over de Noordwijk - Samenlevingsopbouw Brussel

Nr 73 December 2001De Noordwijk herdachtplannen met bewonersHet opbouwwerk in de Noordwijk steunt op eentraditie die inmiddels drie decennia overbrugt. Uitde bewonersstrijd tegen het Manhattanplan en dustegen het voor de helft met de grond gelijkmakenvan het negentiende-eeuwse stadsweefsels ontstondenbuurtwerk Noordwijk en buurtwerk DeKassei. Beide initiatieven kwamen al vlug een taakverdelingovereen. Buurtwerk Noordwijk zou zichvoornamelijk toespitsen op welzijnsnoden vanbewoners, buurtwerk De Kassei zou zich begevenop het terrein van de huisvesting. Vanaf het aantredenvan RisoBrussel in 1984 entte zich het opbouwwerkop deze taakverdeling. Twee van de drieprojecten uit die tijd kwamen tegemoet aan nodenvan bewoners op het vlak van welzijn en huisvesting.Concreet ging het om het opstarten van eendienstencentrum voor bejaarden en een huurdersunieten behoeve van hoofdzakelijk Marokkaansebewoners. Beide initiatieven bestaan nog steeds enhebben reeds lang een zelfstandig statuut. Hetderde project, een renovatieoperatie van stadseigendommenin de Harmoniewijk, kan terugblikkendbeschouwd worden als de eerste concrete stap in deherwaardering van deze wijk (met als voorlopigebekroning de sociale wooncomplexen van deLakense Haard langs de Antwerpsesteenweg en deheraanleg van het plein voor de nieuwe Sint Rochuskerk). Vanaf de beginjaren negentig wordt het opbouwwerkvolledig gedragen door RisoBrussel,uiteraard in nauwe samenwerking met andere, ophet terrein aanwezige organisaties. Voor een goedbegrip van de actuele doelstellingen van het opbouwwerkin de Noordwijk willen we eerst kortenkele algemene karakteristieken van de wijk inherinnering brengen.Infografiek: Michel Demol 08/11/2001belang van deze door zijn ligging – de poort ophet Noorden, North gate – strategische wijk. HetManhattanplan van het eind van de jaren 60 waser precies op bedacht om de Noordwijk alsknooppunt van communicatiekanalen tot hetuiterste te denken. Wat de uitvoering van dit planbetrof bleef het geruime tijd alleen bij denkwerkvermits slechts een klein deel van het oorspronke-De nieuwe Sint-Rochuskerk en voorplein groeien uit tot een forum voor de Harmoniebuurt.Foto: Opbouwwerk NoordwijkSituering van de NoordwijkIn oorsprong is de Noordwijk een typische 19de -eeuwse voorstadswijk, geprangd tussen het kanaalen de centrale Brusselse spoorwegas. De aanwezigheidvan het belangrijke Noordstation eneen waterweg verhogen alleen maar het potentiëleOpbouwwerk Brussel 5

December 2001 Nr 73lijk plan werd gerealiseerd: een aantal kantoortorensrond een kruispunt van wegen (E. Jacqmainlaan,Simon Bolivarlaan) dat, in hoofde van deplannenmakers, niet minder dan de vier hoeken vanEuropa met elkaar zou verbinden. Daaraan was weleen kaalslag vooraf gegaan die zijn gelijke nietkende in de analen van de Belgische stadssanering.Een direct gevolg was de aanwezigheid, in deNoordwijk, van uitgestrekte, winderige percelenbraakgrond, doorkruist door spookstraten. Op detweede plaats: van het aaneengesloten geheel vanvroeger verwerd de Noordwijk tot een aantal verbrokkeldewooneilanden (o.a. de Harmoniewijk ende Oude Noordwijk en het deel van Sint Joost aande Vooruitgangstraat) zonder centrale plek. Tenslottekwam de Noordwijk sociaal en economischin een neerwaartse spiraal terecht. De arbeiderswijkvan vroeger werd een armoedewijk met een verouderden verwaarloosd huisvestingsbestand, meteen ondermaatse buurtaccommodatie en met eenkansarme multi-etnische bevolking. Zo was grossomodo de toestand van de Noordwijk halverwege dejaren tachtig. Sindsdien werd en wordt in deNoordwijk ontzettend veel geïnvesteerd, op deeerste plaats om het kantoorluik uit het Manhattanplan,zij het vanuit andere achtergronden en in eenduidelijk gewijzigde context, alsnog te realiseren.Beide zijden van de E. Jacqmainlaan werden volgebouwd.Dat dit deel van de wijk weer helemaalbij de wereld hoort mag blijken uit de naamwijzigingvan E. Jacqmainlaan in Koning Albert II-laan.Heel wat minder dynamisch ging het er ondertussenin de volkswijken aan toe. De Harmoniewijkveranderde nog het meest van aanschijn omdat daarin nieuwe huisvesting werd voorzien, als compensatievoor de ongebreidelde kantoorbouw in deonmiddellijke omgeving van dit woongebied. Totvoor enkele jaren bleef de Oude Noordwijk terplaatse trappelen, wat in feite gelijk stond aanachteruitgaan, vermits uit demografische en huisvestingsvariabelenbleek dat de armoede verderwerd verdiept. Met de techniek van de wijkcontracten(vanaf 1998) probeert men het tij alsnog tekeren. De middelen (bescheiden maar al vlugenkele honderden miljoenen te spreiden over vierjaar) worden aangewend voor de realisatie van wijkontwikkelingsprogramma'smet het doel de leefbaarheidvan de wijk te herstellen en te verhogen.Sterker dan gelijkaardige armoedewijken in Brusselervaart de Noordwijk, omwille van zijn strategischeligging, de spanning tussen leefbaar zijn voor debewoners en tegemoet komen aan aanspraken vanuiteen grootstedelijk en internationale context.Deze aanspraken hebben in het recente verledengezorgd voor een stortvloed aan plannen (Gewestelijkontwikkelingsplan, Bijzonder bestemmingsplan,verkeersplan, etc …) die zichzelf of mekaarofwel tegenspraken, ofwel de leefbaarheid verderop de proef stelden, ofwel in beide bedjes zieklagen. Lijdende voorwerpen blijven de bewonersdie op de grenzen van drie gemeentes leven en diedeze plannenmakerij voor gezien moeten acteren.De toestand van de Noordwijk en de inspraak vanbewoners in de plannen voor de toekomst van dewijk blijven de invalshoeken van waaruit hetopbouwwerk vertrekt.Algemene doelstellingen en organisatiestructuur.Onder het motto „de Noordwijk moet herleven”staat het algemene doel van het opbouwwerk inhet teken van het verhogen van de leefbaarheid inde Noordwijk. Invalshoek is de ruimtelijke ordeningen de woonomgeving. Zoals we zagen is deNoordwijk versnipperd in een aantal wooneilanden,verspreid over drie gemeenten. De leefbaarheidbinnen deze eilanden kan slechts verhogen wanneerde woonfunctie in de grensgebieden wordt versterkt.De (bescheiden) acties vanuit het opbouwwerkzijn daarop gericht. Veel aandacht gaat daarbijnaar de inspraakmogelijkheden van de plaatselijkebevolking. Het opbouwwerk ondersteunt een tweetalbewonerscomités * in hun verzet tegen ingrepenvan buitenaf die door bijkomende kantoorprojectenof nieuwe verkeersassen de versnippering nogverder in de hand zouden werken. Ook eist hetduidelijkheid over bestemmingen en plannen metde wijk en een gewaarborgde plaats voor de stemvan de bewoners in de opmaak ervan. Het opbouwwerkinvesteert ook in de werking van de bewonerscomitésen in het intensifiëren van hun onderlingesamenwerking (via een overkoepelende buurtkrant).De werking in de Noordwijk draait dus essentieelrond 2 bewonerscomités * die deels op hun eigen6 Opbouwwerk Brussel

Nr 73 December 2001territorium een afzonderlijke werking ontplooien,deels zich gezamenlijk beraden over hoe zij deNoordwijk in de toekomst zien en hoe in dat lichtplannen moeten beoordeeld worden. Momenteelstaat het wijkcontract in het centrum van deaandacht. We komen hier aanstonds op terug.Gezamenlijke werking, het wijkcontract enNord Gazet.Wijkcontracten zijn initiatieven van stadsherwaarderingdie, gespreid over een periode van vier jaar,binnen een omschreven stadsperimeter, programma'sontwikkelen op het vlak van wonen, woonomgevingen de zgn. sociale cohesie onder debewoners. Een wijkcontract omvat vijf luiken, drierond woningbouw en renovatie/bouw van socialewoningen, een vierde rond de verfraaiing van deopenbare ruimten en een vijfde, sociaal luik: projectenrond sociale ontwikkeling van de wijken enhun inwoners. In de wijkcontracten zou de deelnamevan de inwoners in opzet en uitwerken vandeze programma's centraal staan. Elk wijkcontractheeft een overlegstructuur: de plaatselijke commissievoor geïntegreerde ontwikkeling (PCGO).Het wijkcontract „Nord” omvat de Harmoniebuurten de Oude Noordwijk. Reden om naar aanleidingvan het openbaar onderzoek de handen in mekaarte slaan en met een eensgezind wensenpakket naarvoor te treden, gebaseerd op bewonersengagementen toegespitst op de openbare ruimtes. Onderimpuls van de bewonerscomités kwam eenparticipatieconventie met de stad Brussel tot stand.Deze overeenkomst legt geen beslissingsmacht inhanden van Noordwijkbewoners, garandeert welinspraak in opmaak en uitvoering van de projectenin het kader van het wijkcontract.De communicatie met de wijk rond het wijkcontractloopt onder andere via de Nord Gazet.Deze wijkkrant ligt in het verlengde van debewonerswerkingen met de bedoeling bewonersen overheid op mekaar te betrekken. Er is eenonafhankelijke redactie van bewoners die instaatvoor samenstelling, productie en verspreiding vande krant, hierin ondersteund door het opbouwwerk(aanleren van journalistieke vaardigheden,fotografie).De werking in de Oude Noordwijk.De Oude Noordwijk heeft het stedenbouwkundigeaanblik van de eerste helft van de vorige eeuw noggrotendeels behouden. Weliswaar ontsnapt aan dekaalslag van het Manhattanplan, was er verder geenanimo om veel in de wijk te investeren. Is het uitzichtniet veranderd, de bevolkingssamenstellingdes te meer. Meer dan de helft van de ongeveer4.500 inwoners zijn van vreemde, overwegendMarokkaanse origine. Deze karakteristieken van dewijk zijn uiteraard van invloed op de aard van deactiviteiten die het opbouwwerk samen metbuurtbewoners ontplooit.Zo is er de heterogeniteit van het bewonerscomité(Marokkanen, Turken, Grieken, Belgen,…) – eenspiegel van de bevolking in de wijk – die heel watinspanningen vergt inzake vorming en ondersteuning.In de afgelopen jaren werd gesleuteld aaneen solidaire structuur van het comité met deverkiezing van woordvoerders, vorming rondvergaderingstechnieken en spreken in het openbaar.Symbolisch voor de beginnende heropleving vande Oude Noordwijk en tevens de eerste grote slagdie het bewonerscomité thuishaalde, was de heraanlegvan de Antwerpsesteenweg. Deze steenwegis nog altijd de ruggengraat van de wijk, was inbetere tijden één van de belangrijkste winkelstratenvan Brussel. Wegdek en stoepen werdenvolledig vernieuwd, kruispunten heraangelegd,bomen aangeplant.Heraanleg Antwerpsesteenweg - Foto: Michel DemolOpbouwwerk Brussel 7

Nr 73 December 2001de la paix”, het Harmonieplein en de Simonstraat,een verkeersonveilige straat in de omgeving vantwee scholen. Via een enquête werden de bewonersbevraagd omtrent hun ideeën rondom de straat ende toekomst van de wijk. Leerlingen uit tweeklassen van beide scholen werkten rond een projectvoor een verkeersveilige Simonstraat.Ze onderzochten de parkeeroverlast en mochtentijdens een ludieke actie, onder supervisie van deechte politie, „bekeuringen” uitschrijven.Werkgroepen.Het opbouwwerk engageert zich tenslotte in eentweetal werkgroepen waarin diverse organisatiesuit de wijk nadenken over een aantal belangrijkeproblemen.De werkgroep Properheid wil een aantal gezamenlijkeacties uittekenen rond properheid in de wijk.Bedoeling is de bewoners te sensibiliseren voordeze thematiek en instrumenten aan te reiken,waardoor ze kunnen meewerken aan een „schonerleefmilieu”.De werkgroep Vluchtelingen dankt haar ontstaanaan het biezondere gegeven van de aanwezigheidvan de dienst Vreemdelingenzaken en het HoogCommissariaat voor de Vluchtelingen in de wijk.Bewoners worden met name geconfronteerd met degevolgen van een onvolkomen asielprocedure.Vooral het slechte onthaal is de oorzaak van deproblemen. Asielzoekers die zich dagelijks komenaanmelden, moeten buiten de rij staan aanschuiven,ongeacht de weersomstandigheden. 's Middagshebben de vluchtelingen geen toelating om in dewachtzaal te eten. Zij dienen de dienst te verlatentussen 12 en 14 uur.De wijk wordt dagelijks geconfronteerd metmensen die op straat in regen en kou staan tewachten. Deze mensen zoeken dan ook eenschuilplaats in de portalen van de aanpalendehuizen. De asielzoekers zijn genoodzaakt op destraat te eten, soms met hele kleine kinderen dienog borstvoeding krijgen. Gezien er geen sanitairevoorzieningen zijn, moeten de vluchtelingennoodgedwongen hun behoefte op straat kwijt.Er werden reeds meerdere acties ondernomen omenerzijds de problemen te signaleren en anderzijdstijdelijke oplossingen te zoeken. De problemenwerden gesignaleerd en in eerste instantie schriftelijkovergemaakt aan de betrokken diensten. Enkelhet Commissariaat reageerde. Bewoners kondeneen bezoek brengen aan de dienst. Tot op hedenwordt nog steeds gewacht op een onderhoud metde dienst Vreemdelingenzaken. De bewoners hebbeneveneens de politieke wereld om hulp en steungevraagd. Noch de Brusselse, noch de federalepolitici konden enige doorbraak bekomen. Eenvolgende stap is ongetwijfeld een publieke actiewaarop de pers uitgenodigd wordt. De parochie„Sint Rochus” onthaalt 's middags de vluchtelingenin de kerk. Een groep vrijwilligers voorzien warmedranken. Uiteraard is dit een werk van barmhartigheid.Een structurele oplossing dient zich aan.Het voorstel om een onthaalpunt in de wijk in teplanten krijgt stilaan gestalte.Zo denken bewoners er over.In het kader van de evaluatie van het opbouwwerkmeerjarenplan1997-2001 werden een aantalgroepen uit de wijk bevraagd op hun visie over deNoordwijk, wat er verandert en welke rol hetopbouwwerk speelt.Ouderen willen in de Noordwijk blijven wonenomwille van de sociale relaties, jongere familiesomwille van de relatief lage huurprijzen en dekwaliteit van de sociale huisvesting. Mochten ze erfinancieel beter voorstaan, dan zouden ze verhuizenomwille van hun kinderen. Het onderwijsniveau inde Noordwijk wordt immers niet hoog aangeschreven.Andere serieuze problemen hebben betrekkingop properheid, criminaliteit, gebrek aan buurtvoorzieningen.Ook het samenhorigheidsgevoel isniet zo groot. De barrière tussen de Harmoniewijken de Oude Noordwijk is hoog en men betwijfeldof deze ooit zal kunnen weggenomen worden.Vooral de heraanleg van de Antwerpsesteenwegwordt als een belangrijk gebeuren ervaren. Menvindt evenwel dat de zaken te traag evolueren, dater nog altijd weinig rekening gehouden wordt metde wensen van de wijkbewoners. Het recentstevoorbeeld heeft betrekking op het wijkcontractwaar de inspraakidee stiefmoederlijk behandeldwordt.Het opbouwwerk wordt als noodzakelijk en nuttigervaren. De opbouwwerkers brengen dynamiek inde wijk en bezorgen een forum waar collectieveproblemen kunnen bediscussieerd worden. Erzouden meer professionele opbouwwerkers moetenOpbouwwerk Brussel 9

December 2001 Nr 73ingezet worden in de Noordwijk. Door de jarenheen is er een zekere moeheid opgetreden onderde actieve bewoners, een zeker fatalisme.Opbouwwerkers proberen dat op te vangen en tecorrigeren.Voetnoot* Comité van de Harmonie en de Oude Noordwijk. Gebrekaan middelen verhindert dat er t.a.v. de Gaucheretbuurtmeer gebeurt dan het opvolgen van de belangrijkstedossiers en evoluties naast een aantal individuelecontacten met de bewoners. Hier is dus geenbewonersorganisatie meer actief.Opbouwwerkgebied NoordwijkDe Noordwijk herdacht: Plannen metbewoners.Antwerpsesteenweg 344, 1000 BrusselTel.: 02-203 17 16, Fax: 02-203 56 27e-mail: tinekevh@be.packardbell.orgAntwerpsesteenweg 60, 1000 BrusselTel.: 02-201 62 72, Fax: 02-203 29 15e-mail: nordgazet@hotmail.comOpbouwwerkers:Müserref CamogluManuel ChigueroJohan De Clus *Amélie de HemptinneSien De Mey *Tineke Van Heesvelde ** Decretaal erkende opbouwwerkersPublicaties:Marc Jacobs, Clio in de Kassei. Een opbouwendexperiment met buurtgeschiedenis. OpbouwwerkBrussel (jaargang 17, nr 72, 2001) pp.5-13.Tineke Van Heesvelde, Kluitjes in het riet, datpikken wij niet! Wijkcontract Noordwijk.Opbouwwerk Brussel (jaargang 15, nr 65, 1999)pp. 25-27.Johan De Clus, „Van Kassei tot Noordwijk” Detentoonstelling. Opbouwwerk Brussel (jaargang15, nr 65, 1999) pp. 37.David Van Vooren & Johan De Clus, Het parcoursvan ratten en muizen. Opbouwwerk Brussel(jaargang 14, nr 63, 1998) pp. 9-11.Tineke Van Heesvelde & Johan De Clus,Wildgroei? Hoezo wildgroei? Plannen in deNoordwijk. Opbouwwerk Brussel (jaargang 14, nr62, 1998) pp. 17-20.Martin Yalalé-wa-Bonkelë & Johan De Clusnamens de redactie "Nord-Gazet", Noordwijkbaart "Nord-Gazet". Opbouwwerk Brussel(jaargang 13, nr 59, 1997) pp. 15-116.Alain Storme, Nord-Gazet: hoe iemands broodeten zonder diens woord te spreken. ter-zake(2001/6) pp. X-XIIJohan De Clus, Bewoners dwingen participatie af.ter-zake (2000/7) pp. 4-6.Michaël Janart, Unieke beelden over geschiedenisvan Brusselse Noordwijk. ter-zake (SIF-special,1999) pp. 10-11.Staf Nimmegeers, Noordwijk: het gaat om meerdan je denkt. ter-zake (SIF-special, 1999)pp. 11-12.10 Opbouwwerk Brussel