Jaarverslag 2008 - Pensioenfonds Metaal en Techniek

Jaarverslag2008Jaarverslag 2007 |

| Hoofdstuk | Subkoppen | Subkoppen | SubkoppenZwaar

weer

Jaarverslag 2008 | Inhoud | InhoudVoorwoord 7Kerncijfers 9Bestuursverslag 15Algemene Ontwikkelingen 15Financieel overzicht 17Risicobeheer 22Pensioenbeheer 29Vermogensbeheer 32Jaarrekening 49Balans per 31 december 50Staat van baten en lasten 51Kasstroomoverzicht 52Algemene toelichting 53Risicoparagraaf 60Toelichting op de balans per 31 december 68Toelichting op de staat van baten en lasten 80Actuariële analyse 85Niet in de balans opgenomen verplichtingen 86Accountantsverklaring 87Actuariële verklaring 89Profiel 95Pensioenregeling in de Metaal en Techniek 97Klanten 100Organisatie van pmt 101Bestuur en functionarissen per 31 december 2008 102Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur 104Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur 105Begrippenlijst 106Colofon 110

Jaarverslag 2008 | Voorwoord | VoorwoordNa een voorspoedige start in 2008 – het fonds kende zelfs inhaalindexatie toe – sloegin de tweede helft van het jaar de kredietcrisis wereldwijd ongenadig en onverwachthard toe. Pensioenfonds Metaal en Techniek (pmt) kwam in zwaar weer terecht.De klappen die het fonds kreeg waren groot. Het Bestuur zag zich voor een aantalzware besluiten gesteld. Eind 2008 moest zij besluiten om in 2009 de premie teverhogen en geen indexatie toe te kennen. Ook werd duidelijk dat het fonds in 2009een herstelplan moest indienen bij De Nederlandsche Bank.Ofschoon pmt haar risico’s via diversificatie spreidt, heeft pmt van de kredietcrisisgeleerd dat deze aanpak onvoldoende heeft gewerkt in deze bijzondere economischeomstandigheden. Het effect van de economische recessie op pmt werd versterktdoor wereldwijde besluiten om de rente sterk te verlagen. Gezien de relatief jongesamenstelling van het fonds had deze rentedaling een groot effect op de hoogtevan de verplichtingen. pmt is van mening dat de voorgeschreven wijze waarop deverplichtingen worden gewaardeerd geen recht doet aan het lange termijnperspectiefvan het fonds.pmt volgt kritisch de politieke discussie over wijziging van de pensioenregelgevingen de aow. Een aantal plannen vormt een bedreiging voor het voortbestaan en hetdraagvlak van de pensioenregeling. Ook de wijze waarop de overheid zich steedsnadrukkelijker mengt in de discussie baart pmt zorgen. Naar de mening van pmtkan de huidige situatie alleen het hoofd worden geboden door goede samenwerkingvan sociale partners, overheid en toezichthouder.Voor 2009 is het de uitdaging om de doelstellingen uit het herstelplan te realiseren.Dit vanuit de opdracht om de gepensioneerden, werknemers en werkgevers in debedrijfstak te blijven bedienen.Namens het bestuur pmtPeter van der Linden, voorzitter namens werkgeversJan Berghuis, voorzitter namens werknemers

Kerncijfers 2004-2008Jaarverslag 2008 | Kerncijfers |

10 |Werkgevers en deelnemers(aantallen) 2008 2007 2006 2005 2004Aangesloten werkgevers metpersoneel34.516 33.735 33.302 31.293 31.230DeelnemersActieve deelnemers 1) 424.940 417.772 402.450 340.286 341.191Slapers 617.322 606.568 604.207 590.030 591.249Pensioengerechtigden 157.691 150.918 141.217 137.645 130.589Totaal deelnemers 1.199.953 1.175.258 1.147.874 1.067.961 1.063.029Pensioenverplichtingen en pensioenvermogen(x 1 miljoen euro)Pensioenverplichtingen 2)Actieve deelnemers 16.036 10.812 11.262 10.688 9.430Slapers 5.340 3.651 3.713 3.456 3.056Pensioengerechtigden 11.776 10.177 9.593 8.774 7.812Totaal pensioenverplichtingen (A) 33.152 24.640 24.568 22.918 20.298Marktrente verplichtingen 3,51% 4,85% 4,26% 3,70% 4,00%Algemene reserve (B) -5.064 10.057 6.976 5.360 2.921Pensioenvermogen (C = A + B) 28.088 34.697 31.544 28.278 23.219Dekkingsgraad 2) (D = C/A) 84,7% 140,8% 128,4% 123,4% 114,4%Premies en uitkeringenPremiepercentagesPremie ouderdoms- enpartnerpensioen 3) 25,2 26,0 26,8 17,0 17,0Premie vroegpensioen 4) n.v.t. n.v.t. n.v.t. 8,4 7,5PremiebijdragenPremie ouderdoms- enpartnerpensioen1.644 1.599 1.537 727 696Premie vroegpensioen - 2 2 772 670Premie-inkomen totaal 1.644 1.601 1.539 1.499 1.366UitkeringenUitkeringen ouderdoms- enpartnerpensioen647 568 497 454 405Uitkeringen vroegpensioen 478 497 423 406 375Uitkeringen totaal 1.125 1.065 920 860 7801)Vanaf 2006 is de Pensioenregeling in de Metaal en Techniek aangepast. Hierbij is de werkingssfeer uitgebreid op grond waarvan werknemers van18 tot en met 24 jaar ook deelnemer zijn van het pensioenfonds. Tot en met 2005 was de aanvangsleeftijd 25 jaar.2)De toekomstige pensioenverplichtingen vanaf 2006 zijn gewaardeerd op marktwaarde. De cijfers van 2004 en 2005 zijn niet aangepast.3)Dit premiepercentage wordt geheven over het pensioengevende jaarsalaris minus de franchise ad 14.520 euro (2007: 14.224 euro). Hierbij geldt in2008 een ‘grensbedrag’ van 70.809 euro (2007: 70.108 euro). Over het pensioengevend jaarsalaris boven het grensbedrag wordt een premie van16,7% geheven.4)Vanaf 2006 is er geen vroegpensioen meer, zodat er ook geen premie wordt geheven.

Jaarverslag 2008 | Kerncijfers | 11Andere resultaten(x 1 miljoen euro) 2008 2007 2006 2005 2004Opbrengst beleggingen -7.277 1.911 2.596 4.308 2.375Waardeoverdrachteninkomend316 819 155 220 121Waardeoverdrachten uitgaand 118 99 65 73 71Kosten (inclusief beleggingskosten)101 111 107 101 91BeleggingenSamenstelling portefeuille ultimo 5)Vastrentende waarden 15.013 13.385 11.930 11.250 9.829Aandelen 5.234 11.919 12.072 10.315 8.142Vastgoedbeleggingen 3.874 4.644 4.251 3.275 2.926Alternatieve beleggingen 3.975 4.587 3.260 3.419 2.248Totaal belegd vermogen 28.096 34.535 31.513 28.259 23.145Samenstelling portefeuille ultimo 5)Vastrentende waarden 53,4% 38,8% 37,9% 39,8% 42,5%Aandelen 18,6% 34,5% 38,3% 36,5% 35,2%Vastgoedbeleggingen 13,8% 13,4% 13,5% 11,6% 12,6%Alternatieve beleggingen 14,2% 13,3% 10,3% 12,1% 9,7%Totaal belegd vermogen 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0%Totaal rendement per categorie beleggingen 5)Vastrentende waarden -7,1% -0,3% 0,2% 8,2% 9,2%Aandelen -43,1% 8,7% 15,2% 31,5% 13,7%Vastgoedbeleggingen -15,6% 6,3% 22,9% 22,3% 17,4%Alternatieve beleggingen -26,6% 25,3% 7,6% 19,9% 9,4%Splitsing rendement over totaal belegdvermogenDirect rendement 3,3% 3,2% 3,2% 3,2% 3,0%Totaalrendement -20,7% 5,9% 9,1% 18,5% 11,7%Z-scoreZ-score per jaar 6) -4,23 1,14 1,09 1,59 0,51Performance toets 1,33 3,09 2,28 1,62 1,085)In de kerncijfers en het bestuursverslag worden de beleggingscategorieën (vermogen en resultaat) gepresenteerd conform de wijze waarophet (strategisch) beleggingsbeleid wordt vormgegeven. Dit betekent dat derivaten, liquide middelen en valutaresultaten (inclusief afdekking)worden toegerekend aan de beleggingscategorie waarop het betrekking heeft. Hierdoor wijken het belegd vermogen en het beleggingsopbrengstenper categorie in de kerncijfers af van de jaarrekening. Op de balans en de staat van baten en lasten zijn de beleggingengepresenteerd naar de aard van de financiële instrumenten. Een gevolg hiervan is ook dat een deel van het belegd vermogen op de balansonder overige activa en passiva is gerubriceerd (in plaats van de post beleggingen). In de toelichting in de jaarrekening op de postenbeleggingen (6) en beleggingsopbrengsten (16) is een nadere specificatie opgenomen.6)De methodiek van de performance toets is vanaf 2008 gewijzigd. De norm van de toets is aangepast van -1,28 naar 0,0 en de berekening vande vijfjarentoets is verhoogd met 1,28. De vergelijkende cijfers zijn aangepast.

12 |

Jaarverslag 2008 | In gesprek met | 13→ In gesprek met Peter van der Linden en Jan BerghuisBalancerenBinnen een periode van vijf jaar wilpmt de reserves weer op peil hebben.Werknemersvoorzitter Jan Berghuisen werkgeversvoorzitter Peter van derLinden geven een toelichting op demaatregelen die het fonds de komendejaren neemt.Peter van der Linden: “De komendejaren zal de premie geleidelijk wordenverhoogd tot het maximale niveau,zolang als dat nodig is. Tegelijkertijdworden de pensioenen bevroren, netals de opgebouwde pensioenen vanwerknemers. Op die manier dragenwerkgevers, werknemers en gepensioneerdensamen de pijn van het herstel.Het bestuur beseft dat de premieverhoginggevoeld gaat worden.De sector Metaal & Techniek voelt dedirecte effecten van de financiële crisis.Orders lopen terug en de werkgelegenheidstaat onder druk. De extra premielastenkomen voor iedereen op eenongelukkig moment.”Jan Berghuis: “De premieverhoging kannu nog door de sector worden gedragen,zonder dat dit ten koste gaat van werkgelegenheid.Maar we balanceren ophet randje. Werkgevers en werknemerswillen de collectieve pensioenregelingvan de Metaal & Techniek in standhouden. Want samen je pensioenregelen is uiteindelijk beter en goedkoper.De maatregelen die we nu nemendoen pijn, maar ze voorkomen dat wegedwongen worden de pensioenen teverlagen. Dat zou lijden tot grote socialeonrust en het vertrouwen in het pensioenverder aantasten.Peter van der Linden: “Pensioenfondsenworden door de regelgeving gedwongenom de verplichtingen te waarderen tegende actuele rentestand. Die rente staat nuzo laag, dat de verplichtingen van hetfonds veel hoger zijn geworden. Het iszeer onwaarschijnlijk dat de rente vooreen lange periode op het huidige lageniveau blijft. We vinden dan ook dat wede tijd moeten krijgen voor herstel.Nu moeten we tijdens de herstelperiodeieder jaar toetsen of we nog op schemaliggen. Als dat niet het geval is, dreigtalsnog een gedwongen verlaging van depensioenuitkeringen. Zo’n maatregel isgezien de lange termijn herstelkrachtvan pmt erg drastisch.Jan Berghuis: “Streng toezicht op depensioenfondsen is belangrijk. Maarpensioenfondsen worden nu voortdurendgeconfronteerd met regels dieniet leiden tot beter bestuur. De rentestanden de dekkingsgraad dicteren hetbeleid. Gezond verstand krijgt daardoorte weinig ruimte. We hebben nu kunnenvoorkomen dat de pensioenuitkeringenverlaagd worden. Maar als dat wel dreigtte gebeuren, alleen omdat de boekhoudregelsdat voorschrijven, moeten we nogeens stevig over die regels discussiëren.Pensioenfondsen mogen zich in diediscussie wel wat strijdbaarderopstellen.”

14 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | Vermogensbeheer

BestuursverslagJaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 15

16 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | Vermogensbeheer

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 17Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer |VermogensbeheerEen slecht jaarHet jaar 2008 was een slecht jaar voor pensioenfondsen. Dat gold ook voor pmt. Nieteerder in zijn geschiedenis kende pmt een verslechtering van de financiële positie alsin dit verslagjaar. De door werknemers, gepensioneerden en werkgevers opgebouwdepensioenreserves liepen in de laatste maanden van 2008 zware averij op. De dalendeaandelenkoersen en de gedaalde rente zorgden ervoor dat de dekkingsgraad van pmt,de verhouding tussen het aanwezige vermogen en de huidige en toekomstige pensioenverplichtingen,in 2008 daalde van 141% naar 85%.Op de financiële markten leken in 2008 geen zekerheden te bestaan. De financiëlecrisis, die in 2007 begon in de Verenigde Staten toen steeds meer mensen hun terisicovolle hypotheek niet konden aflossen, greep in 2008 snel en wereldwijd om zichheen. Banken en verzekeraars raakten in de problemen en het onderlinge vertrouwenbinnen de financiële sector daalde tot een dieptepunt. Het financiële systeem kwamdaardoor nagenoeg tot stilstand: banken leenden elkaar nauwelijks nog geld uit enook voor consumenten en bedrijven werd het steeds moeilijker financiering te krijgen.Het effect van de crisis op de reële economie werd in de loop van 2008 steeds duidelijker.Consumenten- en producentenbestedingen liepen fors terug en de arbeidsmarktverslechterde. Aan het eind van 2008 zagen steeds meer ondernemingen zichgedwongen fors in te grijpen en grote aantallen mensen te ontslaan. In Nederlandwerd in het vierde kwartaal van 2008 de crisis duidelijk voelbaar: de productie liepterug en de werkloosheid steeg. Voor 2010 wordt door het cpb een werkloosheid vanbijna 9% voorzien. Ook de ondernemingen in de sector Metaal en Techniek wordenhard geraakt. Ze zijn conjunctuurgevoelig, onder meer omdat ze afhankelijk zijn vanproductie in sectoren als de bouw en vaak fungeren als toeleverancier voor industriëleondernemingen, waaronder de auto-industrie.Het verlies aan vermogen en reserves dat pmt in 2008 leed, was te wijten aan degrootste koersdalingen sinds de jaren dertig van de vorige eeuw in combinatie met eenhistorisch lage rentestand. pmt heeft een beleggings- en verplichtingenhorizon vanvele tientallen jaren. Daardoor kan het fonds economisch zware tijden doorstaan.De sombere economische vooruitzichten maken naar verwachting ook 2009 voorinstitutionele beleggers een moeilijk jaar. De voorlopig aanhoudend lage rente maakt

18 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | Vermogensbeheerde situatie voor pensioenfondsen nog lastiger. Een significant herstel van de dekkingsgraadvan pmt lijkt op korte termijn dan ook nog niet in beeld. Dat maakt het noodzakelijkom, naast het lange termijn perspectief, ook op korte termijn maatregelen tenemen om de reserves weer op peil te brengen. Daartoe is op1 april 2009 een herstelplaningediend bij De Nederlandsche Bank.De belangrijkste instrumenten die pmt heeft om te sturen op de financiële positievan het fonds, zijn het premie-, indexatie- en beleggingsbeleid. Eind 2008 heeft hetbestuur van het fonds besloten om de pensioenuitkeringen en opgebouwde pensioenaansprakenin 2009 niet te verhogen, om zo de in 2008 sterk toegenomen pensioenverplichtingenniet nog verder te laten stijgen. Daarnaast is de premie die werkgeversen werknemers samen opbrengen, per 1 januari 2009 verhoogd. Het bestuur is zichbewust van de impact die een premieverhoging heeft op de koopkracht van werknemersen de financiële positie van werkgevers. Een verdere aantasting van definanciële positie van ondernemingen in de Metaal en Techniek kan bovendiengevolgen hebben voor de toch al sterk onder druk staande werkgelegenheid in desector. Het bestuur gaat dan ook voorzichtig met het premie-instrument om, maarheeft toch tot een premieverhoging besloten om de lasten tussen alle betrokkenenzoveel als mogelijk te spreiden.Herstelplan pmt1 april 2009 heeft pmt zijn herstelplan ingediend bij De Nederlandsche Bank. Met demaatregelen in het herstelplan bereikt pmt naar verwachting in vijf jaar tijd het vereisteminimum van 105%. Vanaf dat moment zou het fonds weer over kunnen gaan totgedeeltelijke indexatie. De premie van het fonds groeit in de herstelperiode naar hetmaximumniveau van 18% van het salaris, om daarna weer te dalen. Door de verhogingvan de premie leveren zowel deelnemers als werkgevers een bijdrage aan het herstel.Door het niet-indexeren leveren deelnemers, gewezen deelnemers en gepensioneerdeneen bijdrage. Op deze wijze is recht gedaan aan het uitgangspunt van evenwichtigebelangenafweging. Het bestuur volgt continue de ontwikkeling van het herstel enneemt – indien nodig – aanvullende maatregelen.pmt start in 2009 met een uitgebreid communicatieprogramma om haar deelnemers,werkgevers en gepensioneerden te informeren over het herstelplan en de financiëlesituatie van het fonds. Onderdelen daarvan zijn een brief die alle deelnemers, werkgeversen gepensioneerden ontvangen, waarin de maatregelen worden toegelicht.Ook verschijnt een speciale uitgave van het deelnemersblad. Verder organiseert hetfonds spreekuren voor werkgevers en deelnemers en bijeenkomsten voor gepensioneerden.Via de website www.bpmt.nl wordt actuele informatie over het herstelplanen de voortgang van herstel verstrekt.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 19Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer |VermogensbeheerFinanciële crisis pleegt aanslag op reserves pmtpmt stond er in het begin van 2008 gezond voor, met een dekkingsgraad van 141%.De reserves waren ruim voldoende om op 1 januari 2008 de pensioenuitkeringenen de opgebouwde pensioenen te verhogen om ze in de pas te laten lopen metde gestegen prijzen. Daarnaast zag het bestuur ruimte voor een extra verhoging,die de in het verleden opgelopen achterstanden volledig compenseerde.Die financiële positie is in de loop van 2008 door de financiële crisis drastisch verslechterd,in een mate en tempo die niemand heeft voorzien. Aan het eind van 2008bedroeg de dekkingsgraad van pmt 85%. Dat betekent dat tegenover elke euro diepmt nu en gedurende de komende decennia aan pensioenen moet betalen, op ditmoment onvoldoende vermogen staat. Voor de uitkering van de huidige pensioenenlevert die slechte financiële positie vooralsnog geen gevaar op. Het betekent weldat pmt in 2009 en de jaren daarna maatregelen moet nemen om de lange termijnfinanciële positie van het fonds weer op orde te krijgen.Een giftig mengselDe kredietcrisis, die in de tweede helft van 2008 verhevigde tot een brede economischecrisis, leverde voor pensioenfondsen een giftig mengsel op. Aan de ene kantslonk het belegde vermogen van het fonds hard, doordat niet alleen de aandelenmarktengrote verliezen lieten zien, maar vrijwel alle beleggingsvormen in 2008 eenfors negatief resultaat gaven. Aan de andere kant van de balans steeg de waarde vande pensioenverplichtingen sterk, doordat de rente waarmee de actuele waarde vande pensioenverplichtingen wordt berekend in 2008 sterk daalde.pmt heeft aan het eind van het eerste kwartaal van 2009 een herstelplan ingediendbij de Nederlandsche Bank, waarin staat aangegeven hoe het fonds binnen eentermijn van 5 jaar een dekkingsgraad van tenminste 105% zal moeten bereiken.Gedeelde lastenAls eerste maatregel voor de korte termijn heeft het bestuur besloten de pensioenente bevriezen. De uitkeringen en opgebouwde pensioenen groeien in 2009 dus nietmee met de gestegen prijzen. Tegelijkertijd gaat de premie omhoog. Werknemers,werkgevers en gepensioneerden dragen zo samen de lasten van de noodzaak omde reserves van pmt weer op peil te krijgen.

20 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerResultaten 2008Het jaar 2008 liet samenvattend de volgende resultaten zien:Resultaten(x 1 miljoen euro) 2008 2007Premiebijdragen 1.644 1.601Beleggingsopbrengsten -7.277 1.911Uitkeringen -1.125 -1.065Toevoeging voorzieningpensioenverplichtingen-8.512 -72Overige baten en lasten 149 706Saldo van baten en lasten -15.121 3.081Dekkingsgraad ultimo 84,7% 140,8%PremiebijdragenIn 2008 werd een premiebijdrage gevraagd van 25,2% van de pensioengrondslag.Dit was een verlaging ten opzichte van 2007, toen de premie 26,0% van de pensioengrondslagbedroeg. Doordat er in 2008 meer werknemers in de sector werkten dan in2007, is de totale bijdrage toegenomen met 43 miljoen euro.BeleggingsopbrengstenVoor wat betreft de beleggingsresultaten vormde het jaar 2008 een historisch dieptepunt.Het totale rendement van pmt bedroeg -20,7%. Over alle categorieën werdenin dit crisisjaar negatieve resultaten geboekt. Het beleggingsbeleid en de resultatendaarvan worden uitgebreid toegelicht in hoofdstuk 5. Het totale verlies op debeleggingen bedroeg in 2008 7,3 miljard euro.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 21UitkeringenDe pensioenuitkeringen kunnen als volgt uitgesplitst worden:Uitkeringen(x 1 miljoen euro) 2008 2007De uitkeringen bestaan uit:Ouderdomspensioen 472 404Vroegpensioen 278 351Vervroegd ouderdomspensioen 200 146Partnerpensioen 145 138Afkoopsommen 18 15Wezenpensioen 3 3anw Pensioen 9 8Totaal uitkeringen 1.125 1.065De uitkeringen vroegpensioen zijn met 73 miljoen euro afgenomen ten opzichte van2007. Van deze uitkeringen kunnen alleen deelnemers gebruik maken die zijn geborenvóór 1946 en nog geen 65 jaar zijn. Deze groep wordt steeds kleiner, waardoor ookin 2009 deze uitkeringen zullen afnemen. In 2010 worden de laatste vroegpensioenuitkeringenverstrekt.De uitkeringen vervroegd ouderdomspensioen, die in de plaats zijn gekomen voorhet vroegpensioen, nemen toe. Geleidelijk stijgt de leeftijd waarop werknemers inde Metaal en Techniek met pensioen gaan. Daardoor is de stijging van de uitkeringenvoor vervroegd ouderdomspensioen lager dan de afname van de uitkeringen vroegpensioen.Toevoeging voorziening pensioenverplichtingenHoe lager de rentestand, hoe meer geld het fonds nu moet reserveren om de toekomstigepensioenen te financieren. De in 2008 sterk gedaalde rente maakt de pensioenverplichtingendan ook fors hoger. In totaal stegen de pensioenverplichtingen in 2008met maar liefst 8,5 miljard euro. Hiervan was 6,5 miljard euro toe te schrijven aan delagere rente. Omgerekend naar een gemiddelde (vaste) rekenrente was de rentestandeind 2007 nog 4,85%; eind 2008 was het niveau van deze interne rekenrente gedaaldtot 3,51%.

22 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerUitsplitsing van oorzaken toename pensioenverplichtingen:2008 2007Wijziging van marktrente 6.462 -2.399Toevoeging intrest aan VoorzieningPensioenverplichtingen (vpv)1.176 1.056Aangroei door nieuwe pensioenaanspraken 1.336 2.474Uitkeringen uit Voorziening Pensioenverplichtingen(vpv)Wijziging grondslagen 665-1.127 -1.059Totaal toevoeging voorzieningpensioenverplichtingen 8.512 72De lagere aangroei van nieuwe aanspraken in 2008 is deels te wijten aan het niettoekennen van toeslagen. Daarnaast hebben in 2008 vooral minder grote collectievewaardeoverdrachten plaatsgevonden dan in 2007.Overige baten en lastenIn 2007 was de post overige baten en lasten relatief groot vanwege de terugkeer vanvoorheen van de pmt-regeling vrijgestelde ondernemingen. In 2008 deden zich inde post overige baten en lasten geen bijzonderheden voor.Premie- en indexatiebeleid 2009PremieIn december 2008 is het premie- en indexatiebeleid voor 2009 vastgesteld. Om dereserves van pmt weer op peil te krijgen, wordt van werknemers en werkgevers in2009 een hogere premie gevraagd, in lijn met het financieel beleidskader van pmt.Nadat in 2008 nog een premieverlaging mogelijk was, is de feitelijke premie per1 januari 2009 verhoogd met 1% van de salarissom tot 15,1%. De premie van degrondslag voor 2009 komt daarmee uit op 27,3%, een stijging met 2,1 procentpuntten opzichte van 2008.Dit premiepercentage wordt geheven over het salarisdeel dat ligt tussen de franchisevan 15.004 euro en het grensbedrag van 73.287 euro. Over het salaris dat ligt bovenhet grensbedrag wordt 17,7% premie als % van de grondslag geheven.De kostendekkende premie is voor 2009 vastgesteld op 14,8% van de salarissom.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 23Indexatie (toeslagverlening)Omdat de reserves van pmt weer op peil moeten worden gebracht, worden in lijnmet het financieel beleidskader in 2009 de pensioenuitkeringen en de opgebouwdepensioenen niet verhoogd.Wanneer er wel een volledige verhoging had kunnen plaatsvinden, waren depensioenuitkeringen verhoogd met de prijsindex (gelijk aan de inflatie) van 2,96%.De opgebouwde pensioenaanspraken van actieve deelnemers bij pmt, zouden in datgeval zijn verhoogd met de loonindex van 3,5%.In de grafieken hieronder wordt een historisch overzicht gegeven van de ontwikkelingvan de prijzen en lonen ten opzichte van respectievelijk de stijging van de pensioenuitkeringenen opgebouwde pensioenaanspraken.Per 1 januariLoonindexToeslagactievenPrijsindexToeslagniet-actieven2000 3,00% 3,00% 1,53% 1,53%2001 2,75% 2,75% 2,35% 2,35%2002 4,00% 4,00% 3,68% 3,68%2003 4,02% 2,01% 3,37% 1,69%2004 0,00% 0,00% 1,98% 0,99%2005 2,50% 1,88% 0,65% 0,49%2006 3,22% 3,72% 1,38% 1,88%2007 1,25% 2,20% 1,72% 2,71%2008 1,00% 2,36% 1,29% 2,79%2009 3,50% 0,00% 2,96% 0,00%

24 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerAlgemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer |VermogensbeheerAlgemeenHet doel van pmt is te zorgen voor een goed en betaalbaar pensioen voor de werknemersin de Metaal en Techniek en hun nabestaanden. Om dat doel te bereiken,moet het fonds ervoor zorgen dat het over voldoende vermogen beschikt om depensioenverplichtingen te dekken. Het belangrijkste risico voor het fonds, de deelnemersen gepensioneerden, is dan ook het ontbreken van voldoende vermogenom (op de lange termijn) aan de verplichtingen te voldoen. Dit wordt ook wel hetsolvabiliteitsrisico genoemd. Dat dit risico daadwerkelijk kan optreden, werd in 2008pijnlijk duidelijk. pmt had eind 2008 een dekkingsgraad van 85%. pmt beschikte eind2008 dus over onvoldoende vermogen om op lange termijn aan alle verplichtingen tekunnen voldoen.Onvoldoende solvabiliteit kan vele oorzaken hebben. Een aantal van deze oorzakenis te beïnvloeden door het fonds, andere oorzaken spelen zich af buiten de invloedvan het fonds. Tot de eerste categorie behoren zaken als het heffen van minimaaleen kostendekkende premie en het slechts verhogen van de pensioenuitkeringenals en voor zover de financiële positie van het fonds dat toe laat. Ook het vastzettenvan de middelen in solide beleggingen is een maatregel die het fonds neemt om desolvabiliteit te waarborgen.Geen invloed heeft het fonds op zaken als de ontwikkeling van de financiële markten ofde stijging van de levensverwachting van deelnemers. (Wanneer de levensverwachtingvan deelnemers toeneemt, betekent dit dat het fonds rekening moet houden met extratoekomstige pensioenlasten.) Hoewel deze ontwikkelingen door het fonds niet zijn tebeïnvloeden, houdt pmt er in de beleidsontwikkeling wel rekening mee.pmt hechtte altijd al veel waarde aan een gedegen beheersing van de risico’s die hetfonds loopt. Het belang van een goede risicobeheersing is de afgelopen jaren verdertoegenomen. Veranderende wet- en regelgeving, meer en scherper toezicht en vooralde zware economische omstandigheden vragen om steeds verdere verfijning van debeheersing van risico’s.De risico’s die zich in het verslagjaar voordeden, waren van een extreme orde.De kredietcrisis is een systeemcrisis en geen uitbarsting van overdreven waarderingen,zoals die zich wel kunnen voordoen op financiële markten. Het vermogen van hetfonds kan niet bestendig zijn of worden gemaakt tegen een systeemcrisis. Toch ishet zaak van deze crisis te leren, en het beheer van de risico’s verder te vervolmaken.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 25pmt heeft haar vermogensbeheerder opdracht gegeven een diepgaand onderzoekin te stellen naar de mogelijkheden om risico’s voor de toekomst te reduceren.In deze paragraaf worden de algemene uitgangspunten toegelicht voor het premiebeleid,het toeslagbeleid en het beleggingsbeleid. Ook wordt aandacht besteedaan een aantal specifieke risico’s die de financiële positie van het fonds kunnenbeïnvloeden. Het gaat daarbij om algemene uitgangspunten en kwalitatievebeschrijvingen. De cijfermatige uitwerking daarvan is te vinden in de jaarrekening.Tot slot wordt stilgestaan bij de organisatie van de risicobeheersing van pmt.BeleidskaderHet beleid voor de hoogte van de premie en de voorwaardelijke toeslag (verhogingvan de pensioenuitkeringen en opgebouwde pensioenen), wordt jaarlijks vastgesteldaan de hand van het beleidskader. In dit beleidskader is aangegeven hoe de sturingsinstrumentenkunnen worden ingezet, passend bij de financiële positie van het fonds.Dit is weergegeven in de onderstaande figuur.Het beleidskader geeft weer bij welke dekkingsgraad welk beleid wordt gevoerd.In het voorjaar van 2008 is door pmt een continuïteitsanalyse uitgevoerd. De analysegeeft inzicht in de risico’s die pmt op lange termijn loopt en de effectiviteit van deverschillende financiële sturingsinstrumenten bij de beheersing van deze risico’s.De continuïteitsanalyse had de situatie per eind 2007 als aanvangssituatie. Omdat diesituatie in de loop van 2008 door de feiten achterhaald werd, is ten behoeve van hetherstelplan de analyse opnieuw uitgevoerd, nu met als aanvangssituatie de dekkingsgraadper eind 2008.Het getoonde beleidskader is richtinggevend. Het geldt als leidraad bij de jaarlijksebesluitvorming door het bestuur, maar geeft nadrukkelijk geen absolute of bindendevoorschriften. Het bestuur weegt in de besluitvorming dan ook alle relevanteomstandigheden mee bij haar afwegingen.

26 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerBij een dekkingstekort is het uitgangspunt dat de sturingsinstrumenten maximaalworden ingezet: de pensioenen worden niet verhoogd en de premie wordt stapsgewijsnaar het maximale niveau gebracht. Om de maximale premie te bereiken, wordt depremie zolang als nodig jaarlijks verhoogd met stappen van maximaal 1 procentpunttegelijk. De maximale premie bedraagt 18% van de salarissom.Zodra en zolang het fonds een dekkingsgraad heeft die lager is dan de minimaalvereiste nominale dekkingsgraad van 105%, wordt in principe geen enkele toeslagverleend. Dat betekent dat in 2009 de pensioenuitkeringen en opgebouwdepensioenen niet verhoogd worden.Wanneer de reserves van het fonds weer op peil zijn, kunnen in de toekomst de nugemiste verhogingen worden ingehaald. Een dergelijke extra toeslag is ook in 2007toegekend, waarmee de gemiste verhogingen in de periode vanaf 2003 zijn gecompenseerd.Zo’n zogenoemde inhaaltoeslag is in principe mogelijk vanaf een dekkingsgraadhoger dan 118,4%, waarbij dit percentage door de toekenning van de inhaaltoeslagniet onder de 118,4 mag zakken. In het herstelplan is uitgegaan van het beleidskader.Verzekeringstechnische risico’sOnder de verzekeringstechnische risico’s van het fonds vallen bijvoorbeeld de inflatieen het ouder worden van de deelnemers. Bij een toenemende inflatie is het voor hetfonds moeilijker de pensioenen in de pas te laten lopen met de stijging van de prijzen.Koopkrachtbehoud wordt met andere woorden duurder. Hoewel de jaarlijkse verhogingvan de pensioenuitkeringen strikt voorwaardelijk is, heeft het fonds wel deambitie om op de lange termijn de pensoenen mee te laten groeien met de stijgingvan de prijzen. De toenemende levensverwachting in Nederland brengt voor het fondshogere lasten met zich mee. De gemiddelde duur dat een deelnemer geniet van zijnpensioen, neemt immers toe.De werknemers in de Metaal en Techniek leven gemiddeld langer dan het Nederlandsgemiddelde. Daarom hanteerde pmt een vaste opslag op de zogenoemde voorzienbaresterftetrend. In 2008 is deze vaste opslag vervangen door een preciezere en actuelepmt-generatietafel. Deze generatietafel is de door het Actuarieel Genootschapopgestelde generatietafel, met voor pmt specifieke leeftijdsafhankelijke reductiefactoren.Met deze nieuwe sterftegrondslagen wordt door pmt op verantwoorde wijzerekening gehouden met het verzekeringstechnisch risico.RenterisicoHet renterisico vormt een belangrijk risico voor de financiële positie van het fonds.Sinds de invoering van het nieuwe Financieel Toetsingskader (ftk), moet de waardevan de pensioenverplichtingen worden berekend aan de hand van de voor het fondsrelevante actuele marktrente. Wanneer de rente daalt, neemt de waarde van depensioenverplichtingen toe. Er moet bij een lagere rente dus meer vermogen wordengereserveerd om de toekomstige pensioenen te dekken.In 2008 is de voor pmt relevante marktrente, de zogenoemde lange swaprente, forsgedaald. Dat leidde tot een verhoging van de pensioenverplichtingen van het fondsmet bijna 6,5 miljard euro.De beheersing van het renterisico is gebaseerd op een stop loss beleid dat in 2007 isgeïmplementeerd. Dit beleid houdt in dat het fonds een zekere mate van beschermingheeft tegen een extreme rentedaling, maar de voordelen van een rentestijging instand houdt. Het fonds is voor meer dan de helft van de pensioenverplichtingen

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 27op deze wijze beschermd. Er is dus niet gekozen voor een volledige afdekking vanhet renterisico, omdat dit ten koste kan gaan van het indexatievermogen op langeretermijn.Beleggingsrisico’sBeleggingsbeleid: spreiding van risico’sOp strategisch niveau wordt een verdeling over diverse beleggingscategorieën voorde lange termijn gekozen. Door middel van spreiding over deze categorieën wordteen zo hoog mogelijk rendement nagestreefd tegen zo beheerst mogelijke risico’s,gegeven de ambities van het fonds en de structuur van de verplichtingen. Ook binnende verschillende beleggingscategorieën vindt omwille van risicobeheersing eenuitgebreide spreiding plaats, zowel over verschillende (wereldwijde) regio’s, als oververschillende subcategorieën.Doordat in 2008 alle beleggingscategorieën wereldwijd hard geraakt werden, kon deuitgebreide spreiding van het vermogen niet voorkomen dat de resultaten over dehele linie negatief waren.Aandelenrisico en vastgoedrisicoAnders dan bijvoorbeeld het renterisico, is het risico dat gelopen wordt op de aandelen-en vastgoedportefeuille een bewust gekozen risico. Dit risico levert het fondsop de langere termijn naar verwachting extra rendement op. De afgelopen tientallenjaren lieten dat ook zien. Dit extra rendement zorgde in het verleden voor een betaalbaarpensioen voor de sector, dat bovendien kon meegroeien met de stijging van deprijzen.pmt beheerst het risico op aandelenbeleggingen onder meer door een zeer uitgebreidespreiding over regio’s en sectoren. In 2008 zijn de wereldwijde aandelenmarkten opalle fronten hard onderuit gegaan. Als gevolg daarvan is een sterk negatief resultaatgeboekt op de aandelenportefeuille. Aan het eind van 2008 is gezien de financiëlepositie van het fonds het aandelenrisico verkleind door de verkoop van een deel vande aandelenportefeuille. Het extra verwachte rendement op aandelen is echter ook inde komende jaren noodzakelijk, zeker om de komende jaren de reserves weer op hetvereiste peil te brengen. Ook om de ambities van pmt waar te kunnen maken waarhet gaat om het laten meegroeien van de pensioenen met de stijgende prijzen, is hetverwachte extra rendement op aandelen nodig.Voor het vastgoedrisico geldt in grote lijnen hetzelfde als voor het aandelenrisico,al is het vastgoedrisico minder dominant aanwezig in de portefeuille door degeringere omvang van de vastgoedportefeuille.Valutarisicopmt belegt een belangrijk deel van zijn vermogen in landen met een andere muntsoort,zoals de Amerikaanse dollar, de Japanse Yen en het Britse pond. Wanneer dievaluta meer of minder waard worden ten opzichte van de euro, heeft dat invloedop de waarde van de betreffende beleggingen, uitgedrukt in euro’s. Het verwachteresultaat op deze koersschommelingen van vreemde valuta is naar verwachtingop de lange termijn gelijk aan nul. Op korte termijn is de waardeontwikkelingvan vreemde valuta echter moeilijk te voorspellen en zeer beweeglijk. Het fondsdekt daarom het valutarisico op de belangrijkste valuta structureel en volledig af.

28 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerDoor dit beleid heeft het fonds in 2007 en de jaren daarvoor forse verliezen doorwaardedaling van de dollar kunnen voorkomen. In 2008 fluctueerde vooral dedollarkoers heftig, maar steeg per saldo in waarde. Door de structurele afdekkingondervond pmt per saldo geen positief effect van deze waardestijging. Ook hetvalutarisico van het Britse pond wordt sinds 2007 afgedekt, omdat de omvang van debeleggingen in Britse ponden de afgelopen jaren is toegenomen. De extra afdekkingvan de dollar tot boven 100%, aangegaan om het risico op koersdaling van Europeseaandelen gedeeltelijk af te dekken, is in de loop van 2008 stopgezet.KredietrisicoKredietrisico vormde in 2008 een prominent thema en zal dat naar verwachting ookin 2009 blijven. Kredietrisico kan in verschillende gedaantes optreden. Ten eerstetreedt kredietrisico op wanneer een debiteur niet meer in staat is te voldoen aan zijnverplichting tot het betalen van rente over of aflossing van de aan hem verstrektelening. Dit type risico wordt voor een deel bewust door het fonds genomen, omdateen hoger risico zich vertaalt in een hoger verwacht rendement. pmt stelt uiteraardgrenzen aan de mate waarin het fonds zich aan dit type risico mag blootstellen, ondermeer door een duidelijke maximering van de beleggingen per zogenoemde ratingcategorie Ook dan kunnen faillissementen in de portefeuille voorkomen. Zo leverdehet faillissement van de Amerikaanse Zakenbank Lehmann Brothers een verlies opin de portefeuille vastrentende waarden van het fonds.Een tweede manier waarop pmt wordt geconfronteerd met kredietrisico, doet zichvoor bij algemene wijzigingen in de zogenoemde credit spread. Deze spread geeftaan welk extra rendement, bovenop het rendement op relatief veilige staatsobligaties,mag worden verwacht op leningen met een per definitie een lagere kredietwaardigheiddan de staat. De mate waarin risico wordt beloond, is geen vast gegeven.Doordat als gevolg van de kredietcrisis de vereiste risicopremie (het extra rendementop risicodragende leningen) op de markt steeg, daalde de waarde van de al in deportefeuille aanwezige leningen sterk. Die gaven immers een lager rendement dannieuwe leningen zouden doen. Het risico van veranderende credit spreads wordtonder meer beheerst doordat er een maximum geldt voor het gewicht van leningenaan ondernemingen.LiquiditeitsrisicoOnder normale omstandigheden speelt het liquiditeitsrisico voor pmt geen rol vanbetekenis. Het fonds krijgt immers premie binnen, die het volume van de lopendeuitkeringen overtreft. In 2008 zorgde de financiële crisis echter voor een wereldwijdeschaarste aan liquiditeit. Een groot deel van de beleggingsportefeuille wordt belegdin liquide beleggingsinstrumenten die, indien noodzakelijk, op zeer korte termijn(dagelijks) kunnen worden verkocht. De illiquide onderdelen van de portefeuille,voornamelijk beleggingen in direct vastgoed en private equity, hebben een bewustgekozen langere looptijd en zijn dus minder eenvoudig snel van de hand te doen.In 2008 bleek het liquiditeitsrisico door de inzakkende markten een niet teonderschatten probleem. In steeds meer beleggingen kon nauwelijks nog wordengehandeld, eenvoudigweg omdat er geen kopers waren. De producten waarin welgehandeld kon worden, daalden door het gebrek aan kopers bovendien snel inwaarde. De liquiditeitsbehoefte van pmt kende uitzonderlijke schommelingen metname door de effecten van de sterk fluctuerende dollar op de waarde van valutatermijncontracten.Liquiditeits-problemen konden echter worden voorkomen.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 29Uitbestedingsrisicopmt besteedt de uitvoering van de pensioenadministratie en het vermogensbeheeruit aan Mn Services. Het bestuur van het fonds is verantwoordelijk voor het beleid,en toetst periodiek de uitvoering daarvan door de uitvoerder. Het bestuursbureauvan pmt controleert de kwaliteit van de uitvoering intensief. Dat gebeurt aan de handvan periodiek en ad-hoc overleg, en aan de hand van week-, maand en kwartaalrapportagesvolgens een vooraf vastgesteld format.In 2007 is een nieuwe bestuurlijke commissie van start gegaan. Dit is de commissieuitbesteding, die in het geval van (voorgenomen) uitbesteding van werkzaamhedentoetst of met alle relevante aspecten verbonden aan uitbesteding op adequate wijzerekening wordt gehouden. Dit betreft zaken als het in kaart brengen van de risico’s,de beoordeling van de organisatie waaraan wordt uitbesteed, is er sprake van eenconcrete, juiste en volledige vastlegging van voorwaarden in overeenkomsten enis de controle op de uitvoering in relatie tot gemaakte afspraken op adequate wijzevormgegeven. De commissie uitbesteding bestaat uit zes leden van het bestuur.pmt stelt hoge eisen aan de interne risicobeheersing van Mn Services. Binnen degehele organisatie van Mn Services zijn alle kernprocessen beschreven en de belangrijksterisico’s en beheersingmaatregelen geïdentificeerd en bestudeerd. Dit is gebeurdop basis van de vier risicocategorieën zoals die zijn verwoord door het Committeeof Sponsoring Organisations of the Treadway Commission (coso). Het gaat om decategorieën strategische risico’s, operationele risico’s, de betrouwbaarheid vanfinanciële rapportages en compliance, ofwel het naleven van de van de relevantewet- en regelgeving.Aan de hand van dit raamwerk heeft Mn Services een beheersomgeving ingericht.De belangrijkste aspecten daarvan zijn: integriteit en ethiek van de medewerkers ende organisatie als geheel, een regeling voor klokkenluiders, de toekenning van taken,bevoegdheden en verantwoordelijkheden en een personeelsbeleid dat is gerichtop aanname en behoud van integer handelend, deskundig en ervaren personeel.sas70Zowel het vermogensbeheer als de pensioenuitvoering die Mn Services voor pmtverzorgt, zijn gecertificeerd volgens sas70 type II. Deze certificering waarborgt datde administratieve processen in opzet, bestaan en werking voldoen aan de gesteldekwaliteitseisen. sas70 richt zich op de operationele processen. De beoogde werkingvan de processen wordt getoetst met beheersmaatregelen, wat resulteert in eentransparante bedrijfsvoering voor de opdrachtgever.Interne governance pmtpmt kent een aantal waarborgen voor een goed bestuur van het fonds. In navolgingvan de Pensioenwet en de door de Stichting van de Arbeid opgestelde principes voorgoed pensioenfondsbestuur heeft pmt een verantwoordingsorgaan en een visitatiecommissieingesteld. Het verantwoordingsorgaan geeft een oordeel over het handelenen het beleid van het bestuur. Het verantwoordingsorgaan bestaat uit 21 leden: zevenvertegenwoordigers van werkgevers en daarnaast alle 14 leden van de deelnemersraad,bestaande uit vertegenwoordigers van actieve deelnemers en gepensioneerden.De visitatiecommissie heeft tot taak het functioneren van het fonds kritisch te bezienen te beoordelen of het bestuur zijn taak op de juiste wijze heeft vervuld.

30 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerHiermee vormt de visitatiecommissie een vast onderdeel van de interne governancestructuur.Door de visitatie jaarlijks te laten plaatsvinden door dezelfde personenkiest pmt er voor de visitatie niet op te vatten als een eenmalige voorbijgaande actie,maar als een duurzaam proces.In 2008 heeft de visitatiecommissie voor de eerste maal haar jaarlijkse visitatieuitgevoerd. Dat gebeurde als nulmeting aan de hand van het thema governance,risk management en beleggingen. De visitatiecommissie gaf op basis van denulmeting een positief oordeel over de wijze waarop de bestuurlijke processen bijpmt verlopen. Naar oordeel van de commissie zijn voldoende checks and balancesingericht binnen het bestuur, het bestuursbureau en de uitvoerder.In 2009 is het Verantwoordingsorgaan van pmt geïnstalleerd. Volgens de Principesvoor goed pensioenfondsbestuur legt het bestuur verantwoording af aan hetVerantwoordingsorgaan over het beleid, de wijze waarop het beleid is uitgevoerd enover de naleving van de Principes voor goed pensioenfondsbestuur. Dit alles in hetlicht van evenwichtige belangenafweging.Het Verantwoordingsorgaan heeft in kaart gebracht wie de belanghebbenden vanpmt zijn, wat de belangen zijn en wat evenwichtig is. Aan de hand van dit referentiemodelheeft het Verantwoordingsorgaan zich een oordeel gevormd over het handelenvan het bestuur, het uitgevoerde beleid en de gemaakte beleidskeuzes voor detoekomst. Het Verantwoordingsorgaan oordeelt positief over het handelen van hetbestuur in 2008. Het Verantwoordingsorgaan baseert zijn oordeel op de weloverwogenen bewuste wijze waarop het bestuur het beleidskader heeft toegepast en – waarnoodzakelijk – is afgeweken van het beleidskader, omdat extreme marktsituaties ditnoodzakelijk maakten. Daarnaast baseert het Verantwoordingsorgaan zijn oordeelop de wijze waarop bestuur, deelnemersraad en visitatiecommissie functioneren.Het bestuur heeft kennis genomen van de bevindingen, het oordeel en de aanbevelingenvan het Verantwoordingsorgaan over het gevoerde bestuursbeleid.Het bestuur ziet daarin geen aanleiding tot het maken van opmerkingen.Bevordering deskundigheid bestuur, deelnemersraad en verantwoordingsorgaanElk individueel bestuurslid maar ook het bestuur als collectief moet voldoen aanbepaalde deskundigheidseisen. pmt heeft een deskundigheidsplan, waarin concreetwordt omschreven – in de vorm van zogeheten eindtermen per beleidsterrein – welkminimaal kennisniveau ieder bestuurslid na één jaar bestuurslidmaatschap moetbezitten. Met inschakeling van een externe partij wordt getoetst of die kennis ookinderdaad aanwezig is. Waar nodig worden individuele en collectieve opleidingenverzorgd.Voor het bestuur als geheel geldt dat voor elk beleidsterrein één of meerdere bestuursledenhet hoogste deskundigheidsniveau moeten bezitten. Tenminste jaarlijks wordtde individuele en collectieve deskundigheid van het bestuur geïnventariseerd envastgelegd in een zogeheten deskundigheidsmatrix.Het nieuwe deskundigheidsplan stelt eveneens eisen aan zowel de deelnemersraadals het verantwoordingsorgaan. Deze eisen zijn minder vergaand dan die voor hetbestuur, maar ook voor deze organen wordt gestreefd naar een concreet benoemddeskundigheidsniveau.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 31Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer |VermogensbeheerPensioencommunicatieDe communicatie van pmt met aangesloten werkgevers, werknemers, gepensioneerdenén de media stond in 2008 in het teken van openheid en transparantie.Op de website publiceert pmt sinds 2008 het stembeleid en de uitgebrachte stemmenop alle wereldwijd voor het fonds relevante aandeelhoudersvergaderingen. Een jaareerder al werden alle aandelenbeleggingen openbaar gemaakt.De financiële crisis heeft geleid tot onrust onder werknemers en werkgevers, maarvooral onder gepensioneerden. Wie de kranten las, kon het angstige gevoel krijgendat de uitbetaling van de pensioenuitkeringen gevaar liep. pmt nam die zorgenserieus, en vertelde alle betrokkenen waar ze aan toe waren. Om die reden publiceerdehet fonds als eerste in Nederland zijn dekkingsgraad en gaf een toelichting op degevolgen die de verzwakte financiële positie had voor de premie en de verhogingvan de pensioenuitkeringen in 2009. pmt kon op die manier de direct bij het fondsbetrokkenen op sommige fronten gerust stellen. Tegelijkertijd werd ook de sombereboodschap verteld: de pensioenen stijgen in 2009 niet mee met de inflatie en depremie moet worden verhoogd. De directe openheid die pmt bood gaf de mogelijkheidaan alle betrokkenen snel uit te leggen welke maatregelen op korte termijnnodig zijn om de reserves van het fonds weer op peil te krijgen, en dat de lastendaarvan eerlijk verdeeld worden over alle belanghebbenden.Tijdens de maandelijkse bijeenkomsten die pmt organiseert voor haar gepensioneerden,werd met de aanwezigen ‘face to face’ gedeeld hoe het fonds ervoor stond.Dat leverde veel emoties en vragen op, maar ook waardering voor de persoonlijkeuitleg. Ook in 2009 wordt de communicatie transparant gevoerd. De pensioen- enwerkgeversconsulenten vervullen daarbij in toenemende mate een belangrijke rol.Zij blijken voor deelnemers en werkgevers een directe, persoonlijke en toegankelijkeinformatiebron die het lastige onderwerp dat pensioen voor velen nog steeds is,helder te kunnen uitleggen. En ze doen dat graag.Afkoop kleine pensioenenDe nieuwe Pensioenwet staat de tussentijdse afkoop van kleine pensioenen toe.Daarbij krijgen deelnemers direct een uitkering in één keer, in plaats van een maandelijkseuitkering vanaf de pensioendatum. Afkoop kan plaatsvinden twee jaar na hetbeëindigen van de deelname aan de regeling. Voor het fonds scheelt de afkoop een

32 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | Vermogensbeheerflinke administratieve post, waarbij de kosten van het registreren en informeren vande deelnemers niet in verhouding staan tot het uiteindelijk uit te keren bedrag. pmtmaakt gebruik van de wettelijke mogelijkheid door met ingang van 2009 pensioenendie kleiner zijn dan jaarlijks 100 euro eenzijdig af te kopen. Dit gebeurt voor deelnemersdie vanaf 2007 de regeling hebben verlaten. Pensioenen onder de wettelijkeafkoopgrens die meer dan 100 euro per jaar bedragen, worden alleen afgekocht alsde oud-deelnemer daar zelf om vraagt. pmt maakt deze keuze omdat ook een relatieflaag bedrag, samen met andere bronnen, een wezenlijke bijdrage aan het pensioeninkomenkan leveren. Alle oud-deelnemers worden op het moment dat ze het fondsverlaten geïnformeerd over de mogelijkheden tot afkoop. Ook in het vijfjaarlijksepensioenoverzicht voor oud-deelnemers wordt op de mogelijkheid gewezen.Pensioenbeleggen en extra inkoop pensioenEr zijn door de wetgever nieuwe eisen gesteld aan de informatievoorziening dooraanbieders van individuele beleggingsproducten en aan de advisering van deelnemersover de keuze voor bepaalde beleggingsproducten. pmt heeft vanwege dezenieuwe eisen besloten dat er voor deelnemers aan het individuele Pensioenbeleggenmet ingang van 2008 geen individuele beleggingsvrijheid meer is. Iedere stortingvolgt een leeftijdsafhankelijke standaard beleggingsmix, die rekening houdt metde beleggingshorizon en het bijpassende risico.Bij de introductie van Pensioenbeleggen was een van de aantrekkelijke kanten dathet doel van de inleg niet vooraf door de deelnemer vastgelegd hoefde te worden.Het bijeen gespaarde kapitaal kon op een later moment worden ingezet voor deinkoop van extra vroegpensioen, extra ouderdomspensioen en/of extra partnerpensioen.De situatie is sindsdien gewijzigd: er bestaat binnen de pensioenregelingvan pmt geen apart vroegpensioen meer en bovendien heeft de wetgever de fiscaleruimte beperkt om buiten de verplichte regeling extra pensioen op te bouwen.Door deze veranderingen is voor deelnemers die behoefte hebben aan vrijwilligeextra pensioenopbouw Pensioenbeleggen bij pmt niet langer vanzelfsprekend debeste oplossing. Het aan Pensioenbeleggen verbonden individuele beleggingsrisicospreekt bovendien lang niet alle deelnemers aan. Die risicoaversie bij deelnemersis door de financiële crisis nog versterkt. Om deze reden is pmt overgegaan tot hetbieden van een nieuwe mogelijkheid: extra inkoop van pensioen. Het verschil is datop het moment van storting direct extra pensioenaanspraken verkregen worden,in plaats van pas op het moment van pensionering. Zo weten deelnemers direct waarze aan toe zijn en bestaat er geen onzekerheid over de toekomstige extra pensioenaanspraken.De verwachting is dat deze nieuwe mogelijkheid de functie van hethuidige Pensioenbeleggen op termijn geheel zal overnemen.Meer keuze bij vervroegd pensioen vóór 65 jaarIn 2008 heeft pmt onderzocht of de flexibiliseringsmogelijkheden bij het vervroegdlaten ingaan van pensioen uitgebreid konden worden. Met ingang van 2009 wordende keuzemogelijkheden inderdaad ruimer. Voorheen moest een deelnemer zijnpensioen in één keer laten ingaan, waarbij de hoogte van de uitkering gevarieerdmocht worden over drie perioden: de periode tot 65 jaar, de periode van 65 jaar tot

een zelf te kiezen latere leeftijd en de periode vanaf die leeftijd. Het is nu mogelijkom het pensioen gefaseerd te laten ingaan vóór 65 jaar voor de uren dat men stoptmet werken. Daarbij wordt slechts een deel van het pensioen aangewend, terwijlde rest nog onverdeeld blijft staan. Wanneer de deelnemer naast zijn gedeeltelijkingegane pensioen blijft werken, groeit het resterende pensioen verder aan.Op een door de deelnemer zelf te kiezen nieuw moment kan het resterendepensioen (eventueel opnieuw slechts voor een deel) ingaan en verdeeld wordenover de toekomstige perioden. Deze opzet geeft de deelnemer meer mogelijkhedenom de werkzame periode in stappen af te bouwen. Het vrijwillig (in deeltijd) langerdoorwerken wordt zo eenvoudiger en financieel aantrekkelijker.Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 33

34 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerAlgemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer |VermogensbeheerAlgemeenpmt beheert het pensioenkapitaal dat door werknemers, werkgevers engepensioneerden uit de Metaal & Techniek de afgelopen decennia bijeen is gebracht.Door dit bijeen gespaarde kapitaal te beleggen, wil het fonds tegen een verantwoordrisico een redelijk rendement behalen. Zonder het rendement op het vermogen ishet niet mogelijk tegen de huidige kosten de pensioenuitkeringen en opgebouwdepensioenen aan te passen aan de inflatie. Wanneer het pensioenkapitaal de afgelopentientallen jaren niet was belegd, maar risicovrij was beheerd, had dat geleid tot lagerepensioenen of een veel hogere premie. Met andere woorden: absolute zekerheid isonbetaalbaar. Op de lange termijn zorgt het beleggen van het pensioengeld dus vooreen goed en betaalbaar pensioen.Het behalen van voldoende rendement op het vermogen is, zoals gezegd, alleenmogelijk wanneer een zekere mate van risico wordt genomen. Dat risico wordtbeperkt door een sterke spreiding van de beleggingen, door voor vele generatiessamen te beleggen en doordat het beleggingsbeleid van het fonds een zeer langehorizon heeft. Dat er desondanks risico’s blijven bestaan, heeft 2008 pijnlijkduidelijk gemaakt. Het was het slechtste beleggingsjaar in de historie van het fonds.De financiële crisisAan het eind van het derde kwartaal van 2008 kwam de crisis in een stroomversnellingterecht. Binnen enkele weken werden in de Verenigde Staten dehypotheekreuzen Fanny Mae en Freddy Mac genationaliseerd, gingen LehmanBrothers en Washington Mutual failliet en werd aig, de grootste verzekeraar terwereld, gered met een miljardeninjectie van de Federal Reserve.Europa ontsprong de dans niet. Overheden werden gedwongen tot noodmaatregelenom het systeem te redden. In Nederland werd bankverzekeraar Fortis ontmantelddoor de nationalisatie van de Nederlandse tak en een voorlopige overname van deBelgische en Luxemburgse delen door Banque Nationale de Paris. De Nederlandseoverheid moest de financiële reuzen ing, Aegon en sns Reaal uit de brand helpendoor staatssteun en garanties.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 35Internationaal daalde het onderlinge vertrouwen binnen de financiële sector tot eendieptepunt, waardoor het financiële systeem nagenoeg tot stilstand kwam. Het effectvan de crisis op de reële economie werd eind 2008 steeds duidelijker. Consumentenenproducentenbestedingen liepen fors terug en de arbeidsmarkt verslechterde. Grotedelen van de wereld belandden in een diepe recessie, die ook in 2009 het economischebeeld zal bepalen.Ook Nederland, met zijn open economie en afhankelijkheid van de export, krijgt hardeklappen. Het Centraal Planbureau voorspelde in februari 2009 voor dat jaar een krimpvan de Nederlandse economie van 3,5% en een werkloosheidspercentage dat in 2010zou oplopen tot bijna 9%, een verdubbeling ten opzichte van 2007.Resultaten pmtDe hierna getoonde vermogenssamenstelling en rendementen zijn inclusief indirect(door middel van derivaten) ingenomen posities.Beleggingsmix 2008 2007Vastrentende waarden 53% 39%Aandelen 19% 35%Onroerende zaken 14% 13%Alternatieve beleggingen 14% 13%Totaal 100% 100%RendementOm de kwaliteit van het gevoerde vermogensbeheer te toetsen, zet pmt het feitelijkbehaalde rendement af tegen een vergelijkende maatstaf. Deze vergelijkende maatstaflaat zien wat een beleggingsportefeuille met eenzelfde beleggingsmix als die van pmtgemiddeld aan rendement op zou moeten leveren. Het feitelijke behaalde rendementvan het fonds bedroeg 2008 -20,7%. Het feitelijke rendement lag in tegenstelling totde voorgaande jaren op een lager niveau dan de vergelijkende maatstaf die wordtgehanteerd. Dit fenomeen deed zich op vrijwel alle portefeuille-onderdelen voor.Dit leidde tot under-performance.

36 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerRendement per beleggingscategorieRendementen per beleggingscategorie zijn inclusief het resultaat van de valutaafdekking.BeleggingsmixRendement pmtVastrentende waarden -7,1%Aandelen -43,1%Onroerende zaken -15,6%Alternatieve beleggingen -26,6%Totaal rendement -20,7%De rendementen van pensioenfondsen lopen sterk uiteen. Ze zijn immers afhankelijkvan verschillen in omvang, leeftijdsopbouw van deelnemers en gepensioneerden, debeleggingsmix en van andere factoren. Pensioenfonds Metaal en Techniek behaaldein 2008 een negatief beleggingsresultaat dat vergelijkbaar is met de andere groteNederlandse pensioenfondsen met een soortgelijk beleggingsrisico. Over een langereperiode bezien hoort pmt bij de Nederlandse fondsen met het hoogste beleggingsresultaat.Strategische beleggingsmix: brede spreiding van risicoOm het beleggingsrisico te beperken, spreidt pmt de beleggingen over verschillendebeleggingscategorieën en vindt ook een wereldwijde spreiding plaats. Ook binnende verschillende beleggingscategorieën vindt een brede diversificatie plaats.Een belangrijke rol binnen het spreidingsbeleid is weggelegd voor de categoriealternatieve beleggingen. Deze categorie bestaat onder meer uit private equity,hedge funds en beleggingen in grondstoffen (commodities). Deze laatste categoriebestaat uit energiedragers als olie en gas, en daarnaast uit andere grondstoffen zoalsmetalen, edelmetalen en landbouwproducten. Daarnaast bestaan de alternatievebeleggingen uit investeringen in infrastructuur en uit innovatieve beleggingen zoalsduurzame technologie, CO2-uitstootrechten, leveraged loans en catastrofe-obligaties,waarmee verzekeringen tegen rampen worden afgedekt.Met de vergaande spreiding van de beleggingen beperkt pmt het totale beleggingsrisicovan het fonds zoveel als mogelijk. Onder normale omstandigheden bewegende verschillende beleggingen vaak tegengesteld aan elkaar: als aandelen het mindergoed doen, leveren vastrentende waarden over het algemeen meer rendement op eneen hoge olieprijs gaat vaak samen met een druk op de aandelenkoersen. In 2008ging dit principe niet op. Door de crisis op financiële markten en de wereldwijdinstortende economie werden vrijwel alle beleggingscategorieën hard getroffen.In onderstaande figuren wordt de strategische beleggingsmix getoond.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 37Strategische beleggingsmixVastrentende waardenHet grootste deel van het vermogen van pmt was in 2008 belegd in vastrentendewaarden. Ook binnen deze portefeuille vastrentende waarden streeft het fondsnaar vermindering van het risico door middel van spreiding van de beleggingen.Deze spreiding vindt plaats door te beleggen in Europese staats- en bedrijfsobligaties,in hoogrentende Amerikaanse en Europese bedrijfsobligaties, in bankleningen,in staatsobligaties van opkomende economieën en in inflatiedekkende producten.Door de steeds verder doorgevoerde spreiding neemt de omvang van de beleggingenin Europese staatsobligaties af.Verdeling obligaties

38 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerIn het vierde kwartaal van 2008 waren ook de normaal gesproken relatief rustigewereldwijde obligatiemarkten onstuimig. Vanaf begin oktober zochten beleggersmassaal zekerheid en vonden tegelijkertijd op ongekende schaal gedwongen verkopenplaats. Doordat wereldwijd vrijwel alle risicovolle beleggingen in enorm tempo vande hand werden gedaan, ontstond er grote vraag naar relatief veilige staatsleningen.Door deze grote vraag liep het rendement op staatsobligaties scherp terug. Het effectiefrendement op tienjarige euroleningen zakte met 1,4% naar 2,9%. Het rendement opvergelijkbare Amerikaanse leningen zakte zelfs van 4% naar 2%.Doordat het rendement op nieuwe staatsleningen scherp zakte, liep de koers vanbestaande leningen op. Die bestaande leningen kennen een hogere rentevergoedingen zijn daardoor nu meer waard. Deze koerswinst vond geheel plaats in de tweedehelft van het jaar. In de eerste helft van het jaar was er nog sprake van oplopendeinflatie en daarmee oplopende rentes, vooral door de snel stijgende voedsel- energieprijzen.De zorg om oplopende inflatie sloeg in de tweede helft van het jaar om inangst voor deflatie. In combinatie met de extreme risicoaversie resulteerde dit ineen scherpe stijging van de koersen van staatsleningen en daardoor dalende rentes.Bij hoogrentende bedrijfsobligaties was de koersstijging nog groter: de opslag vooruitgevers van leningen met een lagere kredietwaardigheid liep gedurende het jaarmet circa 7% op tot ruim 10% boven de rente op staatsleningen. De bestaandebeleggingen in hoogrenderende leningen namen door deze stijgende opslag forsin waarde af.Staatsobligaties van opkomende economieën hadden minder last van de kredietcrisis,maar behaalden eveneens negatieve resultaten. Uiteindelijk kwam het totaleresultaat in 2008 over alle vastrentende beleggingen van pmt uit op -7,1%.Behalve over verschillende segmenten en wereldwijde regio’s spreidt pmt debeleggingen in vastrentende waarden ook over verschillende debiteurenkwaliteiten.Hoe hoger de debiteurenkwaliteit van de lener is, hoe lager het risico en hoe lagerhet te verwachten rendement. Andersom geldt dat voor lagere debiteurenkwaliteitensteeds hogere rentevergoedingen worden ontvangen. Vanwege de risico’s bij twijfelachtigedebiteurenkwaliteiten, houdt pmt scherp toezicht op de kredietwaardigheidvan partijen waaraan leningen worden verstrekt.Verdeling debiteurenkwaliteitKredietwaardigheid obligatieportefeuille

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 39AandelenAandelen vormen de op een na grootste categorie in de beleggingmix van pmt.Aandelen geven op termijn een hoger verwacht rendement dan vastrentende waarden.De afgelopen jaren hebben de aandelenbeleggingen van het fonds dan ook eenbelangrijke rol gespeeld in het op niveau en betaalbaar houden van de pensioenenin de sector Metaal & Techniek. Het hoger verwacht rendement van aandelen gaatgepaard met een hoger risicoprofiel van deze beleggingscategorie. Dat hogere risicouit zich in een sterk schommelend resultaat van jaar tot jaar. Het jaar 2008 was watbetreft de resultaten op de aandelenportefeuille een dieptepunt in de geschiedenisvan pmt.Ook binnen de aandelenportefeuille spreidt pmt de beleggingen over verschillenderegio’s en segmenten. Het fonds belegt in aandelen van grote ondernemingen inEuropa, de Verenigde Staten, het Verre Oosten en in opkomende markten. Daarnaastwordt belegd in zogenaamde small cap aandelen in Europa, de Verenigde Staten enJapan.In onderstaande figuur is de huidige regioverdeling binnen de aandelenportefeuilleweergegeven.Regioverdeling AandelenDe eerste drie kwartalen van 2008 stonden de aandelenkoersen al onder druk.Vanaf oktober raakte de crisis in een stroomversnelling en kwamen de koersen ineen vrije val terecht. Beleggers vluchtten massaal naar minder risicovolle beleggingenen hedge funds, banken en verzekeraars werden op ongekende schaal gedwongen totde verkoop van aandelen om hun tekort aan contanten aan te vullen. De aandelenmarktenkenden de grootste koersdalingen sinds 1933. Over het vierde kwartaalverloren de Westerse aandelenmarkten bijna een kwart van hun waarde. Over heel2008 kende de Amerikaanse S&P 500 index een koersdaling van 39%. De Dow JonesEuro Stoxx 50 daalde zelfs met 44%.

40 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerBegin 2008 heeft pmt een deel van de aandelenportefeuille afgebouwd ten gunste vanminder risicovolle beleggingen, voornamelijk vastrentende beleggingen. Aan het eindvan het jaar werd vanwege de ongunstige economische vooruitzichten opnieuw eendeel van de aandelenportefeuille verkocht. Het totaalrendement op aandelen kwamin 2008 uit op -43,1%. Wereldwijd werden sterk negatieve rendementen geboekt.Het rendement op small cap aandelen was ook negatief, maar stak relatief gunstigaf tegen de resultaten van andere aandelencategorieën.Onroerende zakenpmt belegt in direct onroerend goed in Nederland. Het gaat daarbij om woningen,kantoren en winkelpanden. Daarnaast wordt geïnvesteerd in zowel private alsbeursgenoteerde beleggingen in Europa, Amerika en in het Verre Oosten.Regioverdeling Onroerend GoedIn de afgelopen jaren leverde de vastgoedportefeuille goede en stabiele rendementen.De vastgoedmarkt werd in 2008 hard getroffen door de kredietcrisis. De cijfers voor deverwachtingen over leegstand, huurgroei en waardeontwikkeling werden gedurendehet jaar steeds somberder. In het vierde kwartaal werd bovendien duidelijk dat steedsmeer investeerders door de sterk gedaalde aandelenkoersen een relatief te groot deelvan hun vermogen in vastgoed hadden belegd. Door overweging kwam de waardevan de vastgoedbeleggingen nog verder onder druk te staan.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 41Sectorverdeling Direct Onroerend Goed NederlandGezien de sombere marktomstandigheden leverde het direct onroerend goed inNederland nog een relatief bevredigend resultaat. De private internationale (fonds)-beleggingen in de Verenigde Staten, maar ook in Europa, behaalden fors negatieverendementen. Ook het resultaat op de beursgenoteerde internationale vastgoedportefeuillewas slecht. Het totale resultaat op de gehele portefeuille onroerendezaken kwam in 2008 uit op -15,6%.Alternatieve beleggingenDe portefeuille alternatieve beleggingen maakt een belangrijk onderdeel uit van hetspreidingsbeleid van pmt, omdat de rendementen van de alternatieve beleggingenzich vaak min of meer onafhankelijk bewegen van het resultaat op traditioneleinvesteringen als aandelen en obligaties. De afgelopen jaren is de omvang van deportefeuille sterk gegroeid. De resultaten waren in 2008 zeer wisselend. Het rendementop de totale portefeuille alternatieve beleggingen kwam in 2008 uit op -26,6%.De waarde van de grondstoffenportefeuille daalde flink door de in 2008 sterk gedaaldeolieprijs. De portefeuille private equity moest worden afgewaardeerd als gevolg vande ontwikkelingen op de reguliere aandelenbeurzen. De resultaten op de beleggingenin hedge funds waren ook negatief, maar in vergelijking met de andere alternatieveinvesteringen vielen de verliezen hier mee.

42 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | VermogensbeheerVerdeling Alternatieve beleggingenNieuwe beleggingsvormenpmt is voortdurend op zoek naar nieuwe beleggingsvormen die een redelijk rendementtegen een beheerst risico geven. In de afgelopen jaren werd een start gemaakt metbeleggingen in infrastructuur. Het gaat daarbij om investeringen in infrastructuurop het gebied van energie, telecommunicatie, transport, afvalverwerking en water.De investeringen in infrastructuur behaalden in 2008 als een van de weinigebeleggingscategorieën een positief resultaat. In 2007 is gestart met een portefeuillewaarin nieuwe beleggingsvormen worden samengebracht met een zogenoemdabsoluut rendement karakter. Dat wil zeggen dat het rendement in principeonafhankelijk is van de richting waarin de traditionele kapitaalmarkten bewegen.Deze nieuwe producten zijn vaak minder makkelijk vrij verhandelbaar en vallen nietonder de traditionele indeling van de beleggingen van pmt. Het gaat tot nu toe ombeleggingen in CO2-uitstootrechten, schone technologie en energie, bankleningen,leveraged loans en zogenoemde rampenobligaties, waarmee verzekeraars het risicoop rampenclaims afdekken. Door de moeilijke marktomstandigheden was het in2008 nauwelijks mogelijk de gewenste uitbreiding van deze portefeuille te realiseren.Valuta-afdekkingpmt wil in de beleggingen alleen risico lopen als daar op termijn een goed verwachtrendement tegenover staat. Het risico dat met de buitenlandse beleggingen wordtgelopen op schommelingen in de waarde van vreemde valuta, levert naar verwachtingop de lange termijn een rendement op dat gelijk is aan nul. Dit geldt ook voor deAmerikaanse dollar. Op korte termijn is de beweging van de Amerikaanse dollar tenopzichte van de euro zeer grillig en moeilijk te voorspellen. Daarom dekt pmt hetvalutarisico op de dollar structureel en volledig af. Door dit beleid heeft het fonds in2007 en in de jaren daarvoor forse verliezen op de omvangrijke beleggingen in dollarskunnen voorkomen. In deze jaren daalde de dollar sterk ten opzichte van de euro.Als dit risico niet was afgedekt, waren de beleggingen in dollars, in euro’s uitgedruktveel minder waard geworden. In 2008 bewoog de dollarkoers sterk ten opzichte van

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 43de euro. In het najaar steeg de waarde van de dollar snel, om in december weer tedalen. Door de volledige afdekking van het dollarrisico ondervond pmt geen grotenegatieve effecten van de sterk bewegende dollarkoers. Sinds 2007 wordt ook hetvalutarisico van het Britse pond volledig afgedekt.Ontwikkeling waarde euro t.o.v. dollar in 2008Valutaverdeling beleggingen ultimo 2008Posities naar valuta per 31 dec 2008Verantwoord beleggen: leidende beginselen en actiefaandeelhouderschappmt gelooft dat bedrijven die verantwoord met hun omgeving en hun mensenomgaan, op de lange termijn de beste overlevingskansen en de beste rendementsvooruitzichtenhebben. Het fonds hanteert daarom sinds 2008 een achttal leidende

44 | Algemene Ontwikkelingen | Financieel overzicht | Risicobeheer | Pensioenbeheer | Vermogensbeheerbeginselen, waaraan alle beleggingen getoetst worden. De beginselen zijn afgeleidvan de door pmt eind 2007 ondertekende Principes voor Verantwoord Beleggen vande Verenigde Naties (un-pri) en van andere internationaal gerespecteerde codes enverdragen.De leidende beginselen van pmtOnderwerpBedrijfsstrategieOndernemingsbestuurMensenrechtenArbeidsrechtenMilieuAnti-CorruptieInvesteringsketenTransparantiePrincipeBedrijven moeten een strategie ontwikkelen en uitvoeren die oplange termijn aandeelhouderswaarde creëert. Dit houdt in datde onderneming economische waarde toevoegt, haar klantenbedient en in het algemeen de continuïteit en werkgelegenheidwaarborgt.Bedrijven moeten het bestuur van de onderneming zo vormgevendat de rechten van (minderheids-)aandeelhoudersworden gerespecteerd, het management voldoende macht heeftde strategie en het beleid van de onderneming uit te voeren,er voldoende checks and balances zijn, er onafhankelijktoezicht is, relevante belanghebbenden betrokken worden,en dat nationale wetgeving en codes worden gerespecteerd.Bedrijven dienen binnen de grenzen van hun invloedssfeer deinternationaal uitgevaardigde mensenrechten te eerbiedigen;en zich er steeds van te vergewissen dat zij niet medeplichtigworden aan schending van de mensenrechten.Bedrijven dienen de vrijheid van vakvereniging en de effectieveerkenning van het recht op collectieve onderhandelingen tehandhaven en zich in te zetten voor de uitbanning van iederevorm van verplichte en gedwongen arbeid, de effectieveafschaffing van kinderarbeid en de bestrijding van discriminatiein arbeid en beroepBedrijven dienen voorzorg te betrachten bij hun benaderingvan milieu-uitdagingen, initiatieven te ondernemen om eengroter milieubesef te bevorderen en de ontwikkeling en deverspreiding van milieuvriendelijke technologieën te stimuleren.Bedrijven moeten elke vorm van corruptie tegengaan, inclusiefafpersing en omkoping.Bedrijven bevorderen, en houden toezicht op, de toepassingvan deze principes bij haar zakenpartners en onderaannemersen accepteren de verantwoordelijkheid voor de toepassing vandeze principes in de hele keten.Bedrijven zijn transparant en rapporteren over de activiteitenen progressie bij de uitvoering van het beleid.

Jaarverslag 2008 | Bestuursverslag | 45Uitsluiting en dialoogpmt laat ondernemingen waarin wordt belegd toetsen aan de leidende beginselen.Wanneer een onderneming de beginselen overtreedt, kan onderscheid wordengemaakt tussen overtredingen die eigen zijn aan het product dat de ondernemingmaakt, versus overtredingen die plaatsvinden in het productieproces. Overtredingenop productniveau leiden in het algemeen tot uitsluiting uit de beleggingsportefeuille.Het gaat dan bijvoorbeeld om ondernemingen die omstreden wapens produceren.pmt wil zijn invloed als aandeelhouder zo actief mogelijk gebruiken. Daarom is hetuitsluiten van een onderneming uit de beleggingsportefeuille slechts een laatsteredmiddel. Het is vaak effectiever als aandeelhouder de dialoog met een ondernemingaan te gaan om op die manier de onderneming te bewegen tot een meer verantwoordbeleid. De dialoog wordt gezocht met ondernemingen die de leidende beginselen vanpmt overtreden in het productieproces. Daarbij gaat het om zaken als ondernemingsbestuur,arbeidsomstandigheden, de inzet van kinderarbeid, de omgang met mensenrechtenen milieukwesties.De vermogensbeheerder van pmt, Mn Services, was in 2008 met een kleine 150 ondernemingen,al dan niet schriftelijk, namens het fonds in gesprek over verantwoordondernemen. Het voeren van een belangrijk deel van die gesprekken wordt doorMn Services op haar beurt weer uitbesteed aan externe partijen. De Britse vermogensbeheerderf&c neemt circa 100 ondernemingen wereldwijd voor zijn rekening terwijlhet Governance Platform met een twintigtal Europese bedrijven in gesprek is.De overige contacten worden door Mn Services zelf onderhouden.StembeleidMet ingang 2008 wordt door Mn Services namens pmt wereldwijd gestemd op alleaandeelhoudersvergaderingen. Dit gebeurt op basis van een eigen stembeleid, dat isgebaseerd op de leidende beginselen. Het stembeleid leidde in 2008 tot een aanzienlijkaantal stemmen tegen voorstellen van het management van de ondernemingenwaarin wordt belegd. Het ging daarbij vooral om voorstellen voor invoering vanbeschermingsconstructies, benoeming van niet-onafhankelijke commissarissen,te ruime bevoegdheden uitgeven of inkopen van eigen aandelen en aanpassingenvan het beloningsbeleid. Vooral op Amerikaanse aandeelhoudersvergaderingen werdook veelvuldig gestemd over milieukwesties en sociale aandeelhoudersresoluties.De meeste van deze resoluties worden gesteund, tenzij ze vragen om initiatievendie de onderneming al heeft genomen of de continuïteit van de onderneming ernstigbedreigen. Een volledig overzicht van de uitgebrachte stemmen wordt verstrekt inperiodieke rapportages op de website van het fonds.

Jaarverslag 2008 | In gesprek met | 47→ In gesprek met Piet Swart en Michaël KortbeekLange termijnDe beleggingsportefeuille van pmt ishard geraakt door de financiële crisis.Zijn de risico’s voldoende beheersbaar?Of moet het beleggingsbeleid op deschop? Bestuursleden Michaël Kortbeeken Piet Swart, beiden lid van de beleggingscommissievan pmt, geven uitleg.Michaël Kortbeek: “De snelheid waarmeewereldwijd de omstandighedenverslechterden, heeft ons verrast.De situatie is ernstig, maar de herstelkrachtvan pmt is groot. Voor de langetermijn zijn al te grote zorgen dan ookniet nodig. Pensioenfondsen hebben eenlange termijnperspectief en beleggen oplange termijn. pmt heeft de ambitie omde pensioenen te laten meegroeien metde prijsstijgingen. Daarvoor is rendementop beleggingen als aandelen noodzakelijk.Zonder het extra rendement,zouden de pensioenen nu lager zijn,of de premie een stuk hoger.”Piet Swart: “Om pensioenen betaalbaarte houden, zijn risicodragendebeleggingen nodig. Die risico’s kunnenwe ook aan, want als lange termijnbeleggerkunnen we klappen opvangen.De solidariteit tussen de verschillendegeneraties binnen het pensioenfondsmaakt pmt nog eens extra robuust.Met de wijsheid van vandaag kijkenwe naar ons beleggingsbeleid. Dat geldtvooral voor onze investeringen in definanciële sector. Van oudsher is dezedienstbaar aan de reële economie.Met de ideologie van de vrije markt, isde financiële sector de afgelopen jarenvooral dienstbaar geweest aan zichzelf.Ingewikkelde producten werden ontwikkeld,met een verkeerde invloed opde economie. Onze beleggingen moetenvoldoende verankerd zijn in de echteeconomie. Met investeringen in bijvoorbeeldhedge funds moet je wat mij betreftvoorzichtig zijn.”Michaël Kortbeek: “Er zijn hedge fundsdie het ook in 2008 goed hebben gedaan.Maar er zijn ook partijen waarvan hetonvoldoende duidelijk is hoe ze hunrendementen behalen en waarvan destrategieën ondoorzichtig zijn.Als beleggingsproducten zo complex zijndat je als bestuur moeilijk kunt beoordelenhoe de verhouding tussen risicoen rendement is, moet je dat soortbeleggingen mijden. Als bestuur werkenwe voortdurend aan nóg betere sturingen controle. Zeker in tijden van crisis zijntijdige en juiste signalering en effectievesturingsmiddelen van essentieel belang.”Piet Swart: “Pensioenfondsen moetenhun verantwoordelijkheid nemen bij hetweer gezond krijgen van de financiëlesector. Die hele sector moet weer dienstbaarworden aan de gewone economie.Als grote belegger kunnen en moetenwe onze invloed gebruiken om dat tebereiken. Ook dat is maatschappelijkverantwoord beleggen.”

48 |

JaarrekeningJaarverslag 2008 | Jaarrekening | 49

50 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringBalans per 31 decemberActiva (x 1 miljoen euro) 2008 2007Beleggingen• Vastrentende waarden (1) 14.044 14.747• Aandelen (2) 5.831 12.429• Vastgoedbeleggingen (3) 3.774 4.297• Alternatieve beleggingen (4) 2.995 2.997• Derivaten (5) 2.283 1.836Totaal beleggingen (6) 28.927 36.306Vorderingen uit hoofdevan beleggingenOverige vorderingenen overlopende activa(7) 1.912 190(8) 54 229Liquide middelen (9) 219 43Totaal activa 31.112 36.768Passiva (x 1 miljoen euro) 2008 2007Algemene reserve (10) -5.064 10.057Voorzieningpensioenverplichtingen(11) 33.152 24.640Pensioenvermogen (12) 28.088 34.697Verplichtingen uit hoofde van beleggingen (13) 2.962 2.004Overige schulden en overlopende passiva (14) 62 67Totaal passiva 31.112 36.768

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 51Staat van baten en lasten(x 1 miljoen euro) 2008 2007BatenPremiebijdragen (15) 1.644 1.601Beleggingsopbrengsten (16) -7.277 1.911Inkomende waardeoverdrachten (17) 316 819Overige baten (18) 34 60Totaal baten -5.283 4.391LastenUitkeringen (19) 1.125 1.065Mutatie voorzieningpensioenverplichtingen(20)• Pensioenopbouw 830 918• Toeslagen 24 614• Toekenning overgangsregelingen 420 420• Rentetoevoeging 1.176 1.056• Onttrekking voor uitkeringen -1.127 -1.059• Wijziging marktrente 6.462 -2.399• Schattingswijziging 665 -• Wijziging uit hoofde vanwaardeoverdrachten105 601• Overige mutaties -43 -79Totaal mutatie voorzieningpensioenverplichtingen8.512 72Uitgaande waardeoverdrachten 118 99Pensioenuitvoeringskosten (21) 53 51Overige lasten (22) 30 23Totaal lasten 9.838 1.310Saldo van baten en lasten -15.121 3.081Het saldo van baten en lasten is volledig onttrokken aan de algemene reserve.

52 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringKasstroomoverzicht(x 1 miljoen euro) 2008 2007PensioenactiviteitenPremies 1.671 1.608Van herverzekeraars ontvangen uitkeringen 11 10Ontvangsten wegens overgenomen verplichtingen 444 684Uitgekeerde pensioenen -1.105 -1.047Afkopen -18 -15Uitgaven wegens overgedragen verplichtingen -118 -99Betaalde premies herverzekeringen -18 -16Pensioenuitvoerings- en administratiekosten -51 -51Overige mutaties 29 49Totale kasstroom uit pensioenactiviteiten 845 1.123BeleggingsactiviteitenVerkopen en aflossingen van beleggingen 19.508 16.744Verkopen uit hoofde van valutamanagement 34.260 18.896Directe beleggingsopbrengsten 1.097 1.018Aankopen van beleggingen -21.144 -18.331Aankopen uit hoofde van valutamanagement -34.266 -19.432Kosten van vermogensbeheer -34 -60Overige mutaties 11 -1Totale kasstroom uit beleggingsactiviteiten -568 -1.166Mutatie gemiddelden 277 -43De mutatie in geldmiddelen bestaat uit devolgende balansposten:Liquide middelen 219 43Verplichtingen aan bancaire instellingen -65 -166Stand per einde boekjaar 154 -123Stand per einde vorig boekjaar -123 -80Mutatie in geldmiddelen 277 -43

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 53Algemene toelichtingAlgemeenDe jaarrekening is opgesteld op basis van in Nederland algemeen aanvaardegrondslagen voor financiële verslaggeving en de wettelijke bepalingen inzake dejaarrekening, zoals deze zijn vermeld in Titel 9 Boek 2 van het Burgerlijk Wetboek(bw) en de Richtlijnen voor de Jaarverslaggeving (rj), in het bijzonder Richtlijn 610Pensioenfondsen.Schattingswijziging waardering pensioenverplichtingenAlgemeenConform de regelgeving in de Pensioenwet en het ftk dient de waardering van depensioenverplichtingen plaats te vinden op basis van marktwaarde. Hierbij wordtgebruik gemaakt van een door De Nederlandsche Bank gepubliceerde rentetermijnstructuur.Ten behoeve van het inzicht is de rentetermijnstructuur in de diversetoelichtingen omgerekend naar een benaderde vaste rekenrente. Daarbij wordtrekening gehouden met de looptijd van de verplichtingen van pmt. Ultimo 2008zijn de uitgangspunten voor de waardering van de verplichtingen op drietal factorenaangepast. Dat leidt tot de hierna beschreven schattingswijzigingen.OverlevingskansenUltimo 2007 waren de overlevingskansen ontleend aan de overlevingstafels GeheleBevolking Mannen 2000 – 2005 en Gehele Bevolking Vrouwen 2000 – 2005. Hierbijwerden leeftijdsterugsstellingen toegepast, te weten twee jaar voor mannen en éénjaar voor vrouwen. Voorts werden de verplichtingen verhoogd met een opslag voorde sterftetrend ad drie procent. Ultimo 2008 is overgestapt op de pmt-generatietafel(pmt (0,0)). Deze is afgeleid van de ag-generatietafel van het Actuarieel Genootschap,zonder leeftijdscorrecties, met per geslacht en per leeftijd specifieke reductiefactoren.Het effect van deze aanpassing op de pensioenverplichtingen betreft een stijging vancirca 779 miljoen euro.Toepassing rentetermijnstructuurUltimo 2007 heeft de toepassing van de rentetermijnstructuur geleid tot pensioenverplichtingendie waren gewaardeerd tegen een benaderde vaste rekenrente van4,85%. Primo 2008 is deze toepassing aangepast naar volledige toepassing van derentetermijnstructuur. Het effect hiervan op de pensioenverplichtingen is een stijgingvan bijna 1 miljoen euro. Het bestuur is van mening dat de voorgeschreven wijzewaarop de verplichtingen worden gewaardeerd geen recht doet aan het langetermijnperspectief van het fonds.

54 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringAanpassing opslag ten behoeve van excassokostenUltimo 2007 werd een opslag voor excassokosten toegepast van 2%. Uit onderzoekis gebleken dat de daadwerkelijke excassokosten structureel lager zijn dan deopslag van 2%. Per einde 2008 wordt een opslag voor excassokosten van 1,65%toegepast. Het effect van deze aanpassing betreft een daling van de pensioenverplichtingenmet circa 114 miljoen euro.Grondslagen voor de balansAlgemeenDe beleggingen zijn gewaardeerd op marktwaarde, tenzij hierna anders is vermeld.Per categorie is aangegeven hoe deze waarde is bepaald. De overige balanspostenzijn gewaardeerd tegen nominale waarde, tenzij anders vermeld. Alle bedragen inde balans luiden in miljoenen euro’s.OmrekeningskoersenIn de balans zijn alle niet-euro bedragen naar euro’s omgerekend tegen de valutakoersenaan het einde van het jaar.BeleggingenDe beleggingen zijn gerubriceerd naar de aard van de financiële instrumenten. In detoelichting is de aansluiting op de indeling volgens het strategisch beleggingsbeleidvan het fonds weergegeven. Deze laatste indeling is gehanteerd in de kerncijfers enhet bestuursverslag. De beleggingen zijn inclusief de beleggingen voor risico vandeelnemers aan het vrijwillige product Pensioenbeleggen. In de toelichting op debalans (6) is de splitsing van het totaal belegd vermogen in beleggingen voor risicovan het pensioenfonds respectievelijk voor risico van deelnemers vermeld.Vastrentende waardenDe post vastrentende waarden bestaat uit:• Obligaties, leningen op schuldbekentenis en andere waardepapieren met eenvariabele of vaste rente. Hierbij zijn ook inflatiedekkende contracten verantwoord;• Participaties in beleggingsinstellingen die beleggen in vastrentende waarden;• Deposito’s.Obligaties, leningen en andere waardepapierenObligaties zijn gewaardeerd tegen de biedkoers op balansdatum inclusief de lopendeandere waardepapieren interest ultimo jaar. Leningen op schuldbekentenis en inflatiedekkende contracten zijn gewaardeerd tegen marktwaarde op basis van de contantewaarde van toekomstige kasstromen.BeleggingsinstellingenParticipaties in beleggingsinstellingen worden gewaardeerd tegen de beurskoers(bied) op balansdatum. Voor niet aan een beurs genoteerde fondsen betreft het deactuele waarde op basis van de door de vermogensbeheerder van dat fonds laatsteafgegeven intrinsieke waarde, zijnde een benadering van de reële waarde.Deposito’sDeposito’s zijn gewaardeerd tegen reële waarde op balansdatum.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 55AandelenOnder de post aandelen zijn verantwoord:• Beursgenoteerde aandelen;• Participaties in beleggingsinstellingen die beleggen in aandelen. Beursgenoteerdeaandelen zijn gewaardeerd tegen de slotkoers op balansdatum. Aan deze beurswaardeworden de ultimo jaar betaalbaar gestelde maar nog niet ontvangendividenden toegevoegd.Niet aan een beurs genoteerde aandelenfondsen zijn gewaardeerd tegen de actuelewaarde op basis van de door de vermogensbeheerder van dat fonds laatste afgegevenintrinsieke waarde, zijnde een benadering van de reële waarde.Onder de aandelen is tevens opgenomen de deelneming in Mn Services n.v.Waardering vindt plaats tegen netto vermogenswaarde, conform artikel 379 bw 2.Omdat er geen sprake is van overheersende zeggenschap heeft geen consolidatieplaatsgevonden.VastgoedbeleggingenOnder de post vastgoedbeleggingen zijn opgenomen:• Directe vastgoedbeleggingen;• Indirecte vastgoedbeleggingen.De vastgoedbeleggingen in ontwikkeling zijn van te verwaarlozen betekenis enworden om die reden niet apart toegelicht, maar verantwoord bij directe vastgoedbeleggingen.Directe vastgoedbeleggingenDe waardering van directe vastgoedbeleggingen vindt plaats tegen marktwaarde opbasis van de contante waarde van toekomstige kasstromen. Hierbij wordt veronderstelddat het desbetreffende object aan het einde van het tiende jaar wordt verkocht.Een uitzondering betreft woningen. Hierbij wordt òf de eerder vermelde methodegebruikt van verkoop na afloop bij tien jaar doorexploiteren, òf “uitponden”, dat wilzeggen het verkopen van de woningen in een periode van tien jaar volgens een voorafbepaald schema. Deze methodiek is in overeenstemming met de richtlijnen vanroz-ipd. Alle directe vastgoedbeleggingen worden tenminste eenmaal in de driejaar extern getaxeerd. Ultimo verslagjaar is circa 33% van de directe vastgoedbeleggingengewaardeerd op grond van een externe taxatie.Indirecte vastgoedbeleggingenDe indirecte vastgoedbeleggingen betreffen de participaties in vastgoedmaatschappijenof vastgoedbeleggingsinstellingen. Deze aandelen worden gewaardeerd tegenmarktwaarde, gebaseerd op de beurskoers per balansdatum, inclusief de ultimo jaartoegezegde maar nog niet verrekende dividenden.Ook de belangen in niet-beursgenoteerde vastgoedmaatschappijen of vastgoedbeleggingsinstellingenzijn onder deze post opgenomen. Waardering daarvan vindtplaats tegen de netto vermogenswaarde. Deze is gebaseerd op de ultimo jaaropgavevan de fondsmanager of, indien die niet beschikbaar is, een gefundeerde inschattingop basis van marktanalyse door de fiduciaire vermogensbeheerder (Mn Services n.v.).

56 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringAlternatieve beleggingenOnder de alternatieve beleggingen zijn opgenomen Private Equity en Hedge Funds.Private Equity en Hedge Funds worden gewaardeerd tegen netto vermogenswaarde,zijnde een benaderde marktwaarde. Bij afwezigheid van een ultimo jaaropgave vande fondsmanager maakt de fiduciaire vermogensbeheerder (Mn Services n.v.) eengefundeerde inschatting op basis van marktanalyse.DerivatenDerivaten zijn financiële instrumenten die zijn afgeleid van meer traditioneleproducten als aandelen en obligaties. Het betreft valutatermijncontracten, interestrate swaps, futures, swaptions, credit default swaps, contracts for differences encommodities.Positieve posities uit hoofde van derivatencontracten ultimo verslagjaar wordengepresenteerd onder derivaten. Negatieve posities uit hoofde van derivatencontractenultimo verslagjaar worden gepresenteerd onder verplichtingen uit hoofde van debeleggingen.De nominale waarde van derivaten geeft het bedrag aan waarover het contract isafgesloten. De marktwaarde is de waarde als het contract ultimo jaar zou wordenverkocht of teruggedraaid. De waarde wordt bepaald met behulp van marktconformeen toetsbare waarderingsmodellen.De csa-contracten hebben betrekking op derivatencontracten. De openstaandevorderingen en verplichtingen van de derivatencontracten worden maandelijks pertegenpartij gesaldeerd. Bij een saldo boven de contractueel vastgestelde grens wordter onderpand gestort door c.q. ontvangen van de tegenpartij. De ultimo jaar bestaanderechten en verplichtingen worden per tegenpartij gesaldeerd, waarbij een positiefsaldo per tegenpartij op de debetzijde van de balans terechtkomt en een negatiefsaldo per tegenpartij op de creditzijde van de balans (onder verplichtingen uit hoofdevan beleggingen).Vorderingen uit hoofde van beleggingenDe post vorderingen uit hoofde van beleggingen betreft vooral de waarde vanonderhanden beleggingstransacties.Overige vorderingen en overlopende activaDe overige vorderingen en overlopende activa omvatten onder meer de te vorderenpremiebijdragen op werkgevers. De te vorderen premies zijn gewaardeerd tegennominale waarde, onder aftrek van een voorziening voor mogelijke oninbaarheid.Tevens is onder de overige vorderingen en overlopende activa een langlopendevordering opgenomen die is gewaardeerd tegen de aflossingswaarde volgens deafgesproken annuïteit.Liquide middelenDe liquide middelen betreffen positieve rekening-courantposities bij bancaireinstellingen die zijn gewaardeerd tegen nominale waarde.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 57PensioenvermogenHet pensioenvermogen is volledig beschikbaar voor de uitvoering van de pensioenregeling.Het pensioenvermogen bestaat uit de algemene reserve en de voorzieningpensioenverplichtingen.Voorziening pensioenverplichtingenDe omvang van de voorziening pensioenverplichtingen wordt gebaseerd op decontante waarde van de verwachte toekomstige uitkeringen. Deze zijn gebaseerd opde ultimo verslagjaar opgebouwde pensioenen van de actieven, slapers en pensioengerechtigden,alsmede de totaal te bereiken pensioenopbouw van arbeidsongeschiktedeelnemers met een premievrije pensioenopbouw, alsmede het ten behoeve vanpensioenbeleggen opgebouwde kapitaal van de actieven. De voorziening voorpensioenbeleggen is gelijk aan de som van de bij pmt aangehouden saldi perdeelnemer.RekenrenteVoor de rekenrente wordt uitgegaan van de actuele rentetermijnstructuur zoalsgepubliceerd door De Nederlandsche Bank.SterftekansenDe sterftekansen zijn gebaseerd op de pmt-generatietafel die is afgeleid vande ag-generatietafel, zonder leeftijdscorrecties, met per geslacht en per leeftijdspecifieke reductiefactoren.VeronderstellingenBij de berekening van de voorziening voor het partnerpensioen wordt veronderstelddat partnerpensioen een (gewezen) deelnemer bij overlijden vóór pensioeningangaltijd een partner heeft. Voor gepensioneerden wordt alleen een voorziening voor hetpartnerpensioen berekend, indien en zolang zij een partner hebben. Met betrekkingtot de voorziening van het partnerpensioen wordt verondersteld dat de man drie jaarouder is dan de vrouw.ArbeidsongeschiktheidVoor de arbeidsongeschikte deelnemers in het eerste of tweede ziektejaar wordt eenvoorziening gevormd voor het premievrijstellingsrisico. Deze voorziening is gelijkaan twee maal 0,4% van de premiegrondslag voor ouderdoms- en partnerpensioen.Omdat de wachttijd in de Wet Inkomen op Arbeid (wia) twee jaar is, worden er tweejaarpremies voorzien.Voor arbeidsongeschikte deelnemers voor wie de pensioenopbouw premievrij wordtvoortgezet, wordt voorzichtigheidshalve verondersteld dat zij niet zullen revalideren.Om die reden wordt de contante waarde van de in de toekomst te verwerven aansprakennu reeds als voorziening opgenomen.ToeslagenDe per 1 januari van het volgende jaar toegezegde toeslagen op de aanspraken zijnopgenomen in de voorziening pensioenverplichtingen.

58 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringDekking excassokostenTer dekking van excassokosten van ingegane pensioenen is in de voorzieningpensioenverplichtingen een opslag van 1,65% opgenomen.Risico’s en herverzekeringpmt draagt alle risico’s voor de basisregeling (ouderdoms-, partner- en vroegpensioen)voor eigen rekening. Het overlijdensrisico van het anw Pensioen is volledig herverzekerd.Tijdens de uitkeringsperiode worden alle risico’s gedragen door hetfonds. Tijdens de opbouwperiode liggen risico’s (waaronder het rendementsrisico)van pensioenbeleggen bij de deelnemer. Bij pensionering wordt het saldo omgezetin pensioenaanspraken, waarna alle risico’s worden gedragen door het fonds.Algemene reserveDe algemene reserve dient als ‘buffer’ ter dekking van algemene risico’s, zoals hetrisico van een toenemende levensverwachting van de deelnemers. Tevens dient dealgemene reserve als ‘buffer’ voor opvang van jaarlijkse schommelingen in de batenen lasten, vooral de beleggingsopbrengsten.Ultimo 2008 is de algemene reserve negatief. De buffer van eind 2007 was nietvoldoende om de grote effecten van de kredietcrisis, op de beleggingen en derentevoet ten behoeve van de verplichtingen, op te vangen. Aangezien de algemenereserve lager is dan het minimale vereiste vermogen van 4,3% van de voorzieningpensioenverplichtingen heeft pmt eind maart een herstelplan ingediend bijDe Nederlandsche Bank.Grondslagen voor de staat van baten en lastenAlgemeenDe baten en lasten worden toegerekend aan het verslagjaar waarop ze betrekkinghebben, tenzij anders vermeld. Alle bedragen in de staat van baten en lasten luidenin miljoenen euro’s.OmrekeningskoersenDe ontvangsten en uitgaven in de loop van het jaar worden omgerekend tegen dedagkoers. Valutaresultaten zijn verantwoord onder de beleggingsopbrengsten.PremiebijdragenAls premiebijdragen is vermeld het totaal van de in het verslagjaar gefactureerdepremies, rekening houdend met per balansdatum nog te factureren premies.BeleggingsopbrengstenOnder de beleggingsopbrengsten zijn opgenomen de directe en de indirecte beleggingsopbrengsten,onder aftrek van de kosten van vermogensbeheer. Tevens zijnopgenomen de koersresultaten op de beleggingen voor risico van deelnemers aanhet vrijwillige product Pensioenbeleggen. Deze beleggingsopbrengsten voor risicovan deelnemers zijn in de toelichting op de staat van baten en lasten apart vermeld.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 59Directe beleggingsopbrengstenAls directe beleggingsopbrengsten zijn verantwoord:• de aan het verslagjaar toe te rekenen interest, (netto)huren en dergelijke;• de in het verslagjaar gedeclareerde dividenden, inclusief stockdividend.Indirecte beleggingsopbrengstenAls indirecte beleggingsopbrengsten zijn verantwoord alle gerealiseerde enongerealiseerde resultaten.Kosten vermogensbeheerOnder de kosten van vermogensbeheer zijn opgenomen de aan beleggingsactiviteitentoe te rekenen kosten. Performance vergoedingen zijn verrekend met de indirectebeleggingsopbrengsten.Inkomende en uitgaande waardeoverdrachtenDe bij overdrachten van pensioenen bepaalde overdrachtwaarden zijn gebaseerd opde waardeoverdrachten wettelijke berekeningsgrondslagen. De waardeoverdrachtenworden toegerekend aan het verslagjaar waarin de bijbehorende pensioenaansprakenzijn verwerkt.UitkeringenDe uitkeringen pensioenen betreffen de opeisbare uitkeringen inzake het ouderdomspensioen,vervroegd ouderdomspensioen, partnerpensioen, vroegpensioen en deafkopen.Mutatie voorziening pensioenverplichtingenVoor de berekening van toegekende overgangsregelingen wordt een rekenrente vanvier pensioenverplichtingen procent gehanteerd. Ten aanzien van toeslagen enwijziging rentevoet geldt de marktrente ultimo verslagjaar. Voor alle overige mutatiesoortenvan de voorziening pensioenverplichtingen geldt dat de marktrente primoverslagjaar wordt gehanteerd.De omrekening van de waarde van de verplichtingen naar de marktwaarde ultimoverslagjaar wordt gerealiseerd via de post wijziging rentevoet.PensioenuitvoeringskostenVoor pensioenuitvoeringskosten die hun oorsprong in het verleden hebben, maarwaarvan de uitgaven pas in de toekomst zullen plaatsvinden, is een reserveringgetroffen.Grondslagen voor het kasstroomoverzichtHet kasstroomoverzicht is bepaald volgens de indirecte methode, waarbij onderscheidis gemaakt tussen kasstromen uit pensioen- en beleggingsactiviteiten.De aan- en verkopen uit hoofde van valutamanagement zijn in het kasstroomoverzichtafzonderlijk van de overige aan- en verkopen van beleggingen verantwoord.De geldmiddelen bestaan hierbij uit de posten liquide middelen en verplichtingenaan bancaire instellingen.

60 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringRisicoparagraafIn het bestuursverslag is ingegaan op de strategische en operationele risico’s enop het beleid ter beheersing van de risico’s. Onderstaand wordt meer kwantitatieveinformatie betreffende de risico’s weergegeven.SolvabiliteitsrisicoHet belangrijkste risico voor fonds en deelnemers betreft het solvabiliteitsrisico,ofwel het risico dat het fonds niet beschikt over voldoende vermogen ter dekking vande pensioenverplichtingen. Indien de solvabiliteit van pmt zich negatief ontwikkelt,bestaat het risico dat het fonds de premie moet verhogen en dat er geen ruimte is voor(volledige) toeslagverlening.Voldoende vermogen houdt niet alleen in dat het vermogen ten minste gelijk is aande verplichtingen. Er moet ook sprake zijn van een toereikende algemene reservevoor het opvangen van tegenvallers. Die tegenvallers kunnen te maken hebben metde ontwikkeling van de rente en de koersen op de financiële markten, maar ookmet actuariële zaken (zoals de levensverwachting van deelnemers) of de inflatie(bij oplopende inflatie nemen de kosten toe om de pensioenen waardevast te houden).Toezichthouder dnb heeft een standaardmethode vastgesteld om te toetsen of inhet fonds voldoende vermogen aanwezig is om beschermd te zijn tegen genoemderisico’s. In de standaardmethode wordt elk risico omgerekend naar een bepaaldevermogenseis. De combinatie van deze factoren geeft de vereiste solvabiliteit.Omdat de risico’s onderling gecorreleerd zijn sommige risico’s zullen zich simultaanmanifesteren terwijl andere risico’s dat nu juist niet doen vindt nog een aftrekvanwege diversificatie plaats.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 61Onderstaande tabel laat de uitkomsten zien van het dnb standaard risicomodelvoor pmt:Vereist eigen vermogenRisicofactor (x 1 miljoen euro) 2008 2007S1 Renterisico (inclusief inflatie)S2 Aandelen- en vastgoedrisicoS3 ValutarisicoS4 GrondstoffenrisicoS5 KredietrisicoS6 Verzekeringstechnisch risicoSubtotaal van alle risico’sDiversificatie-effectVereist eigen vermogenAanwezige algemene reserve2.3553.9997523902.1041.10310.703-4.5946.109-5.0643.6873.9515714193147339.675-2.9746.70110.057Saldo -11.173 3.356Op basis van het standaard risicomodel dient pmt ultimo 2008 een eigen vermogente hebben ter grootte van minimaal 18,4% van de voorziening pensioenverplichtingen.RenterisicoHet renterisico is het risico dat de waarden van vastrentende beleggingen en depensioenverplichtingen veranderen als gevolg van veranderingen in de marktrente.De rentegevoeligheid kan worden gemeten door middel van de duration. De durationis een maat voor de gewogen gemiddelde resterende looptijd van de kasstromen injaren.De vastrentende waarden hebben ultimo 2008 een duration van 6,5 jaar. Doormiddel van rentederivaten, als renteswaps en in 2008 vooral ook swaptions, meteen duration van 8,2 jaar is de duration van de vastrentende waarden verlengd van6,5 tot 15,0 jaar.Ultimo 2008 bedraagt de duration van de totale beleggingsportefeuille (exclusiefhoogrentende waarden) 2,3 jaar. De duration van de verplichtingen bedraagt18,4 jaar. Met inachtneming van de verhouding van de beleggingen ten op zichtevan de verplichtingen, is er sprake van een ‘duration mismatch’. Dit houdt in dat dewaarde van de verplichtingen gevoeliger is voor renteontwikkelingen dan de waardevan de beleggingen. Door middel van rentederivaten (renteswaps, swaptions) met intotaal een duration van 4,9 jaar is de duration van de beleggingen verlengd van 2,3 tot7,2 jaar. Hierdoor wordt het risico op een daling van de dekkingsgraad voortvloeienduit een rentedaling en stijging van de inflatie verkleind.

62 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringDuration balanspositiesBetreft (x 1 miljoen euro) 2008 2007Duration beleggingen exclusief rentederivatenDuration rentederivatenDuration beleggingen inclusief rentederivaten2,34,97,21,90,92,8Duration pensioenverplichtingen18,416,2Het verschil in rentegevoeligheid tussen de beleggingen en de verplichtingen kan ookzichtbaar worden gemaakt door de invloed op de dekkingsgraad van een renteschokvan 100 basispunten (= één procentpunt):Gevoeligheid dekkingsgraad voor veranderingen in de marktrenteRenteschok1% dalingStand31-12-20081% stijgingDekkingsgraad 75,5% 84,7% 93,9%Aandelen- en vastgoedrisicoHet aandelen- en vastgoedrisico (marktrisico) is het risico dat de waarde van dezezakelijke waarden verandert als gevolg van veranderingen in de desbetreffendemarktprijzen. Het aandelenrisico wordt voornamelijk gemitigeerd door hetdiversificeren van de beleggingsportefeuille ofwel het spreiden van de beleggingenover sectoren en regio’s. De onderstaande tabel geeft weer de spreiding van deaandelenportefeuille van pmt naar regio’s:Regionale verdeling aandelenRegio (x 1 miljoen euro)Ultimo2008Ultimo2007Aandelen EuropaAandelen Noord AmerikaAandelen Verre OostenAandelen Emerging MarketsGlobal Tactical Asset Allocation (gtaa)1.3982.0157741.2104344.6153.5431.3042.444523Totaal 5.831 12.429

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 63De vastgoedbeleggingen van pmt zijn deels direct en deels indirect. Het betreft voor44% directe beleggingen in Nederland. Deze beleggingen in Nederland zijn vervolgensverspreid over verschillende soorten vastgoedbeleggingen. Uit de onderstaande tabelblijkt de spreiding van de vastgoedportefeuille naar binnen- en buitenland:Verdeling vastgoed naar binnen- en buitenlandBinnen-/buitenland (x 1 miljoen euro)Direct/indirectUltimo2008Ultimo2007BinnenlandBuitenlandBuitenlanddirectdirectindirect1.6691.4206851.6021.4901.205Totaal 3.774 4.297Het percentage zakelijke waarden in de beleggingsportefeuille van pmt ultimo 2008is circa 47% (ultimo 2007: 61%). Een waardevermindering van de zakelijke waardenmet tien procent houdt in dat het vermogen ten opzichte van ultimo jaar met circa vijfprocent daalt. In 2008 is de waarde van de zakelijke waarden fors verminderd met6.630 miljoen euro, wat 19% van het vermogen primo 2008 betreft.ValutarisicoHet valutarisico betreft het risico dat de waarde van de beleggingen en deverplichtingen vermindert als gevolg van veranderingen van vreemde valutakoersen.Aangezien de pensioenverplichtingen van pmt in euro luiden en een aanzienlijk deelvan de beleggingsportefeuille in vreemde valuta, loopt pmt valutarisico. De voor pmtbelangrijkste valuta zijn de Amerikaanse Dollar en het Britse Pond. Het strategischbeleid van pmt is om valutaposities in de Amerikaanse Dollar en het Britse Pondvolledig af te dekken. Bovendien wordt voor de Europese aandelen een implicieteus Dollar exposure van 25% verondersteld. Ook deze werd afgedekt.

64 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringDe afdekking van valutaposities bij pmt blijkt uit de volgende tabel:Valutaderivaten naar valutaUltimo 2008 Ultimo 2007Valutacontracten(x 1 miljoen euro)reëlewaardecontractomvangcontractomvangreëlewaardeVerkopen Amerikaanse dollar (usd)Verkopen Britse Pond (gbp)Verkopen Singaporese Dollar (sgd)Verkopen Japanse Yen (jpy)Verkopen Chileense Peso (clp)Verkopen Noorse Kroon (nok)Verkopen Koreaanse Won (krw)Verkopen Zwitserse Frank (chf)Verkopen Deense Kroon (dkk)Verkopen Zweedse Kroon (sek)9.1102.408757126149-1030-8076142-100800013.433-1.7137147-214-2015681.117218-20000000Totaal 11.706 -184 11.931 1.333GrondstoffenrisicoGrondstoffen ofwel commodities vormen een beleggingscategorie waarin veelal viaindexfutures en swaps wordt geïnvesteerd in energie (olie), metalen, edelmetalen enagroprodukten. De marktwaarde ultimo 2008 van de derivatenpositie in commoditiesbedraagt 0,8 miljard euro negatief. De onderliggende waarde van de beleggingen ingrondstoffen is 1,6 miljard euro ofwel circa vijf procent van de totale beleggingen.Het grondstoffenrisico betreft het risico op fluctuaties in grondstoffenprijzen.KredietrisicoKredietrisico is het risico van financiële verliezen voor pmt als gevolg van het feit dateen tegenpartij in gebreke blijft om aan haar verplichtingen te voldoen, bijvoorbeeldals gevolg van faillissement of betalingsonmacht. Dit kunnen verplichtingen zijn tothet betalen van rente, maar het kan ook om de terugbetaling van de uitgeleendebedragen zelf gaan. Voor pmt betreft het voornamelijk de beleggingen in obligatiesen leningen.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 65De samenstelling van de vastrentende waarden kan als volgt worden samengevat:Samenstelling vastrentende waardenSoort (x 1 miljoen euro)CreditspreadUltimo2008Ultimo2007Europese obligatiesInflation-linked obligatiesVastrentend-hoogrentend EuropaVastrentend-hoogrentend usaVastrentend-hoogrentend emerging marketsOnderhandse leningenDeposito’s2,4%1,0%22,4%18,0%7,5%8,2%0,0%6.7128713551.3562.089582.6039.30786401.3252.098731.080Totaal 14.044 14.747De Europese obligaties zijn uitgegeven door landen en het bedrijfsleven. Obligatieskunnen luiden in verschillende Europese valuta. De Inflation-linked obligaties luidenin euro’s en zijn uitgegeven door landen. De Vastrentend-hoogrentende portefeuillebestaat uit hoogrentende obligaties uitgegeven door het bedrijfleven. Het gaat hierom een markt van bedrijfsobligaties met een creditrating lager dan of gelijk aan bb.De samenstelling van de onderhandse leningen (inclusief lopende interest) kan alsvolgt worden samengevat:Samenstelling onderhandse leningenSoort (x 1 miljoen euro)Ultimo2008Ultimo2007Algemene bankenWoningcorporatiesHypotheekbanken en bouwfondsenLagere overheidOverige1814106102215121014Totaal 58 73Het kredietrisico wordt primair beperkt door te beleggen in bedrijven of staten meteen hoge kredietwaardigheid. In onderstaande tabel is de verdeling naar kredietwaardigheidweergegeven zoals deze door internationale rating agencies wordt toegekend.

66 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringHet betreft de portefeuille vastrentende waarden:Kredietwaardigheid portefeuille vastrentende waardenRating categorie 2008 2007aaaaaabbb

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 67Ultimo 2008 hanteert pmt de generatietafel die is afgeleid van de ag-generatietafelzoals gepubliceerd door het Actuarieel Genootschap. Deze tafels gelden voorde gehele Nederlandse bevolking. Uit onderzoek is gebleken dat deelnemers inde Metaal en Techniek een hogere levensverwachting hebben dan de gemiddeldeNederlander. Hiermee is rekening gehouden in de pmt-generatietafel.Omdat pensioenen veelal worden uitgekeerd vanaf de 65-jarige leeftijd is hetinteressant om de verwachte gemiddelde levensduur voor een 65-jarige nader tebekijken. Volgens de actuariële grondslagen van het fonds wordt een 65-jarige mangemiddeld 83,5 jaar oud (2007: 82,9 jaar) en een 65-jarige vrouw gemiddeld 85,6 jaar(2007: 85,9 jaar).

68 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringToelichting op de balans per 31 decemberActiva(1) Vastrentende waardenDe post vastrentende waarden bestaat uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Obligaties, leningen op schuldbekentenis enandere waardepapieren10.795 13.367Beleggingsinstellingen vastrentende waarden 646 300Deposito’s 2.603 1.080Waarde 31 december 14.044 14.747De balanswaarde van obligaties (en ander rentedragend waardepapier) per31 december bestaat voor 58 miljoen euro uit leningen op schuldbekentenis(2007: 73 miljoen euro). Aan het eind van 2008 zijn er geen inflatie dekkende contractenaanwezig (2007: 23 miljoen euro). Ultimo 2008 waren obligaties uitgeleend met eenbeurswaarde van 4.408 miljoen euro (2007: 2.539 miljoen euro). Voor het risico vanniet-teruglevering worden adequate zekerheden gevraagd en verkregen. Deze zekerhedenworden niet in de balans opgenomen.De totale waarde van vastrentende waarden is inclusief de lopende interest ultimo2008 ad 201 miljoen euro (2007: 242 miljoen euro).Obligaties, leningen op schuldbekentenis en andere waardepapierenHet verloop van de post Obligaties, leningen op schuldbekentenis en anderewaardepapieren is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 13.367 11.488Aankopen 7.577 12.954Verkopen en ontvangen aflossingen -8.052 -10.251Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -2.055 -846Overige mutaties -42 22Waarde 31 december 10.795 13.367

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 69Beleggingsinstellingen vastrentende waardenHet verloop van de post Beleggingsinstellingen vastrentende waarden is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 300 149Aankopen 539 153Verkopen en ontvangen aflossingen -44 -Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -149 -2Waarde 31 december 646 300Deposito’sDe deposito’s die ultimo verslagjaar zijn uitgezet hebben allemaal een looptijd vankorter dan één jaar en kennen een hoge omloopsnelheid. Om die reden wordt hetverloop van de deposito’s niet nader gespecificeerd.(2) AandelenDe post aandelen bestaat uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Beursgenoteerde aandelen 3.187 11.700Beleggingsinstellingen aandelen 2.644 729Waarde 31 december 5.831 12.429Ultimo 2008 waren aandelen uitgeleend met een beurswaarde van 183 miljoen euro(2007: 1.377 miljoen euro). Voor het risico van niet terug levering worden adequatezekerheden gevraagd en verkregen. Deze zekerheden worden niet in de balansopgenomen. De waarde van aandelen is inclusief de ultimo 2008 nog te ontvangendividenden ad 2,4 miljoen euro (2007: 3 miljoen euro).Onder de aandelen is opgenomen het 83% belang in Mn Services n.v. gevestigdte Rijswijk.Beursgenoteerde aandelenHet verloop van de post Beursgenoteerde aandelen is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 11.700 12.227Reclassificatie per 1 januari -3.318 -Waarde 1 januari na reclassificatie 8.382 12.227Aankopen 2.271 3.668Verkopen -3.628 -4.407Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -3.838 214Overige mutaties - -2Waarde 31 december 3.187 11.700

70 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringBeleggingsinstellingen aandelenHet verloop van de post Beleggingsinstellingen aandelen is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 729 456Reclassificatie per 1 januari 3.318 -Waarde 1 januari na reclassificatie 4.047 456Aankopen 6.309 551Verkopen -6.318 -200Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -1.394 -78Waarde 31 december 2.644 729Binnen de beleggingscategorie aandelen heeft er per 1 januari 2008 een reclassificatie plaatsgevonden van 3.318 miljoen euro van beursgenoteerdeaandelen naar beleggingsinstellingen aandelen. Dit betreft de waarde van twee beleggingsfondsen die in de jaarrekening 2007(incorrect) als beursgenoteerde aandelen stonden geclassificeerd.(3) VastgoedbeleggingenOnder vastgoedbeleggingen zijn per 31 december begrepen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Directe vastgoedbeleggingen 3.089 3.092Indirecte vastgoedbeleggingen 685 1.205Waarde 31 december 3.774 4.297Directe vastgoedbeleggingenHet verloop van de directe beleggingen in vastgoed is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 3.092 2.560Investeringen en aankopen 580 440Verkopen -190 -204Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -393 296Waarde 31 december 3.089 3.092

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 71Indirecte vastgoedbeleggingenHet verloop van de indirecte beleggingen in vastgoed is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 1.205 1.515Aankopen 320 299Verkopen -296 -258Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -543 -351Waarde 31 december 685 1.205De waarde van indirecte vastgoedbeleggingen is inclusief de ultimo 2008 nogte ontvangen dividenden ad 1 miljoen euro (2007: 2 miljoen euro).(4) Alternatieve beleggingenOnder de alternatieve beleggingen zijn per 31 december begrepen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Private equity 1.686 1.615Hedge funds 1.309 1.382Waarde 31 december 2.995 2.997Private equityHet verloop van de post Private equity is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 1.615 1.289Investeringen 545 561Verkopen -160 -545Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -314 310Waarde 31 december 1.686 1.615Hedge fundsHet verloop van de post Hedge funds is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 1.382 969Investeringen 278 541Verkopen -203 -140Waarderingsverschillen en verkoopresultaten -148 12Waarde 31 december 1.309 1.382

72 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaring(5) DerivatenDe door middel van derivaten verkregen posities zijn in de balans gesplitst weergegeven.De positieve posities uit hoofde van derivatencontracten zijn opgenomenonder de post Derivaten (als onderdeel van de Beleggingen). De negatieve positieszijn opgenomen onder de post Verplichtingen uit hoofde van beleggingen.Per 31 december betreft het de volgende posities:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Derivaten (5) 2.283 1.836Verplichtingen inzake derivaten (13) -1.785 -356Saldo positie in derivaten 498 1.480Het verloop van de per saldo posities in derivaten is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Waarde 1 januari 1.480 423Aankopen 34.328 19.432Verkopen -35.829 -19.740Waarderingsverschillen en verkoopresultaten 513 1.385Overige mutaties 6 -20Waarde 31 december 498 1.480De getoonde aan- en verkopen inzake derivaten bestaan vrijwel geheel uit transactiesin verband met de portefeuillebrede afdekking van de Amerikaanse Dollar en hetBritse Pond. Per saldo bedragen de totale aan- en verkooptransacties inzake derivatenin 2008 1.501 miljoen euro negatief (2007: 308 miljoen euro negatief).Voor de uitvoering van het beleggingsbeleid maakt pmt gebruik van financiëlederivaten. Derivaten worden in beginsel defensief gebruikt om risico’s af te dekken,maar in toenemende mate worden afgeleide instrumenten ingezet ten behoeve vande asset allocatie en het snel en flexibel (tijdelijk) kunnen inspelen op veranderendemarktomstandigheden.Voor wat betreft de risicoafdekking worden derivaten specifiek ingezet ten behoevevan afdekking van het renterisico (rente swaps en swaptions) en afdekking van hetvalutarisico (valutatermijncontracten). De omvang waarin deze instrumenten zijningezet blijkt uit de navolgende tabel.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 73De met betrekking tot de beleggingsportefeuille door middel van derivaten verkregenposities op balansdatum zijn als volgt te specificeren naar onderliggende waarde:(x 1 miljoen euro) Ultimo 2008 Ultimo 2007Beleggingscategorie en soort instrumentNominalewaarde 1Marktwaarde2Nominalewaarde 1Marktwaarde2Vastrentende waardenRenteswapsSwaptionsFuture BondsCredit default swaps3.89513.0002.2887541181.34235263.66013.000--329-19570-2Aandelen (excl. indirect vastgoed)FuturesContract for differences69--31---501-1Alternatieve beleggingenIndex futures (commodities)1.579-8081.418269ValutaValutatermijncontracten11.706-18411.9311.333Totaal derivaten (per saldo) 498 1.4801 De nominale waarde geeft het absolute bedrag aan waarover het contract is afgesloten.2 De actuele waarde is de waarde als het contract ultimo jaar zou worden verkocht of teruggedraaid.(6) Totaal beleggingenDe totale beleggingen bestaan uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Beleggingen voor risico pensioenfonds 28.884 36.240Beleggingen voor risico deelnemers 43 66Totaal 28.927 36.306De beleggingen voor risico van deelnemers bestaat volledig uit het product pensioenbeleggen.Het betreft 0,2% van de totale beleggingen.PensioenbeleggenIn de totale beleggingen van 28.927 miljoen euro zijn begrepen beleggingen voorrisico van de deelnemers aan het vrijwillige product Pensioenbeleggen voor eenbedrag van 43 miljoen euro (2007: 66 miljoen euro). Ultimo 2008 betreft het volledigde beleggingen in een individuele leeftijdsafhankelijke mix van aandelen- enobligatiefondsen. Het aandelenfonds heeft eind 2008 een omvang van 16 miljoeneuro en het obligatiefonds 27 miljoen euro.

74 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringRelatie jaarrekening en beleggingsbeleidDe beleggingscategorieën zoals opgenomen in de jaarrekening wijken af van decategorieën zoals die worden gehanteerd in het beleggingsbeleid van pmt. In dejaarrekening worden de beleggingen gepresenteerd naar de aard van de financiëleinstrumenten. In de kerncijfers en het bestuursverslag worden de beleggingscategorieëngepresenteerd conform de wijze waarop het (strategisch) beleggingsbeleidwordt vormgegeven. Het betreft vooral de toerekening van de derivaten en de liquidemiddelen. In het strategisch beleggingsbeleid is e en nulweging toegekend aande liquide middelen. Uiteraard heeft het fonds wel altijd de beschikking over eenbepaalde positie in liquide middelen. Voor het beleggingsbeleid worden deze liquideposities toegewezen aan de beleggingscategorieën waar wel een strategische wegingaan is toegekend. In de jaarrekening staan de liquide middelen als een aparte post (9)verantwoord, buiten de beleggingen. Uit het volgende overzicht blijkt de aansluitingtussen de jaarrekening enerzijds en het beleggingsbeleid anderzijds.(x 1 miljoen euro) Jaarrekening BeleggingsbeleidTotaalVastrentendewaardenAandelenVastgoedbeleggingenAlternatievebeleggingenVastrentende waardenAandelenVastgoedbeleggingenAlternatieve beleggingenDerivatenVorderingen*Verplichtingen*Liquide middelen14.0445.8313.7742.9952.2831.912-2.96221912.272434111273.1081.766-3.005300435.3587-7404-835-83-193.756--19623211611.72920-2.868-1.369119667-59Totaal 28.096 15.013 5.234 3.874 3.975Portefeuillesamenstelling ultimo 2008Portefeuillesamenstelling ultimo 200753,4%38,8%18,6%34,5%13,8%13,4%14,2%13,3%* Vorderingen respectievelijk verplichtingen uit hoofde van beleggingen. De verplichtingen zijn inclusief negatieve posities uit hoofdevan derivatencontracten ad 1.785 miljoen euro.(7) Vorderingen uit hoofde van beleggingenOnder de post vorderingen uit hoofde van beleggingen zijn per 31 decemberopgenomen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Kortlopende vorderingen 1.127 175Verplichtingen inzake Credit Support Annexen 785 15Totaal 1.912 190

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 75(8) Overige vorderingen en overlopende activaOnder de post overige vorderingen en overlopende activa zijn per 31 decemberbegrepen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Langlopende vorderingen 10 11Te vorderen premiebijdragen op werkgevers 41 76Overige overlopende activa 3 142Totaal 54 229Langlopende vorderingenEr is één langlopende annuïtaire vordering ad 10 miljoen euro (2007: 11 miljoen euro)inzake de afkoop van een herverzekeringsovereenkomst. De oorspronkelijke looptijdis 23 jaar en de resterende looptijd 10 jaar. De annuïteit is bepaald op basis van eenrekenrente van vier procent.Te vorderen premiebijdragen op werkgeversDe samenstelling per 31 december is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Te vorderen van werkgevers ultimo jaar 51 84Af: Voorziening voor oninbare vorderingen -10 -8Bedrag van de vorderingen nà aftrek van devoorziening 41 76Het verloop van de voorziening voor oninbare vorderingen is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Voorziening 1 januari 8 10Mutatie vanwege oninbaarheid -6 -4Mutatie via resultaat 8 2Voorziening 31 december 10 8De te vorderen premies en de toevoeging aan de voorziening voor oninbare premievorderingenzijn exclusief de heffingen waarvan de werkgever de verplichtstellingbetwist ad 70 miljoen euro (2007: 62 miljoen euro).

76 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringOverige overlopende activaPer 31 december bestaan de overige overlopende activa uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Nog te ontvangen inzake waardeoverdrachten 1 138Nog te verrekenen premieontvangsten metMn ServicesDiverse vorderingen en overlopende activa1 11 3Totaal 3 142(9) Liquide middelenDe liquide middelen ad 219 miljoen euro betreffen posities in rekening-courant bijbancaire instellingen. De schulden in rekening-courant aan bancaire instellingen zijnverantwoord onder de verplichtingen uit hoofde van beleggingen.Passiva(10) Algemene reserveHet verloop van de algemene reserve is als volgt:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Beginstand 10.057 6.976Saldo van baten en lasten -15.121 3.081Totaal -5.064 10.057pmt verantwoordt ongerealiseerde waardestijgingen van niet beursgenoteerdefinanciële instrumenten (vooral vastgoedbeleggingen, private equity, hedgefondsenen derivaten) als beleggingsopbrengsten. Gezien het lange termijnkarakter van debeleggingen in deze instrumenten houdt pmt hiervoor geen aparte herwaarderingsreserveaan.Op basis van de Pensioenwet is het minimaal vereiste vermogen voor pmt 4,3% vande voorziening pensioenverplichtingen, zijnde 1.426 miljoen euro ultimo 2008.Het vereiste vermogen inclusief solvabiliteitsbuffer ultimo 2008 bedraagt (afgerond)18,4% van de voorziening pensioenverplichtingen, zijnde 6.109 miljoen euro (2007:27,2%). De algemene reserve ultimo 2008 bedraagt 5.064 miljoen euro negatief, zodathet aanwezige vermogen lager is dan het vereiste vermogen. Daardoor is er zowelsprake van een dekkingstekort als een reservetekort.Bij een dekkingstekort ligt de waarde van het pensioenvermogen onder de waardevan de toekomstige pensioenverplichtingen inclusief een minimaal vereist vermogen.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 77Bij een reservetekort is er te weinig eigen vermogen om toekomstige tegenvallers opte vangen. pmt heeft de toezichthouder dnb gemeld dat eind september 2008 sprakewas van een reservetekort en eind oktober 2008 van een dekkingstekort. Op 31 maart2009 heeft pmt een herstelplan bij de toezichthouder ingediend. Dit plan leidt,uitgaande van de in deze jaarrekening opgenomen pensioenverplichtingen, naarverwachting tot herstel uit de situatie van dekkingstekort binnen vijf jaar en hersteluit de situatie van reservetekort binnen maximaal vijftien jaar. Het bestuur van pmtheeft het plan op 31 maart 2009 vastgesteld, na raadpleging van de deelnemersraad.Het advies van de deelnemersraad was positief. Het bestuur volgt de ontwikkelingvan de dekkingsgraad nauwlettend en zal zich beraden op aanvullende maatregelenindien tussentijds blijkt dat de financiële ontwikkeling zodanig is dat het vereisteherstel niet tijdig meer kan worden gerealiseerd. Rond 1 juli 2009 verwacht hetbestuur de reactie van dnb op het ingediende herstelplan.Het toeslagbeleid en het premiebeleid zullen worden ingezet om het herstel terealiseren. In de situatie van dekkingstekort zal het pensioenfonds in principegeen toeslagen verlenen. De premie zal jaarlijks stijgen met 1% van de salarissomtot het maximum van 18% (zoals vastgesteld in het beleidskader).(11) Voorziening pensioenverplichtingenDe voorziening pensioenverplichtingen is in 2008 toegenomen met 8.512 miljoen euro(2007: 72 miljoen euro). De samenstelling en de ontwikkeling van de voorziening isals volgt nader toe te lichten.Voorziening pensioenverplichtingen per groep van deelnemersDe voorziening pensioenverplichtingen kan als volgt worden gespecificeerd naargroep van deelnemers:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Werknemers 15.611 10.408Arbeidsongeschikten 382 338Pensioenbeleggen 43 66Actieve deelnemers 16.036 10.812Pensioengerechtigden 11.776 10.177Slapers 5.340 3.651Totaal 33.152 24.640Per 31 december 2008 is de voorziening pensioenverplichtingen berekend uitgaandevan de door DNB gepubliceerde rentetermijnstructuur. De daarvan afgeleide marktrentebedraagt ultimo 2008 3,51% (2007: 4,85%).De voorziening pensioenverplichtingen bestaat voor 43 miljoen euro uit het productpensioenbeleggen. Dit product wordt voor risico van de deelnemers gevoerd.Het betreft 0,1% van de totaal verantwoorde voorziening pensioenverplichtingen.

78 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringOntwikkeling van de voorziening pensioenverplichtingenDe ontwikkeling van de voorziening pensioenverplichtingen in het verslagjaar kan alsvolgt worden gespecificeerd:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Stand 1 januari 24.640 24.568Pensioenopbouw 830 918Toeslagen per 01/01/2009 resp. 01/01/2008 24 614Toekenning overgangsregelingen 420 420Rentetoevoeging 1.176 1.056Onttrekking voor uitkeringen -1.127 -1.059Wijziging marktrente 6.462 -2.399Schattingswijziging 665 -Wijziging uit hoofde van waardeoverdrachten 105 601Overige mutaties -43 -79Mutatie van de voorziening 8.512 72Voorziening 31 december 33.152 24.640De verwachte toekenning van de overgangsregelingen vervroegd ouderdomspensioenaan deelnemers die hier in 2009 gebruik van kunnen maken (in totaal: 410 miljoeneuro), wordt volledig gefinancierd uit de premie die voor dit doel in 2009 wordtgeheven.(12) PensioenvermogenUltimo 2008 bedraagt het pensioenvermogen 28.088 miljoen euro (2007: 34.697miljoen euro). Op basis van het pensioenvermogen en de voorziening pensioenverplichtingenkan de dekkingsgraad als volgt worden berekend:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Pensioenvermogen 28.088 34.697Voorziening pensioenverplichtingen 33.152 24.640Dekkingsgraad 84,7% 140,8%

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 79(13) Verplichtingen uit hoofde van beleggingenOnder de post verplichtingen uit hoofde van beleggingen zijn per 31 decemberopgenomen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Verplichtingen inzake Credit Support Annexen 1.058 1.424Verplichtingen inzake derivaten 1.785 356Kortlopende schulden 54 58Bancaire instellingen 65 166Totaal 2.962 2.004(14) Overige schulden en overlopende passivaOnder de post overige schulden en overlopende passiva zijn per 31 decemberopgenomen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Verschuldigde loonheffing 26 24Te betalen aan externe vermogensbeheerders 18 4Af te rekenen uit hoofde van herverzekering 7 7Af te rekenen met Mn Services 2 21Nog toe te kennen rechten inzakewaardeoverdrachten2 11Diverse schulden en overlopende passiva 7 -Totaal 62 67

80 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringToelichting op de staat van baten en lastenBaten(15) PremiebijdragenVoor de vaststelling van de verschuldigde premie gelden twee premiepercentages,afhankelijk van de hoogte van het pensioengevend salaris. In 2008 is over hetpensioengevend jaarsalaris tot het grensbedrag van 70.809 euro (2007: 70.108 euro)minus de franchise ad 14.520 euro (2007: 14.224 euro) 25,2% premie geheven(2007: 26,0%). Voor het deel van het pensioengevende jaarsalaris boven hetgrensbedrag van 70.809 euro was dat 16,7%.Premies die zijn gefactureerd aan werkgevers die de verplichte aansluiting bij pmtbetwisten, zijn niet opgenomen in de post premiebijdragen.De inleg ten behoeve van het product Pensioenbeleggen ad 4 miljoen euro(2007: 4 miljoen euro) is tevens onder de premiebijdragen verantwoord.Kostendekkende premiepmt hanteert in haar beleid een gedempte premie, dat wil zeggen dat voor de bepalingvan de kostendekkende premie wordt uitgegaan van een gemiddeld voor de komendejaren verwachte marktrente. Deze rente is gesteld op vijf procent voor de regulierepensioenaanspraken en vier procent voor de kosten van de overgangsregelingen.In 2009 zal dit percentage voor de reguliere aanspraken worden gewijzigd in 4,5%.De kostendekkende premie voor 2008 kan achteraf als volgt worden becijferd:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Op basis van demarktrenteOp basis van demarktrentefeitelijk gedempt feitelijk gedemptTotale lasten pensioenopbouwKostenopslagSolvabiliteitsopslag1.237323371.211323291.356433651.20643324Totaal 1.606 1.572 1.764 1.573De premie op basis van de feitelijke marktrente is bepaald op basis van de grondslagenen de rentetermijnstructuur primo 2008. De gedempte kostendekkende premie gaat uitvan de grondslagen primo 2008 met een rekenrente van vijf procent voor de regulierepensioenaanspraken en vier procent voor de toegekende overgangsregelingen.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 81In de totale lasten pensioenopbouw zijn opgenomen de jaarinkoop, kosten overgangsregelingenen de risicopremies. De solvabiliteitsopslag zorgt ervoor dat door de inkoopvan nieuwe aanspraken de dekkingsgraad niet verwatert, maar op het benodigde peilblijft. Deze solvabiliteitsopslag hangt af van het vereiste vermogen en bedraagt voorpmt primo 2008 27,2%.De betaalde premie 2008 bedraagt 1.616 miljoen euro. Deze premie is exclusief depremie ten behoeve van het vrijwillige product anw Pensioen ad 24 miljoen euro enexclusief de premie voor pensioenbeleggen ad 4 miljoen euro. Dit is iets hoger dan dekostendekkende premie 2008 op basis van de gedempte marktrente ad 1.572 miljoeneuro.(16) BeleggingsopbrengstenDe beleggingsopbrengsten bestaan uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Beleggingsresultaat risico pensioenfonds -7.258 1.911Beleggingsresultaat risico deelnemers -19 -Totaal -7.277 1.911Beleggingsresultaat risico pensioenfondsDe beleggingsopbrengsten (op de fondsportefeuille) kunnen als volgt wordengespecificeerd:(x 1 miljoen euro) 2008 2007BeleggingscategorieDirectresultaatKostenIndirectresultaatTotaalresultaatDirectresultaatKostenIndirectresultaatTotaalresultaatVastrentendewaarden729-2.168-14-1.453616-839-14-237Aandelen224-5.197-21-4.994251172-29394Directevastgoedbeleggingen112-387-6-281129305-8426Indirectevastgoedbeleggingen43-542-1-50048-352-2-306Alternatievebeleggingen--456-6-462-1330-7322Derivaten-48480-432-241.336-1.312Totaal 1.060 -8.270 -48 -7.258 1.019 952 -60 1.911

82 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringpmt past een portefeuillebrede valuta-afdekking van de Amerikaanse dollar ende Britse pond toe. De bijbehorende resultaten en het resultaat op andere valutaafdekkingenen andere derivaten zijn verantwoord onder de categorie ‘Derivaten’.Dit geldt voor alle derivaten (ook als de positie negatief is).Relatie jaarrekening en beleggingsbeleidIn de jaarrekening zijn de beleggingen gerubriceerd naar de aard van de financiëleinstrumenten. De beleggingsresultaten worden op overeenkomstige manier verantwoord.In de kerncijfers en het bestuursverslag worden de beleggingscategorieënen de resultaten daarop gepresenteerd conform de wijze waarop het (strategisch)beleggingsbeleid wordt vormgegeven. Uit het volgende overzicht blijkt de aansluitingtussen de jaarrekening enerzijds en het beleggingsbeleid anderzijds.(x 1 miljoen euro) Jaarrekening BeleggingsbeleidTotaalVastrentendewaardenAandelenVastgoedbeleggingenAlternatievebeleggingenVastrentende waardenAandelenDirectVastgoedbeleggingenIndirectVastgoedbeleggingenAlternatieve beleggingenDerivaten-1.453-4.994-281-500-462432-1.140----5203-4.886--174-190--28-281-327-71-316-80-1-462-349Totaal -7.258 -620 4.867 -565 -1.206Rendement 2008Rendement 2007-20,7%5,9%-7,1%-0,3%-43,1%8,7%-15,6%6,3%-26,6%25,3%Beleggingsresultaat risico deelnemersHet koersresultaat voor risico van deelnemers betreft volledig het product Pensioenbeleggen.Het negatieve resultaat van 19,0 miljoen euro (2007: 0,5 miljoen euro)betreft de resultaten die zijn behaald op het aandelenfonds (-51,8% rendement) enhet obligatiefonds (-2,5%) waarin wordt belegd voor deelnemers die sparen via deindividuele leeftijdsafhankelijke mix van aandelen en obligaties. Het per deelnemerdaadwerkelijk gerealiseerde rendement is hierbij afhankelijk van de persoonlijke mixwaarin wordt belegd.(17) Inkomende waardeoverdrachtenDe post inkomende waardeoverdrachten is in 2008 316 miljoen euro.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 83(18) Overige batenDe post overige baten bestaat uit:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Interest 15 45Claims herverzekering anw pensioen 11 10Opgelegde boete 7 5Overige 1 -Totaal 34 60Onder de interest is verantwoord de rente inzake inkomende waardeoverdrachtenen de rente die is ontvangen van werkgevers in verband met de premieheffing.Lasten(19) UitkeringenDe post uitkeringen is als volgt opgebouwd:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Ouderdomspensioen 472 404Vroegpensioen 278 351Vervroegd ouderdomspensioen 200 146Partnerpensioen 145 138Wezenpensioen 3 3anw Pensioen 9 8Subtotaal uitkeringen 1.107 1.050Afkoopsommen 18 15Totaal 1.125 1.065(20) Mutatie voorziening pensioenverplichtingenIn 2008 is de voorziening pensioenverplichtingen met 8.512 miljoen euro toegenomen(2007: 72 miljoen euro). Twee onderdelen van de mutatie van de voorziening kunnenals volgt worden toegelicht. Het gaat hierbij om de omrekening van de rentetermijnstructuurprimo verslagjaar naar de rentetermijnstructuur ultimo verslagjaar. Voor watbetreft 2008 betreft het de omrekening van een benaderde rekenrente van 4,85% naar3,51% ad 6.462 miljoen euro (lasten). In 2007 is dat de omrekening van 4,26% naar4,85% ad 2.399 miljoen euro (baten).

84 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringDe voorziening is ultimo jaar verhoogd met de toeslagen die primo het volgendeverslagjaar zijn toegekend. De toeslagen worden toegepast indien en voor zover demiddelen van het fonds dit naar het oordeel van het bestuur toelaten. Jaarlijks neemthet bestuur hieromtrent een besluit. Gezien de financiële positie van pmt zijn depensioenen van pensioengerechtigden, actieven en slapers ultimo 2008 niet verhoogdmet de prijsinflatie dan wel de looninflatie. De pensioenen van premievrijgestelden(in verband met arbeidsongeschiktheid) zijn wel verhoogd. Deze verhoging per1 januari 2009 wordt vastgesteld door de toekomstige pensioenaanspraken opnieuwte berekenen met de franchise 2009 en de loonstijging van 3,5%. De loonstijgingis conform de stijging cao-lonen per 1 april 2008. De totale verhoging bedraagt20 miljoen euro. Daarnaast is er in 2008 een effect op de voorziening van toeslagendie tot en met 1 januari 2008 zijn verleend (4 miljoen euro). In totaal leidt dit tot eenverhoging van de voorziening pensioenverplichtingen ultimo 2008 met 24 miljoeneuro (2007: 614 miljoen euro).(21) PensioenuitvoeringskostenDe kosten van de pensioenuitvoering ad 53 miljoen euro (2007: 51 miljoen euro)zijn exclusief de beleggingskosten. De uitvoering van het vermogensbeheer en depensioenregeling is net als voorgaande jaren uitbesteed. Het fonds heeft een eigenbezetting van 23 werknemers (2007: 20).Onder de kosten zijn opgenomen de bezoldiging van bestuurders ad 200.748 euro(2007: 114.250 euro) en de personeelskosten ad 2.046.804 euro (2007: 1.921.496 euro).De stijging van de personeelskosten houdt direct verband met uitbreiding van debezetting. Tevens zijn onder de kosten opgenomen de vergoeding ad 95.800 euro(2007: 100.000 euro) die de externe accountant in rekening heeft gebracht. Het betreftvolledig honoraria voor werkzaamheden inzake de controle van de jaarrekening.(22) Overige lastenOnder de overige lasten zijn opgenomen:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Herverzekeringspremie anw pensioen 18 17Mutatie van de voorziening voor oninbarevorderingen8 2Overige 4 4Totaal 30 23

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 85Actuariële analyseDe actuariële resultaten over het verslagjaar kunnen als volgt worden gespecificeerd:(x 1 miljoen euro) 2008 2007Premies ten behoeve van pensioenopbouw 1.597 1.517Pensioenopbouw -830 -918Toekenning overgangsregelingen -420 -420Resultaat op premie 347 179Beleggingsopbrengsten -7.277 1.911Rentetoevoeging -1.176 -1.056Toeslagen per 01/01/2009 resp. 01/01/2008 -24 -614Resultaat op beleggingen -8.477 241Resultaat op sterfte en gezinssamenstelling 8 -4Resultaat op arbeidsongeschiktheid 49 43Resultaat op kosten 6 14Werkelijke uitkeringen -1.125 -1.065Onttrekking voor uitkeringen 1.127 1.059Resultaat op uitkeringen 2 -6Resultaat op waardeoverdrachten 102 160Wijziging marktrente -6.462 2.399Schattingswijziging -665 -Overige resultaten -31 55Saldo van baten en lasten -15.121 3.081pmt heeft per 1 januari 2009 geen toeslagen verleend. In de actuariële analyse staatechter wel een bedrag van 24 miljoen euro opgenomen als resultaat 2008 vanwegetoeslagen. Dit betreft voor 20 miljoen euro de verhoging van de pensioenen van premievrijgestelden(in verband met arbeidsongeschiktheid). Daarnaast is er in 2008 eenresultaateffect van 4 miljoen euro door toeslagen die tot en met 1 januari 2008 zijnverleend. Zie ook de toelichting op de mutatie voorziening pensioenverplichtingen (20).

86 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringNiet in de balans opgenomen verplichtingenUltimo 2008 bedroegen de niet in de balans opgenomen beleggingsverplichtingeninzake alternatieve beleggingen 1.206 miljoen euro (2007: 1.215 miljoen euro).Deze verplichtingen zijn maximale bedragen die op basis van afgesloten contractenkunnen worden gevraagd te storten. De uiteindelijk hieruit voortvloeiende beleggingenzijn onzeker voor wat betreft werkelijke omvang en moment van opvragen.Voor 2009 geldt dat ten aanzien van de normportefeuille rekening is gehouden metde verwachte opvragingen in 2009. Daarnaast staan ultimo 2008 voor 903 miljoeneuro aan toekomstige verplichtingen uit in verband met vastgoedbeleggingen(2007: 914 miljoen euro).De rechtspersoon maakt deel uit van een fiscale eenheid voor de omzetbelastingen is daarom hoofdelijk aansprakelijk voor de belastingschuld van de fiscale eenheidals geheel.Gebeurtenissen na balansdatumIn het eerste kwartaal van 2009 is de dekkingsgraad van pmt nog verder onder drukkomen te staan. In de eerste helft van het tweede kwartaal van 2009 tekent zicheen voorzichtig herstel af. De dekkingsgraad is in sterke mate afhankelijk van deontwikkelingen op het gebied van het rendement op de beleggingsportefeuille envan de ontwikkeling van de rente. Het bestuur is vooralsnog van mening dat deveronderstellingen gehanteerd voor het herstelplan niet hoeven te worden aangepast.Rijswijk, 2 juni 2009Het bestuurJ. Berghuis, voorzitter namens werknemersP.C. van der Linden, voorzitter namens werkgevers

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 87AccountantsverklaringAan het bestuur van de Stichting Pensioenfonds Metaal en TechniekWij hebben de jaarrekening 2008 van Stichting Pensioenfonds Metaal en Techniekte Rijswijk bestaande uit de balans per 31 december 2008 en de staat van baten enlasten over 2008 met de toelichting gecontroleerd.Verantwoordelijkheid van het bestuurHet bestuur van het pensioenfonds is verantwoordelijk voor het opmaken van dejaarrekening die het vermogen en het resultaat getrouw dient weer te geven, alsmedevoor het opstellen van het bestuursverslag, beide in overeenstemming met Titel 9Boek 2 bw. Deze verantwoordelijkheid omvat onder meer: het ontwerpen, invoerenen in stand houden van een intern beheersingssysteem relevant voor het opmakenvan en getrouw weergeven in de jaarrekening van vermogen en resultaat, zodanigdat deze geen afwijkingen van materieel belang als gevolg van fraude of fouten bevat,het kiezen en toepassen van aanvaardbare grondslagen voor financiële verslaggevingen het maken van schattingen die onder de gegeven omstandigheden redelijk zijn.Verantwoordelijkheid van de accountantOnze verantwoordelijkheid is het geven van een oordeel over de jaarrekening opbasis van onze controle. Wij hebben onze controle verricht in overeenstemming metNederlands recht. Dienovereenkomstig zijn wij verplicht te voldoen aan de voor onsgeldende gedragsnormen en zijn wij gehouden onze controle zodanig te plannenen uit te voeren dat een redelijke mate van zekerheid wordt verkregen dat de jaarrekeninggeen afwijkingen van materieel belang bevat.Een controle omvat het uitvoeren van werkzaamheden ter verkrijging van controleinformatieover de bedragen en de toelichtingen in de jaarrekening. De keuze van deuit te voeren werkzaamheden is afhankelijk van de professionele oordeelsvorming vande accountant, waaronder begrepen zijn beoordeling van de risico’s van afwijkingenvan materieel belang als gevolg van fraude of fouten. In die beoordeling neemt deaccountant in aanmerking het voor het opmaken van en getrouw weergeven in dejaarrekening van vermogen en resultaat relevante interne beheersingssysteem,teneinde een verantwoorde keuze te kunnen maken van de controlewerkzaamhedendie onder de gegeven omstandigheden adequaat zijn maar die niet tot doel hebbeneen oordeel te geven over de effectiviteit van het interne beheersingssysteem vanhet pensioenfonds. Tevens omvat een controle onder meer een evaluatie van deaanvaardbaarheid van de toegepaste grondslagen voor financiële verslaggevingen van de redelijkheid van schattingen die het bestuur van het pensioenfondsheeft gemaakt, alsmede een evaluatie van het algehele beeld van de jaarrekening.Wij zijn van mening dat de door ons verkregen controle-informatie voldoendeen geschikt is als basis voor ons oordeel.

88 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringOordeelNaar ons oordeel geeft de jaarrekening een getrouw beeld van de grootte en desamenstelling van het vermogen van Stichting Pensioenfonds Metaal en Techniekper 31 december 2008 en van het resultaat over 2008 in overeenstemming metTitel 9 Boek 2 bw.Verklaring betreffende andere wettelijke voorschriften en/of voorschriftenvan regelgevende instantiesOp grond van de wettelijke verplichting ingevolge artikel 2:393 lid 5 onder f bwmelden wij dat het jaarverslag, voor zover wij dat kunnen beoordelen, verenigbaaris met de jaarrekening zoals vereist in artikel 2:391 lid 4 bw.Den Haag, 2 juni 2009Ernst & Young Accountants llpw.g. dr. N.G. de Jager ra

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 89Actuariële verklaringOpdrachtDoor Stichting Pensioenfonds Metaal en Techniek te Den Haag is aan MercerCertificering b.v. de opdracht verleend tot het afgeven van een actuariële verklaringals bedoeld in de Pensioenwet over het boekjaar 2008.GegevensDe gegevens waarop mijn onderzoek is gebaseerd, zijn verstrekt door en tot standgekomen onder de verantwoordelijkheid van het bestuur van het pensioenfonds.Voor de toetsing van de fondsmiddelen en voor de beoordeling van de vermogenspositieheb ik mij gebaseerd op de financiële gegevens die ten grondslag liggen aande jaarrekening.In overeenstemming met de richtlijn ‘Samenwerking tussen accountant en actuarister zake van de controle van verantwoordingen van verzekeringsinstellingen’ heeftde accountant van het pensioenfonds mij geïnformeerd over zijn bevindingen tenaanzien van de betrouwbaarheid en de volledigheid van de administratieve basisgegevensen de overige uitgangspunten die voor mijn oordeelsvorming van belang zijn.WerkzaamhedenTer uitvoering van de opdracht heb ik onderzocht of is voldaan aan de artikelen126 tot en met 140 van de Pensioenwet.De door het pensioenfonds verstrekte administratieve basisgegevens en debevindingen van de accountant ten aanzien hiervan zijn zodanig dat ik die gegevensals uitgangspunt voor mijn beoordelingswerkzaamheden heb aanvaardAls onderdeel van de werkzaamheden voor de opdracht:• heb ik ondermeer onderzocht of de technische voorzieningen, het minimaal vereisteigen vermogen en het vereist eigen vermogen toereikend zijn vastgesteld, en• heb ik mij een oordeel gevormd over de vermogenspositie van het pensioenfonds.Mijn onderzoek heb ik zodanig uitgevoerd, dat een redelijke mate van zekerheidwordt verkregen dat de resultaten geen onjuistheden van materieel belang bevatten.Ik heb mij een oordeel gevormd over de waarschijnlijkheid waarmee het pensioenfondsde tot balansdatum aangegane verplichtingen zal kunnen nakomen.De beschreven werkzaamheden en de uitvoering daarvan zijn in overeenstemmingmet de binnen het Actuarieel Genootschap geldende normen en gebruiken, en vormennaar mijn mening een deugdelijke grondslag voor mijn oordeel.OordeelMet inachtneming van het voorafgaande en het navolgende verklaar ik dat naarmijn overtuiging is voldaan aan de artikelen 126 tot en met 140 van de Pensioenwet.De technische voorzieningen zijn, overeenkomstig de beschreven berekeningregelsen uitgangspunten, toereikend vastgesteld. Het eigen vermogen van het pensioenfondsis op de balansdatum lager dan het wettelijk minimaal vereist eigen vermogen.

90 | Balans per 31 december | Staat van baten en lasten | Kasstroomoverzicht | Algemene toelichting | RisicoparagraafToelichting op de balans per 31 december | Toelichting op de staat van baten en lasten | Actuariële analyseNiet in de balans opgenomen verplichtingen | Accountantsverklaring | Actuariële verklaringHet eigen vermogen van het pensioenfonds is op de balansdatum lager dan hetwettelijk vereist eigen vermogen.Gemeten naar de wettelijke maatstaf is ten aanzien van de verplichtingen, aangegaantot balansdatum, sprake van een dekkingstekort.De vermogenspositie van Stichting Pensioenfonds Metaal en Techniek is naar mijnmening onvoldoende vanwege een dekkingstekort. Daarbij is bepalend de mate vanwaarschijnlijkheid dat het pensioenfonds zal kunnen voldoen aan de verplichtingen,aangegaan tot balansdatum, in aanmerking nemend het streven inzake toeslagen,zoals aan verzekerden meegedeeld en de in wet- en regelgeving opgenomen criteria.Het pensioenfonds heeft in verband met het dekkingstekort op 31 maart 2009 eenherstelplan bij De Nederlandsche Bank ingediend.Amstelveen, 2 juni 2009Drs. W. Brugman aagverbonden aan Mercer Certificering b.v.

Jaarverslag 2008 | Jaarrekening | 91

92 |

Jaarverslag 2008 | In gesprek met | 93→ In gesprek met Henk van de Graaf en Paul AmelsZorgDe deelnemersraad van pmt beleefdehet jaar 2008 als een wilde rit in eenachtbaan. Hoe kijken de leden vande raad aan tegen de maatregelendie het fonds moet nemen?Deelnemersraadleden Henk van de Graafen Paul Amels geven tekst en uitleg.Henk van de Graaf: “Om van zo dichtbijmee te maken hoe de financiële crisiszich ontwikkelde, was ongelooflijkinteressant. Maar 2008 was vooral eenjaar met zorgen. Ik heb echter geenmoment getwijfeld aan het Nederlandsepensioenstelsel. Voor ons pensioen is600 miljard euro bij elkaar gespaard.Daarmee kun je een flinke klap opvangen.Het stelsel is solide. Dat geldt zeker ookvoor pmt.De regels waaraan pensioenfondsen zichmoeten houden betekenen wel dat dedekkingsgraad krankzinnige uitslagenen heftige bewegingen laat zien. Dat ismoeilijk uit te leggen. In tijden als dezeis het behouden van draagvlak daaromniet eenvoudig, maar wel belangrijkerdan ooit.”Paul Amels: “Doordat we vertrouwenhebben in de lange termijn, hebben weniet wakker gelegen. Maar wat er in2008 gebeurde, is wrang. Deze crisisis ontstaan doordat mensen zich snelwilden verrijken en daardoor teveelrisico namen. De gewone man moetdaar nu voor bloeden.De werknemers en gepensioneerden inde Metaal & Techniek gaan dat nu ookvoelen. De problemen kwamen voor onsredelijk onverwacht. Begin 2008 zag heter nog goed uit: het fonds had stevigebuffers en de pensioenen konden extraworden verhoogd, om de gemisteindexatie van een aantal jaar geledenin te halen. In de tweede helft van 2008ging het echter snel de verkeerde kant op.We hebben als deelnemersraad ingestemdmet de maatregelen om de reserves vanpmt weer op peil te krijgen. Het kon nietanders, maar we zijn er niet gelukkigmee. Werknemers en gepensioneerdengaan er door de maatregelen in koopkrachtop achteruit. Gelukkig is deinflatie laag en wordt de aow-uitkeringwel verhoogd. Een kleine troost voor degepensioneerden.”Henk van de Graaf: “We moeten weloppassen dat de oudere werknemers inde Metaal & Techniek niet te hardgeraakt worden. Zij gaan nu net als allewerknemers meer premie betalen en hunpensioenopbouw groeit de komende jarenniet mee met de inflatie. Daar komt bij datde oudere werknemers nog maar weinigtijd hebben tot hun pensioen. Ze kunnendeze crisis daardoor minder makkelijkuitzitten in de hoop op betere tijden.”Paul Amels: “Het komt goed met pmt.Als de situatie op de financiële marktenrustiger wordt en de rente gaat weer naareen normaal niveau, dan zijn we al eenheel eind op weg met het herstel. Voor delange termijn is een negatieve stemmingdan ook niet nodig. We zijn bovendieneen jong fonds, met relatief veelwerkenden ten opzichte van het aantalgepensioneerden. Daardoor is onzeherstelkracht groot.”

94 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | Begrippenlijst

ProfielJaarverslag 2008 | Profiel | 95

96 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | Begrippenlijst

Jaarverslag 2008 | Profiel | 97Pensioenregeling in de Metaal en Techniekpmt biedt deelnemers in de bedrijfstak Metaal en Techniek een ouderdomspensioenen een partnerpensioen. Naast deze verplichte basisonderdelen, die gelden vooralle deelnemers, kent pmt een aantal vrijwillige onderdelen: Pensioenbeleggen,anw Pensioen en het herschikken van pensioen. Deelnemers kunnen met één of meervan deze onderdelen zelf de pensioendatum en de hoogte van het pensioeninkomenbepalen. Dit en meer staat omschreven in het pensioenreglement dat is ingegaan op1 januari 2006.Verplichte onderdelenOuderdomspensioenHet ouderdomspensioen gaat in op 65-jarige leeftijd en is gebaseerd op het gemiddeldverdiende salaris. De jaarlijkse opbouw van het ouderdomspensioen is afhankelijkvan de hoogte van het pensioengevend inkomen. Tot het zogeheten grensbedrag(2008: 70.809 euro) onder aftrek van een franchise (2008: 14.520 euro) is de jaarlijkseopbouw gelijk aan 2,236%. Voor het deel van het pensioengevend salaris boven hetgrensbedrag is de opbouw 1,75%. Voor de opbouw van het ouderdomspensioen geldtgeen maximumsalaris.PartnerpensioenIn geval van overlijden van de (gewezen) deelnemer bestaat doorgaans recht opeen partnerpensioen. De hoogte van het partnerpensioen hangt af van het momentwaarop de deelnemer overlijdt. Indien hij overlijdt vóór pensioeningang, is hetpartnerpensioen 50% van het ouderdomspensioen. Indien de deelnemer overlijdt nápensioeningang is het partnerpensioen in principe 70% van het ouderdomspensioenvanaf 65 jaar, tenzij een andere verdeling van het pensioen met de partner is overeengekomen.OvergangsbepalingenDe pensioenregeling kent een tweetal overgangsbepalingen. Dit zijn de compensatieregelingen de overbruggingsregeling.CompensatieregelingDeelnemers die op 1 januari 1999 ouder dan 25 jaar waren, kunnen geen volledigpensioen vanaf 62 jaar opbouwen, omdat tot die datum uitsluitend werd opgebouwdvoor een pensioen ingaande op 65 jaar. Om deze deelnemers toch een volledig

98 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | Begrippenlijstpensioen te kunnen bieden is de compensatieregeling in het leven geroepen.De compensatieregeling vult het opgebouwde pensioen aan tot de tussencao-partijen afgesproken niveaus.OverbruggingsregelingDe overbruggingsregeling zorgt ervoor dat oudere deelnemers al eerder dan op 62 jaarmet pensioen kunnen. Voor 2008 gold een uittreedleeftijd van 60 jaar en 9 maanden.In 10 jaar loopt de uittreedleeftijd op naar 62 jaar.Voor zowel de compensatieregeling als de overbruggingsregeling geldt dat hier slechtsaanspraak op kan worden gemaakt indien:• een deelnemer voldoet aan de voorwaarden zoals deze in het reglement zijnbeschreven;• voor zover de middelen van het fonds dit naar het oordeel van het bestuur toelaten.Vrijwillige elementenPensioenbeleggenMet Pensioenbeleggen legt de deelnemer via zijn werkgever periodiek geld in voor hetverbeteren van zijn pensioen. De ingelegde bedragen worden belegd in een beleggingsmixmet een bepaalde verhouding aandelen en obligaties, afhankelijk van de leeftijdvan de deelnemer. Het opgebouwde saldo is niet vrij opneembaar, maar wordt bijpensioeningang of bij tussentijds vertrek omgezet in pensioen.anw PensioenHet anw Pensioen is een vrijwillige overlijdensverzekering. Als de deelnemer komtte overlijden is zijn/haar partner verzekerd van extra inkomen tot de partner 65 jaarwordt en een aow-uitkering ontvangt.HerschikkenHet opgebouwde pensioen kan flexibel worden ingevuld. Het is mogelijk om een deelvan het ouderdomspensioen naar voren te halen. Daarnaast kan (een deel) van hetpartnerpensioen worden uitgeruild tegen een hoger of eerder ingaand ouderdomspensioen.Hier dient de partner mee in te stemmen. Ook kan het pensioen na de65-jarige leeftijd in twee perioden gesplitst worden, waarbij de hoogte varieert.Het saldo van Pensioenbeleggen wordt bij herschikken meegenomen. Herschikkenkan éénmalig en niet onbeperkt. Er zijn fiscale beperkingen.Toeslagverleningpmt streeft ernaar om de pensioenen waardevast te laten blijven. Daarom probeertpmt de opgebouwde pensioenen jaarlijks met een bepaald percentage te verhogen.Deze verhoging wordt ook wel ‘toeslag’ genoemd. Er is geen recht op de jaarlijksetoeslag. Toeslagverlening vindt alleen plaats wanneer de financiële situatie vanpmt dit naar de mening van het bestuur toelaat. Toeslagverlening heeft betrekkingop het ouderdoms- en het nabestaandenpensioen (partner en wezenpensioen) enhet anw Pensioen. Voor actieve deelnemers probeert het pensioenfonds ieder jaar

Jaarverslag 2008 | Profiel | 99het pensioen te verhogen met de algemeen voor de Metaal en Techniek geldendeloonontwikkelingen volgens de betreffende cao’s, zoals opgegeven door deVakraad Metaal en Techniek (de loonindex).Voor gepensioneerden en rustende deelnemers worden de pensioenen zo mogelijkverhoogd met het Consumentenprijsindexcijfer voor alle huishoudens (afgeleid)(de prijsindex).pmt heeft geen geld gereserveerd of een premie gevraagd om de pensioenen in detoekomst te verhogen.In de afgelopen drie jaar zijn de pensioenen van de actieve deelnemers met 2,36%(2008), 2,2% (2007), respectievelijk 3,72% (2006) verhoogd. De indexatie 2008 wasinclusief 1,36% inhaalindexatie).De pensioenen van de rustende deelnemers en de pensioenuitkeringen van degepensioneerden zijn in de afgelopen drie jaar met 2,79 (2008), 2,71% (2007),respectievelijk 1,88% (2006) verhoogd. De indexatie 2008 was inclusief 1,5%inhaalindexatie.

100 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | BegrippenlijstKlantenDe klanten van Pensioenfonds Metaal en Techniek zijn de werkgevers en werknemersdie vallen onder de verplichtstellingsbeschikking.De werkgevers worden vertegenwoordigd door de volgende brancheorganisaties:• de Nederlandse vereniging van ondernemers in het carrosseriebedrijf (focwa)• uneto-vni• de Nederlandse vereniging van ondernemingen op het gebied van de koudetechnieken luchtbehandeling nvkl• de Vereniging Edelmetaalindustrie• de Vereniging Goud- en Zilversmeden• de Nederlandse Vereniging van Ondernemers in het Thermisch Isolatiebedrijf (vib)• de Koninklijke Metaalunie, Nederlandse organisatie van ondernemers in hetmidden- en kleinbedrijf in de metaal• de Nederlandse vereniging van Modelmakerijen• Vereniging van ondernemingen in de Galvano-technische industrie ngo-sbg• de Nederlandse Vereniging van Ondernemers in het Graveerbedrijf• de bovag• Nederlandse Vereniging van Bergingsspecialisten• Vereniging van Rolluiken-, Markiezen-, en Zonweringbedrijven (romazo)• de Vereniging van werkgevers in de diamantindustrie• Stichting Scheepsbenodigdhedenhandelaren, zeilmakers en scheepstuigers• Nederlandse vereniging van Orthopedisten en bandagisten OrthobandaPer branche zijn de werkgevers aangesloten bij werkgeversorganisaties, die weerzijn verenigd in de Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & Techniek (fwm).De werknemers worden vertegenwoordigd door de volgende vakorganisaties:• fnv Bondgenoten• cnv Bedrijvenbond• De Unie vakbond voor industrie en dienstverleningDe Vakraad Metaal en Techniek is de overkoepelende organisatie van werkgevers enwerknemers voor alle branches in de sector. Binnen de Vakraad wordt periodiek hetcao-overleg gevoerd.

Jaarverslag 2008 | Profiel | 101Organisatie van pmtPensioenfonds Metaal en Techniek heeft een bestuur, een deelnemersraad en eenbestuursbureau. Het bestuur bestaat uit tien leden, met een gelijk aantal vertegenwoordigersvan werkgevers en werknemers. Dit bestuur is verantwoordelijk voorbeleidsbepaling en dagelijks toezicht. Uit en door het bestuur zijn drie commissiesgevormd: de commissie beleggingen (cbl), de commissie pensioenen (cps) en decommissie uitbestedingen (cub).De deelnemers van pmt hebben een eigen stem in de vorm van een adviesorgaan:de Deelnemersraad. Deze raad telt veertien afgevaardigden, naar evenredigheidverdeeld over actieve deelnemers en pensioengerechtigden. In 2007 is een nieuwedeelnemersraad geïnstalleerd.Het bestuur wordt ondersteund door een bestuursbureau, dat bestaat uit deskundigenop de gebieden vermogensbeheer, pensioenbeleid, actuariaat, financiën en communicatie.Aan het bestuursbureau zijn tevens werkgevers- en werknemerspensioenconsulentenverbonden. De leiding van het bestuursbureau ligt bij de directeur vanhet pensioenfonds, die tevens optreedt als dagelijkse representant van het bestuur.De uitvoering van de pensioenregeling en het vermogensbeheer zijn vollediguitbesteed aan Mn Services n.v. Ofschoon de uitvoering is uitbesteed, blijft hetfonds eindverantwoordelijk.

102 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | BegrippenlijstBestuur en functionarissen per 31 december 2008BestuurHet bestuur wordt benoemd door de Vakraad Metaal en TechniekLeden van werkgeverszijdeP.C. van der Linden Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & Techniekvoorzitter namens werkgeversH.J. KeijerFederatie Werkgeversorganisaties Metaal & TechniekM. Kortbeek Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & TechniekH.J. Van Luunen Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & TechniekJ. Naborn Federatie Werkgeversorganisaties Metaal & TechniekLeden van werknemerszijdeJ. Berghuis fnv Bondgenotenvoorzitter namens werknemersE.H.W. Bosman fnv BondgenotenJ.P.M. Brocken fnv BondgenotenI. Slikkerveer De Unie, vakbond voor industrie en dienstverleningP. Swart cnv BedrijvenBondCommissie BeleggingenJ. Berghuis voorzitter namens werknemersM. Kortbeek vice-voorzitter namens werkgeversP.C. van der LindenH.J. van LuunenI. SlikkerveerP. SwartCommissie PensioenenE.H.W. Bosman voorzitter namens werknemersH.J. Keijervice-voorzitter namens werkgeversH.J. van LuunenJ. NabornI. SlikkerveerP. SwartCommissie UitbestedingJ. Naborn voorzitter namens werkgeversP. Swart vice-voorzitter namens werknemersJ. BerghuisE.H.W. BosmanP.C. van der LindenH.J. van Luunen

Jaarverslag 2008 | Profiel | 103DeelnemersraadT. Holster, voorzitter fnv BondgenotenP.D. Amelscnv BedrijvenBondA.K. Attafnv BondgenotenW.A. Beijerfnv BondgenotenW. Beljaars fnv BondgenotenH.F. van de Graaffnv BondgenotenP.A.J. de JongDe UnieC. de Kleine fnv BondgenotenM. van der Linden-Hondeman fnv BondgenotenC. van Rijswijk cnv BedrijvenBondN.W. Sneeuwcnv BedrijvenBondJ.P.T. Stappersfnv BondgenotenH.J. de WaalcsoH.C. Wienesenfnv BondgenotenDirectieB. van de BeltUitvoerende organisatieMn Services n.v.Leden van de Visitatiecommissie per 31 december 2008Drs. J. de Boernamens werkgeverszijdeDr. C. Korevaarnamens werknemerszijdeDr. C. van der Polonafhankelijk voorzitterLeden van het Verantwoordingsorgaan per 1 januari 2009P.D. Amelscnv BedrijvenBondA.K. Attafnv BondgenotenW.A. Beijerfnv BondgenotenW. Beljaars fnv BondgenotenJ. van den Bos ra vibR. Dries focwaH.F. van de Graaffnv BondgenotenDrs. E. Donsuneto-vniE. Hollander uneto-vniT. Holster fnv BondgenotenP.A.J. de JongDe UnieC. de Kleine fnv BondgenotenM. van der Linden-Hondeman fnv BondgenotenDrs. H.J.P. PendersOnafhankelijk voorzitterS. van Rijn Koninklijke MetaalunieC. van Rijswijk cnv BedrijvenBondN.W. Sneeuwcnv BedrijvenBondJ.P.T. Stappersfnv BondgenotenP. Tolsma Koninklijke MetaalunieJ.H. VeenhouwerbovagH.J. de WaalcsoH.C. Wienesenfnv Bondgenoten

104 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | BegrippenlijstWerkgeversvertegenwoordigers in het BestuurH.J. KeijerLeeftijd 58 in bestuur sinds 1993 beroep Directeur Koninklijke Metaalunienevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Bestuurslid van diverse stichtingengerelateerd aan de MetaalunieM. KortbeekLeeftijd 57 in bestuur sinds 2004 beroep Voorzitter Kamer van Koophandel MiddenNederland nevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Lid Raad van CommissarissenAannemingsbedrijf H.J. Jurriëns b.v., Lid Raad van Commissarissen Innovam,Lid Raad van Toezicht Cartesius Utrecht, Lid Raad van Commissarissen Gebr. NefkensP.C. van der LindenLeeftijd 55 in bestuur sinds 2006 beroep President Directeur Batenburg Beheer n.v.H.J. van LuunenLeeftijd 60 in bestuur sinds 2002 beroep Secretaris Federatie WerkgeversorganisatiesMetaal & Techniek nevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Werkgeversvoorzittervan de Vakraad Metaal en Techniek, Eerste onderhandelaar cao-Metaal en Techniek,Bestuurslid van de diverse sociale fondsen binnen de Metaal en TechniekJ. NabornLeeftijd 70 in bestuur sinds 1995 beroep Lid dagelijks bestuur van de StichtingJong Ondernemen nevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Bestuurslid cini(Stichting Commissie Isolatie Nederlandse Industrie)

Jaarverslag 2008 | Profiel | 105Werknemersvertegenwoordigers in het BestuurJ. BerghuisLeeftijd 57 in bestuur sinds 2002 beroep Landelijk Bestuurder fnv Bondgenotenvoor Metaal en Techniek en Metalektro nevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctieWerknemersvoorzitter Vakraad Metaal en Techniek, Bestuurslid PensioenfondsMetalektro (pme), Bestuurslid Stichting Raad van Overleg voor de Metalektro (rom),Bestuurslid Kenteq, Bestuurslid Europese Metaal Bond (emb), BestuurslidInternationale Metaal Bond (imb)E.H.W. Bosman actuarisLeeftijd 42 in bestuur sinds 2006 beroep Directeur Pensum b.v. Actuaris/adviseurnevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Bestuurslid Pensioenfonds Metalektro(pme)J.P.M. BrockenLeeftijd 50 in bestuur sinds 2006 beroep Landelijk Bestuurder fnv Bondgenotenvoor Metaal en Techniek en Metalektro nevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctieBestuurslid Vakraad Metaal en Techniek, Werknemersvoorzitter Raad van Overlegin de Metalektro (rom), Werknemersvoorzitter Pensioenfonds Metalektro (pme),Bestuurslid Europese Metaal Bond (emb)I. SlikkerveerLeeftijd 45 In bestuur sinds 2008 beroep Stafmedewerker Pensioenen – De Unienevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Bestuurslid in een 8-tal pensioenfondsen,waaronder Pensioenfonds Nederlandse Groothandel, AlgemeenPensioenfonds klmP. SwartLeeftijd 60 in bestuur sinds 1990 beroep Vakbondsbestuurder cnv BedrijvenBondnevenfunctie(s) relevant voor bestuursfunctie Bestuurslid Pensioenfonds Metalektro(pme), Bestuurslid Pensioenfonds Beroepsvervoer over de Weg

106 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | BegrippenlijstBegrippenlijstAsset & Liability Management (alm)Het op elkaar afstemmen van de beleggingen, de verplichtingen en het premieentoeslagbeleid. Een alm-studie wordt gebruikt om het meerjarig financieelbeleid te optimaliseren uitgaande van verschillende economische scenario’s.anw PensioenVrijwillige overlijdensverzekering (keuze uit drie vaste pensioenbedragen),onderdeel van de pensioenregeling Metaal en Techniek.Asset mixSamenstelling van de beleggingsportefeuille; bijvoorbeeld aandelen, obligatiesen onroerend goed.BenchmarkEen objectieve meetlat waarmee het beleggingsresultaat wordt vergeleken.CommoditiesBeleggingscategorie gericht op grondstoffen zoals graan, metalen en voedsel.csoDe Centrale Samenwerkende Ouderenorganisaties.DekkingsgraadDe dekkingsgraad is de verhouding tussen het vermogen (= beleggingen) en depensioenverplichtingen. Een dekkingsgraad van 100% wil zeggen dat het fondsprecies aan zijn pensioenverplichtingen van dat moment kan voldoen.De Nederlandsche Bank (dnb)dnb verzorgt het onafhankelijk (prudentieel) toezicht op pensioenfondsen.GrensbedragEen op gehele euro’s naar boven afgerond bedrag dat jaarlijks door het Bestuur wordtvastgesteld. Indien het pensioengevend salaris hoger is dan het grensbedrag geldteen ander premiepercentage. Daarnaast bepaalt het grensbedrag de maximalewaarde waarvoor overgangsregelingen worden toegekend.FranchiseEen op gehele euro’s naar boven afgerond bedrag dat jaarlijks wordt vastgesteld.Pensioenopbouw vindt plaats over het loon bóven de franchise.Financieel Toetsingskader (ftk)Het financieel toetsingskader is onderdeel van de Pensioenwet en stelt voorschriftenaan premiehoogte en de omvang van de aan te houden reserves.

Jaarverslag 2008 | Profiel | 107Hedge FundsBeleggingscategorie waarbij gebruik wordt gemaakt van een brede selectie vanbeleggingsstrategieën en -instrumenten om onder alle (markt-)omstandighedeneen positief rendement te halen.Internal Rate of Return (irr)De Internal Rate of Return, ofwel interne rentevoet, is een risicovrije aan de marktontleende ‘rentevoet’ voor de pensioenverplichtingen, die rekening houdt met deverschillende aanvangsmomenten en verwachte looptijden van de uitkeringen.LoonindexHet peil van de lonen op 1 januari van enig jaar ten opzichte van 1 januari van hetdaaraan voorafgaande jaar. Deze index wordt gebaseerd op de voor de Metaal enTechniek geldende loonontwikkeling volgens de cao.PartnerpensioenLevenslange uitkering aan een nabestaande partner, vanaf het overlijden van dedeelnemer.PensioenbeleggenVrijwillig onderdeel van de pensioenregeling Metaal en Techniek. Met Pensioenbeleggenkan worden gespaard voor extra of eerder ingaand pensioen.PensioengrondslagPensioengevend jaarsalaris minus franchise.PensioenrichtdatumDe eerste dag van de maand waarin de (gewezen) deelnemer of gepensioneerde65 jaar wordt.PensioeningangsdatumDe eerste dag van de maand waarop een pensioenuitkering aan een (gewezen)deelnemer van het Fonds ingaat.Pension Fund Governance (pfg)Pension Fund Governance ofwel goed pensioenfondsbestuur. pfg stelt pensioenfondseneisen op het gebied van transparantie, verantwoording, intern toezichten zeggenschap.PrijsindexHet peil van de prijzen op 1 juli van enig jaar ten opzichte van 1 juli van het daaraanvoorafgaande jaar, blijkens de cbs-opgave van de consumenten prijsindex voor allehuishoudens (afgeleid).Private EquityBeleggingscategorie waarbij wordt geïnvesteerd in aandelen van niet-beursgenoteerdebedrijven.

108 | Pensioenregeling in de Metaal en Techniek | Klanten | Organisatie van pmt | Bestuur en functionarissen per 31 december 2008Werkgeversvertegenwoordigers in het Bestuur | Werknemersvertegenwoordigers in het Bestuur | BegrippenlijstPrinciples for Responsible Investment (pri)Deze Principes richten zich op Environmental, Social en Corporate Governance (esg)factoren. Het gaat om globale richtlijnen (best-practices), die ingevuld worden metverschillende maatregelen.sas70Internationaal geaccepteerde auditing standaard van het American Institute ofCertified Public Accountants (aicpa). Met een sas70-verklaring wordt aangegevendat het interne beheersproces adequaat is vormgegeven (verklaring type I) enfunctioneert (verklaring type II).Service Level Agreement (sla)In een Service Level Agreement worden afspraken gemaakt over het niveau vande dienstverlening.Z-scoreEen maatstaf voor de mate waarin het werkelijk rendement van een pensioenfondsafwijkt van het rendement van de door het bestuur vastgestelde normportefeuille.Een positieve Z-score geeft aan dat het rendement hoger was dan dat van denormportefeuille. De performance-toets betreft de cumulatieve Z-score overde laatste vijf jaar.

Jaarverslag 2008 | Profiel | 109

110 | ColofonContactPensioenfonds Metaal en TechniekTreubstraat 1B2288 EG RijswijkTelefoon (070) 319 84 61Fax (070) 319 84 70E-mail info@bpmt.nlInternet www.bpmt.nlOntwerpProforma ontwerpers en adviseurs bno, Rotterdam(Thoas Hooning van Duyvenbode, Joke ter Harmsel)FotografieIlona Kamps, RotterdamRealisatieBestuursbureau Pensioenfonds Metaal en TechniekTekstBackscratchDrukDen Haag Offset bv, Rijswijk

ColofonInhoud → Pensioenfonds Metaal en TechniekOntwerp → Proforma, Ontwerpers en adviseurs, RotterdamFotografie → Ilona KampsDrukwerk → Den Haag OffsetDisclaimerHoewel wij er naar streven om correcte en actuele informatie te verschaffen, kunnen wij niet garanderen dat de informatieuit deze brochure correct is op het moment waarop deze wordt ontvangen of dat de informatie na verloop van tijd nogsteeds juist is.Aan deze brochure kunnen dan ook geen rechten ontleend worden. Aanspraken op nog niet ingegane pensioenuitkeringenen rechten op ingegane pensioenuitkeringen kunnen alleen aan het Pensioenreglement en Verplichte regeling vanPensioenfonds Metaal en Techniek ontleend worden.Februari 2008

PMT000 AA 000000