thermische zonne-energie - Laka.org

Naas t therm ische i s e r f otovoltaIscbe(PV) zonne-energte , dat wt l zeggen .omzetttng van zonli ch t i n e l ektri c i ­t eit. I n Nederlan d wordt onde rzoek gedaanmet betrekk ing t o t zonnece l l e n opdrie bases : po l yk r i stallijn silici um;gallium-ars enide; e n amorf sili c i um.De prijs van zo nnecel pane l en is i n dea fgelope n vi j f t i en Jaar f l i nk ge daa l d .I n 1973 kos t ten deze honderdduizenddollar per kiloWatt . nu i s dat vijfduizend; en een toekomstige prijs va n duizenddollar per k i loWa t t i s niet ui t gesloten. De kos ten va n PV-stroom z i j nnu nog t e hoog in ve r gelijking me t dehuidige netstroom. Toch worden fotovol ­taIsche s ys tec en al op ruime s chaalt oegepast, ook in Nederlan d . PV-installaties z i j n goed i n t e zetten op plaatsenwa ar he t ope nba re net ve rst ek laatgaan . Bijvoorbeeld voor de ver lichti ngvan veraf gelegen fietspa den . c anpings .en j achthavens .Uaar voor al de t oepas sing in lichtbakensbij rivieren en op zee i s spec t a­cul a i r . In de Nieuwe Waterwe g worde nt hans 45 lichtbaken s van s t room voorziendoor de zon . He t i s de bedoelingdat s t r aks alle Nederlandse lichtbak ensdie nu nog gevoed worden doo r luchtzuurstofbat terijen, de ze weg gaan. Datscheelt uiteindeli j k Jaarlijks elfdui ­zend wegwer pbat terijen (242 .000 kilo ) .Re t autonome karakter van PV-syst emenbeeft a l e voordeel dat e r geen netwerkwordt aangelegd . Een uitkoms t voorlichtbakens op ze e . maar oo k voo r diein natuurgebieden , waar voor de regulierestroo~voor zi en ing ee n fl inkegleuf zou moeten worden gegraven.duurzaam beleidHet bureau Krekel, Van de r Woe r d enWoute r se (KWW) bracht i n 1987 het rapport ' Duurzame ene rgie . een t oekoms t ­ve rkenning ' ui t . De KWW-s t udi e l e gdede politt ek verschillende ke uz en voor.waarb1j gekozen kon worden tus s en eengoedkoop . een zeker en een duurz aanbeleid . Natuurlijk kr i jgt zonne-energie de meeste ka ns en in de l aatste op -Foto: RenewableEner gy 5ys tems BV===,9::

PANIEK!J. Lenstra van het milieuministerieis geen voorstander van een snelleinvoering van zonneboilers, zobleek tijdens het congres 'Duurzameenergie voor een duurzame ontwikkeling'in Noordwijkerhout. Hij zei:"Dat brengt paniek in de maatschappij"•Maar ten aanzien van maatschappelijkepaniek voor bijvoorbeeld lekkendekerncentrales, wordt altijd gezegd:"Geen gevaar voor de volksgezondheid".Bij zonne-energie gaatdit blijkbaar niet op.::6===tie. De zonne-aandeel mogelijkheden indit beleid lopen uiteen van 24 tot 37procent in 2050. Dit is onder meer afhankelijkvan de economische groei, bevolkingsgrootteen de omvang van deenergiebehoefte.Wim Turkenburg, hoogleraar Natuurwetenschapen Samenleving aan de Un~versiteitvan Utrecht, is nog opti- 8mistischer over het zonne-aandeel.In het tijdschrift Energiespectrum vanapril j.l. zegt hij: "Het is niet ergrealistisch om te denken dat de héleNederlandse energiebehoefte met zonneenergievan eigen bodem kan worden gedekt.Maar vijftig procent in Nederlandzou, ergens in de volgende eeuw, kunnen" •Met de ramp bij Tsjcrnobyl in het achterhoofden een snel stijgende zeespiegelin het vooruitzicht, is hetaantrekkelijk meer aandacht en geld tebesteden aan deze vorm van duurzame e­nergie. De potenties zijn er; het moetalleen nog kunnen concurreren met andereenergiebronnen.En zo toog de ganse zonne-energiebranchevan Nederland op 18 en 19 aprilnaar Noordwijkerhout, waar het congres'Duurzame energie voor een duurzameontwikkeling' werd gehouden. Twee dagenlang werd de Nederlandse stand van zakenomtrent zonne-energie belicht.Thermische en fotovoltaische zonneenergie,biomassa, export van technologienaar de Derde Wereld; het passeerdeallemaal de revue.Het congres was georganiseerd door tweezonne-belangenverenigingen: Holland Solaren ISES-Nederland (InternationalSolar Energy Society). Deze laatsteschreef een maand eerder een brief naarde regering. Daarin werd onder meer gevraagdom het fornuleren van doelstellingen(zoals het lP-windenergie); hetopzetten van demonstratieprogramma's(onderzoek en voorlichting); en hetverlenen van subsidies. Dit verzoek enhet congres kwamen op een ogenblik datzelfs de overheid hardop zegt zich méérin te willen spannen voor het milieu.Zo ook J. Lenstra, beleidsmedewerkervan VROM, in Noordwijkerhout. Zijn betoogging vooral over het NationaalMilieubeleids Plan (NMP): "Nederlandis eigenlijk al het smerigste land vanEuropa", en "Als we willen blijvengroeien is duurzame ontwikkeling nodig.Het NMP zal ook een beroep doen op uw(zonne-energiebranche, TB) verantwoordelijkheden".Maar, aldus l.enstra,zonne-energie is ook niet alles. "DeC02-emissies worden verlaagd, terwijlzonneboilers juist voor méér C02 zorgen.Ook aan de grootschalige produktievan zonnecellen kleeft een bezwaar.Zware metalen als gallium-arseen, debasis van zonnecellen, leveren een ernstigafvalprobleem".mat touwtrekkenDe daarop volgende discussie zou deruimte hebben moeten geven voor eenaardig. debat tussen enerzijds de Nederlandsezonnekoningen, en anderzijds deoverheid, die tevens vertegenwoordigdwerd door C. Dessens van EconomischeZaken. Het werd echter een mat touwtrekken,doordat concrete vragen, ondersteundmet voorbeelden, uit de zaal,met dooddoeners werden beantwoord.Zo stelde J. Korbee van Woon/Energiedat er in Nederland al regelgeving isvoor isolatie. Hij pleitte ervoor dezeregelgeving uit te breiden ten gunstevam passieve zonne-energie, als concretestap richting energiebesparing. Hetantwoord van Lenstra luidde: "Bij woningbouwkomen meer verlangens en problemenkijken. Voorlopig hebben we nugeen tijd voor PZE".Wim Turkenburg, tevens lid van ISES,probeerde het over een andere boeg.De Nederlandse overheid onderschrijfthet Brundtland-rapport, waarin onderanderen gepleit wordt voor een mondialeaanpak van het broeikaseffect. "Alsin de Derde Wereld de energievraaggroeit, moeten fossiele brandstoffenzoveel mogelijk worden vermeden. Metfinanciäle steun van de overheid kande Nederlandse industrie zonne-energiesystemenontwikkelen voor dáár. Ditlijkt me een logisch gevolg van onderschrijvingvan het Brundtland-rapport".Maar al eerder had Lenstra gesuggereerddat de overheid wel wil, maar niet kan."De overheid gaat zich binnen de maatschappijsteeds meer als een bedrijfgedragen: zo min mogelijk geld uitgeventegen een zo hoog mogelijk effect. Hetzal u duidelijk zijn dat een open-eindregelingdoor de huidige minister vanFinanciän nooit geaccepteerd zal worden".Als antwoord op de vraag van Turkenburgzei hij: "U moet niet denkendat nu' met het NMP de subsidieregenlos zal barsten".Kortom, de overheid wil gewoon niet;Brundtland, Zorgen voor Morgen en NMPten spijt. Over twee jaar wordt er eenvervolgcongres gehouden. Als dat weerin Noordwijkerhout is, kunnen de deelnemersin de theepauze gaan kijken ofde zeespiegel weer een eindje gestegenis.

UCN BLijFT BUITEN BESCHOUWINGOnvolledigjaarverslagatoonnt~sportenDe Tweede Kamer heeft in 1988 aan minister Nijpelsvan VROM met nadruk gevraagd om jaarlijks een overzichtte leveren met betrekking tot "verleende vergunningenvoor het vervoer van bestraalde en/ofhoogverrijkte splijtstoffen". Via de Directie Stralenbeschermingheeft de minister zijn eerste jaar- ------------~verslag - over 1988 - op 16 februari j.l. aan deTweede Kamer gezonden.Wim KerstenHonderdtwee vergunningen voor evenzoveeltransporten werden afgegeven inhet voorbije jaar. De meeste transportenvondén plaats tussen Euratom inPetten en het Instituut voor BestraaldeElementen te Fleuris (BelgiU). Intotaal werden veertig transporten uitgevoerd,waarbij bestraalde, hoogverrijktesplijtstofschijven werden vervoerd.Dit is bijna één transport perweek, over de autobaan.De lijn ECN (Petten) - KEMA (Arnhen)staat op de tweede plaats. In dit gevalgaat het niet om 'schijven', maarom bestraalde, hoogverrijkt~ splijtstofbolletjes.De derde plaats wordt ingenomen doorde directe verbinding tussen de kerncentralevan Borssele en de opwerkingsfabriekCap la Hague in Frankrijk:twintig maal werden bestraalde,laagverrijkte splijtstofelementen vervoerdconform het c9ntract dat in 1981werd afgesloten. Een soortgelijk contractbestaat er tussen de GemeenschappelijkeKerncentr~le Nederland - Dodewaard- en de opwerkingsfabriek Sellafield,voorheen Winds~ale. Goed voortwaalf transporten van bestraalde,laagverrijkte splijtstofelementen in1988.exotischNaast deze enigszins voorspelbaretransportbewegingen vallen een paarexotische tr~nsporteD op. Zo leverdede ECN een lading bestraalde, hoogverrijktesplijtstof aan KFK Leopoldshafenin West-Duitsland. Vanuit Dodewaardwerden twee transporten met bestraalde,laagverrijkte splijtstofstavennaar Winfrith in Groot-Brittanniëgedirigeerd.De Savannah River Plant (VerenigdeStaten) mocht zich verheugen in eenzending bestraalde, hoogverrijktesplijtstofelementen, afkomstig van Euratomin Petten, dat verder een pakketbestraalde, laagverrijkte splijtstofopstuurde naar het Westduitse kernenergie-onderzoekscentrumin Julich. Ennatuurlijk vallen twee zendingen onbe-Cap La Hague(F)straalde, hOogverrijkte splijtstofstavenop, vanuit de beruèhté NUKEM-fabriekente Hanau (West-Duitsland) naarEuratom in Petten. Volgens dit VROMoverzichtwerd er in 1988 verder geengram splijtstof in Nederland ingevoerd.waardeWat is de waarde van zo'n overzicht,behalve het feit dat er in een jaartijd 102 ladingen zijn versjouwd?Misschien is het ook mogelijk os ineenzelfde overzicht aan te geven hoeveel'Curie' werd getransporteerd; envolgens welke vervoerslijnen: auto,schip of vliegtuig; en welke routesworden "gevolgd. Bet is een bekend gegevendat nucleaire transporten nietmeer opzichtig worden begeleid, omdemonstraties te voorkomen.Ten slotte missen we de onbestraalde,te verrijken uraniumtransporten van deRotterdamse haven naar de UCN in Almelo,en de afvoer van de verrijkte eindprodukten.Het overzicht is dus bijlange na niet volledig.De hier genoemde lijst van VROU is verkrijgbaarbij de redactie.1JQlich(BRD)Hanau(BRD)7

VRijE KEUZE ONBESTRMLDE LEVENSMIDDELEN VER TE ZOEKENVoedselbestraling overbodigVeel levensmiddelen worden bestraald. Aanvankelijkleek dit alleen maar gunstig voor de consument, omdathet eten daardoor langer houdbaar bleef en de bacteri~nverdwenen. Nu begint langzamerhand duidelijk teworden dat voedselbestraling voor de atoomindustrieeen alibi is om ook op dit punt haar activiteitenverder uit te breiden.Margje VlasveldvoorzitterAlternatieveKonsumenten BondAKB.A1gelopen december vergaderden hetInternationaal Atoomagentschap(IAEA) , de wereldvoedselorganisatieFAO, de·wereldgezondheidsdiene~ WHOen de wereldhandelsorganisatie GATTin Genève over voedseldoorstralingof -bestraling. Daartussen zit geenenkel verschil, al wil de Nederlandseregering consequênt niet van be­~traling spreken, maar uitsluitendvan voedseldoorstraling.De indruk wordt zo gewekt dat ermet het eten zelf niets gebeurt.Bestraling gebeurt met gamm~tralen,afkomstig van de radioactieve bronCobalt 60 of met Cesium 137. InNederland mogen levensmiddelen totio kiloGray bestraald worden. EenGray is een eenheid van geabsorbeerdedosis en komt overeen met een energieafgiftevan één joule in één kilomaterie.Schema Voedsel-doorstralingsapparaatOntluchting ister ijV in Ede. Het bedrijf heefthiervoor toestemming van de overheid.Gammaster behandelt met name diepvriesproduktenen gekoelde produkten.Gammaster bestraalt ook voor laboratoria.Zo steriliseert ze bloedplasmaen dieetvoeding voor patiänten.dierenproevenInmiddels zijn er talloze di.erenproevenverricht om te bekijken water gebeurt als dieren bestraald etennaar binnen krijgen. Ook met kinderenzijn proeven gedaan. De onderzoekenwerden telkens op een andere manieropgezet en uitgevoerd. V~rgelijkingenkunnen daardoor moeilijk gemaakt worden.Bij de proev~n zijn echter enkelezeer kwalijke nadelige effecten gevonden.Zo ontstonden enkele tumoren, enkeleleverbeschadigingen en een abnormalechromosoomvermeerdering. Bestralenvan voedsel had in deze proeven duskwalijke gevolgen. Alleen de mate waarindit bij algemene voedselbestraling voorkan komen, blijft onduidelijk.De Alternatieve Konsumenten Bond enandere consumentenorganisaties hebbenbezwaar aangetekend tegen het bestralenvan voedsel, omdat het overbodig zouzijn. De consument heeft er geen baatbij, zeggen zij. Bestralen is alleennoodzakelijk als produkten van twijfelachtigekwaliteit opgelapt moetenworden. De voorbeelden van mosselen engarnalen sprekens volgens de AlternatieveKonsumenten Bond boekdelen.Bacteriän kunnen weliswaar vernietigdworden, maar de giftige stoffen blijvenin de etenswaren achter en wordenopgegeten.8Dit mogen zeer g·eringe doses zijnvolgens de atoomindustrie; als eenmens aan deze hoeveelheid radioactievestraling direct blootgesteld.wordt, is hij of zij op slag dood,zo meent de Alternatieve Konsumenten­Bond.In Nederland houdt één bedrijf zichmet voedselbestraling bezig: Gamma-kernenergieVoor voedselbestraling is naast radiomagnetischestraling, kernenergie nodig.Kernenergie leidt niet alleen toteen steeds grote berg radioactief afval;het brengt ook onnodige risico'smet zich mee voor de veiligheid vanmens en dier.Als voedselbestraling gewoon wordt,zullen op veel plaatsen bestralingstoestellennodig zijn. Eén zo'n toestelheeft in september 1987 in Braziliävoor een drama gezorgd. Een in eenverlaten kliniek achtergelaten toestelwerd door kinderen meegenomen. Zijvonden het lichtgevende apparaat (radioactiviteit)leuk speelgoed.In Goiania stierven uiteindelijk viermensen aan de straling van het apparaaten nog eens 250 mensen raaktenernstig gewond, terwijl er vijfduizend

PROEfvt EREN KEUREN DOORSTRAALD VOEDSniK 8EN ERNiET E.(HT l\ApOT)VAN..potentiäle kankerpatiänten achterbleven.Behandeling van voedsel met radioactievestraling maakt de mens weer iets afhankelijkervan kernenergie. Hetgeende atoomindustrie goed uitkomt. Dezeschat de verwachte vraag naar bestraaldeprodukten hoog in. Wellicht te hoog,maar gezien vanuit haar standpunt isdit niet vreemd, omdat voor die bestralingCesium-137 uit de commerciäle(niet voor militaire doeleinden bedoelde)reactoren gebruikt kan worden.Het Atoomagentschap en de WereldgezondheidsdienstFAo zijn vóór voedselbestraling.derde wereldEen argument dat voorstanders vanvoedselbestraling gebruiken, is datde verliezen na de oogst in de DerdeWereld zullen verminderen als deprodukten bestraald worden. Zonderbestraling zouden veel etenswarenbederven. En een grotere oogstopbrengstbetekent automatisch meereten voor de bevolking ter plekke.Bet bederf in de Derde Wereld isechter allereerst een gevolg van deslechte infrastructuur in die landen.Als de internationale organisatiesde honger in de ontwikkelingslandenwillen bestrijden, moeten ze zorgenvoor een efficiäntere organisatie enbeter vervoer van de steden naar hetplatteland.consumentDe consument kan zijn stem nog nauwelijksverheffen in de discussie rondhet bestralen van voedsel. De enige organisatiedie enigszins een vinger inde pap heeft, is de IOCU, de InternationalOrganisation of Consumer Unions.Ze was als waarnemer aanwezig op hetcongres in Genève. De IOCU is tegenstandervan voedselbestraling, en eisteen duidelijke etikettering van bestraaldvoedsel, waardoor de consumentzelf kan bepalen of hij of zij voedseldat bestraald is, op het bord wil.Geen enkele producent staat tespringen om de vermelding "Bestraaldmet gammastralen" of iets dergelijksop de verpakking. De industrie houdthet liever bij de afbeelding van eenbloemetje.Een onderzoek in West-Duitsland weesuit dat dat beeldmerkje geen enkelemaal door de consument in verbandgebracht werd met bestraald produkten,wel met milieuvriendelijke,biologisch geteelde produkten.Afgelopen maand hebben de leden vande FAO en WBO (in totaal vertegenwoordigdendie 60 landen) in Canadagepraat over een beter beeldmerk.Dit leverde onverwacht weinig problemenop. Ûnaniem werd besloten inwoorden duidelijk te maken dat hetom bestraald voedsel gaat. Een kleineoverwinning voor de internationaleconsumentenorganisaties, vindt AtieSchipaanboord van de IOCU.Deze zomer moet het voorstel definitiefeen richtlijn worden. Be~ blijftdaarmee een niet af te dwingen regel,die ieder naar eigen voorkeur wel ofniet navolgt.De situatie is nu als vólgt: 50 landenstaan in principe het bestralenvan voedsel toe; 4 landen verbiedenhet. Dit zijn West-Duitsland, Zweden,Australii en Nieuw-Zeeland. DeScandinavische landen laten alleenbestraalde kruiden en specerijen toe.West-Duitsland en Engeland staan welvoedselbestraling toe voor produktendie VOor de export bedoeld zijn.Het West-Duitse splijtstofconcernNUKEM ~ouwt een speciale fabriek voordé voedselbestraling. Ze doet dit inFrankrijk, omdat de West-Duitse regeringde bóuw in eigen land niet toestaat.Nederland wacht op de Europese richtlijn.Het Europees Parlement voeltweinig voor voedselbestraling. De ===9::

IllI'Ope• • eo-.t• • l. ooe_t b..tTaUolacc.ptabel YOOT f Tuit. STOaDteD.PaD.D. Iulol.......u . kl'\l1d.D• • pec.TiJ.n,til., .ch••l - • .11 .ch.lpdi.reD.vl.... kip .0 kilr.t.TbUl.­tJ. a. Atl.1l1I d. sut "TJll"Odukteovall.o a f. YOl . u ....n . ..... oad.tdie dooT b• • tTaliq .0 vi•• • aaa••ak.o d.t ol.aand •• " .T ••t.IDtua • • O loopt H.d.Tl"d voo rop w.td. t.chlli.k ... h.t \'O.d••lbe.tTal.Db.tTllft. De wet nut hieT beetT.UolvooTlopi. OO I toe VOOT d. ....t .1. ...D••idd.1eo .De co o• ....,ot.ooTpDl• • U •• slJo e1chdTUk . ... h.t b.Ted.O OV. T . ff.cU • • •acU •• t • ••• d. beatTali..... . t .... ­••Nlo. Gee o eeDvou di l k.rwei, IUduad. Alt.m.Ue .... ltoo.lIJleoteo Bood .De AlteroaUeve Kon s umenten Bond (AXB)h e . o vrij wi lligenorganbati. diezi ch inzet voor de belange n van dealternaUeve consument. Dat wil ze gge n;voor de belsngen v.n de consuaent dianiet alleen z i j n dgen gezond he i d .awa r ook die van l a ndbouw••U iau enDerde loIereld be lsngrijk v i nd t .De AKB suuft naar duide U j kheid.ope nheid en cont rOleerbearheid van dekwalit eit van alternat i eve produkten.MEER GElD VOOR WINDENERGIEStroomprijs moet omhoogElektricite itsprijzen weerspi egelen niet de werkelijke kostprijs omdat milieukosten niet worden doorbe rekend . Dat remtde ontwillelin& van schone energieoromen, di e op deze wij zegeen eerlijke kans krij gen ,· Zorl. o voor aorgeo be.t de oot. , o p­ afg_eot.ld op d. Ov.r beid , i o d. VOI'1llg. st.ld do or be t Rl VlJl, c ...r 00... h.twijze eo de . t tee t en d••rv. n op bet. ... •• ••t .ch.ppeltJk. ko.teo' •a U i.u. He t te een b i j zon deT tnte,..,,­. ...t boek • • • ruit ve. l . ...koop tn,.punt. n t . b . l .o . tJII voor d. a . ot.r n ..r­lte r lle n.rJt e beett 10 dit opzich t nogkernenergieop wi j ooz e 1. etwiJ.e .ullen _oetu hOI.re ko ..teo. Ultg..a.ode v.o de.e r e­• • lIp.....O ••0 d. lt01 . t en dl. be tdeo.ring zou op dit 0l.oblik d• • tro 01!l.­a U teu .t.a ,pri j s • • t 6 , 5 c.nt per ktJh v..rbOOldE6n v.n die tllte r e se.nte . ..okoop1ll.Iepuoten18 de prtJ.. v. n elektrteitelt. Is , . ...Tb t J .ea aconOll1e eh . ontw t kke­.0et.1I .-or dell . Da t dit een r el le prtJa••oneer ." . rv"o u t t ' • • 0 d.t d. CO" ­ UIIg nog h.el loed .01. U Jk i . , b••iJ. tproble••U .k 0PlelO.t k. 1l . or d" o door d. ec oo_iecb e oot wi kk.t i ol ID J .pao,dit to ..t o. tb.r. ..0.... i o oce. oe o te w••r d••t r OOllprtJ• • o ••ozi.1l1 t j k boger• t ort eo . De kost"o d••r".11 . i j o 0111"­ Zt J D•v••r 'liJt ceot per k U o• • t tuur. Oe de Ht.rvu Ultl• • od. k.o ook . e o r eil.s t r oo _o p.ekkt ol vrt j t • ••k.... 0 •• r- pri J " v.o 'sehOIl'" " n. rgt . b . r.k.od• urtnl , t. vol,e o.. C. D..., Ou• • n s •• n wor de n , zo ..ls de . " biJvoorbe. ld doorbedr"l v... 0 ,5 c ellt p.r ktJh 00'111 .d••1. ktrlctt.U"b.drtJven v.rgoedDe cooclui. la d.t d. hUidig••tJ'OO_ wordt • • 0 .tl. o....r . . ... e.o .ioDolell .prtJ. circa 8 ,5 ceot t e goedkoop t.De butdtge p r t Js b.n. at IIU ••n .....­oad.t d. atU.uv.rvuiltlll. kolteo Di.t a Oleo.v.rgoedtog ••11 t,8 eetlt .11 uttg.sp.ard. br an dn01 V" 11 0 , 95 •••1 4 .8wordea _ ".rek.nd . Di. ko.t.o 1I'OnI.o.:cellt p.r kWb over d ..g . en 4 ,2 eent ' Io..rht • •DU t ..rtet ts, ondanks et,...k d.I.lId.ko. t.o '1..0 wt oden.r , t . , te l ••g oe opdU . a eat .1II.daol eae reod.b.l t. late o dr• • t ell . w. t • • 0 r•• i s op d e oot ­wt kk.U III v. n •• cho o. ' . ne rlt••G.. z i.o b.t bov.oet ...nd. i . eell t.r te tvaa 4 ,6 + 1 . 6 + 6,5 .. 1 2.7 e . n t voord.,etrooa• • 0 4 .2 + 8 ,5 .. 10 ,7 ceotvoo r Il. e bt etrooll. r e llel •Dearn••e t : al ook door de bOIer••l ektr t citeit.p.. tJzeo be t r e nd . bel. r 'or ­d.1I oa op . l . kt r t cit.it t e b••utotg.o,. 0 is bet a oge liJk 0 1:1 de 'w l ost ' dt.door deze • • r koping Ollt ..t ••t btJ des t ro_ b.d r tJ ve o . t e 10 ... . t er.o 10·aUt.u-reodab"l.' voorat.ot... n .1\Reint StaalNaa et he t twe e lla andelij k9 tijdschrift'De Altern.tieve Konsumenteng U . ' gee ftde AKll d ivers e boekjes . brochures enrapport e n u1t.. De AKB geeft voodt eh ­t 1ng over krit1ech eonsu... ren, Z. isook actief 1n d iverse eOlllllltss1es.Voor ..eer tnforaath:Po s t bua 6 1236. 1005 HE .....ster da .. .Tel; 0 20-863 338 I 863587Be zoebdr el: ÁJl.41iastraat 5. ÁIIls ter daa.lilIl, I•r11\n11

ZUIDAFRJKAANSE KOLEN IN EUROPOORTSteenkool blijft stinkdierWaar komt onze steenkool vandaan? De eeuwenoude discussiestussen dominees en handelaren wordt in Rotterdamweer eens overgedaan. In Europoort worden allekleuren steenkool vermengd tot ~!n politiek neutralebrandstof. In juni bespreekt de Rotterdamse gemeenteraadeen onderzoek over de kolenhandel.oplossing gevonden . Kolenvergassing.Zwavelhoudende verbindingen en ammoniakworden vóór verbranding uit de brandstofgezuiverd. Het afvalvolume wordtbeperkt en ook de afvalwarmte kan opnieuwin bet proces gebruikt worden.Middels dit procéd', een vinding vanoDder anderen Shell en Texaco , kunnenkolen nog een milieuvriendelijk predikaathalen. Kolencentrales hoeven nietlanger het stinkdier van de moderneindustrie te zijn.Joost van derAalst=':é:'==De discussie over welke brandstoffenin Nederland de energievoorziening voorde komende vijftig jaar moeten veiligstellen, lijkt te gaan worden beslistin bet voordeel van kolen en gas. Dehuidige regering durft geen uitbreidingvan kernenergie voor te stellen.alle wordt gereserveerd voor transporten de chemische industrie, terwijl dealternatieve duurzame energiebronnenin een experimentele fase blijven steken.Technologisch gezien zitten kolen ergin de lift. Voor de belangrijkste bezwarendie aan bet verstoken van kolenverbonden zijn , is een veelbelovendeluid-AfrikaMaar waar halen wij die kolen vandaan?Ook daarvoor kunnen we terecht bij deNederlands-Britèe multinational Shell.Shell is één van de grootste kolenboerenter wereld. Van de 15,6 miljoenton steenkool die Shell Jaarlijks verhandelt,baalt ze 7,7 miljoen ton uitZuid-Afrika. Deze kolen worden vervolgensvoor het merendeel verstookt inWest-Europa.Shell speelt een belangrijke rol 1nbijna alle fasen van exploitatie toteindverbruik van Zuidafrikaanse kolen.Dit zwarte goud vormt een belangrijkebron van inkomsten voor de Zuidafrikaanseeconomie. De export van grondstoffenis de kurk waarop de Zuidafrikaanseeconomie drijft . Steenkoolneemt acht procent van de exportinkomstenvoor zIn rekening.Sinds 1985 zijn er internationaal sanctiestegen Zuid-Afrika ingesteld uitprotest tegen de apartheidspolitiekvan de regering in Pretoria. Ook binnende Europese Gemeenschap bestaatovereenstemming over economische sanctiestegen Zuid-Afrika, om daar-ee hetafschaffen van het Apartheidsbeleid afte dwingen. In het sanctiepakket maakteNederland zich sterk voor een boycotvan uranium, goud , ijzer, fruit enkolen. Maar door verzet van West-Duitslanden Portugal bleven fruit en kolenbuiten- het pakket. Individueel brengenenkele landen een kolenboycot wel inde praktijk (Denemarken, Ierland enFrankrijk) . Voor Nederland spreekt heteigen economische belang een woordjemee om geen eenzijdige zelfstandigepolitiek te voeren.Opnieuw kleeft er aan kolen een naar- deze keer politiek - luchtje, watmet de moderne vergassingsinstallatiesniet verdwijnt . En opnieuw heeft Sbellhiervoor een oplossing bedacht. Op deKaasvlakte .orden Zuidafrikaanse kolen(wit)ge.assen, door ze te vermengenmet kolen uit andere streken. Iederesteenkoolmijn levert een kool met eigenkarakeristieke kenmerken op . Deverschillen kunnen worden gemeten inenergie-inhoud, asgehalte , zwavelge ~halte en vochtinhoud. Door mengen vanverschillende typen steenkool kan eenmengsel ('blend') worden samengestelddat beter voldoet aan brand- en .i1ieo-

eisen, vaak voor een gunstiger prijs,dan elk van de afzonderlijke typen kolen.Voorafgaande aan het mengen wordtsteenkool soms gebroken, gezeefd engewassen. Een belangrijk deel Van deZuidafrikaanse kolen ondergaat ditproces en komt zo terecht in een mengseldat verder verhandeld wordt onderde naam 'Dutch Blend'. Wanneer dezekolen bovendien weer worden uitgevoerdnaar bijvoorbeeld Frankrijk, dan staatop de begeleidende documenten "herkomstNederland": 'Imported from theNetherlands'. Alsof de Limburgse mijnennog gewoon open zijn.EuropoortVoor de export van kolen uit Zuid­Afrika speelt het Europoortgebied drieverschillende rollen. Allereerst komenhier de kolen voor b~nnenlandse verbruikersaan. Deze kolen worden officieelgelmporteerd en passeren dus deNederlandse douane.Vervolgens is er een belangrijk deelkolen welke op Europoort witgewassenworden. Deze kolen moeten ook eerstofficieel gelmporteerd worden. Dezetwee stromen gelmporteerde kolen hemenjaarlijks toe. In 1982 bedroeg de totaleimport nog slechts 237.000 ton,terwijl in 1986 al 1.437.000 ton steenkooluit Zuid-Afrika geimporteerd werd.Het grootste gedeelte van de Zuidafrikaansekolen dat Europoort passeert,wordt doorgevoerd naar het buitenland.Rotterdam geldt als de grootste overslaghaventer wereld. Zo worden in hetEuropoortgebied de grote, met Zuidafrikaansesteenkool gevulde zeeschepenovergeladen op kustvaarders, binnenvaartschepenof kolentreinen, diehun vracht naar de ~indverbruikerbrengen. Vaak kan dit niet onmiddelijkgebeuren en worden de kolen op eendouanevrijgebied opgeslagen. Ten minste75 tot 80 procent van de in Nederlandaangevoerde Zuidafrikaanse kolenwordt doorgevoerd naar het buitenland.Daarvan gaat verreweg het grootstedeel naar West-Duitsland. Bij aankomstop de plaats van bestemmingblijkt de lading vaak niet meer alsZuidafrikaans te zijn geregistreerd.Doorvoer geeft de mogelijkheid om deherkoust te versluieren.Steenkoolhandelaren gebruiken de Nederlandsehavens op grote schaal om Zuidafrikaansesteenkool onder aangepastepapieren binnen te brengen in Europeselanden. En de Nederlandse overheid enB&W van Rotterdan accepteren deze handelterwille van het prestige van deRotterdamse haven, en de haven- enoverslaggelden die hieraan verdiendworden (+ één gulden per ton).De gemeentebesturen van Amsterdam enRotterdam belijden officieel hun steunaan de Zuidafrik~anse anti-apartheidsbewegingen wijzen de politiek van Pretoriavolmondig af. Maar als bet gaatom een actief beleid ter ondersteuningvan haar solidariteit, is de politiekniet thuis. Angstvallig wordt naar de'èigen portemonnaie gekeken. Uien isbang dat de schepen zullen uitwijkennaar andere Europese havensteden, endaarmee gaat een belangrijke havenactiviteitverloren.In augustus vorig jaar stemde de Rotterdamsegemeenteraad zelfs in met eenkrediet van 123 miljoen gulden vooreen nieuwe kolenterminal vOor de firmaSwarttouw. De firma is een dochterondernemingvan de Steenkolen HandelsVereniging (SHV). Swarttouw is goedvoor twintig procent van de overslagvan Zuidafrikaanse kolen. Deze kredietverleningleidde tot heftige discussiesin de Rotterdamse raad. Heteinde van dit liedje was dat Swarttouwhet gevraagde krediet kreeg, en dat degemeente een onderzoek zou laten instellennaar: "de kolenstromen vanuitZuid-Afrika naar Europa en de rol dieRotterdam hierin speelt; alsmede eenonderzoek welke bedrijven bij dezekolenhandel betrokken zijn en wie deafnemers zijn. Aan de hand van de resultatenvan dit onderzoek is de gemeenteopgedragen de mogelijkheden aante pakken om de Rotterdamse betrokkenheidbij Zuidafrikaanse kolen te beeindigen".~it onderzoek werd uitbesteed aan SOMOuit Amsterdam. Het eindrapport wordtbegin juni verwacht.omtrekkende bewe~ngDe uitspraak van de Rotterdamse raadlijkt sterk op een omtrekkende bewegingvoor een politiek besluit overeen serieuze boycot. Ten tijde van dediscussies in de raad lag er reeds eenlijvig rapport van de Werkgroep Kairosover de Zuidafrikaanse kolenstromennaar Nederland. De opstelling van hetbedrijfsleven, de belangrijkste afnemersvan kolen in Nederland zoals destroomproducenten, Hoogovens,' Suikerunie,DSM en Bhell, was publiekelijkbekend. Sommige gebruiken de Zuidafrikaansekolen niet vanwege de milieunormen,enkele voeren politieke argumentenaan om géén Zuidafrikaanse kolente gebruiken; diegenen die wel gebruikmaken van deze kolen, onthoudenzich van commentaar.De technologische ontwikkeling terbescherming van het milieu bij verbrandingvan kolen ziet er veelbelovenduit. Het politieke luchtje dat rond kolenhangt is echter nog z6 besmet, datgebruik ervan verstikkend is. Wanneermen vanwege economische overwegingenzwicht voor het gebruik van Zuidafrikaansekolen, is men medeplichtig aanhet in stand houden van het Apartheidsregime.In het verleden hebben multinationalsal hun ongevoeligheid tenaanzien van deze politieke argumentengetoond. Daarom zal de politiek toteen besluit moeten komen, welke demogelijkheden van het bedrijfsleven omvan Zuidafrikaanse kolen gebruik temaken, belemmert.met dank aan Werkgroep Kairos==13::

GROTE VERSCHILLEN OP WERELDSCHAALAtoomenergie financiëledecem-nachtmerrieHet Amerikaanse kernenergieprogramrna werd inber 1953 met veel bombarie gestaTt. Onder het motto'Atoms for peace' lanceerde de Amerikaanse regeringeen intensieve reclamecampagne om zowel de industrieals de bevolking warm te krijgen voor de vreedzametoepassing van kernsplitsing.Immers, na de gewelddadige atoombommen op Hiroshimaen Nagasaki en de inheemse atoomhomproeven in Nevadawas atoomenergie enigszins verdacht geworden. Datzou en moest nu eenmaal anders worden.Wim KerstenVia advertenties werden de zegeningenvan (vreedzame) kernenergie hoog bèjube1den bewierookt. Men beweerde zelfszwart op wit dat de stroom in de toekomst(met kernenergie) zo goedkoopzou worden dat de elektriciteitsmetersuit de huizen weggehaald konden worden."Too cheap to meter", luidde de slogan,te goedkoop om nog de meterstanden opte nemen.Deze wensdroom is echter nooit uitgekomen,niet in de Verenigde Staten,en ook in geen enkel ander land. Kernenergieleidt in sommige landen toteen financiële nachtmerrie. Bijvoorbeeldin Frankrijk.wereldverschillenjIII.zm.! 91,CIlIlAllAJIN'"''''''''''''''lIIllIRII: I .. 'tAUSIMI '~, ....~~!liunIIllIIU""tilu:IIUI!I!IIl!ll!l!llilijjjjIllU!II1IIUSA iIIUIl"NU"'"N""1tEIDl_ ~GR.llRli .....~===De stroomprijsverschillen op wereldschaalzijn groot. Tussen Japan enNieuw-Zeeland (zie tabel) gaapt eenkloof van bijna zeshonderd procent.Japanse kleinverbruikers betalen bijnazes maal meer voor een kiloWattuurstroom dan de Nieuwzeelanders. Het isverleidelijk om de oorzaak van ditprijsverschil toe te schrijven aan deZNIISE iiIHiiWUd''''i1g!''''!lU i l'''''' QiI IQ1Qi1I!ii"",jIili"STROO"PRIJZEN IN 19 LANDENITII.IE. ,.ot ".lJEIEIlIll

allieunormen de elektriciteitsprijsopdrijven. ~oals in Japan het geval i s .Frans buitenbeenqeFrankrijk is een geval apart . De prij svan de Franse atoomstroom kent tweegezichten . Buitenlandse klanten , waaronderde Nederlandse SEP t betalen eenhabbekrats per kWh. en Franse klante nmoeten stevig in de portemonnaie tasten . Franse kleinverbruikers (huishoudens)tellen per kWh 25 cent neer ( i n1988) . Franse i ndus t r i@l e grootverbruikersbetalen negen cen t en de buitenlandseklanten ongeveer zeven centper kWh. Het StaatselektriciteitsbedrijfElectrlcité de France CEdF) hanteertpolitieke prijzen, waar bi j hetverlies op de stroomexport wor d t goedgemaaktdo or de eigen onde r danen. Entoch voerde EdF in 1988 weer een priJSverlagingdoor, de derde in t wee jaar4 ,414 i n Nederland). De ov e rcapac i tei tin de nuc l e a i r e sec t or (die 75 procentvan de stroom opwe kt ) heeft geleid totexpor ten naar omringende landen.Fr ankrijk exporteert jaarlijks 26 miljardkWh . wat ove r e enkomt met eenkwart van de in Frankrijk opgewektelekt r ici t e i t . En Italiä is de grootsteafnemer (elf procent) van deze atoomst r oom. naar gebeuren dan weer de wonderlijkstezaken : met de (goedkope>at ooms t r oom he eft zich op bet uiteindevan het Europes e koppelnet een clustervan stroomintensieve bedrijven gevormd .In Italiti wordt de Franse atroomovercapac i t e i t gebruikt om een overcapac i ­teit aan staal t e produceren.Zwitserland , dat binnenshuis steedsQeer problemen ondervindt om het bestaandekerncentrale-arsenaal van ze sr eactoren uit te breiden, heeft ee ndeel van haar kernenergievermogen i nFrankrijk staan. Vier kerncentrales 1nItijd. Voor buitenstaanders is dit eenvol komen raadsel. omdat juist een tarief s ver hogi ng voor de hand zou liggen .Sinds de start van het Franse kernenergieprogramaain 1974, kijkt EdF t egeneen t orenhoge schuld aan, die i n t us senis opgelopen tot e en bedrag van bijnat acht i g miljard gulden. Deze s chuldwordt voortdurend voor zich uitgeschoven.Voor de financiering van het enormebouwprograama (55 kerncentrales i nbedrijf en zeven nog in aanbouw) werdgeld geleend op de Franse kapit aa l ­markt en in het buitenland. Daardoorbehoort Frankrijk t ot de top-tien vande landen met de grootste buitenlandseschulden. i n goed gezelschap van Braziliä, dat ook al (mede) vanwege eenambitieus kernenergieprogramma in definanciile problemen gekomen is.Criti ci van deze on twi kke l i ng wi jzenop het feit dat een der gel i j ke schuldenlastde koers van de Franse f r anclaag houdt. en de hele Franse economienegatief belnvloedt. Het kernenergiearsenaalis teve el voor de Franse interneBtroommarkt, ondanks het hogestroomverbruik per inw oner (5.318 kWhpe r Fransman/vrouw per jaar. t e genFessenheim en Catteno. produceren - opFrans grondgebied - stroom voor deZwitserse markt.In 1988 haeft Frankrijk haar stroomexportDet een kwart weten uit te breidenlDe Europese Commissie in Brussel ligtnu al wakker van de vraag wat er i n1992 moet gebeuren. Immers . in hetl i cht van de Europese eenwording moetenook de concurrentievervalsendes t roompr i j zen worden geharmoniseerd."Dan moet het uit zijn met de door deStaat gesubsidieerde Franse atoomstroom",aldus de Westduitse elektriciteitsmaatschappijen,die hun eigenmarkt in het gedrang zien komen. Tochwor dt de z e stelling niet hardop uitgesprokeni n de Bondsrepubliek , omdat erdan een fel debat zou ontstaan over degesubsidieerde atoomstroom in e i genland.De fabrikanten van e l ekt r i c i t e i t s ­meters hoeven zich geen zorgen t e maken. Deze meetinstrumenten blijvenvoo r l opi g onmisbaar voor de stroombedrijvenom de dure atoomstroom te registreren. Het sprookje is niets geworden . = = = = = = = = = = = = = = = = :==1ä::

allieunormen de elektriciteitsprijsopdrijven. ~oals in Japan het geval i s .Frans buitenbeenqeFrankrijk is een geval apart . De prij svan de Franse atoomstroom kent tweegezichten . Buitenlandse klanten , waaronderde Nederlandse SEP t betalen eenhabbekrats per kWh. en Franse klante nmoeten stevig in de portemonnaie tasten . Franse kleinverbruikers (huishoudens)tellen per kWh 25 cent neer ( i n1988) . Franse i ndus t r i@l e grootverbruikersbetalen negen cen t en de buitenlandseklanten ongeveer zeven centper kWh. Het StaatselektriciteitsbedrijfElectrlcité de France CEdF) hanteertpolitieke prijzen, waar bi j hetverlies op de stroomexport wor d t goedgemaaktdo or de eigen onde r danen. Entoch voerde EdF in 1988 weer een priJSverlagingdoor, de derde in t wee jaar4 ,414 i n Nederland). De ov e rcapac i tei tin de nuc l e a i r e sec t or (die 75 procentvan de stroom opwe kt ) heeft geleid totexpor ten naar omringende landen.Fr ankrijk exporteert jaarlijks 26 miljardkWh . wat ove r e enkomt met eenkwart van de in Frankrijk opgewektelekt r ici t e i t . En Italiä is de grootsteafnemer (elf procent) van deze atoomst r oom. naar gebeuren dan weer de wonderlijkstezaken : met de (goedkope>at ooms t r oom he eft zich op bet uiteindevan het Europes e koppelnet een clustervan stroomintensieve bedrijven gevormd .In Italiti wordt de Franse atroomovercapac i t e i t gebruikt om een overcapac i ­teit aan staal t e produceren.Zwitserland , dat binnenshuis steedsQeer problemen ondervindt om het bestaandekerncentrale-arsenaal van ze sr eactoren uit te breiden, heeft ee ndeel van haar kernenergievermogen i nFrankrijk staan. Vier kerncentrales 1nItijd. Voor buitenstaanders is dit eenvol komen raadsel. omdat juist een tarief s ver hogi ng voor de hand zou liggen .Sinds de start van het Franse kernenergieprogramaain 1974, kijkt EdF t egeneen t orenhoge schuld aan, die i n t us senis opgelopen tot e en bedrag van bijnat acht i g miljard gulden. Deze s chuldwordt voortdurend voor zich uitgeschoven.Voor de financiering van het enormebouwprograama (55 kerncentrales i nbedrijf en zeven nog in aanbouw) werdgeld geleend op de Franse kapit aa l ­markt en in het buitenland. Daardoorbehoort Frankrijk t ot de top-tien vande landen met de grootste buitenlandseschulden. i n goed gezelschap van Braziliä, dat ook al (mede) vanwege eenambitieus kernenergieprogramma in definanciile problemen gekomen is.Criti ci van deze on twi kke l i ng wi jzenop het feit dat een der gel i j ke schuldenlastde koers van de Franse f r anclaag houdt. en de hele Franse economienegatief belnvloedt. Het kernenergiearsenaalis teve el voor de Franse interneBtroommarkt, ondanks het hogestroomverbruik per inw oner (5.318 kWhpe r Fransman/vrouw per jaar. t e genFessenheim en Catteno. produceren - opFrans grondgebied - stroom voor deZwitserse markt.In 1988 haeft Frankrijk haar stroomexportDet een kwart weten uit te breidenlDe Europese Commissie in Brussel ligtnu al wakker van de vraag wat er i n1992 moet gebeuren. Immers . in hetl i cht van de Europese eenwording moetenook de concurrentievervalsendes t roompr i j zen worden geharmoniseerd."Dan moet het uit zijn met de door deStaat gesubsidieerde Franse atoomstroom",aldus de Westduitse elektriciteitsmaatschappijen,die hun eigenmarkt in het gedrang zien komen. Tochwor dt de z e stelling niet hardop uitgesprokeni n de Bondsrepubliek , omdat erdan een fel debat zou ontstaan over degesubsidieerde atoomstroom in e i genland.De fabrikanten van e l ekt r i c i t e i t s ­meters hoeven zich geen zorgen t e maken. Deze meetinstrumenten blijvenvoo r l opi g onmisbaar voor de stroombedrijvenom de dure atoomstroom te registreren. Het sprookje is niets geworden . = = = = = = = = = = = = = = = = :==1ä::

LIBIËDe windmolen die Zonnewind vo r igj aar naar Libiië versche epte, blij ktnog steed s ingep akt op de kad en va nTripoli t e s t aan. Het was de eerstemolen die de landsgrenzen ove rgi ng .Het betrof een Zwal uw 5. een onde r ­houdsvrij e molen die s t room ka n opwekken,waarmee een waterpomp kandraaien. De Tilburgse molen zou eenpl aatsj e kr i j gen tuss en een aantalandere molens op een co nferent ieover duurzame energie i n Noor d- Af r i ­ka en het Mi dden-Oos ten.De Libi s che regering heeft de molenbetaald, maa r daarna heeft Zonnewindni ets meer ve r nomen . "Blijkbaar i sde belan gstelling t och niet zo grootgeweest. Een medewerker van ons zouhem installeren, maar we hebbengee n uitnodiging meer gekr eg en . Dati s j ammer. De molen had Libië weereen s t ukj e ve r de r kunnen helpen methet irrigeren va n de woes t i j ngronden1l • aldus Ri kus van der Klippeva n Zonnewind .installatie ontworpen worden, waarvanin iedere gemeente onderdelen tekrijgen zijn én er moet een windmolenbedrijfkomen dat niet belemaal afbankelijkis van de produktie van kleinemolens.Volgens Van der 11ippe bewijzen debedrijven die bebalve windmolenfabricageook andere apparaten producerenof ontwerpen , dat ze veel sterkerstaan dan de bedrijfjes die uitsluitendvan de produktie van molens afhankelijkzijn.fusiepartnersZonnewind is daarom een jaar geleden,toen duidelijk werd dat de toekomstverwachtingenduidelijk slechter warendan enkele jaren daarvoor, gaan kijkenDaar eventuele fusiepartners . Daarvoorzijn maandenlang gesprekken gevoerd,met n..e met LMW en Wi ndpowe r Hollandin Barneveld. LUW bad de financ!ölekennis in huis; Zonnewind de technische.Toch zijn die onderhandelingen doorZonnewind eind vorig jaar gestopt,Omdat gevreesd we r d voor een totaleovername van Zonnewind.Het Tilburgse bedrijf heeft één vande laatste molens geleverd aan ZOnnearkin Belgiö, te vergelijken met deKleine Aarde in Boxtel. De Zoone-arkligt bij Poperinge in de buurt vanDe Panne in het uiterste zuidwestenvan BelgiA tegen de grens met Prank~rijk.Zonnewind blijft bet onderhoud verzorgenvoor de verkochte molens . Ook voorwerkzaamheden die in de garantieperiodevallen, bliJft een persoonaanspreekbaar.Interieur vanwerkplaatsZonnewi nd) , . j .. .- ----"==R::

Maak Europa groener!Wilbert WillemsStatenfid links BrabantE4n van de honderd maatregelen dieeind 1992 in de EG van kracht moetenworden, Is de harmonisatie van de BTW.Deze belasting, oorspronkelijk bedoeldom de Europese schatkist te spekken,kent in ieder land andere varianten,van 0 tot 22 procent . Voor de gemeenschappeliJkemarkt die West-Europa zoumoeten worden , Is dat een lastig obstakel.Nu is die BTW, die in Nederland ruim34 miljard (I) gulden per Jaar opbrengt, bepaald niet milieuvriendelijk:Op scboenen repareren betaal je net zogoed 18,5 p~ocent BTW als op een batterij. Bovendien Is die belasting nieterg vriendelijk voor mensen Det lageinkomens: relatief drukt deze zwaarderop hun portemoonsie, dan op die van dehogere inkomens .In bet Europese Parlement is door deRegenboogfractie nu het voorstel gelanceerdOB een deel van de BTW te vervangendoor een milieubelasting. Voor iederprodukt kan worden vastgesteld inhoeverre het bijdraagt aan de milieuvervuiling(bijvoorbeeld door na tegaan hoeveel energie er voor werd gebruiktbij de produktie) . Zo moetplastic verpakkingsmateriaal, net alsin Denemarken, bijna onbetaalbaar wordendoor een forse milieubelasting.Ook vlees van de bio-industrie zalflink duurder worden. En auto"s natuurlijk,want ook mèt katalysator blijvenze tot de grootste vervuilers behoren .De opbrengst van deze Eco-tax, zoals deRegenboog het noemt - door de PPR inhaar verkiezingsprogramma Groentax genoemd- wordt niet gebruikt om de vervuilingweg te werken , maar om de kostenvan arbeid en van milieuvriendelijkeprodukten en activiteiten (openbaarvervoer bijvoorbeeld) fors te verlagen .En een deel ervan kan worden ingezetvoor premie- en belastingverlagingvoor de lagere-inkomensgroepen, zodathun koopkracht gemiddeld hetzelfdebl1jft.nationaal milieudebatBet zou een goede zaak zijn als deEuropese Gemeenschap deze Eco-tax serieuszou willen nemen. Maar ook wanneerde EG er geen werk van wil maken,kan in de afzonderlijke landen een beginermee worden gemaakt.Bet dwingt de producent te onderzoekenof er geen milieuvriendelijke , dusgoedkopere methoden zijn om zijn produktente maken (windenergie wordtweer rendabeler ten opzichte van aardgas!)en het stimuleert de consumentOm de goedkoopste, dus milieuvriendelijksteprodukten te kopen .Het valt te hopen dat in de komendenationale discussie over het Milieubeleidsplanvan Nijpels c .s . dit instrumentom vervuiling te voorkogen inplaats van te bestrijden. crote aandachtkrijgt. Alblijven .zal het daar niet bij;:;1&8==

(advertentie)Techniek kan anders ...Een excursie bij De Twaalf Ambachten betekent een unieke ervaring.Je krijgt dingen te zien, die je in één oogopslag duidelijk maken dat techniekwel degelijk ànders kan: mensvriendelijk en niet milieuverpestend. En tocheffectief, duurzaam, betaalbaar zelfs. 't Is ook een unieke ervaring omdat jeals bezoeker (altijd een kleine groep! ) volledig aan je trekken komt. Eenadvies nodig over je huis, over de verwarming, de verlichting, over de bouw(ook voor semi-ondergrondse bouw! )? Over waterzuivering of -besparing?Over een ligfiets of een tegelkachel? Over stencilen of over zelf bouw vaneen werktuig, een tegelkachel, een oven, enz.? Over milieuvriendelijkwassen? Het hoort erbij en u krijgt het, mèt een lekkere kop koffie, voorf 6,- p.p, Elke veertien dagen op zaterdagmorgen, na aankomst bus om10.30 uur. Graag telefonisch aanmelden: 04116 - 72621. Centrum voorAlternatieve Techniek De Twaalf Ambachten, Boxtel.kom kijken15 JUNI 1989Europese Verkiezingen----_._-----Stem tegen kernenergie!naam:adres:postcode:plaats:wil graag een abonnement voorde lopendejaargang.U kunt ook rechtstreeks eenabonnementnemendoor minimaal112,50 overte makenop giro 4208201 t.n.v. Allicht teTilburg.ALLICHTPostbus 81075004 GC Tilburgfrankerenalsdrukwert

DUURZAME ENERGIE , EEN GOEDE KOOPVereniging ODE (Organis ati e voorDuurzame Energie) bestaat 10 jaar.Da t wordt gevierd met een p u blieksdagop 10 juni i n d e Re e h o r st t e Ede .On d e r h e t motto "Duu r z a me energie,een goede koop ' word t a ange t oond d a ttoepassing van zonne- e n winde ner gietegen redelijke kosten mogelijk l s .He t ( coöperatief) bezi t van een windmolen,e e n eigen zonneboi l er o f e lektrische apparatuur op zo nnecel lenz i j n toepassingen die steeds meer i nde prakt i jk wo rden gebracht. De velemogel i j kh e den worden tijdens d e z e daguitgebrei d vertoond.In 3 l e zingen (Kan een Nationaa l Mi ­liebeleidsplan zonder d u u r z ame e nergie, De waarde van de wind en Elk ewoning een zonneboiler ) worden eenaantal aspe c ten van duurza me e nergietoepassi n gen uitgediep t .Info r mat ie bij : Ve r enigin g ODE,Pos t b us 750, 3 500 AT Ut recht,t el: 030- 734422'" czVOQRJ AARQPRUIMI NGDe ger e no mmee r de We stdui t s e makel aarNUCLEUS AG b i e d t dri e voordeelkoopj esaan . Al t e s tegen kos t prijs , wa n t alle s moe t weg v6 6 r de z e zomer .• Nooi t ge bruikte kwe ekreactor t eKalkar , guns t ig gelegen aan de Ri jn,me t e i gen aanlegsteiger . Slec hts 8mi Ij a r d gul den:• Ho g e - t e mpe ratuur-r e a ctor t e Ha mm­Uen t r op, met ui t s tekend e verbindingenn a a r h e t Roe r gebi e d . Ee n koopje vo o r4! mi l j ard .• Splinter nieuwe o p we r k ingsfabrie kv an eers t e e i g e n a a r, voor 9 mil j ardgul den . Ide a al gelegen t e Wackersdorfi n bosr i j ke Be i erse omgeving .ALLES MOET WEG:FIETSBELLIJNVana f 5 apr i l kunnen fietsers me talle mogeli j ke en schijnbaar onmogeli j k e v ragen op fietsgebied t e r e c h tb i j de Fie t sbellijn van de FietsersbondENFB .Ui t de stroo m t elefoontjes die deENFB d a geli jks krijgt , b l i j k t d a t eronder fietser s veel behoelte is a ani nfor ma tie ove r consumententests , gebr uik e r s e rva ringe n me t en verkrijgba arheid van p r odukten, routebeschri j ­vingen, moge l i j k h e de n v a n de fie t s,enz. Met d e Fie t s b e l lijn hoopt hetENFB-Servi ceb u rea u tegemoet te komenaan deze i nfo rmatie behoefte . Eenuitgebrei de in!otheek, e e n a chterbanen speci alis ten op diverse gebiedenstaan garant vo o r beantwoordin g vande mees t uiteen l o p e n de vragen , zoals" Wa a r kan ik een f i e t s k a r huren?"ENFB-Fietsbellijn : iedere WOENSDAG e nDO NDERDA G van 10.30 - 16.00 u ur opt ele f oon n ummer: 03480 -16250-n