hetlekenapostolaat, waarvan hij de hoofdlijnenreeds aangaf in Ubi arcano, en dat hij,behalve in talrijke andere pauselijke documenten,vooral nader omschreef in zijn in het Italiaansgestelde brief Non abbiamo bisogno van 1931.Eindelijk volgt dan in Ad Catholici Sacerdotiivan 1935 een bizondere opwekking tot depriesters om zich geheel aan deze grootse«taak van ordening en redding der wereld te wijden.Hiermee besluit de paus zijn program, dathelaas geen tijd kreeg om tot verwezenlijkinggebracht te worden. Maar het moge, wat hetkan, voor de toekomst een richtsnoer zijn omde komende nieuwe orde zó te regelen, dat vrede,liefde en rechtvaardigheid verzekerd zijn, voorzo ver dit onder mensen en menselijke verhoudingenbereikbaar is.Zo kunnen wij bij Pius XI een van het begintot het einde vast getrokken en gevolgde lijnvaststellen, waarin hij niet minder dan Leo XIIIeen open oog blijkt te hebben voor het grotebelang, dat er gelegen is in het scheppen van eengoede sociale orde, zo men tot een algeheel verbeterdewereldorde wil geraken. Ook op andergebied heeft deze zelfde paus een bewonderenswaardigewerkzaamheid ontwikkeld. Tallooszijn nog zijn bij bizondere gelegenheden gegevenencyclieken, decreten, motu proprio's, apostolischeconstituties en breven, homilieën, toesprakentot pelgrims en voor de radio enz. Ook voorde reorganisatie van het kerkelijk hoger onderwijsheeft hij bizondere verdienste. Inderdaadzijn de activiteit en daadkracht van dezen pausverbazingwekkend. En tot het einde toe heefthij op de bres gestaan voor vrede, voor politiekeen sociale ordening, al zijn helaas zijn laatstelevensjaren zeer versomberd door de steedsdreigender uitziende toestanden en door zijn lichamelijkeafmatting.Zowel door de energie waarmee hij heeft gewerkt,als door de ongebroken moed waarmedehij teleurstelling heeft gedragen, is Pius XI eenhoogst belangrijke figuur in de geschiedenis vanhet pausdom en om zijn Quadragesimo Anno isook hij vooral een paus, die juist door de grotehanden-arbeidende massa als hun bizonderevriend en weldoener verdient in ere te wordengehouden.Gods vertrouwenOns menselijk verstand moet zeker niet deGoddelijke Voorzienigheid als het ware willencontroleren, of haar beschikkingen als met devinger willen aanwijzen. Daarvoor is God tegroot, zijn wij te klein. Maar wanneer wij op eenons bekend verleden terugzien, kunnen wij tochsoms met recht in dankbare bewondering enaanbidding Gods leiding erkennen. En de geschiedenisonzer laatste pausen geeft daar zekeralle aanleiding toe.De 19e eeuw was de eeuw, waarin een trotse, iongelovige wetenschap meende met Geloof enKerk te hebben afgedaan en waarin de verpauperingder brede volksmassa ontstellende afmetingenhad aangenomen — Leo XIII treedtmet fijne wetenschappelijk geest en warm voelendvaderhart beslissend tegen beide kwalen op.Het begin der 20ste eeuw werd gekenmerktdoor het verderfelijke Modernisme — maar ookdoor het optreden van de buitengewone figuurvan Pius X, die deze allergevaarlijkste leer radicaaluit de Kerk bandeToen kwam de verschrikkelijke wereldoorlog— doch tegelijk daarmede de edele BenedictusXV, geschoold diplomaat en meer nog hartelijkmeelevend en meelijdend vader, die ter lenigingvan onnoemelijk oorlogsleed gedaan heeft envan anderen gedaan heeft gekregen, wat geenmacht vroeger ooit in dezelfde omstandighedentot stand had gebracht. Helaas op dat éne na:het tot stand brengen van de vrede.Maar toen lag dan ook na vier jaar uitputtendestrijd de wereld aan scherven, en toen tradde wijdblikkende en daadkrachtige Pius XI op,die een volledig program opstelde tot herstelvan de wereldorde. Dat de wereld er zo weinignaar geluisterd heeft doet niets af aan de grootteder weldaad die God ons in dezen pausschonk.Eén conclusie mogen wij uit deze terugblikveilig trekken: De Voorzienigheid waakt overhaar werk, ook al voert Zij den mens, waar hijweerstrevend is, langs donkere paden.Dr. G. GORRIS S.J.„Dit nu is het doel, dat volgens Onzen Voorgangerzo dringend-npodzakelijk moet wordennagestreefd: de verlossing uit het proletariaat.Wij kunnen daarop niet krachtig genoeg denadruk leggen, en er niet dikwijls genoeg opaandringen, juist omdat zulke heilzame wenkenvan den Paus niet zelden in de wind geslagenzijn, deels omdat men ze opzettelijk doodzweeg,deels wijl ze als onuitvoerbaar werden beschouwd,terwijl nochtans de mogelijkheid en denoodzakelijkheid bestond, ze te verwezenlijken."(Pius XI in Quadragesimo Anno).i

Mgr. G. W. KoningsAan de propagandistische arbeid, terbevordering van de toepassing derzedelijke beginselen en practischemaatregelen welke de encycliekenRerum Novarum en QuadragesimoAnno aan de moderne mensheid aanbevelenhebben in ons land in de laatste halveeeuw een niet te schatten, maar een zeer grootaantal werkers deelgenomen.En dit niet alleen onder hen die door Godsgenade met bijzondere talenten werden toegerust,maar ook door de meest eenvoudigen onzermedemensen, de nooit versagende stillewerkers, die als 't ware hun levensgeluk zochtenDr. H. SchaepmanWillem Passtoors Mgr. All'ons Ariëns A. EngelsProf. mr. P. J. M. Aalberse Jan Smit Jhr. Kuys de BeerenbrouckMgr. W. Molens J»igr. a. van ocnaifc Mgr. J. Aengenent

en vonden in een toewijding aan de katholieksocialebeweging, die tegen geen offers opzagen nimmer in gebreke bleef.Voor onze katholieke arbeidersbeweging washun activiteit van bijna beslissende waarde maarook in de andere secties van het brede socialearbeidsveld zijn hun verdiensten niet gemakkelijkte overschatten.Als bij een gelegenheid als zich thans voordoetde pioniers worden herdacht, zou het onjuist enondankbaar zijn hun vruchtbare toewijding tevergeten. Daarom gaan ze voorop en moge allereerstde verschuldigde cijns onzer dankbaarheidworden gebracht aan de vele stille onbekendein het Bossche diocees (1909—1910) had depastoor ter plaatse op onhandige wijze het evangelieover de valse profeten van de preekstoeluitgelegd.Mgr. Van de Ven z.g. riep mij bij zich om inlichtingente geven. In de besprekingen geenwoord ten nadele van den pastoor, maar het wasalsof monseigneur iets goed wilde maken.Informaties over de financiële positie van destaking, die destijds allerminst rooskleurig was,eindigden met de vraag van monseigneur, of hijook wat bij kon dragen. Op mijn dankbare bevestigingverliet monseigneur de spreekkamer,om terugkerende, mij een bundeltje bankbiljettenin de hand te stoppen, terwijl hij, de anderehand op. mijn schouder leggende verklaarde:•onierswerkers, die met grote onbaatzuchtigheid tot deverbreiding en de toepassing der pauselijke voorschriftenhebben bijgedragen.Evenals de „onbekende soldaat", hebben zijrecht op eerbied en dankbaarheid van het geheleNederlandse katholieke volk.Het Hoogwaardig Episcopaat van NederlandVan de algemene tot de meer bijzondere pioniersarbeidkomende, ontmoeten wij uiteraardop de eerste plaats de leiding-gevende bemoeiingenvan het Doorluchtig Episcopaat.Na de verschijning van Rerum Novaram hebbende bisschoppen in hun vasten-mandementenen op andere wijze de beginselen van Leo'sencycliek telkens weeraan aan het katholiekevolk voorgehouden. Deze beginselen vormengeen geloofspunten, maar ze vloeien er nietteminop meer of minder directe wijze uit voort en zeworden in elk geval door het hoogste gezag aande mensheid ter beleving aanbevolen, om hetgeluk van mens en maatschappij te bevorderenen dreigende gevaren af te wenden-Als -dit in Nederland door de hoogwaardigebisschoppen geschiedt heeft dit op de massader katholieken gelukkig nog gVote invloed enblijft niet zonder positieve gevolgen.Daaraan hebben we in ons land méér te dankendan op het eerste gezicht blijken kon.Men denke hier ook aan de leiding van hetEpiscopaat in de ontwikkeling der katholieksocialebeweging, vooral in de eerste decenniana 1891, toen de grondslag werd gelegd vanhet monumentale bouwwerk, dat thans door dekatholieke organisaties wordt gevormd. Zo ondermeer de beslissing van het Episcopaat tenaanzien der vakbeweging in Juni 1909., waarbijals uitdrukkelijke wens der Hoogwaardige bisschoppenwerd uitgesproken, dat de hun onderhorigekatholieken zich zomden verenigen enverenigd blijven 'in katholieke organisaties. Ditmoeten, zo werd nog eens uitdrukkelijk herhaald,niets slechts verenigingen v.an katholieken zijn,maar katholieke verenigingen, waarin de katholiekebeginselen tot hun volle recht komen.Deze en andere beslissingen van het Episcopaathebben niet alleen een vaste üjn gebrachtin de ontwikkeling der katholieke organisatiesvan arbei

„Maar toen lag dan ook na vier jaar uitputtende strijd de wereld aan scherven,en ioen trad de wijdblikkende en daadkrachtige Pius XI op, die een volledigprogram opstelde tol herstel van de wereldorde."Dr. G. Gorris SJ.

Tot de werkers van de eerste ure, behoort ookwijlenMgr. G. W. Konings,pastoor te Amsterdam, die vele jaren in hetHaarlemse diocees de centrale adviseur is geweest.Kort na oprichting van de R. K. Volksbondin 1888 — mgr. Eigenraam was slechtskort adviseur — is Mgr. Konings met zijn benijdenswaardigegaven van geest en hart de ontwikkelingder sociale beweging komen stuwenen heeft er geestdrift voor gewekt. Hij heeft dittot m hoge ouderdom volgehouden.En na de verschijning van Rerum Novarumstond hij vermoedelijk meer op de katheder invergaderingen dan op de preekstoel.Zijn bezielend woord heeft in het Haarlemsediocees veel spinrag opgeruimd en hoofden enharten toegankelijk gemaakt voor de belevingder goede sociale beginselen.Een in arbeiderskringen minder bekende pionieris wijlenpater P. Rijken O.P.die lange tijd in het Dominicaner klooster teHuissen thuis was, .en van daaruit naar allekanten zijn gewaardeerde adviezen verstrekte.Door velen werd hij gewaardeerd als een vande scherpzinnigste geleerden van zijn tijd, enin moeilijke problemen was hij veler vertrouwdeadviseur.Door lichamelijk lijden kon hij zich slechtsmoeilijk verplaatsen en kon hij aan de mondelingepropaganda weinig doen.Maar bij geschrifte mengde hij zich gaarnein moeilijke kwesties als het renteprobleem endergelijke, waarin zijn woord groot gezag had.In sociale zin was hij zeer radicaal aangelegd enin zijn vele adviezen greep hij steeds zover hetmaar enigszins verdedigbaar was.Toch kwamen zijn advies-vragers uit alle kringen,en bij ervaring weten we-dat hij ook opwerkgevers een grote invloed ten goede deedgelden en aldus veel tot de practische. toepas*sing van Rerum Nova,rum heeft bijgedragen.Een andere, door velen geëerde pionier in onsland is wijlenMgr. C. C. Prinsen,die vele jaren in het Bossche diocees aan desociale emancipatie van zijn gewest heeft gewerkt.Niet lang geleden, is hij op hoge leeftijd overledenen toen gaf de pers een opsomming vande sociale-" werken, waaraan hij zijn krachtenheeft gewijd.-Het is teveel om hier te herhalen,maar een voornaam deel van zijn sociaal levenswerkbestaat in zijn bemoeiingen met de arbeidersbeweging,speciaal met de Bossche Werkliedenbond.Een Brabanter als weinig anderen, maar tevensook een werker die de volle hitte van dedag mede gedragen heeft en voor het goede inde bres sprong als er slechts kans voor was.Deze rij van overleden pioniers uit de geestelijkestand, willen we besluiten met de herdenkingvan wijlenPastoor Lambert Poell,die niet als zodanig, maar als de Tilburgsekapelaan Poell van eertijds, in jarenlange enmoeizame arbeid aan de propaganda en de toepassingder encyclieken heeft bijgedragen.Speciaal in de organisatie der textielarbeidersheeft hij veel goed werk verricht, maar ook in desociale scholing m algemene zin heeft hij eenruim aandeel gehad.Hij was ook een gewilde spreker in vergaderingenniet alleen in zijn geliefd Brabant maaroveral in het land en ook in bijeenkomsten vanandersdenkenden was hij gezien. Ook al verdoezeldehij tot geen prijs zijn katholieke beginselen,tóch, en misschien juist door zijn Brabantsegemoedelijkheid wenste men zjjn medewerking.Na een langdurige staat van dienst, ruilde hijzijn sociale arbeid met het pastoraat van Gemert.In de rij der overleden leken, wordt de eersteplaats ingenomen door wijlenWillem Passtoors,den oprichter en eersten centraal president vande Nederl. R.K. Volksbond in 't bisdom Haarlem.Zijn verdienste is, dat hij reeds enige jaren vóórRerum Novarum verscheen het initiatief namtot opbouw der katholiek-sociale organisatie inde hoofdstad.Dan volgt de nog niet lang. geleden overledenmedewerker van Passtoors, wijlenJan Smit,die zijn opvolger was als centraal president vande Volksbond.Misschien nog meer dan van Passtoors is vanJan Smit te zeggen, dat hij in de propaganda entoepassing van Rerum Novarum grote verdienstenheeft, omdat hij tot in hoge ouderdom nogaltijd wat men noemt den boer opging om dekatholieke arbeidersbeweging te dienen.Hij bleef een enthousiaste spreker en wist, ofschoonklein van gestalte, met zijn metalen stemgrote vergaderzalen te vullen.Onder de gewilde sprekers — arbeiders vanhuis uit — behoort voorts wijlenA. H. J. Engels,voortgekomen uit de Enschedese textielindustrie,leerling en vurig vereerder van Mgr. Ariëns.Als voorzitter Van de diocesane Werkliedenbondin het Aartsbisdom, als medewerker van prof,Aalberse aan het Centraal Bureau voor deKatholieke Sociale Actie, als oprichter van deBoeren- en Tuindersbond in het bisdom Haarlemenz., heeft Engels voor de propaganda ende toepassing van Rerum Novarum zeer veelgedaan.Onder de leken mag ook wijlenJhr. mr. Ch. Ruys de Beerenbrouckniet worden vergeten.In zijn latere levensperiode werd Ruys welbijna volledig door staatkundige arbeid in beslaggenomen, maar hij wist intussen toch nog leidingte geven aan de oprichting der St. Adelbertus-vereniging,de standsorganisatie voor de„hogere standen".Maar ook op staatkundig gebied werd in onsland onder zijn leiding vruchtbaar gewerkt aande taak die Rerum Novarum aan de staat opdraagt.Vóór die tijd was hij voorzitter van het CentraalBureau voor de Katholieke Sociale Actie,van Sobriëtas en deed hij nog veel meer. Zo washij in 1908 ook lid der commissie van advies aanhet Doorluchtig Episcopaat inzake de reedshierboven aangestipte beslissing van Juni 1908,die zo grote invloed ten goede voor de katholieksocialeorganisaties heeft uitgeoefend.Als we nu van de overledenen nog enkelekopstukken uit de werkgeverswereldherdenken, dan komen ons allereerst twee Amsterdammersvoor de geest, met name de herenJ. B. van Dijk en Ferdinand Wierdels; voorts deTilburger B. T. C. Straeter, de Fries W. Fransenen de heer W. Smulders uit Utrecht. Deze combinatieberust op persoonlijke waardering ensluit niet uit, dat anderen misschien even groteen misschien nog grotere verdiensten hebben.Maar deze 5, zeer verschillend in aanleg en optreden,hebben er in elk geval heel veel toe by-gedragen, om het katholieke deel der Nederlandsewerkgevers in sociale zin op de hoogte vanhun tijd te brengen en daardoor ook indirecteinvloed ten goede uit te oefenen onder de werkgeversin het algemeen.Na een eerbiedige groet aan de overleden pioniers,komen we in het rijk der levenden. Dankunnen we ons niet vergissen, als we er tweenaast elkaar op de voorgrond stellen, met nameprof. P. J. M. Aalberseen Mgr. dr. H. A. Poels, wier namen hoegenaamdgeen toelichting behoeven, want de dragersbehoren tot de meest bekende Nederlanders.Beiden zijn zij door God met grote talententoegerust en beiden hebben het grootste deelvan hun lange leven met die uitzonderlijke gavengewoekerd op het arbeidsveld dat RerumNovarum en Quadragesimo-Anno ons te bewerkengeven.Direct na hen volgt een andere geestelijkleken-combinatie,met nameMgr. J. G. van Schaik en Henri Hermans.Zonder gevaar voor tegenspraak zou hiernagenoeg te herhalen zijn wat boven reeds werdgezegd. Ook deze namen hebben een goede klankdoor geheel ons land.Evenals Aalberse en Poels, zijn ook VanSchaik en Hermans op een leeftijd gekomen,die hen op een langdurig en vruchtbaar levenswerkkan doen terugzien.In ons land zijn zij voor Rerum Novarum enQuadragesimo Anno verdienstelijke wegbereidersgeweest, en hun bijzondere verdienste isbovendien, dat zij in meer dan gewone matehebben bijgedragen tot de vorming van opvolgers,die straks de encyclieken-vlag uit hun vertrouwdehanden kunnen overnemen.Daar zijn er nog méér en dan denken we aanHenk Brouwer en Antoori van Bijen,die in het Utrechtse en in het Bossche dioceeswelhaast een mensenleven lang de leiding onzerwerkliedenbonden in handen hebben gehad. Hetis overbodig te expliceren wat dit voor de propagandaen de toepassing der encyclieken tebetekenen heeft.En zij hebben niet alleen in genoemde diocesengewerkt, maar beiden hun veel-gevraagdekrachten aan de gehele katholieke arbeidersbeweginggeschonken.Waar zullen we eindigen? Een beschouwingals deze is uiteraard nooit volledig, want erzijn nog tal van werkers méér, met evenzeergrote verdiensten op het brede sociale arbeidsveld.Onder hen zijn er die de bijzondere hitte vande huidige dag nog ten volle dragen, en toch al25 en meer dienstjaren achter de rug hebben.Wij denken hier aanA. C. de Bruijn, J. A. Schutteen anderen, waarvan Schutte op 16 Septembervan dit jaar zijn 30-jarige gesalarieerde dienstin onze arbeidersbeweging zal herdenken.Van deze werkers van de huidige dag behoeftechter niets gezegd of in de herinnering te wordenteruggeroepen. Zij staan nog zó in het volledaglicht, dat hun verdiensten hen voor iedereenzichtbaar blijven omgeven.Allen met elkaar, overledenen^ rustenden enactieven, hebben zij, onder vallen en opstaan enmet veel zoeken en tasten, maar onder de zichtbarebijstand en genade van God, aan de voorbeeldigekatholiek-sociale beweging van Nederlandmedegewerkt en daardoor in hoge matebijgedragen tot bewerking van onze vaderlandsebodem, om haar rijp te maken voor de toepassingvan de pauselijke encyclieken.Vooral in het licht van de huidige omstandighedenis hun grote verdienste, dat de socialeomwenteling van het ogenblik ons land niet onvoorbereidvindt, maar integendeel gereed staatmet een organisatorisch vermogen, dat aan denieuwe maatschappelijke vormen inhoud en leidingkan geven.C. J. KUIPER.

Rerum Novarum is tharus 50 Jaar oud; dedaarbij aansluitende encycliek QuadragesimoAnno 10 jaar.Omdat eerstgenoemde encycliek de „grondwet"der sociale orde, en in het bijzonder ookder katholieke arbeidersbeweging is geweest, ishet goed, ook voor hen, die het ook thans nogdoen voorkomen, of onze beweging slechts zouzijn geweest „een getrouwe copie" van ietsanders, dan wel het voorstellen of iets bijzondernieuws wordt gezegd, indien wordt verklaard,dat het kapitaal zich niet boven den levendenmens mag plaatsen; daarom is het goed, datwordt nagegaan, of onze Beweging haar in dezeencycliek gegeven opdracht goed heeft vervuld.De verschijning van beide encyclieken betekende,dat „de vaan werd geheven voor de volkeren".Die vaan is welbewust, met volle overtuiging,met enthousiasme, succesvol door de katholiekearbeidersbeweging gevolgd.Wat was de bedoeling van beide encyclieken,in het bijzonder van Quadragesimo Anno?Negatief: a. het individualistische economischestelsel voor de vierschaar roepen; b. hetwezen van het socialisme onderzoeken; c. dewortel van de hedendaagse maatschappelijkeverwarring blootleggen.Positief: de weg naar een heil brengende vernieuwingwijzen.Negatief: de bestaande sociaal-economischeverhoudingen, waarbinnen de mens geen doel,maar middel is, waarbinnen de massa van hetvolk vergaat van morele en materiële kommer,waarbinnen de door de werkers voortgebrachterijkdommen al te ongelijk zijn verdeeld, dezeverhoudingen werden principieel veroordeeld.Het huidige economische stelsel, dat afschuwelijkis en wreed, dat stelsel, waarbinnen „demensen worden bedorven en verlaagd", dat stelsel,steunende op een massa proletariërs, slachtoffersvan „een despotische economische overheersing",wordt door de encyclieken, door dePausen, zonder voorbehoud, op even scherpe alsafdoende, voor een elk duidelijke wijze verworpen.Maar ook de valse leerstellingen van het socialismewerden afgewezen. Deze leer kon onmogelijkhet ware heil en het geluk van de arbeidersbewerken. Want haar grondslagen warenverwerpelijk.De klassenstrijd, die werd gepredikt, zou demensheid en het sociale lichaam van de maatschappijuiteenrijten en verscheuren in elkaarop leven en dood bekampende groepen. Mensen,die krachtens de natuurlijke orde van zaken ineendracht moesten samenwerken, zouden tegenelkaar worden opgezet, tot grote schade van hetwelzijn van het volk, zowel materieel als ideëel.Ook de andere fundamentele stelling van hetsocialisme, de afschaffing van de privaat-eigendom,kan niet worden aanvaard. Krachtig wordtin Rerum Novarum het natuurlijk karakter van„Toch is het, bij de huidige stand van zaken,juist vraag en aanbod van arbeidskracht, diehet mensdom op de „arbeidsmarkt" in tweepartijen of kampen splitst; en de onenigheidtussen die twee partijen doet de arbeidsmarktals in een slagveld verkeren, waar front tegenfront, heftig wordt gestreden. Dat dit verschrikkelijkeuvel, dat heel de maatschappij naar deafgrond sleurt, zonder uitstel moet wordenweggenomen, is voor eenieder duidelijk."(Pius XI in Quadragesimo Anno).dit recht betoogd, een recht, dat juist ook voorde arbeiders wordt opgeëist, omdat het een middelis om te komen tot grotere zelfstandigheid,basis van de persoonlijke verantwoordelijkheiden voorwaarde voor een juiste ontplooiing vande redelijke natuur van den mens. Niet door afschaffingvan het privaat-bezit, maar door uitbreidingvan dit recht tot allen wordt de opvoeringvan de echte persoonlijke mensenwaardebereikt.Werd zo in Rerum Novarum het instituut vande privaat-eigendom verdedigd, in QuadragesimoAnno wordt tegenover de onrechtvaardige aanmatigingenvan het grootbezit met evenveelklem gewezen op het ware sociale karakter vande eigendom en op de verplichtingen, welke hijmeebrengt.Een derde grond voor verwerping van hetsocialisme was gelegen in het feit, dat dit stelselwas doordrenkt van een heilloos materialisme,dat geheel is ingesteld op tijdelijke stoffelijkebelangen en op aards geluk, dat geen uitzichtkent óp eeuwigheid. Daardoor wordt de geestelijketrek van den met een onsterfelijke ziel begiftigdenmens in hoge mate gekrenkt.In de verwaarlozing van de geboden Gods ende verabsolutering van het aardse goed en hetaardse geluk ligt ook de eigenlijke wortel vande maatschappelijke verwarring. Indien de mensniet meer het levendig besef heeft, dat hij doorden Schepper op aarde is gesteld met een taaken een opdracht, om namelijk zijn vermogens teontwikkelen en te ontplooien tot Zijn eer englorie en om een eeuwige bestemming te bereiken,werpt hij zich met alle kracht en hartstochtop het vergankelijke aardse goed, waarin dannog slechts tijdens zijn kortstondig bestaan zijngeluk gelegen is. Dan ontstaat er een egoïsme,dan staat het eigenbelang voorop en heerst eenzucht naar rijkdom, waarbij ook de zedelijkenormen worden verwaarloosd en de christelijkebroederschapsgedachte en de onderlinge liefdeworden geschonden.De verzwakking van de christelijke geest isdan ook de voornaamste oorzaak van veel ellende.Vandaar dat in beide encyclieken zo dringendwordt gevraagd om geestelijke en zedelijke vernieuwing.Positief: Er moet, aldus concludeert de Pausin Quadragesimo Anno, uit de sociale wijsbegeerte,een nieuwe juridische en sociale ordekomen, waardoor heel het economische levenals in nieuwe vormen gegoten wordt.Absoluut noodzakelijk is, dat het economischleven opnieuw afhankelijk worde van een wezenlijken vruchtbaar leidend beginsel. Dat leidendbeginsel is: sociale rechtvaardigheid en socialeliefde.De staat trekke zich terug van de gebieden,welke ter bewerking kunnen overgelaten wordenaan (bedrijfs) corporaties, bedrijfscorporaties,de welgeordende organen in het lichaamder maatschappij, waarbij de mensen de plaatsenzullen innemen volgens de functie, welke zijverrichten.Deze in Quadragesimo Anno aangegeven grotegedachte van een nieuwe juridische en socialeorde, is na Rerum Novarum een verdere stapnaar het herstel van een gezond maatschappelijkleven. Dat de Paus deze plannen kon ontvouwenis als het ware de vrucht van de door RerumNovarum gewekte en gestimuleerde beweging.Had Rerum Novarum dit effect niet gehad, datde arbeiders door hun organisaties waren gekomentot zelfbewustzijn, volwaardigheid en verantwoordelijkheid,en dat ook in andere kringennieuwe inzichten zich hadden baan gebroken.dan was er weinig kans op slagen geweest enzou de wekroep van Quadragesimo Anno geenweerklank hebben kunnen vinden.Rerum Novarum nam het in het bijzonder opvoor de zaak der arbeiders, die onverdiend ineen ellendige toestand verkeerden. Deze encycliekwees de weg om uit de ellende te komen:de Kerk moest helpen, door op de consequentiesvan de christelijke beginselen te wijzen, de staatzou krachtig ingrijpen door: oorzaken van stakingweg te nemen, de geestelijke en stoffelijkebelangen van de arbeiders te verdedigen, zonodig door in te grijpen in de loonovereenkomst,door te bevorderen, dat ook de massa van hetvolk tot eigendom gerake. Patroons en arbeidersmoesten zich, op godsdienstige grondslag, organiserenen in samenwerking de belangen vanhet volk dienen.Heeft de katholieke arbeidersbeweging voldaanaan haar roeping, aan haar doel, zoals diedoor het hoogste gezag in de Kerk haar isgesteld ?Voor elk, die de historie der Nederlandsesociale en economische verhoudingen als ook dieder Katholieke Arbeidersbeweging kent, is hetglas-helder, dat de bewering: de Katholieke Arbeidersbewegingis een trouwe copié, van devoormalige socialistische, een domheid of erger.Zij kon dat, gegeven roeping en doel, niet zijn.De socialistische beweging was aanvankelijkanti-, later a-godsdienstig; zij aanvaardde deklassenstrijd-gedachte als leidend beginsel bijhaar arbeid. Diametraal tegenovergesteld daaraanwas, naar 's Pausen lering, het standpuntder Katholieke Arbeidersbeweging: de godsdienst,de leer van het Evangelie, dient basis tezijn van heel het maatschappelijk leven, niethaat en strijd kunnen en mogen leidend beginselzijn bij de maatschappelijke opbouw, doch desolidariteit, sociale rechtvaardigheid en socialeliefde.Wat was (en is), gegeven roeping en doel,allereerst de taak der katholieke arbeidersbeweging?Zij moest beginnen het Nederlandse volkduidelijk te maken, dat de toepassing der christelijkebeginselen en hun consequenties, in hetwaarachtig belang van ons volk onontbeerlijkwaren. Daarvoor was • een innerlijk en uiterlijksterke eigen organisatie met „rots-vaste" ledenabsoluut nodig. Die organisatie is er gekomenniet alleen, doch zij heeft zich, ondanks velemoeilijkheden, genandhaafd en uitgebreid. Zijheeft haar leden met ongelooflijk vele middelengeschoold en gestaald in de strijd vóór het goedeen tegen het kwade.Het kwade; dat was voor ons volk en onzearbeiders het socialisme.Het (oude) socialisme heeft, dank zij onze opelk terrein des levens actieve Katholieke Arbeidersbeweging,nooit vat gekregen op onze katholiekewerknemers.Het kwade, dat waren stelsels en systemen,dat waren omstandigheden waarbinnen de mens,de mens met zijn boven-natuurlijke behoeftenten onder ging: stelsel en systemen, die de arbeiders,wier jammerklachten van de aarde opstegenten hemel, een slavenjuk hadden opgelegd.De arbeiders moesten worden ontproletariseerd.Het is de roem der katholieke arbeidersbeweginggedurende heel haar bestaan daaraante hebben gewerkt. Zij deed dat door eigenkracht, door gebruik van eigen middelen (instellingen), zij deed het door overleg, zo nodig doorstrijd, ze deed het door in te werken op dewetgeving, zij deed het door doelbewust en metovertuiging naar een Nieuwe Gemeenschap testreven.Haar ontwikkelingswerk, haar cultuur-verheffendearbeid, in woord en geschrift, in cursussen,vergaderingen, in tal van bladen, boeken, tijdschriften,was er enerzijds op gericht te bevorderen,dat de werkers zich hun waardigheid,

waarde en kracht bewust werden, terwijl anderzijdsslag geleverd werd met allen tegen allen,die zich tegen haar verzetten.De eigen instellingen beoogden eveneens hetgrote doel der bewustwording, doch bovendienwilde onze Beweging de arbeiders, uit eigenkracht, door eigen middelen, door zelf gebrachteoffers, helpen in wat het leven eiste. Daaromwerden in het leven geroepen een eigen levensverzekering,eigen spaarbanken, een eigen arbeidersbankenz. Het in verschuilende vormen doorde arbeiders opgebrachte geld moest veilig teneigen bate worden aangewend; zij pasten ervoor te sparen zó, dat hun eigen geld tegen henen hun streven kon worden gebruikt; zij wildenzélf over hun geld de beschikking hebben; zijwilden het aanwenden om hun grote, door dePausen hun voorgehouden doel, te bereiken.Zij mogen er zijn, onze financiële instellingen;zij deden prachtig werk!De tuberculose deed zich angstwekkend gelden.De katholieke arbeidersbeweging greep in;bouwde, na jaren van harde arbeid, een modelsanatorium,verpleegde duizenden patiënten enverpleegt nu nog dagelijks 450 lijd(st)ers.Het waren immer dezelfde fundamentele overwegingen,die onze Beweging leidden tot instellingvan een Centrale Reiskas, tot de stichtingvan vacantie- en rustoorden, tot bouw van eengemeenschapsoord, tot de oprichting van ziekenfondsen,rechtskundige bureaux, Ontwikkelingscentraleenz. enz.De ontproletarisering van de massa.De toestand van de arbeiders en bedienden,volwaardige mensen, die voor land en volk onontbeerlijkearbeid verrichten, was ergerlijk, debehandeling als mensen en voortbrengers schandelijk.Het is geweest de liefde voor land en volk, hetwas de honger naar sociale rechtvaardigheid enliefde, welke de Beweging er toe bracht strijd tevoeren, harde, felle, lange strijd soms, waarvoorgrote morele en financiële offers moesten wordengebracht. Hoewel zij de strijd principieelverfoeide, was zij gedwongen de staking alsmachtsmiddel te gebruiken. Insiders weten, hoeveelleed het haar deed, indien strijd gevoerdmoest worden tegen personen, die haar na diendente staan, doch die van Rerum Novarum enlater van Quadragesimo Anno niet veel schenenbegrepen te hebben.Men heeft onze Beweging om haar strijd verguisd;men noemde haar enerzijds een „duivelop sokken," terwijl anderzijds met laatdunkendelach werd opgemerkt: de katholieke arbeidersbewegingvoert „klassenstrijd". (Toch pleegdezij in de ogen van de socialisten „verraad" aande zaak van de arbeiders!).Geen van beide zijden heeft haar begrepenof willen begrijpen. Zij streed niet om de strijd;deze was voor haar altijd het allerlaatste middel; doel was: gezonde vrede.Zij heeft immer arbitrage, verplichte arbitragevoorgestaan om staking en uitsluiting te voorkomen,wetende dat staking en uitsluiting, welkede goede verhoudingen vaak voor lange tijd verstoorden,een twee-snijdend zwaard zijn.Gejuicht werd, indien een collectieve arbeidsovereenkomsttot stand kon worden -gebracht,bevochten op hen, die de klassenstrijd prediktenzowel als op hen, die hun hoop hadden gevestigdop het vrije spel der maatschappelijke krachten.Het ging niet, althans: het ging te langzaamzonder daadwerkelijke medewerking van deStaat.De lieden, die onze roep om solidariteit eenschoonschijnende, misleidende leuze noemdenin strijd met de natuur van den mens, behieldenin het sociaal-economisch leven de overhand.De Staat móést ingrijpen; de Staat móést onshelpen.Dat heeft veel moeite gekost. Van de ene kantverzetten zich uit alle macht de invloedrijkestaatsonthouders, terwijl van de andere kantverschillende soorten staatssocialisten trachttente bevorderen, dat de Staat zoveel mogelijk naarzich toe zou halen.De strijd is door ons, die werden geleid enaangevuurd door de encyclieken, glansrijk gewonnen.Wij willen niet de reeksen wettennoemen, die de laatste 40 jaar zijn tot standgekomen, noch er aan herinneren, wat het gekostheeft om ze tot stand te brengen en wieze in hoofdzaak tot stand heeft gebracht.Ons volk kent de zegenrijke werking van deOngevallenwetten, de Invaliditeits- en Ouderdomswet,de ZiektewetOns volk kent de zegenrijke werking van deArbeidswet, de Veiligheidswet, de Woningwet,de wet op het Arbeidscontract, de Bedrijf sradenwet,Kinderbijslagwet enz. enz.Ons volk weet, dat de grondwet zodanig isherzien, dat het mogelijk is aan bedrijfsorganenverordenende bevoegdheid te geven.Bij al dat mooie en grote werk heeft onzeBeweging zich laten leiden door de richtlijnen,welke in Rerum Novarum en QuadragesimoAnno zijn getrokken.Toch is al het genoemde nog betrekkelijk bijzaak,het principieel grote in ons werk was immers:een nieuwe geest, een nieuwe maatschappij.Zonder twijfel: de honderden collectieve contracten,de ree'rs sociale wetten waren een triomfzowel over het individualisme als over de klassenstrijd,doch het allesbeheersende, het fundamentelein de sociale en economische verhoudingen,de „nieuwe geest", alsmede de daarbij passende„nieuwe vormen" (Quadragesimo Anno)bleven achter.Broederschap, kameraadschap, solidariteit,sociale rechtvaardigheid, sociale liefde moetenalle verhoudingen beheersen.Waar Z. H. Paus Pius XI de katholiekeorganisaties vraagt zich te wijden aan hetuitzaaien van de fundamentele beginselenvoor de opbouw van een christelijke socialeorde, daar noemt hij als no. 1:de werkliedenorganisatieEn alsof dat nog niet genoeg was: dePaus wendt zich in een volgende passusalléén en héél speciaal tot „onze dierbarekatholieke arbeiders, jonge en volwassene,die een zeer edele en zware zending hebbenontvangen."Dé directeur moet in den sjouwerman en omgekeerdde sjouwerman moet in den directeureen broeder in Christus, een volwaardig menszien, een mens met zijn natuurlijke en bovennatuurlijkebehoeften.De strijd op de basis van Rerum Novarum enQuadragesimo Anno gevoerd, heeft de invloedvan „het (dode) kapitaal" beperkt, min ofmeer naar de achtergrond gedrukt, ten voordelevan de (levende) arbeid. Doch het ideaal is nogniet bereikt. Wij verheugen ons er van harteover, dat de gebeurtenissen van het laatste jaarhet Nederlandse volk geestelijk aaneen hebbengesmeed; de verhouding tot, de verbondenheidmet de werkgevers (-organisaties) zonder uitzonderinglaat weinig te wensen over; de wil omtot een „Nieuwe Gemeenschap" te komen is stelligaanwezig. De weg waarlangs, de vorm waarin,zijn vooralsnog niet klaar ten gevolge van detoestand, waarin ons volk thans verkeert.Dat we een en ander kunnen getuigen is naaronze vaste overtuiging mede het gevolg van deinvloed, welke van Rerum Novarum en QuadragesimoAnno, allereerst op ons, katholieken, isuitgegaan.Rerum Novarum heeft tot organisatie aangespoord.In het bijzonder ons arbeidende volkheeft aanstonds en gaarne op de oproep gevolggegeven.Wij hebben het „grondig" gedaan; wij hebbeneen over het ganse land verspreide, nationale,diocesane, plaatselijke organisatie uitgebouwd,met straffe, doelbewuste leiding, passend bij demoderne tijd.Naast, of eigenlijk in de organisatie der mannelijkevolwassenen, bouwden wij die der jeugd.Onze „Jonge Werkman" is een model deel onzerBeweging, staande onder leiding en verantwoordingvan jeugdige, enthousiaste, doelbewustejonge strijders. De Jonge Werkman leidt eeneigen leven en is de vormschool der KatholiekeArbeidersbeweging; het kader der bewegingkomt voort uit de J.W.Naast de organisatie van de oudere en van dejongere mannen staat in de Beweging die derarbeidersvrouw en arbeidende vrouwen.Het is bekend, die organisatie is op- weg naarhaar vervolmaking; de vorm, waarin die organisatiegegoten dient te worden, staat, wat onsbetreft, klaar om, alweer nadat normale verhoudingenzijn teruggekeerd, gebruikt te worden.aar roepincj

Het is de Beweging aangenaam, dat zij ditextra nummer van Herstel mocht wijden aan deherdenking van de verschijning van Rerum Novarumen Quadragesimo Anno; wij hadden liever,gelijk het voornemen was, 15 Mei met duizendenin Rome, bij den Paus vertoefd, doch datgaat thans niet.Onze Beweging, in het bijzonder zij, die haarin de loop van 50 jaren leidden, heeft naarbeste weten getracht de opdracht van Leo XIIIen van Pius XI zo goed mogelijk uit te voeren.Onze Beweging, allen, die haar volgden en tothaar behoren, mag, objectief geoordeeld, tevredenzijn.Zijn de Pausen over onze Beweging tevreden?De makers van beide encyclieken zijn bij OnzenLieven Heer. Wel weten we, dat zy herhaaldelijkHun hoge tevredenheid hebben uitgedruktover onze Beweging en haar werk.Zijn beide grote Pausen dood, onze NederlandseBisschoppen leven!fcDie kennen onze Beweging door en door, zijkennen haar door eigen, waarneming, zij kennenhaar ook door Hun geestelijke adviseurs.Zover ons bekend, is het gedurende het bestaander Beweging niet voorgekomen, dat erbotsing ontstaan is tussen geestelijke adviseursen leiding.Zeker, dat komt door de kwaliteit van de betrokken. priesters, die zo precies hun plaats entaak kenden; die het er zo geheele mede eenswaren (en zijn), dat de Beweging geen kerkelijkeorganisatie is, doch dat het een verenigingvan leden betreft, waarin de leken de leidinghebben en de verantwoordelijkheid dragen.Zij zorgen en zien toe, dat er niet gehandeldwordt in strijd met geloof en zeden.Dat het niet tot .conflicten van betekenis gekomenis, is een compliment voor de adviseurs envoor de leden.Indien wij Leo XIII en Pius XI danken voorHun magistrale encyclieken, dan danken wij alsBeweging even hartelijk onze Nederlandse Bisschoppenvoor hetgeen zij gedurende 50 jaarvoor onze Beweging hebben willen zijn. In demoeilijkste en zwaarste ogenblikken van haarbestaan, heeft zij warmte, steun, begrijpen, aanmoediginggevonden bij de Nederlandse Bisschoppen,de Bisschoppen, de oprechtste, warmstedaadwerkelijke vrienden onzer Beweging.Dankt de Beweging de Bisschoppen als hoogstegeestelijke leiders van het land, zij danktnaast hen allen die haar het werken mogelijkhebben gemaakt: geestelijken en leken, katholiekenen niet-katholieken, wel en niet in overheidsdienstgeplaatsten.Ook de niet-katholieken. Het was, in ons gemengdland, voor onze practische arbeid nodig,dat men begrip toonde voor ons bestaan en voorons werk.Dat begrip hééft men getoond. Boven onze lofverheven is hetgeen, in het bijzonder de laatstemaanden, niet-katholieke autoriteiten, niet-katholiekeintellectuelen, directies van grote ondernemingen,niet-katholieke organisaties aanwaarderende belangstelling voor onze katholiekearbeidersbeweging hebben getoond.Dat is heerlijk.Dat is heerlijk Nederlands!Het is een bewijs, dat onze Beweging zich in50 jaar een plaats veroverd heeft in het Nederlandseleven.Het zal voor ons allen een spoorslag zijn omop de ingeslagen weg voort te gaan, gedrevendoor het ongeschreven devies van Rerum Novarumen Quadragesimo Anno:Alles voor het volk.Het volk voor Christus!A. C. DE BRUIJN,Verbondsvoorzitter.Din ereToen, een halve eeuw geleden, de grote Ziener,Paus Leo XIII, de christelijke wereld opriep, omin samenwerking van Kerk, Staat, en eigen organisatie-kracht,de arbeidersstand omhoog tewerken tot een volwaardig en gelijkgerechtigddeel der maatschappelijke samenleving, begrepenook vele katholieken in ons land niet, hoedit met volledige doorwerking van de christelijkebeginselen in een gedesorganiseerde wereld ooitwerkelijkheid zou kunnen worden.Zeer zeker, er was een omhoogstreven van dearbeiders in de Europese landen merkbaar. Het„proletariërs van alle landen, verenigt u" vanKarl Marx weerklonk alom. Sommige „zieners"zagen, en hoorden reeds, in de toekomst eenproletariërs-opmars naderen als het getrappelvan Attila's paarden, die al het bestaande onderde voet zouden lopen.Het Marxisme met zijn klassenstrijd, uitlopendin een arbeidersdictatuur, zou zegevieren,en met het kapitalisme ook het Christendomvernietigen.Maar het Christendom vernietigt men zo maarniet. Die toeleg is nog nooit gelukt, en zal nooitgelukken.Paus Leo XHII plaatste de christelijke leervierkant tegenover de Marxistische, gelijk elkedwaalleer onverbiddelijk de christelijke levensenwereldbeschouwing tegenover zich zal vinden,en vroeg of laat de kracht van den „Koning derWaarheid" zal moeten erkennen.De oude en onvergankelijke leer van het Christendomomtrent de menselijke samenleving iaheel eenvoudig en voor ieder verstand begrijpelijkreeds door den apostel Paulus in een vergelijkinguiteengezet.In een menselijk lichaam, zo is de gedachtengangvan den Apgstel, hebben alle ledematen enalle levensdelen elkaar nodig voor een harmonischen gezond functionneren van het geheel.Is één der ledematen of één levensdeel ziek,dan lijdt daaronder het hele lichaam. Zó is hetook .gesteld in de menselijke samenleving, in hetmaatschappelijk lichaam. Elke noodzakelijke ofnuttige volksgroepering, elke nijvere stand, elkonderdeel van op het volkswelzijn gericht streven,moeten met eigen gezonde functionneringkunnen bijdragen tot welzijn van het geheeLZiekte van onderdelen veroorzaakt lijden endesorganisatie van de volksgemeenschap.Deze natuurlijke waarheid van de christelijkewereldbeschouwing bracht de katholieke Kerkeen halve eeuw geleden bij monde van Christus'Plaatsbekleder met alle scherpte naar voren in• Rerum Novarum. De conditio humana, de natuurlijkegeaardheid van den mens en de mensheid,moet bij alle hervprmingsarbeid altoos geëerbiedigdworden; dit is het fundamentele uitgangspunt,— zo staat er.De arbeidersstand was bij het verschijnen vande encycliek ernstig ziek; achterlijk in ontwik-,keling en welvaart; vooral in de groot-industrieóók godsdienstig in verval. Die arbeidersstandvroeg om genezing en moest worden ingeschakeldin het maatschappelijk geheel als een onmisbaarsamenwerkend, volkomen gelijkgerechtigddeel.Met wonder Godsvertrouwen en trouw aan deleiding van het kerkelijk gezag zijn de Nederlandsekatholieken aan de arbeid gegaan. Doorgestadige godsdienstige verdieping, uitgaandevan een rotsvast geloof; door verstandelijkeontwikkeling en het bijbrengen van alle gewenstesociale kennis; door zelf hulp van allerlei aard;door offervaardigheid tot het bewonderenswaardigetoe; dqpr heel de ordelijke en gestadigeopmars van het katholieke arbeidersleger, werdrespect en vertrouwen afgedwongen van andere,ook niet-katholieke volksgeledingen, endaarmede de erkenning van hun rechtsgelijkheiden volwaardigheid.Nooit stond onze katholieke arbeidersbewegingeen uiteindelijke dictatuur van de gezamenlijkearbeidersklasse voor ogen, zoals de Marxistenbeoogden. Tegen elk soort dictatuur hebbenzij steeds gestreden, hetzij deze dreigde van dezijde van het kapitaal, of van grootwerkgevers.of beroepspolitici, of militairisme, of van wie ofwat ook. Bijgevolg zou ook eigen dictauur gevloekthebben met hun principieel christelijkewereldbeschouwing.In Nederland hebben wij dan ook tenslottebereikt, overeenkomstig de Pauselijke encyclieken,dat grootwerkgevers, boeren, middenstandersen arbeiders, eikaars rechten en belangenerkennend, broederlijk samenwerken in de énevaderlandse volksgemeeenschap.Moge die samenwerking steeds hechter en algemenerworden!Als vrucht van de christelijke levens- en wereldbeschouwing.J. G. VAN SCHAIK,Men leze en herleze vooral nu,ja vooral nu, Rerum Novarumen Quadragesimo Anno IDe katholiekewerknemers,arbeiders en bedienden nemenvooral nu de Ie* van RerumNovarum en QuadragesimoAnno ter harte: men sluitezich onverwijld aan bijdeKatholieke Arbeidersbewegingomnoofje ar

De«BCf inEen poging, de weerslag van Rerum Novarum enQuadragesimo Anno in de Nederlandse wetgeving tebepalen, kan, naar ik meen, het best ondernomenworden, door als uitgangspunt te nemen de stand dierwetgeving bij de verschijning van elk der beide encyclie-*ken. Van daaruit kan dan worden nagegaan of, enzo ja in hoeverre, de algemene ontwikkelingslijn, waarlangsde wetgeving zich nadien heeft voortbewogen,de Pauselijke richtlijnen voorzover deze betreffen detaak van de Staat, benadert.In deze opzet schuilt in zekere zin een moeilijkheid,inzoverre namelijk Quadragesimo Anno voor een belangrijkdeel niet anders is dan een handhaving vanwat Rerum Novarum heeft geleerd — terecht zegtonze Nederlandse commentator op QuadragesimoAnno, dr. Cassianus Hentzen O.F.M., dat de beide documenten„niet te scheiden" zijn. Maar behalve „omde leer van den groten Meester aangaande de socialeen economische vragen te handhaven tegen sommigemoeilijkheden", strekt Quadragesimo Anno ondermeer ook ertoe, om die leer „in bepaalde puntenverder te ontwikkelen" (No. 15). En het is met hetoog hierop — waarbij ik in het bijzonder denk aanhetgeen Quadragesimo Anno schrijft omtrent de bevorderingvan een eendrachtige samenwerking in„bedrijfschappen"' — dat ik de ontwikkeling onzerwetgeving aan de richtlijnen van Quadragesimo Annotoetsen wil.In no. 25 geeft Quadragesimo Anno een samenvattingvan wat Leo XIII niet betrekking tot de Staatstaakstelde: de leer, dat de wereldlijke macht nietenkel en alleen als de bewaakster van recht en ordemoet worden beschouwd, maar dat haar taak veeleeris, met alle kracht te streven naar een zodanige inrichtingen bestuur van de Staat, dat daaruit de welvaartzowel van de gemeenschap als van de individuenvanzelf opbloeie; de leer, dat aan eiken staatsburgeren aan elk gezin afzonderlijk zeer zeker een behoorlijkevrijheid van handelen moet worden gelaten, maaraltijd met inachtneming van het algemeen belang, enzó dat aan niemand daardoor onrecht geschiedt; deleer, dat de regering de gemeenschap en haar ledenheeft te beschermen, en juist bij de verdediging vande rechten der individuen in de eerste plaats haaraandacht moet schenken aan de onvermogenden enonbemiddelden. En dan gaat de Paus voort (No. 26),dat, terwijl eerst na Leo's bazuinstoot de staatsliedenten volle zich bewust zijn geworden van hun plicht enhun volle aandacht hebben geschonken aan het opruimer schaal beoefenen van sociale politiek, Hij„geenszins (wil) ontkennen, dat sommige regeringenreeds vóór de encycliek van Leo XUI tegemoet kwamenaan enige meer dringende behoeften der arbeiders,en het meest schreeuwende onrecht, dat hunwerd aangedaan, onderdrukten".Op Nederland is deze laatste passage van toepassing.Toen op 15 Mei 1891 Rerum Novarum haarzegenrijke invloed begon te doen gelden, kenden wijwe de Kinderwet-Van Houten (1874) en de Arbeidswet-Ruys (1889). Krachtens de eerstgenoemde wet washet verboden, kinderen beneden twaalf jaar in dienstte nemen of te hebben — verbod, dat echter niet toepasselijkwas op huiselijke en persoonlijke dienstennoch op veldarbeid. De Arbeidswet-Ruys bracht, navijftien jaren, enige verbetering in het slecht gehandhaafdeverbod van arbeid door kinderen beneden 12jaar en beperkte voorts de arbeidstijd van vrouwen enjeugdige personen (waaronder werden verstaan personenbeneden 16 jaar) tot elf uur per dag. Dat wasalles.Maar het was toch nog iets méér, dan het bij enkelebeschouwing van de inhoud lijkt.Aan de Kinderwet-Van Houten lag met name noguitdrukkelijk ten grondslag de gedachte van depolitiestaat; de staat, die zich terwille van de bevorderingder maatschappelijke welvaart heeft te onthoudenvan bemoeiing daarmee. Naar de bedoelingvan den voorsteller was het juist een maatregel, omstaatsbemoeiing met het welvaartsstreven te voorkómen.Toen reeds enige jaren tevoren Van Houtende stoot gaf tot afschaffing van het, uit de gedachtenwereldder Franse revolutie stammende, zogenaamdecoalitie verbod — dat in het wezen der zaak was eenstakingsverbod — werd hij bewogen door de overweging,dat men aan het individu de vrijheid moestgeven tot de vorming van een groepsmacht, wildemen aan de „consequentie" van een regelend en handelendstaatsoptreden op het gebied van de arbeidontkomen. Op gelijk plan nu bewoog zich zijn voorsteltot beteugeling van de ergste kinderarbeid. Naar zijnmening moest het Staatsbestuur, tot wiens bevoegdheid„de zorg voor de kinderen, die niet voor zichzelvenkunnen zorgen, behoort uit de aard der zaaken volgens alle rechtstheorieën"(!), ingrijpen ter voorkoming„dat de kinderarbeid de economische toestandvan de maatschappij desorganiseert", dat de volwassenen,de vrijen, door het aanbod van de arbeid deronvrije kinderen, in hun wezenlijke vrijheid zoudenworden belemmerd. En al moet men historisch ookaannemen, dat deze bedoeling van den voorstellerniet door den wetgever is overgenomen — die wetgever,van 1874, beperkte zijn bescherming toch principieeltot het onmondige kind en handhaafde metnadruk het beginsel, dat, zoals Abraham Kuyper hetformuleerde, „ieder geacht mag worden zijn eigenbelang beter voor zichzelf te kunnen beoordelen dande Staat voor hem en dat, indien men eenvoudig eeniedervoor zijn eigen belang laat werken, de natuurlijkeconcordantie van krachten in de maatschappijtot het voor allen meest gewenste resultaat zalleiden".Na vijftien jaren, in 1889, bij de Arbeidswet-Ruyswerd echter, althans door de regering, een geheelandere grens aan de staats bemoeiing getrokken. Alstrekte deze eerste Arbeidswet zich niet verder uitdan tot vrouwen en jeugdige personen, toch betekendedit principieel niet meer een beperking der staatsbemoeiingtot onvrije of z.g. personae miserabiles.„De grenzen der staatsbemoeiing," aldus de ministervan Justitie in de Memorie van Antwoord, „moetenworden uitgebreid in weerwil van een vroeger aangenomenbeginsel, indien veranderde toestanden heteisen". De volwassen mannen bleven nog wel buitende wettelijke bescherming, maar niet uit beginseloverwegingen,doch slechts wijl „alleen noodzakelijkheiddie stap (ook de volwassen mannen onder dewet te brengen) zou kunnen wettigen", en noodzakelijkheid„vooralsnog niet gebleken" was. Zo drong,zy het schuchter en verhuld, de gedachte van de welvaartsstaat,de gedachte dat de staat niet alleen voorrecht en orde heeft te zorgen maar ook een taak heeftmet betrekking tot de bevordering van de welvaartder burgers, reeds in 1889 in de wetgeving door.Deze zelfde gedachte, maar dan niet schuchter enverhuld doch, zoals Pius XI zegt „moedig" en „onverschrokken",is het, welke Leo XIII met betrekkingtot de taak van de Staat heeft vooropgesteld. En Hijonderscheidde daarbij tussen een primaire taak, diede Staat steeds en onder alle omstandigheden toekomt„krachtens eigen onbetwistbaar recht en zonder dathij de verdenking op zich laadt van ongeoorloofdeinmenging" (no. 26), en een subsidiaire taak van deStaat, namelijk wanneer „het algemeen belang of debelangen van de afzonderlijke klassen geschaad zijnof bedreigd worden zó, dat het op geen andere wijze(dan door de Staat) kan hersteld of afgeweerd werden"(no. 28). Het is dezelfde onderscheiding, dieQuadragesimo Anno maakt, wanneer daar naar vorenwordt geschoven (no. 79) „het in de sociale wijsbegeerteallergewichtigste grondbeginsel, waaraanniet te tornen of te wijzigen valt", het grondbeginselder subsidiariteit, krachtens hetwelk een hoger geordendlichaam niet tot zich mag trekken wat kleinerelichamen van ondergeschikte rang zelf kunnen volbrengen— en daarnaast wordt gesteld (no. 80), datdoor nakoming van dit beginsel het staatsgezag„vrijer, krachtdadiger, en met meer succes al diezaken (zal) kunnen behartigen, waarvoor alleen hetstaatsgezag competent is, wijl niemand anders zebehartigen kan: door leiding te geven, toezicht tehouden, door stimulerend of beperkend op te treden".Na de verschijning nu van Rerum Novarum heeftde sociale wetgeving in Nederland een vlucht genomen,die veel sterker gedragen is door de gedachtevan de subsidiaire staatstaak dan door de erkenningvan de primaire taak van de Staat. Eerst in hetlaatste decennium is in meer dan incidentele mate inonze wetgeving doorgebroken de practische erkenningook van een primaire staatstaak op het sociale terrein,een erkenning die theoretisch nog altijd eentamelijk omstreden ding is gebleven. Maar daarvóórheeft zich vanaf het einde der vorige eeuw in steedstoenemende mate een brede arbeidersbeschermingontwikkeld, waarvan de Staat de zorg op zich heeftgenomen bij gebreke van instellingen van het bedrijfslevenzelf, die deze zaken konden regelen. Ook tenonzent is gegroeid, zij het nog niet volgroeid, dat„voorheen geheel onbekende onderdeel van het recht,het arbeidsrecht, dat krachtig opkomt voor de heiligerechten der arbeiders, welke voortvloeien uit hunwaardigheid als mens en als arbeider: leven, gezondheid,krachten, gezin, behuizing, werkplaats, arbeidsloon,veiligheid, kortom alles, wat in verband staatmet het lot der loonarbeiders waarbij volle nadrukvalt op de bescherming van vrouwen en kinderen"(Quadragesimo Anno no. 28).Ik noem de Veiligheidswet 1895, waarbij de bepalingenzijn vastgelegd tot beveiliging van personen,die in fabrieken en werkplaatsen arbeid verrichten,tegen ziekte of ongevallen — in 1934 herzien en uitgebreidtot beveiliging bij de arbeid,in het algemeenen bij het verblijven in fabrieken of werkplaatsen inhet bijzonder. De verscherping en uitbreiding Van debepalingen der Arbeidswet-Ruys ten opzichte vaa

vrouwen en jeugdige personen door de Arbeidswet-Talma van 1911. Verschillende wettelijke regelingen,die ook volwassen mannelijke arbeiders betreffen, metname in bedrijven waar naar objectief criteriumzware arbeid wordt verricht: de Mijnwet 1903 met hetMijnreglement 1906, de Steenhouwerswet 1911, deStuwadoorswet 1914. Dan de Arbeidswet-Aalberse van1919, die, naast het verbod van arbeid door kinderenbeneden veertien jaar en het al dan niet voorwaardelijkeverbod van voor de gezondheid, de zedelijkheiden het leven gevaarlijke arbeid door vrouwen enjeugdige personen beneden 18 jaar, de arbeidstijd vanvolwassen mannelijke arbeiders in ondernemingen beperkt,en wel, zoals de Hoge Raad het eens heeft geformuleerd,„niet alleen om den arbeider voor overmatigevermoeidheid te behoeden, doch ook om hemde vrije beschikking over een voldoende deel van zijntijd te geven, ten behoeve van eigen ontwikkeling enontspanning en in het belangvan zijn gezin"; deze,terecht „revolutionnair"genoemde, wet bestrijktalle ondernemingsarbeid,en is tot heden inge-' voerd voor arbeid infabrieken en werkplaatsen,in broodbakkerijen,in winkels, in kantoren(behoudens enkele uitzonderingen),in apotheken, in koffiehuizen en hotels,in verplegingsinrichtingen en, soms ten dele, voorenkele groepen van arbeiders buiten de genoemdeondernemingen. Een lelijke leemte, waarop in ditkader moet worden gewezen, is het nog steeds ontbrekenvan een landbouwarbeidswet.Behalve deze arbeidersbescherming in engere zin,is opgetrokken ons gebouw van verplichte socialeverzekering. Ook hier heeft een niet onbelangrijke rolgespeeld de overweging, dat eigenlijk op de basis vanvrijwilligheid, met name langs de weg van vrijwilligeverzekering, de nodige voorzieningen tot stand behoordente komen, en dat de Staat slechts subsidiairoptrad, omdat die weg der vrijwilligheid niet of nietvoldoende bewandeld werd. Naar mijn mening zit indeze gedachtengang een fout, wijl vrijwilligheid alsgrondslag van sociale verzekering een miskenning isvan het meest wezenlijke sociale element ervan: deenkeling behoort recht te kunnen doen gelden opde medewerking van althans allen, die tot zijn groepbehoren, want zonder die medewerking is het doel, debestaansmogelijkheid van den arbeider ook wanneerde slechte risico's van het leven hem treffen, niet tebereiken. Wel schuilt er ook in onze staatsbemoeiingmet de sociale verzekering een stuk subsidiariteitstaak,inzoverre namelijk die taak beter kan berustenbij bedrijfs-instituten, maar men zal zich tpch altijdmoeten realiseren, dat de Staat de taak van bevorderingen toezicht, dat deze voorzieningen getroffenworden en de daarmee gepaard gaande verplichtingenaan de betrokken enkelingen worden opgelegd, steedsbehoudt.De sociale verzekering heeft in 1901 haar intredegedaan met de Ongevallenwet, aanvankelijk alleenvoor industriële bedrijven, later, in 1921, uitgebreidtot alle bedrijven, ook handelsbedrijven, met uitzonderingvan landbouw- en zee visserijbedrijven; de werkgeveris krachtens deze regeling aansprakelijk voorde gevolgen van een ongeval, den werkman overkomenin verband met de dienstbetrekking. Daarnaasthebben we de Zee-ongevallenwet 1919 en deLand- en Tuinbouwongevallenwet 1922. Behalve tegenongevallen is de arbeider sedert 1919 voorts verzekerdtegen invaliditeit en ouderdom, en de arbeider in eenonderneming sedert 1930 ook tegen ziekte. De beidewetten onderscheiden zich principieel van de Ongevallenwet:vindt deze haar rechtsgrond in de overweging,dat aan de dienstbetrekking gevaren verbonden zijn,die door het bedrijf behoren te worden gedragen —de Invaliditeitswet en de Ziektewet gaan uit van degedachte, dat de arbeider, die gewerkt heeft zolanghij kan, wegens die prestatie ook moet kunnen levenwanneer hij, getroffen door invaliditeit of ziekte ofwegens het bereiken van zijn levensavond, niet meerwerken kan; dit verschil in uitgangspunt leidt ondermeer ertoe, dat de arbeider voor uitkering krachtensde Ongevallenwet alleen in aanmerking komt, wanneerer verband bestaat tussen het ongeval en dedienstbetrekking, terwijl hij yan de voorzieningen derInvaliditeits- en Ziektewet geniet ongeacht de vraag,of invaliditeit of ziekte hem treffen in verband metde dienstbetrekking. In de categorie der verplichteverzekeringen paraisseert tenslotte sedert l Januarivan dit jaar de Kinderbijslagwet, die de overweging,dat de arbeider moet kunnen leven van zijn loon,heeft uitgebreid tot het gezin, dat ten zijnen laste is.Naast de takken van verplichte verzekering kennenwe tenslotte nog een op de grondslag van vrijwilligheidopgetrokken verzekering: de regeling der werkloosheidsverzekering,krachtens welke de overheidsubsidie geeft ten behoeve van die arbeiders, die zichtegen dit onheil voor zover mogelijk door verzekeringtrachten te dekken. Verplichte werkloosheidsverzekeringheeft het nog niet verder gebracht dan tot v o r -ontwerpen van wet.Ik moge deze beknopte revue van ons arbeidsrechthier onderbreken, om in herinnering te brengen, datRerum Novarum met betrekking tot de taak van destaat niet alleen richtlijnen geeft, die van algemenestrekking zijn, doch daarnaast ook nog enige puntenvan meer belang afzonderlijk behandelt. Zij betreffende bescherming van de eigendom, die „eerste plichtvan de staat" wordt genoemd (no. 30); voorkomingvan het „euvel" der staking door tijdige wegnemingharer oorzaken (no. 31); bescherming van de geestelijkebelangen der arbeiders, waarbij wordt genoemdeen verbod van werken op feestdagen (no. 32); beschermingvan hun lichamelijke en stoffelijke belangentegen overmatige en voor vrouwen en kinderenondeugdelijke arbeid, waarbij van de gezinsarbeidvoor de vrouw wordt gezegd dat deze „het best haarwaardigheid als vrouw beschut en van nature de opvoedingvan de kinderen en het geluk van het gezinbevordert" (no. 33); zo nodig een ingrijpen in de loonovereenkomstwegens het noodzakelijkheidskaraktervan de arbeid; de arbeid is voor den mens noodzakelijk,omdat hij de vrucht er van nodig heeft voor deinstandhouding van zijn leven, zodat het partijen bijhet arbeidscontract niet vrij staat, een ontoereikendloon overeen te komen (no. 34); en tenslotte de bevordering,bij de wettelijke bescherming van heteigendomsrecht, dat ook de grote massa van hetvolk tot eigendom, tot eigen bezit gerake (no. 35).Met één belangrijke uitzondering moet men constateren,dat op elk dezer punten Rerum Novarumin gedegen, zij het zeker niet volkomen, mate weerslagin onze wetgeving heeft gevonden. De genoemdemaatregelen der arbeiderbescherming in engere zinzijn evenzovele voorzieningen ten behoeve van delichamelijke en stoffelijke, en ook van de geestelijkebelangen der arbeiders; wat dit laatste betreft, denkik o.a. aan de bepalingen van verbod van bepaaldesoorten van arbeid voor vrouwen en jeugdige personenop grond van gevaar voor de zedelijkheid, en aande verboden van Zondagsarbeid. Het verloop van hetstakings-euvel ten onzent in de loop der jaren wijstop de steeds toegenomen uitschakeling van de oorzakendaartoe, terwijl de Arbeidsgeschillenwet 1923 methet door haar gecreëerde instituut van den Rijksbemiddelaarniet weinig tot het verder drukken vanhet stakingsverschijnsel het hare heeft bijgedragen;met betrekking tot dit onderwerp mag ook niet onvermeldblijven het thans geldende stakingsverbodmet de daarop aansluitende bevoegdheid van het Collegevan Rijksbemiddelaars om in de loonen en arbeidsvoorwaardenter bescherming van de arbeidersin te grijpen. Wat eerbiediging van het noodzakelijkheidskaraktervan de arbeid bij het looncontractbetreft, zij voorts herinnerd aan onze sociale verzekeringswetten,inzoverre deze waarborgen, dat in debeloning van de arbeid verdisconteerd zit levensmogelijkheidvoor den arbeider, wanneer een bijzonderrisico van het leven hem treft of de groei van zijngezin zijn lasten verzwaart; daarnaast moeten hierworden genoemd de Wet op het arbeidscontract 1907,die betreffende de loonbepaling, de loonbetaling en deloonbesteding de vrije contractswil van partijen aanzekere grenzen bindt, voorts de Huisarbeidswet 1933met haar 'mogelijkheid om van Overheidswege minimumlonenvast te stellen, en de wettelijke bepalingenmet betrekking tot de lonen in de „landbouw" in deruimen crisis-zin van dit woord.Hoogst onvoldoende echter vertoont onze Nederlandsewetgeving een weerslag van Rerum Novarurain de bevordering van het eigen bezit van de massa.Indirect kan men dit bevorderd achten door de socialeverzekeringswetgeving — aan directe maatregelen totaanmoediging van het eigen bezit door de massa kennenwe alleen de Landarbeiderswet, welke beoogt tebevorderen de verkrijgingïoor landarbeiders vanland met woning ineigendom of van losland in pacht. Naast debevordering van de bestaanszekerheidder arbeidersdoor voorkomingvan ongerechtvaardigdontslag (voortbouwendop de geldende ontslag-verordening,zal hier een goede regeling kunnenworden verkregen), is vermeerdering van die bestaanszekerheiddoor bevordering van eigen bezit eendringende eis. „Met alle kracht' en inspanning," zegtQuadragesimo Anno (no. 61), „moet ernaar wordengestreefd, dat tenminste in de toekomst de voortgebrachtegoederenovervloed slechts in billijke verhoudingzich ophope bij hen, die kapitaal bezitten, dochin voldoend ruime mate toestromen aan hen, diearbeid presteren ... opdat zij door spaarzaamheid hunbezit geleidelijk vermeerderen, en, door het verstandigte beheren, lichter en met minder zorg de gezinslastendragen; en opdat zij, bevrijd van de bestaansonzekerheid,zo bij uitstek het lot der proletariërs, niet enkelde wisselvalligheden van het leven kunnen trotseren,maar ook mogen vertrouwen dat na hun dood voorhun nagelaten betrekkingen enigermate gezorgd zalzijn."Wanneer ik uit Quadragesimo Anno mij in het bijzonderbeperk tot hetgeen daar geschreven staat overde bevordering door de Staat van een eendrachtigesamenwerking in bedrijfsschappen, en de wettelijketoestand in ons land bij de uitvaardiging der encycliekop 15 Mei 1931 op het punt dezer grote engrootse gedachte met haar vergelijk, dan treft eenmerkwaardige parallel met wat wij zagen omtrent deverhouding van de stand van zaken in onze wetgevingin 1891 tot de toen verschenen Zendbrief van Leo XIII.Ook hier kan men zeggen, dat wat de Paus moedigen onverschrokken in Quadragesimo Anno leert, in1931 in onze wetgeving schuchter en verheeld wasterug te vinden.In 1927 toch is by de Wet op de collectieve arbeidsovereenkomsteen rechtsregeling ten onzent tot ontwikkelinggebracht, die in beginsel niet op de individuenbetrekking had maar gericht was op het herstelder sociale orde. Zij was, zoals de Memorie vanToelichting het uitdrukte, gegrond op „het beginsel,dat op dit terrein het collectieve moet gaan boven hetindividuele". Zij bracht met zich mede deze • mogelijkheid,dat een werkgever zo goed als 'n arbeider, iedertegen zijn individuele wil, gebonden konden zijn aanloon en arbeidsvoorwaarden, bepaald door de overeenstemmendewil der groepen, waartoe zij uithoofde van hun sociale functie behoren. Daartoe waswel nodig, dat de werkgever ten dage van de afsluitingder collectieve arbeidsovereenkomst lid was vande contracterende organisatie, maar niet dat hij of dearbeiders in zijn onderneming het ook eens waren niethet door die organisatie gesloten contract omtrent delonen en arbeidsvoorwaarden, welke in de betreffendebedrijfstak zouden gelden.Quadragesimo Anno noemt het in no. 81 „het voornaamstedoel, het voornaamste streven van de Staaten alle invloedrijke burgers", om „de strijd der tegenoverelkaar staande „klassen" te doen eindigen, en

een eendrachtige samenwerking in „bedrijfsschappen"tot stand te brengen en te bevorderen". En in no. 83worden die „bedrüfsschappen" omschreven als „weigeordendeorganen in het lichaam der maatschappij,waarby de mensen niet ingedeeld worden volgens deplaats, die zij op de arbeidsmarkt innemen, maarvolgens de functie, die ieder verricht in de maatschappij."In de tien jaren, welke sedert de verschijning vanQuadragesimo Anno verstreken zijn, heeft de NederlandseStaat meer dan één wettelijke bouwsteen aangedragen,waaruit de „bedrijfsschappen" kunnengroeien.Daar is vooreerst de Bedrijfsradenwet-1933 vanminister Verschuur — reeds in voorbereiding toenQuadragesimo Anno verscheen —, waarin lichamen,gevormd op de grondslag van het organisatie-wezenvan werkgevers en van werknemers, zijn geprojecteerdvoor gehele bedrijfstakken voor bedrijf se e n-heden. Door het amendement Hermans-Goseling isterstond in die wet het perspectief geopend naar verderewettelijke regeling, waardoor aan de bedrijfsraadverordenende bevoegdheid zou worden gegeven in hetbelang van het bedrijf.Vervolgens moet hier worden genoemd het sinds1938 in onze Grondwet voorkomende Hoofdstuk V„Van openbare lichamen voor beroep of bedrijf", waarvanhet eerste artikel bepaalt, dat de wet voor bepaaldeberoepen en bedrijven en groepen daarvan,alsmede voor het beroeps- en bedrijfsleven in hetalgemeen, lichamen kan instellen, teneinde regelendop te treden, en dat de samenstelling, inrichting enbevoegdheid dezer lichamen door de wet wordt geregeld.Mede aan de hand van de geschiedenis vandit stukje Grondwetsherziening moet ook in haar totstandkomingworden gezien een bevordering van dehervorming van het gemeenschapsleven van klassenmaatschappijnaar standen-samenleving.In de derde plaats is de wetgever zich zijn primairetaak, om leidend en stimulerend op te treden terverkrijging van een hervorming onzer instellingen,bewust geweest in een vier-tal wetten, welke de mogelijkheidbevatten, om op het initiatief vanuit eenbedrijfstak, door de medewerking van het Overheidsgezag,te komen tot regelingen voor die bepaaldebedrijfstak in zijn geheel, en daardoor de gedachteder bedrijfseenheid, zo nog niet altijd te verwerkelijken,dan toch te bevorderen. Het zijn, in chronologischevolgorde, de Ondernemersovereenkomstenwet1935, de Vestigingswet Kleinbedrijf 1937, de Wetop het algemeen verbindend en onverbindend verklarenvan bepalingen van collectieve arbeidsovereenkomsten1937 en de Bedrijfsvergunningenwet 1938.Uit de vóór-oorlogse tijd zijn tenslotte van betekenisvoor een ontwikkeling in de richting van bedrijfsschappende uitvoeringsregelingen in een aantal onzersociale verzekeringswetten, en wel inzoverre daarinmeer en meer de mogelijkheid is geopend, bedrijfsorganenin te schakelen als dragers en uitvoerdersder sociale verzekering. Ik heb het oog op de, elkaaronderling niet dekkende„bedrijfsverenigingen" in deLand- en Tuinbouwongevallenwet, de Ziektewet en deKinderbijslagwet.In de jongste tfód schrijdt de Overheidsbemoeiingmet de organisatie van het bedrijfsleven voort. Vande regelingen van meer algemene strekking noem ikvoor de landbouw het Voedselvoorzieningsbesluit;voor het industriële- en handelsleven, wat de economischezijde daarvan betreft, het Besluit organisatiebedrijfsleven 1940; en wat aangaat de sociale zijde vanhet bedrijfsleven, de Verordening op de totstandkomingvan regelingen in zake lonen, salarissen enandere arbeidsvoorwaarden. Of en in hoeverre dezeontwikkeling gaat in de richting van bedrijfsschappen,is, in verband met de veelal nog vage contourendezer regelingen en de veelal nog open vraag van dewijze harer invoering, in het bestek van dit artikelniet na te gaan; belangstellenden moge ik verwijzennaar „Studiën" van Maart en April 1.1., waarin ik,althans met betrekking tot de twee laatstgenoemdemaatregelen, deze vraag aan een noodzakelijkerwijzemeer gedetailleerde beschouwing heb onderworpen.ROMME.„Dit alles heeft Onze Voorganger niet min ofmeer aangeduid, maar het luide en openlijkverkondigd, en thans willen Wij het in ditschrijven nog eens krachtig inscherpen; wantwordt niet krachtig en zonder uitstel de uitvoeringvan deze dingen ter hand genomen, danbehoeft niemand zich in te beelden, dat deopenbare orde, de vrede en de rust in de menselijkesamenleving nog met succes te verdedigenzijn tegen de machten der revolutie."(Pius XI in Quadragesimo Anno).De betekenis van Rerum Novarum en Quadragesimo Anno:voor nu enW HL het niet bewust meegeleefd heeft, kanzich thans, na vijftig jaren, met geen mogelijkheidvoorstellen, hoe diep en wijd de indrukwas, zowel bij niet-katholieken als bij katholieken,welke gemaakt werd door de lütvaardigingop 15 Mei 1891 van de encycliek RerumNovarum.Lange jaren had men, zowel met bange alsmet blijde verwachtingen, gewacht op het ogenblik,dat de Paus van Rome zijn gezaghebbendwoord zou spreken over het brandend arbeidersvraagstuk.Men voelde de tijd rijpen. Steedsfeller was de twist opgestoken tussen voorstandersen tegenstanders van staatsbemoeiing,tussen de aanhangers van de patriarchalepatroonsidee en die van de nieuwe vakverenigingsgedachte.Men kreet elkaar uit enerzijdsvoor socialisten, anderzijds voor liberalen, beiderzijdsten onrechte.Eindelijk, na lange en veelzijdige voorbereiding,verscheen de encycliek.Roma locuta.Onberekenbaar groot is de invloed, welke dezeencycliek heeft gehad op het lot der arbeiders.Vooral naar twee kanten had zij uitwerking:zij baande de weg voor de arbeidswetgeving enzij bereidde de opgang voor de vakorganisatie.Wanneer wij thans, na een halve eeuw, terugzienop wat in beide opzichten werd bereikt,en wanneer wij het lot der arbeiders beschouwenvóór het verschijnen dezer encycliek en thans,dan beseffen wij met grote dankbaarheid, hoeontzaglijk groot de invloed is geweest, doorLeo XIII uitgeoefend.Zijn gezagvol woord was geweest allereersteen slotwoord: hij besliste de strijdpunten. Maartevens was het een voorwoord: hij baande deweg voor een nieuwe tijd.Zo heeft Rerum Novarum gebracht zowel dehedendaagse arbeidswetgeving, als de opkomsten bloei der vakbeweging. Maar, zij het indirect,zij bracht meer: door de zuivere christelijkebeginselen vast te stellen, bracht zij een veranderingin veler mentaliteit. Die beginselenvonden toepassing niet alleen ten aanzien vanhet arbeidersvraagstuk, maar ook ten aanzienvan het landbouw- en het middenstandsvraagstuk.Bovendien, wat de Paus geleerd had overhet verenigingswezen der arbeiders, bleek devruchtbare kiem te bevatten voor een veelbreder uitwerking daarvan op velerlei gebied.Zijn heenwijzen naar het gildewezen der Middeleeuwendeed de corporatieve gedachte herleven.Steeds meer ook ging men beseffen, dat diezelfdebeginselen, welke Leo XIII in hoofdzaakop de voorgrond had gesteld als grondslagenvoor de oplossing van het arbeidersvraagstuk,ook toepassing konden en moesten vinden nietslechts op het sociale terrein, maar ook op economischgebied. Men ging begrijpen, dat het arbeidersvraagstukniet op zich zelf stond, maareen onderdeel was van een veel groter, van eenalgemeen maatschappelijk vraagstuk. Men ginginzien, dat de grondfout in de hedendaagsesamenleving was de doorwerking op sociaal,economisch en staatkundig gebied van het individualisme,door de Renaissance gebracht vooralop het gebied van het recht, door de Reformatieop dat van de godsdienst, door de Revolutie opdat van het sociaal-economisch leven en vervolgensook op staatkundig terrein. Men leerde hetSocialisme zien als een, zij het verkeerde, reactietegen het liberale individualisme, maar zagterecht, hoe alom de tweevoudige — immersvoorzowel individuele als sociale — natuur des mensenreageerde op alle gebied zowel tegenover datindividualisme als tegenover dat socialisme.Maar evenals voor 1891, zo ontstond ookthans strijd. Niet immer ging de reactie in dezuivere richting, nu eens al te eenzijdig slechtsde nadruk leggende op bepaalde zijden van hetzo gecompliceerde grote en algemene vraagstuk,dan weer door te veel op het sociale te letten,aan de waarachtige persoonlijkheidsidee te kortdoende, en zo sturende in de richting van eenverwerpelijk communisme of een evenzeer teverwerpen staatssocialisme of staatskapitalisme.En wederom was het Rome, dat sprak.Paus Pius XI vaardigde, precies veertig jarenna het verschijnen van de encycliek RerumNovarum, zijn grote encycliek QuadragesimoAnno uit.Zij scheen slechts te zijn een herdenkingsencycliek,bij gelegenheid van het veert ; gjarigjubilé van de uitvaardiging der encycliek vanLeo XIII Rerum Novarum.Maar in werkelijkheid was zij er een verduidelijkingvan en een uitbreiding.Een verduidelijking omtrent verschillende onderdelen,die in het verloop van tijd tot meningsverschillenhadden aanleiding gegeven, zo bijv.over de private eigendom.Een uitbreiding, omdat zij niet enkel het arbeidersvraagstuk,maar het gehele maatschappelijkevraagstuk behandelde. „Over de toestandder arbeiders" handelde Rerum Novarum. MaarQuadragesimo Anno overziet een veel breederterrein, zij handelt „over het herstel der maatschappelijkeorde en haar vervolmaking volgensde wet des Evangelies".Zo was Rerum Novarum de encycliek over dearbeiderswetgeving en het verenigingswezen derarbeiders. Quadragesimo Anno werd de encycliekover de sociale hervorming, over de wederorganisatieder maatschappij op cultureel, sociaalen economisch gebied.Rerum Novarum veroordeelde de practischetoepassing van het liberale individualisme op depositie der arbeiders. Quadragesimo Anno gaatveel verder, en verpordeelt de practische toepassingvan het liberale individualisme op het gehelemaatschappelijke terrein.Wij weten het uit de sociale geschiedenis derlaatste halve eeuw, dat Rerum Novarum eendiepgaande invloed heeft gehad op de toestandder arbeiders. Wij mogen verwachten, dat QuadragesimoAnno een nog veel breder invloed zalhebben op het gehele maatschappelijke leven.Hoever die invloed practisch zal gaan, hangtaf van de toekomstige omstandigheden en vande invloed, die in de verschillende landen de katholiekenop de staatkundige, sociale en economischeontwikkeling zullen kunnen uitoefenen.Om die invloed te kunnen uitoefenen zullenzij allereerst zich ten volle bewust moeten tonenvan de verre draagwijdte dezer encycliek entevens zich moeten realiseren, hoe de verhevenbeginselen, in die encycliek geleraard, in practijkkunnen en moeten worden gebracht. Maar vervolgensook zullen zij er naar moeten streven,

dat wat deze encycliek leert, tot gemeengoed temaken ook van hen, die den Paus niet als zichtbaarHoofd der Kerk erkennen, doch wier hulpen medewerking noodzakelijk zal zijn, om watzij leert in levenspraktijk om te zetten.De Nederlandse katholieken viel de eer tebeurt, daar zij in Mei 1931 in plechtige audiëntiedoor Z.H. Paus Pius XI ontvangen werden, uitZijn mond te mogen vernemen, dat in geen landde leer van Rerum Novarum zo goed was beringvan 15 April 1940, na lange voorbereidingeen concept-redactie van een Beginselverklaringopgesteld in zes punten.^ Zij luiden als volgt:1. De actie „Naar de Nieuwe Gemeenschap"wil een maatschappelijke samenleving, diegebouwd is op de grondslagen van de christelijkelevens- en wereldbeschouwing en diegekenmerkt wordt door de daadwerkelijke5. Voor de verwezenlijking van deze gedachtenis het noodzakelijk:a. de mentaliteit, de zeden en gewoontenvan het volk in christelijke geest te hervormen;b. openbare lichamen te vormen, die de be-' drijfs- en beroepsaangelegenheden van alle betrokkenenzelfstandig regelen, binnen de grenzendoor het staatsgezag gesteld;c. door wetgeving en bestuur de strevingender burgers positief te richten op het zedelijktoekomstgrepen en zo trouw was gevolgd en in dadenverwezenlijkt, als in Nederland.Reeds in Juli 1938 besloot het R. K. Werkliedenverbondtot het voeren van een groots opgezette,intensieve actie gedurende drie jarenmet het doel, Nederland te stuwen naar hetmaatschappelijk ideaal, door Paus Pius XI degehele wereld voorgehouden in zijn zendbriefQuadragesimo Anno. Bedoeld werd het voerenvan een weloverwogen, systematische actie, omhet Nederlandse volk een christelijke visie bijte brengen op de maatschappelijke verhoudingen,om het besef te doen doordringen, dat demaatschappelijke noden een gevolg zijn van deloochening der christelijke beginselen. Hiermoest geen specifiek rooms ideaal gesteld worden,maar een ideaal, dat aanvaardbaar wasvoor allen, die ervan overtuigd zijn, dat alleende beginselen van sociale rechtvaardigheid ensociale liefde, onderlinge verdraagzaamheid eneensgezinde samenwerking ons volk kunnen leidennaar een betere toekomst.OIn de pers en door de radio werd allereersthet voeren dezer actie voorbereid. Het doorluchtigEpiscopaat betuigde er zijn instemmingmee: „Wij hopen en vertrouwen, dat al Onzegeestelijken en leken hun medewerking zullenverlenen aan de heropbouw van de maatschappijop christelijke grondslag en smeken Godszegen af over dit nobel en noodzakelijk streven."(Schrijven van 12 November 1938).Op Woensdag 30 November 1938 werd te Amsterdamde grote initiatief-vergadering gehouden,waarin geheel het georganiseerd katholiekNederland vertegenwoordigd was.Maar reeds bij de opening dier vergaderingstelde de voorzitter, A. C. de Bnaijn, de te voerenactie aanstonds in het ruime kader, toen hijzeide:„De katholieken gevoelen zich één met hetgehele volk van Nederland; zij willen in nauwesamenwerking met het gehele volk streven naarhetgeen dat volk zo gelukkig mogelijk maakt.„Is het de bedoeling, dat ten aanzien van demaatschappelijke hervorming iets specifiekrooms wordt nagestreefd?„Ook dat is niet het geval. Het is ook nietnodig; in elke mensenziel werken krachten,welke op een goed doel gericht zijn„Het zijn die niet te miskennen krachten, welkeons volk de betere toekomst, de nieuwe gemeenschapbrengen kunnen. Daarom isolerenwij ons niet bij het streven naar dat doel; wijgaan gaarne gezamenlijk in de gemeenschappelijkerichting."Reeds half December 1938 was het AlgemeneComité gevormd en hield het te Utrecht zijneerste bijeenkomst. Maar aanstonds bleek ook,hoe zwaar en veelzijdig de arbeid moest zijn,welke men ondernomen had. Naast het AlgemeneComité kwam een Werkcomité, en daarnevenseen studiecommissie.Deze studiecommissie heeft in haar vergadebeoefeningvan de sociale rechtvaardigheid ende christelijke naastenliefde en door de krachtdadigebevordering van het recht, de vrede ende welvaart van alle burgers.Zij erkent de zelfstandige waarde van demenselijke persoonlijkheid, eerbiedigt de rechtenvan het gezin en van de staat en verlangt opgrond daarvan, dat alle wetten en instellingende rechten van de persoon, het gezin en destaat steeds zullen beschermen en met elkanderin overeenstemming zullen brengen.Zij aanvaardt de door de grondwet gewaarborgdevrijheid van godsdienst en kerk, dochverlangt dat het staatsgezag overeenkomstighet christelijk karakter van ons volk de godsdienstig-zedelijkebelangen der gemeenschap inhet algemeen beschermt en bevordert.2. De actie „Naar de Nieuwe Gemeenschap"wordt gevoerd door de katholieke organisatiesin Nederland, die zich hiertoe in een AlgemeenComité verenigd hebben met volledig behoud vaneigen zelfstandigheid en eigen taak.De bestaande verschillen in levens- enwereldbeschouwing eerbiedigend, richt de actiezich echter ook tot alle Nederlanders, die hetchristelijk karakter van ons volk erkennen; zijis bereid met hun organisaties besprekingen tevoeren over de hervorming van onze maatschappelijkesamenleving en over de middelenom daartoe te komen.3. De actie „Naar de Nieuwe Gemeenschap"is een nationale actie, die haar doelstelling trachtte verwezenlijken binnen de grenzen van hetKoninkrijk der Nederlanden in Europa en deoverzeese gebieden.Zij acht het echter noodzakelijk, dat ook anderevolkeren naar dezelfde beginselen handelen,en verklaart zich bereid met gelijkgerichtebewegingen in het buitenland voeling te houden.4. De inhoud van de nieuwe gemeenschapsgedachtekan in grote lijnen aldus omschrevenworden:a. op zedelijk gebied: het behoud of herstelvan de objectieve normen van zedelijkheid enrecht, welke berusten op de in God gegrondvestenatuurwet;b. op cultureel gebied: het herstel van hetverband tussen de gemeenschap en haar cultureleleiders, teneinde de cultuur in al haaruitingen en vormen tot een levensbezit te makenvan alle groepen der bevolking;c. op sociaal en economisch gebied: de ophet algemeen welzijn gerichte ordening van hetvoortbrengings- en verdelingsproces;d. op staatkundig gebied: de hervormingvan het staatsbestel op zodanige wijze, datenerzijds een deel van de huidige staatsbemoeiingenovergedragen kan worden op dedaartoe aangewezen organen van het maatschappelijkleven, en dat anderzijds bij de staatsinrichtingzelf met deze organen rekeninggehouden kan worden;e. op internationaal gebied: de medewerkingaan een internationale orde, die, gebaseerd oprechtsbeginselen, de levensbelangen van iederyolk eerbiedigt en bevordert.en maatschappelijk welzijn van het gehele volk.6. Het is de taak van de actie „Naar deNieuwe Gemeenschap" om, met het oog gerichtop de economische en sociale ontwikkeling, deconcrete mogelijkheden te bestuderen van deboven geschetste gedachten.Ten opzichte van direct-bereikbare resultaten,die op het terrein liggen van de aangeslotenorganisaties, oefent de actie een stimulerendeen dienende functie uit.Er ligt iets providentiëels in het optreden envoeren van deze actie „Naar de Nieuwe Gemeenschap",in 1938 aangevangen, waardoorlangs de weg van pers en radio de geestenwerden voorbereid voor de grote anti-liberalesociale hervorming, voor welke Paus Pius XIin Quadragesimo Anno de kruistocht hadgepredikt.Kon men toen nog denken aan een geleidelijkeontwikkeling, aan een stelselmatige voorbereiding,om de geesten rijp te maken voor hetverlaten van de liberaal-individualistische wegen,om de grote heirweg in te slaan naarde nieuwe ordening, het wereldgebeuren heefteensklaps de volken als een lawine overstroomden ze vlak voor de nieuwe tijd geplaatst.Na deze jaren van voorbereiding staan wijthans, vrijwel plotseling, voor een zodanige kenteringin de mentaliteit der volken — ook van'ons eigen Nederlandse volk —, dat de tijdenrijp schijnen te zijn geworden, om over te gaantot de praktijk-wording van de grote beginselenen algemene richtlijnen, in de encycliek QuadragesimoAnno geformuleerd en aangegeven.Zullen de volken naar deze stem thans luisteren,en zo ervoor behoed worden, dat zij, dedwaalweg van het liberale individualisme thanswillende verlaten, op andere doolwegen verdwalen?Laten wij bidden:„God, Gij hebt de waardigheid van de menselijkenatuur op wonderbare wijze geschapen ennog wonderbaarder hersteld: geef, dat wij dewaardigheid van al onze medemensen mogenerkennen en met hen erin slagen de ontredderdesamenleving in Christus te herstellen en op degrondslagen van rechtvaardigheid en liefde deNieuwe Gemeenschap op te bouwen. Amen."AALBERSE.„'t Is volkomen waar, dat een proletariërsbestaanlang niet hetzelfde is als pauperisme;maar het feit alleen van die onafzienbare drommenproletariërs naast een kleine kring vanonmetelijk-rijken, is dat niet het meest onweerlegbarebewijs, dat de rijkdommen, die onze tijdvan „industrialisme" zo overvloedig heeftvoortgebracht, volstrekt niet behoorlijk verdeeldzijn, en aan de verschillende klassen dermaatschappij in allesbehalve juiste verhoudingzijn ten goede, gekomen?"(Pius XI In Quadragesimo Anno).