Handleiding Bevordering Natuurlijke Vijanden-compress

Postbus 852160 AB Lissewww.telenmettoekomst.nlHulp bij bestrijding van plagenNatuurlijke vijanden op de boomkwekerijDeze brochure geeft praktische tips om zelf aan de slag te gaan met natuurlijke vijanden.Natuurlijke vijanden zijn nuttige dieren die kunnen bijdragen aan beterewerkomstandigheden op de kwekerij. Door het bestrijden van plagen kunnen deze dierenzorgen dat er minder chemische bestrijding nodig is, bovendien wordt de kans dat eenplaag plotseling uit de hand loopt verkleind. Veel boomkwekers zijn u al voorgegaan enhebben er baat bij.Zo gaat het met natuurlijke vijandenIn de natuur komen diverse insecten voor dieelkaars vijanden zijn. Een bekend voorbeeld ishet lieveheersbeestje. Dit insect verslindtduizenden bladluizen. Stimuleren van hetlieveheersbeestje dat al vrij in de natuurvoorkomt helpt dus mee aantastingen vanandere insecten te verminderen.En zo zijn er veel van dit soort vijanden, die onste hulp komen in de strijd tegen plaaginsecten.Andere voorbeelden zijn: gaasvliegen,oorwurmen, roofwantsen. Allemaal gratis hulpuit de natuur. Wie deze dieren koestert, heeftsteeds minder last van plagen.De wereld van insecten is zeer divers. Bij hetoptreden van aantastingen zijn de meesteplaaginsecten wel snel herkenbaar, maartegelijkertijd kunnen er in het gewas veelverschillende insecten voorkomen: schadelijke ennuttige. Soms zijn de nuttige insecten niet zo goedzichtbaar. Maar ook dan doen ze toch onzichtbaarhun werk.Het is de kunst om beide soorten gericht aan tepakken: dus de schadelijke insecten tegen te gaanen de nuttige te sparen en zich zelfs uit te latenbreiden op de kwekerij.Behalve nuttige insecten zijn er ook vogels dieveel goed werk doen. De koolmees is eenvoorbeeld van een vogel die grote hoeveelhedeninsecten verslindt. Wees er dus zuinig op!Maak een gerichte keuzeOm keuzes te kunnen maken welke maatregelenvoor uw kwekerij het meest waardevol zijn is hetraadzaam om als volgt te werk te gaan:1) Ga na welke plagen voor de teelt op uwkwekerij voor de grootste problemen zorgen,2) Onderzoek welke natuurlijke vijanden op uwbedrijf aanwezig zijn en kunnen bijdragen aanhet bestrijden van deze plagen,3) Bespreek met uw teeltadviseur demogelijkheden hoe deze kunnen wordenbevoordeeld of versterkt,4) Kies welke maatregelen in uw situatie hetbeste werken om natuurlijke vijanden aan tetrekken (en te ontzien).Voor het herkennen van natuurlijke vijanden heeftTelen met Toekomst een aparte posteruitgebracht. Deze is te vinden op:www.telenmettoekomst.nl

Verleiden en lokkenOm natuurlijke vijanden op uw kwekerij testimuleren is het van belang om het voor dezedieren zo aantrekkelijk mogelijk te maken uwkwekerij te bezoeken en zich hier te vestigen. Ditkan door de aanleg van voederplaatsen,toegangswegen, schuil- en broedplaatsen voordeze dieren. VoederplaatsenVeel nuttige vliegende insecten, zoalssluipwespen, roofgalmuggen en zweefvliegen, zijnhooguit als larve insectenetend, eenmaalvolwassen zijn ze aangewezen op nectar enstuifmeel. Zonder deze energiebron gaan ze veeleerder dood en kunnen veel minder eitjes afzetten.Roofwantsen, gaasvliegen en lieveheersbeestjes,kunnen ook als volwassenen van andere insectenleven, maar profiteren toch van nectar en stuifmeelals aanvulling op hun dieet in prooiarme perioden.Aanleg van bloemstroken en -randen kunnendus in moeilijke tijden voor deze nuttige insectenvoor extra voedsel zorgen.wilt bestrijden nog eerder dan kan wordengekozen voor meerjarige randen met voorjaarsbloeiersals wilg, sleedoorn of gele kornoelje. ToegangwegenVele nuttige dieren die een bijdrage kunnenleveren aan geïntegreerde gewasbescherming zijnreeds op uw bedrijf te vinden of zullen dit geregeldbezoeken. Insectenetende vogels als de merelkomt u vast geregeld tegen. Vele andere nuttigedieren zijn te vinden in natuurelementen in deomgeving zoals bos en bosschages. Insectenetende zoogdieren als egels en spitsmuizenkunnen u helpen bij de bestrijding van slakken,kevers, veenmollen en emelten. Door aanleg vangroenelementen als een haag, bosje of houtwalrond de percelen kunnen deze dieren wordengelokt.De strengere normen voor watervervuiling doormeststoffen en bestrijdingsmiddelen hebben geleidtot regels voor de aanleg van teeltvrije zones langssloten en watergangen. Leg dus groenelementenen bloemstroken bij voorkeur langs slootkanten,zodat ze tevens als buffer dienen. Een gerichteerfbeplanting of een als bloemstrook aangelegdewegberm kan ook nuttig zijn.Bloemstrook tussen bomenrijen helpt mee nuttigeinsecten te lokken en op de kwekerij te houdenNiet alle bloemenmengsels zijn echter geschikt alspleisterplaats. Wil het stimuleren van natuurlijkevijanden ook leiden tot een betere plaagbestrijdingop de kwekerij, dan zal de bloemstrook niet ook deplaag moeten stimuleren. In tegenstelling totbijvoorbeeld vlinders hebben verschillende nuttigeinsecten een korte tong en hebben daarom eenvoorkeur voor ondiepe bloemen of bloemen meteen vlakke bodem zoals kamille en anderecomposieten.Voordat een plaag ontstaat moet er reedsvoldoende nectar en stuifmeel aanwezig zijn.Zo begint de opbouw van bladluispopulatiesgewoonlijk in mei. Om op dat moment voldoendeeenjarige bloemen te hebben, zullen deze al beginapril ingezaaid moeten zijn, en zullen er enkelesnelle bloeiers in moeten zitten, zoals boekweit enkoriander. Begint de opbouw van de plaag die uHoutwal met vogelhuisjeRoofwants eet bladluis

Schuil-, en broedplaatsenMeerjarige randen met grassoorten en inheemsekruiden bieden ’s winters schuilplaatsen voorspinnen roofwantsen en loopkevers. Lieveheersbeestjes,gaasvliegen en zweefvliegenoverwinteren tussen dor blad, in kieren ofachter schors in houtige beplantingen.Een houtril is een schuilplaats voor nuttigedieren klein en groot.De oorwurm is een nuttig insect, dat goedwerk doet op de kwekerijStropot voor de oorwurm.Schuilplaatsen vanstro opgehangen ineen omgekeerdebloempot bevorderende aanwezigheid vanoorwurmen die velebladluizen kunnenverorberen.Gratis hulp op de kwekerijVoor het grootbrengen van een nest jongen heeft eenkoolmeesouderpaar maar liefst 9000 insecten alsvoedsel nodig. Sommige paartjes vliegen meer dan600 keer per dag uit om insecten of rupsen aan tevoeren. Uit onderzoek met appel-boomgaarden isgebleken dat twee tot vier nestkastjes ophangen perhectare al kan leiden tot 25% minder schade doorrupsen!Bron: NIOO-KNAWVooral in het broedseizoen verzamelen vogelsgrote aantallen insecten voor hun jongen.Vogelhuisjes specifiek gemaakt voor nuttigevogels als mezen en zwaluwen kunnen eenbelangrijke bijdrage leveren vlinders en rupsenin toom te houden.Houtblokken of een houtril van dode takkenkunnen de kans op overwinteren vergroten voorspitsmuizen, spinnen, etc. met het voordeel vanweinig onderhoud.Ontzien• Selectieve gewasbeschermingNatuurlijke vijanden zijn net zo goed alsplaaginsecten gevoelig voorgewasbeschermingsmiddelen. Daarom is eenselectief gebruik van middelen nodig:• Vervang routinematige bespuitingen doorregelmatige gewasinspecties.• Bepaal of de plaag wel echt zo talrijk is dateen ingreep noodzakelijk is. Of zijn ervoldoende natuurlijke vijanden om de schadete beperken?• Markeer de aangetaste plekken en kom naeen aantal dagen terug of de plaag niet isuitgebreid.• Is een ingreep noodzakelijk, houdt dan bij dekeuze van de toe te passen middelenrekening met de nevenwerking op natuurlijkevijanden.• Vermijd zoveel mogelijk breedwerkendemiddelen; die doden ook veel soortennatuurlijke vijanden.• Pak indien mogelijk alleen de locale haardenaan in plaats van het hele veld te spuiten.• Gebruik zo mogelijk minder plaag gevoeligecultivars.• BeheerMaaien en snoeiwerkzaamheden vanbloemstroken en hagen moet worden vermedenals deze planten in bloei staan en als er geengewas op het land staat zoals in de winter. Indeze periodes is de beschutting- envoedingsfunctie juist van het grootste belang.Spuit alleen locale haarden; zo worden nuttigeinsecten elders op het perceel gespaard.

Zo werken natuurlijke vijandenhet beste1. Zorg voor bloeiende gewassenBloeiende gewassen trekken veel nuttigeinsecten aan die meehelpen plaaginsectente bestrijden of te onderdrukken.De larve van de zweefvlieg jaagt op een bladluis:een nuttig insect in strijd tegen plaaginsecten.Kosten en BatenKosten en baten van de aanpak voor bevorderingvan natuurlijke vijanden houden elkaar over hetalgemeen redelijk in evenwicht. De meerwaardeschuilt dan ook vooral in de prettigerwerkomstandigheden, milieuwinst, de vergrotingvan de biodiversiteit, de verfraaiing van hetlandschap en een positieve uitstraling voor desector.2. Zorg voor hagen en randbeplantingIn hagen en randen kunnen nuttigeinsecten en andere dieren zich gemakkelijknestelen en overwinteren.3. Creëer een natuurlijke situatieOp een bedrijf, waar de omgeving zonatuurlijk mogelijk is, is ruimte voor nuttigeinsecten en vogels die meehelpen plagenin toom te houden4. Volg het gewas goedMarkeer plaatsen in het gewas waarschadelijke insecten zijn waargenomen.Blijf het gewas en het bezoek vanschadelijke en nuttige insecten goedvolgen.5. Spuit selectiefIs bestrijding van plagen met eenchemisch middel noodzakelijk, probeerdan de schade voor nuttige insecten zoveel mogelijk te beperken.Koolmezen verslinden grote hoeveelheden rupsenColofonAan deze brochure werkten mee: Arjan Smits, Jerre deBlok, Fons van de Kuik, Jelle Hiemstra.Eindredactie: Fred GeersFoto’s: PPO Boomkwekerij, Bloembollen en FruitLees meer over natuurlijkevijanden bij:• www.telenmettoekomst.nl• www.gezondeboomteelt.nl• www.milieumeetlat.nl• www.groenekennis.nl (typ ‘natuurlijkevijanden’)• www.biodivers.nl (voor de levering vaninheemse bloemzaden)Voor informatie over vogelhuisjes raadpleeg:www.vogelbescherming.nlRaadpleeg voor de effecten vanbestrijdingsmiddelen op natuurlijke vijandende milieu-effectenkaarten van Telen metToekomst, de neveneffectenlijst van Koppert,www.koppert.nl of Biobest, www.biobest.be© Praktijkonderzoek Plant & Omgeving, maart 2009Deze brochure is met grote zorg samengesteld. Desamenstellers zijn echter niet aansprakelijk voor eventueleschadelijke gevolgen die kunnen ontstaan bij gebruik vangegevens.Deze brochure maakt deel uit van het project Telen metToekomst en Project Bevorderen Natuurlijke Vijanden en isgefinancierd door: