Kernenergiewet - Meet- en regelbronnen 2007 ... - Inspectie SZW

VoorwoordInspectieprojecten die ioniserende straling als onderwerp hebben, staan meestal niet garantvoor opzienbarende resultaten. Ook in dit verslag is dat het geval. Het leeuwendeel van deovertredingen die zijn geconstateerd hebben betrekking op het zorgsysteem. Dat is ooklogisch. De intrinsieke veiligheid van de apparaten waarin radioactieve bronnen zijnopgenomen, is hoog. Bij het werken met radioactieve stoffen en materialen zijnveiligheidsvoorzieningen gecreëerd die de kans op potentiële blootstelling tot een minimumterug brengen.De inspecties die worden uitgevoerd zijn dan ook vooral gericht op het systeem. Is deDeming-cirkel rond van analyseren, evalueren, plannen, uitvoeren, controleren en reageren?Dat leidt dan tot vragen als “is de risico-analyse opgesteld, zijn de noodzakelijke maatregelengetroffen, hoe is de staat van onderhoud, is de deskundigheid geborgd en worden de jaarlijkselektest-controles uitgevoerd?”.Keer op keer blijkt dat het hieraan op (meerdere) onderdelen schort. Dat leidt dan onder meertot de conclusie dat blijvende aandacht van de toezichthouders geboden is. En dat leidt bij debuitenwereld weer tot de vraag of dat nou zo nodig is. Er gebeurt toch nooit iets ernstigs?Het risico wordt bepaald door het product van kans en effect. Zoals hiervóór uiteen gezet, isde kans op blootstelling aan schadelijke ioniserende straling of besmetting met radioactiviteitover het algemeen klein. Het potentiële risico is echter hoog. Niet alleen in termen van schadevoor de gezondheid en het milieu. Ook in termen van maatschappelijke onrust.In juli van dit jaar werd Frankrijk opgeschrikt door berichten van vier incidenten inkerncentrales binnen twee weken. Daarbij werden medewerkers besmet. De autoriteitenkonden melden dat de besmetting vrijwel onschadelijk was voor de gezondheid van dewerknemers. Niettemin werd het wereldnieuws. Dit voorbeeld maakt duidelijk dat eenlaconieke houding ten aanzien van het (systeemgerichte) toezicht op stralingstoepassingenniet aan de orde mag zijn.De wnd. algemeen directeur Arbeidsinspectie,Drs. A. van Dijk.2

1. Aanleiding en doel van het inspectieproject1.1 AanleidingDe Arbeidsinspectie is belast met het toezicht op de naleving van de bepalingen in de Kernenergiewet(Kew). In het jaar 2000 is een strategie vastgesteld waarbij de vergunninghouders zijn ingedeeld incategorieën, waaraan een inspectiefrequentie is gekoppeld. Bij de uitwerking van deze strategie wordternaar gestreefd zoveel mogelijk inspectieprojecten op te zetten van gelijksoortige toepassingenbinnen bepaalde branches.Radioactieve bronnen worden binnen de meet- en regeltechniek toegepast in diversebedrijfstakken/branches, zoals de papier-/kartonindustrie, de wegenbouw, de voeding- engenotmiddelenindustrie, de procesindustrie, baggerindustrie, etc. De radioactieve bronnen voor dezetoepassingen zijn zogenaamde ‘ingekapselde bronnen’, hetgeen betekent dat de radioactieve stof zichbevindt in een capsule. Wanneer de capsule in goede staat verkeert is er geen gevaar voor eenbesmetting met radioactieve stof, maar wel gevaar voor blootstelling aan ioniserende straling.De meetapparatuur, waarvan de radioactieve bronnen deel uitmaken is divers te noemen, evenals deeigenschappen van deze bronnen. De aard van de bedrijven/instellingen met de genoemdetoepassingen lopen dan ook sterk uiteen; voorbeelden:metaalgieterij, zandwinning/baggerbedrijven, (fris)drank- en zuivelindustrie, voeding- engenotmiddelenindustrie, rubber- en tapijtindustrie, cementindustrie, laboratoria enonderzoeksinstellingen.De radioactieve bronnen zijn normaliter opgenomen in een bronhouder, die een afsluitbareuittredeopening voor de stralingsbundel heeft. Bij de handelingen met of in de nabijheid van deradioactieve bronnen is het gevaar van blootstelling aan ioniserende straling niet geheel uit te sluiten.In 2002 is een inspectieproject uitgevoerd met betrekking tot het gebruik van de radioactieve bronnenbij productieprocessen in de papier-, textiel- en kunststofindustrie. Ging bij dit project de aandacht metname uit naar de zogenaamde Bèta-bronnen ten behoeve van dikte-, dichtheids- en gramgewichtsmetingen,bij het inspectieproject dat in 2005 werd uitgevoerd werd het gebruik van radioactievebronnen in de meet- en regeltechniek over de volle breedte van het toepassingsgebied gecontroleerd.Voor de uit te voeren inspecties werd een selectie gemaakt uit de bedrijven die recent een nieuwe ofgewijzigde vergunning hadden ontvangen. Door middel van monitorvragen werd bij ditlaatstgenoemde project getracht om meer inzicht te krijgen in het naleefgedrag bij deze Kewtoepassingenen de daarbij mogelijk aanwezige knelpunten.Het percentage van bedrijven dat in overtreding bleek te zijn (circa 65 %) en het aantal vastgesteldeovertredingen per bedrijf (gemiddeld bijna 3) vertoonde bij beide projecten grote gelijkenis.Gezien de resultaten van de voorgaande inspectieprojecten en de mogelijke stralingshygiënischerisico’s was voor 2007 opnieuw een inspectieronde gericht op deze toepassing voorzien. In dit rapportwordt van dit uitgevoerde inspectieproject verslag gedaan.Voor alle duidelijkheid wordt vermeld dat het bij de drie projecten steeds ging om een anderesteekproef van bedrijven.Voor de handelingen met ingekapselde radioactieve bronnen in de meet- en regeltechniek geldt eenvergunningplicht. Dit betekent dat alvorens men tot aanschaf van een dergelijke bron over kan gaan,er een vergunning in het kader van de Kernenergiewet moet zijn verleend. Om de geldigheid van devergunning in stand te houden dienen op grond van het Besluit stralingsbescherming wijzigingen in desituatie met betrekking tot deze vergunning te worden gemeld bij de vergunning verlenende instantie.De beëindiging van de toepassing en de afvoer van bronnen dient daar ook te worden gemeld. Ditalles is bedoeld om de zorg rondom het voorhanden hebben en gebruik van radioactieve bronnen tewaarborgen. Uit diverse inspectieprojecten is gebleken dat na ontvangst van de vergunning, dezemeldingen vaak achterwege blijven en situaties niet (meer) door de verleende vergunning wordengedekt.1.2 DoelstellingenHet doel van het project was het opheffen van overtredingen van de wettelijke bepalingen op hetgebied van de Kernenergiewet, inclusief de voorschriften van de verleende Kew-vergunningen, binnende daarvoor afgesproken termijnen. De beperking van de blootstelling van werknemers aanioniserende straling staat daarbij centraal.5

Bij de opzet van de inspectielijst voor dit Kew-project was de inspectielijst van het project Meet- enregeltechniek (2005) als uitgangspunt genomen. Op basis van de bevindingen en resultaten vangenoemd project werden enkele wijzigingen doorgevoerd. In paragraaf 2.4 staat een overzicht van deinspectiepunten.2. Omvang en opzet2.1 WerkterreinDe toepassing van ioniserende straling binnen het werkterrein van de Arbeidsinspectie is zeerveelzijdig. De aard van de bedrijven/instellingen met meet- en regelbronnen zijn in paragraaf 1.1vermeld. Als voorbeelden van toepassingen kunnen worden genoemd:o niveaumeting in silo’s, van brandblusapparatuur, maar ook in afvullijnen voor (fris)drank,diervoeder, etc.,o dichtheids-/vochtmeting in de wegenbouw,o gramgewichts-/dichtheidsmeting in de tapijt- en de tabaksindustrie,o dichtheids- of concentratiemeting in baggerindustrie, bij zandwinning en slibverwerking,o (laag)dikte-meting in papier, rubber en kunststofindustrie,o vochtmetingen t.b.v. controle/reparatie van platte daken.Binnen de strategie zijn op basis van de te verwachten risico’s de verschillende toepassingen in viercategorieën ingedeeld (A t/m D). De toepassingen in categorie A worden verondersteld het meestrisicovol voor de mens en de omgeving te zijn, die in categorie D het minst.De toepassing van ingekapselde bronnen in de meet- en regeltechniek zijn terug te vinden in decategorieën B en C. Met name de mobiele toepassingen (onder andere bij dichtheids- envochtigheidsmetingen in de wegenbouw, vochtmetingen op platte daken) zijn ingedeeld in categorie B;de toepassing van bronnen in vaste meetopstellingen is over het algemeen minder risicovol endaardoor opgenomen in categorie C. Met de betreffende bronhouders hoeft immers maar beperkt teworden gemanipuleerd.Voor de selectie van de bedrijven met meet- en regelbronnen werd gebruik gemaakt van de bij deArbeidsinspectie beschikbare archiefstukken. Bedrijven of instellingen die beschikken over meet- enregelbronnen en in 2002 of 2005 in het kader van een Kew-inspectieproject werden geïnspecteerd zijnbuiten dit project gehouden. Dit gold ook voor de bedrijven die in 2004 werden bezocht binnen hetproject “Nucleaire meetinstrumenten in de wegenbouw”, en voor de bedrijven die in 2007 binnen eenseparaat Kew-project in de baggerindustrie zouden worden bezocht.Met inachtneming van deze criteria zijn over de volle breedte van het toepassingsgebied van meet- enregelbronnen, met uitzondering dus van de baggerindustrie, ruim 100 bedrijven/instellingen met eenKew-vergunning voor meet- en regelbronnen voor het project geselecteerd.2.2 Looptijd en aantallen bezoekenHet inspectieproject is uitgevoerd in het jaar 2007 met een kleine uitloop in de eerste twee maandenvan 2008.In totaal zijn 102 bedrijven/instellingen geïnspecteerd.2.3 Opzet van het projectBij de Arbeidsinspectie zijn de inspecteurs, die worden belast met het toezicht op de naleving van deKernenergiewet en aanverwante regelgeving, opgeleid tot stralingsdeskundige.Voor het project ‘Meet- en regelbronnen 2007’ zijn inspecteurs/specialisten ingezet met minimaal hetdeskundigheidsniveau 4 op het gebied van ioniserende straling.Ten behoeve van de uitvoering van dit project is een lijst met inspectiepunten opgesteld.De inspectiebezoeken vonden in principe onaangekondigd plaats. Bij enkele bezoeken is hier ommoverende reden van afgeweken.6

2.4 InspectieonderwerpenDe Arbeidsinspectie is belast met het toezicht op de naleving van de bepalingen van deKernenergiewet, voor zover het betreft de bescherming van werknemers. Daarmee was hetbelangrijkste inspectieonderwerp bepaald, namelijk de (mogelijke) blootstelling aan ioniserendestraling. Een belangrijk aspect daarbij is de zorg voor de stralingshygiëne binnen de organisatie.Voor de toepassing van radioactieve bronnen in de Meet- en regeltechniek geldt een vergunningplicht.De voor dit project geselecteerde inspectiepunten staan vermeld in Tabel 1 en hebben enerzijdsbetrekking op de daadwerkelijke blootstelling en anderzijds op de stralingszorg; ze zijn afgeleid vanbepalingen uit het Besluit stralingsbescherming en van vergunningvoorschriften.In paragraaf 3.4 wordt bij de toelichting op de inspectieresultaten nader ingegaan op dezeinspectiepunten.Tabel 1Overzicht van de inspectiepuntenInspectieonderwerpAandachtspunten / werkwijze bij inspectie1. Vergunning en melding - Kew-vergunning aanwezig en dekt de situatie;- wijzigingen in de situatie gemeld ?2. Organisatie en deskundigheid - Handeling door of onder toezicht van deskundige- mandatering van de stralingsdeskundige- rapportage aan ondernemer (jaarlijks)3. Risico-analyse - Stralingsbelasting voor ‘handelingen’ geanalyseerd- Beoordeling getroffen maatregelen4. Voorlichting en onderricht - Schriftelijke werkinstructie opgesteld en verstrekt5. Controle en onderhoud van apparatuuren beveiligingsmiddelen (jaarlijks)- Apparatuur / beveiligingsmiddelen in goede staatvan onderhoud- Noodzakelijke beveiligingsmiddelen aanwezig6. Waarschuwingssignalering - Waarschuwingstekens en borden voor ioniserendestraling conform ministeriële regeling aangebracht.7. Veilige positie stralingsbron - zichtbaar aan buitenzijde van bronhouder ofmeetopstelling8. Bergplaats voor radioactieve bron - geschikte bergplaats aanwezig- Bron na gebruik in bergplaats9. Kwaliteit ingekapselde bron - broncertificaat aanwezig- kwaliteit bron conform ISO 2919/1999- gebruiksomstandigheden in relatie met kwaliteit bron10. Periodieke lektest bij bron - Periodiciteit m.b.t. uitvoering lektest- Vereiste deskundigheid bij uitvoering11. Beheersysteem / administratie - Kew-dossier aanwezig (inzichtelijk en toegankelijk)Binnen dit project werd een misstand gedefinieerd als een door de inspecteur aangetroffen situatie,die een ernstig risico inhoudt voor de gezondheid van werknemers en afwijkt van de situatie, zoalsdeze bij de aanvraag van (een wijziging van) de vergunning werd gemeld. Dit kan betekenen dat devergunningverlener bij de aanvraag (bewust) foutief is geïnformeerd.Hoe door de inspecteur gehandeld moest worden bij het aantreffen van een misstand was naderuitgewerkt in de toelichting op de inspectielijst. In bepaalde situaties diende proces-verbaal te wordenopgemaakt, zo nodig in combinatie met stillegging van de ‘handeling’.Bij het vaststellen van andere overtredingen is de ondernemer hier in de vorm van een waarschuwingschriftelijk op gewezen en in de gelegenheid gesteld deze overtreding(en) binnen de gestelde termijnop te heffen. Als sanctie op het niet tijdig opheffen van een overtreding werd de ondernemer gewezenop de mogelijkheid van de Arbeidsinspectie om proces-verbaal op te maken. Soms was eentekortkoming van dien aard dat hiervoor niet een handhavingstraject werd ingezet; in dat geval werd7

volstaan met een opmerking in de afhandelingsbrief, dan wel de waarschuwingsbrief, waarmee deondernemer gestimuleerd werd om de tekortkoming alsnog op te heffen. Deze opmerkingen zijn nietmeegenomen in de inspectieresultaten.2.5 Publiciteit / uitwisseling van informatie over het projectKew-toepassingen in de Meet- en regeltechniek vinden plaats in diverse bedrijfstakken. Er bestaatgeen branche-organisatie met specifieke betrokkenheid bij dit onderwerp, waarmee deinspectieresultaten zouden kunnen worden gecommuniceerd. Vooraf is dan ook geen publiciteit aandit project gegeven.Wèl werd het inspectieproject aangekondigd in het departementale Kew-Handhavingsoverleg. Aan hetlaatstgenoemde overleg nemen naast de Arbeidsinspectie deel: VROM-inspectie, Inspectie Verkeeren Waterstaat, Inspectie voor de Gezondheidszorg, Staatstoezicht op de Mijnen en de Inspectie voorde Militaire Gezondheidszorg.Het projectverslag zal worden geplaatst op de website van de Arbeidsinspectie.8

3. Projectresultaten3.1 Generaliseerbaarheid van de resultatenBinnen dit inspectieproject zijn 102 bedrijven/instellingen 1 ), welke beschikken over een enkelvoudigeKew-vergunning voor één of meer toepassingen, geïnspecteerd; dit is een wezenlijk bestanddeel vande doelgroep, die bestaat uit enkele honderden bedrijven.Reeds eerder zijn inspecties uitgevoerd bij bedrijven waar ingekapselde radioactieve bronnen wordeningezet voor de meet- en regeltechniek. In 2002 werden 50 bedrijven in de papier- textiel- enkunststofindustrie geïnspecteerd (projectnr. A 556). Bij het inspectieproject dat in 2005 werduitgevoerd (A 731), is bij 49 bedrijven/instellingen, die werden geselecteerd over de volle breedte vanhet toepassingsgebied, het gebruik van verschillende meet- en regelbronnen gecontroleerd.De inspectieresultaten zijn echter niet één op één te vergelijken omdat de voor het betreffende projectgekozen inspectiepunten enigszins verschilden of op bepaalde zaken een accent werd gelegd. Vanbelang is ook dat in het projectplan van A 556 slechts beperkt is geanticipeerd op het van krachtworden van het Besluit stralingsbescherming per 1 maart 2002 en de daarin opgenomen nieuwebepalingen. Bij het project van 2005 en ook bij het project, waarvan hier verslag wordt gedaan, is ervanuit gegaan dat de vergunninghouder kennis droeg van de gewijzigde regelgeving.Het vergelijken van de inspectieresultaten van de verschillende projecten geeft wèl een beeld van destand van zaken met betrekking tot de naleving van de bepalingen van de Kernenergiewet binnen dedoelgroep.3.2 Totaaloverzicht van de inspectieresultatenAan 102 bedrijven werd een inspectiebezoek gebracht.Gelet op de aangetroffen situatie zijn niet alle bezoeken aan te merken als volwaardige inspecties enwel om de volgende redenen:• Een drietal bedrijven bleken onterecht te zijn geselecteerd voor dit project; een inspectie bleek nietmogelijk omdat de bedrijfsactiviteiten waren gestaakt. De betreffende bedrijven bleken nog wèl tezijn opgenomen in de database van de vergunningverlenende instantie.• Bij een viertal andere bedrijven bleek de toepassing te zijn beëindigd en de bron(nen) te zijnafgevoerd. De verleende Kew-vergunning werd op verzoek van het bedrijf ingetrokken en dit bleekzich te hebben voltrokken na de startdatum van het inspectieproject.• Het inspectiebezoek van de Arbeidsinspectie was voor 9 bedrijven aanleiding om de Kewvergunningte laten intrekken. In alle situaties waren de bronnen niet meer in gebruik, bij 4bedrijven inmiddels ook afgevoerd. Eén van deze bedrijven was failliet gegaan en het beheer vande radioactieve bronnen lag bij de curator.Géén van de 9 bedrijven bleek de vergunningverlenende instantie op de hoogte te hebben gesteldvan de wijziging in de situatie (beëindiging toepassing). Bij 6 bedrijven is voor deze overtredingeen handhavingstraject ingezet door een waarschuwing te geven. In alle situaties is er voorgekozen om de vergunning te laten intrekken na de reguliere afvoer van de bronnen, voor zoverdit laatste nog niet had plaatsgevonden.Het voorgaande geeft aan dat er sprake is van 16 niet-volwaardige inspecties voor dit Kew-project.Besloten is om de overtredingen bij de 6 bedrijven uit de laatstgenoemde groep, waarvoor eenwaarschuwingsbrief werd gestuurd, wel mee te nemen bij de inspectieresultaten.Het aantal inspecties waarop de inspectieresultaten zijn gebaseerd komt daarmee op 92.Bij 27 bedrijven (30%) werden met betrekking tot de inspectiepunten geen overtredingen vastgesteld.De aangetroffen situatie bij 2 bedrijven was van dien aard dat gesproken kon worden van eenmisstand zoals bedoeld in paragraaf 2.4. Besloten werd om proces-verbaal op te maken.In één situatie was sprake van een verlopen ‘tijdelijke vergunning’. In beide bedrijven werd demeetapparatuur, met daarin de radioactieve bronnen, niet door of onder toezicht van eenstralingsdeskundige toegepast; ook schoot men op andere punten met betrekking tot de zorg voor destralingshygiëne tekort. Nader onderzoek wees uit dat er in beide situaties geen sprake was van eenstralingshygiënisch onverantwoorde situatie, zodat een stillegging achterwege kon blijven.1 ) waar hierna in dit verslag staat vermeld ‘bedrijven’ dient te worden gelezen ’bedrijven/instellingen’9

De overige 63 bedrijven ontvingen een waarschuwingsbrief met een termijn voor het opheffen van deovertredingen. In totaal werden 177 overtredingen vastgesteld bij 65 bedrijven, waarmee hetgemiddelde aantal overtredingen bij deze bedrijven komt op 2,72.De gebruikte handhavingsinstrumenten zijn in tabel 2 weergegeven.Tabel 2Overzicht gebruikte handhavingsinstrumentenInzet handhavingsinstrumenten Aantal inspecties % Aantal overtredingenGeen in orde 27 30 %0Waarschuwing 63 68 % 168Proces-verbaal 2 2 % 9Totaal 92 100 % 1773.3 Uitwerking van resultaten inspectieprojectVoor de presentatie van de inspectieresultaten worden in dit verslag de overtredingen gerangschiktnaar inspectieonderwerp.De Top-3 van de inspectieonderwerpen, waarbij de meeste overtredingen werden vastgesteld, werdgevormd door de onderwerpen Risico-inventarisatie en Evaluatie (39 overtredingen), organisatie endeskundigheid (30) en werkinstructies (24)In tabel 3 is het aantal overtredingen per inspectiepunt in kaart gebracht. Deze tabel is afgeleid vantabel 1 uit paragraaf 2.4 met in de tweede kolom de vermelding van de aard van de overtreding.Een overtreding is per bedrijf éénmaal geregistreerd, ook wanneer de betreffende overtreding bij datbedrijf op meerdere plaatsen of voor meerdere zaken werd vastgesteld. Als voorbeeld wordt genoemdhet ontbreken van de risico-analyse voor een toepassing. Indien er sprake is van meerderetoepassingen en meerdere overtredingen op dit onderwerp is dat als één overtreding geregistreerd.Het aantal overtredingen in kolom 3 van tabel 3 duidt dus eveneens op het aantal bedrijven dat op ditpunt in overtreding was.In verband met de leesbaarheid van de tabel is de aard van de overtreding in kolom 2 beknoptomschreven. In paragraaf 3.4 wordt een toelichting gegeven op de vastgestelde overtredingen.10

Tabel 3Overzicht van het aantal overtredingen per inspectiepuntInspectieonderwerp Aard van de overtreding Aantalovertredingen1. Vergunning en melding - situatie niet door Kew-vergunning gedekt(geldigheidsduur tijdelijke vergunning verstreken)- wijzigingen in de situatie niet gemeld1182. Organisatie en deskundigheid - Handeling door of onder toezicht van deskundige- deskundigheidsniveau onvoldoende- mandatering van de stralingsdeskundige- jaarlijkse rapportage v deskundige aan ondernemer3112143. Risico-Inventarisatie & - Evaluatie(Risico-analyse)- stralingsbelasting voor ‘handelingen’ niet ofonvoldoende in kaart gebracht- betere afscherming/beveiligingsmiddelen vereist3944. Voorlichting en onderricht - werkinstructies niet (in voldoende mate) op schriftgesteld en verstrekt 245. Jaarlijkse controle en onderhoudvan apparatuur en beveiligingsmiddelen- niet aangetoond dat apparatuur / beveiligingsmiddelenjaarlijks worden gecontroleerd en hetnoodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd(o.a. m.b.t. werking sluitermechanisme van bronhouder)56. Waarschuwingssignalering - Waarschuwingstekens en borden voor ioniserendestraling niet conform ministeriële regeling 197. Veilige positie stralingsbron - stralingspositie van de bron aan buitenzijdevan bronhouder niet waarneembaar(zonodig vaststellen met geschikte meetapparatuur)8. Bergplaats voor radioactieve bron - geen bergplaats aanwezig- bergplaats niet geschikt of geschiktheid niet aangetoond9. Kwaliteit ingekapselde bron - broncertificaat aanwezig- kwaliteit bron conform ISO 2919/1999- gebruiksomstandigheden in relatie met kwaliteit bron10. Jaarlijkse lektest bij r.a.bron - lektest op ingekapselde bron niet uitgevoerd(structureel)- Periodiciteit voor lektest niet aangehouden(termijn > 1 jaar)83607211. Beheersysteem / administratie(inzichtelijk en toegankelijk Kewdossier)- Kew-dossier niet aanwezig (relevante informatieniet voorhanden, dossier niet toegankelijk enoverdraagbaar);- Kew-dossier niet onderhouden / bijgewerkt2712. Overig 2totaal 17711

3.4 Toelichting op resultaten per inspectieonderwerpHet is van belang de inspecties bij bedrijven zoveel mogelijk “uniform” te laten plaatsvinden. Mededaarom is aan het projectplan van het onderhavige inspectieproject een lijst met inspectiepuntenverbonden. Deze lijst bevat voor de verschillende inspectieonderwerpen de achterliggende wetgevingen de aanwijzingen voor de inspecteur. Dit draagt ertoe bij dat er door de inspecteurs met dezelfde brilnaar zaken is gekeken.In deze paragraaf wordt bij die toelichting op de vastgestelde overtredingen de volgorde van tabel 4aangehouden.1. Vergunning en meldingVoor de toepassing van radioactieve bronnen in de meet- en regeltechniek is een Kew-vergunningvereist. De vergunninghouder dient te zorgen voor een geldige en ‘dekkende’ vergunning. Bij éénbedrijf is voor een overtreding op dit onderwerp proces-verbaal opgemaakt. De geldigheidsduurvan de verleende ‘tijdelijke’ vergunning bleek al meer dan één jaar te zijn verstreken. De redenvoor het verlenen van een tijdelijke vergunning was het ontbreken van een stralingsdeskundige ophet moment van de vergunningaanvraag. Aan de voorwaarde om hier alsnog invulling aan tegeven bleek ook nog niet te zijn voldaan.Wijzigingen ten opzichte van de situatie bij de vergunningaanvraag moeten door de vergunninghouderworden gemeld bij de vergunningverlenende instantie, SenterNovem in Den Haag. Bij deinspectie is op dit onderwerp, waarvoor in het Besluit stralingsbescherming èn in de Kewvergunningbepalingen staan, gecontroleerd.In paragraaf 3.2 is beschreven dat bij 9 bedrijven voor aanvang van de daadwerkelijke inspectie albleek dat er sprake was van wijzigingen, waarvan SenterNovem in kennis gesteld had moetenworden, en die (in overleg) geleid hebben tot intrekking van de vergunning; 6 van deze bedrijvenkregen alsnog een waarschuwing voor deze overtreding. Ook bij 12 andere bedrijven werdentekort-komingen op dit onderwerp als overtreding aangemerkt; dit brengt het totaal op18 (bijna20%).2. Organisatie en deskundigheidVoor toepassingen in het kader van de Kernenergiewet geldt de stelling:Géén toepassing zonder deskundigheid.Het ontbreken van de vereiste stralingsdeskundige heeft bij één bedrijf geleid tot het opmaken vaneen proces-verbaal. Bij een ander bedrijf bleek het vereiste deskundigheidsniveau op het gebiedvan ioniserende straling op grond van het vergunningvoorschrift onvoldoende.Voldoende kennis van de risico’s van ioniserende straling, maar ook van de voorschriften op ditterrein, ligt aan de basis van een verantwoorde Kew-toepassing. De ondernemer laat eenhandeling door of onder toezicht van de deskundige uitvoeren en mandateert deze deskundige.De deskundige dient direct of indirect betrokken te zijn bij de betreffende handeling en eenzodanige plaats binnen de organisatie te hebben, dat hij/zij het gevraagde toezicht kanwaarmaken en aan de ondernemer gevraagd en ongevraagd advies kan geven.Bij diverse voorgaande Kew-inspectieprojecten en ook nu weer zijn relatief veel overtredingenvastgesteld met betrekking tot dit onderwerp. Het ontbreken van de aanwijzing c.q. demandatering van de stralingsdeskundige is relatief vaak (12x) vastgesteld. Dit gaat veelal ookgepaard met onduidelijkheid over de (uitvoering van de) taken van de stralingsdeskundige. Hetvergunningvoorschrift, waarin gesteld wordt dat stralingsdeskundige zo vaak als nodig, doch tenminste éénmaal per jaar, verantwoording aflegt aan de ondernemer in een rapportage, is hieraandirect gerelateerd. Voor het overtreden van dit voorschrift werd 14 keer een waarschuwinggegeven.3. Risico-Inventarisatie & -Evaluatie ( Risico-analyse)In artikel 10 van het Besluit stralingsbescherming (Bs) is aansluiting gezocht bij de Arbo-wet voorwat betreft het uitvoeren van de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie bij toepassing van ioniserendestraling, kortweg risico-analyse genoemd. Sinds maart 2002 is dit in de wetgeving verankerd.De Arbeidsinspectie hecht veel waarde aan de uitvoering van een goede risico-analyse, dievoorafgaand aan een ‘handeling’ uitgevoerd dient te worden. Om de risico’s goed te kunnenevalueren is het van belang dat bij de inventarisatie de (mogelijke) blootstelling aan ioniserendestraling niet alleen wordt benoemd, maar voor de verschillende werkplekken en handelingen ook12

in kaart wordt gebracht door middel van meting of berekening. De methode zal mede afhankelijkzijn van de gegevens die bij aanvang van de risico-analyse al beschikbaar zijn gesteld,bijvoorbeeld door de leverancier van de apparatuur. De metingen/berekeningen dienen inzicht tegeven in de mogelijke stralingsbelasting voor personen, en bieden tevens de mogelijkheid om vastte stellen welke maatregelen genomen moeten worden om de blootstelling te beperken (invullingALARA = As Low As Reasonably Achievable). Bij de vastgestelde overtredingen scoorde hetonderwerp Risico-analyse het hoogst (39); 42% van de geïnspecteerde bedrijven was op ditonderwerp in overtreding. In een viertal situaties werd bovendien vastgesteld dat de afschermingbij de bronhouder onvoldoende was, wat terug te voeren is op een niet of onvolledig uitgevoerderisico-analyse.4. Voorlichting en onderrichtDit onderwerp sluit aan op het voorgaande. Een goed uitgevoerde risico-analyse geeft informatiedie belangrijk is voor de voorlichting. Het is belangrijk om te kunnen uitleggen in welke mateblootstelling aan straling aan de orde is en welke maatregelen zijn genomen om die (mogelijke)blootstelling te beperken. Ook de boodschap dat er niet of nauwelijks blootstellingsrisico’s zijn,bijvoorbeeld afgezet tegen de aanwezigheid van natuurlijke bronnen van ioniserende straling, isvan belang om ongerustheid bij mensen weg te nemen. De opgestelde werkinstructies dienen ophet voorgaande te zijn afgestemd.Bij 24 van de geïnspecteerde bedrijven (26%) werden overtredingen vastgesteld met betrekkingtot het op schrift stellen en verstrekken van werkinstructies.5. Jaarlijkse controle en onderhoud van apparatuur en beveiligingsmiddelenAan de hand van rapportage dient te worden aangetoond dat de apparatuur, waarvan deradioactieve bron deel uitmaakt, en de beveiligingsmiddelen ieder jaar worden gecontroleerd dooreen deskundige (leverancier / deskundig bedrijf / deskundige binnen het eigen bedrijf) en dat hetnoodzakelijke onderhoud wordt uitgevoerd. Bijzondere aandacht ging bij dit inspectieproject uitnaar de controle op de goede werking van het sluitermechanisme van de bronhouder, en op deaanwezige beschermings-/beveiligingsmiddelen.Bij 5 bedrijven kon niet worden aangetoond dat de periodieke controle en het onderhoud hadplaatsgevonden.6. WaarschuwingssignaleringDe voorschriften voor de waarschuwingssignalering op/nabij bronhouders en bergplaatsen zijnvoor de toepassingen in de meet- en regeltechniek al jaren ongewijzigd. De voorschriften zijnsinds 2002 uitgewerkt en opgenomen in de ‘Regeling waarschuwingssignalering ioniserendestraling’. In vele bedrijven is tijdens de inspectie gewezen op ontbrekende of onjuistewaarschuwingssignalering en werd dit al of niet schriftelijk bevestigd. Bij 19 bedrijven was erreden om in de vorm van een waarschuwing te wijzen op de overtreding.7. Veilige positie stralingsbronBij eerder uitgevoerde inspectieprojecten in de meet- en regeltechniek was vastgesteld dat nietaltijd kon worden voldaan aan het vergunningvoorschrift met betrekking tot het duidelijkwaarneembaar zijn van ‘stralingspositie’ van de bron. Het doel van dit voorschrift is het voorkomendat bij een bron in stralingspositie gewerkt wordt in de nabijheid van of aan een bronhouder en datmen daarbij onbedoeld aan straling wordt blootgesteld. Bij diverse meetsystemen in de meet- enregeltechniek was de naleving van dit voorschrift problematisch omdat aan de buitenzijde van demeetopstelling niet visueel kon worden waargenomen of de bronhouder, dan wel hetsluitermechanisme van de bronhouder, was gesloten; ook bij stroomuitval, waarbij de functie vande signaallampen wegvalt, geldt het betreffende voorschrift. Op aanwijzing van deArbeidsinspectie is het vergunningvoorschrift in 2006 gewijzigd. In het nieuwe voorschrift isopgenomen dat de stralingspositie van de bron zo nodig met behulp van stralingsmeetapparatuurkan worden aangetoond.De aangetroffen situatie was bij 8 bedrijven van dien aard dat op dit onderwerp een waarschuwingis gegeven.8. BergplaatsWanneer ingekapselde bronnen niet worden gebruikt dienen deze, indien dit redelijkerwijsmogelijk is, te worden opgeborgen in een daartoe geschikte bergplaats. Een bergplaats, die13

voldoet aan de eisen zoals gesteld in de vergunningvoorschriften, dient echter altijd beschikbaarte zijn (gebruik bij calamiteit, groot onderhoud, etc).Bij 3 bedrijven was geen bergplaats beschikbaar; de bergplaats bij 6 andere bedrijven bleek nietgeschikt te zijn of er was daaromtrent gerede twijfel.9. Kwaliteit van ingekapselde bronAan de kwaliteit van een ingekapselde bron worden eisen gesteld om de kans op verspreiding vaneen radioactieve stof zo beperkt mogelijk te houden. Het broncertificaat, opgesteld door defabrikant van de radioactieve bron, is van belang om te kunnen toetsen of de bron aan degestelde eisen (ISO:2919/1999) voldoet en geschikt is om toe te passen onder degebruiksomstandigheden, die de vergunninghouder voor ogen heeft. Voor ingekapselderadioactieve bronnen, gefabriceerd vóór 1995, geldt voor de vergunninghouder eeninspanningsplicht om het certificaat te achterhalen wanneer dat niet beschikbaar mocht zijn.Bij geen van de geïnspecteerde bedrijven wordt op dit onderwerp een overtreding vastgesteld.10. Jaarlijkse lektest bij radioactieve bronDeze lektest is van belang om vast te stellen of de ‘capsule’ van de ingekapselde bron nog ingoede staat is en verspreiding van de radioactieve stof (nog) niet heeft plaatsgevonden. Dezejaarlijkse test is niet voorgeschreven voor gasvormige bronnen, zoals bronnen van Krypton-85.Binnen dit inspectieproject werd bij 7 bedrijven vastgesteld dat er een structureel probleem was bijde naleving van het betreffende voorschrift en zijn waarschuwingen gegeven. Bij twee anderebedrijven werd de periodiciteit voor de lektest in onvoldoende mate aangehouden.11. Beheersysteem / administratieIn het Besluit stralingsbescherming (Bs) en ook in de vergunningvoorschriften staan bepalingenvoor het voeren van een administratie. Het geheel aan relevante informatie, verband houdend metde stralingstoepassing(en) wordt ook wel het Kew-dossier genoemd. In de ‘Nota van toelichting’van het Bs staat bij artikel 120 vermeld, dat de administratie deugdelijk dient te zijn en ookbedoeld is om de overheid in staat te stellen om te controleren of aan de wettelijke bepalingenwordt voldaan. Uit de documenten en rapporten kan bovendien worden afgeleid in welke matebinnen het bedrijf aandacht aanwezig is voor de stralingshygiënische zorg. Een goede registratievan ontvangen en afgevoerde radioactieve bronnen, met daarbij de vermelding van de specifiekekenmerken van de bronnen, is een ‘must’ om als ondernemer hierover verantwoording te kunnenafleggen.Bij 2 bedrijven werd vastgesteld dat het Kew-dossier ontbrak; in 7 situaties was sprake van eenadministratie die in onvoldoende mate was onderhouden.14

4 Conclusies, aanbevelingen en follow up4.1 InleidingDe ‘Regeling bekendmaking rechtvaardiging gebruik van ioniserende straling’ kent een bijlage waarinde gerechtvaardigde ‘handelingen met ingekapselde bronnen’ in de meet- en regeltechniek staanweergegeven. De wettelijke bepalingen, inclusief het vergunningstelsel, die verbonden zijn aan detoepassing van ioniserende straling werpen een drempel op bij de keuze voor radioactieve bronnen inde meet- en regeltechniek. Zolang er geen goed alternatief is voor een meetmethode met radioactievebron is men gebonden aan de Kernenergiewet en aanverwante bepalingen.Het is bekend dat vele bedrijven/instellingen deze wetgeving als ‘lastig’ ervaren en driftig op zoek zijnnaar een alternatieve meetmethode. Ook bij de uitvoering van dit inspectieproject is gebleken dat menhier af en toe in slaagt. Bij een aantal van de ingetrokken vergunningen (zie paragraaf 3.2) washiervan sprake. Er zijn echter ook voorbeelden waar de resultaten met de nieuwe meetmethode hetbedrijf nopen om terug te vallen op de stralingsbronnen.Voorbeelden van toepassingen waarvoor een alternatief is gevonden:• Gramgewichts-/dichtheidsmeting in de tapijt- en de tabaksindustrie,• Niveaumeting bij brandblusinstallaties,• Diktemeting bij kunststoffolie,• Laagdiktemeting voor coating op papier.Voor de niveaumeting in afvullijnen voor onder andere (fris)drank en diervoeder blijkt in bepaaldesituaties de toepassing van röntgenapparatuur, als vervanger voor de meetkop met een radioactievebron, te kunnen voldoen. De vervanging van een permanent stralende radioactieve bron door eenröntgensysteem kan stralingshygiënisch gezien als een verbetering worden beschouwd.Het Besluit stralingsbescherming, van kracht sinds maart 2002, bevat ten opzichte van de voorgaandewetgeving enkele nieuwe/gewijzigde bepalingen. Bij het Kew-project op het gebied van meet- enregeltechniek in 2002 is er rekening mee gehouden dat in bepaalde mate een beroep gedaan werd oponwetendheid. Bij de uitvoering van het project in 2005 en bij het onderhavige inspectieproject,uitgevoerd in 2007, is aangenomen dat bedrijven/instellingen – i.c. de stralingsdeskundigen - kennisdragen van de vigerende wet- en regelgeving, eventueel opgedaan via bij- en nascholing. Tabel 4geeft de inspectieresultaten van de drie bedoelde Kew-projecten.Tabel 4:Overzicht resultaten Kew-projecten in de Meet- en regeltechniekProjectBèta-bronnen inMeet- en regeltechn.Meet- en regeltechniekMeet- en regelbronnen2007jaar van uitvoering200220052007Aantal geïnspecteerde bedrijven,504992waarvan in overtredingmet gemiddeld aantal overtredingentotaal aantal overtredingen66%3,3311068%2,749370%2,72177Overtredingengerangschikt naar onderwerp:- Vergunning / melding- Organisatie en deskundigheid- Stralingshygiënische aspecten- Controle en onderhoud apparatuur- Beheersysteem ( Kew-dossier)aantal % aantal % aantal %10 98 768 6211 1013 123 313 1447 516 624 2619 1130 17105 5914 89 5De drie uitgevoerde Kew-projecten waren niet identiek; elk project had specifieke aandachtspunten.15

Toch vertonen de projectresultaten op bepaalde punten grote gelijkenis. Zo blijkt het percentagebedrijven, dat binnen de drie Kew-projecten in overtreding was, nauwelijks te verschillen (circa 68 %).Ook op andere onderwerpen zijn de inspectieresultaten in grootteorde vergelijkbaar. Het aantalgeïnspecteerde bedrijven is te klein om een gefundeerde uitspraak te kunnen doen over het geheletoepassingsgebied van de meet- en regelbronnen. De inspectieresultaten tonen echter in deopeenvolgende projecten geen verbeteringen van betekenis met betrekking tot de naleving van deKernenergiewet.4.2 ConclusiesNaleving bepalingen KernenergiewetOp grond van de inspectieresultaten kan worden geconcludeerd dat slechts bij 30% van de bezochtebedrijven de Kew-wetgeving in voldoende mate werd nageleefd.Bij de gebrachte controlebezoeken is vastgesteld dat de bereidheid tot het opheffen van deovertredingen groot te noemen is. De zelfwerkzaamheid bij bedrijven laat echter nog steeds te wensenover.Aard van de overtredingenVele overtredingen kunnen worden toegeschreven aan onvoldoende kennis en afstemming in deorganisatie bij de zorg voor de stralingshygiëne. De rol van de stralingsdeskundige is daarbij cruciaal.Hij/zij is de persoon, waarvan de wetgever verwacht dat deze de ondernemer met raad en daadbijstaat in zake de naleving van de Kernenergiewet. Ook bij dit project is weer gebleken dat depositie/functie van de aangewezen stralingsdeskundige de invulling van zijn rol meestal niet mogelijkmaakt, tenzij er een goed uitgewerkt mandaat ligt. Het ‘beheer’ van vergunningen is bij bedrijven overhet algemeen niet ondergebracht bij de persoon, die als stralingsdeskundige is aangewezen, maar bijeen functionaris die over meerdere vergunningen (onder andere milieu-vergunningen) waakt, zoalsbijvoorbeeld de coördinator voor Kwaliteit, Arbo en Milieu (KAM- coördinator). Dit betekent in depraktijk dat de stralingsdeskundige zich ook niet bemoeit met de naleving van de voorschriften op hetgebied van de Kernenergiewet, inclusief de vergunningvoorschriften. De functionaris, die dat wel zoumoeten doen heeft echter geen kennis van de materie, waardoor deze Kew-taken en ook denoodzakelijke meldingen aan de vergunningverlener achterwege blijven. Alleen optimale afstemmingtussen betrokkenen geeft het gewenste resultaat. Helaas blijkt in de praktijk de bepaling van hetBesluit stralingsbescherming, dat de ondernemer ervoor dient te zorgen dat een ‘handeling’ wordtuitgevoerd door of onder toezicht van een deskundige, te vaak een formaliteit te zijn, die wordtbekrachtigd met het door de stralingsdeskundige behaalde diploma.Ook het grote aantal overtredingen op het gebied van de risico-analyse, voorlichting/onderricht enwerkinstructies zijn voor een belangrijk deel toe te schrijven aan versnippering van taken op hetgebied van de stralingshygiëne binnen de organisatie. Het aantal geïnspecteerde bedrijven waarbijeen overtreding werd vastgesteld bij het onderwerp risico-analyse is hoog te noemen (42%). Daarwaar de risico-analyse wèl kon worden getoond bleek deze niet door de ‘eigen’ stralingsdeskundige tezijn opgesteld, maar veelal door de leverancier van de meetopstelling of door een extern bedrijf metexpertise op het gebied van stralingshygiëne. Ook de werkinstructies, waarvoor de basis voor eenbelangrijk deel ligt in de risico-analyse, blijken te vaak te ontbreken.Voor de toepassing van radioactieve bronnen in de meet- en regeltechniek is normaliter stralingsdeskundigheidniveau 5A vereist. Het voorgaande maakt duidelijk dat de opleiding van een persoontot stralingsdeskundige lang niet altijd voldoende is om de zorg voor de stralingshygiëne binnen eenorganisatie te waarborgen.4.3 Aanbevelingen en follow upUit het inspectieproject blijkt dat de functie en rol van de wettelijk verplichte stralingsdeskundige nietgoed is verankerd binnen de bezochte bedrijven en dat het ontbreekt aan goede risico-analyses. Ditzijn zaken die al bij de vergunningverlening geregeld moeten zijn en dus op dat moment getoetstkunnen worden. Daarom zal worden overlegd met de vergunningverlenende instantie om de volgendezaken te realiseren:1. Bij de beoordeling van een vergunningaanvraag de criteria met betrekking tot destralingsdeskundige uitbreiden en aanscherpen. Een uitgewerkt mandaat, met toedeling van16

taken, bevoegdheden en verantwoordelijkheden voor de aangewezen stralingsdeskundige moetonderdeel zijn van de bij de vergunningaanvraag te overleggen documenten.2. Geen tijdelijke vergunning meer verlenen op het moment dat de organisatie die de vergunningaanvraagt, nog niet beschikt over de vereiste stralingsdeskundige, tenzij de ondernemer eenervaren externe stralingsdeskundige inhuurt voor de periode die nodig is om een eigenstralingsdeskundige te laten opleiden en inwerken. Uiteraard is het op basis van artikel 9 vanhet Besluit stralingsbescherming ook toegestaan dat permanent gebruik gemaakt wordt van eenexterne stralingsdeskundige. De Arbeidsinspectie beveelt dit echter niet aan, tenzij ook hierstrikte afspraken in een mandatering zijn vastgelegd.3. Bij vergunningaanvragen de vereiste risico-analyses laten overleggen. In de wetenschap dat erdoor het Ministerie van SZW een onderzoeksopdracht is uitgezet om de criteria voor een risicoanalysein kaart te brengen, wordt Senter Novem voorgesteld om deze criteria ook te hanterenbij de beoordeling van de aangeboden risico-analyses.Om het effect van inspecties en mogelijk andere acties ter verbetering van de naleving van dewettelijke bepalingen op het gebied van de Kernenergiewet te kunnen beoordelen, zullen in detoekomst bedrijven met Kew-toepassingen in de meet- en regeltechniek opnieuw wordengeïnspecteerd. Door hierbij een onderscheid te maken tussen bedrijven die eerder wél cq. nog nooitdoor de Arbeidsinspectie zijn bezocht, wordt mogelijk meer duidelijk over het effect van de interventiesop de langere termijn.17