BOEKBESPREKINGSpraak- <strong>en</strong> taalproblem<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong>Ervaring<strong>en</strong> <strong>en</strong> inzicht<strong>en</strong>Spraak- <strong>en</strong>taalproblem<strong>en</strong>bij kinder<strong>en</strong>Annelies Bron, lid van de redactieM. Welle Donker-Grimbrère, C.Slofstra-Bremer, S. van der Meul<strong>en</strong>,M. Van D<strong>en</strong>der<strong>en</strong>-Lubbers, B. vanBeek, A. Verschoor (red.)2000. 17 x 24 cm. 356 blz., ISBN 90 2323600 9, Ing. ƒ 52,50, Uitgeverij vanGorcum & Comp. b.v.Onlangs versche<strong>en</strong> e<strong>en</strong> nieuw boekover spraak- <strong>en</strong> taalproblem<strong>en</strong> bij kinder<strong>en</strong>.Dit boek is tot stand gekom<strong>en</strong>als gevolg van e<strong>en</strong> initiatief van deFoss <strong>en</strong> de BOSK (ouderver<strong>en</strong>iging<strong>en</strong>van ouders van slechthor<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong>,van kinder<strong>en</strong> met spraak- <strong>en</strong> taalproblem<strong>en</strong><strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> met motorischeproblem<strong>en</strong>). In dit boek staan bijdrag<strong>en</strong>van deskundig<strong>en</strong>, ouders <strong>en</strong> ookvan kinder<strong>en</strong> zelf, c<strong>en</strong>traal. De meestvoorkom<strong>en</strong>de stoorniss<strong>en</strong> die spraak<strong>en</strong>of taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong>veroorzak<strong>en</strong> word<strong>en</strong> vanuit diedrie invalshoek<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong>. In iederhoofdstuk komt eerst de deskundigeaan bod. Deze gaat in op de theoretischeachtergrond. Vervolg<strong>en</strong>s wordtde beschrev<strong>en</strong> stoornis toegelicht vanuitde ouders <strong>en</strong> soms ook door dekinder<strong>en</strong> zelf. Achtere<strong>en</strong>volg<strong>en</strong>s is eraandacht voor de volg<strong>en</strong>de aandachtsgebied<strong>en</strong>:taalontwikkelingsstoorniss<strong>en</strong>,articulatiestoorniss<strong>en</strong>, verbaleontwikkelingsdyspraxie, meertaligheid,stotter<strong>en</strong>, meervoudig bepaaldeproblem<strong>en</strong> <strong>en</strong> taalstoorniss<strong>en</strong>, slechthor<strong>en</strong>dheid,cochleaire implants,schisis, het Syndroom van Landau-Kleffner. Het boek eindigt met hoofdstukk<strong>en</strong>over onderk<strong>en</strong>ning vanspraak- <strong>en</strong> taalproblem<strong>en</strong> <strong>en</strong> overonderwijs in Nederland aan kinder<strong>en</strong>met spraak- <strong>en</strong> taalstoorniss<strong>en</strong>. Op e<strong>en</strong>beknopte <strong>en</strong> heldere manier wordt opde diverse problem<strong>en</strong> ingegaan. Detheoretische hoofdstukk<strong>en</strong> zijn daardoorvoor veel m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> leesbaar. Erwordt veel gebruik gemaakt van voorbeeld<strong>en</strong>om de geschetste problem<strong>en</strong>te verduidelijk<strong>en</strong>. In deze hoofdstuk-k<strong>en</strong> wordt ook melding gemaakt vanrec<strong>en</strong>te inzicht<strong>en</strong> <strong>en</strong> ontwikkeling<strong>en</strong>.De hoofdstukk<strong>en</strong> die door ouders <strong>en</strong>kinder<strong>en</strong> geschrev<strong>en</strong> zijn zull<strong>en</strong> bijouders herk<strong>en</strong>ning kunn<strong>en</strong> oproep<strong>en</strong>.Vanuit mijn eig<strong>en</strong> werk als logopedistemerk ik dat dat voor ouders vaakerg belangrijk is. De verhal<strong>en</strong> vanouders gaan ook vaak over de (lange)weg die zij hebb<strong>en</strong> moet<strong>en</strong> bewandel<strong>en</strong>al vor<strong>en</strong>s hun kind op de goedeplek zat. Ik d<strong>en</strong>k dat deze verhal<strong>en</strong>andere ouders e<strong>en</strong> goede ondersteuningkunn<strong>en</strong> bied<strong>en</strong> in hun zoektochtnaar de juiste plek voor hun kind. Ikd<strong>en</strong>k dat dit boek in e<strong>en</strong> behoeftevoorziet voor zowel ouder als hulpverl<strong>en</strong>er.Ik heb het in ieder geval metgrote interesse <strong>en</strong> veel plezier gelez<strong>en</strong>!Meertalige kinder<strong>en</strong> met Ernstige Spraak- <strong>en</strong> Taalmoeilijkhed<strong>en</strong>Erin Wag<strong>en</strong>aarUitg. Seminarium voor Orthopedagogiek,Utrecht 2000. 130 p.ISBN: 90.75293.17.8In dit boekje wordt de situatie vanmeertalige, allochtone kinder<strong>en</strong> inSH/ESM-schol<strong>en</strong> belicht vanuit e<strong>en</strong>groot aantal zowel pedagogische alsdidactische aspect<strong>en</strong>. Het is geschrev<strong>en</strong>voor leerkracht<strong>en</strong> om hun pedagogisch<strong>en</strong> didactisch handel<strong>en</strong> teondersteun<strong>en</strong> met behulp van praktischeinformatie, gericht op de dagelijksepraktijk in e<strong>en</strong> multicultureleschool. Onder pedagogische aspect<strong>en</strong>wordt bijvoorbeeld aandacht besteedaan basisveiligheid voor allochtoneleerling<strong>en</strong>: hoe deze vorm te gev<strong>en</strong>wanneer de gewone, dat wil zegg<strong>en</strong>Nederlandse, middel<strong>en</strong> niet goedwerk<strong>en</strong> door taaltekort<strong>en</strong> <strong>en</strong> cultureleverschill<strong>en</strong>. Ook wordt ingegaan opopvatting<strong>en</strong> over gezondheid, ziekte<strong>en</strong> handicap bij m<strong>en</strong>s<strong>en</strong> uit anderecultur<strong>en</strong>, op opvoedingswaard<strong>en</strong> inislamitische gezinn<strong>en</strong>, op het belangvan meertalige werkers in de school<strong>en</strong> op de specifieke tak<strong>en</strong> die dezem<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> uitvoer<strong>en</strong>. Oudercontact<strong>en</strong>blijk<strong>en</strong> voor meertalige kinder<strong>en</strong>extra belangrijk te zijn, nietalle<strong>en</strong> voor de opvoeding, maar ookvoor de taalstimulering van het kind.De effect<strong>en</strong> van migratie <strong>en</strong> traumabij deze kinder<strong>en</strong> word<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong><strong>en</strong> er word<strong>en</strong> tips gegev<strong>en</strong> om daarmee om te gaan. Bij de didactischeaspect<strong>en</strong> wordt achtergrondinformatiegegev<strong>en</strong> over meertaligheid, <strong>en</strong>wordt ingegaan op het verschil tuss<strong>en</strong>taaitherapie <strong>en</strong> taalstimulatievoor allochtone kinder<strong>en</strong>. Meertaligheidis op zichzelf e<strong>en</strong> normaal verschijnsel,dat bij e<strong>en</strong> goed taalaanbodge<strong>en</strong> problem<strong>en</strong> hoeft te gev<strong>en</strong>.Taalproblem<strong>en</strong> ontstaan natuurlijkwel bij e<strong>en</strong> zwakke taalaanleg <strong>en</strong>/ofandere risicofactor<strong>en</strong>. Voor- <strong>en</strong> nadel<strong>en</strong>van vroege interv<strong>en</strong>tie, de kwaliteitvan het taalaanbod <strong>en</strong> woord<strong>en</strong>schatonderwijsword<strong>en</strong> apart behandeld,<strong>en</strong> er wordt aandacht besteedaan het onderwijs in de verschill<strong>en</strong>deschoolvakk<strong>en</strong> voor deze kinder<strong>en</strong>.Steeds staat naast elkaar de meertheoretische informatie op de <strong>en</strong>epagina, met e<strong>en</strong> sam<strong>en</strong>vatting <strong>en</strong>vaak ook praktische tips voor de leerkrachtop de andere pagina. Hierdooris e<strong>en</strong> handzaam <strong>en</strong> praktisch naslagwerkjeontstaan voor sh/esm leerkracht<strong>en</strong>die in hun klas met meertaligekinder<strong>en</strong> te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong>.VeBOSS Werkgroep NT2Meertalige kinder<strong>en</strong> metErnstige Spraak- <strong>en</strong>Taalmoeilijkhed<strong>en</strong>Erin Wag<strong>en</strong>aarmei medewerking iAnouska SIpPE9 VHZ • jaargang 41 nummer 4 . december 2000Seminarium voor Orthopedagogiek
GEHOORD EN GEZIENCongres Nederlandse Ver<strong>en</strong>igingvoor AudiologieMarjan BruinsOp 6 november jl. hield deNederlandse Ver<strong>en</strong>iging voorAudiologie in Congresc<strong>en</strong>trum deHanzehof te Zutph<strong>en</strong> haar jubileumsymposium.De ver<strong>en</strong>iging bestaat50 jaar <strong>en</strong> vierde dit met e<strong>en</strong> dag diewerd gewijd aan "E<strong>en</strong> andere kijk opcommunicatie door taal, spraak <strong>en</strong>gehoor" onder de titel "Met AndereWoord<strong>en</strong>...".De audioloog <strong>en</strong> het audiologischc<strong>en</strong>trum do<strong>en</strong> van oudsher onderzoeknaar het gehoor. Prof. Dr. F.Jacobs, hoogleraar wijsgerige ethiekaan de Universiteit van Amsterdamvroeg zich af welke plaats het gehoorinneemt in de maatschappij. Historischgezi<strong>en</strong> heeft het gehoor iets vande tastzin; geluid kan gehoord <strong>en</strong>gevoeld word<strong>en</strong>. Het gezichtsvermog<strong>en</strong>echter heeft altijd e<strong>en</strong> directererelatie met de geest gehad <strong>en</strong> heeftdaarmee in het d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> e<strong>en</strong> voornamerepositie ing<strong>en</strong>om<strong>en</strong>. De wijzeWaarop er naar zintuig<strong>en</strong> gekek<strong>en</strong>wordt, bepaalt ook het belang dat demaatschappij eraan hecht. Lev<strong>en</strong> wedaarom in e<strong>en</strong> kijk of in e<strong>en</strong> luistercultuur?Is er in onze maatschappijvoldo<strong>en</strong>de aandacht voor het oor?Vanuit de ervaring dat gesprekk<strong>en</strong> <strong>en</strong>lezing<strong>en</strong> voor e<strong>en</strong> grote bevolkingsgroepvan groter belang zijn dan hetlez<strong>en</strong> van tekst<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> we zegg<strong>en</strong>dat we in e<strong>en</strong> hoor- of luistercultuurlev<strong>en</strong> <strong>en</strong> dat aandacht voor hetgestoorde hor<strong>en</strong> van belang is.Audiologische c<strong>en</strong>tra ontwikkel<strong>en</strong>zich op het og<strong>en</strong>blik ook als diagnostischc<strong>en</strong>trum voor spraaktaalstoorniss<strong>en</strong>.Het onderzoek naar de aard<strong>en</strong> oorzaak van spraaktaalstoorniss<strong>en</strong>is niet e<strong>en</strong>voudig. Het observer<strong>en</strong>van dier<strong>en</strong> of het onderzoek do<strong>en</strong> bijdier<strong>en</strong> levert ge<strong>en</strong> informatie op overde m<strong>en</strong>selijke taalontwikkeling. Doormiddel van nieuwe onderzoekstechniek<strong>en</strong>zoals MRI <strong>en</strong> PET kan m<strong>en</strong>teg<strong>en</strong>woordig meer te wet<strong>en</strong> kom<strong>en</strong>over de wijze waarop taal zich in dem<strong>en</strong>selijke hers<strong>en</strong><strong>en</strong> manifesteert.Prof. Dr. P. Hagoort, hoogleraar neuropsychologiein Nijmeg<strong>en</strong>, verweesnaar e<strong>en</strong> onderzoek waarbij gezi<strong>en</strong>werd dat het gebruik van inhoudswoord<strong>en</strong>of functiewoord<strong>en</strong> e<strong>en</strong> verschill<strong>en</strong>dehers<strong>en</strong>activiteit oplevert.Het is van belang dat dergelijk onderzoekzijn weg naar de praktijk gaatvind<strong>en</strong>.Dr. A. van Olph<strong>en</strong>, KNO-arts, b<strong>en</strong>adrukte,dat het onderzoek naar hetgehoor e<strong>en</strong> multidisciplinaire aangeleg<strong>en</strong>heidis. Er di<strong>en</strong>t altijd e<strong>en</strong> combinatiete zijn tuss<strong>en</strong> het technischeonderzoek <strong>en</strong> de sociaal/medischeb<strong>en</strong>adering. De mate van gehoorstoornis<strong>en</strong> de oorzaak ervan gev<strong>en</strong>niet voldo<strong>en</strong>de informatie om e<strong>en</strong>goede behandeling te start<strong>en</strong>. Hetwet<strong>en</strong> hoe de slechthor<strong>en</strong>de omgaatmet de beperking <strong>en</strong> hoe de omgevingermee omgaat, levert veel informatievoor de behandeling <strong>en</strong> begeleiding.In het multidisciplinaire teamrondom het gehoor kan de KNO-artse<strong>en</strong> brugfunctie vervull<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> detechnische kant <strong>en</strong> de sociaal/medischeaspect<strong>en</strong>.Prof. Dr. E. de Boer, emeritus hoogleraarin de fysica van het oor, pleitteook in dit kader voor meer fundam<strong>en</strong>teelwet<strong>en</strong>schappelijk onderzoek.Bij het uitvoer<strong>en</strong> van vooral toegepastwet<strong>en</strong>schappelijk onderzoekis de kans groot dat onderzoeksmogelijkhed<strong>en</strong><strong>en</strong> k<strong>en</strong>nis over het functioner<strong>en</strong>van het gehoor <strong>en</strong> de taalgemist word<strong>en</strong>.Aan het eind van de middag werd<strong>en</strong>Th. Kapteyn <strong>en</strong> G. van de Lem vanwegehun verdi<strong>en</strong>ste op het terreinvan de audiologie <strong>en</strong> voor de N VA totlid van verdi<strong>en</strong>ste van de ver<strong>en</strong>igingNVA b<strong>en</strong>oemd.Tot slot werd door de Commissarisvan de Koningin in Gelderland <strong>en</strong>voorzitter van de Hoorstichting, dhr.Kamminga het Leerboek Audiologie'geop<strong>en</strong>d'. Dit leerboek is te vind<strong>en</strong> op^ \ \ Lustrum5£^ NVAÏAci andere u oord<strong>en</strong>.../www.ned-ver-audiologie.nl .Het leerboek is volledig on-linebeschikbaar. Ter ondersteuning vanhet leerboek is voor NVA led<strong>en</strong> e<strong>en</strong>CD-ROM geproduceerd met verhelder<strong>en</strong>deillustraties, die anders te veelruimte in beslag nem<strong>en</strong> op het internet.In de opzet van het leerboek isuitgegaan van drie niveaus van k<strong>en</strong>nisoverdracht.Niveau 2 vormt dehoofdlaag <strong>en</strong> is gericht op cursist<strong>en</strong> inhet middelbaar <strong>en</strong> hoger beroepsonderwijs.E<strong>en</strong> belangrijk punt van actie in d<strong>en</strong>aaste toekomst is het toevoeg<strong>en</strong> vande meer populair geschrev<strong>en</strong> informatieop niveau 1. Hiervan zijn op ditmom<strong>en</strong>t nog ge<strong>en</strong> onderdel<strong>en</strong> opg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.Niveau 3 bestaat in teg<strong>en</strong>stellingtot de twee andere niet uit e<strong>en</strong>doorlop<strong>en</strong>de tekst maar uit losseonderdel<strong>en</strong> die m<strong>en</strong> vanuit niveau 2kan aanklikk<strong>en</strong> om uitgebreidereinformatie over e<strong>en</strong> onderwerp tekrijg<strong>en</strong>. Het is gericht op universitaironderwijs <strong>en</strong> het bevat ook del<strong>en</strong> vanin het Engels gestelde publicaties <strong>en</strong>literatuurverwijzing<strong>en</strong>. Het leerboekstaat onder redactie van P. Lamoré <strong>en</strong>Th. Kapteyn.VHZ . jaargang 41 nummer 4 . december 2000