servals eindelijk in de savanne - Vrienden van Blijdorp

Vriendennieuws3/2009Servals 6 Klipdassen 12 Stellers 18

Vissend katje - foto: Peter van Nordee v e n b i j p r a t e nBeste Vriendinnen en Vrienden,i n h o u dVriendennieuws 3/2009Even bijpraten 2Nieuws uit Blijdorp 3Servals eindelijk in de Savanne! 6Het gaat dan toch gebeuren: Op zondag 20 december aanstaande openen we het servalverblijf!De winterlezing verhuist daarom eenmalig naar de derde zondag vandecember. Het heeft even geduurd… Maar met dit nieuwe verblijf vervolmaken we denieuwe savanne. U krijgt alvast een voorproefje in dit nummer.Als we zomer 2010 ook nog de nieuwe volière voor gieren, maraboes en hoornravengaan openen dan hebben we als Vrienden flink bijgedragen aan de ontwikkeling vanhet Afrika-continent in Blijdorp: gorilla’s, okapi’s, servals en gieren. Een applaus voor uzelf!U kunt uzelf ook feliciteren met de opbrengst van de extra acceptgiro voor het nieuwegierenverblijf die ingesloten was bij het vorige nummer. U heeft ongeveer € 15000,-extra overgemaakt. Daarmee is de realisatie van het verblijf weer een stukje dichterbij.Dat is toch onze belangrijkste taak: Blijdorp ondersteunen via de financiering vanmoderne, diervriendelijke verblijven.Heeft u al genoten van de nieuwe savanne? Leuk toch, die combinatie van giraffen enkoedoes. Monique van Leeuwen geeft u in dit nummer wat meer achtergrondinformatieover de groene kant van het verhaal. We blijven nog even op de savanne.Theo van de Velde beschrijft op geheel eigen wijze het wel en wee van de klipdassen inhet savannehuis. Ik ben benieuwd of u de twee dominante mannetjes herkent. U moetin ieder geval moeite doen om de bewoners van het savannehuis te ontdekken die TrixVermeulen aan u voorstelt.Verder blikken we terug op de Vriendenreizen naar Krefeld en Zwitserland. Weer tweehoogtepunten in het aanbod van reisbureau Vrienden van Blijdorp. Jan Breedijk is weermet twee van zijn leerlingen naar Blijdorp geweest. Dit keer bekeken ze zeeschildpaddenin het Oceanium.Nog niet zo lang geleden hebben we de volière voor Steller zeearenden geopend. In hetvorige nummer stond nog een korte impressie van de openingshandeling. Vlak voordatwe gingen openen kwamen we tot de ontdekking dat we in Vriendennieuws nog helemaalgeen aandacht hadden besteed aan deze magnifieke vogels! In dit nummer maaktAngeline Peters dat helemaal goed.Botanisch Blijdorp: De Savanne 8Insecteneters aan dekrokodillenrivier 10Klipdassen 12Zonnen in Zürich 14Ik wens u veel leesplezier.Marcel Kreuger,Voorzitter.Koud Bloed: Zeeschildpadden 16Hoe is het gesteld met de Stellers? 18Verslag Vriendenreis Zoo Krefeld 20Lijn 13: Jimmy 22Opening verblijf servals 22Mutaties in de Diergaarde 23Achterpagina:AgendaColofonHeeft u nog guldens?Wie?komt onspromotieteamversterken?Heeft u een dagje over,kunt u 1 + 1 bij elkaar tellen en leukmet klanten omgaan?Kom dan ons promotieteamversterken.2 | Vriendennieuws 3 | 2009Voor inlichtingen kunt u bellen naar: 010-4663682.Een briefje is ook welkom: H. Gerritse, Sourystraat 1d,3039 SR Rotterdam.

Blijdorpn i e u w sTekst: Gerda NijssenWelkom - foto: Koos van LeeuwenIn deze rubriek vindt u eensamenvatting van de gebeurtenissenvan de afgelopen periode.Mocht u iets missen of specifiekeinformatie behoeven, stuur onseen mail en we gaan op zoek.Opvang voor verstotelingMet de opvang van een verstoten kind uitFrankfurt steekt Blijdorp zijn nek behoorlijkuit. Wie durft het om een gorillajongvan een onbekende moeder bij een zilverrugte plaatsen? Het is een gok, maar deenige overlevingkans voor deze verstoteling.In Frankfurt werd hij door de nieuwgearriveerde zilverrug niet gewenst. Hijwas zijn leven daar niet zeker. Er werddriftig rond gebeld door de verzorgers vanFrankfurt. Ook Rotterdam ontving eentelefoontje. Bokito staat bekend als eengoedige, zorgzame, waakzame vader, dieook Thomas, niet zijn eigen jong, geaccepteerdheeft. Zal hij ook dit jong van eenandere man een plekje gunnen binnenzijn familiegroep? Het is nog gissen, maareen andere kans heeft deze Nasibu niet.Tot nog toe gaat het redelijk. Iedere dagkomen ze even met elkaar in contact.Thomas is degene die de boel uitdaagt.Nasibu heeft niet geleerd hoe daarmeeom te gaan. Thirza en Adira, de jongedochters van Tamani en Aya kunnen datprima. Maar deze peuter van amper tweejaar heeft de plaagstoten van een ouderebroer nog niet leren pareren. De tweepeuters die een paar maanden ouder zijnmochten deze zondag met de kleine spelen.Dat gaat wel wat wild. Adira is deboel aardig aan het uitdagen. Onze tweejarigepeuter ziet er gehavend uit. Hijmist plukken haar en heeft een beetwondop zijn rug. Daar krijgt hij antibioticumvoor. Wij hopen dat het gaat lukken. Deverzorgers doen er alles aan om dezemoeilijke klus te klaren ten faveure vandeze verstoteling die geen andere kansheeft om groot te groeien tot een mooiezilverrug.Koedoes ontmoeten giraffenEen ander spannend moment was de openingvan de deuren van onze ui. De giraffengingen aarzelend naar buiten en deeerste ontmoeting met nabije buren dekoedoes vond plaats. De stier kan met z’nhorens grote schade veroorzaken bij eenjonge giraf en vader Fehari kan, om zijnjong te beschermen met die machtige envooral krachtige hoeven een genadestootuitdelen aan een koedoe. Men wilde tochwel erg graag oefenen. Voor het oog vanalle camera’s een aanvaring tussen denieuwe buren, daar keek niemand naaruit.Het ging best goed. Er werd wat aanelkaar gesnuffeld. Hoe ruikt zo’n girafdoor de neus van een jonge koedoe? Degiraffen schrokken nogal van de nieuwegrote ruimte met stromend water engrote keien. Tijdens de stortbui schoten zeschielijk terug in hun nieuwe onderkomen.Ze presteerden het om toch de stenenafscheiding te trotseren om van deverleidelijke blaadjes te snoepen die ophet koedoeterrein groeien. De koedoesvinden het gras van de buren veel lekkerderdan hun eigen gras. Dus die lopengeregeld heen weer.Dus de volgende dag, met alle camera’s inde aanslag en een gastvrije burgervader,werd het feest. Met een druk op de knopdeed de burgemeester de deuren open enkonden de dames en heren giraffen sierlijknaar buiten stappen. De savanne is opeen haar na klaar. Nu nog het verblijf voorde hyena’s helemaal in orde en dan is desavanne een feit. Bezoekers genieten alVriendennieuws 3 | 2009 | 3

Victoria Amazonica - foto: Gerda Nijssenvolop van het lopen door en klimmen inde baobab. De boom is een waar kunstwerkgeworden. De bedoeling is dat ookhet perk van de mohrgazellen erbijbetrokken wordt. Maar eerst deze dierenmaar eens aan elkaar laten wennen.KrokodillenrivierDat schildpadden eieren leggen, wist iknatuurlijk wel. Maar dat ik een keer getuigemocht zijn van het leggen van huneieren vond ik toch wel bijzonder. De sporenschildpaddengraven geregeld eengroot gat in hun grond. Vervolgens hangenze met hun achterlijf boven het gaten laten daar hun eieren in vallen. Eenhele natuurlijk manier die mogelijkgemaakt is door het ontwerp van dit verblijf.De kleiwand om de nesten in te bouwenvoor de karmijnrode bijeneters is ookbedacht door de biologen. Helaas is dewand door de vogels afgekeurd. Ze gevende voorkeur aan het nestelen in de plantenbakkenboven de krokodillen. Jammer,want zo is er slecht zicht op en kunnenwe niet mee leven met de geboortes vande kuikens.De pantserkrokodillen komen een beetjebeter in zicht. Direct na hun verhuizinguit de Rivièrahal bleven ze achterin in hetwater. Onzichtbaar dus voor het publiek.Heel langzaam verandert dat en komenze langzaam maar zeker ook in het voorstegedeelte van hun riante bassin.Vogels, veel vogelsIn de Rivièrahal is met veel minder kabaaleen geheel vernieuwde plek getoverdvoor vogels. Daar waar de krokodillen veledecennia huisden, is een paradijsje ontstaanvan prachtige planten. Chapeaubotanische afdeling! De Europese bijenetershebben samen met grijze bananenetersen groene toerako’s de ruimtegekregen om vrij rond te vliegen. Het iseven zoeken geblazen, maar ze zittenmeestal hoog op de takken. Het is demoeite waard om even te zoeken. De grijzebananeneters had ik nog niet eerder inBlijdorp gezien. Het is ook een toerakosoort.Ze hebben een mooie zilvergrijzebuik en een forse gele snavel. Deze vogelskunnen nogal wat lawaai maken, ze roependan heel hard cow-cow-cow, of ietsvergelijkbaars. Ik ben benieuwd waar debijeneters hun nestholtes gaan maken.Is er een wandje van klei dat daarvoor inaanmerking komt?Eindelijk hebben de kuiforopendola’s (ookwel zwarte oropendola’s genoemd) in deVictoriaserre een jong voortgebracht. Hetzijn bijzonder gevoelige vogels. Deze nieuweplek, tegenover de toekans, is beternaar hun zin dan hun vorige onderkomenin het Oceanium tegenover het Caribischterras. Daar is het van broeden niet gekomen.De huidige plek is rustiger en biedtde vogels meer gelegenheid om zichterug te trekken van kijkers. Er werdenweer nesten gevlochten op de takken vande boom achterin het verblijf. Dat resulteerdedus in een lang verwacht jong.Hopelijk volgen er meer.De Victoriaserre is grondig aangepakt.Leek het eerder meer op een vrolijk oerwoud,tegenwoordig schijnt de zon weervoluit door de ramen, is de grote vijverweer volop te bewonderen en zijn de pilarendie het dak ondersteunen ontdaanvan al het klimmende gebladerte. Redenom tijdens een van de zomeravonden tepronken met de Victoria Amazonica. Deplant had wel liefst drie mooie knoppenen supergrote bladeren waar ook kinderenvan zo’n 6 tot 7 jaar met gemak opkunnen staan. Dat is dan ook massaal uitgeprobeerdtot groot vermaak van en personeelen bezoekers. De groene oropendola’s, u weet mijn lievelingsvogels methun groene pak met gele snavel en brutaleduikvluchten, scheerden lekker laagover dit alles heen.De toekans hebben voor veel nakomelin-4 | Vriendennieuws 3 | 2009

gen gezorgd dit jaar. In de maanden junien juli zijn er maar liefst elf, dat is tenminstede stand op 24 juli, uit het ei gekropen.De verzorgers hebben het er maar drukmee. Zij moeten namelijk 5 keer per daggevoederd worden en dat allemaal stukvoor stuk met de hand. Het is een koddiggezicht die kale nekjes die uit zo’n bakjebengelen. De jongen zijn bijzondergewenst. Het Europese stamboek teltmomenteel slechts een stuk of 90 toco’s.In Rotterdam huisvesten we 21 vogels (10volwassen vogels en 11 jongen). Dat iseen groot deel dus van het totale bestandin Europa. Met de nieuwe aanwinst kaner weer uitgewisseld worden met anderedierentuinen.Aziatische geboortesDe Visaya wrattenzwijnen hebben dit jaareen jong geworpen. Evenals onze Europesewilde zwijnen hebben de jongen eenpak aan van lichte en donkere bruine strepen.Het jong kwam op 25 mei ter wereld.Moeder Derna zorgt er goed voor. VaderYhigo wijkt niet van hun zijden. Ze liggengeregeld lekker in het zonnetje in hunmodderpoeltje.Verderop hebben de vissende katten ookdit jaar voor nakomelingen gezorgd. Na deontdekking van de worp is de kater inallerijl naar buiten gebonjourd. Hij verdraagtdat jonge spul maar slecht. Moederkan de drie kleine kittens uitstekendalleen grootbrengen. Vorig jaar is dat metde andere vier ook prima gelukt. De worpfoto: Peter van Nordevan vorig jaar is ondertussen uitgezwermdover andere dierentuinen enaldaar dankbaar in ontvangst genomen.KinderboerderijHet terrein van de kinderboerderij is vernieuwden een stuk groter geworden. Degeiten hebben er een stuk bij gekregen. Erzijn Nubische (die met de lange oren) endwerggeiten om te aaien. Nieuw is dat ernu ook hangbuikzwijnen zijn om mee teknuffelen. Altijd een mooi plaatje die aarzelendehandjes van de kleine bezoekersen de geiten die zich maar al te graaglaten betasten. Ook handig dat er weereen nieuw toiletblok pal naast de boerderijbij gekomen is en je kunt er ook nogsteeds lekker je dorst lessen met koelwater.Bass rockHet aantal papegaaiduikers was geslonkentot slechts 5 stuks. Gelukkig zijn er ditjaar vier jongen geboren. Zoals het er naaruitziet, lukt het de ouders om ze groot tebrengen. Dat brengt de stand weer opnegen exemplaren. Dat begint weerergens op te lijken.Van een kritische lezer kregen we eenmailbericht over diens twijfel aan de juistheidvan de benaming roodpootpatrijszoals die in het eerste nummer van 2009vermeld is. Ik ben er ingedoken en komtot de volgende conclusie. De juiste Latijnsenaam is Alectoris rufa (niet ruta).De naam roodpootpatrijs is een te snellevertaling van de Engelse benaming redleggedpartridge. De Nederlandse benamingis rode patrijs. Mijn foto is wellichtwat onduidelijk waardoor de getekendeborst niet goed te zien is (kenmerkendvoor deze patrijs). Mijn dank aan de lezerdie mij deze correctie doet plaatsen. Derode patrijs vindt u in de weidevogelvolière.Meestal scharrelen ze in het groennaast de spoorbaan. Dit jaar was een zeervruchtbaar broedseizoen. Er zijn maarliefst 17 jongen geboren. Ze zijn niet ergschuw. Dus je struikelt er als het wareover.Met dank aan:n i e u w sJong Visayazwijn - foto: Gerda NijssenVriendennieuws 3 | 2009 | 5

Tekst: Angeline Peters en Alex SchoutenSERVALS EINDELIJK IN DE SAVANNEHet Savanne-biotoop in Diergaarde Blijdorp heeft bijna zijn definitieveinvulling. De giraffen zijn inmiddels verhuisd naar hun futuristischvormgegeven onderkomen. In het najaar zal het verblijf voor dehyena’s gereed zijn en “last but not least” voor het eind van het jaarmoet ook het nieuwe verblijf voor de servals en franjeapen gereedzijn. Nu horen wij Vrienden die al wat langer lid zijn denken: nieuwverblijf voor de servals en franjeapen? Daar hebben de Vrienden tochin 2004 een bijdrage voor gedaan? Wordt dat verblijf nu pas gebouwd?Hieronder vindt u het antwoord op de vraag waarom dit allemaal zolang heeft geduurd.foto: Peter van NordeHoe het begonDe plannen van Blijdorp voor de inrichtingvan het Savanne-biotoop dateren uithet begin van deze eeuw. Het Savannebiotoopmoest onderdeel van Afrika vormen.Uiteraard mochten zebra’s, giraffenen antilopen niet ontbreken, maar Blijdorpwilde ook een verblijf voor katachtigenvan de savanne. Deze katachtigemoest niet al te veel ruimte of ingewikkeldeverblijven eisen, dus cheetahs enluipaarden vielen af. Nu had Blijdorp al dekleinere servals in de collectie. Dus dekeus was snel gemaakt. Er zou, ongeveerop de plek van het oude verblijf, eennieuw verblijf voor de servals komen,gecombineerd met een verblijf voor defranjeapen. De Vrienden wilden dezeplannen graag steunen en reserveerdenin 2004 in totaal € 45.000 voor de bouwkostenvan dit verblijf.Eerste ontwerpNu de financiering rond was, kon begonnenworden met het maken van de plannen.Al snel ontstond er een ontwerpwaarin de binnenverblijven van zowel deservals als franjeapen de vorm van Afrikaansehutjes kregen. Er zou een uitkijktorengebouwd worden, zodat de bezoekervanaf die toren uitzicht zou hebbenover het hele Afrika-continent in de Diergaarde.De afrastering zou zo wordenweggewerkt dat het net zou lijken of hetverblijf van de servals overloopt in desavanne met zebra’s en struisvogels.Echter, dit stukje van de Diergaarde ligtnet in het oorspronkelijke ontwerp van de6 | Vriendennieuws 3 | 2009

dierentuin door architect Van Ravesteynen behoort dus tot het beschermdegemeentemonument. Dit betekent datelke aanpassing goedgekeurd moet wordendoor de welstands- en monumentencommissievan de gemeente. En daar lagnu net een probleem. In het Van Ravesteynontwerp had dit gedeelte van detuin een open karakter met ruime dierenweidesen geen gebouwen. Hoge, opvallendeAfrikaanse hutten en een uitkijktorenpasten dus totaal niet in dit beeld enhet ontwerp werd daarom afgekeurd.Tweede ontwerp…..Het ontwerpteam kon dus terug naar detekentafel. In 2005 resulteerde dit in eenaangepast ontwerp met veel glaswerk inhet binnenverblijf. Door het gebruik vanglas en de aanleg van een kunstmatigeheuvel zou het gebouw minder zichtbaarzijn en zo meer passen in de lijn van hetVan Ravesteyn ontwerp. Echter na berekeningvan de kosten van dit ontwerp bleekdit niet meer in het beschikbare budgette passen. Extra geld vrijmaken lag niet inde mogelijkheden. Dat betekende dus dathet ontwerpteam voor de derde keer aande slag kon.Drie maal is scheepsrechtIn het derde en definitieve ontwerp(impressie bovenaan pagina 6) wordt hetbinnenverblijf aan de zijde van de zebrasavanneaan het oog ontrokken doorstruiken en bomen. Hierdoor lijkt hetgroene en open karakter van het VanRavesteyn ontwerp behouden. Aan depubliekskant krijgt het binnenverblijf deuitstraling van een “kopje”: steenformatiesbekend uit Zuid-Afrika. Bezoekerskunnen via ramen in het binnenverblijfkijken.Tegen de tijd dat dit ontwerp gereedkwam, was het aanvragen van toestemmingbij de welstands- en monumentencommissiesnog iets ingewikkeldergeworden. Het Van Ravensteyngedeeltevan de tuin is sinds 2008 ook als rijksmonumenterkend. Maar gelukkig waren inde loop van 2008 de benodigde vergunningenbinnen en kon er echt gebouwdgaan worden. Om tegemoet te komenaan de gestegen kosten hebben de Vriendenin 2008 nog eens € 60.000 beschikbaargesteld.Ruimte voor de servalsDe vraag is nu of het definitieve ontwerpnog steeds voldoet aan het PVE (programmavan eisen) zoals dat al in 2001 voor deservals is opgesteld. Gelukkig is dat voorhet grootste deel het geval. Het grote binnenverblijfis iets kleiner dan oorspronkelijkgewenst, maar door de inrichting zullende dieren vaker buiten kunnen zijn.Zolang er geen jongen zijn, kunnen hetmannetje en vrouwtje prima bij elkaar zitten.Maar zodra er jongen geboren wordenzal pa moeten verhuizen naar eenapart binnen- en buitenverblijf waar hijniet zichtbaar is voor het publiek. Hetvrouwtje met jongen blijft dan wel in hetzicht. Daarnaast is er ook nog een separatieruimte.Het gedeelte voor de servals zal striktgescheiden zijn van de franjeapen. Dusniet alleen de buitenverblijven, maar juistook de binnenverblijven en verzorgersruimte.Ook de verzorging van de dierenzal strikt gescheiden worden tussen deroofdieren- en primatenpost. Dit is metname uit hygiënische overwegingengedaan. Op deze manier kan er geenbesmetting optreden tussen het rauwevlees dat de servals krijgen en het plantaardigedieet van de franjeapen. Maarmisschien is het ook wel omdat apenverzorgerskatachtigen vinden stinken enroofdierverzorgers apen maar smeerpoetsenvinden…Nog even geduld…..Met het afbreken van het oude servalverblijfis het servalstelletje destijds verhuisdnaar de kattenrotonde. In de loop van detijd zijn beide dieren echter door ouderdomoverleden.Maar inmiddels zijn er een nieuw vrouwtjeuit de dierentuin van Opole in Polen eneen nieuw mannetje uit Tsjechië gearriveerd.Beide dieren lopen nog steeds in dekattenrotonde rond.Zolang ze daar zitten is het niet de bedoelingdat er jongen komen, vanwege hetruimtegebrek. Volgens planning gaan wehet nieuwe verblijf op 20 december openen.En wie weet zijn er volgend voorjaaral kleine servals te bewonderen.Met dank aan: René Reusen en Martin van Wees (Diergaarde Blijdorp)foto: Peter van NordeVriendennieuws 3 | 2009 | 7

Baobab in wording - foto: Koos van LeeuwenB O T A N I S C H B L I J D O R P Tekst: Monique van Leeuwen-MaatDE SAVANNEMet de opening van de savanne heeft Blijdorp er een fraai, nieuw bio-Met de opening van de savanne heeft Blijdorp er een fraai nieuw biotoop bij. Wie regelmatig in de Diergaarde komt, heeft het hele proceskunnen volgen. De bouw van het Savannehuis, de aanleg van de vlonderen de baobab in wording. Wie had kunnen denken dat het metalenstaketsel zo’n fraaie boom zou worden?Ik had het voorrecht om bij de openingaanwezig te mogen zijn. Tijdens het officiëlegedeelte waren er toespraken doordirecteur Marc Damen en burgemeesterAboutaleb. Maar ook werd een convenantondertekend tussen de gemeente Rotterdamen FSC Nederland. FSC (Forest StewartshipCouncil) is een internationaleorganisatie die verantwoord bosbeheerstimuleert. Door ondertekening van hetconvenant verklaart de gemeente dat zijbij nieuwbouw en renovatie gebruik zalmaken van FSC-gecertificeerd hout.Blijdorp ging de gemeente voor door hetconvenant op 8 juli te ondertekenen.De Diergaarde heeft natuurbehoud enduurzaamheid hoog in het vaandel staan.Het nieuwe savannehuis is een duurzaamgebouw waarbij zowel in de materiaalkeuzeals in energievoorziening sterkrekening is gehouden met het milieu.Na de toespraken en ondertekening vanhet convenant was het moment van deopening aangebroken. Voorzien van eensafarihoed met takken erop ter camouflage,zodat de giraffen niet te erg zoudenschrikken, liepen de genodigden over dehouten brug richting baobab. De burgemeesteropende de deuren van hetSavannehuis met een druk op de knop.Het duurde heel even, maar toen kwamende dieren in beweging. Als een groep balletdansersliepen de gracieuze giraffenvanuit de coulissen het toneel op. Eenadembenemend gezicht. Omdat je hoogstaat, heb je een ander zicht op de dierendan op hun voormalige perk. De koedoesliepen ook nog buiten. Zij kunnen over dekeien naar het giraffenperk, omgekeerdlukt dat de giraffen niet. Het mooistemoment was een ontmoeting tussen eenvan de giraffen en een koedoe. Heel langzaamstaken ze hun neus naar voren totze elkaar raakten. Voorzichtig werd ereven gesnuffeld. De giraf gaf de koedoeeen lik over zijn oor, alsof hij hem wildeverwelkomen, keerde zich rustig om enschreed statig terug naar de andere giraffen.De opening was een feit.Nog niet af….Het giraffenhuis en het perk voor de koedoeszijn gereed, maar het savannegebiedis nog niet af. Aan de andere kant van debaobab wordt nog gewerkt aan het nieuweperk voor de hyena’s. En ook in botanischopzicht moet er nog het een enander gebeuren. Maar er zijn al veelmooie planten te ontdekken, ook al moetenze nog uitgroeien. Als u begint bij hetSamburu dorp, maken we een wandelingrichting het Henri Martinhuis om te ontdekkenwelke botanische schoonheden unu al kunt vinden. Voor zover mogelijkstaan er planten die in het continent Afrikavoorkomen. Omdat het niet altijdmogelijk is om in ons klimaat te overleven,wordt ook gebruik gemaakt vanzogenaamde ‘look alikes’. Dat zijn bomenen struiken die lijken op sommige Afrikaansesoorten, bijvoorbeeld door hunkleine blaadjes, maar hun oorsprongeigenlijk ergens anders vinden.VrouwentongenIn het perk bij het Samburu dorp staanonder andere Sanseveria’s, Albizia’s enLobelia’s. De Latijnse namen zeggen wellichtniet zoveel, maar de Sanseveria’skent u ongetwijfeld als vrouwentongen,de kamerplant die in de jaren ’50 en ’60 ingeen enkele huiskamer ontbrak. Het8 | Vriendennieuws 3 | 2009

Ontdekboom - foto: Koos van LeeuwenSophora prostata ‘Little Baby’ - foto: Juul van Damgeslacht Sanseveria kent vele soorten, nietalleen met lange, platte bladeren maarook met dikke, ronde bladeren. De kleurvan de bladeren varieert van diep groentot zachtgeel met spikkels en strepen inallerlei kleuren. Het geslacht Albizia kentook meerdere soorten. Het zijn snel groeiendebomen met fijn, geveerd blad die lijkenop Acacia’s. De kleine bloemen staanin grote bundels bij elkaar. Opvallend isdat hun meeldraden erg lang zijn. Bij deAlbizia lebbeck lijken ze door hun lengteen roomwitte kleur zelfs op een poederdons.Na de bloei vormt de boom langepeulen met zaden die in de winter aan deboom blijven hangen. De ingedroogdezaden maken dan een ratelend geluid. Hetgrappige is dat deze boom in het Engels‘woman’s tongue’ heet vanwege die langepeulen en het geluid dat ze maken; hetzou op een snerpende vrouwenstem lijken…WestboogHet pad dat langs de Savanne loopt, heetde Westboog en maakt onderdeel uit vanhet oorspronkelijke Van Ravensteyn ontwerp.Omdat de Diergaarde een monumentis, moet het oorspronkelijke ontwerpzoveel mogelijk intact blijven. Hetheeft het nodige overleg en denkwerkgekost om de Savanne te kunnen aanleggenen toch de Westboog te behouden,zodat ook de monumentencommissie zicherin kon vinden. Het pad houdt weliswaarop bij de savanne, maar het loopt door alseen droge rivierbedding in het giraffen- enkoedoeverblijf. De bedding van keien looptdoor naar de andere kant, waar het pad bijhet Henri Martinhuis weer verder gaat.De Westboog heette vroeger onder demedewerkers het Populierenlaantje,omdat langs dit hele pad populieren stonden.Bij de Savanne hebben de populierenplaats gemaakt voor Sophora japonica.Hoewel deze van oorsprong niet uit Afrikaafkomstig is, is hij een goede plaatsvervangeromdat veel Afrikaanse bomen niettegen ons klimaat bestand zijn. Ook bijhet Henri Martinhuis is deze boom aangeplant,zodat de populierenlaan in ditgedeelte is geworden tot de Sophoralaan.Zo blijft de Westboog zoveel mogelijkbehouden.Rond de UiHet Savannehuis is zo fraai, dat je bijnazou vergeten om naar de beplanting erbijte kijken. Voor het gebouw staan enkeleRobinia’s die afkomstig zijn van het Oceanium.Daar hebben ze plaats moetenmaken voor de aanleg van een stationnetjevoor de Blijdorp Boemel. Maar debomen zijn niet verloren gegaan: met eenboomverplantmachine zijn ze uitgegravenen naar het Savannehuis gebracht. Doorzijn fijne, geveerde bladeren lijkt de Robiniaop de Acacia en draagt zo bij aan eenAfrikaanse uitstraling. Diverse vlinderstruiken(Buddleja) zorgen voor kleur in dezomer. Buddleja´s komen oorspronkelijkook in Afrika voor. Bij het Savannehuisstaan niet alleen vlinderstruiken metpaarse bloemen, maar ook geelbloeiendesoorten zoals Buddleja globosa en Buddlejax weyeriana. Maar er zijn veel meerAfrikaanse bloemplanten te vinden zoalsAgapanthus, oftewel Afrikaanse lelie metzijn bloemen in opvallend blauwe tinten.Staande op de vlonder ter hoogte van hetSamburudorp kunt u ze vinden door overde reling te kijken aan de kant van hetgebouw. Nu moet u nog in de diepteturen maar als de planten wat groter worden,zullen ze beslist voor een feest vankleur zorgen.BijzonderhedenOm alle soorten te beschrijven zou ik aantwee pagina´s lang niet genoeg hebben.Enkele bijzonderheden wil ik u echter nietonthouden. In bovengenoemd perk staanveel bloemdragende planten. Vroeger hadde Diergaarde fraai aangelegde borders enperken met eenjarigen. Omdat dit nietmeer past in de huidige biotopentuin, zijndeze verdwenen. Maar door deze Afrikaansebloemplanten te gebruiken, krijgenwe een beeld van de plantengroei in Afrikaen kunnen we kennis maken met enkelefraaie soorten. Zo is er Argyrocyticusbattandieri geplant, een struik met zacht >Vriendennieuws 3 | 2009 | 9

INSECTENETERS AANDE KROKODILLENRIVIERTekst: Trix VermeulenHibiscus trionum - foto: Juul van Damgrijsgroen blad en gele bloemen die sterknaar ananas geuren. Hibiscus trionumlijkt niet op de struikhibiscus zoals wij diekennen, maar is meer een kruidachtigeplant met zachtgele bloemen met eendonker hart. Een opvallend struikje isSophora prostata ‘Little Baby’, die met zijnhoekige, zigzaggende takjes met minusculeblaadjes de aandacht trekt.Voor een plantenliefhebber valt er heelveel te ontdekken, zo hangend over deleuning aan weerskanten van het Savannehuis.De baobab is dan wel namaak maar het iswel heel erg mooi gedaan! Heeft u al vanhet uitzicht over de savanne genoten,door tot bovenin te klimmen?En dan al die diertjes die erin zitten, voorkinderen een ware ontdekkingsreis! Aande baobab is een artikel gewijd in Vriendennieuwsnummer 2 uit 2008.ToekomstmuziekHet Savannegebied is nog niet af. Erwordt nog gewerkt aan het verblijf voorde hyena´s. Maar ook het servalverblijf,een reeds lang lopend Vriendenproject,staat nog op de nominatie om gebouwdte worden. Dus ook de botanische afdelingheeft, met de aankleding van dezeverblijven, nog werk voor de boeg. Ookvoor het verblijf van de giraffen en koedoeszijn nog plannen. De droge rivierbeddingvan keien oogt nu nog wat kaal,maar zal in de toekomst hier en daar eenpol Afrikaans gras krijgen of een pol vuurpijlen(Kniphofia), met hun lange stelenmet vurige bloemetjes. Dit eerste jaarwordt het onkruid bestreden dat nu nogtussen de rotsen en keien omhoog komt.Inmiddels worden in de kassen achter deschermen de Afrikaanse grassen en botanischeKniphofia’s opgekweekt, zodatdeze volgende jaar hun plekje in hetSavannegebied kunnen veroveren. Desavanne zal dus nog meer een Afrikaanseuitstraling gaan krijgen; dat wordt genietenmet al die fraaie planten!Schildpadden en spitsmuizen? Egels en edelzangers? Je komt ze allemaaltegen tijdens een wandeling door het gebouw van de krokodillenrivier.Daar wonen een aantal grappige insecteneters: de olifantspitsmuizenen de langooregels. Misschien moet je net even iets langerblijven staan om deze diertjes ook echt te zien, maar dan blijf jeook zeker wat langer hangen om ze te bewonderen. Ze hebben een bijzonderuiterlijk en vooral de spitsmuizen zijn beweeglijk en ze springenals de beste!De insecteneters vormen een aparte ordeonder de zoogdieren. Hun naam dankenze aan hun dieet dat vooral uit insectenbestaat. Het is niet zo dat deze dierenalleen insecten eten, net zoals het niet zois dat het de enige dieren zijn waar insectenop het menu staan. De orde vaninsecteneters bestaat uit zes families:- Egels en spitsratten- Mollen en desmans- Spitsmuizen- Solenodons- Tenrecs- Gouden mollen en otterspitsmuizenDe eerste drie families komen verspreidover de hele wereld voor, de laatste driemaar op sommige plaatsen. Deze zesfamilies worden weer onderverdeeld in365 soorten! De bekendste in Nederlandzijn de egel en de spitsmuis.Insecteneters zijn kleine zoogdieren dievooral 's nachts actief zijn. Hun lichaamsbouwhangt af van de soort en hunmanier van leven, maar de meeste hebbenkleine oren en ogen en een goed ontwikkeldesnuit. Prooi vinden ze makkelijkdoor hun uitstekende reukvermogen.Egels vertrouwen hierbij ook op hungehoor. En van spitsmuizen wordtgedacht dat ze gebruik maken van echolocatie.Dat wil zeggen dat ze zelf geluiduitstoten en de echo's met hun gehoorweer opvangen. Hierdoor kunnen ze zichzelflokaliseren en de vorm en plaats vanobjecten bepalen.De insecteneters worden gezien als eenerg oorspronkelijke groep binnen de zoogdieren,omdat ze veel kenmerken hebbendie hun vroegste voorouders ook hadden.Het soort vacht loopt uiteen. Zo kennenwe allemaal de vele stekels van de egel ener zijn ook soorten die een vacht hebbenmet slechts hier en daar een stekel, zoalsde gestreepte tenrec. De haaregel heeftjuist weer lange, zachte haren, terwijl demol een dikke en heel korte vacht heeft.Die zorgt ervoor dat hij zich gemakkelijkonder de grond kan voortbewegen, zowelvoor- als achteruit.WoestijnegelDe egels worden onderverdeeld in driegroepen: woestijnegels, langooregels engewone egels. De woestijnegels zijn kleinerdan de andere soorten. In Blijdorpwonen vier Abessijnse woestijnegels. Zelijken erg op de egels die we in Nederlandzien, maar ze zijn een stuk kleiner en hebbenveel langere, spitse oren. Hun orensteken boven de pennen uit en zijn ont-Spitsmuis - foto: Fred van TielMet dank aan:Melitta van Bracht(Diergaarde Blijdorp)10 | Vriendennieuws 3 | 2009

wikkeld om gemakkelijk warmte af tekunnen geven.De egels krijgen in de dierentuin een ontbijtvan geweekte hondenbrokken enmager gehakt, aangevuld met een vitamine-en mineralenmengsel. Het dinerbestaat uit slakken, wasmaden, krekels,sprinkhanen en meelwormen. Per dageten ze ongeveer een derde van huneigen lichaamsgewicht. Vooralsnog zijn zeniet vaak te zien. Het zijn schemerdierendie overdag vooral slapen. Tot nu toe hebbenze zich nog niet aangepast aan hetritme van de Diergaarde. Ook al wordenze overdag gevoerd, na het eten piepen zedirect weer hun hol in.OlifantspitsmuizenOlifantspitsmuizen of springspitsmuizenzijn kleine bodembewoners met groteachterpoten en een lange snuit. De snuitis heel beweeglijk en lijkt een beetje opeen kleine slurf. Deze dieren komen in hetwild alleen in Afrika voor. Ze wonen daarin verschillende leefgebieden. In rotsachtigegebieden, woestijnen, graslanden entropisch regenwoud. Wel hebben ze eenvast territorium waarin meerdere parenleven. Gezamenlijk verdedigen ze het territoriumtegen ongenode gasten. Vaakleggen ze paden aan tussen hun hol en deplekken waar ze naar voedsel zoeken.Deze paden dienen in geval van nood ookals vluchtroutes. Ze zijn vooral overdagactief, maar als het erg heet is ook 'snachts. Als rustplaats zoeken ze bestaandeholen of kuilen, omdat ze zelf nietgoed kunnen graven.Er bestaan in totaal vijftien soorten vandeze spitsmuizen. De soort die in Blijdorpzit, wordt kleinoorolifantspitsmuisgenoemd. Een hele naam voor zo'n kleinbeestje! Ook andere soorten hebbenindrukwekkende namen, zoals de Rosseolifantspitsmuis, de Geelstuitolifantspitsmuisen de Kaapse rotsolifantspitsmuis.Springspitsmuizen kennen twee manierenvan voortbewegen, een langzame eneen snelle. Bij de langzame lopen ze opalle vier de poten en bij de snelle gebruikenze alleen de achterpoten om grotesprongen te maken. Als ze rennen, makenze een trommelachtig geluid.Ze jagen vooral op mieren en kevers, maareten ook vaak vruchten en zaden. Groteresoorten eten ook slakken.Afrikasavanne in BlijdorpHoe komen deze dieren in Blijdorpterecht? Het ontwerpteam komt met hetidee om ook kleine dieren te laten zien inde Afrikasavanne. Bij de keuze van dezedieren is het belangrijk dat ze overdagactief zijn, zodat het publiek ze ook echtkan zien. Er is gekozen voor de olifantspitsmuizenen de woestijnegels. Dekeuze voor de egels was vooral ook leuk,omdat de stekelvarkens ook in de Afrikasavannezitten. Iedereen zou dus goed hetverschil kunnen zien tussen een egel eneen stekelvarken. Maar ja, dan moeten deegels zich wel laten zien natuurlijk!Als de keuze voor de dieren gemaakt is,wordt er gekeken uit welke dierentuinende dieren gehaald kunnen worden. Hetontwerpteam gaat aan de slag met hetontwerpen van het verblijf. Zo'n verblijfmoet voldoen aan bepaalde voorwaarden.Voor de spitsmuizen zijn dit hoogteverschil,warmtelampen en schuilgelegenheden.Zowel de spitsmuizen als de egels bewonenhet verblijf niet alleen. De spitsmuizenhebben gezelschap van schildpadden,in het verblijf van de egels vliegen edelzangersrond. Van beide soorten zijn ervier dieren naar Blijdorp gekomen.Olifantspitsmuizen worden niet erg oud,in het wild worden weinig dieren ouderdan een jaar of twee. In gevangenschapligt de levensverwachting wel iets hoger,maar ze worden nog steeds niet oud. Ditbetekent ook dat, om de dieren te hebbenen te houden, het belangrijk is dat detwee paartjes snel voor nageslacht zorgen.Spitsmuizen hebben een redelijklange draagtijd en ze krijgen hooguit driekeer per jaar jongen. Dit is bij gewonemuizen wel anders. Ook de jongen verschillenveel van de gewone muizen. Dejongen van de springspitsmuis wordenniet als kale, blinde, roze wormpjes geboren.Ze zijn juist al best groot, behaard engoed ontwikkeld, helemaal af dus. Dezoogtijd is erg kort, slechts twee tot drieweken. Na vijf tot acht weken zijn de jongenzelf geslachtsrijp. Hopelijk zijn demini-uitvoeringen van de olifantspitsmuizensnel te zien in Blijdorp.SnelverteerdersSpitsmuizen zijn insecteneters die hunvoedsel snel verteren. Dit houdt in dat zemeerdere keren per dag vers voedselmoeten krijgen. Eigenlijk moeten ze constantkunnen eten. Maar het zijn ook teredieren. Bij muizen bijvoorbeeld, kan ereen bakje eten worden neergezet en daarLangooregel - foto: Peter van NordeOlifantspitsmuis - foto: Peter van NordeLangooregel - foto: Rob Doolaardeten ze de hele dag van. De spitsmuizenmoeten meerdere keren per dag versvoedsel aangeleverd krijgen, zoals krekelsen sprinkhanen. Dat er vaak en veel voedselgegeven moet worden, maakt dezedieren best dure kostgangers!Met dank aan: Martin van Wees (Diergaarde Blijdorp)Vriendennieuws 3 | 2009 | 11

KLIPDASSENTekst: Theo van de Velde Foto’s: Rob DoolaardWat worden ze toch snel groot hè? Ze zag hoe haar zoontje in het kaleboompje klom. Nu kan je wel weer roepen dat ‘ie uit moet kijken, dat‘tie toch geen boomklipdas is… Maar helpt dat? Ze had het nog nietgedacht of ze zag Fransje naar een veel te dun takje klimmen. Dekatachtige schrille gil was bewijs van haar gelijk. Hij viel van de tak,stuiterde op zijn rug tegen een rots en kwam onzacht in het zandterecht. Of dat niet genoeg was schoot van onder een rots de buurmantevoorschijn.Voordat de schildpadden van de schrikbekomen waren –eigenlijk nog voordat zeüberhaupt er aan dachten te gaan schrikken-, had een mannetje uit het andereterritorium zijn tanden in de nek vanFransje gezet, dat zou hem leren…Nu zijn die tanden niet niks, want klipdassenhebben twee snijtanden net als eenknaagdier, maar dan met driehoekigepunten in plaats van rechte beitels.Hij zette zijn tanden in zijn dikke vel netboven de geurklier. Wat nog een gelukwas, want dat scheelde Fransje veel pijnen een vieze smaak in zijn mond. Och, dievacht kan wel wat hebben, hij rukte zichmet gemak los. Fransje rende nog evensnel van rots tot rots en kroop tegen zijnmoeder aan. De schildpad probeerde metzijn nek het tafereeltje te volgen, maarhet ging weer veel te vlug.Met een levensverwachting die 25 maalhoger ligt, heb je als schildpad ook nietzo’n haast. Zo’n klipdas moet het maarmet amper zes jaar doen.Hoelang was het nu geleden dat ze uitFrankfurt hierheen waren gekomen?Dat was dit jaar in mei, nog maar eenpaar maanden geleden. De quarantainetijdwas wel vervelend, uiteindelijk kregenze hun nieuwe verblijf te zien waar al drieTsjechen en een Let zaten. Een mannetjemoest weg omdat hij te veel door deanderen op zijn kop werd gezeten. Nu zijnze met vijf vrouwtjes en drie mannetjes.Blijdorp hoopt dat ze twee groepen gaanvormen. Dat kan alleen als er twee territoriavan leidende mannetjes ontstaan.De vrouwen mogen dan door beide territoriaheen lopen, met de kans door beidemannetjes besprongen te worden. Maardaar hebben vrouwtjes klipdassen nietsvan.“Mam, wie ben ik nou eigenlijk? Waarkom ik vandaan? “ Moeder schuddeonrustig haar vacht. Haar tepels, die zichnet als bij olifanten in de oksels bevindenwaren nog niet eens helemaal genezenvan de zoogtijd, en nu stelde haar jong alzulke vragen. Een klipdas wordt na eendraagtijd van circa 225 dagen compleetgeboren in een worp van twee of driestuks. Ook de tanden komen gelijk door.Na twee dagen knabbelen ze al aangroen. Klipdassen zijn zogenaamde nestvlieders.Ze hebben direct na de geboortehun ogen al open, volle beharing en wordenmaar heel kort gezoogd. Daarna kunnenze voor zichzelf zorgen, hoewel ze natwee jaar pas echt volwassen zijn.Ze vroeg zich af waar Frans het vandaanhaalde. Het bleek dat een van de schild-12 | Vriendennieuws 3 | 2009

padden hem voor knaagdier had uitgescholden.Zoiets komt hard aan op dieleeftijd. Moeder ontvlamde in woede:“Ik zal jou eens haarfijn uitleggen hoe hetzit. Wij zijn Zuid-Afrikaanse klipdassen, demeest voorkomende soort. Daarnaast hebje nog boomklipdassen en Syrische klipdassenen nog enkele ondersoorten. Doorverkeerde vertalingen zijn we in de Bijbelal konijnen genoemd, de Grieken noemdenons ‘hyrax’ wat spitsmuis betekent.In 1776 beschreef men ons wetenschappelijkals Cavia capensis, dus als Guineesbiggetje. De Hollanders in Zuid-Afrikanoemden ons dasjes wat later dassieswerd. Deze fout is er nooit meer uitgegaan.”Fransje krabde zich aan zijn geurklier opzijn rug. “Maar moeder, als we dan geenkonijnen, muizen of dassen zijn, wat zijnwe dan wel?” Moeder haalde diep ademen zei: “Wij zijn klipdassen, Zuid-Afrikaanseklipdassen. We zijn een aparte orde: deHyracoidea, de klipdassen. Als je onzekenmerken vergelijkt dan hebben we hetmeest gemeen met olifanten en ook ietsmet nijlpaarden en neushoorns. Kijk maargoed naar onze poten, we hebben viertenen voor (plus een rudiment van eenvijfde teentje) en drie tenen achter, netals de olifanten. Ook onze hersenen hebbeneen vergelijkbare structuur als dievan de olifant.” Frans dacht, dit verhaalvergeet ik nooit meer natuurlijk. Hij keeknaar zijn voorpoten en zag hoeveel dekussentjes en nagels op die van eenolifant leken -behalve die krommenagel aan de zijkant-, terwijl de achterpotenmet de drie nagels wel iets weg hebbenvan de voorouders van het paard ofvan de tapir. Deze poten zijn wel gemakkelijk,dacht hij, als je over hete rotsenmoet lopen, maar de ergste hitte ontlopenwe door ’s ochtends of in de namiddageten te zoeken als het niet zo warmmeer is.Zijn moeder ging verder: “Moet je eens oponze tanden letten. Kijk, je vier slagtandjesaan de onderkant, die hebben wortelsen de buitenste liggen plat naar voren,dat hebben knaagdieren niet: wel nijlpaarden.De kiezen van de bovenkaak lijkenop die van een neushoorn, die vanonderen op die van een nijlpaard.Onze snijtanden hebben geen wortels enblijven doorgroeien net als bij knaagdierenmaar hebben wel weer punten…”“Dus als ik het goed heb,” zei Fransje, ”danzijn we met geen enkel dier te vergelijken…Wezijn klipdassen en hebben dezelfdevoorouders als de dikhuiden?”“Ja, Frans, zo is het maar net. En… o ja, wijeten alleen maar groenvoer. Sommigefamilieleden in Zuid-Afrika komen de dorpenbinnen en eten zelfs uit de vuilnisbakken,maar wij hier in Blijdorp hebbeneen hogere voedselstandaard.”Frans wist genoeg, hij sprong van de rotsnaar een grote schildpad. “Hé, fossiel! Ikben geen knaagdier, ìk stam af van de olifanten.Waar blijf je nou, slome!”De schildpad draaide zich moeizaam omnaar een andere schilpad, “Dat zal me watworden, ze willen twee groepen met intotaal 15 tot 20 klipdassen in een evenwichtigegroep. Die springen straks dehele dag over onze schilden heen.”“We moeten ze gewoon negeren, diedruktemakers,” sprak de andere schilpadmet een stoffig schild. “Eten krijgen wegenoeg en uiteindelijk overleven wij zeallemaal….”Een Kaapse klipdas in Blijdorp zou willen,dat hij niet uitkeek op nijlkrokodillen.Want al was hij heel trots,daar bovenop zijn rots.Van die grote tanden moet hij maar rillen.Het is geen kunst om klipdassen in eenklein verblijf te houden en te fokken.Dat deed men vroeger in het Henri Martinhuisook. Dat is echter niet meer deBlijdorp-visie. Met de laatste aanvullingvan vijf klipdassen hoopt Blijdorp tweefamiliegroepen in evenwicht te krijgen ente houden. In dit verblijf wordt getrachtom het groepsleven zo veel mogelijk kansente geven waarbij er ruimte is voor territorium-en familiegedrag. Alhoewelzuid-afrikaanse klipdassen niet zeldzaamzijn, Kan Blijdorp de dierentuinkweek (surplus)gemakkelijk plaatsen in andere tuinen.Als de uitbraakpogingen van dezeslimme dieren ook in de toekomst verijdeldkunnen worden, dan heeft Blijdorphiermee weer een prachtige attractie.Met dank aan: Martin van Wees (Diergaarde Blijdorp)Vriendennieuws 3 | 2009 | 13

Tekst: Marcel Kreuger Foto’s: Koos van LeeuwenV R I E N D E NZONNEN IN ZÜRICHEen weekje met de Vrienden naar ZwitserlandGoedgemutst, het was prachtig weer en er stond ons een leuke trip tewachten, vertrokken we maandagochtend vroeg uit Rotterdam.De bus was, met 38 deelnemers, lekker gevuld. We hadden een langereisdag voor de boeg. Via België, Luxemburg en Frankrijk kwamen weuiteindelijk aan bij ons hotel in het Duitse Weil am Rhein. Vanwegehet rijtijdenbesluit mogen chauffeurs niet te lang achter elkaar aanhet stuur zitten. We maakten dus heel wat korte tussenstops.Dan is zo’n dag toch nog snel voorbij. Weil am Rhein ligt op een drielandenpunt,je bent in Duitsland, maar in een poep en een zucht zit jein Frankrijk of Zwitserland. Een paar Vrienden wandelden ’s avondsdan ook nog even richting Frankrijk.Woensdag was een klimdag. In tour deFrance-termen: Behoorlijk wat bergjesvan de eerste categorie. We waren tenslottewel in Zwitserland! De hele woensdagbrachten we door in Tierpark Goldau.Ook hier werden we enthousiast ontvan-Dinsdagochtend: Op naar Zoo Basel! Ofliever: de Zolli, zoals de inwoners hun dierentuinliefkozend noemen. Onze reisleider,Peter Biesta, had alles weer goedvoorbereid, dus we werden enthousiastontvangen. Voor de liefhebbers was ereen rondleiding. Het was een lekkere dierentuindag.De Zolli is een leuke, mooietuin, met hier en daar nog wat verouderdeverblijven. Als mensaap heb je het nietzo best getroffen… De tuin was bezaaidmet ooievaarsnesten. Overal keken erkleine kopjes over de rand. Verder verschillendebijzondere verblijven, zoals decombi van Afrikaanse savanne met nijlpaardenen het verblijf dat werd gedeelddoor Indische neushoorns, muntjaks endwergotters. Ik vind zulke combinatieverblijvenaltijd weer aantrekkelijk. Absoluuthoogtepunt voor mij: het Etosha- enGamgoa complex met stokstaartjes, leeuwenen een prachtig krokodillenverblijf,etc. We hebben een hele tijd genoten vande drukke werkzaamheden van de wevervogels.Met stralend weer reden we eind van demiddag naar onze uitvalsbasis, een hotelin het centrum van Zürich. Een perfectekeuze! Onze chauffeur stuurde de busbehendig door de drukke binnenstad. Nade avondmaaltijd gingen de meeste Vriendenlekker de stad in om op een terrasje tegenieten van het weer en het uitzicht.14 | Vriendennieuws 3 | 2009

gen. We kregen een geweldige rondleidingdoor het nieuwe gebied voor wolvenen beren. Het was nog niet open, maar erwaren al wel dieren. Onze rondleidsterwas zo leuk dat de rondleiding zelfs zonderdieren een feestje zou zijn geweest!Daarna konden we de hele middag klimmenen klauteren in de ‘oude’ tuin. Ookdat was een feest. De tuin ligt in eenprachtige omgeving. De loslopende hertenen moeflons zijn er helemaal thuis.Mede dankzij het mooie weer was heteen perfecte middag. Veel verblijvenwaren zo mooi, dat je de dieren soms nietkon vinden. Maar dat zijn wij Blijdorperswel gewend. Bovendien weten we dandat het voor de dieren een heerlijk verblijfmoet zijn. En daar gaat het tenslotte om.’s Avonds in Zürich konden we nog lekkereen restaurantje en een terrasje zoekenom te genieten van de warme avond.Ik hoorde zeggen dat het in deze periodenog nooit zo heet was in Zwitserland.Toch aardig dat ze dat voor ons hebbengeregeld…Op donderdag bezochten we de Zoo vanZürich. Het was Hemelvaartsdag enprachtig weer, dus we waren niet alleen…Ook dit had Peter weer prima geregeld.De rondleiders stonden ons al op te wachten.Opnieuw een mooie stadstuin. Ookhier moet je alleen geen mensaap zijn…Absoluut hoogtepunten: De verblijvenvoor leeuwen, beren, tijgers en natuurlijkde Masoalahal, waarin de natuur vanMadagaskar wordt nagebootst. Deze halis vergelijkbaar met de bush in Arnhem(die als inspiratiebron heeft gediend). Eenoverweldigende plantenrijkdom met losvliegendevogels en hier en daar een voorbijspringendehalfaap. Wat wil een mensnog meer! We moeten zeker terugkomenals het geplande nieuwe, gigantische, olifantenverblijfgereed is (misschien hebbenze dan ook wat geregeld voor demensapen…).De leuke dag werd ’s avonds vervolgd inde binnenstad van Zürich…Het beste was wat mij betreft bewaardvoor de laatste dag: Tierpark Dählhölzli inBern. Ook hier natuurlijk weer mooi weeren een leuke rondleiding. Maar deze tuinheeft iets heel speciaals. De helft van detuin is gratis toegankelijk! Dählhölzlimaakt deel uit van een prachtige omgeving.Langs de snelstromende rivier deArau liggen verschillende verblijven voor‘inheemse’ dieren als gemzen, otters en …Die verblijven zijn werkelijk prachtig envoor iedereen te bezichtigen. Een heleklim naar boven is dan de eigenlijkeentree tot het park. Ook hier weer geweldigeverblijven. De wisenten hebben bijvoorbeeldeen eigen stuk bos. Zeg nouzelf, hoe vaak staat u in een dierentuin stilbij wisenten? Bij een verblijf als in Bernstaat u tientallen minuten te genieten!Punt van aandacht: Pas toen we bovenwaren, merkten we dat de enige voorzieningwaar je kon eten en drinken helemaalbeneden ligt….Ik vond het een feest in Bern. Ook zonderleeuwen, olifanten, tijgers en mensapenkan een tuin enorm aantrekkelijk zijn.Sterker nog, als je geen geld, ruimte ofkennis hebt, begin er dan gewoon nietaan! Niets zo triest als een mensaap ofeen olifant in een veel te klein verblijf.Voor de liefhebbers had Peter geregelddat zij in de middag werden afgezet in debinnenstad van Bern om nog wat te winkelenen de mooie stad Bern te bekijken.Reisbureau Peter Biesta is van alle marktenthuis!Bern was een geweldige afsluiting vaneen heerlijke week met stralend weer enprachtige dierentuinen. Ik denk dat alledeelnemers, net als ik, hebben genoten.Vrijdagavond konden we nog even bijkomenin het ons bekende hotel in Weil amRhein.De terugreis op zaterdag verliep voorspoedig,dus we waren lekker op tijdterug in Rotterdam. Peter hield in de busnog een kleine enquête over het gewenstereisdoel voor de meerdaagse reis in2010. Als het aan de aanwezigen ligtwordt het een trip richting Denemarken.In Vriendennieuws leest u er tegen dietijd meer over.Vriendennieuws 3 | 2009 | 15

K O U D B L O E DTekst: Esmee Gruben en Lucka de Bruin met medewerking van Jan Breedijk Foto’s: Jan BreedijkZEESCHILDPADDENEsmee en Lucka in de haaientunnelNet als vorig jaar rond deze tijd zijn er weer twee leerlingen die graageen werkstuk wilden schrijven dat zou verschijnen in het Vriendennieuws.Lucka en Esmee kozen voor het onderwerp zeeschildpadden.Gewapend met kladblok en pen togen zij met mij naar onze Diergaarde.Achter de schermen van het Oceanium troffen zij Peter van Putten.Hij had al informatie voor de dames verzameld en verder konden zijal hun vragen op hem afvuren. Daarna werden de schildpadden opgezochten bekeken, van boven de haaientunnel. Met alle informatiezijn de vriendinnen aan het werk gegaan en hebben het volgendestuk geschreven.Zeeschildpadden zijn familie van de groteschildpadden die in alle tropische en sommigesubtropische en gematigde zeeënvoorkomen. Zeeschildpadden behoren totde reptielen en er komen wereldwijd zessoorten voor, waarvan er minstens vijfbedreigd zijn. We bespreken hier alleen desoorten zeeschildpadden die in DiergaardeBlijdorp voorkomen.KaretschildpadDe karetschildpad komt rond de evenaarvoor in de Indische, de Grote en de Atlantischeoceaan en leeft uitsluitend in zee.Het liefst zwemt hij langs rotskusten enin ondiepe wateren. Alleen om eieren afte zetten komen de volwassen vrouwtjesaan land. Op het menu staan voornamelijksponzen, maar ook slakken, kreeftenen andere zeedieren. De karetschildpadkan tot een meter groot worden en is eenpopulaire toeristische attractie in de strekenwaar hij voorkomt. Hij is te herkennenaan overlappende hoornplaten op hetrugschild, tandachtige uitsteeksels aan deachterzijde van het schild en een duidelijkgehaakte, papegaaiachtige bek.Onechte karetschildpadHet schild van de onechte karetschildpadwordt ongeveer een meter lang, en hetdier kan 150 kilogram wegen. Er zijn ooknog grotere exemplaren aangetroffen totwel 500 kilogram. De onechte karetschildpadlijkt op de soepschildpad, maarheeft een dikkere kop en het schild en depoten zijn bruin tot oranje en de nettekeningop de kop ontbreekt. Deze soorthoudt niet van warme wateren en komtvoor in de Pacifische Oceaan, IndischeOceaan, Middellandse zee en de AtlantischeOceaan. In Nederland kan het weleens gebeuren dat er een onechte karetschildpadaanspoelt, maar dat is een zeldzaamheid.Het voedsel bestaat uit slakken,kreeftachtigen en ook wel planten.De leefomgeving bestaat uit wat ondieperedelen van de zee, meestal bij koraalriffen.Groene zeeschildpadDe groene zeeschildpad werd vroeger ookwel soepschildpad genoemd. Het is degrootste schildpaddensoort uit de familiezeeschildpadden. Het schild van de groenezeeschildpad wordt maximaal anderhalvemeter lang en het dier kan 200 kilogramzwaar worden. De groene zeeschildpadleidt een zwemmend bestaan in deAtlantische Oceaan en de MiddellandseZee, en komt soms in de Noordzeeterecht, waar hij eigenlijk niet thuishoort.De schildpad leeft in warme wateren enkomt alleen aan land om eieren te leggen.De groene zeeschilpad kan al zwemmendeen snelheid van 40 km/u bereiken. Zeeten waterplanten, met name zeegrassoorten.Jonge dieren eten ook dierlijkvoedsel. De groene zeeschildpad is hetgemakkelijkst te herkennen aan hetschuin aflopende schild en de typischenettekening op de kop en poten. Hetschild is grijsblauw tot bruin en de buik iswit.De voortplantingDe schildpad begraaft zijn eieren op zandstrandenop verschillende plekken op dewereld. In Europa doet de onechte karetschildpaddat onder andere op Zakynthos,een Grieks eiland, waar het afzetten van16 | Vriendennieuws 3 | 2009

de eieren toeristen aantrekt. De eilandbewonersverdienen hier geld mee door metbootjes toeristen de eileg te laten zien.Omdat de meeste bootjes een motor hebben,kan dit de dieren verstoren tijdenshet leggen van de eieren. Tijdens hetafzetten van de eieren raakt het vrouwtjein een soort trance. Als het vrouwtje weerbijkomt en ze de eitjes heeft gelegd, komtze weer uit de trance en gooit de kuil dieze gegraven heeft weer dicht. Nadat dekleine zeeschildpadjes uit het ei zijn gekomen,gaan ze meteen naar de zee. Als zehet halen tenminste. Want slechts 1 tot 3schildpadden op de 1000 voltooien detocht naar de zee en weten uiteindelijk opte groeien tot een volwassen zeeschildpad.BedreigingVijanden beginnen de zeeschildpadden alaan te vallen in de fase dat ze nog maareieren zijn. Geleedpotigen zoals miereneten hier al van. Zoogdieren als honden,mangoesten en ratten graven de eierenop. Jonge schildpadden worden onderwegnaar zee gegrepen door vogels, zoalsmeeuwen. Eenmaal in zee eten krabben,inktvissen en haaien van de jonge dieren.Als volwassen dieren zijn alleen grotehaaiensoorten, zeekrokodillen sommigegrote zeevissen, zoals tandbaarzen, nog instaat om het grote en stevige schild tetrotseren. Mensen vormen dan de grootstebedreiging. Schildpadden raken verstriktin visnetten en verdrinken. Ze happenin het aas van vislijnen met haken ofze vormen zelf het doelwit, omdat hunvlees zo gegeten wordt of tot soep wordtgekookt. Ook delen van het schild wordenter decoratie gebruikt bij meubelen of alssieraad. Om de dieren te beschermen zijner speciale netten ontworpen met kleppen(turtle excluder devices) waar de schildpadwel uit kan zwemmen, maar de tevangen vissen niet. Er wordt gestimuleerdom met weerhaakloze haken te vissenzodat schildpadden meer overlevingskanshebben. Ook worden eileggebiedenbeschermd en jonge dieren veilig naar zeebegeleid of gebracht. En uiteraard zijn dedieren beschermd als ernstig bedreigdediersoort. Wetenschappers vermoedendat het aantal eierleggende karetschildpaddenin de afgelopen drie generatiesmet 85 % is afgenomen. Sommigebeschermde populaties stabiliseren ofworden groter, maar over het algemeengaan de aantallen nog steeds achteruit.In Blijdorp zijn er twee groene zeeschildpadden.Ze heten Mydas en Flappie. Blijdorpheeft ook nog twee karetschildpadden.Eén van deze schildpadden, Peddel, iser al van kleins af aan. Toen hij kwam,woog hij 14 gram en de doorsnee van zijnschild was 2,3 cm. De schildpadden in Blijdorpkrijgen een speciaal dieet. In totaaleten ze op maandag en vrijdag 5500 gramvoedsel. Op dinsdag, woensdag, zaterdagen zondag krijgen ze 2500 gram. Donderdagis hun vastendag, dan krijgen ze niets.Het voedsel dat ze in Blijdorp te eten krijgenbestaat uit inktvis, haring, makreel,gelatine en andijvie. Alles bij elkaar etendie schildpadden wel 23,5 kilogram perweek. Het eten wordt gegeven met eenstok met een soort tang. De schildpaddenzwemmen in een bak met wel 2800 kubiekemeter water. Er is in die bak ook nogeen deel dat de bezoekers niet kunnenzien.Dat is voor als de schildpadden wel evengenoeg mensen hebben gezien. Ze kunnenzich daar dan achter verschuilen. Erzwemt in Blijdorp een schildpad zonderstaart. Die is hij door een ongelukje kwijtgeraakt.Ten slotte zwemt er nog tijdelijkéén onechte karetschildpad in Blijdorprond. Het diertje was gewond, ondervoeden onderkoeld aangespoeld op een Nederlandsstrand, net als een groter exemplaardat momenteel in Burgers Ocean verblijft.Gelukkig gaat het goed met de kleine. Hijzwemt rond in de mangrovebak bij dekoeneusroggen. Als hij voldoende hersteldis, wordt hij weer vrijgelaten. Het zou kunnenzijn dat hij al weer rondzwemt in degrote zee, een oneindige en onbekendehorizon tegemoet.Met dank aan: Peter van Putten (Diergaarde Blijdorp)Onechte karetschidpadVriendennieuws 2 | 2009 | 17

Tekst: Angeline Peters Foto’s: Peter van NordeHOE IS HET GESTELD MET DE STELLERS?De Vrienden die na de Algemene Ledenvergadering in april aanwezigwaren bij de feestelijke opening van het nieuwe verblijf van de Steller-zeearenden,kunnen zich vast nog wel het bijzondere applaus herinneren:we mochten vooral géén lawaai maken om de vogels, diekort daarvoor verhuisd waren naar hun nieuwe onderkomen, niet teverstoren. Inmiddels zitten de Steller-zeearenden al meer dan driemaanden in hun nieuwe verblijf. Tijd dus om eens aan de dierverzorgerste vragen of de vogels al helemaal zijn ingeburgerd en om te kijkenof het verblijf voldoet aan de verwachtingen.ThuishavenDe Steller-zeearend is één van de achtsoorten zee- en visarenden. Met zijnspanwijdte tot 2,5 meter en een gewichttot zelfs 10 kg is het één van de zwaarsteroofvogels ter wereld. De Andes Condor isnog wat zwaarder: tot wel 12 à 13 kg.Zoals de naam al doet vermoeden levenzeearenden dicht bij de kust om vis tevangen. De Steller-zeearend is aan de kustenvan oostelijk Siberië te vinden, rondomhet schiereiland Kamtsjatka en hetmondingsgebied van de rivier de Amoer.Er zijn naar schatting nog ruim 3000 paarSteller-zeearenden in het wild. Maar ookdeze soort ondervindt steeds meerbedreigingen. De kustgebieden waar zeleven zijn rijk aan olie. De zoektocht naarolie en het ontwikkelen van olieboorplatformsverstoren broedpogingen. Steedsmeer arenden verlaten daardoor voortijdighun nest.Echte vissersHet overgrote deel van zijn voedsel haaltde Steller-zeearend uit het water of vande oever. Hij eet heel veel vis en metname de paaitijd van zalmen in de vroegeherfst zorgt voor een waar feestmaal.Zodra de zalmen op weg naar hun paaigebiedde rivieren optrekken, komt het dikwijlsvoor dat een Steller-zeearendgewoon aan de oever wacht tot een zalmvoorbij komt zwemmen om er vervolgensmet een sprong bovenop te duiken.In andere jaargetijden vind je Steller-zeearendenook wel op een hoge uitkijkpostzoals een boom of rotsrichel. Zodra eenvis in beeld komt, duikt de arend erop af.Behalve vis eten Steller-zeearenden ookwel vogels zoals jonge ganzen en zelfskadavers. De bemachtigde prooi wordt opde grond uit elkaar getrokken en opgegeten.De verhuizingDe twee Steller-zeearenden van DiergaardeBlijdorp zijn rond de vier jaar oud enhebben dit jaar hun volwassen kleedgekregen. Het stel is sinds medio 2006 in18 | Vriendennieuws 3 | 2009

de Diergaarde en heeft al die tijd in devliegkooi in het Aziatische moeras gezeten.De verhuizing van de twee dierenhad heel wat voeten in de aarde. Zoalsgezegd zijn de vogels behoorlijk fors meteen zware haaksnavel en niet te vergetengrote klauwen. Die pak je dus niet zomaareven beet. De beste en veiligste manierom deze dieren onder controle te houdenis door het borstelige gedeelte van eenbezem op de klauwen te zetten om zo hetdier te fixeren en vervolgens een net overde vogel te gooien. Vervolgens wordt devogel met vereende krachten in eentransportkist gedaan en kan het dier verhuisdworden naar hun nieuwe verblijf.Het verblijfHet nieuwe verblijf is een stuk openerdan het verblijf in het Aziatische moeras.De dieren moesten dus wel even wennenaan het licht en de ruimte om zich heen.Het verblijf is ingericht met een aantalboomstronken, zodat de vogels voldoendeuitkijkposten hebben. Je zou kunnen zeggendat de Steller-zeearenden het ruimsteuitzicht hebben in de Diergaarde. Vanuithun verblijf kijken ze ongehinderd degrote vijver op met het hotel op de achtergrond.Het vrouwtje heeft blijkbaarniet helemaal door dat die ruimte helaasniet helemaal van haar was en vliegtwaarschijnlijk af en toe tegen het gaas.Daarbij heeft ze haar snavelbasis beschadigd.Ze zit nu even apart in één van deachterverblijven van de vrije vluchtdemonstratie totdat haar snavel genezen is.Behalve een kleine separatieruimte, waarde vogels ingaan als de verzorgers devolière willen schoonmaken, is er geenbinnenverblijf. In de natuur zijn devogels uiteraard ook aan alle elementenbloot-gesteld, dus meer dan een afdakjehebben de dieren niet nodig.De verzorgingZoals gezegd zijn Steller-zeearenden vissers.Ze krijgen dan ook de meeste dagenin de week vis te eten zoals haring enmakreel, maar ook zoetwatervissen alsvoorn. Daarnaast krijgen ze ratten ofcavia’s en een stuk bot met wat vlees omte kluiven. Gemiddeld krijgt een dier 1tot 2 kg per dag te eten. In eerste instantiekregen de dieren vijf dagen in deweek eten, maar omdat het gewicht vande dieren in het nieuwe verblijf afnam,worden de vogels nu elke dag gevoerd.Het verblijf van de zeearenden staat inopen verbinding met de vijver buiten deDiergaarde. Wie weet is een visje weleens zo dom om door de mazen van hetnet te zwemmen. Benieuwd of de Steller-zeearendendan gehoor geven aanhun instinct.ToekomstSteller-zeearenden vormen paartjes voorhet leven. Vroeg in het voorjaar baltst eenpaartje om de relatie weer te versterken.Helaas kunnen de vogels deze luchtdansniet uitvoeren in gevangenschap, hoegroot de volières ook zijn. De nestelplaatsen,enorme constructies van takken vanwel 2 meter doorsnede, worden jarenachtereen gebruikt. Het nest is meestalhoog in de bomen gemaakt. Per legselworden slechts één of twee eieren gelegd,die na een dag of 40 uitkomen. Na 10weken vliegen de jongen voor het eerstuit, maar bedelen dan nog regelmatig bijde ouders om voedsel. Na een jaar zijn dejongen zelfstandig genoeg om op eigenbenen te staan en verlaten de oudersdefinitief. Het duurt dan nog zo’n driejaar voordat de jongen volwassen zijn,een partner zoeken en een eigen nestbouwen.Er zijn niet veel dierentuinen in Europadie Steller-zeearenden in de collectie hebben.In Nederland is Avifauna de enigeandere tuin. Er is dan ook geen Europeesfokprogramma, maar er worden wel dierenin gevangenschap geboren.Zoals u eerder in het artikel heeft kunnenlezen, zijn de dieren van Blijdorp nu vierjaar oud en net volwassen. De hoop is danook dat het klikt tussen die twee en datook in Diergaarde Blijdorp op een dagjonge zeearendjes te bewonderen zijn.Dat zou van de vogels een mooie giftterug zijn aan de Vrienden!!!Met dank aan: Stephan Timmermans (Diergaarde Blijdorp)Vriendennieuws 3 | 2009 | 19

Tekst: Gerhard TijssenFoto´s: Peter BiestaVERSLAG VRIENDENREIS ZOO KREFELD25 april om klokslag 8 uur vertrokken weer twee bussen met Vriendenvoor het voorjaarsuitje. Dit keer na enkele jaren naar de dierentuinin Krefeld. Na een grotendeels voorspoedige reis (een korte filein Duitsland) met een tussenstop bij Tiel waren wij redelijk op tijd bijde ingang. Voor de liefhebbers stonden enkele mensen klaar om eenrondleiding te verzorgen. Zelf koos ik ervoor om zelfstandig door dedierentuin te dwalen.Bij aankomst eerst maar een versnapering.We klagen wel eens over de rijen bijde horeca in Blijdorp, maar in Krefeld wasniet meer open dan een soort frietkot.Eerlijk is eerlijk de bierworst, de patat enhet bier waren niet slecht!Dan de rondgang. Wat nog steeds directopvalt, is het verblijf met de kamelen.Deze dieren staan op een veldje metslechts een 10 cm droge greppel alsafscheiding van het publiek. Dit is voldoendeom de dieren op het perk te houden.Vlakbij de kamelen is een apenrotsmet mantelbavianen: een ouderwets aandoendemanier om bavianen te houden.De tuin van Krefeld past hier wel duidelijkgedragsverrijking toe. Veel bavianenwaren druk bezig om zaadjes of iets dergelijksuit flessen of hout met gaatjes erinte halen.Via een zwembad met pinguïns en eenzwembad met Californische zeeleeuwen(het is duidelijk waarom deze dierenrondjes zwemmen) komen we bij de Zuid-Amerikahal. Ondanks het achterstalligeonderhoud blijft rondlopen in deze haleen ervaring. Loslopende witgezichtssaki’s,schildpadden, parasolmieren, Terrakayschildpadden,tamandua’s. Alles geefthet tropengevoel dat zo’n hal hoort op teroepen. Deze hal is veel kleiner dan deBush in Arnhem, maar kan qua belevingwat mij betreft op gelijke hoogte gesteldworden.Vervolgens langs het gebouw en omliggendeterreinen met Indische olifanten,zwarte neushoorns en dwergnijlpaarden.Er wordt hier een show gegeven met deolifanten. Naar mijn idee kunnen ze beterstoppen met de olifanten en zorgen datze ergens goed terechtkomen. Bij dezwarte neushoorns was een halfvolwassenexemplaar te zien.De zoo in Krefeld heeft de vorm van deletter L. In het korte pootje van de L is het(mens)apengebouw. Het is gebouwd alseen atoombunker, hier en daar opgeleuktmet houten planken. De apen kunnenniet naar buiten. Gelukkig is er wel een20 | Vriendennieuws 3 | 2009

V R I E N D E Ninzamelingsactie gaande voor een buitenverblijfvoor de gorilla’s. Ondanks hetsombere gebouw blijft het leuk om naarde apen te kijken. Vooral de chimpanseeslaten zich goed horen. In dit stukje van dezoo zitten verder enkele bijzondere dierenals de berganoa, babirussa en de Parmawallaby.Terug in de lange poot van de L loop jelangs muskusossen, dallschapen, nijlgau’snaar het vogelhuis. Het vogelhuis is fraai,omdat in vijf verschillende volières(gemaakt van dun draad) verschillendewerelddelen vertegenwoordigd zijn. Ookzijn hier enkele vleermuizen te zien.Na het vogelhuis loop je om de centraalgelegen Afrikasavanne. Een leuk idee,maar weinig uitgewerkt. Het is een circa2 hectare groot grasveld. Er zijn weinigbomen, rotsen en heuvels en er zijn weinigdieren te zien. Toevallig zagen wij eenstruisvogel, die het struisvogelgedrag vertoonde;dat wil zeggen nek uitgestrektover de grond (ook wel genoemd: kop inhet zand steken!).Mooie, nieuwe verblijven zijn aanwezigvoor de jaguars en de Sumatraanse tijgers.In een fraai beplant verblijf, met glazendoorkijkjes zijn de tijgers en de jaguarfraai te zien. Bij de tijgers waren ook jongente bewonderen. Laten we hopen dater ook in Blijdorp weer snel jonge tijgerste zien zijn. De sneeuwpanters, de trotsvan Krefeld, zitten helaas nog steeds inouderwetse tralieverblijven, zodat zeslecht zichtbaar zijn.Interessant zijn ook de Goodfellowboomkangoeroes. Krefeld onderhoudt vandeze soort het EEP. Van redelijk dichtbijzijn deze fraaie dieren goed te bewonderen.In het zonnetje hadden deze dierenhet in hun redelijke buitenverblijvenprima naar de zin. Aan het eind van dedag weer terug in de bus en na weer eentussenstop in Tiel redelijk op tijd weer inRotterdam.Al met al was het een lekker dagje wandelenin een dierentuin. Er zijn in dit parkveel interessante diersoorten te zien.Helaas is duidelijk dat deze tuin nog nietin staat is gebleken de omslag naar eenmoderne dierentuin duidelijk door te zetten.Er is nog veel gaas, tralies en beton.De enige moderne verblijven zijn de eerdergenoemde verblijven van de grotekatten.Deze kattenverblijven, het vogelhuis ende Zuid-Amerikahal zijn wat mij betreftaanraders, maar onvoldoende om hetvoortbestaan van deze tuin op langeretijd te garanderen. En een advies voordeze tuin: stop met de olifanten.Vriendennieuws 3 | 2009 | 21

Lijn 13JimmyJimmy, kent u het liedje nog? ‘Hoe sterk is de eenzame fietser.....’ één van devele hits van Boudewijn de Groot; geschreven door Ruud Engelander. Het liedwaarin bezongen wordt dat je je beter halfdood kan laten schoppen als voetballerdan zakenman te worden. Als voetballer was je in die dagen namelijkgeen zakenman. Je werd hooguit na je carrière sigarenboer of je kocht je in ineen bescheiden kledingzaak. Het woord ‘Zakenman’ of alleen al ‘zaken’ klonk indie dagen besmet en nog steeds is de bijklank in de volksmond negatief, tealgemeen. Alsof je wilt verbergen wat je werkelijk doet.Donderdag 2 juli 2009, een prachtige zomeravond. Op deze dag had Blijdorpeen avond georganiseerd voor de Zakenkring. En daar mocht ik als een van de143 gasten bij zijn. Op de fiets er naar toe speelde het liedje ‘Hoe sterk is deeenzame fietser….’ al door mijn hoofd., ‘maar liever dat nog dan een bord voorje kop van de zakenman, want daar wordt tie alleen maar slechter van...’Zoals u weet heeft Blijdorp naast de ‘Vrienden’ meer sponsors, waarvan 113bedrijven bij de Zakenkring zijn aangesloten. Deze sponsors dragen somsrechtstreeks of via de Zakenkring bij aan projecten. Waarom zou je dat doen,vraag ik me dan af, waarom zou je zomaar 1000 euro weggeven? Dat werddeze avond duidelijk. Natuurlijk levert het een gezellige avond op. Vanaf 17.30uur werden de gasten ontvangen in het ijsberenverblijf. Ook deze keer liet deafdeling Blijdorp Happenings zich van haar beste kant zien. Veel Blijdorpmedewerkersen vrijwilligers waren aanwezig om vragen te beantwoorden en informatiete verstrekken. Ook kregen we een rondleiding door het inmiddels geopendegiraffenverblijf. Nu denkt u misschien, er zitten bouwbedrijven, installateurs,zakelijke dienstverlening bij elkaar dus nu worden er zaken beklonken!Maar nee, zo werkt het niet. We hebben elkaar ontmoet, over dieren gepraat,gezellig gegeten. En ja, je hebt weer een paar mensen leren kennen.Weet u wat de rode draad was die door de gesprekken liep? Al deze ondernemerszijn zich bewust van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen, iedereenhad iets met duurzaamheid. Veel van de aangesloten bedrijven stelt stageplaatsenbeschikbaar, is erkend leerbedrijf, of draagt bij aan projecten die eenander doel hebben dan alleen winst maken. Natuurlijk is het bedrijfsresultaathet belangrijkst want wat je niet hebt kun je niet weggeven.Zal ik u eens wat zeggen? Deze ondernemers/zakenmensen hebben zeker ‘geenbord voor hun kop’ en ik denk dat je er niet ‘slechter van wordt’ als je op dezewijze onderneemt. In de Zakenkring Blijdorp vinden dit soort bedrijven elkaaren leveren ze een bijdrage aan de maatschappij en aan onze TUIN. Als u ditleest, toevallig ondernemer bent, en hier een goed gevoel bij hebt, dan kunt ualtijd contact met me op nemen. Dan zorg ik dat u informatie over de Zakenkringkrijgt en met de juiste persoon in contact komt.En uh....voetballer is natuurlijk ook een heel leuk beroep;dan maar een paar blauwe plekken!Mail naar theo@vriendenvanblijdorp.nl of naardirectie@rotterdamzoo.nlOpeningservalverblijfDatum: Zondag 20 december 2009, aansluitendop de winterlezing (let op: vooréén keer op de derde zondag van demaand!).We gaan na de lezing naar het nieuweverblijf naast de savanne, tegenover hetHernri Martin huis.Na de openingshandeling biedt Blijdorpons nog een hapje en drankje aan.De locatie is bij het drukken van dit nummernog niet bekend. Het wordt op delezing van december bekend gemaakt.In memoriamWij ontvingen bericht van het overlijdenvan de heer Kees van Zwieten. Tot wij onseigen inlegvel in Blijdorp Geluiden kregen,verzorgde de heer van Zwieten de mededelingenvan de Vrienden via het Diergaarde-blad.Hij benutte ook ruimte inhet blad en in contact met de pers omonze vereniging extra onder de aandachtte brengen.Mede hierdoor is hij in 1986benoemd tot lid van verdienste.De heer van Zwieten is 88 jaar geworden.Wij wensen zijn nabestaanden heel veelsterkte bij het verwerken van het verlies.Bestuur Vereniging Vrienden van Blijdorp22 | Vriendennieuws 3 | 2009

TWEEDE KWARTAAL 2009m u t a t i e sIn deze rubriek vindt u een selectie uit demutatielijst van de Diergaarde. Er kan tussentijdshet een en ander zijn veranderd.Ook kunnen dieren zich (niet zichtbaarvoor publiek) achter de schermen bevinden.Waar bekend wordt aangegeven ofhet een mannetje (het eerste cijfer) of eenvrouwtje (het tweede cijfer) betreft, ofdat het geslacht nog niet bekend is (hetderde cijfer). Voorbeeld: 1.1.0 Leeuw =Twee leeuwen, één mannetje en éénvrouwtje.Moeder met jonge zebra - foto: Peter van NordeGeboren10 april/0.1.0 Westelijke laaglandgorilla,18 mei/0.0.? Zwartstaartprairiehond, 25mei/0.1.0 Califorinische zeeleeuw, 20mei/0.0.3 Visaya Wrattenzwijn, 23 mei/0.0.1 Reuzentoekan, 29 mei/ 1.0.0 ChapmanZebra, 3 juni/0.0.3 Vissende kat, 8juni/0.0.1 Papegaaiduiker, 9 juni/0.0.?Mongoolse renmuis, 9 juni/1.0.0 Addax,11 juni/0.0.2 Reuzentoekan,13 juni/0.0.1Papegaaiduiker, 13 juni/0.0.3 Reuzentoekan,14juni/1.0.0 Kirk’s dik-dik, 22juni/0.0.2 Reuzentoekan.Gestorven29 april/0.1.0 Nijlkrokodil, 30 april/0.1.0Kaapse klipdas, 5 mei/1.0.0 Rüppell’s gier, 6mei/1.0.0 Addax, 12 mei/1.0.0 Koningspinguïn,25 juni/1.0.0 Anoa, 1 juni/0.1.0 Groeneoropendola, 4 juni/1.0.0 Oehoe, 7juni/1.0.0 Watervaraan, 8 juni/0.1.0 Grijzewolf, 9 juni/0.1.0 Californische zeeleeuw,11 juni/1.0.0 Kemphaan, 22 juni 1.0.0 Slobeend,25 juni/1.0.0 Oranjebuik vruchtenduif,26 juni/0.1.0 Gele fluiteend.Gearriveerd21 april/0.1.0 Zuidelijke hoornraaf, 23april/1.0.0 Zuidelijke hoornraaf, 3mei/0.0.1 Rattenslang (van dierenambulance),8 mei/3.4.0 Kaapse klipdas (uitFrankfurt), 10 juni/1.0.0 Witkruinmangabey(uit Rome), 15 juni/1.0.0 Witneusmeerkat(uit Duisburg), 26 juni/1.0.0Westelijke laaglandgorilla (uit Frankfurt).Verzonden4 mei/1.0.0 Vosmangoest (naar Jersey), 7mei/1.0.0 Chapmann zebra (naar Bandhol,Denemarken), 7 mei/1.1.0 François langoer(naar Twycross), 8 mei/1.1.0 Kaapseklipdas (naar Amersfoort), 20 mei/1.0.0Rode panda (naar Plock, Polen), 20mei/1.0.0 Netgiraffe (naar Amersfoort), 22mei/0.1.0 Rode patrijs (naar Boedapest),25 mei/2.0.0 Maleise civetkat (naar Berlijn),10 juni/1.0.0 Okapi (naar Chester).Moeder met jonge zeeleeuw - foto: Peter van Norde

c o l o f o n31e jaargang, nummer 3, oplage: 6750Heeft u nog oude briefjes van vijf, tien,vijfentwintig of meer gulden? U kunt aluw oude geld inleveren bij de Vriendenwinkel.Zij zullen het omwisselen ineuro's voor een nieuw verblijf voor degieren.a g e n d aZondag 8 november 2009, 11.00-12.30 uurWinterlezing Michael Laterveer en/of Dirk Petersen: Koraalsex als speerpuntin natuurbeschermingsprojectLet op! Ongebruikelijke datum!Zondag 20 december 2009, 11.00-12.30 uurWinterlezing Juul van Dam en/of Melitta van Bracht: Darwins datingbureau:hoe dieren en planten zich aan elkaar aanpassen. Aansluitendopening servalverblijf, zie ook blz. 22Zondag 10 januari 2010, 11.00-12.30 uurNieuwjaarslezing Marc Damen: Blijdorp in het voorbije en komende jaarZondag 14 februari 2010, 11.00-12.30 uurWinterlezing Henk Zwartepoorte: Amfibieëncrisis: 2 jaar na hetjaar van de kikkerZondag 14 maart 2010, 11.00-12.30 uurWinterlezing Janno Weerman: Hoe werkt het voedselmagazijn in Blijdorp?Vereniging Vrienden van BlijdorpSonoystraat 6a, 3039 ZT RotterdamVriendennieuws is een uitgave van de VerenigingVrienden van Blijdorp en verschijnt vier maal perjaar.De Vereniging Vrienden van Blijdorp stelt zich tendoel: “Het in zo breed mogelijke zin ondersteunenvan Diergaarde Blijdorp”. De jaarlijkse minimale contributiebedraagt € 35,-, waarvoor de leden 4 keerper jaar het verenigingsorgaan Vriendennieuws ontvangen,alsmede 2 gratis toegangsbewijzen voorDiergaarde Blijdorp in Rotterdam. Bovendien wordende leden in staat gesteld deel te nemen aandiverse activiteiten, die speciaal voor hen georganiseerdworden, zoals excursies en lezingen.Secretariaat:K. van Leeuwen, Sonoystraat 6a,3039 ZT RotterdamVriendenfoon: 010 - 467 66 37Email: info@vriendenvanblijdorp.nlING Bank nr: 13 57 803IBAN/SEPA nummer: NL39INGB 0001 3578 03BIC nummer: INGBNL2ABank: ING bank N.V.Reizen:P. Biesta, Vroesenlaan 28A,3039 DV RotterdamTelefoon: 010-4664998 (vanaf 18.00 uur)Email: peter.biesta@hetnet .nlPromotieteam: Fam. H. Gerritse,Sourystraat 1d, 3039 SR RotterdamRedactie-adres Vriendennieuws:M. Kreuger, hoofdredacteurGoudsesingel 235d, 3031 EL RotterdamEmail: mkreuger@planet.nlRedactie-medewerkers:J. Breedijk, M. van Leeuwen-Maat,A. Peters, A. Schouten, G. NijssenT. van de Velde, T. VermeulenVormgeving en druk: Argus, RotterdamDe lezingen worden gehouden in het Eauditorium in het Oceanium. Vriendenhebben op de genoemde data gratis toegang tot de Diergaarde totaanvang van de bijeenkomst en op vertoon van hun lidmaatschapskaartvoor het betreffende jaar. Er is niet meer dan één introducé per lid toegestaan.U kunt in het Eauditorium uitrijkaarten kopen.NB. De zaal gaat al om 9.30 uur open. U heeft dan alle tijd om onder hetgenot van een kopje koffie of een andere versnapering bij te praten metcollega-leden of te kijken of Koos van Leeuwen iets interessants voor uheeft op zijn curiosa-kraam.Vrienden van Blijdorp op Internet:Website: http://www.vriendenvanblijdorp.nlRedactie Website: A. GelderblomSamenstelling Verenigingsbestuur:VoorzitterM. KreugerSecretarisK. van LeeuwenTweede secretaris S. Visser-NoordijkPenningmeester /Vice-voorzitter A.M. BosLedenH. Gerritse - PromotieP. Biesta - ReizenT. KanniainenKandidaat-lid C. van VessemISSN: 1568-3400a d r e s B l i j d o r pDiergaarde Blijdorp, Abraham van Stolkweg, RotterdamBezoekersinformatie: 010 - 443 14 95Postadres: Postbus 532, 3000 AM RotterdamOpeningstijden: Het gehele jaar, iedere dag geopend!Wintertijd: 09.00 tot 17.00 uur. Zomertijd: 09.00 tot 18.00 uurArtikelen geschreven door derden vertegenwoordigen demening van de auteur en niet noodzakelijkerwijs die vande redactie. De redactie behoudt zich het recht voor artikelenin te korten of te weigeren.Toegezonden foto’s kunnen met vermelding van de naamvan de fotograaf rechtenvrij gebruikt worden ten behoevevan activiteiten zonder winstoogmerk van de VerenigingVrienden van Blijdorp. Tenzij schriftelijk anders wordt aangegevenworden toegezonden foto’s opgenomen in hetfotoarchief van de Vereniging Vrienden van Blijdorp enaldus niet geretourneerd.