Vochttoediening in de palliatieve fase - Agora landelijk ...

Belangrijke vragen in de besluitvormingrond vochttoediening1. Verzamel informatie:➔ Wat is de prognose?Bij een prognose van minder dan éénweek voegt vocht weinig toe aan hetcomfort van de patiënt. Een langereprognose vraagt een nog zorgvuldigeroverweging van mogelijke voor- ennadelen.➔ Welke invloed kan vochttoedieninghebben op de kwaliteit van leven vande patiënt?➔ Kun je de klachten op een anderemanier oplossen?Wanneer de patiënt last heeft van eendroge mond, kunnen - afhankelijk vande oorzaak - een goede mondverzorging,het plaatsen van een luchtbevochtiger,de mond gesloten houdenof het aanpassen van de zuurstof- ofmedicatietoediening hem helpen.➔ Wat wil de patiënt zelf?2. Weeg de wensen van de patiënt enzijn omgeving af tegen het mogelijkeeffect van de vochttoedieningtekstEls PutVochttoediening in de palliatieve fase'Mag mijn vader een infuus?Anders gaat hij dood'De beslissing of een terminale patiënt kunstmatig vochttoegediend moet krijgen, is vaak een lastige. Uiteraard staande wensen en het comfort van de patiënt centraal, maar hetis goed ook stil te staan bij de voor- én nadelen van extravochttoediening.'Moet mijn vader geen infuus? Hijdrinkt niet meer en anders gaat hijdood', is een vraag waar verpleegkundigenzich regelmatig mee geconfronteerdzien. Hoe ga je hiermee om als jeweet dat de patiënt terminaal is? Iskunstmatige vochttoediening dan dejuiste interventie? Ellen de Nijs, verpleegkundigspecialist palliatieve zorgin het Universitair Medisch Centrumin Utrecht: 'Water is leven. Als je nietmeer drinkt, ga je dood. Daarom is debeslissing om geen vocht toe te dienenerg confronterend. Niet alleen denaasten van de patiënt, maar ookzorgverleners hebben het hier vaakmoeilijk mee. Als je geen vocht meertoedient, sta je immers toe dat depatiënt overlijdt. Voor een patiëntspeelt dit minder, hij is vaak slaperig26nursing - oktober 2004

en suf en heeft minder het gevoel van'jullie laten mij gaan'.'Het wetenschappelijk onderzoek naardit onderwerp is helaas nog ergbeperkt en kan nog niet overtuigendat terminale patiënten langer levendankzij de toediening van extra vocht.Voor- en nadelen van vochtIn de terminale fase komt bij bijna allepatiënten een moment dat ze nietEen droge mond in de terminalefase is lang niet altijdhet gevolg van dehydratiemeer voldoende kunnen drinkenomdat ze te moe zijn, geen dorstprikkelmeer voelen of niet meer kunnenslikken. De vraag of kunstmatigevochttoediening via infuus of sondedan zinvol is, vereist een zorgvuldigeafweging en is een beslissing die zorgverlenersniet onder tijdsdruk mogennemen.Ellen de Nijs: 'In de beslissing omvocht toe te dienen, kun je als verpleegkundigeactief meedenken envoorstellen doen. Zorg dat je zelf voldoendegeïnformeerd bent over degevolgen van dehydratie en vanvochttoediening. Zorgverleners interpretereneen droge mond bij eenpatiënt vaak als een dorstgevoel enstarten een vochtinfuus. Maar eendroge mond in de terminale fase islang niet altijd het gevolg van dehydratie.Veel patiënten ademen methun mond open, gebruiken zuurstof ofkrijgen medicatie die een droge mondkan geven, zoals morfine of amitriptyline(een antidepressivum). Omdat zeminder eten en drinken bevochtigenze hun mond ook niet op een natuurlijkemanier. Een goede en regelmatigemondverzorging kan die droge mondveelal verminderen, een vochtinfuuslang niet altijd.' 1Wat wil je patiënt?In de beslissing om te starten met eeninfuus is de wens van de patiënt ergbelangrijk. Maar om te weten wat hijecht wil, heeft hij informatie nodig.Ellen de Nijs: 'Hij moet bijvoorbeeldweten dat een tekort aan vocht geennare dood geeft of, in de terminalefase, niet zijn overlijden zal veroorzaken.Je kunt al vroeg tijdens een verzorgingeen gesprek met de patiëntstarten over de laatste fase in zijnleven, door bijvoorbeeld te vragen hoehij zijn toekomst ziet. Zo kun jeinschatten welke informatie hij nodigheeft en wat belangrijk voor hem is.Wil hij een bepaalde gebeurtenis nogmeemaken of liever met rust gelatenworden? Wanneer je enkel informatiegeeft als een beslissing zich opdringt,spelen emoties op bij de patiënt en zijnnaasten en is het voor hem moeilijkerom te zeggen wat hij echt belangrijkvindt.'Je rol als verpleegkundigeWelke inbreng kan je als verpleegkundigehebben bij het starten van kunstmatigevochttoediening? Ellen: 'Het isbelangrijk dat je anticipeert op problemenen klachten van de patiënt, dat jegoed observeert en signaleert en weetwat hij belangrijk vindt. Realiseer jebijvoorbeeld dat een patiënt metbenauwdheid of ascites meer last zalhebben van reutelen of nog moeilijkerzal ademhalen wanneer hij een infuuskrijgt. Zorg dat je weet welke klachtenvoor hem het zwaarst wegen. Wanneerje dit soort informatie tijdig rapporteert,kan dat meespelen in debeslissing om wel of niet een infuus testarten.Zorgverleners starten regelmatig eeninfuus zonder een duidelijke afweging.Wees daarom kritisch: Wat is het doelvan de vochttoediening? Draagt het bijaan het comfort van de patiënt? Wat iszijn prognose? Wat vindt hij belangrijk?Om je vragen goed te beargumenteren,kan een richtlijn overvochttoediening helpen. 2Wanneer een arts een vochtinfuusstart, rapporteren we nauwgezet waaromwe dat doen, zodat voor iedereenduidelijk is waarom die beslissinggenomen is en deze niet steedsopnieuw ter discussie hoeft te wordengesteld. Op dat moment spreken weook af wanneer we alle symptomen bijde patiënt ten gevolge van het wel ofniet toedienen van vocht, opnieuwevalueren. Is de klacht waarom we hetinfuus startten, verbeterd? Indien eeninfuus niets toevoegt aan het comfortvan de patiënt, stellen we voor dat testoppen.' ■Voordelen van hettoedienen van vochtMinder:- kans op urineweginfectie- droge slijmvliezen, dorstgevoel- taai slijm- obstipatie- apathie en sufheid- onrust- hoofdpijn en misselijkheid- krampen- risico op hypotensie, decubitus, tromboseen embolieNadelen van hettoedienen van vochtVaker:- toiletgang en incontinentie- nood aan een blaaskatheter- reutelen en hoesten- verstikkingsgevoel- longoedeem- noodzaak tot uitzuigen- ascites- oedeem rond tumor: meer pijn- hersenoedeemMaak kans op gratiscongreskaartjesTijdens het congres 'Met volle krachtvooruit' van de Vereniging van OncologischeVerpleegkundigen (VvOV, 12november 2004, Rotterdam) verzorgtEllen de Nijs een interactieve workshopover vochttoediening in de palliatievefase.De VvOV stelt voor Nursing-abonnees driegratis congresregistraties (à e 125,-)beschikbaar. Wil je hiervoor in aanmerkingkomen, stuur dan voor 20 oktober eenmailtje met je naam, adres en abonneenummernaar congresredactie@vvov.org,onder vermelding van 'Nursing-actie'.Zie voor meer informatie over hetcongres: www.vvov.org.➔ Literatuur1 de Nijs EJM, de Graeff A. Dehydratie en vochttoediening. In:Oncologieboek Richtlijnen palliatieve zorg. IKMN, Utrecht,2002- de Nijs E, de Graeff A, Hesselmann G, Teunissen S. Stilstaanbij water. COPZU-richtlijn Dehydratie en vochttoediening inde palliatieve fase. In: Oncologica 2003, nr. 3.oktober 2004 - nursing27