Onderzoek Vrijwilligers in de Amateurkunst

SamenvattingVrijwilligers in deAmateurkunst

SamenvattingVrijwilligers in deAmateurkunstDe amateurkunstsector kampt met een tekortaan vrijwilligers. Vooral in de disciplinesbeeldende kunst en instrumentale muziek wordtdit gevoeld. Verder bestaat bij vrijwilligers in deamateurkunst behoefte aan het stimuleren vangezamenlijke activiteiten en meer erkenning vanvrijwilligerswerk als nuttig werk.

Dit zijn enkele conclusies uit het rapport Onderzoek Vrijwilligersdoor Kunstfactor, sectorinstituutamateurkunst, 2009. Dit onderzoek is gedaan naar aanleiding van een toezegging van de toenmaligdemissionair minister Van der Hoeven van OCW aan de Tweede Kamer in 2006. Hierin belooft debewindsvrouw te bekijken welke initiatieven genomen kunnen worden om vrijwilligerswerk in de amateurkunstsectorte stimuleren, en om – ter voorbereiding hierop – een behoefte-onderzoek in gang tezetten. De belangrijkste resultaten hiervan worden in deze samenvatting gepresenteerd.Acht miljoen beoefenaarsRond de acht miljoen mensen doen aan amateurkunst in Nederland (Monitor Amateurkunst, kortwegMAK, 2009). Het grootste aantal beoefenaars van amateurkunst is te vinden bij beeldendekunst, gevolgd door zang, instrumentale muziek, dans, theater, schrijven en nieuwe media. Dezemensen zijn zelf onderdeel van of worden ondersteund door één miljoen (!) vrijwilligers van zestienjaar en ouder. Per acht amateurkunstenaars draagt dus één vrijwilliger eraan bij dat zij kunnen doenwat ze doen. Deze verhouding verschilt per discipline. De meeste aantallen vrijwilligers per amateurkunstenaarzien we bij zang en theater, de minste aantallen in de discipline beeldende kunst. Zelfs demeest individuele kunstdisciplines werken met vrijwilligers. Vrijwilligers zijn er niet alleen voor hettraditionele verenigingsleven. Ook de nieuwe verbanden van beoefenaars van amateurkunst draaienmet steun van vrijwillige inzet.Figuur 1Vrijwilligers per kunstdisciplineBeeldende Kunst 100.000Zang 290.000Instrumentale Muziek 225.000Dans 95.000Theater 190.000Schrijven 159.000Nieuwe Media 225.000Bron: Amateurkunst - de feiten, Monitor Amateurkunst in Nederland 2009, uitgave Kunstfactor 2010Kunstfactor Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst - pagina 3

TekortenUit de verdiepende gesprekken die Kunstfactor heeft gehouden met het bestuurlijk kader van diverseamateurkunstverbanden komt het beeld naar voren dat een gebrek aan vrijwilligers een concretebedreiging vormt voor het voortbestaan van gezelschappen. Zonder vrijwilligers zal er weinig vande beoefening van -zelfs rudimentair georganiseerde - disciplines over blijven. Dit blijkt ook uit deMAK-enquête (zie kader Onderzoek Vrijwilligers). De helft van de ondervraagde vrijwilligers vindtdat er een tekort aan vrijwilligers in de amateurkunst bestaat, en dan voornamelijk in de disciplinesinstrumentale muziek en beeldende kunst (zie kader Top-3 Tekorten). Het minst wordt er een tekortgevoeld in de disciplines dans en schrijven.Eenderde van de ondervraagden in de MAK zegt een afname waar te nemen van het aantal vrijwilligersin de disciplines waarin zij vrijwilligerswerk verrichten. De helft van de ondervraagden ziet geenverandering, en 11 procent signaleert een toename.Afgaande op deze percentages kunnen we stellen dat vrijwilligers in de amateurkunstsector ervaren datde druk groter wordt.Volgens de MAK-onderzoeksgegevens verschilt het per discipline wat voor soort vrijwilligers er nodigzijn. Juist het niet-bestuurlijke, organisatorisch-uitvoerende werk heeft vrijwilligers nodig. En dat zijnprecies de taken die het meeste werk vergen.Top-3 TekortenDe helft van de ondervraagde vrijwilligers signaleert tekorten in het aantal vrijwilligers in de amateurkunst.De tekorten worden het meest gevoeld in:1. Instrumentale muziek2. Beeldende kunst3. Nieuwe mediaBron: MAK 2009Kunstfactor Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst - pagina 4

BehoeftenDe resultaten van de MAK tonen dat vrijwilligers denken dat er in het algemeen behoefte is aanondersteuning op de volgende terreinen: het stimuleren van gezamenlijke activiteiten ondervrijwilligers, vrijstelling van onkosten/geld, financiële ondersteuning, en het aanbieden vanscholingsmogelijkheden. Eenderde van de vrijwilligers signaleert behoefte aan al deze zaken. En nietonbelangrijk is dat ‘meer erkenning als nuttig werk’ eveneens als ondersteunend wordt beschouwddoor 30 procent. Slechts 13 procent van de ondervraagden vindt dat amateurkunstvrijwilligers geenbehoefte hebben aan enige vorm van ondersteuning.Daarnaast zegt een kwart van de vrijwilligers voor zichzelf in de eerste plaats geen behoefte tehebben aan ondersteuning. De overige driekwart die wel die behoefte heeft, wil dit vooral in de vormvan meer erkenning als nuttig werk, bij stimulering van de sociale contacten onder vrijwilligers en inde vorm van het aanbieden van scholingsmogelijkheden (zie kader Top-3 Behoeften).Top-3 BehoeftenDriekwart van de vrijwilligers wil graag ondersteuning op de volgende gebieden:1. Meer erkenning van vrijwilligerswerk als nuttig werk2. Stimuleren sociale contacten door gezamenlijke activiteiten onder vrijwilligers3. Aanbieden van scholingsmogelijkhedenBron: MAK 2009Kunstfactor Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst - pagina 5

MaatregelenOm de knelpunten in het vrijwilligerswerk in de amateurkunst te helpen verlichten kunnen overheid enamateurkunstgezelschappen een aantal maatregelen nemen. De overheid zou het volgende kunnen doen:• Focus op dat percentage van de Nederlandse bevolking van zestien jaar en ouder (19%) dat ernog nooit over heeft nagedacht vrijwilligerswerk te doen, en het nu niet doet. De aanvulling opde gesignaleerde tekorten in het vrijwilligerswerk moet vooral uit die groep komen. Zo kan denatuurlijke afname van de huidige vrijwilligers opgevangen worden en mogelijk nieuwe aanwasaangeboord worden.• Laat onderzoeken hoe maatregelen en projecten ontwikkeld kunnen worden die de samenwerkingkunnen verbeteren tussen overheden, gezelschappen en onderwijsinstellingen op het vlak vaninzet door jongeren in amateurkunstgezelschappen.• Stimuleer overheden om structureel oog en oor te hebben voor de maatschappelijke potentie vanamateurkunstgezelschappen wat betreft vrijwillige inzet (maatschappelijke stages, herintreders/reïntegratie). Zorg daarbij voor wederzijdse zichtbaarheid: door amateurkunstgezelschappen teondersteunen om meer op het netvlies van gemeenten, overheden, onderwijsinstellingen tekomen en andersom: instellingen en overheden attenderen op het bestaan van amateurkunstgezelschappenen hun mogelijkheden voor vrijwilligerswerk en maatschappelijke stages.Amateurgezelschappen zouden de volgende maatregelen kunnen nemen:• Stuur aan op andere vormen van vrijwillige inzet, bijvoorbeeld meer op projectbasis dan structureelbinden. Wanneer mensen zich niet meer voor langere tijd willen binden, zijn ze wellicht welgeneigd tijd te investeren in eenmalige, kortere projecten. Bedenk welke werkzaamheden projectmatiggepresenteerd kunnen worden, waardoor het aantrekkelijker wordt voor leden om zichkortdurend te binden.• Focus op wat het vrijwilligerswerk de potentiële vrijwilliger kan bieden in ontwikkeling vancompetenties, leer- en werkervaring.• Neem een voorbeeld aan studentengezelschappen waar de universiteit een bestuursvergoedingbiedt aan degenen die formele bestuurstaken op zich nemen; waar besturen zich committerenen beperken tot een overzienbare bestuursperiode en waar bestuurservaring als een pre voor jeloopbaan wordt beschouwd. Maak daarom meer gebruik van wat lokale en provinciale overhedenop dit vlak kunnen bieden.Kunstfactor Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst - pagina 6

TrendsVan de groep mensen in Nederland die momenteel geen vrijwilligerswerk doet in een van de amateurkunstenverwacht 1,5 procent (180.000 mensen) dit het komende jaar wel te zullen doen. Waarom danwel en nu niet? Op die vraag antwoordde meer dan de helft van deze ondervraagden het te druk gehadte hebben. Aan de andere kant moet rekening gehouden worden met het jaarlijkse vertrek van eengroot aantal vrijwilligers.Uit het diepteonderzoek kwam verder een aantal trends naar voren, waaronder:• meer concurrentie door groei van het aantal verenigingen;• het aantrekken van bestuursleden die niet aan de discipline meedoen;• afname verantwoordelijkheidsgevoel bij vrijwilligers;• veranderende taken en professionalisering: er is basiskennis nodig en dat is niet makkelijk aan teleren als men nog niet veel weet;• het aanvragen van subsidies wordt als complexer en tijdrovender ervaren.Beeld van de vrijwilligersUit de cijfers van MAK blijkt dat 8 procent van de Nederlandse bevolking ouder dan zestien jaar vrijwilligerswerkdoet in de amateurkunst. Meest vertegenwoordigd zijn de leeftijdscategorieën 45-54 jaar en 65+.In de amateurkunstsector besteden vrijwilligers al naar gelang discipline en geslacht, tussen de 4 uur (schrijven)en 28 uur (nieuwe media) per maand aan vrijwilligerswerk. De helft van de vrijwilligers in de amateurkunst doetdit als vaste taak of in een vaste functie, de andere helft doet dit werk af en toe.Het vermoeden bestaat – op basis van de onderzoekgegevens – dat in die sectoren waar mannen de vastebestuurstaken op zich nemen, vrouwen zich als incidentele vrijwilliger manifesteren en andersom. Ook zien wedat mannen twee keer zoveel tijd aan vrijwilligerswerk besteden dan vrouwen.Rond driekwart van de amateurkunstvrijwilligers doet dit werk uit sociale betrokkenheid (om anderen te helpen).Daarna worden ‘nuttige tijdbesteding’ en ‘sociale contacten’ het meest genoemd als motief.Bron: MAK 2009Onderzoek VrijwilligersIn opdracht van OCW deed Kunstfactor onderzoek naar vrijwilligers in de amateurkunst. Aan de ene kant zijnlandelijke cijfers via de MAK (Monitor Amateurkunst) over de vrijwilligers gegenereerd. Aan de andere kantis geprobeerd om via verdiepende gesprekken (interviews) met vrijwilligers in amateurkunstgezelschappen,het zogenoemde kader, licht te werpen op vrijwilligers in de amateurkunst. Beide gegevensbronnen zijngecombineerd in het rapport Onderzoek Vrijwilligers. De hier gepresenteerde gegevens zijn een beknoptesamenvatting van dit rapport.Kunstfactor Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst - pagina 7

Kromme Nieuwegracht 66Postbus 4523500 AL UtrechtT + 31 (0)30 711 5100www.kunstfactor.nlColofonRedactie: Amalia DeekmanVoor meer informatie: onderzoek@kunstfactor.nlVormgeving: stof rotterdam© Kunstfactor Utrecht, oktober 2010Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst is een uitgave van Kunstfactor, sectorinstituutamateurkunst. Tenzij anders overeengekomen, geeft Kunstfactor u als lezer toestemmingdeze uitgave voor eigen gebruik te downloaden en af te drukken. Het is niet toegestaan ominhoudelijk, tekstueel of anderszins wijzigingen aan te brengen. Bij citeren is bronvermeldingverplicht. Overdracht aan derden van het gebruiksrecht is uitgesloten. Het gebruiksrecht geldtniet voor commerciële doeleinden. De overdracht van de rechten van intellectueel eigendom,waaronder het auteursrecht, rustend op de door Kunstfactor opgestelde of ontworpen werkenzijn bij het gebruiksrecht niet inbegrepen.Kunstfactor is het landelijk sectorinstituut amateurkunst. Als sectorinstituut zijn wij gesprekspartnervoor overheden, beleidsmakers en opinievormers en stimuleren we het debat over deamateurkunst. We adviseren, informeren, onderzoeken, initiëren en inspireren. We leggenverbindingen binnen en buiten de sector amateurkunst, nationaal en internationaal.