Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - Bestuurszaken

Rapportering Ondernemingsplan 2012Ontwerp Ondernemingsplan 2013In uitvoering van de Beheersovereenkomst 2011-2015

INHOUDSTAFELInleiding ............................................................................................................................................ 3Leeswijzer .......................................................................................................................................... 41. SD – Het milieubeleid in Vlaanderen wetenschappelijk onderbouwd (nr.107) ............................... 51.1. OD – De natuurrapportering geoptimaliseerd (nr.110) ............................................................... 51.1.1 SOD – Rapportering over natuur en bos en evaluatie beleid (nr.4) ............................................ 51.1.1.1 OOD – Ontwikkelen en optimaliseren van indicatorenset (nr.4.1) ............................................... 51.1.1.2 OOD – Thematische analyse en aanreiken instrumenten (nr.4.2) ................................................ 81.1.1.3 OOD – Aanleveren van wetenschappelijke informatie (nr.4.3) .................................................... 101.2 OD – Het concept ‘ecosysteemdiensten’ verder onderzocht (nr.109) ........................................... 141.2.1 SOD – Onderzoek naar biodiversiteit en maatschappij (nr.12) .................................................... 141.2.1.1 OOD – Relatie biodiversiteit, ESD, maatschappelijke baten en welzijn (nr.12.1) ........................... 141.2.1.2 OOD – Interacties maatschappelijk draagvlak, ecosysteemdiensten en beleid (nr.12.2) ................ 161.2.1.3 OOD – Belang van ecosysteemdiensten (nr.12.3)...................................................................... 171.2.1.4 OOD – Evaluatie beleidskaders en instrumenten duurzaam gebruik ESD (nr.12.4)........................ 182. SD – Basisnatuurkwaliteit (nr.54) ............................................................................................ 202.1. OD – Instandhoudingsdoelstellingen (nr.55) ............................................................................. 202.1.1 SOD – Wetenschappelijk onderbouwd advies (nr.6) .................................................................. 202.1.1.1 OOD – Operationele wetenschappelijke onderbouwing rond biodiversiteit (nr.6.1) ....................... 202.2 OD – Natuurlijkheid, beveiliging (…) en bevaarbaarheid van waterlopen (nr.56) .......................... 252.2.1 SOD – Onderzoek naar ecologisch beheer (nr.10) ..................................................................... 252.2.1.1 OOD – Beslissingsondersteunende instrumenten (nr.10.3) ......................................................... 252.3 OD – Kritische soorten en soortengroepen (nr.58) .................................................................... 292.3.1 SOD – Duurzaam gebruik en beheer van natuur en bos (nr.11) .................................................. 292.3.1.1 OOD – Identificeren van karakteristieken van populaties en omstandigheden (nr.11.1) ................ 292.4 OD – Vlaanderen zet maximaal in op samenwerking (nr.60) ...................................................... 352.4.1 SOD – Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd advies (nr.6) ........................................ 352.4.1.1 OOD - Verlenen van operationele wetenschappelijke onderbouwing (nr. 6.1) .............................. 353. SD – Alle biodiversiteitsdata via één informatie- en datacentrum (nr.61) ..................................... 363.1 OD – Alle biodiversiteitsdata via één informatie- en datacentrum (nr.61) .................................... 363.1.1 SOD – Wetenschappelijk onderbouwd advies (nr.6) .................................................................. 363.1.1.1 OOD – Wetenschappelijk advies inzake natuur- en bosbeheer (nr.6.2) ........................................ 363.1.2 SOD – Monitoring en onderzoek van diversiteit soorten en ecosystemen (nr.7) ............................ 393.1.2.1 OOD – Onderzoek van invloeden op veranderingen in biodiversiteit (nr.7.3) ................................ 393.1.3 SOD – Monitoring & onderzoek wisselwerking biotische en abiotische elementen (nr.9) ................ 463.1.3.1 OOD – Inventarisatie en monitoring abiotische kenmerken (nr.9.1) ............................................ 463.1.3.2 OOD – Ecosysteemgerichte normen voor milieukenmerken (nr.9.2) ............................................ 663.1.3.3 OOD – Abiotische processen & relaties tussen abiotische en biotische elementen (nr.9.3) ............ 673.1.4 SOD – Onderzoek naar ecologisch beheer (nr.10) ..................................................................... 703.1.4.1 OOD – Onderzoeken van ecosystemen (nr.10.1) ....................................................................... 703.1.4.2 OOD – Beslissingsondersteunende instrumenten (nr.10.3) ......................................................... 813.1.5 SOD – Onderzoek naar duurzaam gebruik en beheer van natuur en bos (nr.11) .......................... 823.1.5.1 OOD – Actueel gebruik en beheer van populaties (nr.11.2) ........................................................ 823.1.5.2 OOD – Vergelijken en ontwikkelen van beheermaatregelen en instrumenten (nr.11.3) ................. 863.2 OD – Structureel overleg (nr.61§1) .......................................................................................... 963.2.1 SOD – Coördinatie natuur- en bosonderzoek (nr.2) ................................................................... 963.2.1.1 OOD – Strategie voor een Vlaams natuur- en bosbeleid (nr.2.1) ................................................. 963.3 OD – Uitvoering van het soortenbesluit (nr.61§3) ..................................................................... 983.3.1 SOD – Monitoring en onderzoek diversiteit van soorten en ecosystemen (nr.7) ............................ 983.3.1.1 OOD – Soort-, biotoop-, en ecosysteemdiversiteit (nr.7.2) ......................................................... 983.4 OD – Natura 2000 (nr.61§2) ................................................................................................... 1113.4.1 SOD – Monitoring en onderzoek diversiteit van soorten en ecosystemen (nr.7) ............................ 1113.4.1.1 OOD – Opstellen van standaarden (nr.7.1) ............................................................................... 1113.5 OD – Soortherstelprogramma’s en –beheerplannen (nr.61§4) .................................................... 1213.5.1 SOD – Onderzoek naar ecologisch beheer (nr.10) ..................................................................... 1211

3.5.1.1 OOD – Soortherstel van bedreigde en zeldzame inheemse soorten (nr.10.2) ............................... 1213.6 OD – Impact van klimaat- en milieuveranderingen (nr.61§5) ...................................................... 1253.6.1 SOD – Wisselwerking tussen biotische en abiotische elementen (nr.9) ........................................ 1253.6.1.1 OOD – Ecosystemen en klimaatswijzigingen (nr.9.4) ................................................................. 1253.7 OD – Genetische diversiteit (nr.61§6)....................................................................................... 1273.7.1 SOD – Beschrijven, monitoren en onderzoeken van genetische diversiteit (nr.8) .......................... 1273.7.1.1 OOD – In kaart brengen en evalueren van genetische diversiteit (nr.8.1) .................................... 1273.7.1.2 OOD – Monitoren van de genetische diversiteit (nr.8.2) ............................................................. 1303.7.1.3 OOD – Analyseren van genetische aspecten (nr.8.3) ................................................................. 1373.8 OD – Veredeling van bomen (nr.61§7) ..................................................................................... 1393.8.1 SOD – Onderzoek naar duurzaam gebruik en beheer van natuur en bos (nr.11) .......................... 1393.8.1.1 OOD – Selecteren en veredelen van uitgangsmateriaal (nr.11.4) ................................................ 1393.9 OD – Informatie- en kennissysteem (nr.61§8) .......................................................................... 1473.9.1 SOD – Gegevens beheren en toegankelijk maken (nr.5) ............................................................ 1473.9.1.1 OOD – Logisch geïntegreerd informatie- en datasysteem (nr.5.1) ............................................... 1473.9.1.2 OOD – Data-, informatie- en kennissystemen en ICT-infrastructuur optimaliseren (nr.5.2) ............ 1534. SD – Kwaliteit van open ruimte (nr.90) .................................................................................... 1594.1. OD – Landinrichting (nr.93) ..................................................................................................... 1594.1.1 SOD – Onderzoek naar ecologisch beheer (nr.10) ..................................................................... 1594.1.1.1 OOD – Beslissingsondersteunende instrumenten (nr.10.3) ......................................................... 1595. SD – Moderne digitale instrumenten (nr.125) ............................................................................ 1615.1 OD – Landinrichting (nr.93) ..................................................................................................... 1615.1.1 SOD – Wetenschappelijk onderbouwd advies (nr.6) ................................................................... 1615.1.1.1 OOD – Kennisinformatie- en beslissingsondersteunende systemen (nr.6.3) .................................. 1616. SD – Internationaal milieu-actief (nr.142) ................................................................................. 1646.1 OD – Vlaanderen actor en partner op internationaal niveau (nr.142§1) ....................................... 1646.1.1 SOD – Coördinatie natuur- en bosonderzoek (nr.2) ................................................................... 1646.1.1.1 OOD – Vlaams natuur- en bosonderzoek prominente plaats geven (nr.2.3) ................................. 1647. SD – Naar een slagkrachtige overheid ...................................................................................... 1667.1 OD – Maturiteit organisatie verhogen ....................................................................................... 1667.1.1 SOD – INBO is een performante instelling (nr.1) ....................................................................... 1667.1.1.1 OOD – Optimale organisatie processen financiën en begroting (nr.1.1) ....................................... 1667.1.1.2 OOD – Organisatie HRM processen (nr.1.2) .............................................................................. 1667.1.1.3 OOD – Interne controle uitbouwen (nr.1.4) .............................................................................. 1677.1.1.4 OOD – Interne werking opvolgen en evalueren (nr.1.5) ............................................................. 1677.1.1.5 OOD – Dienstverlening bij wetenschappers (nr.1.7) ................................................................... 1687.1.2 SOD – Coördinatie natuur- en bosonderzoek (nr.2) ................................................................... 1727.1.2.1 OOD – Strategie eigen onderzoek (nr.2.2) ................................................................................ 1727.1.3. SOD – Communiceren over wetenschappelijk onderzoek (nr.3) .................................................. 1747.1.3.1 OOD – Externe communicatie (nr.3.1) ...................................................................................... 1747.1.3.2 OOD – Creëren en uitbouwen van het merk INBO (nr.3.2) ......................................................... 176Bijlage 1: Strategische en operationele doelstellingen van het INBO ........................................................ 177Bijlage 2: Door het INBO verstrekte adviezen in 2012 .............................................................. 181Bijlage 3: Door het INBO beantwoorde parlementaire vragen in 2012 ....................................... 187Bijlage 4: Door het INBO gepubliceerde rapporten in 2012 ....................................................... 189Bijlage 5: A1-publicaties uit 2012 met een INBO-medewerker als 1ste auteur of co-auteur ......... 1932

1 SD - HET MILIEUBELEID IN VLAANDEREN WORDTWETENSCHAPPELIJK ONDERBOUWD (NR. 107)1.1 OD - De natuurrapportering wordt geoptimaliseerd(Nr. 110)‣ Personeelskost: € 913.517,09 (13,05 VTE)‣ Werkingskost: € 242.664,75‣ Totaalkost: € 1.156.181,841.1.1 SOD - Het INBO rapporteert over natuur en bos en evalueert hetbeleid (Nr. 4)1.1.1.1 OOD - Ontwikkelen en optimaliseren van een set van indicatoren dietoelaat een permanent geactualiseerd overzicht ter beschikking testellen van de toestand van natuur en bos en periodiek het beleidterzake te evalueren (Nr. 4.1)EBO 1Jaarlijks indicatorenrapportPROJECT: Update indicatorenwebsite (INBOPRJ-408)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: De indicatoren zijn een instrument om in het kader van denatuurrapportering over de toestand en trends van de natuur in Vlaanderen terapporteren. De website (www.natuurindicatoren.be) bevat natuurindicatorendie de toestand van de natuur in Vlaanderen aangeven en die een invullinggeven aan de European headline indicators (SEBI – Streamlining EuropeanBiodiversity Indicators). Deze indicatoren worden regelmatig geüpdate en zijnpermanent raadpleegbaar via de website.Reden tot stopzetting: Dit project werd verschoven als output van het project INBOPRJ-409: ‘Toestand- en trendrapportering van de natuur in Vlaanderen aan de handvan natuurindicatoren’.OUTPUT 2012: Update IndicatorenwebsiteStatus: GerealiseerdBeschrijving: Update van de prioritaire natuurindicatoren (gekoppeld aan Minaplan,PACT2020, VRIND, SEBI, MIRA)5

PROJECT: Toestand- en trendrapportering van natuur in Vlaanderen aan dehand van natuurindicatoren (INBOPRJ-409)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Brochure met natuurindicatoren die de toestand van de natuur inVlaanderen aangeven en die een invulling geven aan de European headlineindicators (SEBI).Titel uit JOP 2012: 'Natuurindicatoren / Biodiversity Indicators'.OUTPUT 2012: Rapport Natuurindicatoren / Biodiversity Indicators 2012Status: GerealiseerdBeschrijving: In ‘Natuurindicatoren 2012’ is gekozen om enkel indicatoren op tenemen waarvoor op Vlaams en/of op Europees niveau een beleidsdoel isgeformuleerd (MINA- 4, PACT 2020, Europese Biodiversiteitsstrategie2020) . Naast de omschrijving van de indicator wordt, indien relevant, detrend, het doelbereik en de doelverwachting afzonderlijk weergegeven.De beoordeling van de trend gebeurt op basis van een statistischetrendanalyse.OUTPUT 2012 (extra): Artikel betreffende niet-inheemse, invasieve soorten opbasis van gegevens verwerkt i.k.v. natuurindicatoren IASStatus: GerealiseerdBeschrijving: Adriaens, T., Stuyck, J. & Casaer, J. (2010). Niet-inheemse, invasievesoorten. In: Gysels, J., Van Dyck, H., Maes, D., Vanreusel, W., Hansen,K. & Hens, M. Soortendiversiteit: onderzoek, bescherming en beheer.Natuur.focus 9(3): 98.OUTPUT 2013: Rapport Natuurindicatoren / Biodiversity Indicators 2013Beschrijving: Opmaak van rapport met de Vlaamse natuurindicatoren die invullinggeven aan EU Headline Indicators (SEBI)OUTPUT 2013: Update indicatorenwebsiteBeschrijving: Update van minstens de prioritaire natuurindicatoren (gekoppeld aanMina-plan, PACT2020, VRIND, SEBI, MIRAEBO 2December 2012: beleidsevaluatie-rapport. In deze legislatuur zal het rapport debeheersovereenkomsten met landbouwers evalueren. Dit gebeurt in vollemedewerking met de VLMPROJECT: Opmaak beleidsevaluatierapport NARA-B (INBOPRJ-410)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Om tegemoet te komen aan de vraag voor een meer expliciete analyse vande impact en de evaluatie van beleidsinstrumenten wordt een rapportage in dehelft van de legislatuur voorzien. Deze tussentijdse rapportage focust opbeleidsevaluatie en wordt 5-jaarlijks gepubliceerd. Het eerste NARA-B werdaldus geprogrammeerd in december 2012 (helft van de legislatuur) en focustop de beleidsevaluatie van één of meerdere beleidsinstrumenten of initiatievendie in deze legislatuur bijzondere aandacht krijgen.OUTPUT 2012: Afwerking en voorstelling NARA-B 2012: Biodiversiteit in hetlandbouwgebied: evaluatie en optimalisatie van beleidsinstrumentenStatus: Gerealiseerd6

Beschrijving: Integratie van de wetenschappelijke hoofdstukken (2011) naar eenrapport dat in eerste instantie gericht is op het beleid (zowel politiek alsadministratief). Daarnaast wordt ook het professionele middenveld alsbijkomende doelgroep meegenomen.Het natuurrapport Beleidsevaluatie 2012 werd op 7/12/2012 voorgesteldin het Vlaams Parlement en overhandigd aan Minister Joke Schauvliege.Het natuurrapport bestaat in gedrukte versie en is daarnaast ook tedownloaden via de INBO-website:http://www.inbo.be/files/bibliotheek/19/241019.pdfAan de basis van dit samenvattend rapport liggen 8 wetenschappelijkerapporten:'Doelevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: case vogelbeheer enerosiebestrijding' (http://www.inbo.be/files/bibliotheek/75/240875.pdf)'Inhoudsevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: case vogelbeheeren erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/74/240874.pdf)'Evaluatie van de instrumentenmix van natuurbeleid in landbouwgebied:case vogelbeheer en erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/65/240865.pdf)'Evaluatie van de monitoring van natuurbeleid in landbouwgebied: casevogelbeheer en erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/63/240863.pdf)'Natuurbeleid in landbouwgebied: haalbaarheid voor landbouwers'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/62/240862.pdf)'Natuurbeleid in landbouwgebied: invloed van de beleidsomgeving'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/60/240860.pdf)'Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: landschapsvisieGelinden' ( http://www.inbo.be/files/bibliotheek/57/240857.pdf)'Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: ECOPAY – eeneconomisch-ecologisch weidevogelmodel'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/68/240968.pdf)EBO 3Online kennissysteem van instrumenten voor natuur- en bosbeleidPROJECT: Methodologie voor de categorisering van beleidsinstrumenten(INBOPRJ-411)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: De doelstelling van dit project is het uitwerken van een digitaalkennissysteem. Enerzijds wordt hiermee een kapstok aangeboden om debestaande instrumenten van het natuurbeleid overzichtelijk in kaart te brengen.Daarnaast is het de bedoeling dat aan de instrumenten zoveel mogelijkinformatie wordt gekoppeld (vb. indicatoren, rapporten,...).Reden tot stopzetting: Door een herverdeling van de taken werd de conceptnota die deresultaten van de functionele analyse weergeeft en het kader biedt om hetkennissysteem met betrekking tot beleidsinstrumenten van het natuur- enbosbeleid verder uit te werken niet opgestart. Het project wordt dan ookgeannuleerd.OUTPUT 2012: ConceptnotaStatus: Niet gerealiseerdBeschrijving: Deze nota geeft de resultaten van de functionele analyse weer enbiedt het kader om het kennissysteem met betrekking totbeleidsinstrumenten van het natuur- en bosbeleid verder uit te werken.7

Toelichting niet-realisatie: Door een herverdeling van de taken werd deconceptnota die de resultaten van de functionele analyse weergeeft enhet kader biedt om het kennissysteem met betrekking totbeleidsinstrumenten van het natuur- en bosbeleid verder uit te werkenniet opgestart.1.1.1.2 OOD - Thematisch analyseren van factoren die de toestand van natuuren bos bepalen en aanreiken van instrumenten die het beleid in staatstellen daarop in te spelen (Nr. 4.2)EBO 1Maart 2014: scenario-rapport. Het bouwt voort op de methodologie en aanpakvan NARA 2009 (Natuurverkenning 2030)PROJECT: Opmaak scenario-rapport (NARA-S) (INBOPRJ-412)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De scenariorapportage geeft belangrijke input aan de opmaak van eennieuw regeerakkoord/beleidsnota en wordt daarom telkens (5-jaarlijks) voorzienop het einde van de legislatuur. In 2015 wordt een nieuw scenariorapportopgemaakt dat vertrekt van een globale evaluatie van het beleid als input voorhet business-as-usual scenario (met het tot dan gevoerde beleid) voor denatuurverkenning, naast scenario’s met nieuwe beleidsinitiatieven. Het bouwtvoort op de methodologie en aanpak van NARA 2009 (Natuurverkenning 2030),en op de resultaten van NARA-T: Toestand en trends van ecosystemen enecosysteemdiensten in Vlaanderen (2014). Het NARA–S spoort samen met detoekomstverkenningen opgemaakt ten behoeve van MINA 4.OUTPUT 2012: Uitwerking deelprojecten (via projectfiches) op basis van deblauwdruk voor NARA-S 2014Status: GerealiseerdBeschrijving: De output van de deelprojecten vormt de basis voor de uitwerkingvan NARA-S 2014. Deze deelprojecten worden gebundeld in ‘NARA-T:Toestand en trends van ecosystemen en ecosysteemdiensten’. De outputis tweeledig: kaarten voor 17 ecosysteemdiensten en een rapport waarineen aantal onderzoeksvragen m.b.t. ecosysteemdiensten uitgewerktzullen worden.OUTPUT 2012: Opmaak potentiekaarten voor scenariodoorrekeningStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Voortgaande op de beschreven scenario's moeten er potentiekaartenuitgewerkt worden die in het Ruimtemodel geïmplementeerd dienen teworden voor de doorrekening van de beschreven scenario's.Toelichting verdaging: Als gevolg van een besparing op personeel zal deze outputin 2013 gerealiseerd worden. Dit werd reeds in een nota naar de ministergecommuniceerd.OUTPUT 2012: Opmaak toetsingskaderStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Dit toetsingskader wordt in eerste instantie gebruikt om de resultatenvan de doorgerekende scenario's af te toetsen in functie van denatuurdoelstellingen.8

Toelichting verdaging: Als gevolg van een besparing op personeel zal deze outputin 2013 gerealiseerd worden. Dit werd reeds in een nota naar de ministergecommuniceerd.OUTPUT 2012: Operationalisering Ruimtemodel VlaanderenStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Dit ruimtemodel (uitgewerkt door VITO – Vlaamse Instelling voorTechnologisch Onderzoek) wordt ingezet voor de doorrekening van descenario's. Hiervoor moeten de potentiekaarten geïmplementeerdworden, moet er een doorrekening van autonome scenario's gebeuren,en moeten de te gebruiken landgebruiksklassen gedefinieerd worden.Toelichting verdaging: Als gevolg van een besparing op personeel zal deze outputin 2013 gerealiseerd worden. Dit werd reeds in een nota naar de ministergecommuniceerd.OUTPUT 2013: NARA-T: fiches en kaarten voor de ecosysteemdienstenvoedselproductie, waterproductie, regulatie waterkwaliteit, regulatiewaterdebiet, erosiebescherming en overstromingsbeschermingBeschrijving: Opmaak van fiches en kaarten voor de ecosysteemdienstenvoedselproductie, waterproductie, regulatie waterkwaliteit, regulatiewaterdebiet, erosiebescherming en overstromingsbescherming voor‘NARA-T: Toestand en trends van ecosystemen en ecosysteemdiensten inVlaanderen’.OUTPUT 2013: Finalisering van de onderzoeksresultaten voor ‘NARA-T: Toestanden trends van ecosystemen en ecosysteemdiensten in Vlaanderen’OUTPUT 2013: Operationalisering Ruimtemodel VlaanderenBeschrijving: Om de output (kaarten en fiches) van NARA-T te kunnen gebruikenin de doorrekening van een aantal scenario's via het RuimtemodelVlaanderen in het kader van ‘NARA-S: Groene Infrastructuur’ moet er eenafstemming gebeuren tussen deze output en de randvoorwaarden dienodig zijn om deze als input in het Ruimtemodel te kunnen gebruiken.Hiervoor wordt via een referentietaak nauw met het VITO samengewerkt.EBO 2Focusrapporten: thematische rapporten die focussen op een thema relevant voorbos- of natuurbeleidPROJECT: NARA-T: opmaak van fiches en kaarten voor deecosysteemdiensten rivaliserende recreatie (INBOPRJ-7899)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2014Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In het kader van NARA dient een fiche/kaart voor jacht als vorm vanrecreatie opgemaakt te worden. De haalbaarheid van deze taak hangt af vanhet al dan niet toegankelijk zijn van externe datasets (HVV).OUTPUT 2013: Evaluatie haalbaarheid opmaak kaart met mogelijkheden jachtPROJECT: NARA-T: opmaak van fiches en kaarten voor deecosysteemdiensten pollinatie en plaagbestrijding(INBOPRJ-7864)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2014Status: In Uitvoering (nieuw project)9

Beschrijving: Opmaak van fiches en kaarten voor de ecosysteemdiensten pollinatie enplaagbestrijding voor NARA-T.OUTPUT 2013: Fiches en kaarten voor de ecosysteemdiensten pollinatie enplaagbestrijding opgemaaktPROJECT: NARA-T: opmaak van fiches en kaarten voor deecosysteemdiensten energiegewassen, regulatie luchtkwaliteit,regulatie globaal klimaat, regulatie stedelijk klimaat en behoudbodemvruchtbaarheid (INBOPRJ-8904)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Synthese van de huidige stand van zaken inzake wetenschappelijke kennisvan de vijf betreffende ecosysteemdiensten, met specifieke aandacht voor desamenhang tussen biodiversiteit en de betreffende diensten. Waar mogelijk, zalde actuele en potentiële dienstverlening in Vlaanderen ruimtelijk in kaartgebracht worden.OUTPUT 2013: Fiches en kaarten opgemaakt1.1.1.3 OOD - Aanleveren van vereiste wetenschappelijke informatie inzakenatuur en bos, als bijdrage van het INBO aan internationale, Europeseen Vlaamse rapportering (Nr. 4.3)EBO 1Voor de diverse rapporteringen levert het INBO tijdig een bijdrage, gebaseerd opalle beschikbare gegevens. Prioriteit gaat daarbij naar de wettelijk verplichterapporteringen.PROJECT: Rapportering over palingbestand (INBOPRJ-413)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische diversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Rapportage palingtoestand (landrapport) + advisering in Europesecontext.Status: GerealiseerdBeschrijving: ICES. 2013. Report of the Joint EIFAAC/ICES Working Group on Eels(WGEEL), 3–9 September 2012, Copenhagen, Denmark. ICES CM2012/ACOM:18.824. 226 pp. Belpaire, C., J. Breine, M. Ovidio, M.Stevens, X. Rollin, and C. Vlietinck. 2012. Report on the eel stock andfishery in Belgium, 2011-2012. ICES WGEEL Report 2012.42 pp.OUTPUT 2013: Rapportage palingtoestand (landrapport) + advisering in EuropesecontextPROJECT: Haalbaarheidsstudie 'The Economics of Ecosystems andBiodiversity' (TEEB) (INBOPRJ-747)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2012Status: Voltooid10

Beschrijving: Deze studie past in het kader van de doelstellingen van de nieuwe EU-Biodiversiteitsstrategie 2020 (Target 2, Action 5: ‘Improve knowledge ofecosystems and their services in the EU’) en binnen MINA-4. Het bepalen vande haalbaarheid van een ‘TEEB rapport voor Vlaanderen’ en identificeren van deverschillende mogelijkheden voor een plan-van-aanpak voor zulk een rapport.OUTPUT 2012: Rapport van de 'Haalbaarheidsstudie The Economics of Ecosystemsand Biodiversity (TEEB)'Status: GerealiseerdBeschrijving: In dit rapport wordt aangegeven wat de haalbaarheid van het ‘TEEBrapport voor Vlaanderen’ is en worden de verschillende mogelijkhedenvoor plan-van-aanpak aangegeven. Dit rapport (synthesenota) isopgemaakt in samenspraak met ANB.Van Reeth W. & Panis J. (2013). TEEB Vlaanderen Haalbaarheidsstudie.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2013.INBO.R.2013.3. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Brussel.EBO 2EU-rapportage 2013 inzake staat van instandhouding Natura 2000 habitats (inuitvoering van de Habitat- en Vogelrichtlijn) en Europese databank over despeciale beschermingszonesPROJECT: EU-rapportage 2013 inzake staat van instandhouding Natura 2000habitats. (INBOPRJ-414)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Elke 6 jaar moet elke lidstaat de staat van instandhouding van dehabitatrichtlijn habitats rapporteren aan de Europese Commissie. INBO voerthierbij de rapportage uit voor de Belgisch Atlantische regio. INBO werkt daartoesamen met DGARNE-DEMNA (Direction Générale Opérationnelle Agriculture,Ressources naturelles et Environnement - Département de l’Etude du milieunaturel et agricole) en BIM (Brussels Instituut voor Milieubeheer).OUTPUT 2012: Het ontwerprapport over de staat van instandhouding van dehabitattypen voor de Belgisch Atlantische regio is opgeleverd.Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Voor alle habitattypen zijn de Vlaamse, Brusselse en Waalsegegevens geïntegreerd en op basis daarvan zijn derapportageformulieren ingevuld. Deze zijn teruggekoppeld met de Waalseen Brusselse collega's.Toelichting verdaging: De deelrapporten van Vlaanderen, Brussel en AtlantischWallonië zijn grotendeels afgewerkt, maar de integratie dient nog tegebeuren. De vertraging is zowel bij INBO als bij DEMNA (Waalsecollega's).OUTPUT 2013: De rapportage is overgemaakt aan de EC.Beschrijving: Deadline voor oplevering aan de Europese Commissie is medio 2013.Nadien volgt een kwaliteitscontrole door de Europese Commissie en eenterugkoppeling naar de lidstaten. Normalerwijze is eind 2013 het heleproces afgerond.11

PROJECT: EU-rapportage: actualisatie van de EU-gebiedendatabank (SDF)(INBOPRJ-730)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Telkens wanneer er een wijziging is aan een Speciale Beschermingszone(SBZ) van het Natura2000-netwerk, moet eind september van dat jaar devolledige gebiedendatabank geactualiseerd worden en overgemaakt wordenaan de Europese Commissie. De nationale coördinator daartoe is DEMNA(Département de l’Etude du milieu naturel et agricole), maar het INBO bereidtde aanpassingen in de standaardgegevensformulieren voor en het ANB keurtgoed.OUTPUT 2012: De gebiedendatabank is overgezet naar de nieuwe criteria van deEuropese Commissie en via ANB en DEMNA (Département de l’Etude dumilieu naturel et agricole) overgemaakt aan de Europese Commissie.Status: GerealiseerdBeschrijving: De Europese Commissie heeft nieuwe criteria ontwikkeld voor destandaardgegevensformulieren en de databank die deze formulierenbevatten. Tegen eind september 2012 moeten de oude data ingevoerdzijn volgens deze nieuwe criteria.OUTPUT 2013: De EC gebiedendatabank is conform met de goedgekeurdeaanwijzingsbesluiten en met de achterliggende S-IHD.Beschrijving: De in de loop van 2012-2013 door de Vlaamse regering goed tekeuren aanwijzingsbesluiten vervangen de vroegere aanmeldingen.Bijgevolg moeten de standaargegevensformulieren en dus degebiedendatabank van de Europese Commissie hieraan aangepastworden. INBO bereidt dit voor en via ANB en DEMNA wordt de nieuwedatabank overgemaakt aan de Europese Commissie.PROJECT: Overleg rond de natuurrapportages op Europees, Belgisch enVlaams niveau (INBOPRJ-743)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Het betreft het opvolgen van de Expertgroep van de Europese Commissierond natuurrapportages en het bilateraal overleg met Waalse, Brusselse,federale en ANB-collega's. Op vraag kan overleg met het kabinet of met hetmaatschappelijke middenveld nodig zijn.Reden tot stopzetting: Dit project gaat op in de projecten rond rapportage Natura2000habitats, habitatrichtlijn- en vogelrichtlijnsoorten (INBOPRJ-414, INBOPRJ-766,INBOPRJ-578).OUTPUT 2012: Het overleg is op actieve wijze georganiseerd of bijgewoond.Status: GerealiseerdPROJECT: EU-rapportage 2013 inzake staat van instandhouding Natura 2000habitat- en vogelrichtlijnsoorten (INBOPRJ-766)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Elke 6 jaar moet elke lidstaat de staat van instandhouding van dehabitatrichtlijn- en vogelrichtlijnsoorten rapporteren aan de EuropeseCommissie. INBO voert hierbij de rapportage uit voor de Belgisch Atlantische12

egio en incorporeert daarbij de rapportage van de mariene soorten,aangeleverd door de dienst Marien Milieu van de Federale OverheidsdienstVolksgezondheid. Het INBO werkt daartoe samen met DGARNE-DEMNA(Direction Générale Opérationnelle Agriculture, Ressources naturelles etEnvironnement - Département de l'Etude du milieu naturel et agricole) en BIM(Brussels Instituut voor Milieubeheer).OUTPUT 2012: De input is geleverd voor de rapportage van de staat vaninstandhouding van de vogelrichtlijnsoorten.Status: GerealiseerdBeschrijving: Deze rapportage gebeurt per soort voor het hele Belgischegrondgebied. Onder coördinatie van ANB worden de data en informatiegeïntegreerd van de Belgische Birdlife International partners, INBO,DGARNE-DEMNA (Direction Générale Opérationnelle Agriculture,Ressources naturelles et Environnement - Département de l’Etude dumilieu naturel et agricole), BIM (Brussels Instituut voor Milieubeheer) ende dienst Marien Milieu van de Federale OverheidsdienstVolksgezondheid. Alle afspraken over methodologie en planning zijngemaakt. De lijst van de te rapporteren soorten (incl. soorten belangrijkbij de afbakening van vogelrichtlijngebieden) is afgesproken.OUTPUT 2012: Het ontwerprapport over de staat van instandhouding van dehabitatrichtlijnsoorten voor de Belgisch Atlantische regio is opgeleverd.Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Voor alle habitatrichtlijnsoorten zijn de Vlaamse, Brusselse en WaalsAtlantische gegevens geïntegreerd en op basis daarvan derapportageformulieren ingevuld. Deze zijn teruggekoppeld met de Waalseen Brusselse collega's.Toelichting verdaging: De meeste deelrapporten van Vlaanderen zijn in ontwerpafgewerkt, maar de integratie met het Brusselse en Waalse gewest dientnog te gebeuren. De vertraging is zowel bij INBO als bij DEMNA (Waalsecollega's). Deze output wordt in 2013 gerealiseerd via de output 'Derapportages zijn tijdig overgemaakt aan de Europese Commissie'.OUTPUT 2013: De rapportages zijn tijdig overgemaakt aan de Europese CommissieBeschrijving: Deadline voor oplevering van de rapportage over dehabitatrichtlijnsoorten aan de Europese Commissie is medio 2013. Voordeze van de vogelrichtlijnsoorten is dit eind 2013. Nadien volgt eenkwaliteitscontrole door de Europese Commissie en een terugkoppelingnaar de lidstaten.PROJECT: Monitoring van de aanwezigheid van carnivoren aan de hand vanfotovallen in het kader van de Natura2000 rapportage(INBOPRJ-7713)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In het kader van de Natura2000 rapportage wordt aan de hand van hetgebruik van fotovallen de aanwezigheid van boommarter in verschillendeboscomplexen en natuurgebieden in Vlaanderen onderzocht. Mogelijk wordtdeze methodiek in de toekomst verder uitgebreid naar andere carnivorenwaarvoor in het kader van Natura2000 gerapporteerd dient te worden. Dezemonitoring gebeurt in nauwe samenwerking met de lokale beheerders (o.a.ANB).Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerd.13

1.2 OD - Het concept ‘ecosysteemdiensten’ wordt verderonderzocht (Nr. 109)‣ Personeelskost: € 235.427,06 (3,31 VTE)‣ Werkingskost: € 61.549,45‣ Totaalkost: € 296.976,511.2.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar biodiversiteit enmaatschappij (Nr. 12)1.2.1.1 OOD - Analyseren van de relatie tussen biodiversiteit,ecosysteemdiensten, maatschappelijke baten en welzijn (Nr. 12.1)EBO 1Analyse van het belang van biodiversiteit voor het leveren vanecosysteemdiensten (ESD), met nadruk op natte natuur en landbouwgebiedenPROJECT: Karakterisatie van biodiversiteit-ESD interacties (INBOPRJ-415)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2014Status: In UitvoeringBeschrijving: Het idee voor dit project vindt zijn oorsprong bij de vele vragen die hetINBO kreeg vanuit verschillende hoeken, zowel van administraties, nietgouvernementeleorganisaties, als van geïnteresseerde individuen. Men vroegzich af hoe ecosysteemdiensten (ESD) zich verhouden ten opzichte van (behoudvan) biodiversiteit, en men was bezorgd over de mogelijke impact op debiodiversiteit van een beleid dat gebaseerd is op ESD. Verduidelijking van welkebiodiversiteit belangrijk is voor ecosysteemdiensten, en op welke manier dezeelkaar beïnvloeden in een Vlaamse context (MINA-4).OUTPUT 2012: Publicatie biodiversiteit-ESD fichesStatus: GerealiseerdBeschrijving: Meiresonne, L.; Turkelboom, F. (2012). Biodiversiteit als basis voorecosysteemdiensten in Vlaanderen. Mededelingen van het Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, M.2012.1. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 222 pp. Online beschikbaar:http://www.inbo.be/docupload/4862.pdfOUTPUT 2012: Conceptualisatie van biodiversiteit-ESD interacties (BESAFE WP4).Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: ‘Review of methods for evaluating biodiversity-ESS relationships’. Ditrapport zal in samenwerking met Europese partners gerealiseerd worden(FP7 project BESAFE - Biodiversity and Ecosystem Services: Argumentsfor our future Environment).Toelichting verdaging: Deze activiteit wordt uitgevoerd in het BESAFE project. Deinput van verschillende partners is geleverd, maar de synthese zal pasbegin 2013 uitgevoerd worden (coördinatie door Oxford University).OUTPUT 2013: Conceptualisatie van biodiversiteit-ESD interacties (BESAFE WP4)Beschrijving: Review van literatuur over het belang van habitats en landschappenvoor recreatie en natuurbeleving. Bijdrage aan syntheserapport vanBESAFE WP4.1.14

OUTPUT 2013: Aanvullende fiches voor ‘Biodiversiteit als basis voorecosysteemdiensten in Vlaanderen’Beschrijving: Er zullen drie fiches worden bijgemaakt: erosiecontrole, lokaleklimaatregulatie, natuurlijke waterzuivering (onderwerpen kunnen nogwijzigen).PROJECT: Biodiversiteit-ESD interacties in landbouwgebieden (INBOPRJ-416)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Analyse van het belang van biodiversiteit en landschappen voor het leverenvan ESD in Vlaamse landbouwgebieden (MINA-4).OUTPUT 2012 (extra): Rapport BD-ESD relatie: Case-studie Gelinden.Status: GerealiseerdBeschrijving: Finaal rapport over de bijdrage van biodiversiteit aan ESD isbeschikbaar (MSC thesis).Heremans, I. (2012). Belang van biodiversiteit voor het leveren vanecosysteemdiensten in een akker- en fruitteeltgebied. Onuitgegevenverhandeling, Katholieke Hogeschool Kempen, Industriële enBiowetenschappen Geel.http://doks2.khk.be/eindwerk/do/record/Get;jsessionid=B4819624F88F5272C2DF5FFF964722FD?dispatch=view&recordId=SKHKff80808133cc70050133ead3d20b06a9PROJECT: Relatie tussen biodiversiteit-ESD-gezondheid en welzijn(INBOPRJ-759)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van verschillende projecten (NARA, OpenNESS, Citi-SENSE) iser de vraag om ecosysteemdiensten (ESD) beter te plaatsen binnen de contextvan biodiversiteit, welzijn en gezondheid.OUTPUT 2013: Belang van ESD voor welzijn en gezondheid (NARA-T)Beschrijving: Oriënterend hoofdstuk in het komende NARA-T rapportOUTPUT 2013: Karakterisatie van culturele ESD (NARA-T)Beschrijving: Bijdrage aan NARA-TEBO 2Verduidelijking van de relatie tussen biodiversiteit en ecosysteemdiensten inVlaanderen en formulering van randvoorwaarden voor het bereiken van win-winsituaties tussen biodiversiteit en ecosysteemdiensten in dichtbevolkt VlaanderenPROJECT: Formuleren van een biodiversiteit-ESD management framework(INBOPRJ-417)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ontwikkeling van een framework voor het duurzaam beheer van decombinatie ESD en biodiversiteit in een Vlaamse context.15

OUTPUT 2013: Identificeren van win-win situaties tussen natuurbehoud enduurzame levering van ESD (preliminaire lijst).Beschrijving: Bijdrage aan NARA-T.PROJECT: Kosteneffectief werken met natuur: ecologische versustechnologische oplossingen (case 'natuurlijk overstromingsgebiedDijlevallei') (INBOPRJ-778)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: In welke gevallen kan groene infrastructuur (= natuur die maatschappelijkrelevante ecosysteemdiensten levert) een valabel alternatief zijn voortechnologische oplossingen? Dit wordt concreet getest op het valleigebied vande Dijle ten zuiden van Leuven.OUTPUT 2012: Methodologieontwikkeling + testen op 1 caseStatus: GerealiseerdBeschrijving: Methodologie voor vergelijking van groene met grijze infrastructuuruitgewerkt.OUTPUT 2013: Rapport vergelijking grijze met groene infrastructuur - CasusDijlevallei ten zuiden van Leuven1.2.1.2 OOD - Analyseren van de interacties tussen maatschappelijk draagvlak,ecosysteemdiensten en het beleid (Nr. 12.2)EBO 2Analyse van de maatschappelijke vraag voor ecosysteemdiensten inlandbouwgebiedenPROJECT: Maatschappelijke vraag en percepties van natuur en ESD(INBOPRJ-420)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Methode-ontwikkeling om de vraag naar en percepties over ESD in kaart tebrengen via case studiesOUTPUT 2012: Finaal rapport over ESD vraag in Gelinden.Status: GerealiseerdBeschrijving: Hoofdstuk in NARA-B rapport: 'Optimalisatie van natuurbeleid inlandbouwgebied: landschapsvisie Gelinden'. Raadpleegbaar via de INBOwebsite:http://www.inbo.be/files/bibliotheek/57/240857.pdfOUTPUT 2012 (extra): Rapport analyse van vraag voor ESD in de Dijlevallei tenzuiden van LeuvenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Demeyer Rolinde (2012). Kosteneffectief werken met natuur:Ecologische vs. technologische oplossingen Case studie: Beschermingtegen overstromingen in de Dijlevallei. INBO (draft versie).OUTPUT 2013: ESD stakeholder analyse in 3 case studiesBeschrijving: Bijdrage aan studie over PES (payment for ecosystem services).16

1.2.1.3 OOD - Aanreiken van instrumenten die het belang vanecosysteemdiensten voor beleid, beheerders en belanghebbendenzichtbaar maken (Nr. 12.3)EBO 1Logisch en gebruiksvriendelijk classificatiesysteem voor de belangrijksteecosysteemdiensten in VlaanderenPROJECT: ESD Classificatiesysteem voor Vlaanderen (INBOPRJ-423)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: VoltooidBeschrijving: Een typologie en beschrijving van ESD in VlaanderenOUTPUT 2012: Publicatie ESD-classificatie voor BEES (BElgium EcosystemServices) conferentie (Mei 2012)Status: GerealiseerdEBO 2Voor ecosysteemdiensten die sterk afhangen van biodiversiteit, zullen bruikbarevisualiseringsmethoden ontwikkeld worden, zoals ESD indicatoren, ruimtelijkekarteringsmethoden, en oorzaak-gevolg stroomschema’sPROJECT: Evaluatie van monetaire en niet-monetaire waarderingsmethodenvoor ESD en ecosysteembaten (INBOPRJ-425)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Een evaluatie van het mogelijke gebruik van monetaire en niet-monetairewaarderingsmethoden voor ESD in een Vlaamse context.OUTPUT 2012: Position paper over monetaire en niet-monetairewaarderingsmethoden voor ESDStatus: GerealiseerdBeschrijving: De position paper is vervangen door het achtergrondrapport bij dewaarderingsstudie van de R11 (inclusief advies). Daar is ook eenstandpunt (‘position’) in ingenomen, omdat er een methodiek en eenstappenplan worden voorgesteld over hoe een economische waarderingkan worden ingepast in een ESD-gebaseerd advies. Alleen is het nietgepresenteerd als 'position paper'. Bovendien werd op basis van ditrapport een bijdrage geleverd voor een A1-publicatie (‘A web applicationto support the quantification and valuation of ecosystem services’;Environmental Impact Assessment Review) die in 2012 werd ingediend.PROJECT: Methoden voor ESD identificatie, kwantificatie en waardering(INBOPRJ-426)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdienstenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Overzicht van geteste methoden om ESD overzichtelijk voor te stellen.Titel uit JOP 2012: 'Visualisatietools voor ESD'.OUTPUT 2012: Karteren van ESD op lokale schaalStatus: Verdaagd naar ander jaar17

Toelichting verdaging: Wegens tijdsgebrek wordt deze output verdaagd naar 2013.OUTPUT 2013: Karteren van ESD op lokale schaalOUTPUT 2013: Haalbaarheidsstudie ESD stadsaudit (ANB vraag)Beschrijving: De haalbaarheidsstudie zal in generieke termen een antwoord gevenop volgende 3 vragen:1. Welke ecosysteemdiensten beïnvloeden potentieel het welzijn en degezondheid van de bewoners van een Vlaamse centrumstad.2. In welke mate en in welke vorm hebben de verschillendeecosysteemdiensten impact op de levenskwaliteit van de stadsburgers.3. Hoe kan een ecosysteemdienstendoorlichting van een stad bijdragenaan het stadsbeleid.In de haalbaarheidsstudie worden de reikwijdte, de kennisnoden en deorganisatorische noden bepaald en worden de nodige contacten metmogelijke (project) partners gelegd. Op basis hiervan wordt een plan vanaanpak en een organisatiestructuur voorgesteld, alsook een raming vande kostprijs.1.2.1.4 OOD - Evalueren van bestaande en alternatieve beleidskaders eninstrumenten voor het duurzaam gebruik van ecosysteemdiensten(Nr. 12.4)EBO 1Formulering van alternatieve, ESD-vriendelijke agro-beheersmaatregelen (inkader van PDPO - Programmeringsdocument Plattelandsontwikkeling)PROJECT: Kosteneffectiviteit van beheersovereenkomsten vooragrobiodiversiteit & ecosysteemdiensten (INBOPRJ-428)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Modelleren van kosteneffectiviteit van beheersovereenkomsten.OUTPUT 2012: Rapport over kosteneffectiviteit beheerovereenkomsten vooragrobiodiversiteit & ecosysteemdiensten (case studie)Status: GerealiseerdBeschrijving: Rapportering van de resultaten van ECOPAY. Dit rapport is 1 van de8 wetenschappelijke rapporten die aan de basis liggen van hetNatuurrapport Beleidsevaluatie 2012 en is raadpleegbaar via de INBOwebsite:http://www.inbo.be/files/bibliotheek/68/240968.pdfReferentie: Peter Van Gossum, Joris Aertsens, Astrid Sturm, Wouter VanReeth, Melanie Mewes, Toon Van Daele, Karin Johst, Steven Broekx,Frank Wätzold, Carine Wils (2012). Optimalisatie van natuurbeleid inlandbouwgebied: ECOPAY – een economisch-ecologischweidevogelmodel. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek 2012 (44). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,Brussel.OUTPUT 2013: Uitbreiding en verfijning van het model ECOPAY voor dedoorrekening van kosteneffectiviteit van beheerovereenkomsten vooragrobiodiversiteitBeschrijving: Een bestaand model (ECOPAY) dat ontwikkeld werd door een Duitseuniversiteit (UFZ), en operationeel werd gemaakt voor de Vlaamsecontext, wordt verder verfijnd. Hierbij is een uitbreiding naar akkervogelsen een verfijning in het kader van een gebiedsgerichte inzetbaarheid18

2 SD - INZAKE BIODIVERSITEIT KAN VLAANDEREN IN 2020 DEVERGELIJKING MET DE EUROPESE ECONOMISCHE TOPREGIO’S AAN.WE WERKEN AMBITIEUS AAN HET BEHOUD, HET HERSTEL EN DEVERSTERKING VAN DE BIOLOGISCHE DIVERSITEIT. (NR. 54)2.1 OD - Vlaanderen zal, in uitvoering van de Europeseregelgeving, de instandhoudingsdoelstellingenopmaken en tegen 2015 zal het grootste deel van demaatregelen die nodig zijn om deinstandhoudingsdoelstellingen te realiseren, effectief inuitvoering zijn. (Nr. 55)‣ Personeelskost: € 76.854,78 (1,12 VTE)‣ Werkingskost: € 20.826,4‣ Totaalkost: € 97.681,182.1.1 SOD - Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd advies(Nr. 6)2.1.1.1 OOD - Verlenen van operationele wetenschappelijke onderbouwingvoor Vlaamse en Europese regelgeving rond biodiversiteit (Nr. 6.1)EBO 1Wetenschappelijke inbreng i.v.m. de instandhoudingsdoelstellingen voor elk vande S(pecifieke)-IHD’s wordt gerealiseerd en is vervat in een rapportPROJECT: Expertise inbrengen in het overleg inzake IHD, haar kwesties enhaar implementatie (INBOPRJ-431)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Na het S-IHD proces blijft intensief overleg met het maatschappelijkmiddenveld en de relevante Vlaamse agentschappen inzake een aantal kwesties(kalibratie, voortoets, praktische wegwijzers passende beoordeling, baten enfinanciering Natura2000-beleid, ...) lopen (ook in het kader van MINA-4). INBOgeeft hierbij wetenschappelijk advies. Zowel binnen INBO als met ANB is erfrequent voorbereidend intern overleg. Vraagstellingen die diepgaanderonderzoek vergen worden opgenomen in afzonderlijke projecten.Titel uit JOP 2012: 'Expertise inbrengen via expertgroepen, technischeleescommissie, wetenschappelijke begeleidingscommissies, Vlaamseoverleggroep en samenvatten in adviezen aan ANB'.OUTPUT 2012: Adviezen van de laatste reeks S-IHD zijn opgeleverdStatus: Gerealiseerd20

Beschrijving: Na het beëindigen van de technische leescommissie vat de S-IHDexpertvan het INBO de geleverde bijdragen samen in een eindadviesover het betreffende S-IHD rapport.OUTPUT 2012: Het IHD-overleg is opgevolgd en het IHD-proces gecoördineerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het INBO volgt zowel voor het globale IHD-proces als de daaraanverbonden kwesties het vooroverleg met ANB op, de Vlaamseoverleggroep en haar werkgroepen en de Vlaamse projectgroep. Geziende grote hoeveelheid overlegfora en de vele betrokken INBOmedewerkersis er een intensieve interne coördinatie nodig.OUTPUT 2013: Het IHD-overleg is opgevolgdBeschrijving: INBO volgt zowel voor het globale IHD-proces als voor de daaraanverbonden kwesties het vooroverleg met ANB op, de Vlaamseoverleggroep en haar werkgroepen, en de Vlaamse projectgroep. In 2012zou het grootste deel van het IHD-proces afgerond moeten zijn. Teverwachten valt dat er in 2013 nog verder overleg nodig is.PROJECT: Kwantificeren van de actuele en toekomstige milieudruk opNatura-2000 habitattypen binnen de SBZ-H gebieden(INBOPRJ-782)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 30/04/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Bepalen van de doelafstanden tussen de actuele/toekomstige en de vereistemilieukwaliteit voor Europees te beschermen habitattypen in elk van de 455SBZ-H deelgebieden in Vlaanderen.OUTPUT 2012: Verstrekken van adviezen, informatie en expertise aan ANB over deresultaten van de impactanalyseStatus: GerealiseerdBeschrijving: In 2011 voerde het INBO een impactanalyse uit van de actuelemilieudruk op de momenteel gekende locaties van alle Europeesbeschermde habitattypen in Vlaanderen. Die gegevens wil ANB verdergebruiken bij de kalibratie van sIHD-oppervlaktedoelen, de opmaak vande Passende Beoordeling, voor het ontwerp van flankerend beleid, voorinterne vorming en opleiding, etc.OUTPUT 2012: Opmaak van geodatabank met milieudrukken op Natura2000habitattypenStatus: GerealiseerdBeschrijving: In 2011 voerde het INBO een impactanalyse uit van de actuelemilieudruk op de momenteel gekende locaties van alle Europeesbeschermde habitattypen in Vlaanderen. Om die gegevens intern ookvoor andere studies (NARA-S, Rapportering i.k.v. Habitatrichtlijn in 2013)vlot toegankelijk te maken, werd in 2012 een gestructureerdegeodatabank opgezet.PROJECT: Allocatie sIHD-doelstellingen via integrale ruimtelijke optimalisatie(INBOPRJ-783)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 30/04/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Vaststellen van de oppervlaktedoelen per SBZ-H en per habitattype doormiddel van een integrale, ruimtelijk expliciete en modelmatige optimalisatie.21

OUTPUT 2012: Een rekeninstrument (methodologie) voor integrale ruimtelijkeoptimalisatie is ontwikkeld. Modeluitkomsten werden bezorgd aan debetrokken IHD-kwestiewerkgroep in de periode juli–november 2012.Status: GerealiseerdPROJECT: Scenario's uitwerken voor het direct ruimtebeslag doorbosdoelstelling in het ontwerp van S-IHD in Habitatrichtlijngebied‘BE2300007 – Bossen van de Vlaamse Ardennen en andereZuidvlaamse bossen’ (INBOPRJ-785)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Dit project heeft als doel de impact te kwantificeren die te verwachten is oplandbouw en private boseigenaars, wanneer de bosdoelstellingen uit hetrapport Vlaamse Ardennen ruimtelijk worden toegewezen. Daarnaast wordt erook een allocatiemethodiek ontwikkeld die helpt de socio-economische impactvan het effect ‘direct ruimtegebruik’ te minimaliseren. Binnen derandvoorwaarden (bv. minimum structuurareaal) en premissen van de G-IHD(bv. CDB leidt tot 20% habitat in privébos) worden een aantal scenario’sontwikkeld volgens welke de doelstelling voor de bossen in de VlaamseArdennen ruimtelijk toegewezen kunnen worden.OUTPUT 2012: Rapport met uitgewerkte methodologie en ruimtelijke allocatie voorverschillende scenario’s voor het Habitatrichtlijngebied ‘BE2300007 –Bossen van de Vlaamse Ardennen en andere Zuidvlaamse bossen’Status: GerealiseerdBeschrijving: In dit rapport werden 6 scenario’s (met een aantal sub-scenario’s)voor mogelijke bosuitbreiding in het projectgebied Kluisbos-Hotond-Koppenberg (zes deelgebieden van het habitatrichtlijngebied ‘Bossen vande Vlaamse Ardennen en andere Zuidvlaamse bossen’) en aansluitend bijtwee deelgebieden van een habitatrichtlijngebied in Wallonië onderzocht.Er werd per scenario nagegaan hoeveel oppervlakte en aandeel bos (perboshabitattype) er gerealiseerd kan worden en dat in een voldoende totgoede staat van instandhouding kan gebracht worden. Vervolgens werdaan de hand van de landbouwinformatiesysteemkaart (LIS) nagegaanwat de impact van ieder scenario is op de landbouw.De Beck L. (2013). Scenario’s voor de allocatie van bosdoelen in deVlaamse Ardennen. Oefening voor een cluster van 6 deelgebieden vanKluisbos tot Koppenberg. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, 2013(2). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek: Brussel.37 pp.EBO 2Instrumentenhandleiding: Vademecum ‘beheermaatregelen enbeleidsinstrumenten’ met maatregelen die kunnen worden ingezet om deinstandhoudingsdoelstellingen te realiserenPROJECT: Opmaak ‘Vademecum Beheermaatregelen en Beleidsinstrumentent.b.v. particulier beheer Natura2000 gebieden' (INBOPRJ-432)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit is een project in samenwerking met ANB en kadert binnen MINA-4. HetINBO verzorgt twee onderdelen. In 2011 is het onderdeel 'Bijlage-habitats'22

gerealiseerd, in 2012 wordt het onderdeel 'Bijlage-soorten' voltooid. ANB werktaan het onderdeel 'instrumenten' dat volgens hun eigen planning wordtafgewerkt.OUTPUT 2012: Vademecum Beheermaatregelen en Beleidsinstrumenten t.b.v.particulier beheer Natura2000 gebieden, deel 'Soorten'Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Wegens vertraging bij partners en andere prioriteiten alsgevolg van verminderde personeelsinzet, wordt deze output verdaagdnaar 2013OUTPUT 2013: Vademecum Beheermaatregelen en Beleidsinstrumenten t.b.v.particulier beheer Natura2000 gebieden, deel 'Soorten'Beschrijving: In 2012 is nog veel werk gebeurd voor de uitbestede druk en uitgavevan de gerealiseerde output 2011 ('Vademecum Beheermaatregelen enBeleidsinstrumenten t.b.v. particulier beheer Natura2000 gebieden, deelHabitats').EBO 3Actieve deelname aan het internationale interkalibratieproces en verfijnen van debeoordelingssystemen voor de biologische kwaliteitselementen voor de EuropeseKaderrichtlijn Water en Integraal waterbeleidPROJECT: Bijdrage aan de interkalibratie voor de Kaderrichtlijn Water:macrofyten, fytobenthos, vissen en (partim in overgangswateren)macrobenthos (INBOPRJ-433)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Om zeker te zijn dat elke lidstaat de doelstellingen van de KaderrichtlijnWater met dezelfde ambitie nastreeft, worden de nationale maatlattenvergeleken en afgestemd in een internationale interkalibratie-oefening. Daarnamoeten monitoringresultaten doorheen Europa een vergelijkbare beoordelingvan de ecologische toestand opleveren. Vooral de grens tussen een “goede” eneen “matige” toestand is daarbij van belang. Deze bepaalt immers vanafwanneer herstelmaatregelen zich opdringen. Het INBO neemt actief deel aandeze interkalibratieoefening voor algen in aangroei (diatomeeën), macrofyten,vissen en ongewervelde bodemdieren en levert de Vlaamse afgevaardigdenvoor rivieren, overgangswateren en meren.Reden tot stopzetting: De activiteiten voor dit project worden vanaf 2013 opgenomenonder het project INBOPRJ-744 'Horizontale werkgroep Integraal waterbeheer'.OUTPUT 2012: Bijdrage aan de technische rapporten van de interkalibratienatuurlijke waterlichamen afwerkenStatus: GerealiseerdBeschrijving: INBO staat in voor de Vlaamse bijdrage aan de interkalibratie voormacrofyten, fytobenthos, vissen en macroinvertebraten (partimovergangswateren) i.k.v. de kaderrichtlijn water.OUTPUT 2012: Bijdragen aan de interkalibratie voor sterk veranderdewaterlichamenStatus: GerealiseerdBeschrijving: INBO staat in voor de Vlaamse bijdrage aan de interkalibratie voormacrofyten, fytobenthos, vissen en macroinvertebraten (partimovergangswateren) i.k.v. de kaderrichtlijn waterOUTPUT 2012 (extra): A1-publicatie 'Coastal waters classification'23

Status: GerealiseerdBeschrijving: Ramos E., Juanes J.A., Galván C., Neto J.M., Melo R., Pedersen A.,Scanlan C., Wilkes R., Van den Bergh E., Blomqvist M., Karup H.P.,Heiber W., Reitsma J.M., Ximenes M.C., Silió A., Méndez F., González B.,2012. Coastal waters classification based on physical attributes along theNE Atlantic region. An approach for rocky macroalgae potentialdistribution. ESTUARINE COASTAL AND SHELF SCIENCE Volume: 112Special Issue: SI Pages: 105-114 DOI: 10.1016/j.ecss.2011.11.041OUTPUT 2012 (extra): Lezing 'Ecological potential of lowland lakes in Flanders(Belgium p.p.)'Status: GerealiseerdBeschrijving: Denys L., Louette G. & Van Wichelen J. (2012). Ecological potential oflowland lakes in Flanders (Belgium p.p.).CIS ECOSTAT HydromorphologyWorkshop, Brussel, 12-13/6/ 2012.PROJECT: Horizontale werkgroep Integraal waterbeheer (INBOPRJ-744)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Verschillende entiteiten binnen het INBO werken samen met externepartners aan de invulling van deelaspecten van het integraal waterbeleid inVlaanderen. Deelname aan werkgroepen in functie van de implementatie vande Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en het decreet integraal waterbeleid,adviesverlening en externe samenwerking aan projecten m.b.t. aquatischbeheer en herstel gebeurt verspreid over de afdelingen en onderzoeksgroepenheen. De horizontale werkgroep integraal waterbeheer heeft tot doel hetfaciliteren van de samenwerking binnen INBO met betrekking tot integraalwaterbeheer en -beleid en het adviseren van de Directieraad over deze materie.Titel uit JOP 2012: 'Deelnemen aan werkgroepen in functie van deimplementatie van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) en het integraalwaterbeleid'.OUTPUT 2012 (extra): Actieve deelname aan de werkgroepen is geleverdStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Actieve deelname aan regionale en internationale werkgroepenm.b.t. integraal waterbeheer is geleverdOUTPUT 2013: Analyse van het huidige INBO-onderzoek rond waterbeheer en –beleid in relatie tot de regionale, nationale en internationaleontwikkelingen m.b.t. de verschillende aspecten van IWB24

2.2 OD - Verder bouwend op het overlegmodel tussen allebetrokken partners, wil Vlaanderen met de uitvoeringvan het Sigmaplan, het Zwinproject, hetGrensmaasproject alsook met het rivierherstel Leie, denatuurlijkheid, de beveiliging tegen overstromingen ende bevaarbaarheid van waterlopen laten samensporen.(Nr. 56)‣ Personeelskost: € 198.484,44 (3,26 VTE)‣ Werkingskost: € 60.619,7‣ Totaalkost: € 259.104,142.2.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar ecologisch beheer (Nr. 10)2.2.1.1 OOD - Ontwikkelen van beslissingsondersteunende instrumenten voorbeheer, herstel en ontwikkeling (Nr. 10.3)EBO 1Voor de evaluatie van compensatiemaatregelen in de Vlaamse havengebiedenzijn monitoringprogramma’s ontwikkeldPROJECT: Monitoring en evaluatie van het Linkerscheldeoevergebied (LO)(INBOPRJ-434)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De monitoring van het Linkerscheldeoevergebied startte eind 2002, zoalsvoorzien in art. 2 van het Protocol ter uitvoering van het compensatieplan vangrote infrastructuurwerken in de Westerschelde en Zeeschelde – Deel 2‘Monitoring, Beheercommissie & Opvangregeling’, dat op 29-4-2002 werdafgesloten tussen het Vlaamse Gewest, de Vlaamse Landmaatschappij, hetGemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen en de Intercommunale Maatschappij voorHaven-, Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied inuitvoering van het Nooddecreet.Het doel van deze monitoring was om ten behoeve van de Europese Commissieen het Vlaamse Parlement aan te tonen dat de avifauna en de habitattenwaarvoor de Linkerscheldeoevergebieden aangemeld/aangekondigd zijn, nietachteruit gaan. Bovendien diende geëvalueerd te worden of de in de bijlagenvan het ‘protocol ter uitvoering van het compensatieplan van groteinfrastructuurwerken in de Westerschelde en Zeeschelde’ dd 15 maart 2002vermelde natuurcompensatiemaatregelen het gewenste positief effect hebben.Tegelijk werd een beheercommissie natuurcompensaties Linkerscheldeoeveropgericht, waarvoor deze monitoring een belangrijke insteek vormde. Op basisvan de bevindingen van de monitoring doet de beheercommissie immersvoorstellen tot bijsturing. Bij beslissing van de Vlaamse regering dd. 08-12-2006werd het werkveld van de beheercommissie uitgebreid naar alle natuur ennatuurontwikkeling in het ganse Linkerscheldeoevergebied.De monitoring moet gegevens aanreiken om te evalueren of deinstandhoudingsdoelstellingen voor het gebied worden gehaald. Daarbij werd25

ook toegevoegd dat de monitoring tevens moet handelen over de voorkomendedier- en plantensoorten van communautair belang van de bijlage IV van deHabitatrichtlijn en de bijlage III van het Natuurdecreet. Demonitoringsresultaten dienen jaarlijks te worden gerapporteerd.OUTPUT 2012: Rapport monitoring WaaslandhavenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Geert Spanoghe, Ralf Gyselings, Kenny Hessel, Frederic van Lierop,Erika Van den Bergh (2012). Beheercommissie Natuur LinkerScheldeoever Jaarverslag 2011. Rapport van de BHC LO.OUTPUT 2012: Artikel standplaatsfactoren groenknolorchisStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De resultaten van 2012 worden geïntegreerd om de inhoudte verbeteren.De terugval in de populatie in 2011 werd toegeschrevenaan het te droge voorjaar. Het voorjaar van 2012 was daarentegen nat;de reactie van de populatie daarop wordt meegenomen.OUTPUT 2013: Artikel standplaatsfactoren groenknolorchisOUTPUT 2013: Rapport monitoring WaaslandhavenEBO 2Het MONEOS meetnet Zeeschelde is operationeelPROJECT: Bijdragen aan de langetermijnvisie voor het Schelde-estuarium ende actualisatie van het Sigmaplan (INBOPRJ-438)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: De langetermijnvisie voor het Schelde-estuarium en het geactualiseerdeSigmaplan betrachten duurzaam multifunctioneel gebruik van het estuarium. Debelangrijkste functies zijn toegankelijkheid, veiligheid tegen overstromingen ennatuurl ijkheid. Het INBO levert input voor de ecologische aspecten bij ditbeheer en beleid door actieve participatie in de ‘Lange Termijn Visie Onderzoeken Monitoring in het Schelde-estuarium’ (LTV O&M) projectgroepen en dethematische werkgroepen van het geactualiseerde sigmaplan.Reden tot stopzetting: De activiteiten die in dit project beschreven zijn, zullen deeluitmaken van de niet-projectgebonden activiteiten 'advisering in het kader vande raamovereenkomst met W&Z' en 'advisering in het kader van deraamovereenkomst met AMT'.OUTPUT 2012: Beoordeling T2009 (toestand 2009)Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Het betreft de beoordeling van een rapport dat nog inontwikkeling is. Deze opdracht zal deel uitmaken van adviesverlening inhet kader van de raamovereenkomst met AMT.OUTPUT 2012 (extra): Lezing 'Rehabilitation strategies for multifunctionalestuarine ecosystems in Western Europe: the case of the Scheldeestuary'Status: GerealiseerdBeschrijving: Van den Bergh E. (2012). Rehabilitation strategies for multifunctionalestuarine ecosystems in Western Europe: the case of the Scheldeestuary. Development of Environment Improvement an d RestorationStrategies in Yongsan River Estuary. Seoul, 3-4 december 2012.OUTPUT 2012 (extra): Symposium 'Het Schelde-estuarium veerkrachtig ofgekraakt?'26

Status: GerealiseerdBeschrijving: Van den Bergh E,Geerts L. (UA-ECOBE), Speybroeck J., Mertens W. &Breine J. Het Schelde-estuarium veerkrachtig of gekraakt? JNM-congres27 juli 2012, Eikevliet.- De kwaliteit van de leefomgeving.- Reacties van het voedselweb.- Doelstellingen voor natuur.- Zit er vis in de Schelde?OUTPUT 2012 (extra): Opleiding Rivierverkenner 'Fauna en flora in hetRupelbekken'Status: GerealiseerdBeschrijving: Van den Bergh E., Vandevoorde B., Speybroeck J., Van Ryckegem G.,&. Breine J. Opleiding Rivierverkenner, De Schorre, Boom, 8 februari2012.- Schorvegetaties- Veranderingen in het benthos- Trends in Watervogels- Evolutie van het VisbestandOUTPUT 2012 (extra): Lezing 'Historische evolutie van Zeescheldehabitats'Status: GerealiseerdBeschrijving: Van Braeckel A., Coen L., Peeters P ., Maximova T., Plancke Y. & Vanden Bergh E. Historische evolutie van Zeescheldehabitats. symposiumLTV O&M Veiligheid & Toegankelijkheid, Bergen op Zoom 31/1/2012.OUTPUT 2012 (extra): Lezingen VNSC ScheldesymposiumStatus: GerealiseerdBeschrijving: VNSC Scheldesymposium, Middelburg 12 oktober 2012:1. Kennis over Natuurlijkheid en Ecosysteemfunctioneren:Evaluatiemethodiek Schelde-estuarium (Erika Van den Berghe)2 Fauna en Flora (Gunther Van Ryckegem)3 Historische evolutie van Zeescheldehabitats (Alexander Van Braeckel)OUTPUT 2012 (extra): Studiedag voor de beheerders van slikken en schorren langsde ZeescheldeStatus: GerealiseerdBeschrijving: Gunther Van Ryckegem, Jeroen Speybroeck, Alexander Van Braeckel,Bart Vandevoorde, Geert Spanoghe, Jan Breine, Erika Van den Bergh(2012) Terreinbeheerdersdag, Kruibeke, 21 januari 2012.1. Morfologische dynamiek van slikken en schorren langs de Zeeschelde2. Dijkonderzoek langs de Zeeschelde. Link met de Ondergrond?3. Golfoverslagproeven in Tielrode4.Trofische veranderingen in een veranderend estuarium5. Schieten en Kuilen in de Zeeschelde6. Natuurontwikkeling in KBR: Veentranslocatie-experiment7. Weidevogels in KBRPROJECT: Wetenschappelijke opvolging van de niet-estuarienenatuurontwikkeling van het Sigmaplan (ANB) (INBOPRJ-439)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het geactualiseerde Sigmaplan voor veiligheid en natuurlijkheid heeft alsdubbele doelstelling het beschermen van de Zeeschelde en haar zijrivierentegen overstromingen en het verhogen van de natuurwaarden (Besluit VlaamseRegering van 22 juli 2005 rond Langetermijnvisie Schelde-estuarium). Zowel27

innen als buiten gecontroleerde overstromingsgebieden (GOG’s) in de valleienvan de Zeeschelde als haar getijgebonden zijrivieren worden niet estuarienewetland-habitats hersteld of nieuwe gecreëerd. Het betreft zowel habitattypesvan open moeras, grasland als rivierbegeleidend bos. Deze gebieden zullen eenbelangrijke bijdrage leveren aan de realisatie van deinstandhoudingsdoelstellingen die zijn geformuleerd voor de Zeeschelde (IHDSchelde-estuarium) en de aanwezige speciale beschermingszones (sIHD, zieIHD-procedurebesluit van 3 april 2009). De gebieden zullen eveneens eenessentiële bijdrage leveren aan de realisatie van de gewestelijkeinstandhoudingsdoelstellingen (G-IHD) voor een aantal vogelsoorten(kwartelkoning, roerdomp en porseleinhoen).Titel uit JOP 2012: 'Bijhouden van de IHD balans in de Sigmagebieden'OUTPUT 2012: Update IHD-balans SigmagebiedenStatus: GerealiseerdBeschrijving: De IHD-balans wordt bijgehouden en telkens voorgelegd enbesproken op de thematische werkgroepen voor het Sigmaplan.OUTPUT 2013: T0-rapport broedvogelsOUTPUT 2013: T0-rapport hydrologiePROJECT: Opvolging voedselrijkdom van de bodems ingraslandherstelprojecten van het Sigmaplan (INBOPRJ-8685)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 18/01/2013 - 31/12/2018Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In een aantal natuurontwikkelingsgebieden van het geactualiseerdeSigmaplan wordt het herstel van soortenrijke schrale graslanden nagestreefd.Het betreft graslanden die behoren tot de Europees beschermde habitattypen6410 ‘Grasland met Molinia op kalkhoudende, venige of lemige kleibodem (Eu-Molinion)’ en 6510 ‘Laaggelegen schraal hooiland (Alopecurus pratensis,Sanguisorba officinalis)’ en de regionaal belangrijke biotoop rbb_hc(dottergrasland). Het herstel van deze graslandtypen is onder meernoodzakelijk om geschikt leefgebied te creëren voor de kwartelkoning.Aangezien de meeste percelen vooraf een (intensief) landbouwgebruik kendenis de nutriëntenhuishouding een kritische succesfactor voor deze doelstelling.Dergelijke waardevolle graslanden ontwikkelen zich enkel op plekken waar (éénvan) de plantennutriënten (N, P en K) in beperkende mate aanwezig is. Indienalle voedingsstoffen ruimschoots aanwezig zijn, overheersen enkelesnelgroeiende grassoorten het plantendek en ontstaan soortenarme graslanden.In de inrichtingsplannen is een overgangsbeheer voorzien van 5 jaar waarin debodems worden verschraald door middel van een intensief hooibeheer zonderbemesting. Na 5 jaar zou kunnen overgestapt worden naar eenonderhoudsbeheer en zou de noodzakelijke vernatting kunnen wordengerealiseerd.OUTPUT 2013: Monitoringrapport van de eerste twee jaar28

2.3 OD - Vertrekkend van een optimalisatie, vervolledigingen uitvoering van de regelgeving betreffende soorten,jacht, wildschade en riviervisserij, wil Vlaanderen detoestand van kritische soorten en soortengroepenverbeteren, teneinde de biodiversiteit in stad enplatteland te bevorderen (Nr. 58)‣ Personeelskost € 230.320,18 (4,19 VTE)‣ Werkingskost: € 77.913,05‣ Totaalkost: € 308.233,232.3.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar duurzaam gebruik enbeheer van natuur en bos (Nr. 11)2.3.1.1 OOD - Identificeren van de karakteristieken van populaties en van deomstandigheden die bepalend zijn voor het duurzaam gebruik en/of derisico's op schade (Nr. 11.1)EBO 1(Meta)populatiemodellen die toelaten de gevolgen van verschillendebeheermaatregelen met elkaar te vergelijkenPROJECT: Vos: Opmaak van model als ondersteuning voor bepaling vanmaatregelen i.f.v. beheer in Vlaanderen (INBOPRJ-443)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Ontwerp verwerking resultaten stedelijk gebiedStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Door het deelnemen aan de voorbereidende fase van NARA-S waren de dagen voorzien voor de opmaak van deze output niet meerbeschikbaar. Deze output is verdaagd naar 2013 onder de titel 'Rapport:Verwerking gegevens stadsvos'OUTPUT 2012: Voorstudie rond evaluatie representativiteit 10*10 blok / mogelijkeonderzoekspistesStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Manuscript dataverwerking 10*10 blokStatus: GerealiseerdBeschrijving: Van Den Berge K. & Quataert P. (submitt.). Density, juveniledispersal and survival of Red foxes (Vulpes vulpes) in a recentrecolonization area in Flanders (N.-Belgium). Acta TheriologicaOUTPUT 2013: Verkennende analyse van beschikbare data in functie vanvervolgmanuscript en opbouw datamodelBeschrijving: In functie van het opmaken van een populatiemodel als instrumentvoor het vergelijken en evalueren van huidige en mogelijk alternatievebeheermaatregelen, en het inschatten van risico's, wordt in 2013 een29

verkennende analyse uitgevoerd van de beschikbare data in het 10*10blok. Deze data-analyse dient ook als basis voor het bekijken vanmogelijke vervolgpapers op de in 2012 ingediende paper.OUTPUT 2013: Rapport ‘Verwerking gegevens stadsvos’Beschrijving: De resultaten van in het verleden verzamelde gegevens (casestudieGent) worden samen met een literatuurstudie verwerkt tot een rapport.PROJECT: Patrijs: Opmaak van model als ondersteuning voor bepaling vanmaatregelen i.f.v. duurzaam gebruik in Vlaanderen (INBOPRJ-444)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Aan de hand van deze studie willen we een beter zicht krijgen op deoverleving van patrijzen in de verschillende levensfasen en op hunbewegingspatronen. Deze informatie dient als input voor een model dat onsmoet toelaten de gevolgen van verschillende mogelijke beheermaatregelen metelkaar te vergelijkenOUTPUT 2013: Up to date databank met telemetriegegevens van patrijsPROJECT: Beverrat: Scenarioanalyse van de populatiedynamische gevolgenvan het eventueel stopzetten van de bestrijding van beverrat inVlaanderen (INBOPRJ-445)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 08/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Gezien het beperkt aantal beverratten dat actueel nog gevangenwordt in Vlaanderen werd op het INBO-VMM overleg van 4/12/2012 beslist datdit project actueel een lagere prioriteit heeft en voorlopig 'on hold' gezet wordt.PROJECT: Populatiemodel voor houtduif in Vlaanderen ter ondersteuning vanhet vergelijken van mogelijke beheermaatregelen (INBOPRJ-446)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012 (extra): Rapport betreffende het broedseizoen van houtduif inVlaanderenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Huysentruyt, F. et al. (2012). Het bepalen van het broedseizoen vanhoutduiven in Vlaanderen aan de hand van jachtgegevens. Rapportenvan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.12.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 30 pp.,http://www.inbo.be/files/bibliotheek/13/234713.pdfOUTPUT 2013: Publicatie betreffende het broedseizoen van houtduif in VlaanderenPROJECT: Evaluatie van de mogelijkheden van een populatiemodel als eenbeslissingsondersteuningsinstrument bij het beheer vanzomerganzen (INBOPRJ-7719)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)30

Beschrijving: Voortbouwend op de resultaten en ervaringen van het Interreg-projectInvexo is het de bedoeling om in dit project het gebruik van populatiemodellenter ondersteuning van beslissingen in het kader van het beheer vanzomerganzen (in eerste instantie Canadese ganzen) te evalueren en uit tewerken. De bevindingen van dit project moeten ook bijdragen aan deontwikkeling van een eventuele beheerregeling voor zomerganzen inVlaanderen.Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerdEBO 2Analyses van de schaderisico’s kunnen worden opgemaaktPROJECT: Steenmarter, boommarter, das & bunzing: opvolgingverspreiding/trend (INBOPRJ-447)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt verder gezet onder het project INBOPRJ-7731'Marternetwerk'.OUTPUT 2012: Publicatie analyse data tot 2011 in relatie tot schaderisicosteenmarter, boommarter en dasStatus: GerealiseerdBeschrijving: Populatie-ontwikkeling van de steenmarter Martes foina inVlaanderen in relatie tot schaderisico's D/2012/3241/351.INBO.R.2012.62.De verwerking van de gegevens van boommarter is gebeurd en zal in deloop van 2013 gerapporteerd worden in het kader van de EU-Natura2000rapportage.OUTPUT 2012: Marternieuws (nieuwsbrief)Status: GerealiseerdBeschrijving: Marternieuws 6, 7, 8 en 9 werden afgewerkt:http://www.inbo.be/docupload/4764.pdfhttp://www.inbo.be/docupload/4806.pdfhttp://www.inbo.be/docupload/4844.pdfhttp://www.inbo.be/docupload/4878.pdfOUTPUT 2012 (extra): Vijf publicaties op basis van het MarternetwerkStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vijf publicaties:- Van Den Berge K. & Gouwy J. (2012). Dagrustplaatsen bij middelgroteroofdieren. Natuur.focus 11(2): 62-73- Van Den Berge K. & Gouwy J. (2012). Bunzing op de dool? Meander10(2): 4-8- Swinnen K., Vercayie D. & Van Den Berge K. (2012). De otter is weerterug in Vlaanderen. Zoogdier 23(3): 13-15- Van Den Berge K. & Gouwy J. (2012). Omgaan met onzekerheid.Interpretatie van roofdierwaarnemingen. Zoogdier 23(3): 8-9- Frantz A.C., Heddergott M., Lang J., Schulze C., Ansorge H., Runge M.,Michler F.U., Wittstatt U., Hoffmann L., Hohmann U., Van Den Berge K. &Horsburgh G.J. (submitt). Limited mitochondrial DNA diversity isindicative of a small number of founders of the German raccoon (Procyonlotor) population. European Journal of Wildlife Research31

PROJECT: Bruine rat: analyse schaderisico langsheen waterlopen (schade aaneigen infrastructuur – peilmeting en sturingsapparatuur (i.s.m.waterbeheerders) en weginfrastructuur (INBOPRJ-448)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd naar aanleiding van het VMM - INBO overleg van30/03/2012 omgevormd tot project INBOPRJ-7739 'Opnameproeven in hetkader van bruine rat bestrijding'.In 2011 werd een output voor dit project gerealiseerd.PROJECT: Muskusrat: screenen van voorkomen van Echinococcus(INBOPRJ-449)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2014Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit onderzoek beoogt het in kaart brengen van het voorkomen vanEchinococcus bij muskusrat in Vlaanderen en aangrenzende regio's.OUTPUT 2012: Tussentijdse rapportageStatus: GerealiseerdBeschrijving: Gerealiseerd onder de vorm van een rapportage naar de VMM toe.PROJECT: Verkennende studie rond het gebruik van GPS-zenders voor hetbestuderen van vos (INBOPRJ-450)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van een aantal schaderisicoproblematieken (vb. lintworm) bijvos kan de kennis van het ruimtegebruik een belangrijk aspect vormen. Alsvoorbereiding van mogelijk vraaggestuurd onderzoek rond deze onderwerpen,is het doel van dit project kennis en ervaring op te bouwen rond de praktischeaspecten van het gebruik van GPS-zenders voor het bestuderen van vos.Titel uit JOP 2012: 'Telemetrisch onderzoek overlap home range vos enwoonkavels i.k.v. risicoanalyses'.OUTPUT 2013: Resultaten van verkennende studie zijn beschikbaarPROJECT: Uitwerken van scenarioanalyses in het kader van de inschattingvan schaderisico’s door de aanwezigheid van bevers langsheenwaterlopen (INBOPRJ-451)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Gezien in 2012 een studie werd uitgevoerd door SIGGIS inopdracht van ANB en er aan de UA een doctoraatsstudie loopt waarvan deinschatting van plaatsen met de grootste economische risico's deel uitmaakt,werd beslist het onderzoek naar specifiek dit aspect van de aanwezigheid vanbever voorlopig stop te zetten. Er zal wel verder aandacht gaan naar hetevalueren van de mogelijkheden om de monitoring van bever in Vlaanderen teoptimaliseren en te structureren en dit zowel in het kader van de 6-jaarlijkseEU-rapportering als in het kader van een eventuele beheerregeling voor beverin Vlaanderen.32

OUTPUT 2012: Rapport resultaten literatuurstudie schaderisicoanalyses beverStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Er werd in 2012 geen verdere prioriteit gegeven aan ditproject en deze output, gezien de door ANB aan SIGGIS uitbestedestudie nog lopende was en er een doctoraatsstudie rond bever actueelloopt aan de UA. De doelstelling om deze output te verwezenlijken werddaarom ook afgevoerd in de loop van het jaar.PROJECT: Prevalentie en verspreiding van wildziekten en zoönosen(INBOPRJ-735)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Opvolgen van ziektes bij wilde fauna.OUTPUT 2012 (extra): Publicatie artikel 'hondenziekte' bij steenmarterStatus: GerealiseerdBeschrijving: A distemper outbreak in beech martens (Martes foina) in Flanders. P.Tavernier, K. Baert, M. van de Bildt, T. Kuiken, A. Cay, S. Maes, S. Roels,J. Gouwy, K. Van Den Berge. Vlaams Diergeneeskundig Tijdschrift, p 81-87OUTPUT 2012 (extra): Twee A1-publicaties betreffende wildziektenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Genetic characterization of seoul hantavirus originated from norwayrats (Rattus norvegicus) captured in Belgium. A. Plyusnina, P. Heyman,K. Baert, J. Stuyck, C. Cochez, A. Plyusnin. Journal of medical virology 84(8), 1298-1303The newly described mecA homologue, mecALGA251, is present inmethicillin-resistant Staphylococcus aureus isolates from a diverse rangeof host species. G.K. Paterson, A.R. Larsen, A. Robb, G.E. Edwards, T.W.Pennycott, G. Foster, D. Mot, K. Hermans, K. Baert, S.J. Peacock, J.Parkhill, R.N. Zadoks, M.A. Holmes. J. Antimicrob. Chemother. (2012) 67(12): 2809-2813PROJECT: Onderzoek naar ruimtelijke en temporele bewegingspatronen vaneverzwijn in kader van (schade)beheer (INBOPRJ-7720)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/08/2012 - 08/12/2018Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Dit project heeft als doel kennis te verwerven over de bewegingspatronenvan everzwijnen in het sterk gefragmenteerde Vlaamse landschap i.f.v. hetoptimaliseren van beheerstrategieën en schaderegeling voor everzwijn.Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerd.PROJECT: Opmaak risico-analyses i.k.v. Koninklijk Besluit op import, export,doorvoer en bezit van invasieve planten- en dierensoorten(INBOPRJ-7725)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/07/2012 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: De federale overheid is bevoegd voor de import, export en transit vaninvasieve uitheemse soorten en wenst deze bevoegdheid aan te wenden om33

de introductie van een aantal invasieve planten (9 soorten) en dieren (14soorten) met gekende impact op het leefmilieu en de biodiversiteit tereguleren. Hiervoor werd door de federale overheidsdienst een ontwerp vanKoninklijk Besluit opgemaakt dat een verbod op import, export, doorvoer enbezit van een aantal soorten oplegt. Om een dergelijk verbod, dat restrictiesaan de handel oplegt, te verantwoorden, dient een grondige risico-analyseopgemaakt te worden voor deze soorten. De Federale Overheid en deregio’s kwamen overeen dit werk te verdelen aangezien de resultatenhiervan ook op regionaal niveau gebruikt kunnen worden om het beleid teondersteunen. De opmaak van deze analyses werd door de FOD voor 11soorten aanbesteed aan het KBIN (looptijd project: oktober 2012 - februari2013). Aan INBO werd gevraagd om de risico-analyses op te maken voorstierkikker, twee vissoorten (zwartbekgrondel en amurgrondel) en beverrat.INBO zetelt ook officieel in de stuurgroep die de opmaak van de risicoanalysesbegeleidt.OUTPUT 2013: Risico-analyse stierkikkerOUTPUT 2013: Risico-analyse beverratOUTPUT 2013: Risico-analyse zwartbekgrondelOUTPUT 2013: Riscio-analyse amurgrondelPROJECT: Marternetwerk (INBOPRJ-7731)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 08/11/1990 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project, als verderzetting van andere geannuleerdeprojecten, zie hoger)Beschrijving: De focus van dit project ligt op marterachtigen maar met uitbreiding ook opandere carnivoren (inheemse en uitheemse) in Vlaanderen. Dit project omvathet samenbrengen van gegevens van meldingen van verkeersslachtoffers, hetinzamelen van verkeersslachtoffers en het uitvoeren van ecologische autopsiesop de ingezamelde dieren. De output van dit project vormt onder andere debasis voor de EU-rapportering voor boommarter en bunzing.OUTPUT 2013: Up-to-date databank van verspreidingsgegevens van carnivoren engegevens van autopsies34

2.4 OD - Vlaanderen zet maximaal in op samenwerking enintegratie tussen beleidsvelden en sectoren met het oogop het behoud, het herstel en de versterking van debiodiversiteit (Nr. 60)‣ Personeelskost: € 0‣ Werkingskost: € 0‣ Totaalkost: € 0 (op deze OD wordt dit jaar niet gewerkt)2.4.1 SOD - Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd advies(Nr. 6)2.4.1.1 OOD - Verlenen van operationele wetenschappelijke onderbouwingvoor Vlaamse en Europese regelgeving rond biodiversiteit (Nr. 6.1)EBO 1De effecten-indicator als onderdeel van de voortoets voor de passendebeoordeling is ontwikkeldPROJECT: Bepaling van effectafstanden in kader van voortoets PassendeBeoordeling (INBOPRJ-453)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Deze studieopdracht wordt door ANB uitbesteed. Het INBO speelt hierbijeen ondersteunende rol.Reden tot stopzetting: De bijdragen van INBO-medewerkers worden ondergebrachtonder een ander, meer generiek project.PROJECT: Inhoudelijk bijdragen aan de voortoets van de passendebeoordeling (INBOPRJ-745)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Het overleg met ANB en met het maatschappelijk middenveld wordtopgevolgd en expertise wordt ter beschikking gesteld. Kaartlagen wordenaangeleverd om ruimte te voorzien voor het realiseren van de S-IHD doelenvoor zowel habitats als soorten.Reden tot stopzetting: Dit project gaat op in het project 'Wetenschappelijkeondersteuning inzake IHD, haar kwesties en haar implementatie' (INBOPRJ-431)OUTPUT 2012: Het overleg is opgevolgd en de nodige kaartlagen zijn aangeleverdStatus: Gerealiseerd35

3 SD - HET NATUUR- EN BOSBELEID IS GEBASEERD OP EEN DEGELIJKEWETENSCHAPPELIJKE ONDERBOUWING. ALLE BIODIVERSITEITSDATAZIJN BESCHIKBAAR VIA ÉÉN INFORMATIE- EN DATACENTRUM. (NR.61)3.1 OD - Het natuur- en bosbeleid is gebaseerd op eendegelijke wetenschappelijke onderbouwing. Allebiodiversiteitsdata zijn beschikbaar via één informatieendatacentrum (Nr. 61)‣ Personeelskost: € 3.762.491,78 (62,14 VTE)‣ Werkingskost: € 1.155.493,3‣ Totaalkost: € 4.917.985,083.1.1 SOD - Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd advies(Nr. 6)3.1.1.1 OOD - Verlenen van wetenschappelijk advies inzake natuur- enbosbeheer (Nr. 6.2)EBO 1Adviezen i.k.v. wettelijke verplichtingenPROJECT: Advisering i.k.v. verificatiecommissie MAP (Mestactieplan)(INBOPRJ-454)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Voor elk perceel grasland in de gebieden, vermeld in artikel 41bis, § 1,eerste lid, van het Mestdecreet van 22 december 2006, vermeldt de Mestbankin zijn databank of het perceel een intensief grasland is of niet. De Mestbankgebruikt daarvoor de recentste biologische waarderingskaart van het Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek, aangevuld met de gegevens van een recentplaatsbezoek door een deskundige in opdracht van de Mestbank.OUTPUT 2012: Adviezen Mestactieplan (MAP)Status: GerealiseerdBeschrijving: In het kader van de verificatiecommissie voor het Mestactieplan heefthet INBO als taak de Vlaamse Landmaatschappij te ondersteunen doorbij discussie de juistheid van de opgegeven eenheden te verifiëren.OUTPUT 2013: Adviezen Mestactieplan (MAP)Beschrijving: In het kader van de verificatiecommissie voor het Mestactieplan heefthet INBO als taak de Vlaamse Landmaatschappij te ondersteunen doorbij discussie de juistheid van de opgegeven eenheden te verifiëren.36

PROJECT: Advisering i.k.v. ruimtelijke structuur- en uitvoeringsplannen(INBOPRJ-455)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van de realisatie van de Agrarische en Natuurlijke Structuur(AGNAS) biedt het INBO ondersteuning aan ANB door overleg en uitwerkingvan gebiedsnota's.OUTPUT 2012: Adviezen ruimtelijke processenStatus: GerealiseerdBeschrijving: In het kader van de realisatie van de Agrarische en NatuurlijkeStructuur (AGNAS) biedt het INBO ondersteuning aan ANB door overlegen uitwerking van gebiedsnota's.OUTPUT 2013: Adviezen ruimtelijke processenBeschrijving: In het kader van de realisatie van de Agrarische en NatuurlijkeStructuur (AGNAS) biedt het INBO ondersteuning aan ANB door overlegen uitwerking van gebiedsnota's.PROJECT: Advisering in kader van subsidiëring voor (her)bebossing(INBOPRJ-779)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het besluit van de Vlaamse regering betreffende de subsidiëring vanbeheerders van openbare en privé-bossen van 27 juni 2003, legt voorwaardenop voor subsidiëring van (her)bebossing. Het aanplanten van een aantalsoorten kan enkel gesubsidieerd worden indien het INBO gunstig adviesverleent. De betreffende soorten worden vermeld in de bijlagen I, II en III vanhet besluit. Indien een particulier (organisatie) subsidies wil bekomen voor(her)bebossing, moeten die aangevraagd worden bij ANB. Voor een aantalspecifieke soorten, moet er een advies vanuit het INBO geleverd worden.OUTPUT 2012: Adviezen in kader van subsidiëring voor (her)bebossingStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Adviezen in kader van subsidiëring voor (her)bebossingPROJECT: Advisering in kader van erkenning van wildbeheereenheden(INBOPRJ-780)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Opdat een Wildbeheereenheid (opnieuw) zou erkend worden, moet ervanuit ANB advies gegeven worden. INBO draagt hierin bij door advies te gevenm.b.t. mogelijke contradicties die zich in het beheerplan (m.b.t. devooropgestelde doelen en maatregelen) kunnen voordoen tussen het jacht- enhet natuurdecreet.OUTPUT 2012: Adviezen in kader van erkenning van wildbeheereenhedenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Adviezen in kader van erkenning van wildbeheereenheden37

PROJECT: Biologische waarderingskaart in kader van GRUP, Mestdecreet enRUP's (gemeentelijk, provinciaal) (INBOPRJ-7682)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Naar aanleiding van de afbakening van de agrarische en natuurlijkestructuur is het nodig om te beschikken over kennis van de bestaande toestandm.b.t. het landgebruik (Biologische Waarderingskaart). Dit is vooral belangrijkvoor de zones die mogelijk naar een groene bestemming (of van een groenenaar een andere bestemming) veranderen.OUTPUT 2013: In geval er GRUP's opstarten met mogelijk nieuwe groenebestemmingen worden deze laatste gekarteerdEBO 2Adviezen op vraagPROJECT: Tijdig afleveren van een gevraagd advies (INBOPRJ-456)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: INBO heeft als doelstelling om minstens 95% van de gerealiseerde adviezenbinnen de afgesproken termijn te realiseren.OUTPUT 2012: Adviezen op vraagStatus: GerealiseerdBeschrijving: Afhankelijk van de uitbouw van de economische pijler binnen INBO,zal er maximaal naar gestreefd worden om economische aspecten in deadviezen op te nemen. Hiervoor werd een milieueconoom aangeworvendie begin 2013 op het INBO zal starten. Voor meer dan 95% van debinnengekomen adviesvragen werd een advies geformuleerd. In totaalwerden er meer dan 170 adviezen geformuleerd (zie bijlage 2).OUTPUT 2013: Adviezen op vraagBeschrijving: Afhankelijk van de uitbouw van de economische pijler binnen INBO,zal er maximaal naar gestreefd worden om economische aspecten in deadviezen op te nemen.OUTPUT 2013: Ontsluiting adviezen via websiteBeschrijving: In het kader van de openbaarheid van milieuinformatie alsook dedoelstelling om als INBO objectief en neutraal te zijn, is het belangrijk datgerealiseerde adviezen zo goed mogelijk ontsloten worden.PROJECT: Economische advisering (INBOPRJ-8011)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/03/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Er is nood aan de inbreng van een economisch luik in de advisering diebinnen INBO gebeurt. Dit kan zich vertalen in het inbrengen van economischeelementen van de adviezen die op vraag worden uitgewerkt. Daarnaast is ookhet uitwerken van kosten-batenanalyses een onderdeel van de advisering diedoor INBO kan gebeurenOUTPUT 2013: Methodologie voor implementatie van economische aspectenbinnen INBO38

PROJECT: Diagnosecentrum bomen (INBOPRJ-8926)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Via het ‘Diagnosecentrum voor bomen’ verleent het INBO praktisch enwetenschappelijk onderbouwd advies i.v.m. bomen en boomproblemen in zowelstedelijke als niet-stedelijke omgevingen in Vlaanderen.OUTPUT 2013: Opmaak catalogus 'symptoombeschrijving meest voorkomendeboomziekten en -aantastingen'3.1.2 SOD - Het INBO monitort en onderzoekt de diversiteit vansoorten en ecosystemen (Nr. 7)3.1.2.1 OOD - Onderzoeken van de invloed van (veranderende) biotische,abiotische, antropogene en ruimtelijke factoren op veranderingen inbiodiversiteit, onder andere met behulp van dynamische modellen(Nr. 7.3)EBO 1Het bestaande typologie- en relatieonderzoek inzake watersystemen, estuaria enzilte systemen is geïmplementeerd in de monitoringprogramma’s en in debeoordelingssystemen voor oppervlaktewaterenPROJECT: Monitoring vissen i.k.v. uitvoering Kaderrichtlijn Water (KRW) enHabitatrichtlijn (HR) (INBOPRJ-458)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De belangrijkste milieudoelstelling van de Europese Kaderrichtlijn Water isom tegen 2015 een goede oppervlakte- en grondwatertoestand in deverschillende Europese watersystemen te bereiken. De lidstaten moeteninspanningen leveren en de gemaakte vorderingen rapporteren. In hetbijzonder zijn de lidstaten verplicht voor de oppervlaktewateren een specifiekeecologische monitoring uit te bouwen en uit te voeren. Daarnaast moeten deNatura2000-soorten gebiedsdekkend in Vlaanderen gemonitord worden inuitvoering van de EU Habitatrichtlijn. Het vismeetnet verzamelt jaarlijks denodige data om aan beide Europese rapportageverplichtingen te voldoen.OUTPUT 2012: Monitoringprogramma vissen in rivieren en meren voor 2012 isafgewerktStatus: GerealiseerdBeschrijving: Met het extra inschakelen van mensen uit de andereonderzoeksgroepen zijn de afvissingen van 2012 afgewerkt zoalsgepland.De resultaten zitten in de VIS-databank.OUTPUT 2013: Monitoringprogramma voor 2013 is afgewerkt39

PROJECT: Monitoring macrofyten en macrobenthos in Vlaamseovergangswateren i.k.v. Kaderrichtlijn Water (KRW)(INBOPRJ-459)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: De werkzaamheden voor dit project werden ondergebracht inINBOPRJ-597, INBOPRJ-596, INBOPRJ-502 en INBOPRJ-744.PROJECT: Onderzoek kalktufbronnen (Cratoneurion, habitattype 7220) inVlaanderen (INBOPRJ-739)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: INBO startte dit onderzoek op om de kennislacune rond de definitie van dithabitattype, haar verspreiding en haar standplaats te bepalen. Onderzoekfysisch-chemische karakteristieken, vegetatie en fytobenthos i.f.v. de staat vaninstandhouding (SVI) van het habitattype en afstemming met de KRWbeoordelingvoor 'kalkrijke bronbeek'.OUTPUT 2012: De resultaten van de veldcampagne zijn gecommuniceerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vegetatieopnamen werden gemaakt en extra stalen voor fysischchemischeanalyses zijn geanalyseerd. Fytobenthos-analyses zijnopgestart.Oosterlynck P., Van Landuyt W. (2012). Kalktufbronnen in Vlaanderen:mythe of werkelijkheid? Muscillanea 32. P 36 - 52OUTPUT 2013: De data over de relatie tussen biotiek en omgevingsvariabelen isgeanalyseerd en gecommuniceerdOUTPUT 2013: De fytobenthos stalen zijn geanalyseerdPROJECT: Onderzoek duinpoelen als onderdeel van het habitattype 2190'Vochtige duinvalleien' (INBOPRJ-740)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Relatieonderzoek tussen abiotiek, beheer en biota van duinpoelenReden tot stopzetting: Dit project wordt samen met INBOPRJ-741 'Standplaatsonderzoekvan de habitatrichtlijnsoort drijvende waterweegbree (Luronium natans)'geïntegreerd in een nieuw project: 'Standplaatsonderzoek van aquatischeNatura2000-habitats en -soorten' (INBOPRJ-8452).OUTPUT 2012: Analyses fytobenthos zijn opgestartStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012 (extra): C3-publicatie 'Migratie gaffelwaterjuffer'Status: GerealiseerdBeschrijving: Denys L., Packet J., Provoost S., Vercruysse W., Feys S. & W. VanGompel (2012). Charming a stranger: are all ponds equal for thenorthward migration of Coenagrion scitulum (Odonata)? Abstracts 5thEuropean Pond Conservation Network Conference40

OUTPUT 2012 (extra): C3-publicatie 'Duinpoelvegetatie'Status: GerealiseerdBeschrijving: Denys L., Packet J. & S. Provoost (2012). The importance of age andgrazing for pond vegetation in the coastal dunes of Belgium. Abstracts5th European Pond Conservation Network ConferencePROJECT: Standplaatsonderzoek van de habitatrichtlijnsoort drijvendewaterweegbree (Luronium natans) (INBOPRJ-741)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Gebiedsdekkende survey van abiotische kenmerken en karakteristieken vangroeiplaatsen van deze soort.Reden tot stopzetting: Dit project wordt samen met INBOPRJ-740 'Onderzoek duinpoelenals onderdeel van het habitattype 2190 'Vochtige duinvalleien’’ geïntegreerdin een nieuw project: 'Standplaatsonderzoek van aquatische Natura2000-habitats en -soorten' (INBOPRJ-8452).OUTPUT 2012: Analyse en rapportering standplaatsgegevensStatus: GerealiseerdBeschrijving: De dataset is volledig. Het ontwerprapport over de toestand van desoort voor de EU rapportage is klaar.PROJECT: Onderzoek naar herstelmaatregelen van stilstaande wateren(INBOPRJ-742)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Het betreft het opvolgen van herstelprojecten. Dit onderzoek is vaakgekoppeld aan specifieke adviesvragen. In Vlaanderen is ecologisch herstel invele stilstaande wateren van allerlei aard aan de orde en een aandachtspuntvoor zowel lokale als regionale initiatieven t.b.v. doelstellingen voor integraalwater- en natuurbeleid. Vanuit overheden en terreinbeherende ngo’s is er vraagnaar informatie rond deze problematiek.OUTPUT 2012: Advies en rapport vegetatieontwikkeling in de Kraenepoel zijnopgeleverdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Een synthese van de gegevens en een advies over het beheer isovergemaakt aan de beheercommissie.OUTPUT 2013: Monitoring van herstelprojectenBeschrijving: Een selectie van potentiële monitoringlocaties voor de evaluatie vanherstelmaatregelen in stilstaande wateren is gemaakt en een initiëletoestandsbeschrijving met vegetatieopname is uitgevoerd.OUTPUT 2013: Experimenteel onderzoek naar herstelmaatregelen in stilstaandewaterenBeschrijving: Een proefopstelling is gerealiseerd en een aanvang werd gemaaktmet de opvolging.OUTPUT 2013: Monitoring KraenepoelBeschrijving: De monitoringresultaten van de laatste 10 jaar zijn gerapporteerd.41

PROJECT: 'Standplaatsonderzoek van aquatische Natura2000-habitats en-soorten' (INBOPRJ-8452).Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Het doel van dit project is om bij te dragen aan de ecologische kennisomtrent stilstaande en stromende oppervlaktewateren in Vlaanderen, metnadruk op aquatische Natura2000-habitats en –soorten. Hiertoe wordenomgevingskenmerken in relatie gebracht tot de levensgemeenschap en depopulatiekenmerken en verspreiding van kenmerkende soorten. Tevens gaat eraandacht naar de afstemming van doelstellingen van het milieu- en ruimerenatuurbeleid met de ecologische vereisten van Natura2000-habitats en -soortenen biodiversiteitsonderzoek in ruime zin.OUTPUT 2013: Vegetatieopnamen DuinpoelenBeschrijving: Vegetatieopnamen van een 20-tal duinpoelen zijn gemaakt.OUTPUT 2013: Rapport standplaatskarakteristieken submontane rivieren enlaaglandrivierenBeschrijving: Een analyse van de verspreiding en de standplaatskarakteristiekenvan het Natura2000 habitattype 'Submontane en laaglandrivieren metvegetaties behorend tot het Ranunculion fluitantis en het Callitricho-Batrachion' in Vlaanderen is uitgevoerd en gerapporteerd.EBO 2De invasiesnelheid en impact van een selectie van invasieve planten en vissen isgekendPROJECT: Invasieve eigenschappen van blauwbandgrondel (INBOPRJ-462)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in een nieuw overkoepelend project:INBOPRJ-7848 'Bepaling toestand, trends en drivers van invasievevissoorten'/OUTPUT 2012: Rapport over life history-traits en invasiviteit. Verdere monitoringvan Vlaamse populatiesStatus: GerealiseerdBeschrijving: Anseeuw, D. (2011). Onderzoek en vergelijking van enkele(invasieve) kenmerken van blauwbandgrondel Pseudorasbora parva(Temminck & Schlegel, 1846) voor twee populaties uit rivieren en tweeuit stilstaande wateren in Vlaanderen. Rapporten van het Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2011.41. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 48 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/23/227423.pdf42

PROJECT: De verspreiding van de uitheemse dikkopelrits in Europa(INBOPRJ-463)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in een nieuw overkoepelend projectINBOPRJ-7848 'Bepaling toestand, trends en drivers van invasievevissoorten'.OUTPUT 2012: Rapport over life history-traits en invasiviteit. Verdere monitoringvan Vlaamse populaties.Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdaagd naar 2013 door vertraging bij een partner in hetproject. Deze output zal omgezet worden in een wetenschappelijkepublicatie bij het nieuwe overkoepelend project INBOPRJ-7848 'Bepalingtoestand, trends en drivers van invasieve vissoorten'.PROJECT: Morfologische karakterisatie van de invasieve bruine en zwarteAmerikaanse dwergmeervallen (INBOPRJ-464)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Deze twee uitheemse soorten zijn morfologisch moeilijk van elkaar teonderscheiden, maar zijn wel genetisch aparte entiteiten. Hier wordt demorfologie getoetst aan de gekende genetische groepen.Reden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in een nieuw overkoepelend projectINBOPRJ-7848 'Bepaling toestand, trends en drivers van invasievevissoorten'.OUTPUT 2012: Implementatie van de bevindingen: rapport over desoortherkenning. Verdere monitoring van Vlaamse populaties.Status: GerealiseerdBeschrijving: Decru, E.; Snoeks, J. (2011). Vergelijkende morfologische studie vande geïntroduceerde zwarte Amerikaanse dwergmeerval Ameiurus melasen de bruine Amerikaanse dwergmeerval A. nebulosus in België enenkele buurlanden. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2011.40. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO): Brussel. 38 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/03/230403.pdfPROJECT: Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexotenzwartbekgrondel en marmergrondel (INBOPRJ-465)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in een nieuw overkoepelend projectINBOPRJ-7848 'Bepaling toestand, trends en drivers van invasievevissoorten'.OUTPUT 2012: Dataverzameling over life history-traits en invasiviteit.Status: GerealiseerdBeschrijving: Stalen van zwartbekgrondel en marmergrondel werden verzameld enlife-history traits en genetische herkomst geanalyseerd.43

PROJECT: De invasiesnelheid van uitheemse plantensoorten (INBOPRJ-466)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Rapport over de invasiesnelheid van uitheemse plantenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Licentiaatsthesis gerealiseerd. Er was geen nood aan een bijkomendrapport.De Laender L. (2010). Welke plantenkenmerken bepalen deinvasiesnelheid van exotische planten in Vlaanderen? UGent, FaculteitWetenschappen – Onderzoeksgroep Terrestrische Ecologie en INBO.PROJECT: Bepaling toestand, trends en drivers van invasieve vissoorten(INBOPRJ-7848)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Verschillende uitheemse vissoorten zijn in opmars in onze wateren. Hiermonitoren we deze veranderingen en bestuderen we de eventuele impact opinheemse biodiversiteit, en gaan we na, waar mogelijk, welke mitigerendemaatregelen efficiënt zijn.Samenvoeging van vier projecten van het Ondernemingsplan 2012 onder éénnoemer: INBOPRJ-465 'Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexotenzwartbekgrondel en marmergrondel', INBOPRJ-462 'Invasieve eigenschappenvan blauwbandgrondel', INBOPRJ-463 'De verspreiding van de uitheemsedikkopelrits in Europa' en INBOPRJ-464 'Morfologische karakterisatie van deinvasieve bruine en zwarte Amerikaanse dwergmeervallen'.OUTPUT 2013: Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexotenzwartbekgrondel en marmergrondel: Rapport over life history-traits eninvasiviteit.OUTPUT 2013: Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexoot dikkopelrits:Rapport over life history-traits en invasiviteit.OUTPUT 2013: Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexootblauwbandgrondel: Wetenschappelijk manuscript dat de bevindingen vande gegevens van 2011 en 2012 compileert.OUTPUT 2013: Invasiesnelheid en impact van de nieuwe visexootblauwbandgrondel: Manuscript 'Resultaten van een experiment dat debestrijding van blauwbandgrondel via biomanipulatie test' ingediendEBO 3De impact van grote grazers op het broedsucces van grondbroeders inheidelandschap is beschrevenPROJECT: De impact van schapen op het broedsucces van grondbroedendevogels (INBOPRJ-467)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De impact van schapen op het broedsucces van grondbroedende vogelsOUTPUT 2012: Rapport 'Grazende schapen leiden tot veranderende predatiedrukbij boomleeuwerik'44

Status: GerealiseerdBeschrijving: Dit is opgeschaald van een INBO-rapport naar twee artikels inVogelnieuws en een manuscript dat is ingediend ter publicatie bij een A1-tijdschrift (Biological Conservation).Devos, K. et al. (2012). Vogelnieuws 18. Vogelnieuws : ornithologischenieuwsbrief van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 18. Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 32 pp.,http://www.inbo.be/files/bibliotheek/15/235915.pdfEBO 4Determinerende factoren voor en impact van distributie- en dispersiepatronen bijaalscholver zijn gekendPROJECT: Integrale monitoring aalscholver (INBOPRJ-468)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: ANB-projectvraag in 2012 en 2013 ter bepaling van de nultoestand infunctie van de latere beheerregeling van deze soort. Dit project bestaatenerzijds uit de monitoring van broedende en overwinterende aalscholvers inVlaanderen (lopend onderzoek, BBV telling) en anderzijds uit eenkleurringonderzoek bij aalscholvers.Titel uit JOP 2012: 'Opvolging problematiek aalscholver'.OUTPUT 2012 (extra): De data zijn verzameld, ingevoerd en gecommuniceerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Devos K. & Spanoghe G. (2012). Broedsucces van aalscholvers inVlaanderen in 2011. Vogelnieuws 18. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. p 12-14.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/15/235915.pdfOUTPUT 2013: De data zijn verzameld en ingevoerdEBO 5Impact van klimaatveranderingen op de verspreiding van een aantalmodelsoorten is gekendPROJECT: Verspreiding van dagvlinders in Vlaanderen en verwachteverspreiding bij klimaatverandering (INBOPRJ-469)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Resultaten gepubliceerd in vlinderatlasStatus: GerealiseerdBeschrijving: De resultaten zijn opgenomen als een aparte sectie van deVlinderatlas, die in het voorjaar van 2013 zal verschijnen.45

EBO 6Modellen zijn ontwikkeld voor het inschatten van de effecten van beleid enbeheermaatregelen op de verspreiding van een selectie van soortenPROJECT: Populatieonderzoek bij boommarter aan de hand van telemetrie enfotovallen (INBOPRJ-7742)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/12/2012 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Aan de hand van radiotelemetrie en fotovallen worden te Sinaai debewegingspatronen in tijd en ruimte en de populatiesamenstelling bijboommarters sinds 2010 bestudeerd, met als doelstelling het verruimen van dekennis van deze soort.Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerd.3.1.3 SOD - Het INBO monitort en onderzoekt de wisselwerking tussenbiotische en abiotische elementen (Nr. 9)3.1.3.1 OOD - Inventariseren en monitoren van abiotische kenmerken binnenen buiten beschermde gebieden, die relevant zijn voor het functionerenvan ecosystemen en de eraan gebonden biodiversiteit (Nr. 9.1)EBO 1Gestandaardiseerde meetmethoden en inventarisatieschema’s voor abiotischekenmerken in Natura 2000 habitattypenPROJECT: Ontwikkelen, testen en documenteren van methoden voor bepalingvan fysische, chemische en biologische bodemkenmerken(INBOPRJ-471)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Op punt stellen methodiek en opmaak handleiding voor gebruikvan EM-38 metingen voor bepalen van bodemfysische kenmerken.Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De output werd niet volledig gerealiseerd in 2012 omdat detechniek nog niet volledig op punt staat. De EM-38 configuratie werd in2012 ontworpen, geassembleerd en een viertal keer getest in de praktijk,maar er blijven technische problemen die opgelost dienen te worden. Pasals deze technische problemen opgelost zijn, kan de handleidinguitgewerkt en gepubliceerd worden.OUTPUT 2012: Kritische evaluatie van textuurbepalingen van bodems ensedimenten aan de hand van laser-diffractiemethode.Status: GerealiseerdBeschrijving: In functie van de aankoop van een nieuw laserdiffractietoestel doorhet INBO-labo werden testen uitgevoerd op een geselecteerde set stalendoor vijf leveranciers en/of producenten van LD-toestellen.OUTPUT 2013: Op punt stellen methodiek en opmaak handleiding voor gebruikvan EM-38 metingen voor bepalen van bodemfysische kenmerken.46

PROJECT: Onderzoek naar de hydrologische en bodemkundigestandplaatsfactoren van graslanden, heiden en moerassen inVlaanderen (INBOPRJ-472)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: 'Bemonsteren, analyseren en evalueren van bodemtype,algemene bodemkenmerken, zuur/basetoestand, nutriënteninhoud en -beschikbaarheid in Natura2000-habitats'OUTPUT 2012: Meetcampagne 'bodemkenmerken in natte en vochtige graslanden'Status: GerealiseerdBeschrijving: Bepalen van de bodemchemische en -fysische kenmerken op 200WATINA-meetpunten in natte en vochtige valleigraslanden. Deze zullendienen als basisdataset voor het bepalen van de standplaatsfactoren innatte en vochtige graslanden in Vlaanderen.Gerealiseerd: In de periode mei-juni 2012 werden 203 bodemstalenverzameld. Eind november werd een eerste tussentijds analyserapportopgeleverd door de dienst Wetenschapsondersteuning, team Labo:INBO12.0076A_deelrapport_281112.OUTPUT 2012: Meetcampagne 'bodemkenmerken in natte en vochtige heiden'Status: GerealiseerdBeschrijving: Bepalen van de bodemchemische en -fysische kenmerken in 150WATINA-meetpunten in natte en vochtige heiden. Deze zullen dienen alsbasisdataset voor het bepalen van de standplaatsfactoren in natte envochtige heide in Vlaanderen.OUTPUT 2012: Meetcampagne 'bodemkenmerken in voedselarme graslanden'Status: GerealiseerdBeschrijving: Beschrijven van bodemopbouw en bepalen van de bodemchemischeen -fysische kenmerken op 100 meetpunten (bij voorkeur uitgerust metWATINA-peilbuis) in voedselarme, droge graslanden. Deze zullen dienenals basisdataset voor het bepalen van de standplaatsfactoren in droge totvochtige heischrale graslanden in Vlaanderen.Gerealiseerd: In de periode juli - oktober 2012 werden 127 locatiesbemonsterd (bodemstalen).PROJECT: Meetnet grondwater in natuur- en bosgebieden in Vlaanderen(INBOPRJ-473)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het INBO beheert een meetnet van peilbuizen en peillatten in natuur- enbosgebieden in Vlaanderen voor de monitoring van waterstanden enwaterkwaliteit. Zo'n 400 peilbuizen zijn uitgerust met druksondes voor continuepeilregistratie. In 2013 start eveneens een pilootproject voor de real-timetransmissie van meetgegevens.OUTPUT 2012 (extra): Op minstens 300 locaties is in het kader vanstandplaatsonderzoek de chemische samenstelling van het grondwaterbepaaldStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012 (extra): Het meetnet van automatische druksondes wordt continuoperationeel gehoudenStatus: Gerealiseerd47

PROJECT: Inventariseren van vegetatiekenmerken (productiviteit,soortensamenstelling) in Natura 2000 habitattypen (INBOPRJ-474)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Vegetatieopnamen in natte en vochtige heidenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vegetatie-opnamen in 50-100 bijkomende WATINA-meetpunten innatte en vochtige heiden. Deze zullen dienen als basisdataset voor hetbepalen van de standplaatsfactoren in natte en vochtige heide inVlaanderen.OUTPUT 2012: Vegetatieopnamen in natte en vochtige valleigraslandenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vegetatie-opnamen op 200 WATINA-meetpunten in natte en vochtigevalleigraslanden. Deze zullen dienen als basisdataset voor het bepalenvan de standplaatsfactoren in natte en vochtige graslanden inVlaanderen.Gerealiseerd: 203 opnamen ingevoerd in INBOVEG.Rapport met vegetatiekundige analyse van de verzamelde data: RamanM. en De Becker P. (2012). Biotische afbakening van het Alopecurion inVlaanderen. What’s in a name? Rapporten van het Instituut voor NatuurenBosonderzoek 2012 (60). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,Brussel. http://www.inbo.be/files/bibliotheek/35/242035.pdfOUTPUT 2012: Vegetatie-opnamen in voedselarme graslandenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vegetatie-opnamen op 100 meetpunten in voedselarme, drogegraslanden. Deze zullen dienen als basisdataset voor het bepalen van destandplaatsfactoren in droge tot vochtige heischrale graslanden inVlaanderen.Gerealiseerd: Vegetatieopnamen uitgevoerd op 127 locaties, de gegevenswerden ingevoerd in INBOVEG, gecontroleerd en gevalideerd. Verwerkingen analyse van de dataset gebeurt in 2013.PROJECT: Monitoring en onderzoek van de vitaliteit van de voornaamsteboomsoorten in Vlaamse bossen (INBOPRJ-475)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het INBO volgt aan de hand van 72 vaste proefvlakken van hetbosvitaliteitsmeetnet de evolutie van de bosvitaliteit in Vlaanderen op. Degegevens worden gebruikt om het relatief belang te achterhalen van deverschillende milieu- en omgevingsinvloeden die de gezondheid van de Vlaamsebossen bepalen. Het meetnet voedt eveneens de natuurindicatoren van hetINBO.OUTPUT 2012: Beoordeling van de kroontoestand en schade-oorzaken op de 72proefvlakken van het level I meetnetStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Rapport 'Resultaten bosvitaliteitsinventaris 2011'Status: GerealiseerdBeschrijving: Sioen G. & Roskams P. 2012. Bosvitaliteitsinventaris 2011. Resultatenvan de kroonbeoordelingen in het bosvitaliteitsmeetnet. Rapport48

INBO.R.2012.16. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/25/234925.pdfOUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de analyse van de drijvende krachtenachter de waargenomen evolutie van vitaliteit en kroontoestand bij beukin VlaanderenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Deze output wordt verdaagd naar 2013. Er werd in 2012prioriteit gegeven aan de realisatie van andere outputs (o.a. 3 INBOrapporten)en aan het inzamelen en rapporteren van gegevens (Level Ien Level II). De dataset werd voorbereid voor analyse, maar o.a.meteorologische gegevens (KMI) hebben lang op zich laten wachten.OUTPUT 2012: Verkennende analyse van Europese dataset 'kroonbeoordelingen enbosvitaliteit'Status: Niet gerealiseerdBeschrijving: In samenwerking met 'ICP Forests - expert panel on crown conditionand damage'Toelichting niet-realisatie: De noodzakelijke validatie en aggregatie van deEuropese dataset bleken complexer en meer tijdrovend dan begin 2012ingeschat. In het kader van dit project werd ingegaan op een voorstel totsamenwerking van onderzoekers van het Institute of Forest Ecology andForest Inventory, Eberswalde (Duitsland), die aan een analyse vandezelfde ICP Forests dataset werken. In het kader van dezesamenwerking werden deelaspecten van deze verkennende analyseafgewerkt. In 2013 zal aan deze analyse verder gewerkt worden.OUTPUT 2012: Vraaggestuurde kennisopbouw, advisering eninformatieverstrekking over de vitaliteit van bossen en bomen in relatietot biotische en abiotische omgevingsfactorenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Deze output omvat zowel informatieverstrekking (INBO nieuwsbrief,website natuurindicatoren, VRIND 2012, Referaten colloquium studiedag‘Welke toekomst voor het Zoniënwoud’) als vraaggestuurde adviseringdoor het diagnosecentrum bomen.OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de analyse van de drijvende krachtenachter de waargenomen evolutie van vitaliteit en kroontoestand bij beukin VlaanderenOUTPUT 2013: Rapport 'Resultaten bosvitaliteitsinventaris 2012'EBO 2Een meetnet voor de geïntegreerde monitoring van milieudruk, milieucondities enecosysteemrespons in bos- en natuurgebieden is ontwikkeldPROJECT: Ontwerpen en uitbouwen van een Vlaams LTER-netwerk vangebieden voor ecosysteemonderzoek en –monitoring(INBOPRJ-476)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het op te starten netwerk richt zich op sites waar door geïntegreerde langetermijnmonitoringen onderzoek van milieudruk, milieucondities enecosysteemrespons inzicht verkregen wordt in het functioneren vanecosystemen en hun componenten in een veranderende omgeving.Titel uit JOP 2012: 'Ontwerpen en uitbouwen van een meetnet voor de49

geïntegreerde monitoring van milieudruk, milieucondities en ecosysteemresponsin Natura2000-habitattypen'OUTPUT 2012: Ontwerp van Vlaams LTER-meetnet (LTER = Long Term EcologicalResearch)Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Opgestart, doch te weinig tijd aan besteed om tot eenvoldragen ontwerp te komen. Dit wordt vanaf januari 2013 met hogereprioriteit verder gezet, in samenwerking met de onderzoeksgroepenEcosysteemdiversiteit en Ecosysteembeheer.OUTPUT 2013: Ontwerp van Vlaams LTER-meetnet (LTER = Long Term EcologicalResearch)PROJECT: Geïntegreerde monitoring van het functioneren vanbosecosystemen in relatie tot klimaatverandering en luchtkwaliteit(INBOPRJ-769)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van het ICP Forests programma worden op vijf vaste sites(zgn. level II sites) jaarrond milieufactoren (luchtkwaliteit, atmosferischedepositie, waterpeilen, meteorologie), stofstromen enecosysteemeigenschappen opgemeten. Hiermee wordt nagegaan in welke mateecosysteemgezondheid en -diensten evolueren en reageren op lange- enkortetermijn veranderingen in de milieukwaliteit. Dit project omvat zowel hetuitvoeren van dit omvangrijke langetermijn monitoringprogramma, als deverwerking, analyse en publicatie van de meetresultaten en de eruitvoortkomende wetenschappelijke inzichten in wetenschappelijke artikels,beleidsrapporten en natuurindicatoren.OUTPUT 2012: Rapport 'Resultaten geïntegreerde monitoring bosecosystemen2010-2011'Status: GerealiseerdBeschrijving: Verstraeten A., Sioen G., Neirynck J., Roskams P. & Hens M. (2012).Bosgezondheid in Vlaanderen. Bosvitaliteitsinventaris, meetnet IntensieveMonitoring Bosecosystemen en meetstation luchtverontreiniging.Resultaten 2010-2011. Rapport INBO.R.2012.28. Instituut voor NatuurenBosonderzoek, Brussel.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/96/242096.pdfOUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de impact van verzurende envermestende depositie op de uitspoeling van organisch koolstof inVlaamse bossenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Een eerste verkennende analyse van de gegevens werdafgerond. Hieruit bleek de noodzaak om via wiskundige modelbouw derelatie tussen organische koolstof en andere variabelen te onderzoeken.Die verwerking is pas gestart na deelname aan de cursus ‘Mixed EffectsModelling’ (Alain Zuur & Elena Leno), georganiseerd door de dienstBiometrie & Kwaliteitszorg in november 2012. Het artikel zal in de loopvan 2013 worden afgewerkt, waarbij ook de data van 2012 (beschikbaarvanaf maart 2013) mee zullen worden betrokken in de analyse.OUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de evolutie van blad- enstrooiselkwaliteit in Vlaamse bossen in relatie tot verandering inmilieukwaliteit en klimaatStatus: Verdaagd naar ander jaar50

Toelichting verdaging: De analyse van de gegevens loopt en zal begin 2013afgerond zijn. De validatie en verwerking van de gegevens vergden meertijd dan ingeschat. Het indienen van een wetenschappelijk artikel wordtverdaagd naar 2013.OUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de uitwisselingsprocessen van ozonmet het kronendak van een gemengd bosbestand in BrasschaatStatus: GerealiseerdBeschrijving: Neirynck J., Gielen B., Janssens I.A. & Ceulemans R. (2012) Insightsin ozone deposition patterns from decade-long ozone flux measurementsover a mixed temperate forest. J. Environ. Monit. 14(6): 1684–1695.OUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de evolutie van zwaveldepositie inbosbestand te BrasschaatStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdaagd naar 2013-2014, afhankelijk van de aanleveringvan de nodige gegevens door UA.OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de impact van verzurende envermestende depositie op de uitspoeling van organisch koolstof inVlaamse bossenOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de evolutie van blad- enstrooiselkwaliteit in Vlaamse bossen in relatie tot verandering inmilieukwaliteit en klimaatOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de evolutie van zwaveldepositie inbosbestand te BrasschaatOUTPUT 2013: Alle meetgegevens zijn ingevoerd in de databank Groenbos,gecontroleerd en gevalideerdPROJECT: Monitoring stikstofdepositie in natuur- en bosgebieden inVlaanderen in functie van de Habitatrichtlijn (INBOPRJ-8928)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerd.EBO 3Abiotische inventarisatie- en monitoringgegevens worden beheerd en ontslotenvia een set onderling gekoppelde databankenPROJECT: Beheren van het grondwaterdata- en informatiesysteem 'WATINA'(INBOPRJ-480)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: De WATINA-PLUS databank is volledig operationeel en bekendgemaakt bij alle betrokkenen (dataverzamelaars, datagebruikers,overheidsagentschappen)Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Databanktechnisch is alles afgewerkt, inclusief eenhandleiding. Oorzaken van het niet operationaal zijn eind 2012, zijn o.a.een (langer dan verwachte) reeks IT-technische problemen die moestenopgelost worden en het ontbreken van een databankbeheerder in de51

eerste helft van 2012. De databank zal operationeel zijn in januari 2013.Aansluitend voorzien we intern nog een gewennings- en routineopbouwperiodeen naar schatting in maart/april 2013 worden er infosessiesvoorzien voor het ruime publiek.OUTPUT 2013: De WATINA-PLUS databank is volledig operationeel en bekendgemaakt bij alle betrokkenen (dataverzamelaars, datagebruikers,overheidsagentschappen)PROJECT: Ontwikkelen en beheren van een Vlaamse databank 'bos- ennatuurbodems' (INBOPRJ-481)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Opmaak van een generiek datamodel voor beheer van actuele enhistorische bodeminformatie. Integratie van bestaande databanken'bodemkwaliteit' in bos- en natuurgebieden op Vlaamse schaal: HIBBOD(HIstorische BosBOdem Databank Vlaanderen), HIBBOD+, FORSITE (Forest siteand soil database of Flanders), BODINA (Bodemdatabank IN). Beheer enorganisatie van bodemarchief.Titel uit JOP 2012: 'Beheren databanken 'bodemkwaliteit' in bos- ennatuurgebieden op Vlaamse schaal (HIBBOD, HIBBOD+, FORSITE, BODINA)'OUTPUT 2012: Ontwikkelen van een generiek dataformaat voor het registreren enbeheren van bodeminformatie op het INBOStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Na het initieel opstarten en terug stopzetten van het projectdoor het Informatie- en Datacentrum (IDC), is het project in november2012 dan toch van start gegaan. In overleg met IDC werden een timingvastgelegd en werkafspraken gemaakt voor de uitvoering van FASE I vandit project in de eerste helft van 2013.OUTPUT 2013: Ontwikkelen van een generiek dataformaat voor het registreren enbeheren van bodeminformatie op het INBOPROJECT: Beheren van alle meteorologische gegevens verzameld op INBO(INBOPRJ-482)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Meteorologische gegevens ontsloten binnen INBOStatus: GerealiseerdBeschrijving: Alle meteorologische gegevens die door het INBO verzameld werden,worden en/of in het verleden aangekocht werden, worden interngecentraliseerd en zijn beschikbaar voor INBO-gebruikers. De gegevensstaan op de meteo-directory op de Q-schijf. De interne ontsluiting kannog beter. Ook inzake de aankopen van meteo-gegevens moet er eennog meer gecoördineerde aanpak uitgewerkt worden.52

PROJECT: Beheer databank 'Groenbos' (INBOPRJ-770)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Invoer, validatie en kwaliteitscontrole van alle meetgegevens die verzameldworden op de vijf level II bosproefvlakkenOUTPUT 2012: Alle meetgegevens uit het geïntegreerde bosmeetnet t.e.m. 2011zijn ingebracht in de databank 'Groenbos', en gevalideerd engerapporteerd aan ICP ForestsStatus: GerealiseerdBeschrijving: Alle meetgegevens t.e.m. 2011 zijn ingevoerd en gevalideerd in dedatabank Groenbos. De rapportering aan ICP Forests eind 2012 is reedsgebeurd voor de meteodata Brasschaat + TDR gegevens 2011. Deoverige data worden in januari 2013 overgemaakt.EBO 4In het kader van de samenwerkingsovereenkomst met W&Z ondersteunt hetINBO W&Z wetenschappelijk met gegevens, kennis en expertise bij de planning,uitvoering en evaluatie van infrastructuurwerkenPROJECT: Ad hoc advisering in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal(W&Z) Afdeling Bovenschelde (INBOPRJ-483)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidVoor dit project werden in 2011 en 2012 outputs gerealiseerdPROJECT: Exoten langs waterlopen afdeling Bovenschelde (INBOPRJ-484)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidVoor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Evaluatie bermbeheerplan Leie (INBOPRJ-485)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdPROJECT: Opvolging Japanse duizendknoop langs de Leie (INBOPRJ-486)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidVoor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.53

PROJECT: Opvolging Natuurtechnische Milieubouw Oevers (NTMB-oevers)Moervaart (INBOPRJ-487)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Rapport 'Ecologische evaluatie NTMB-oevers Moervaart'Status: GerealiseerdBeschrijving: Vermeersch S. & Dhaluin P. (2012) Toekomstgerichte opvolging vande verschillende natuurvriendelijke oeververdedigingstechnieken langs deMoervaart. Rapport INBO.R.2012.64, Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel.PROJECT: Ecologische opvolging Kanaal Gent-Brugge (INBOPRJ-488)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Opmaak beheerplan voor houtige vegetaties Kanaal Gent-Brugge(traject Sint-Jorisbrug / Brugge)Status: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Dit punt stond op de W&Z-jaarplanning 2012 maar W&Zheeft in 2012 geen uitwerking van dit project gevraagd. In het ontwerpjaarplanning 2013 (dd 30/11/2012) is dit rapport (voorlopig) nietopgenomen, daarom kreeg het de status 'niet gerealiseerd' i.p.v.'verdaagd naar ander jaar'.PROJECT: Ecologische opvolging Leopoldkanaal (INBOPRJ-489)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Voortgangsrapport 'Ecologische monitoring (bermvegetaties)Leopoldkanaal'Status: GerealiseerdBeschrijving: Van Kerckvoorde A. & Dhaluin P. (2012). Ecologische opvolging vande bermvegetatie langs het Leopoldkanaal. Resultaten veldwerk 2011 envergelijking met 2006. Intern rapport INBO.IR.2012.30. Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, Brussel.PROJECT: Ecologische opvolging Afleidingskanaal van de Leie (INBOPRJ-490)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidVoor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Opvolging en adviesverlening oeverinrichting Seine-Schelde(INBOPRJ-491)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: Voltooid54

OUTPUT 2012: Rapport over vegetatie-ontwikkeling langs vooroevers Seine-ScheldeStatus: GerealiseerdBeschrijving: Raman M. (2012). Plantendiversiteit in verschillende vooroevertypesin de Leie. Rapport INBO.R.2012.8, Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/74/240974.pdfOUTPUT 2012: Adviezen en nota's over oeverinrichting en vooroevers Seine-ScheldeStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Deze output omvat adviezen of nota's die een antwoordbieden op vragen die de klant (W&Z) in het kader van deraamovereenkomst in de loop van 2012 aan INBO stelt. Indien er geenvragen komen, wordt deze output de facto niet gerealiseerd. Het projectwordt stopgezet omdat de adviesverlening voor W&Z opgenomen wordtals recurrente activiteit.PROJECT: Opvolging en adviesverlening meanderinrichting Seine-Schelde(INBOPRJ-492)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Adviezen en nota's in kader van meanderinrichting Seine-ScheldeStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Deze output omvat adviezen of nota's die een antwoordbieden op vragen die de klant (W&Z) in het kader van deraamovereenkomst in de loop van 2012 aan het INBO stelt. In 2012 zijner geen vragen gekomen, waardoor deze output de facto nietgerealiseerd werd. Het project wordt stopgezet omdat de adviesverleningvoor W&Z opgenomen wordt als recurrente activiteit.PROJECT: Opvolging en adviesverlening natuurinrichting valleigebied Seine-Schelde (INBOPRJ-493)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Adviezen en nota's in kader van natuurinrichting valleigebied Seine-ScheldeStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Deze output omvat adviezen of nota's die een antwoordbieden op vragen die de klant (W&Z) in het kader van deraamovereenkomst in de loop van 2012 aan INBO stelt. Indien er geenvragen komen, is deze output de facto niet gerealiseerd. Het projectwordt stopgezet omdat de adviesverlening voor W&Z opgenomen wordtals recurrente activiteit.PROJECT: Opvolging en adviesverlening Seine-Schelde West (INBOPRJ-494)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: Voltooid55

OUTPUT 2012: Adviezen en nota's in kader van inrichting valleigebied Seine-Schelde-WestStatus: Niet gerealiseerdBeschrijving: Deze output omvat adviezen of nota's die een antwoord bieden opvragen die de klant (W&Z) in het kader van de raamovereenkomst in deloop van 2012 aan INBO stelt.Toelichting niet-realisatie: In 2012 zijn er geen vragen gekomen, waardoor dezeoutput niet aan de orde is en de facto niet gerealiseerd werd. Het projectwordt stopgezet omdat de adviesverlening voor W&Z opgenomen wordtals recurrente activiteit.PROJECT: Opvolging en adviesverlening Dender (INBOPRJ-495)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Documenteren uitgangssituatie in kader van ecologische impactwaterpeilverlaging DenderStatus: GerealiseerdBeschrijving: Twee interne rapporten werden opgemaakt voor Waterwegen enZeekanaal nv.: INBO.IR.2012.10 en INBO.IR.2012.43. Het eerste rapportbetreft de regio Aalst, het tweede de regio's Aalst en Teralfene. In beidegevallen gaat het om een datarapportering ter beschrijving van deuitgangssituatie vóór de geplande werken aan de stuwen.OUTPUT 2012: Documenteren uitgangssituatie in kader van ecologische impactvernieuwing stuwsluis DenderleeuwStatus: GerealiseerdBeschrijving: Een nota voor W&Z werd opgemaakt, met de beschrijving van deuitgangssituatie van de vegetatie en met enkele aanbevelingen naarbeheer en aandachtspunten bij uitvoering van de werken.OUTPUT 2012: Vegetatiekundige studie naar de invloed van het uitbaggeren vande Dender op het valleigebied stroomopwaarts GeraardsbergenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vegetatiekartering aan de hand van proefvlakken enperceelskartering werd uitgevoerd in juni – juli 2012. Alle gegevenswerden ingevoerd in INBOVEG en gevalideerd. Analyse van gegevens(afleiden van vegetatietypen, aanduiden ecologisch interessante zones,voorstel voor plaatsen piëzometers) is voltooid. Rapportering gebeurde injanuari 2013.PROJECT: Ad hoc advisering in opdracht van Waterwegen en Zeekanaal(W&Z) afdeling Zeekanaal (INBOPRJ-496)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidReden tot stopzetting: Dit project wordt stopgezet omdat de adviesverlening voor W&Zopgenomen wordt als recurrente activiteit.OUTPUT 2012: Uitwerken methodiek Natuurtechnische Milieubouw Oevers (NTMBoevers)langs Zeekanaal Brussel-WillebroekStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het aspect 'vissen' wordt begin 2013 uitgewerkt door deonderzoeksgroep Aquatisch Beheer.56

PROJECT: Ecologisch inrichtingsadvies voor gebieden opgenomen in hetgeactualiseerde Sigmaplan (INBOPRJ-497)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van het geactualiseerde Sigmaplan worden de verschillendegebieden verworven als veiligheids- en natuurgebied (wetland) door W&Z enANB. De opdrachthouders wensen een optimale inrichting van de gebieden i.f.v.de vooropgestelde natuurdoelstellingen. Deze doelstellingen zijn bekrachtigddoor de Vlaamse regering in het Meest Wenselijke Alternatief en geïntegreerd inIHD-Zeeschelde. De onderzoeksgroep Ecosysteemdiversiteit biedt in het kadervan een raamovereenkomst met W&Z ondersteuning aan W&Z, afdelingZeeschelde, m.b.t. de ecologische aspecten van het beheer en het beleid vande Zeeschelde.Titel uit JOP 2012: 'Bijdragen tot de actualisatie van het Sigmaplan'OUTPUT 2012: Onderbouwd liggingsplan met prioriteitenbepaling voor de aanlegvan laantjes (of het herstel ervan), nodig voor het behalen van debotanische doelstellingen in de Kalkense meersen en het PaardenbroekStatus: GerealiseerdBeschrijving: Van Ryckegem, Gunther, Michels, Helen en Van den Bergh Erika(2013). Opmaak liggingsplan voor laantjes in de Kalkense meersen enhet Paardenbroek. Laantjes in functie van het bereiken van een geschikteabiotiek voor de ontwikkeling van botanisch grasland. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek 2013. (INBO.R.2013.7). Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek, BrusselOUTPUT 2012: Ecologische onderbouwing voor het inrichtingsplan van deSigmagebieden A Broek en Varenheuvel in de vallei van de Nete.Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Op vraag van minister Crevits wordt bijkomend onderzoekuitgevoerd om alternatieve gebieden te screenen naar potenties voorroerdomp in de vallei van de Kleine Nete en Beneden Nete, teneinde deimpact van het geactualiseerde Sigmaplan op de landbouwsector teminimaliseren.OUTPUT 2012 (extra): Rapport 'Ecologisch inrichtingsadvies Droogdokkenpark'Status: GerealiseerdBeschrijving: Van Ryckegem,G. & Van den Bergh E. (2012). Ecologischinrichtingsadvies Droogdokkenpark. Ondersteunende studie t.b.v.inrichting Droogdokken (Antwerpse Scheldekaaien). INBO.R.2012.4.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/72/233572.pdfOUTPUT 2012 (extra): Rapport 'Analyse uitgebreid zoekgebied Varenheuvel-Abroek, Cluster Nete en Kleine Nete, zone 2 Varenheuvel-Abroek'Status: GerealiseerdBeschrijving: Bieke Cloet, Ine Darras, Michaël Van Rompaey, Gunther VanRyckegem, Jan Walravens (2012). Analyse uitgebreid zoekgebiedVarenheuvel-Abroek, Cluster Nete en Kleine Nete, zone 2 Varenheuvel-Abroek. Tritel, docref. P.2084-507-0112.OUTPUT 2012 (extra): Rapport 'Studie t.b.v. de natuurinrichting van de Vallei vande Grote Nete in het kader van het Sigmaplan'Status: GerealiseerdBeschrijving: Els De Bie, Willy Huybrechts, Wim Mertens, Lon Lommaert (2012).Studie t.b.v. de natuurinrichting van de Vallei van de Grote Nete in het57

kader van het SIGMAPLAN. Ecohydrologische modellering: NICHE-Vlaanderen. INBO.R.2012.39OUTPUT 2013: Ecologische onderbouwing voor het inrichtingsplan van deSigmagebieden A Broek en Varenheuvel in de vallei van de Nete.OUTPUT 2013: Ecologisch inrichtingsadvies Oudbroek- en SchellandpolderOUTPUT 2013: Ecologisch inrichtingsadvies ontpoldering Groot Schoor Bornem,ontpoldering stort Temse brugOUTPUT 2013: Ecologisch inrichtingsadvies Polder Van LierPROJECT: Onderzoek naar de ontwikkeling van Elzenbroekbossen na detransplantatie van veen in Kruibeke-Bazel-Rupelmonde (KBR)(INBOPRJ-498)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De dijk rond het gecontroleerd overstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde (GOG-KBR) ligt voor een groot deel op Elzenbroekbossen (E910),prioritair habitat i.k.v. de habibatrichtlijn. Ter wille van de stabiliteit van de dijkmoest uit de ondergrond zeer veel veen verwijderd worden. In deze proefopzetwordt het potentiële nut van dit veen voor de compensatie vanElzenbroekbossen onderzocht.OUTPUT 2013: Tussentijdse rapportage in jaarrapport KBRPROJECT: Opvolgen en adviseren beheercommissie Kruibeke-Bazel-Rupelmonde (KBR) (INBOPRJ-499)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Binnen het oorspronkelijke Sigmaplan neemt het gecontroleerdoverstromingsgebied Kruibeke-Bazel-Rupelmonde (GOG-KBR) een bijzondereplaats in: het grootste gecontroleerd overstromingsgebied (GOG), secundairebestemming natuur en compensatie weidevogelgebied voor de bouw eningebruikname van het Deurganckdok. Het omvormingsproces vanlandbouwgebied naar overstromingsgebied met natuurfuncties wordtgeorganiseerd in de schoot van een beheercommissie. INBO ondersteunt dezecommissie en verleent advies m.b.t. ecologische aspecten van inrichting enbeheer van het gebied.Reden tot stopzetting: De activiteiten onder dit project vallen vanaf 2013 onder deactiviteit 'W&Z adviesverlening'.OUTPUT 2012 (extra): Bijdrage aan Jaarrapport van de Beheercommissie KBRStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vandevoorde B., Spanoghe G., Van den Bergh E. (2012). Monitoringresultaten 2011 in het jaarrapport van BHC KBRPROJECT: Onderzoek naar inrichting en beheer van Sigmadijken(INBOPRJ-500)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Alle Sigmadijken samen vormen potentieel het grootste aaneengeslotengrasland in Vlaanderen. Het potentieel als groene infrastructuur is dus enorm58

groot. Sigmadijken hebben echter als primaire functie de bescherming tegenoverstromingen door stormvloeden. In dit project wordt onderzocht hoe dezelaatste functie optimaal kan verzoend worden met de zorg voor biodiversiteit.OUTPUT 2012: Adviesrapport over inrichting en beheer van SigmadijkenStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Rapport met adviserende conclusies over het onderzoek naar derelatie tussen de afwerking van dijklichamen en dijkvegetatie.Toelichting verdaging: Door een herschikking van de prioriteiten binnen deraamovereenkomst, werd in 2012 gefocust op ondersteuning bij deopmaak van de nieuwe vegetatiekaarten en op extra projectgerelateerdveldwerk.OUTPUT 2013: Adviesrapport over inrichting en beheer van SigmadijkenBeschrijving: Rapport met adviserende conclusies over het onderzoek naar derelatie tussen de afwerking van dijklichamen en dijkvegetatie.PROJECT: Monitoren en analyseren van processen (sedimentatie/erosie,vegetatieontwikkeling, kolonisatie door biota) in estuarieneherstelprojecten (INBOPRJ-501)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Kleinschalige estuariene herstelprojecten vormen een goede leerschool voorde inrichting en het beheer van de geplande grootschaligere projecten in deZeeschelde. In dit project worden de kleine estuariene herstelmaatregelen opde voet gevolgd en wordt getracht om sleutelfactoren in estuarieneherstelprocessen te identificeren.OUTPUT 2012 (extra): Interne rapporten - Verslagen veldbezoekenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Mertens W. & Van den Bergh E. (2012). Verslag veldbezoek Lillo 7september 2012. INBO.IR.2012.13Mertens W (2012).Verslag veldbezoeken Potpolder Lillo 14 en 20september 2012. INBO.IR.2012.39OUTPUT 2013: Rapport monitoring data van de verschillende estuarieneherstelprojectenBeschrijving: Heusden, Paddebeek, Durme, Ketenisse, Lillo, Paardeschor,Noordkasteel-Fort FilipsPROJECT: Ruimtelijke en temporele trends van macrobenthos in deZeeschelde en getijgebonden zijrivieren (INBOPRJ-502)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze opdracht is geïntegreerd in het lopende MONEOS programma –gecoördineerd vanuit de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie.Macroinvertebraten vormen een vereist biologisch kwaliteitselement in debeoordeling van de ecologische toestand van overgangswateren in de zin vande Europese Kaderrichtlijn Water. Als sedentair fauna-element is macrobenthoseen aangewezen biologische component voor het betekenisvol definiëren vanbiologisch relevante ruimtelijke eenheden met zowel abiotische als biotischetyperende kenmerken.Titel uit JOP 2012: 'Monitoren van ruimtelijke spreiding macrobenthos'OUTPUT 2012: Publicatie rapport macrobenthos in de Zeeschelde59

Status: GerealiseerdOUTPUT 2012 (extra): Boek 'De borstelwormen van Nederland en België'Status: GerealiseerdBeschrijving: Ton van Haaren en Jan Soors (2012). Aquatic Oligochaeta of theNetherlands and Belgium; De borstelwormen van Nederland en België.ISBN: 9789050113786 KNNV uitgaveOUTPUT 2013: MONEOS rapportage PARTIM diversiteit soorten, macrobenthosPROJECT: Opvolging beheer IJzerspuisluizen - zoutintrusie i.k.v. saneringvismigratieknelpunten (INBOPRJ-503)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in project INBOPRJ-7960'Optimalisatie vismigratie bij zoet-zout overgangen'.OUTPUT 2012: INBO-rapport over de zoutintrusie door aangepast spuibeheer in2011Status: GerealiseerdBeschrijving: Mouton A., Gelaude E., Jacobs Y., Buysse D., Stevens M., Van denNeucker T., Martens S., Baeyens R., Coeck J. (2012). Opvolging effectenvan aangepast spuibeheer op conductiviteit in de Ganzepoot(IJzermonding) in Nieuwpoort. Rapport van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek INBO.R.2012.7. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,Brussel.PROJECT: Onderzoek sanering vismigratieknelpunten W&Z (INBOPRJ-505)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2017Status: In UitvoeringBeschrijving: De Beneluxbeschikking M2009.01 bepaalt dat de lidstaten vrije vismigratiein waterlopen dienen te herstellen. Het uiteindelijke doel is het wegwerken vanalle migratieknelpunten tegen 2027. Hiermee sluit de Beneluxbeschikking aanbij de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water en de EuropesePalingverordening. Via gerichte onderzoeken worden evaluaties gemaakt vanuitgevoerde saneringsprojecten van vismigratieknelpunten in waterlopenbeheerd door W&Z. Daarnaast wordt onderzocht op welke wijze devismigratieproblematiek op specifieke locaties kan opgelost worden.Titel uit JOP 2012: 'Evaluatie visnevengeulen Asper en Oudenaarde i.k.v.sanering vismigratieknelpunten'. Aanpassing van de titel van dit projectgebeurde vooruitlopend op de nieuwe vragen van W&Z (Raamovereenkomst2013-2017).OUTPUT 2012: INBO-rapportStatus: GerealiseerdBeschrijving: Huysecom, S., Mouton, A., Buysse, D., Gelaude, E., Baeyens, R.,Jacobs, Y., Stevens, M., Van den Neucker, T. & Coeck, J. (2012).Evaluatie van de visnevengeulen bij de stuwen van Asper en Oudenaardein de Bovenschelde. Rapport van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek INBO.R.2012.66. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,Brussel.60

PROJECT: Advisering sanering vismigratieknelpunten (INBOPRJ-506)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit werk verhuist naar de rubriek ‘W&Z advisering’ bij de nietprojectgebondenactiviteiten.OUTPUT 2012: AdviezenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Stevens, M. et al. (2012). Passeerbaarheid van de 's Hertogenmolensvoor vissen in de Demer. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, 2012(69). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek:Brussel. 29 pp. http://www.inbo.be/files/bibliotheek/95/242095.pdfPROJECT: Ecotoxicologische risico-evaluatie, landgebruiksverkenning eninrichting van overstromingsgebieden Sigmaplan (W&Z)(INBOPRJ-507)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2017Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: 'Bodem- en vegetatieonderzoek overstromingsgebiedenZeeschelde'OUTPUT 2012: Rapport over verontreinigingstoestand overstromingsgebied clusterDijlemondingStatus: GerealiseerdBeschrijving: Lettens S. & De Vos B. (2012) Ecologische risico-evaluatie van desigmagebieden Grote Vijver 1 & 2, Heindonk-Tien Vierendele 1, Zennegaten Oude Dijlearm. Anorganische en organische polluenten in bodem- enbladstalen. Rapport INBO.IR.2012.36, Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel.OUTPUT 2012: Rapport over verontreinigingstoestand overstromingsgebiedRijmenamStatus: GerealiseerdBeschrijving: Lettens S., De Vos B. & Hens M. (2012) Ecologische risico-evaluatievan het sigmagebied Rijmenam. Anorganische en organische polluentenin bodem- en bladstalen. Rapport INBO.IR.2012.35, Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, Brussel.OUTPUT 2012: Uitgewerkte staalname- en meetstrategie voor bepalenverontreinigingsgraad overstromingsgebieden op basis vangeostatistische analyse van milieukenmerken: uitwerking praktischeaanbevelingenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verschelde P., Onkelinx T., Lettens S. & De Vos B. (2012) Opstellenvan een distributiekaart van zware metalen in Sigmaplanoverstromingsgebieden sigmagebieden langsheen Zeeschelde, Rupel enNete (werktitel).OUTPUT 2013: Rapport 'Ecologische risico-evaluatie Bergenmeersen'OUTPUT 2013: Rapport 'Ecologische risico-evaluatie Bastenakkers OFOudbroekpolder/Schellandpolder'61

PROJECT: Ecotoxicologische risico-evaluatie bodemverontreiniging inbaggergronden (W&Z) (INBOPRJ-509)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2017Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: 'Bodem- en vegetatieonderzoek baggergrondenBovenschelde'OUTPUT 2012: Rapport 'Bodemverontreiniging in de oude baggergronden langs deLeie'Status: GerealiseerdBeschrijving: Lettens S. & De Vos B. (2012) Bodemkwaliteit van de oudebaggergronden langs de Leie. Rapport INBO.R.2012.37, Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, Brussel.OUTPUT 2012: Rapport 'Vergelijkende studie van verontreiningsgraad instudiegebied Menen en andere baggergronden op basis vanindicatororganismen voor zware metalen'Status: GerealiseerdBeschrijving: Lettens S. & De Vos B. (2012) Verkennende analyse van detoepasbaarheid van invertebraten als bio-indicator voor zware metalen inMenen. Rapport INBO.IR.2012.1, Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel. (= tussentijds rapport met betrekking tot destaalname van regenwormen en pissebedden)OUTPUT 2013: De databank DredGIS is volledig operationeelOUTPUT 2013: Rapport 'Koolstofvoorraden in baggergronden'OUTPUT 2013: Tussentijds rapport over Biolog/microresp-metingen in MenenOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel 'Koolstofvoorraden in baggergronden'PROJECT: Databank DredGIS (INBOPRJ-510)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Herwerkte versie databank DredGIS is operationeelStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De DredGIS databank bevindt zich eind 2012 nog in detestfase. Een groot deel van de functionaliteit is reeds gerealiseerd. Demigratie van gegevens uit de oude DredGIS databank zal in de loop vanjanuari 2013 gebeuren. Het in productie gaan van DredGis zal mogelijkook in de loop van januari gebeuren, maar dit is afhankelijk van debeschikbaarheid van een IDC Access programmeur.De verdaagde output wordt opgenomen onder INBOPRJ-509'Ecotoxicologische risico-evaluatie bodemverontreiniging inbaggergronden (W&Z)'.PROJECT: Verwerken van gegevens en resultaten bekomen in het kader vande raamovereenkomst met Waterwegen en Zeekanaal (W&Z) enpubliceren ervan in wetenschappelijke vakbladen (INBOPRJ-511)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over minimale inventarisatiebehoeften bijhet gebruik van lijntransecten62

Status: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: De betreffende output wordt meegenomen onder eennieuw project. Het groot aantal W&Z projecten worden samengevoegdtot een beperkter aantal koepelprojecten.PROJECT: Optimalisatie glasaalintrek naar kanaal Gent-Oostende via despuisluizen van Sas Slijkens (INBOPRJ-764)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Opgenomen in project INBOPRJ-7960 'Optimalisatie vismigratiezoet-zout overgangen'.OUTPUT 2012: INBO-rapport 'Optimalisatie glasaalintrek Sas Slijkens'Status: GerealiseerdBeschrijving: Buysse D., Mouton A., Gelaude E., Baeyens R., De Maerteleire N.,Jacobs Y., Stevens M., Van den Neucker T., Coeck J. (2012).Glasaalmigratie ter hoogte van het sluizencomplex Sas Slijkens (KanaalGent-Oostende) in Oostende. Rapporten van het Instituut voor NatuurenBosonderzoek INBO.R.2012.31. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel.PROJECT: Natuurinrichting, -ontwikkeling en -herstel in (vallei)gebieden ineigendom of beheer van W&Z (INBOPRJ-8894)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Voor dit nieuwe project werden nog geen outputs gedefinieerd.PROJECT: Evaluatie en optimalisatie van de ecologische performantie vanoeverinrichtingen langs bevaarbare waterlopen (NTMB,vooroevers, hermeandering) (INBOPRJ-8773)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In het kader van de raamovereenkomst vraagt W&Z om (1) de ecologischeperformantie van bestaande oeverinrichtingen langs bevaarbare waterlopen(Boven-Schelde, Zeekanaal) op te volgen en te evalueren, en (2) aanpassingenin ontwerp of uitvoering voor te stellen die het ecologisch resultaat verbeteren.Het gaat hierbij om een veelheid aan oeverinrichtingen waaronder NTMBmaatregelen,vooroevers, plasbermen en het heraantakken van meanders.Daarnaast omvat dit project ook de kennisopbouw over de impact van o.a.golfslagwerking, oevererosie en stromingspatronen op vegetatie-ontwikkeling inde oeverzone.OUTPUT 2013: Rapport 'Vegetatie- en milieukundige uitgangssituatieheraantakking Leiemeanders'OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel 'Optimisation of the sampling needs forthe description of vegetations by the use of line transects'63

PROJECT: Evaluatie van de impact van wijzigingen in hydrologisch regimevan de waterloop op de waterhuishouding en devegetatieontwikkeling in de aangrenzende vallei (INBOPRJ-8798)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In het kader van de raamovereenkomst vraagt W&Z om de impact vanwijzigingen in het hydrologisch regime van de waterloop op dewaterhuishouding en de vegetatieontwikkeling in de aangrenzende vallei op tevolgen en te evalueren. Het gaat hierbij zowel om studiewerk op basis van doorderden verzamelde gegevens, als om zelf opgezette inventarisatie ofmonitoring, analyse en evaluatie.OUTPUT 2013: Nota/rapport met plan van aanpak vegetatie-opvolging eilandDenderleeuwPROJECT: Typologie, standplaatsvereisten en beheer van berm- endijkvegetaties (INBOPRJ-8750)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In het kader van de raamovereenkomst vraagt W&Z om (1) beheerplannenop te maken voor bermen en dijken langs waterlopen in het Schelde- enIJzerbekken, (2) het beheer van die bermen en dijken te evalueren, en (3) W&Zte adviseren over wijzigingen, knelpunten of alternatieven voor het beheer.Daarnaast omvat dit project ook (4) de kennisopbouw inzake vegetatietypen enstandplaatsfactoren nodig voor het beantwoorden van vragen 1 t.e.m. 3, en (5)een verkennend onderzoek naar optimalisatiemogelijkheden van het beheeri.f.v. biomassaproductie en biodiversiteit.OUTPUT 2013: Rapport 'Ecologische opvolging van de bermen van hetAfleidingskanaal van de Leie: resultaten veldwerk 2012'OUTPUT 2013: Rapport 'Evaluatie bermbeheerplan Leie'OUTPUT 2013: Rapport 'Abiotische karakterisering van berm- en dijkvegetatieslangs waterlopen uit het Schelde- en IJzerbekken'PROJECT: Beheer van slikken en schorren in het Schelde-estuarium(INBOPRJ-8694)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/01/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: W&Z wil graag het beheer van slikken en schorren optimaliseren. Bij slikkengebeurt dit in het kader van oeververdediging en optimalisatie van dekostenefficiëntie, voor schorren kadert dit in de optimalisatie van de staat vaninstandhouding door actief vegetatiebeheer t.o.v. nulbeheer.OUTPUT 2013: Analyse van de evolutie van slikken en schorren in relatie tot hetgevoerde beheerPROJECT: Evaluatie van gecontroleerd gereduceerd getij in het kader van deRaamovereenkomst met W&Z (INBOPRJ-7863)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)64

Beschrijving: Onder het Sigmaplan worden overstromingsgebieden ingericht langs deSchelde. De projectmonitoring van de Sigma-gebieden is bedoeld om deeffecten van de inrichtingsmaatregelen in functie van de gestelde natuurdoelente evalueren. De meetcampagne omvat bevissingen van de belangrijkstewaterlopen en stilstaande wateren van de projectgebieden in voor- en najaar.Na de bemonstering van de nulsituatie en de inrichting van de gebieden wordenopvolgingen voorzien op 1, 3 en 6 jaar na inrichting en vervolgens om de 6jaar.OUTPUT 2013: Afvissingen Bergsemeersen, KBR en Lippenbroek is afgewerktPROJECT: Optimalisatie vismigratie zoet-zout overgangen (INBOPRJ-7960)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Spuiconstructies creëren een harde overgang tussen zoet en zout ,waardoor migrerende aquatische organismen zoals vissen hun voortplantingsofopgroeibiotopen niet meer kunnen bereiken. Via onderzoek naar aangepastbeheer van spuiconstructies worden oplossingen gezocht en geëvalueerd om demigratiemogelijkheden van o.a. vissen te herstellen.Dit nieuwe project is de samenvoeging van 4 geannuleerde projecten(INBOPRJ-503, INBOPRJ-537, INBOPRJ-538, INBOPRJ-764) die uitgevoerdwerden voor W&Z.OUTPUT 2013: Intern Rapport ‘Opvolging zoutintrusie Ijzer in 2012 door aangepastspuibeheer in functie van glasaalmigratie’OUTPUT 2013: Intern Rapport ‘Beheersplan geoptimaliseerd spuibeheer SasSlijkens in functie van glasaalmigratie’OUTPUT 2013: Intern Rapport ‘Verzilting Kanaal Gent-Oostende bij huidigspuibeheer. Nul-situatie voor aanpassing spuibeheer in functie vanglasaalmigratie’PROJECT: Evaluatie NTMB oevers als aquatische habitat (INBOPRJ-7961)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2017Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Natuurtechnische milieubouw langs oevers van bevaarbare waterlopen iseen techniek om een meerwaarde te creëren voor de biodiversiteit. Viaevaluatie van verschillende projecten wordt onderzocht welke types van NTMBoeversde grootste meerwaarde leveren voor de aquatische biodiversiteit.Tevens wordt onderzocht welke beheer kan toegepast worden op deze NTMBoeversom de waarde ervan voor aquatische biodiversiteit te optimaliseren.Nieuw project op vraag van W&Z in het kader van de Raamovereenkomst 2013-2017.Dit is een nieuw project in opdracht van W&Z en het is nog niet duidelijk welkeoutputs verwacht worden.65

3.1.3.2 OOD - Inventariseren en opstellen van ecosysteemgerichte normenvoor milieukenmerken in functie van de eraan gebonden biodiversiteit(Nr. 9.2)EBO 1Expertsysteem ‘standplaatskenmerken en -vereisten Vlaamse bos- ennatuurtypen’PROJECT: Update van FlaWET kennissysteem met standplaatskenmerkengrondwaterafhankelijke natuurtypen (INBOPRJ-512)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: 'Ontwikkelen expertsysteem ‘standplaatskenmerken en -vereisten Vlaamse bos- en natuurtypen’'OUTPUT 2012: Opmaak FlaWet 2.0 (database Flanders Wetlands sites) - nieuweversie van hydrologische standplaatskenmerken natte en vochtigenatuurtypenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Er werd in 2012 veel voorbereidend werk gerealiseerd,maar de verwerking van de staalnamecampagne 2012 is nog nietafgerond en daarnaast zijn er een aantal technische problemen. Deoutput wordt verdaagd naar 2013 en gecombineerd met de opmaak vanreferentiewaarden.OUTPUT 2012: Opmaak van basislijst met ecologische standplaatsvereisten vanNatura2000-habitattypenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Een eerste ontwerplijst werd opgemaakt in het kader van deimpactanalyse. In een tweede fase (najaar 2012) werd getracht de LSVIstatusvan alle bestaande opnamen te bepalen, om zodoende eenkoppeling te maken tussen LSVI en referentiewaarden voormilieukwaliteit. Die fase heeft vertraging opgelopen, o.a. door de inzetvan een medewerker in NARA-T. In januari 2013 wordt gerapporteerdaan ANB. Het project loopt in 2013 verder, met als output eind 2014 eenrapport.OUTPUT 2012: Opmaak handleiding en upgrade van het expertsysteem ‘POTNAT’voor het evalueren van standplaatsgeschiktheden op regionale schaalStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Opmaak FlaWet 2.0 (database Flanders Wetlands sites) - nieuweversie van hydrologische standplaatskenmerken natte en vochtigenatuurtypenPROJECT: Advisering en dienstverlening m.b.t. realisatiemogelijkhedennatuurdoelen en dimensioneren natuurherstelmaatregelen infunctie van abiotische standplaatscondities en milieudruk(INBOPRJ-772)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Dit project omvat alle expertises en adviezen die de onderzoeksgroep Milieuen Klimaat formuleert op vraag van externe klantenVoor dit project werden in 2011 outputs gerealiseerd.66

PROJECT: Bepaling van bodemkundige, hydrologische en hydrochemischereferentiewaarden voor de duurzame instandhouding van Europesehabitattypen (INBOPRJ-8929)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)OUTPUT 2013: Rapport 'Referentiewaarden grondwaterdynamiek, waterkwaliteiten atmosferische depositie Natura 2000 habitattypen: bestaande kennisen begrippenkader'OUTPUT 2013: Rapport 'Milieukundige referentiewaarden voor een gunstige staatvan instandhouding: synthese van beschikbare Vlaamse gegevens'PROJECT: Actualisatie en evaluatie van POTNAT, een GIS-tool voor hetbepalen van standplaatsgeschiktheid (INBOPRJ-8930)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)OUTPUT 2013: Rapport 'POTNAT, een kennissysteem voor abiotischestandplaatsgeschiktheid en -potenties voor natuurtypen'EBO 2Een methodologie voor de impactbeoordeling van (bijkomende) emissiebronnenin de omgeving van vermestingsgevoelige soorten en habitats is ontwikkeldPROJECT: Herziening van de kritische depositiewaarden voor stikstof inNatura 2000 habitattypen (INBOPRJ-515)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: 'Herziening empirische kritische lasten'Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.3.1.3.3 OOD - Kennis opbouwen over abiotische processen en over relatiestussen abiotische en biotische elementen, met het oog op hetbeoordelen van het belang van biodiversiteit voor het functioneren vanecosystemen (Nr. 9.3)EBO 1Ontwikkelen en verfijnen van modellen en wiskundige procesbeschrijvingen vande wisselwerking tussen componenten van de biodiversiteit, het functioneren vanecosystemen en externe milieufactorenPROJECT: Ecohydrologische sleutelprocessen in vallei-ecosystemen(INBOPRJ-518)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In Uitvoering67

OUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de impact van rivierherstel op devegetatiedynamiek in de aangrenzende vallei - case van de DijlevalleiStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De gegevens werden in 2012 deels verwerkt. Dit wordtafgewerkt in 2013.OUTPUT 2012: Opvolging vegetatie-ontwikkeling en overstromingsdynamiek inrecent of toekomstig overstroombare riviervalleienStatus: GerealiseerdBeschrijving: In 2012 werden twee gebieden integraal gekarteerd: de Getevallei ende Dendervallei stroomopwaarts vanaf Geraardsbergen (in het kader vande samenwerkingsovereenkomst met W&Z).OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de impact van rivierherstel op devegetatiedynamiek in de aangrenzende vallei - case van de DijlevalleiPROJECT: Modelleren van de waterbalans in bosecosystemen (INBOPRJ-519)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidIn 2011 werd een output voor dit project gerealiseerd.PROJECT: Onderzoek naar de sturende rol van nutriëntenbeschikbaarheid enzuur/basenhuishouding voor de biodiversiteit van graslanden(INBOPRJ-767)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Dit project had tot doel na te gaan in welke mate de soortensamenstellingen -rijkdom van nutriëntgelimiteerde graslanden samenhangt met de aard vande nutriëntenlimitering.In 2011 werden outputs voor dit project gerealiseerd.PROJECT: Onderzoek naar herstel- en saneringsmaatregelen voor derealisatie en/of instandhouding van Natura2000-habitattypen opabiotisch verstoorde standplaatsen (INBOPRJ-773)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project beoogt kennisopbouw over de werking van sanerings- enherstelmaatregelen voor het realiseren van Natura2000-habitattypen gebondenaan voedsel- en/of mineraalarme standplaatsen. De kennisopbouw gebeurtdoor praktijkexperimenten, door opvolging van bestaande herstelprojecten endoor literatuurstudies over succes- en faalfactoren van bekende sanerings- enherstelmaatregelen. Dit project loopt in samenwerking met de onderzoeksgroepEcosysteembeheer en de onderzoeksgroep Monitoring Biodiversiteitsbeleid.OUTPUT 2012: Evaluatie van de Vlaamse beheerpraktijk m.b.t. bekalken vangeplagde venoever-, heide- en graslandvegetatiesStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Er is beslist om in te zetten op bekalkingsonderzoek inheideterreinen. De primaire doelstelling van dit onderzoek is nugeworden om de effecten van bekalking in heide op destandplaatscondities van vegetatie te kunnen inschatten. Dit houdt68

meerdere stappen in en definitieve uitspraken zijn niet op de kortetermijn van enkele jaren te verwachten. In 2012 is een verkennende faseopgestart en is een bevraging van beheerders van heideterreinengebeurd, zijn stalen genomen, vegetatiedata verzameld engedigitaliseerd. In 2013 is de analyse gepland van deze data, wordt eenliteratuurstudie voorzien, zullen reeds kleinschalige experimenten wordengedaan en zal verder bekeken worden welke onderzoekskeuzes hetmeest verantwoord zijn. Dit zal mogelijk een grotere experimenteleproefopzet betekenen, die dan over meerdere jaren moet wordengevolgd.OUTPUT 2012: Literatuuronderzoek en evaluatie van de Vlaamse beheerpraktijkm.b.t. nutriëntverwijdering uit voormalige landbouwbodems met het oogop het realiseren van natuurdoelen in de voedselarme sfeerStatus: GerealiseerdBeschrijving: Stand van zaken bestaande literatuur, lopend onderzoek enervaringen rond uitmijnen in Vlaanderen (intern document).Inventarisatie van de ervaringen rond afgraven van nutriëntenrijkebodems bij ANB, Natuurpunt, Limburgs Landschap (intern document).PROJECT: Toestand- en trendanalyse van chemische en (bio)chemischekenmerken van Europese bosbodems (INBOPRJ-784)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over koolstofopslag in Europesebosbodems: kwantitatieve analyse en modellering van sturendevariabelenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het manuscript is eind januari 2013 uitgewerkt en doorgestuurd naarde co-auteurs voor bijsturingen en aanvullingen. Het artikel wordt daarnaingediend bij 'Global Change Biology'.OUTPUT 2012: Wetenschappelijk artikel over de C/N verhouding van organischmateriaal en strooisel in Europese bosbodems: patronen, trends ensturende variabelen.Status: GerealiseerdBeschrijving: Het artikel is eind januari 2013 ingediend voor een speciale sectie in'Forest Ecology and Management'.OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over Level II bodemaggregatie &resulterende databankOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over aggregated soil database Level IOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over stikstofvoorraden in EuropesebosbodemsOUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over Level I BioSoil thematische evaluatieOUTPUT 2013: Rapport 'Bosbodeminventarisatie 2003-2004 op 72 Level Ibosvitaliteitsproefvlakken'69

3.1.4 SOD - Het INBO doet onderzoek naar ecologisch beheer (Nr. 10)3.1.4.1 OOD - Onderzoeken van ecosystemen onder invloed van verschillendebeheervormen (Nr. 10.1)EBO 1Analyse en beoordeling van de evolutie van de biodiversiteit in onbeheerdebossen in vergelijking met deze in multifunctioneel beheerde bossenPROJECT: Opvolgen spontane dynamiek bosreservaten (INBOPRJ-520)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Systematische opvolging en beschrijving van de ontwikkelingen inbosreservaten in Vlaanderen t.b.v. het biodiversiteitsbeleid in het algemeen enhet bosbeleid in het bijzonder. Opbouw van een centraal referentiesysteembosdynamiek.OUTPUT 2012: Rapport 'Bosreservaat Withoevense Heide'Status: GerealiseerdBeschrijving: Syntheserapport over de ontwikkeling van geselecteerdebiodiversiteitskenmerken in het bosreservaat Withoevense Heide.Voorbeeld van een bos onder nulbeheer. Werd vervangen doorrapportering over ander bosreservaat:Vandekerkhove K., De Keersmaeker L., Christiaens B., Esprit M., LeymanA. & Van de Kerckhove P. (2012) Bosreservaat Sevendonk. Eersteinventarisatie van de dendrometrische gegevens en de vegetatie insteekproefcirkels en twee kernvlaktes in het onbeheerde reservaatsdeel.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.29. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO):Brussel. 110 pp. http://www.inbo.be/files/bibliotheek/96/239396.pdfOUTPUT 2012: Rapport 'Bosreservaat Liedekerkenbos'Status: GerealiseerdBeschrijving: Rapport over de evolutie van de geselecteerdebiodiversiteitskenmerken. Werd eind 2011 gepubliceerd.De Keersmaeker L., Christiaens B., Esprit M., Leyman A., Van deKerckhove P., en Vandekerkhove K. (2011). Bosreservaat Liedekerkebos.Evolutie van het onbeheerde bos en evaluatie van een experiment omheischraal grasland te herstellen. Rapporten van het Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek 2011 (44). Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel. D/2011/3241/327. INBO.R.2011.44.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/25/231625.pdfOUTPUT 2012: Internationale publicatie of publicatie voor ruim publiek over deontwikkelingen in bosreservaten in VlaanderenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Publicaties over ontwikkelingen die van belang zijn voor beheer enbeleid. Verschillende publicaties en bijdragen, o.a.:- De Keersmaeker L., Rogiers N., Vandekerkhove K., De Vos B., RoelandtB., Cornelis J., De Schrijver A., Onkelinx T., Thomaes A., Hermy M.,Verheyen K. (2012). Application of the ancient forest concept to PotentialNatural Vegetation mapping in Flanders, a strongly altered landscape inNorthern Belgium. Folia Geobotanica DOI: 10.1007/s12224-012-9135-z- Vandekerkhove K. 2012. Reappearance of old growth elements in70

lowland woodlands in northern Belgium: do the associated speciesfollow?’; INTEGRATE-project news nr 2, p.1-2- Walleyn R., Verbeken M., Vandekerkhove K., De Keersmaeker L.,Christiaens B., Esprit M., Leyman A. & Van de Kerckhove P. (2012).Monitoring en inventarisatie van de paddestoelen in Coolhembos, Bos TerRijst, Pruikenmakers, Liedekerkebos en Withoefse heide.Onderzoeksprogramma onbeheerde bossen – Mycologisch rapport.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.40. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO):Brussel. 110 pp- Devriendt F., Van Coillie F., De Wulf R., Bertels L., Kempeneers P.,Vandekerkhove K. Morsdorf F. Classification of unmanaged forestreserves in Flanders (Belgium) at the tree crown level using airbornehyperspectral and lidar data. Voordracht GeoBia conference, Rio deJaneiro, Brazil, may 2012.OUTPUT 2013: Internationale publicaties of publicaties voor een ruim publiek overde ontwikkelingen in bosreservaten in VlaanderenBeschrijving: Publicaties over ontwikkelingen die van belang zijn voor beheer enbeleid.OUTPUT 2013: Dataverzameling en opbouw databank Bosreservaat Wijnendale enBosreservaat EverzwijnbadBeschrijving: Veldcampagne en aanvullen databank.PROJECT: Biodiversiteitsvergelijking onbeheerd - multifunctioneel beheerdbos (INBOPRJ-521)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Analyse van de effecten op de biodiversiteit van verschillende vormen vanbosbeheer in vergelijking met nulbeheer.OUTPUT 2012: Publicatie in vaktijdschriftStatus: GerealiseerdBeschrijving: Resultaten van vergelijkende analyse. Werd voorgesteld als eenbijdrage in workshop: Biodiversiteit in bossen en impact van beheer opbosstructuur, vegetatie, doodhoutvolume, habitat (Kris Vandekerkhove,INBO) (Workshop: ‘Draagkracht van bossen voor verhoogdebiomassaoogst’, 18.12.2012 Groenendaal).OUTPUT 2013: Publicatie in vaktijdschriftBeschrijving: Resultaten van vergelijkende analyse.PROJECT: Ecologie en beheer van bijzondere soorten: dood hout gerelateerdesoorten (INBOPRJ-522)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Analyse van de betekenis van dood hout voor de biodiversiteit in bossena.h.v. gedetailleerde ecologische studies van representatieve insecten.Beschrijving van populatiekenmerken en genetische kenmerken.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie over vliegend hert ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: Manuscript - Karen Cox, Arno Thomaes, Gloria Antonini, MicheleZilioli, Koen Degelas, Deborah Harvey, Emanuela Solano, Paolo Audisio,71

Niall McKeown, Paul Shaw, Robert Minetti, Joachim Mergeay, LucaBartolozzi. Phylogeny of some West Palearctic Stag beetles (Coleoptera:Lucanidae). Insect Conservation and Diversity.OUTPUT 2012 (extra): Presentatie op internationale meetingStatus: GerealiseerdBeschrijving: Thomaes A., Wijnants M., Crevecoeur L., Kervyn T., VandekerkhoveK. 2012. Survival of saproxylic beetles in hollow trees of a relic bocage innorth eastern Belgium. Voordracht Saproxylic Beetle conference; Spanje,12-14 mei 2012OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie en publicaties voor een ruim publiekover doodhoutgerelateerde biodiversiteitBeschrijving: Beheer- en behoudsrelevante publicatie.PROJECT: Dienstverlening inzake onbeheerde bossen in vergelijking metmultifunctioneel beheerde bossen (INBOPRJ-523)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Verspreiding van kennis d.m.v. nieuwsbrieven, studiedagen, excursies, adhoc publicaties, medewerking in adviescommissies, e.d.OUTPUT 2012: Verzorgen van BosreservatennieuwsStatus: GerealiseerdBeschrijving: Coördineren van de uitgave, bijdragen leveren. Bosreservatennieuws2012 werd gepubliceerd met talrijke bijdragen:- De Keersmaeker L. & Vandekerkhove K. 2012. Van elzen-essenbos naarelzenbroekbos: effecten van vernatting van Walenbos in beeld gebracht.- Vandekerkhove K. 2012. Nieuwe reservaten en uitbreidingen in 2012.- Vandekerkhove K., Opstaele B, Verachtert W, Steeman R. en Jacobs M.2012. Monumentale bomen, paddenstoelen, loopkevers en spinnen inbosreservaat Den Doolhof: waar blijven de topindicatoren?- Vandekerkhove K. 2012. Fijn dood hout: beheerafval of waardevollebiotoop?- Vandekerkhove K. 2012. Kort nieuws – enkele interessante resultatenen vondsten uit de bosreservaten.- Vandekerkhove K., Leyman A. & De Keersmaeker L. 2012.Merkwaardige ontwikkelingen in het Joseph Zwaenepoelreservaathttp://www.inbo.be/files/bibliotheek/00/242100.pdfOUTPUT 2012: Voordrachten en discussiebijdragen tijdens adviescommissies enmeetings van beheerinstantiesStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verschillende bijdragen werden geleverd; o.a.- Vandekerkhove K., Branquart E., Godefroid S. & Weiserbs A.Biodiversiteit in het Zoniënwoud: een SWOT-analyse – Biodiversité enForêt de Soignes: une analyse SWOT. Referaten van het colloquium:‘Welke toekomst voor het Zoniënwoud? – Quel(s) futur(s) pour la Forêtde Soignes?’- Meyer P. & Vandekerkhove K. Managing beech forests in Germany:from Hartig's ‘Dunkel-schlag’ to continuous cover forestry and WorldHeritage Site. Referaten van het colloquium: ‘Welke toekomst voor hetZoniënwoud? – Quel(s) futur(s) pour la Forêt de Soignes?- Vandekerkhove K. Bosreservaten in Vlaanderen. Voorstelling van hetbosreservatenprogramma voor de algemene vergadering van deBosgroep Houtland. – Wijnendale, maart 2012.72

- Vandekerkhove K. & Thomaes A. Naaldhout en populier in Natura2000boshabitats: een terreindiscussie 27 april 2012 – Vagevuurbossen enVorte Bossen.- Vandekerkhove K. (2012) Insteek voor het toekomstig beheer in hetZoniënwoud, met concrete suggesties om de doelstellingen naarbosomvorming, natuurlijke verjonging en kortere omlooptijden voor beukte combineren met de ecologische doelen naar behoud vanveteraanbomen, oude en lichtrijkere bosbestanden. Tekst opgemaaktnaar aanleiding van de gezamenlijke vergadering voor de ‘kleinestuurgroep’ en de boswachters voor de opmaak van het nieuwebeheerplan voor het Zoniënwoud (Vlaams gedeelte) INBO.IR.2012.11.- De Keersmaeker L. Vandekerkhove K. & De Blust G. (2012). Adviesbetreffende het effect van bosbeheer op dennenorchis (Goodyerarepens) INBO.A.2012.121.- Denys L., De Charleroy D. & Vandekerkhove K. (2012). Adviesbetreffende de potenties voor ontwikkeling van het Natura2000habitattype 3150 in de vallei van Groenendaal en de Koningsvijvers in hetHabitatrichtlijngebied Zoniënwoud. INBO.A.2012.132.- Vandekerkhove K. , De Keersmaeker L. & Van der Aa B. (2012) Adviesbetreffende de ecologische effecten van een bijkomende oogst vanexploitatieresten (kroonhout,stobben) bij bosexploitatie INBO.A.2011.69.- Thomaes A., Vandekerkhove K., De Keersmaeker L., Oosterlynck P &Paelinckx D. (2012). Advies betreffende de bijmenging van exoten in deNatura 2000 habitattypes 9120 en 91EO. INBO.A.2012.31 - talrijke lessenen excursies voor universiteit, natuurgidsen, middenveldorganisatiesOUTPUT 2013: Verzorgen van BosreservatennieuwsBeschrijving: Coördineren van de uitgave en leveren van bijdragen.OUTPUT 2013: Voordrachten en discussiebijdragen tijdens adviescommissies enmeetings van beheerinstantiesEBO 2Analyse en beoordeling van de effectiviteit van nieuwe en vernieuwde beheer- eninrichtingsmaatregelen van het bos-, natuur- en waterbeleidPROJECT: Beoordeling nieuwe schapenbegrazing Kalmthoutse Heide(INBOPRJ-524)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2019Status: In UitvoeringBeschrijving: Bij het instellen van het nieuwe begrazingsbeheer (geherderdeschaapskudde) werd de opmaak van een jaarlijks begrazingsplan voorzien. Ditproject houdt in dat de effecten van geherderde schapenbegrazing in deKalmthoutse Heide opgevolgd worden, teneinde de begrazingsintensiteit teoptimaliseren met het oog op het behalen van de vastgestelde beheerdoelen.OUTPUT 2012: Begrazingsplan 2012Status: GerealiseerdBeschrijving: In samenwerking met ANB. Terreinbezoek, analyse en overleg metANB resulteerde in het begrazingsplan 2012OUTPUT 2012: Dataverzameling biomassaStatus: GerealiseerdBeschrijving: Periodieke biomassabepaling. Dataverzameling op de vier voorafbepaalde data tijdens het groeiseizoen werden gerealiseerd; laboanalyseszijn uitgevoerd.73

OUTPUT 2013: Begrazingsplan 2013Beschrijving: In samenwerking met ANB.OUTPUT 2013: Dataverzameling biomassaPROJECT: Voorbereiden onderzoeksproject 'Opvolging grootschaligenatuurinrichting/-ontwikkeling' (INBOPRJ-525)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2020Status: In UitvoeringBeschrijving: Opzetten van geïntegreerd onderzoek.OUTPUT 2012: Discussienota onderzoek grootschalige natuurherstelprojecten,partim ZwinStatus: GerealiseerdBeschrijving: Eerste discussienota, uitgaande van een concrete case: het Zwin. -Gerealiseerd onder de vorm van een overeenkomst met de ProvincieWest-Vlaanderen om onderzoek op te zetten naar de effecten vanbegrazing op de natuurinrichting van de Zwinpolders en de evolutie vanpoelhabitats in de natuurinrichtingszone. Dit verkennend onderzoek zalde basis vormen voor de ruimere formulering van relevanteonderzoeksvragen. Een interne INBO-overlegstructuur tussenverschillende onderzoekgroepen werd opgezet om dit project gezamenlijkte realiseren.OUTPUT 2012 (extra): Rapport Natuurontwikkeling en kleiontginning.Status: GerealiseerdBeschrijving: Studie van de mogelijkheden voor (tijdelijke) natuur inkleiontginningsgebieden. Publicaties:- Laurijssens & De Blust. 2012. Biodiversiteit en kansen voornatuurontwikkeling in een dynamisch ontginningslandschap in deRupelstreek. ANTenne, Jg.6/3: 23-32.- Laurijssens G. & De Blust G., 2011 (publ. 2012):Natuurontwikkelingsplan voor het kleiontginningsgebied te Boom –Rumst. Perspectieven voor natuurontwikkeling in een dynamischontginningslandschap. INBO.R.2012.14. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, Brussel.OUTPUT 2013: Startrapport 'Begrazing als sturing bij grootschaligenatuurontwikkeling, case Zwinpolders'Beschrijving: Inleidend rapport over nieuw opgezet onderzoek naar begrazing in deheraangelegde Zwinpolders. Resulaten van analyse van zenderdata.OUTPUT 2013: Publicatie 'Biodiversiteitsontwikkeling in hersteld wetland(laagveen)'Beschrijving: Rapportering over de ontwikkeling van veenvegetaties na herstel enherintroductie.OUTPUT 2013: Organisatie World Conference Ecological RestorationBeschrijving: Bijdrage aan de organisatie van de World Conference on EcologicalRestoration (SER 2013: 6-11/10/2013). Bijdrage en wetenschappelijkesturing.74

PROJECT: Onderzoek naar nieuwe beheervormen voor multifunctionelebosbouw, adaptief beheer (INBOPRJ-526)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2020Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek van nieuwe bosbeheervormen in relatie tot veranderendeomgevinsfactoren en biodiversiteit.OUTPUT 2013: StrategienotaBeschrijving: Na consultatie van de sector en afspraken binnen en buiten hetINBO, wordt een nota opgesteld over de strategie van dit onderzoek.PROJECT: Effectiviteit bebossing landbouwgrond in relatie totbiodiversiteitsontwikkeling (INBOPRJ-528)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek naar de voorwaarden voor succesvolle bebossing.OUTPUT 2012: Wetenschappelijke publicatieStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verdere rapportering over de onderzoekresultaten.Thomaes A., De Keersmaeker L., Van Calster H., De Schrijver A.,Vandekerkhove K., Verstraeten G. & Verheyen K. 2012. Diverging effectsof two contrasting tree species on soil and herb layer development in achronosequence of post-agricultural forest. Forest Ecology &Management, 278: 90-100.OUTPUT 2013: Rapportering naar beheerders en bosbeleidPROJECT: De duurzaamheid van 'Total Tree Use' als exploitatievorm(INBOPRJ-529)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012 (extra): Rapport 'Gevolgen total tree use voor biodiversiteit'Status: GerealiseerdBeschrijving: Opgemaakt in nauw overleg met ANB en KOBE. Presentatie endiscussie tijdens KOBE-workshop.OUTPUT 2012 (extra): Voordrachten tijdens KOBE-workshopStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verslag brengen van de resultaten van de literatuurstudie.PROJECT: Begeleiden nieuwe plagwerken in Hallerbos (INBOPRJ-530)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2014Status: In UitvoeringBeschrijving: Opvolgen van de vegetatieontwikkeling en tussentijds rapporteren aan debeheerders op de voor hen meest geschikte manier.Voor dit project werden outputs 2011 en 2014 gedefinieerd.75

PROJECT: Dienstverlening inzake beheer- en inrichtingsmaatregelen van hetbos-, natuur- en waterbeleid (INBOPRJ-531)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ad hoc bijdragen verzorgen voor het praktische beheer.OUTPUT 2012: Voordrachten en discussiebijdragen tijdens adviescommissies enterreinbezoeken met beheerdersStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verschillende adviezen op terrein, gerichte bijdragen en voordrachtentijdens beheertechnische bijeenkomsten werden gegeven, met o.a.- Voordracht “Beheerevaluatie van het VNR Duinen en bossen van DePanne” (29 maart)- Presentatie geven en excursie leiden ‘Studiedag duinecohydrologie’ (29mei)- Dune Scrub and Woodland Conference, Liverpool, 2012. Voordracht“Scrub development in ‘De Westhoek’ Nature Reserve, Belgium”- De nutriëntenbalans in bossen en impact van beheer en verhoogdebiomassaoogst op productiviteit en bijgroei (Luc De Keersmaeker, INBOen An De Schrijver, UGent) (Workshop: ‘Draagkracht van bossen voorverhoogde biomassaoogst’, 18.12 Groenendaal).- De Keersmaeker L. & Vandekerkhove K. (2012). Opvolging van hetinrichtingsbeheer in Vroenenbos (Hallerbos) en concrete aanbevelingenvoor de verdere uitvoering. INBO.IR.2012.34.- Voordracht en discussiemoderator 'Studiedag Heidebeheer in het heetstvan de strijd. Kalmthout 19 oktober 2012'- Voordracht "Blijft de heide branden?" Geert De Blust.- Beheeradvies hoogveenrestanten Noorderkempen (De Blust et al.)OUTPUT 2013: Voordrachten en discussiebijdragen tijdens adviescommissies enterreinbezoeken met beheerdersBeschrijving: Ad hoc bijdragen: studiedagen, internationale technischebijeenkomsten, adviezen voor terreinbeheerders, e.d.PROJECT: Onderzoek vismigratiebelemmering en visschade pompgemalen(INBOPRJ-532)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2027Status: In UitvoeringBeschrijving: Pompgemalen vormen een belangrijk migratieknelpunt voor vissen.Beneluxbeschikking M.2009.01 legt de waterbeheerders op om in alle prioritairewaterlopen vrije vismigratie te realiseren tegen uiterlijk 2027. Hierbij sluit deBeneluxbeschiking aan bij de doelstellingen van de Kaderrichtlijn Water en deEuropese Palingverordening. Onderzoek naar de schade- en sterftepercentagesvan verschillende vissoorten door verschillende types van pompgemalen moetinzicht leveren in de omvang van de problematiek in de verschillendepoldergebieden in Vlaanderen. Daarnaast worden mitigerende maatregelenuitgetest en geëvalueerd om schade te beperken en vrije vismigratie, zowelnaar de polder als naar de boezemwaterlopen, mogelijk te maken.Titel uit JOP 2012: 'Onderzoek naar visschade pompgemaal Boekhoute'.Project INBOPRJ-533 ‘Evaluatieonderzoek visveilige aanpassing pompgemaalBoekhoute’ werd opgenomen in dit project.OUTPUT 2013: Manuscript voor A1-publicatie ingediend76

OUTPUT 2013: INBO-rapport 'Evaluatie aanpassing pompgemaal Boekhoute i.f.v.verminderen visschade'PROJECT: Evaluatie-onderzoek visveilige aanpassing pompgemaal Boekhoute(INBOPRJ-533)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd opgenomen in project INBOPRJ-532.PROJECT: Onderzoek rivierherstel en ecologische herinrichting vanwaterlopen (INBOPRJ-535)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2027Status: In UitvoeringBeschrijving: Waterbeheerders moeten onder impuls van internationale en regionalewetgeving, zoals de Europese Palingverordening, de Europese KaderrichtlijnWater, de Benelux-beschikking met betrekking tot vrije vismigratie en hetdecreet integraal waterbeleid, de uitdaging aangaan om de ecologischekwaliteit van onze waterlopen te herstellen. Ook het herstel van vrijevismigratie maakt hiervan deel uit. Via modelstudies worden verschillendescenario's voor rivierherstel afgewogen en wordt een evaluatie gemaakt vanuitgevoerde maatregelen.Titel uit JOP 2012: 'Rivierherstel Marke'.Project INBOPRJ-536 'Evaluatie ecologische herinrichting Abeek' werd in ditproject opgenomen.Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Evaluatie ecologische herinrichting Abeek (INBOPRJ-536)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd opgenomen in het project INBOPRJ-535'Onderzoek rivierherstel en ecologische herinrichting van waterlopen'.Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Evaluatieonderzoek gereduceerd negatief spuibeheerIJzerspuisluizen - luik trekvissen en invertebraten (INBOPRJ-537)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd opgenomen in project INBOPRJ-7960'Optimalisatie vismigratie zoet-zout overgangen'.PROJECT: Evaluatieonderzoek gereduceerd negatief spuibeheerIJzerspuisluizen - luik glasaal (INBOPRJ-538)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: Geannuleerd77

Reden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in het nieuwe project INBOPRJ-7960'Optimalisatie vismigratie zoet-zout overgangen'.Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Begeleiding doctoraat: radiotelemetrieonderzoek habitatgebruiksnoek in de IJzer (INBOPRJ-539)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: Manuscript 'Pauwels, I. et al. Annual migration of adult pike (Esoxlucius L.) in a lowland river in Belgium' werd ingediend bij 'Ecology ofFreshwater Fish'.OUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie ingediendPROJECT: Opmaken van een visie/strategienota voor eenonderzoeksprogramma rond het beheer van invertebraten enmacrofyten in rivieren (INBOPRJ-540)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdOUTPUT 2012: Visie/strategienotaStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Output verdaagd omwille van de besparingen enconform de beslissing van de Directieraad. En aangezien het projectsamenvalt met de output, werd ook het project geannuleerd.EBO 3Analyse en beoordeling van het beheer van de kustduinen in relatie totbiodiversiteit, vegetatieontwikkeling en multifunctioneel gebruikPROJECT: Flora- en vegetatieonderzoek Zwin (INBOPRJ-545)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek van de recente vegetatieontwikkeling in het Zwin, na deuitvoering van herstelmaatregelen.OUTPUT 2012: Rapport en aanvullende databankenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Dit is gekoppeld aan het onderzoek over herstelbeheer. De karteringis afgerond en de digitalisatie werd beëindigd in 2012. Er werd eenovereenkomst met de Provincie West-Vlaanderen aangegaan om gerichtonderzoek naar begrazing en natuurontwikkeling op te zetten.78

PROJECT: Flora- en vegetatieonderzoek Oosthoek/Krakeelduinen(INBOPRJ-546)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Voortgangsrapport monitoringStatus: GerealiseerdBeschrijving: Tussentijds verslag. Rapport INBO.R.2011.55:Provoost, S. et al. (2011). Natuurinrichting Oosthoekduinen - monitoring:Inventarisatie jaar 7 (vegetatie, flora en dagvlinders), evaluatie van deuitgevoerde werken 7 jaar na de inrichting. Rapporten van het Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek, 55 [s.n.]: Brussel. 142 pp.,PROJECT: Flora- en vegetatieonderzoek Westhoek/Houtsaegerduinen(INBOPRJ-547)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek naar de ontwikkeling van dominante en typische vegetatie- enhabitattypen van de kustduinen in relatie tot beheer en wijzigende abiotischecondities.OUTPUT 2012: Publicatie 'Struweeldynamiek in Westhoek'Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Er is een ontwerp opgemaakt, de afwerking gebeurt in2013.OUTPUT 2012: Publicatie 'Loopduinontwikkeling Westhoek'Status: GerealiseerdBeschrijving: Synthesepublicatie; gepubliceerd onder de vorm van eenoverzichtsartikel:Provoost, S. & Leten, M. 2012. Het Westhoekreservaat, historiek enlandschapsecologisch kader. In Berquin, H. (ed). In het zand geschreven,de Westhoek, een geschiedenis. Antilope, Lier, 304 p.OUTPUT 2012 (extra): Publicaties EcosysteemprocessenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Rapporteren over relevante en cruciale deelprocessen van hetecologisch functioneren van de kustduinen:- De Hert, K., Jacquemyn, H., Provoost, S. & Honnay, O. 2012. Dispersallimitation, not recruitment limitation, impedes colonization of restoreddune slacks by rare orchid species. Restoration Ecology in press.- Leten, M., Provoost, S. Lehouck, V. 2012. Orchideeën aan de kust.Grote Rede 32: 2-8. Medewerking aan - hoofdstuk ‘Ecosysteemdienstenergiedissipatie en kustverdediging door duinen enintergetijdengebieden’ (boek Ecosysteemdiensten: Meiresonne L. &Turkelboom F. (2012). Biodiversiteit als basis voor ecosysteemdiensten inregio Vlaanderen. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek 2012 (1)http://www.inbo.be/files/bibliotheek/90/240790.pdfOUTPUT 2013: Publicatie 'Struweeldynamiek in Westhoek'OUTPUT 2013: Kartering en rapportering over flora- en vegetatieontwikkelingonder invloed van beheervormenBeschrijving: Resultaten van lopend onderzoek.79

PROJECT: Dienstverlening inzake duinenbeheer (INBOPRJ-548)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Actieve participatie in overlegfora en werkgroepen; doorgeven van kennisen data.OUTPUT 2012: Organisatie van horizontaal overleg over de rol en bijdrage vankustduinen voor de kustverdediging, aandachstpunten voor het beheerStatus: GerealiseerdBeschrijving: Gerealiseerd in het kader van de werkgroep ‘Natuur- enlandschapsinrichting’ (onderdeel project Vlaamse Baaien) en doordeelname (lid discussiepanel) aan de studiedag ‘De kust van nature:1500 tot 2100’ Oostende, 13 november 2012.OUTPUT 2013: Gerichte bijdrage aan vragen vanuit het actuele duin- en kustbeleiden het duinbeheerBeschrijving: Onderhouden van actieve contacten met de diensten die instaan voorhet beheer van kustduinen en aansluitende habitats, met het oog op hetrealiseren van een beheer dat ook optimaal is voor debiodiversiteitontwikkeling.PROJECT: PINK II (INBOPRJ-7830)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/06/2012 - 31/12/2014Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Monitoring van de biodiversiteit van de kustduinen, in samenwerking metANB. Inventarisatie en kartering van typische en indicatievebiodiversiteitscomponenten van de kustduinen. Door vergelijking met eerdereresultaten, de beoordeling van de ontwikkeling en de impact van beheer, enveranderende omgevingsfactoren.OUTPUT 2013: Vervolledigde databank biodiversiteit kustduinenEBO 4Gemoduleerde interactiemodellen van autonome en overheersendesysteemdynamiekPROJECT: Opzet onderzoeksproject 'Interactie autonome systeemdynamieken gericht beheer'. Fase 1, onderzoeksopzet (INBOPRJ-760)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek naar de wisselwerking en de mogelijkheden voor doelbereiking.De nadruk ligt op de effecten van ingrijpende autonome en niet-gestuurdeecosysteemprocessen zoals branden, erosie en sedimentatie, natuurlijkebegrazing, en autonome successie.OUTPUT 2012: Nota over onderzoeksopzetStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Er was onvoldoende tijd om deze output te realiserendoordat andere taken opgenomen moesten worden. De realisatie vandeze output wordt meegenomen in onderstaande output 2013.OUTPUT 2013: Nota 'Autonome systeemdynamiek in onbeheerde bossen;referentie voor biodiversiteitsdoelstellingen in beheerde bossen'80

Beschrijving: Meta-analyse van data van ecosystemen onderhevig aan ingrijpendeautonome systeemprocessen (brand, overstroming, maar ookongestoorde successie) in relatie tot de mogelijkheid om hiermeevastgestelde biodiversiteitsdoelen te bereiken.3.1.4.2 OOD - Ontwikkelen van beslissingsondersteunende instrumenten voorbeheer, herstel en ontwikkeling (Nr. 10.3)EBO 1Instrumenten voor de opmaak van begrazingsschema's voor natuurgebiedenPROJECT: Begrazingsdensiteiten op weinig productieve gronden, beslisregelsvoor schapenbegrazing (INBOPRJ-549)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project beoogt een antwoord te bieden op veelgestelde vragen vanbeheerders en houdt een opvolging van een selectie van bestaandebegrazingsprojecten in, via biomassabepaling en soortensamenstelling.OUTPUT 2012: Overzichtspublicatie schapenbegrazingStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Literatuurstudie en dataverzameling zijn gebeurd; syntheseen rapportering worden verdaagd naar 2013 wegens overbezetting vande betrokken expert.OUTPUT 2013: Overzichtspublicatie schapenbegrazingPROJECT: Dienstverlening inzake begrazingsschema's voor natuurgebieden(INBOPRJ-550)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project gebeurt in samenwerking met de beheerders van reservaten metheide. Het doel is een begrazingsplan op te maken voor de Kalmthoutse Heide.OUTPUT 2012 (extra): Begrazingsschema Kesselse HeideStatus: GerealiseerdBeschrijving: Opmaak van een beheerschema voor de schapenbegrazing van hetProvinciaal Domein Kesselse Heide.OUTPUT 2013: Uitgangspunten voor het begrazingsplan Kalmthoutse Heide 2013Beschrijving: Op basis van de resultaten van de begrazing van de afgelopen jaren,opgave van de uitgangspunten voor en de te bereiken doelen met deschapenbegrazing in 2013.81

3.1.5 SOD - Het INBO doet onderzoek naar duurzaam gebruik enbeheer van natuur en bos (Nr. 11)3.1.5.1 OOD - Opvolgen van het actueel gebruik en beheer van populaties doordoelgroepen en het onderzoeken van de gevolgen hiervan (Nr. 11.2)EBO 1De trends en veranderingen in het gebruik en beheer van bejaagde en bestredensoorten zijn geanalyseerdPROJECT: Reewild: standaardiseren, analyseren en rapporteren vanafschotmeldingen (INBOPRJ-551)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: De projecten INBOPRJ-551, INBOPRJ-552 en INBOPRJ-553werden samengevoegd tot een nieuw project INBOPRJ-7743 ('Standaardiseren,analyseren en rapporteren van grofwilddata (populatietoestand, afschot, valwildvoor reewild, everzwijn, edelhert & damhert) voor Vlaanderen') waarin ook nogandere informatiebronnen omtrent grofwild mee opgenomen worden om zo totéén project te komen waarin de beschikbare data omtrent grofwildsoorten(populatietoestand, afschot en valwild) geïntegreerd worden.OUTPUT 2012: Jaarlijks rapportStatus: GerealiseerdBeschrijving: Jaarrapport werd opgemaakt en is beschikbaar via de INBO-website:http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=MON_WIL_startOUTPUT 2012: INBO-vijfjarenrapport 2006 - 2010Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Alle jaarrapporten zijn beschikbaar maar de samenvoegingwerd verdaagd vermits er beslist werd om alle grofwildsoorten in eenrapport te gieten in 2013 en dit onder project INBOPRJ-7743 'PRJ -Standaardiseren, analyseren en rapporteren van grofwilddata(populatietoestand, afschot, valwild voor reewild, everzwijn, edelhert &damhert) voor Vlaanderen'.PROJECT: Overige grofwildsoorten (edelhert, damwild): standaardiseren,analyseren en rapporteren van gegevens (INBOPRJ-552)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: De projecten INBOPRJ-551, INBOPRJ-552 en INBOPRJ-553werden samengevoegd tot één nieuw project INBOPRJ-7743 ('Standaardiseren,analyseren en rapporteren van grofwilddata (populatietoestand, afschot, valwildvoor reewild, everzwijn, edelhert & damhert) voor Vlaanderen').OUTPUT 2012: Jaarlijks rapport, samen met resultaten everzwijnStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: In de loop van het jaar werd beslist, onder andere ookomwille het grotere aantal dagen dat in 2012 besteed werd aan NARA-Bin verhouding tot wat gepland was, om in 2012 enkel voor everzwijn eenjaarrapport op te maken (INBO.R.2012.26) en vanaf 2013 te werken aan82

een geïntegreerd rapport voor alle grofwildsoorten, dus ook inclusiefreewild. Deze output wordt opgenomen onder INBOPRJ-7743.PROJECT: Everzwijn: standaardiseren, analyseren en rapporteren vanafschotmeldingen (INBOPRJ-553)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Het INBO staat in voor de verwerking van de meldingsformulieren van hetafschot van everzwijn (inclusief de leeftijdsbepaling van de geschoten dieren opbasis van de onderkaken) en de rapportering hierover.Reden tot stopzetting: De projecten INBOPRJ-551, INBOPRJ-552 en INBOPRJ-553werden samengevoegd tot één nieuw project: INBOPRJ-7743.OUTPUT 2012: Rapport afschot everzwijn (samen met edelhert en damwild)Status: GerealiseerdBeschrijving: In de loop van het jaar werd beslist, onder andere ook omwille hetgrotere aantal dagen dat in 2012 besteed werd aan NARA-B inverhouding tot wat gepland was, om in 2012 enkel voor everzwijn eenjaarrapport op te maken. Dit rapport is zowel digitaal als in gedruktevorm beschikbaar (INBO.R.2012.26)PROJECT: Analyseren van problemen en knelpunten en zoeken naaroplossingen i.f.v. standaardiseren van WBE-statistieken +herwerken wildbeheerstatistiekendatabank (INBOPRJ-554)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project heeft tot doel de mogelijke opties voor het verbeteren van dewildbeheerdatabank, als centraal instrument voor het verzamelen,standaardiseren, beheren en analyseren van de gegevens van dewildbeheereenheden in Vlaanderen betreffende de voorjaarsstand en hetafschot van bejaagbare soorten, in kaart te brengen en te implementeren. Hetproject dient te resulteren in een performante en gebruikersvriendelijkewildbeheerdatabank.OUTPUT 2012: Input technische analyse wildbeheerdatabankStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Nieuwe wildbeheerdatabank operationeel voor ANB en INBOPROJECT: Standaardiseren, analyseren en rapportering van afschot envoorjaarsstatistieken van wildbeheereenheden (INBOPRJ-555)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Conform het besluit op de wildbeheereenheden worden de gegevens van deerkende wildbeheereenheden betreffende de voorjaarsstand en het afschot vanbejaagbare soorten jaarlijks gerapporteerd aan het ANB die deze gegevens voorverdere verwerking overmaakt aan het INBO (zie BVR. 9.9.2005).OUTPUT 2012: Jaarlijks rapportStatus: GerealiseerdBeschrijving: Overzicht afschotgegevens 2011 is digitaal beschikbaar:http://www.inbo.be/content/page.asp?pid=MON_WIL_start83

OUTPUT 2012: Manuscript verwerking afschotgegevens sinds 1999Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Het manuscript betreffende de verwerking van deafschotgegevens van de wildbeheereenheden werd in 2012 nietherwerkt. Enerzijds gingen er meer dagen dan verwacht naar de inputvoor NARA-B, anderzijds werd er beslist om de analyse uit te breiden vande periode 1998-2007 naar de periode 1998 - 2011 en met de analyseste wachten tot na het volgen van de cursus statistiek rond 'mixed-models'en 'generalized adaptive mixed models' die in november 2012plaatsvond, gezien de aard van de data dit soort analyses vereist (cfr.commentaren van reviewers op eerste versie van het manuscript datingediend werd).OUTPUT 2013: Manuscript verwerking afschotgegevens sinds 1999OUTPUT 2013: Jaarlijks rapportPROJECT: Standaardiseren, analyseren en rapporteren van grofwilddata(populatietoestand, afschot, valwild voor reewild, everzwijn,edelhert & damhert) voor Vlaanderen (INBOPRJ-7743)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Conform het besluit op de wildbeheereenheden worden devoorjaarsgegevens en afschotstatistieken van de erkende wildbeheereenhedengerapporteerd aan het ANB die deze gegevens voor verdere verwerkingovermaakt aan het INBO (zie BVR. 9.9.2005). Voor de grofwildsoorten wordtvoor elk geschoten dier een meldingsformulier opgemaakt. Bij de edelherten,damherten en everzwijnen wordt van de geschoten dieren ook de onderkaakbijgehouden door de jagers en ingezameld door het INBO voor het uitvoerenvan gestandaardiseerde leeftijdsbepalingen. Deze bijkomende informatie vormteen kwaliteitscheck en laat nauwkeurigere analyses toe naast de bovenstaandeanalyses van de wildbeheereenheden. In dit project worden de gegevens vanmeldingsformulieren van afschot of aangereden grofwildsoorten (ree, everzwijn,edelhert, damhert) samengebracht met informatie uit aanvraagformulieren voorafschotplannen en gegevens van enquêtes bij personeel van ANB. Ook deresultaten van de gestandaardiseerde leeftijdsbepaling op basis van deingezamelde onderkaken wordt mee verwerkt. De resultaten hiervan geven eenbeter beeld op de huidige populatieëvoluties en de bejaging en het beheer vandeze soorten in Vlaanderen. Zo vormen ze de basis van de wetenschappelijkeonderbouwing van het beleid en het beheer van deze soorten.OUTPUT 2013: Overzichtsrapport grofwildsoorten 2006 – 201284

EBO 2Actuele toestand van resistentie tegen rodenticiden bij bruine rat is gekendPROJECT: Onderzoek naar de verspreiding van verschillende vormen vanresistentie tegen rodenticiden bij de bruine rat in Vlaanderen(INBOPRJ-556)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek naar de verspreiding van verschillende vormen van resistentietegen rodenticiden bij de bruine rat in Vlaanderen, het inschatten van hetpraktische belang ervan met het oog op optimale efficiëntie en het voorkomenvan een verdere opbouw van resistentieOUTPUT 2012: Bundeling gegevens resistentie 2003 - 2010Status: GerealiseerdBeschrijving: INBO.R.2012.35OUTPUT 2012: Resultaten van de proef rond vitamine K behoefte bij resistenterattenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Er werden geen homozygote dieren gevangen. Bij denakomelingen van deze ratten bleken er echter wel homozygote ratten tezijn. Daarmee zal een nieuwe kweek opgestart worden.OUTPUT 2012: Resultaten van opstart nieuwe screening naar resistentieStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Er werden geen ratten gevangen voor hetresistentieonderzoek in 2012 vermits er werd beslist eerst de resultatenaf te wachten van INBOPRJ-557, namelijk het uitwerken van demethodiek voor de periodieke resistentiescreening bij bruine rat in detoekomst. Het op punt stellen van deze methodiek gebeurde insamenwerking met de dienst Biometrie & Kwaliteitszorg.OUTPUT 2012 (extra): A1-publicatie 'Resistentie bij bruine rat in België'Status: GerealiseerdBeschrijving: K. Baert, J. Stuyck, P. Breyne, D. Maes, J. Casaer. Distribution ofanticoagulant resistance in the brown rat in Belgium. Belg. J. Zool 142(1), 39-48OUTPUT 2013: Rapport resultaten van de proef rond vitamine K behoefte bijresistente rattenOUTPUT 2013: Rapportage resultaten van opstart nieuwe screening naarresistentie85

EBO 3Methode voor toekomstige screening van de evolutie van resistentie tegenrodenticiden bij bruine rat is uitgewerktPROJECT: Uitwerken methodiek voor periodieke resistentiescreening bruinerat in de toekomst (INBOPRJ-557)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Een voorstel voor toekomstige resistentiescreeningStatus: GerealiseerdBeschrijving: Methode voor resistentiescreening werd uitgewerkt met de dienstBiometrie & Kwaliteitszorg. De resultaten van het op punt stellen van dete volgen methode werden opgenomen in het INBO-rapportINBO.R.2012.35 en teruggekoppeld naar de VMM.3.1.5.2 OOD - Vergelijken en ontwikkelen van beheermaatregelen eninstrumenten in functie van vooropgestelde gebruik- ofbeheerdoelstellingen en het aanleveren van diensten, producten entechnische kennis aan beheerders (Nr. 11.3)EBO 1Instrumenten voor het opvolgen van evoluties van bepaalde diersoorten diebejaagd of bestreden worden zijn uitgewerkt, geëvalueerd en deoperationalisering ervan wordt ondersteundPROJECT: Haas: analyse statistische power en uitspraakkracht vanlijntellingen (INBOPRJ-558)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringVoor dit project werden outputs 2011 en 2014 gedefinieerd.PROJECT: Lynx, wilde kat, boommarter: uittesten gebruik cameravallen vooropvolging (INBOPRJ-559)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: De scope van dit project werd aangepast en als nieuw projectgeherdefinieerd: INBOPRJ-7713 'Monitoring van de aanwezigheid vancarnivoren aan de hand van fotovallen in het kader van de Natura2000rapportage'.Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.86

PROJECT: Ondersteuning uitvoering Early Warning System (EWS) voor watbetreft exotische carnivoren en hoefdieren aan de hand van hetinzamelen van exoten en het uitvoeren van autopsies (INBOPRJ-560)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Gezien de beperkte omvang van het project en gezien het feit dateen groot deel van het project vervat zit in het nieuwe project INBOPRJ-7731(Marternetwerk), werd dit project in deze vorm beëindigd.OUTPUT 2012: Input leveren aan EWSStatus: GerealiseerdBeschrijving: Via onder andere de marternieuwsbrief (Marternieuws 6 - maart 2012- http://www.inbo.be/files/bibliotheek/13/234013.pdf) werd ergerapporteerd over exotische carnivoren.PROJECT: Opzetten van een Early Warning System (EWS) voor invasievesoorten (Alien Alert) (INBOPRJ-561)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project gebeurt in nauwe samenwerking met ANB. Het doel is om voorVlaanderen te beschikken over een ‘early warning’ systeem voor invasieveexoten dat aansluiting vindt bij federale initiatieven (Alien Alert) en Europesevorderingen in het opzetten van een trans-Europees ‘early warning’ systeem.Dit gedragen systeem dient tot stand te komen in overleg met de federaleactoren en de andere gewesten (contactgroep invasieve soorten). Dit projectkadert binnen de uitvoering van artikel 5 van het Soortenbesluit. Het instituutcoördineert de inventarisatie van de soorten die onder het toepassingsgebiedvallen van dit besluit, met het oog op: 1° het toezicht op de staat vaninstandhouding van inheemse soorten; 2° de opmaak van rode lijstenbetreffende inheemse soorten, waarbij de soorten worden ingedeeld in ondermeer de klassen ‘uitgestorven’, ‘met uitsterven bedreigd’, ‘bedreigd’, ‘kwetsbaar’en ‘zeldzaam’; 3° het opvolgen van de toestand van invasieve soorten enpotentieel invasieve soorten.OUTPUT 2012: Rapport vraagzijde EWS en criteria waaraan EWS moet voldoenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De timing van het project werd in de loop van het jaarbijgestuurd in overleg met ANB. Ook de tijdsdruk van andere projectenwaarvoor strikte deadlines gehanteerd werden en meer tijd nodig wasdan voorzien (NARA-B en uitgebreide rapportage i.k.v. INVEXO) hebbener toe geleid dat deze output in 2012 niet gehaald werd en verdaagdwordt naar 2013.OUTPUT 2013: Rapport vraagzijde EWS en criteria waaraan EWS moet voldoenOUTPUT 2013: Pilootproject EWS - Evaluatienota voor stuurgroep87

PROJECT: Coördineren, uitvoeren en verwerken reetellingen in verschillendegebieden teneinde de gevolgen van lokale situaties enbeheerregimes te kunnen opvolgen (INBOPRJ-562)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In verschillende gebieden in Vlaanderen (Meerdaalwoud, Zoniënwoud,Merodebossen en omgeving, Hallerbos, Drongengoed, Domeinbossen Ravels ende Hoge Vijvers Arendonk) levert het INBO ondersteuning en staat het in voorde coördinatie en dataopslag, kwaliteitscontrole en data-analyse vankilometertellingen als instrument voor het opvolgen van veranderingen in delokale reewildpopulaties.OUTPUT 2012: Jaarlijkse rapportageStatus: GerealiseerdBeschrijving: Gegevens in databank gestoken en verwerkt. Hetterugkoppelingsmoment (rapportage) voor Zoniën heeft plaatsgevonden.OUTPUT 2013: Update databank en analyses nieuwe gegevensPROJECT: Het uittesten en evalueren van mogelijke bijkomende methodenvoor het in kaart brengen van verspreiding, populatiesamenstellingen populatiedynamische kenmerken van everzwijnen(INBOPRJ-563)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van het vergroten van de kennis omtrent de actueleverspreiding, de populatiesamenstelling en de populatiekenmerken vaneverzwijnen in Limburg (en met uitbreiding in Vlaanderen) wordt gezocht naarnieuwe mogelijke, efficiënte methoden om informatie te verzamelen. Hierbijwordt gedacht aan aanwastellingen aan voederplaatsen, het verzamelen vanbaarmoeders en ovaria, het gebruik van niet-invasieve genetica en hetuitvoeren van enquêtes bij jagers.OUTPUT 2013: Data zijn verzameld en verwerkt en er heeft een terugkoppelingplaatsgevonden met de betrokkenenPROJECT: Evaluatie van het gebruik van niet-invasieve genetica alsinstrument voor het opvolgen van everzwijnenpopulaties(INBOPRJ-564)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd mee opgenomen onder INBOPRJ-563 'Hetuittesten en evalueren van mogelijke bijkomende methoden voor het in kaartbrengen van verspreiding, populatiesamenstelling en populatiedynamischekenmerken van everzwijnen'.88

PROJECT: Testen van methode: screening van biodiversiteit in waterpartijenop basis van omgevings-DNA en DNA metabarcoding(INBOPRJ-565)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In waterlichamen is monitoring vaak een arbeidsintensieve opdracht.Recent is een nieuwe techniek ontwikkeld om soorten te detecteren op basisvan het DNA dat ze uitscheiden in het water waarin ze leven, via faeces, urineen epidermale cellen. Via een DNA-barcoding techniek (de herkenning van eenbepaalde DNA-sequentie die uniek is voor elke soort) worden soorten herkenduit waterstalen. Deze methode is potentieel een snelle, kostenefficiënte engestandaardiseerde methode om basisdata te genereren omtrent deaanwezigheid en verspreiding van soorten. De methode islaboratoriumtechnisch uitdagend en vereist een zeer specifieke aanpak. Hierwillen we deze methode in een eerste fase optimaliseren, uittesten en validerenop zeldzame amfibiesoorten (bv. knoflookpad, kamsalamander). Na evaluatiezal nagegaan worden of en hoe dit kan uitgebreid worden naar detectie vanmeerdere soorten, met een kosten-batenanalyse ten opzichte van klassiekemonitoringsmethodes.OUTPUT 2013: Rapportering naar ANB: evaluatie van de methode van e-DNAdetectie van amfibieën uit waterstalenOUTPUT 2013: Evaluatie van de haalbaarheid van monitoring van amfibieën via e-DNAOUTPUT 2013: Bijdrage aan DNA-barcoding van biodiversiteit in het kader vanmetabarcoding van zoöbenthos. De DNA-sequenties zijn in een publiekedatabank ingediend.EBO 2Alternatieven of mogelijkheden voor het verbeteren van bestaandebeheerinstrumenten voor een aantal diersoorten die bejaagd of bestredenworden, zijn geëvalueerdPROJECT: Bruine rat: evaluatie van het beheerexperiment te Merelbeke(INBOPRJ-566)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringVoor dit project werden outputs 2011 en 2015 gedefinieerd.PROJECT: Pallaseekhoorn: opvolging & ondersteuning bestrijding(INBOPRJ-567)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project betreft de opvolging en ondersteuning van de bestrijding vanpallaseekhoorns te Dadizele. Doel van het project is de haalbaarheid van deuitroeiing van een lokaal beperkte populatie exotische eekhoorns tedocumenteren en te evaluerenOUTPUT 2012: Manuscript case studie DadizeleStatus: Verdaagd naar ander jaar89

Toelichting verdaging: Enerzijds is er meer tijd gegaan dan voorzien naar hetproject rond muskusrat en echinococcus en anderzijds waren er nieuweontwikkelingen rond pallas in de grensstreek met Nederland waardoor deverwerking van de case in Dadizele naar achter werd geschoven. Deresultaten zullen in 2013 als INBO-rapport uitgebracht worden.OUTPUT 2013: INBO-rapport case studie DadizelePROJECT: Exotische ganzen: in kaart brengen huidige problematiek enmogelijke beheermaatregelen vergelijken - Interreg INVEXO(INBOPRJ-568)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Dit project gaat over de wetenschappelijke onderbouwing bij deontwikkeling van een duurzaam integraal beheer van zomerganzen ten gunstevan biodiversiteit, landbouw en recreatie. Zomerganzen kunnen inheemse,exotische of tamme ganzen zijn waarvan de adulten in de zomer in het wild totbroeden komen in Vlaanderen. Het beheer van zomerganzen vormt mee éénvan de peilers van het Invexo-project. De doelstelling is om de resultaten vanInvexo te benutten om te bepalen welke doorvertaling voor beleid en beheeraangewezen is op lange termijn.Reden tot stopzetting: Het Invexo-gedeelte van het project loopt af in december 2012.Het onderzoek in functie van het beheer van zomerganzen in Vlaanderen en terondersteuning van een mogelijke beheerregeling van zomerganzen inVlaanderen wordt verdergezet onder het nieuwe interregproject RINSE(INBOPRJ-733) en onder het project INBOPRJ-7719 betreffende het opmakenvan een populatiemodel als beslissingsondersteuningsinstrument voor hetbeheer van zomerganzen.OUTPUT 2012: Eindrapport casus zomerganzen InvexoStatus: GerealiseerdBeschrijving: Eindrapport casus zomerganzen werd aangeleverd aan Interreg:INBO.R.2012.58OUTPUT 2012 (extra): Zes publicaties op basis van onderzoek zomerganzen inkader van interregproject INVEXOStatus: GerealiseerdBeschrijving: Zes publicaties:- Adriaens T., Huysentruyt F., Devisscher S., Devos K., & Casaer J.(2010). Simultaantelling overzomerende ganzen in Oost- en West-Vlaanderen. Vogelnieuws 15: 4-11.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/03/216003.pdf- Adriaens T., Huysentruyt F., Devisscher S., Devos K., & Casaer J.(2011). Simultaantelling overzomerende ganzen in Oost- en West-Vlaanderen. Vogelnieuws 17: 24-30.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/87/228487.pdf- Adriaens T., Van Daele P., Huysentruyt F., Devisscher S., Casaer J., &Devos K. (2012). Junitelling van West-Vlaamse zomerganzen.Vogelnieuws 17: 24-30.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/87/228487.pdf- Adriaens, T. (2011). Beheer Canadese ganzen werpt vruchten af. INBOjaarboek, beschikbaar online op http://jaarboek.inbo.be/jaarverslag-2011/ev-inbo/beheer-canadese-ganzen-werpt-vruchten-af-0- Adriaens, T. (2012). Beheermaatregelen Canadese gans werpenvruchten af. In: Van Muylem, K. & Verreycken, H. (red.). INBONieuwsbrief jaargang 15, april 2012.90

http://www.inbo.be/files/bibliotheek/68/234268.pdf- Adriaens, T. (2012). Zomerganzen, probleem voor landbouw, recreatieen natuur. In: Bogaert, P. (red). Minder invasieve planten en dieren,meer biodiversiteit, projectbrochure Invexo 2009-2012. P. 54-68.PROJECT: Everzwijnen: Opvolging en knelpuntenanalyse vaneverzwijnenbeheer in Vlaanderen, aanleveren bouwstenen vooruitwerking beheer en ondersteuning bij de operationalisering vanhet everzwijnenbeheer in Vlaanderen (INBOPRJ-569)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het INBO zal instaan voor de verwerking van de afschotgegevens (incl.leeftijdsbepaling op basis van onderkaken) van everzwijn en voor hetorganiseren van de jaarlijkse bevraging van de boswachters om zicht te houdenop veranderingen in de verspreiding van everzwijn in Limburg. De resultatenvan de hoger vermelde acties zullen mee geïntegreerd worden in het projectINBOPRJ-7743: 'Standaardiseren, analyseren en rapporteren van grofwilddata(populatietoestand, afschot, valwild) voor Vlaanderen'. Daarnaast zal het INBOondersteuning leveren bij het proefproject voor het beheer van everzwijn inLimburg. Deze ondersteuning bestaat uit het aanleveren van methodologischekennis rond het adaptief proces en de evaluatie van het participatief procesrond het everzwijnenbeheer in de cluster Hoge Kempen. Daarnaast zal hetINBO instaan voor het aanleveren van methodologische kennis voor hetdocumenteren van de inspanningen en resultaten van verschillendebeheermaatregelen die genomen worden in het kader van het proefproject inde hoge kempen. Tot slot draagt het INBO bij tot het tot stand komen vancriteria en indicatoren ter evaluatie van het everzwijnenbeheer en dit door hetwerken via een werkgroep hieromtrent.OUTPUT 2012: Rapport telmethoden everzwijnStatus: GerealiseerdBeschrijving: Scheppers, T.; Casaer, J. (2012). Overzicht van mogelijketelmethoden voor everzwijn: Een literatuurstudie. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.5. Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 40 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/21/232821.pdfOUTPUT 2012: Rapport mogelijke beheermaatregelen voor everzwijnStatus: GerealiseerdBeschrijving: Scheppers, T.; Casaer, J. (2012). Overzicht van mogelijke methodenvoor populatieregulatie bij everzwijn: een literatuurstudie. Rapporten vanhet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2012(18). Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 44 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/47/237747.pdfOUTPUT 2013: Terugkoppeling betreffende opvolging beheermaatregelen HogeKempenBeschrijving: Onderbouwen, leveren van ondersteuning voor de implementatie envoor het documenteren en analyseren van tijdsinspanning, resultaten enknelpunten bij het toepassen van mogelijke instrumenten voor heteverzwijnenbeheer. Hierbij wordt gedacht aan volgende instrumenten diemogelijks ingezet zouden kunnen worden:- Drukjachten (eigendomoverschrijdend)- Licentiejachtsysteem op ANB-terreinen- Reguliere verpachting ANB-gebieden- Het gebruik van maïs om aan te korrelen91

- Inzet van hulpmiddelen bij nachtjacht- Toepassen van vangkooienOUTPUT 2013: INBO-rapport betreffende inventarisatie van mogelijke criteria enindicatoren voor het opvolgen en het evalueren van heteverzwijnenbeheerPROJECT: 3-jaren afschotplan reewild (INBOPRJ-570)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het beheer van reewild in Vlaanderen gebeurt actueel door middel van eenafschotplan waarbij afschot bepaald wordt op basis van tellingen. Dit zorgt vooreen jaarlijkse administratieve belasting van jager en ANB. Echter, dooronderzoek wordt aangetoond dat het zeer moeilijk is om op basis van tellingenvan reeën, een juist beeld te krijgen van de populatie. M.a.w. het afschot wordtgebaseerd op cijfers, die geen correcte afspiegeling zijn van de werkelijkaanwezige populatie. Verder heeft de ree vandaag een gezonde populatie in deprovincies Limburg, Antwerpen en Vlaams-Brabant. De populatie, maar ook hetareaal, kent in Oost- en West-Vlaanderen een toename. ANB heeft dan ook alsdoelstelling om een wetswijziging te realiseren waarbij de jachtsector verderwordt geresponsabiliseerd voor het reewildbeheer en een toekomstige afnamevan de jaarlijkse administratie voor de jagerij en ANB. In afspraak met hettoenmalige Bos en Groen werd in 2005 door INBO gestart met een proefprojectmet acht wildbeheereenheden om afschotcijfers niet jaarlijks maar driejaarlijkste bepalen en om i.p.v. het afschot te baseren op onbetrouwbare tellingen bioindicatorente gebruiken als basis voor de aanvraag en toekenning van hetafschot. Voor de evaluatie van het project werd een periode van twee jaarvoorzien zodat de resultaten kunnen gebruikt worden als input voor het nieuwopeningsbesluit 2013-2018.OUTPUT 2012: Rapport rond driejarenplan afschot reewildStatus: GerealiseerdBeschrijving: INBO.R.2012.63OUTPUT 2012: Manuscript biometrie reewild op basis van verzamelde gegevensStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De analyses en het opmaken van het rapport die als basismoesten dienen voor het maken van deze publicatie hebben beduidendmeer tijd genomen dan verwacht waardoor er nog niet gestart konworden met het schrijven van het artikel. Ook de tijd voor NARA-B wasvoor 2012 te beperkt ingeschat. In 2013 zullen de bijkomende analysesen literatuurstudie voor het manuscript gebeuren op basis van deverzamelde biometrische reewilddata. De output zal gerealiseerd wordenin 2014.PROJECT: Licentiejacht reewild (INBOPRJ-571)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Doel van dit onderzoek is de evaluatie van de haalbaarheid, demogelijkheden en de voor- en nadelen van licentiejacht als beheerinstrumentvoor reewild en bij uitbreiding andere wildsoorten in Vlaanderen (overeenkomstANB/BL-FF/WILDBEHEER/4/2009). Het pilootproject vindt plaats in dedomeinbossen Gewestbos Ravels en de Hoge Vijvers Arendonk. In 2013 wordt92

de opvolging van een aantal bijkomende gebieden in deze regio die tevensverpacht zullen worden vanaf 2013 mee opgevolgd voor het INBO.OUTPUT 2012: Tussentijdse rapportageStatus: GerealiseerdBeschrijving: Aan de leden van de stuurgroep en aan de deelnemende jagers werdeen terugkoppeling gegeven aan de hand van een presentatie. Dezepresentatie werd toegevoegd aan het verslag van de regiobeheerder.OUTPUT 2013: Tussentijdse rapportagePROJECT: Bepalen van toxicologische aspecten (prim., sec. intox) bij hetgebruik van rodenticiden bij het uitvoeren vanknaagdierbestrijding (INBOPRJ-573)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2013: Manuscript 'Probleem secundaire intoxicatie aan de hand van casebunzing en steenmarter'OUTPUT 2013: INBO-rapport 'Resultaten analyses secundaire intoxicatie bijbunzing en steenmarter'PROJECT: Onderzoeken van de gedragselementen van de bruine rat die eenimpact hebben op de opname van het lokaas in diversebestrijdingssituaties (INBOPRJ-574)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project werd naar aanleiding van het VMM-INBO overleg van30/03/2012 samen met het project INBOPRJ-448 omgevormd tot projectINBOPRJ-7739 'Opnameproeven in het kader van bruine rat bestrijding'.OUTPUT 2012: Rapport + aanbevelingen voor bestrijding op autostradeparkingsStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Naar aanleiding van het INBO-VMM overleg werd devraagstelling van dit project aangepast en werd een nieuw projectopgestart: INBOPRJ-7739 'Opnameproeven in het kader van bruine ratbestrijding'. De prioriteit werd in eerste instantie gelegd bij het uittestenonder labo-omstandigheden van de opname door bruine rat vananticoagulantia in verschillende formuleringen (graantjes, blokken,pasta's) of met verschillende actieve stoffen.PROJECT: Doorlichting van de huidige methodiek die gebruikt wordt voor hetcontroleren van het resultaat van de bestrijding van muskusratten(INBOPRJ-575)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Zowel op het VMM-INBO overleg van 30/03/2012 als van4/12/2012 werd aangegeven dat er over dit onderwerp actueel geen prioritairevragen zijn en werd bijgevolg beslist het project stop te zetten en andereprioritaire vragen voorrang te geven.93

PROJECT: Evaluatie van bestaande beheermaatregelen en uittesten vannieuwe beheermaatregelen voor houtduif (INBOPRJ-731)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit onderzoek vloeit voort uit vroeger onderzoek rond het beheer vanhoutduiven in functie van schadebeheer in opdracht van de provincie West-Vlaanderen. Doelstelling is na te gaan of een aantal wijzigingen in dejachtreglementering aanleiding geven tot een reductie van deschadeproblematiek door houtduiven. Naast jachttechnische en ecologischeonderzoeksvragen heeft dit onderzoek ook een sociologische invalshoek waarbijaan de hand van interviews bij landbouwers en jagers de voorgesteldebeheermaatregelen geëvalueerd worden.OUTPUT 2013: Tussentijdse rapportage naar deelnemers en stuurgroep van hetprojectPROJECT: Rosse stekelstaart (INBOPRJ-734)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2018Status: In UitvoeringBeschrijving: De rosse stekelstaart (Oxyura jamaicensis) is een uit Noord-Amerikaafkomstige soort eend. De Europese populatie is afkomstig van uitzettingen enontsnappingen. Omdat de rosse stekelstaart kruist met de nauw verwantebedreigde witkopeend (Oxyura leucocephala), vormt de aanwezigheid van inhet wild levende uitheemse rosse stekelstaarten een bedreiging voor deinstandhouding van de inheemse witkopeend in Europa. De ‘Bern StandingCommittee’ heeft daarom als doel gesteld om de rosse stekelstaart uit te roeienin het wild in Europa en in Noord-Afrika tegen 2015. Het doel van hetonderzoeksproject is de verdere opvolging van de populatie rosse stekelstaartin Vlaanderen en het documenteren van de acties in het kader van debestrijding/beheerregeling van deze soort.OUTPUT 2013: Gerapporteerde beheerdata van rosse stekelstaart (rapportage overde acties) zijn ingevoerd in RecorderOUTPUT 2013: De natuurindicator voor opvolging van het beleid en beheer vanrosse stekelstaart in Vlaanderen en rapportering naar de Bern Conventie,is geactualiseerd.PROJECT: Opnameproeven in het kader van de bestrijding van bruine rat(INBOPRJ-7739)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/04/2012 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Dit project werd opgestart naar aanleiding van het INBO-VMM overleg van30/03/2012 en is een samengaan van INBOPRJ-573 en INBOPRJ-448. Doel vanhet project is de voorkeur bij opname van bestrijdingsmiddelen door bruine ratte testen. Er worden verschillende mogelijke formuleringen en verschillendemogelijke actieve stoffen getest die in aanmerking komen voor de bestrijdingvan bruine rat langsheen waterlopen en op parkings.OUTPUT 2013: Rapport resultaten opnameproeven 2012-201394

PROJECT: Bruine rat: een verdere optimalisatie van de actuele bestrijding opparkings (INBOPRJ-7766)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep FaunabeheerPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Zowel in het kader van de efficiëntie van de bestrijding als in het kader vande doelstelling van de VMM om het gebruik van rodenticiden zo optimaalmogelijk te laten verlopen is hiervoor ondersteunend onderzoek gewenst.OUTPUT 2013: Verkenning van vraagstelling en mogelijke onderzoeksaanpakBeschrijving: In 2013 zullen de mogelijke vraagstellingen en de onderzoeksaanpakvoor het beantwoorden van de deelvragen in het kader van de bestrijdingop parkings geïnventariseerd worden. De vragen en mogelijke aanpakzullen besproken worden met zowel de VMM voor wat betreft de vragenen de dienst Biometrie & Kwaliteitszorg voor wat betreft deonderzoeksopzet. De mogelijke gevolgtrekkingen/implicaties voor debestrijding op het terrein spelen een belangrijke rol voor het ontwikkelenvan de te beantwoorden vraagstellingen.95

3.2 OD - Er is nood aan betrouwbare gegevens en eenduidelijke consensus over de methoden die wordentoegepast om tot maatschappelijk gedragenbesluitvorming te komen. Het onderzoek dat door hetINBO moet worden uitgevoerd moet voldoendebeleidsrelevant zijn, rekening houden met debeleidsprioriteiten en afgestemd zijn met deprogramma’s van andere onderzoeksinstellingen. Omdeze elementen te garanderen/faciliteren wordt erstructureel overlegd met zowel de beleidsmakers, demaatschappelijke actoren die de gevolgen ondervindenvan het natuur- en bosbeleid, en de onderzoekswereld(Nr. 61§1)‣ Personeelskost: € 35.563 (0,5 VTE)‣ Werkingskost: € 9.297,5‣ Totaalkost: € 44.860,53.2.1 SOD - Het INBO coördineert natuur- en bosonderzoek (Nr. 2)3.2.1.1 OOD - In overleg met de actoren uitwerken en coördineren van deuitvoering van een strategie voor het onderzoek die nodig is voor eenwetenschappelijk onderbouwd Vlaams natuur- en bosbeleid (Nr. 2.1)EBO 1Een onderzoeksstrategie is, in overleg, opgemaaktPROJECT: Opmaken van een onderzoeksstrategie voor hetbiodiversiteitsonderzoek in Vlaanderen (INBOPRJ-576)Verantwoordelijke entiteit: INBO algemeenPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: In UitvoeringBeschrijving: De onderzoeksstrategie wordt herzien in het kader van de nieuwe INBOstrategie.Daarbij zal onderscheid gemaakt worden tussen drie types vanonderzoek: (a) onderzoek op basis van wettelijk vastgelegde taken; (b)vraaggestuurd onderzoek (op vraag van beleid, andere agentschappen, hetmiddenveld); en (c) aanbodgestuurd onderzoek. Het aanbodgestuurdeonderzoek zal volledig kaderen binnen de EU Biodiversiteitsstrategie 2020.OUTPUT 2012: Uitwerking onderzoeksstrategieStatus: GerealiseerdBeschrijving: De onderzoeksstrategie werd verder uitgewerkt binnen het kader vande nieuwe INBO-strategie en werd voorgelegd aan de wetenschappelijkeadviescommissie van het INBO.96

OUTPUT 2013: Voorstel van nieuwe onderzoeksstrategie i.f.v. wettelijk vastgelegdetaken, aanbodgestuurde onderzoeksonderwerpen en onderzoeksnodenvan klantenBeschrijving: Deze wordt afgewerkt en voorgelegd aan de belanghebbenden.97

3.3 OD - Naast het onderzoek in functie van deinstandhoudingsdoelstellingen, besteedt hetwetenschappelijk onderzoek ook voldoende aandachtaan de uitvoering van het soortenbesluit. Bestaanderode lijsten worden geëvalueerd en de noodzaak vannieuwe rode lijsten wordt onderzocht, en de opmaakervan gecoördineerd (Nr. 61§3)‣ Personeelskost: € 840.985,85 (13,95 VTE)‣ Werkingskost: € 259.400,25‣ Totaalkost: € 1.100.386,13.3.1 SOD - Het INBO monitort en onderzoekt de diversiteit vansoorten en ecosystemen (Nr. 7)3.3.1.1 OOD - Recurrent in kaart brengen en monitoring van soort-, biotoopenecosysteemdiversiteit (Nr. 7.2)EBO 1Kennislacunes rond de verspreiding van voor het beleid essentiële soorten enhabitats (bv. Natura 2000, Kaderrichtlijn Water, Rode Lijsten, …) zijn in de matevan het mogelijke weggewerkt en de habitatoppervlakten zijn nauwkeurigerbepaaldPROJECT: Gegevensinzameling Natura2000-habitats (incl. BWK) i.f.v. de EUrapportage2013 en het afstemmen van de habitatkaart aan de S-IHD (INBOPRJ-578)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Tijdens de opmaak van de S-IHD werden er opmerkingen/aanvullingengeformuleerd op de Biologische Waarderingskaart (BWK) en habitatkaart. DeANB-auteurs werd gevraagd de geografisch gelokaliseerde aanpassingen overte maken aan het INBO.OUTPUT 2012: De habitatwaardigheid van plassen in een aantal bijkomendespecifieke gebieden is op het terrein gecontroleerd.Status: GerealiseerdPROJECT: Actualiseren van de GIS-bestanden van de biologischewaarderingskaart (BWK) en habitatkaart (INBOPRJ-580)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Naarmate er nieuwe gelokaliseerde informatie over de BWK en dehabitatligging bekend wordt, dient het overeenkomstige GIS-bestandgeactualiseerd te worden. Sinds 2011 wordt gewerkt met een integratie van98

BWK en habitatkaart en is er een systeem opgestart waarmee aanpassingenaan het bestand automatisch gelogd worden.Reden tot stopzetting: Dit project gaat op in een ruimer nieuw project(habitatmonitoring) vanaf 2013: INBOPRJ-736 'Biologische waarderingskaart enkartering N2000 habitats, habitat- en vogelrichtlijngebieden'.OUTPUT 2012: De aangeleverde GIS-data uit externe informatie in interneprojecten en processen is ingevoerdStatus: GerealiseerdPROJECT: Vlaamse vegetatiedatabank (INBOVEG, VLAVEDAT) (INBOPRJ-581)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze databank is noodzakelijk voor de opslag van de veldgegevens van dehabitatmonitoring. De beschikbare data zijn tevens nodig voor het optimaliserenvan de legende van de biologische waarderingskaart, met als doel dezekartering te laten evolueren naar een monitoringmethodologie. Daarenbovenheeft deze databank een zeer ruim gamma aan anderetoepassingsmogelijkheden. INBOVEG staat zowel voor een softwarepakket, alsvoor de Vlaamse databank (VLAVEDAT). Deze databank is opgenomen in deinternationale ‘Global Index of Vegetation-Plot Databases’.OUTPUT 2012: De verdere uitbouw van INBOVEG is opgevolgdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Bij elke stap in de voorbereiding en programmatie van INBOVEG(IDC-project), is er een inhoudelijke terugkoppeling en een uitgebreidetestfase met de INBO-gebruikersgroep.OUTPUT 2012: De vegetatiedatabank is beheerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het beheren van de bestaande dataset 'vegetatieopnamen' omvat hetcommuniceren met interne en externe gebruikers (de dataset is bekendgemaakt in de Global Index of Vegetation-Plot Databaseshttp://www.givd.info/), acties rond kwaliteitscontrole en de verdereaanvulling ervan.OUTPUT 2013: De vegetatiedatabank is beheerdBeschrijving: Het beheren van de bestaande dataset 'vegetatieopnamen' omvat hetcommuniceren met interne en externe gebruikers (de dataset is bekendgemaakt in de Global Index of Vegetation-Plot Databaseshttp://www.givd.info/), acties rond kwaliteitscontrole en de verdereaanvulling ervan.OUTPUT 2013: De verdere uitbouw van INBOVEG tot een extern bruikbare enonline raadpleegbare databank is opgevolgd.Beschrijving: INBOVEG is voor intern gebruik binnen INBO afgewerkt en de tweedeversie ervan wordt uitgerold in januari 2013. Ten behoeve van externgebruik (invoer en raadpleging) zijn extra stappen nodig. Deonderzoeksgroep Monitoring Biodiversiteitsbeleid volgt dit inhoudelijk op.OUTPUT 2013: INBOVEG is binnen INBO het standaardpakket voor opslag enbeheer van vegetatieopnamen99

PROJECT: Habitatkwaliteit en achteruitgang bruine kiekendief (INBOPRJ-584)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Trendverklarend onderzoek wegens sterk veranderend gedrag van devogelrichtlijnsoort bruine kiekendief. De broedlocaties en het fourageergedragvan populaties bruine kiekendief worden opgevolgd. Tot heden gebeurde dit viawaarnemingen in het veld. Hierdoor is een bepaling van de volledige homerangevan de soort moeilijk. Hiertoe wordt het onderzoek in 2013 uitgebreidmet het zenderen van exemplaren in het kader van een LifeWatch project.OUTPUT 2012: Karakterisering uitvoeren van broedhabitat & landschap (akkersversus moeras)Status: GerealiseerdOUTPUT 2013: Onderzoek verschillen home-range in moerasssen (historischbroedhabitat) en akkers (nieuwe broedhabitat)PROJECT: Populatiedynamisch en genetisch onderzoek Liparis loeselii(INBOPRJ-585)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Populatiedynamisch en genetisch onderzoek Liparis loeselii teneindeinvulling te geven aan de ANB-vraagstelling ‘in kaart brengen vanrandvoorwaarden, locaties en methoden voor translocatie van groenknolorchis’.OUTPUT 2012: De gegevens (aantallen en verspreiding) voor 2012 wordenverzameld en evoluties voor de periode 2008-2012 worden verwerkt enaangeleverd voor de Natura2000-rapportageStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012 (extra): Manuscript 'Genetic diversity and structure of Europeanpopulations of Liparis loeselii, and implications for conservation'ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: De Vlaamse en Europese gegevens van de genetische diversiteit zijnbepaald, en geanalyseerd. Een manuscript werd gefinaliseerd en werdeind 2012 ingediend via Peers of Science.OUTPUT 2013: Gegevens (aantallen en verspreiding) voor 2013 worden verzameldPROJECT: Beheren Vlaamse vlinderdatabank (INBOPRJ-588)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit is een online databank waar vrijwilligers hun gegevens kunnen opladen.De Vlaamse vlinderdatabank geeft inzicht in trends en toestanden vandagvlinders, die goede indicatoren kunnen zijn voor veranderingen inbiodiversiteit. De gegevens zullen gebruikt worden voor het maken van eennieuwe verspreidingsatlas van de dagvlinders in Vlaanderen. Dit project is eensamenwerking tussen het INBO en de Vlinderwerkgroep van Natuurpunt.OUTPUT 2012: Invoer en validatie nieuwe gegevens voor 2012Status: GerealiseerdOUTPUT 2013: Invoer en validatie nieuwe gegevens voor 2013100

PROJECT: Vlaamse floradatabank (INBOPRJ-589)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De Vlaamse floradatabank is een onontbeerlijke informatiebron voor de EUrapportagevoor de habitats (een groot aantal habitattypische florasoorten) enhabitatrichtlijnsoorten (verspreiding bijlage florasoorten), voor het opvolgen vaninvasieve uitheemse plantensoorten en voor de opmaak van de Rode Lijsten(Soortenbesluit). Data over de in Vlaanderen voorkomende hogere planten enmossen worden via een webapplicatie of via andere kanalen ingevoerd in dezedatabank. INBO valideert deze aangeleverde data en voert een beleid omminder geïnventariseerde IFBL-hokken te promoten bij de betrokkeninventariseerders.OUTPUT 2012: Ingevoerde gegevens van 2012 worden inhoudelijk gecontroleerden online ter beschikking gesteldStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012 (extra): Relevante analyseresultaten zijn gepubliceerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verschillende publicaties werden gerealiseerd:- D’Hondt B., Breyne P., Van Landuyt W., Hoffmann M. (2012). Geneticanalysis reveals human-mediated long-distance dispersal among warcemeteries in Trifolium micranthum. Plant Ecology 213 (8), p. 1241-1250.- Schneiders A., Van Daele T., Van Landuyt W., Van Reeth W. (2012).Biodiversity and ecosystem services: Complementary approaches forecosystem management? Ecological Indicators 21, p. 123-133- Van Landuyt W., Vanhecke L., Brosens D. (2012). Florabank1: a gridbaseddatabase on vascular plant distribution in the northern part ofBelgium (Flanders and the Brussels Capital region). Phytokeys 12, p. 59-67.OUTPUT 2013: Relevante analyseresultaten worden voor publicatie ingediendBeschrijving: Volgende publicaties worden gepland:- Powney G.D., Preston C.D., Purvis A., Van Landuyt, W., Roy D.B. (inprep.). Can trait-based analyses of distribution change be generalised tonew geographic areas?- Carvalheiro L.G. et al. (in prep.) Biodiversity declines and biotichomogenization have slowed for European pollinators and plants.- Vanden Broeck A., Van Landuyt W., Cox K., De Bruyn L., Gyselings R.,Oostermeijer G., Valentin B., Bozic G., Zoltan I., Mergeay J. (in prep.).High levels of long-distance seed dispersal blurs ecotypic divergence in arare terrestrial orchid.OUTPUT 2013: Ingevoerde gegevens van 2013 worden inhoudelijk gecontroleerden online ter beschikking gesteld101

EBO 2Natura 2000 monitoring wordt gecoördineerd en, samen met ANB en anderepartners, uitgevoerd, teneinde de conclusies hiervan voor het Europese enVlaamse beleid beschikbaar te maken en hierover te rapporterenPROJECT: Monitoring bijzondere broedvogels (BBV) (INBOPRJ-590)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Zesjaarlijks moet gerapporteerd worden over de toestand van devogelpopulaties in het kader van de EU-vogelrichtlijn. Het betreft ondermeeralle in Vlaanderen voorkomende broedvogels. Het project BijzondereBroedvogels Vlaanderen (BBV) heeft tot doel de jaarlijkse aantalsontwikkelingte volgen van zeldzame en weinig algemene, koloniebewonende en ‘exotische’broedvogels. Het gaat om een monitoringproject, waarbij elk jaar op dezelfdemanier geteld wordt. Hierdoor zijn de resultaten vergelijkbaar. Een aantal vande soorten zijn zo zeldzaam, of komen zo geconcentreerd voor, dat ze jaarlijksin geheel Vlaanderen dienen geïnventariseerd te worden om eenwetenschappelijk verantwoorde analyse van de resultaten mogelijk te maken.Een steekproefmethode, waarbij slechts een beperkt aantal gebieden jaarlijksgeteld wordt, is voor dergelijke soorten ontoereikend. Steekproefmethodes(met een beperkt aantal steekproefgebieden of routes/transecten) zijn wel goedbruikbaar voor minder zeldzame soorten.OUTPUT 2012: De gegevens van 2011 en een gedeelte van 2012 wordenverzameld en in de databank ingevoerdStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: De Bijzondere broedvogel monitoring 2013 (BBV) is gecoördineerden is uitgevoerd in samenwerking met NatuurpuntPROJECT: Algemene broedvogel monitoring (ABV) (INBOPRJ-591)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Monitoring van Vlaamse algemene broedvogels om trends en toestand tebepalen. Dient als basis voor alle rapporteringen in het kader van devogelrichtlijn.OUTPUT 2012: De gegevens van 2012 zijn verzameld en in de databankopgenomen. Trends van 92 algemene vogelsoorten.Status: GerealiseerdBeschrijving: De gegevens zijn verzameld zoals verwacht.OUTPUT 2013: De gegevens van 2013 zijn verzameld en in de databankopgenomen. Trends van 92 algemene vogelsoorten.PROJECT: Monitoring overwinterende watervogels (INBOPRJ-592)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Zesjaarlijks moet gerapporteerd worden over de toestand van devogelpopulaties in het kader van de EU-vogelrichtlijn. Het betreft ondermeeralle in Vlaanderen overwinterende watervogels. Het doel van deze tellingen isom een inzicht te verkrijgen in de aantallen, de trends en de verspreiding vanwatervogels die tijdens de winter of de trekperiode in onze wetlands verblijven.102

Sinds 1979-‘80 worden in Vlaanderen elke winter zes midmaandelijkse tellingengeorganiseerd (periode oktober-maart). Bij elke telling worden zoveel mogelijkgebieden bezocht die van belang zijn voor watervogels. Voor het uitvoeren vande tellingen wordt beroep gedaan op ongeveer 400 amateur-veldornithologen.De coördinatie van de tellingen en het beheer van de gegevensbank is sinds1986 in handen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek. In een aantalinternationaal belangrijke wetlands voert het instituut ook aanvullende, meerfrequente tellingen uit van watervogels. Sinds 1967 wordt meegewerkt aaninternationale watervogeltellingen met als belangrijkste de jaarlijkse‘International Waterfowl Census’. Deze internationale telling wordtgecoördineerd door Wetlands International en vormt een belangrijke basis voorde bescherming van waterrijke gebieden onder de Ramsar-Conventie en deEuropese Vogelrichtlijn. De invoer van de gegevens gebeurt online.OUTPUT 2012: Data 2011-2012 gevalideerd in databankStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Watervogelrapport 1991-2011Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Gekoppeld aan rapportage 2013 vogelrichtlijn. Delen ervanzijn gepubliceerd in Devos K. & Kuijken E. 2012. Wintering wild geese inBelgium: an update on numbers and trends (1990/91 – 2011/12). GooseBulletin 15.OUTPUT 2012: Tussentijdse rapportering gegevens 2011-2012 via website ennieuwsbriefStatus: GerealiseerdBeschrijving: Verschillende gerealiseerde bijdragen:- Devos K. (2012). Leeftijdsamenstelling en seksratio bij overwinterendewatervogels in Vlaanderen Gegevens van de winter 2011/12.Vogelnieuws 19. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.p 12 -15 (http://www.inbo.be/files/bibliotheek/15/235915.pdf).- Devos K. & Kuijken E. (2012). Wintering wild geese in Belgium: anupdate on numbers and trends (1990/91 – 2011/12). Goose Bulletin 15 –November 2012: Goose Specialist Group of Wetlands International andIUCN. p 18 – 27.- Gillings S., Avontins A., Crowe O., Dalakchieva S., Devos K., Elts J.,Green M., Gunnarsson T.G., Kleefstra R., Kubelka V., Lehtiniemi T.,Meissner W., Pakstyte E., Rasmussen L., Szimuly G. & Wahl J. 2012.Results of a coordinated count of Eurasian Golden Plovers Pluvialisapricaria in Europe during October 2008. Wader Study Group Bull.119(2): 125–128.OUTPUT 2013: Data 2012-2013 gevalideerd in databankOUTPUT 2013: Artikel Natuur.oriolusOUTPUT 2013: Tussentijdse rapportering gegevens 2012-2013 via website ennieuwsbriefOUTPUT 2013: Watervogelrapport 1991-2011PROJECT: Constant Effort sites (INBOPRJ-593)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ringonderzoek op vogels dat poogt om de overleving van adulten en jongevogels van rietmoerassen en struwelen te bepalen doorheen Europa. INBOcoördineert het ringonderzoek op 20 zulke locaties in België in het kader van deEuropese vogelrichtlijn. Deze gegevens worden ingegeven op de invoersite van103

the British Trust for Ornithology. Zie ook http://www.bto.org/volunteersurveys/ringing/surveys/ces.OUTPUT 2012: De gegevens voor 2012 zijn verzameld en in de databankopgenomenStatus: GerealiseerdBeschrijving: http://www.bto.org/volunteer-surveys/ringing/surveys/ces/cesresults/preliminary-ces-results/2012OUTPUT 2013: De gegevens voor 2013 zijn verzameld en in de databankopgenomenPROJECT: Monitoring habitatrichtlijnsoorten vaatplanten (Liparis, Apiumrepens en Luronium natans). (INBOPRJ-594)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project kadert in de verplichte zesjaarlijks rapportage van dehabitatrichtlijnsoorten. Groenknolorchis en kruipend moerasscherm komenslechts op enkele plaatsen voor zodat de populaties integraal opgevolgdworden. Voor drijvende waterweegbree dient verder nagegaan te worden ofeen steekproefbenadering mogelijk is. Op de locaties worden vooral depopulatieaantallen opgevolgd, eventueel aangevuld met determinerendeomgevingsvariabelen. Uitgebreider populatiedynamisch onderzoek engenetische aspecten worden in andere projecten opgevolgd.OUTPUT 2012: De gegevens (aantallen en verspreiding) voor 2012 wordenverzameld en de evoluties voor de periode 2008-2012 worden verwerkten aangeleverd voor de Natura2000-rapportageStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: De gegevens (aantallen en verspreiding) voor 2013 wordenverzameldPROJECT: Biologische waarderingskaart en kartering Natura2000 habitats,habitat- en vogelrichtlijngebieden (INBOPRJ-736)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Voor de zesjaarlijkse rapportage van de staat van instandhouding van deNatura2000 habitattypen moet de verspreiding en oppervlakte van Natura2000habitattypen opgevolgd worden. Tevens heeft het Vlaamse beleid nood aangelijkaardige informatie voor de biotopen beschermd via Vlaamse wetgeving.De kartering wordt uitgevoerd volgens geoptimaliseerde standaarden(biologische waarderingskaart, versie 3). INBO karteert daarbij zelf de habitatenvogelrichlijngebieden en de Natura2000 habitatlocaties daarbuiten.Eventuele karteringen door derden worden door INBO geïntegreerd, opvoorwaarde dat er tijdens of na het karteerproces een kwaliteitscontrole op dedata mogelijk is. Op regelmatige basis worden alle beschikbare gegevensgeïntegreerd teneinde deze extern toegankelijk te maken.OUTPUT 2013: De Natura2000 kartering is opgestart en deels uitgevoerdOUTPUT 2013: Een nieuwe geïntegreerde versie van de BiologischeWaarderingskaart is opgeleverdBeschrijving: Data die beschikbaar gekomen zijn tijdens het S-IHD proces zijngeïntegreerd, evenals een aantal karteringen uitgevoerd voor anderedoeleinden.104

PROJECT: Monitoring habitatrichtlijnsoorten: coördinatie en inhoudelijkeopvolging van de implementatie (INBOPRJ-7711)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Dit project kadert in de verplichte zesjaarlijkse rapportage van dehabitatrichlijnsoorten. INBO coördineert de monitoring van dehabitatrichtlijnsoorten. Slechts voor enkele soorten(groepen) voert INBO dezemonitoring (deels) zelf uit (opgenomen in afzonderlijke INBO-projecten). Deoverige soorten worden opgevolgd via bestekken en overeenkomsten metderden. Dit laatste vormt meteen één van de belangrijkste kritischesuccesfactoren. In een eerste fase worden samen met de dienst Biometrie &Kwaliteitszorg de blauwdrukken per soortengroep afgewerkt. Hierin wordtgeschetst voor welke soorten gestructureerde meetnetten nagestreefd worden.De overige soorten blijven onderdeel van een niet-gestructureerdegegevensinzameling. De blauwdrukken vormen de basis voor overleg metpotentiële uitvoerders van de gegevensinzameling. Op basis van de resultatenvan dit overleg kunnen de meetnetten vastgelegd worden en de veldprotocolsopgemaakt worden.OUTPUT 2013: De inhoudelijke bijdrage aan de opmaak van blauwdrukken persoortengroep is geleverd en de afgewerkte blauwdrukken zijn overlegdmet potentiële externe dataleveranciersOUTPUT 2013: De inhoudelijke bijdrage voor de databankontwikkeling is geleverdPROJECT: Monitoring Natura2000 habitatkwaliteit (incl. inhoudelijkeaspecten van de implementatie) (INBOPRJ-7702)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Ten behoeve van de zesjaarlijkse rapportage van de staat vaninstandhouding van de Natura2000 habitattypen wordt hun kwaliteit opgevolgd,teneinde uitspraken op niveau Vlaanderen en het netwerk aanhabitatrichlijngebieden mogelijk te maken. De habitatkwaliteit wordt opgevolgdin vooraf vastgelegde meetnetten en via vooraf bepaalde veldprotocols.Habitattypen met een kleine totale oppervlakte en slechts op enkele plaatsenvoorkomend worden integraal opgevolgd, andere via een steekproefkader. Demeetcyclus bedraagt 12 jaar. Vegetatieopnamen worden zo nodig aangevuldmet extra elementen ter bepaling van de lokale staat van instandhouding.Boshabitattypen worden opgevolgd via de bosinventaris (ANB).OUTPUT 2013: De inhoudelijke bijdrage voor de implementatie van de meetnettenis geleverdOUTPUT 2013: De meetnetten zijn opgestartPROJECT: Ontwikkelen van een methodologie voor een palingmonitoringmeetnet (INBOPRJ-7966)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In uitvoering van de Europese Palingverordening (EG/1100/2007) werd eenPalingbeheerplan voor België opgemaakt. Dit plan werd door Europagoedgekeurd op 5 januari 2010. Conform de Verordening moeten de lidstatenperiodiek rapporteren over de voortgang en de uitvoering van de verordening.Een eerste rapportage is inmiddels ingediend bij Europa (waarbij de gegevens105

uit het huidige vismeetnet werden gebruikt). De volgende rapportages dienente gebeuren tegen 30 juni 2015 en 30 juni 2018. Nadien volgen zesjaarlijkserapportages. Eén van de zaken die gerapporteerd dienen te worden per lidstaatis de effectieve ontsnapping van zilverpaling vanuit het grondgebied naar zee.Voor de opmaak van het Palingbeheerplan en voor de tussentijdse rapportagevan 2012 zijn de gegevens van het huidige INBO-vismeetnet gebruikt om deeffectieve ontsnapping van zilverpaling te kunnen berekenen. Het huidigevismeetnet zal echter vanaf 2013 verdwijnen en opgaan in een nieuw meetnetten behoeve van de Kaderrichtlijn Water en Habitatrichtlijn. Dit meetnet zal nietmeer aangepast zijn om te kunnen voldoen aan de Europese verplichtingen vande Palingverordening. Een nieuw Palingmeetnet moet daarom opgericht wordenom te kunnen voldoen aan de verplichtingen van de EuropesePalingverordening (cfr. monitoring Natura2000).OUTPUT 2013: Een uitgewerkte methodologie voor de monitoring in functie van deEuropese PalingverordeningEBO 3i.k.v. Monitoring Kaderrichtlijn Water geeft het INBO richting aan devoorwaarden waaraan de biologische monitoring dient te voldoenPROJECT: Verfijning van de bestaande KRW en HR monitoringstrategie.(INBOPRJ-595)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het bestaande vismeetnet voldeed niet aan de rapportagenoden voor deEuropese Kaderrichtlijn Water en de Habitatrichtlijn. Daarom wordt momenteeleen nieuw vismeetnet ontworpen. In 2013 moet dit meetnet operationeel zijn.OUTPUT 2012: Visindex kanalen VlaanderenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdere verfijning van de methodiek is nodig.OUTPUT 2013: Visindex kanalen VlaanderenOUTPUT 2013: Het nieuwe meetnet voor de Kaderrichtlijn Water (KRW) en deHabitatrichtlijn (HRL) is operationeelEBO 4Rode Lijsten: lijst van prioritaire groepen en geactualiseerde Rode Lijsten zijnopgesteldPROJECT: Opmaak Rode Lijsten (INBOPRJ-765)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2029Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Opmaak Rode Lijst SpinnenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Deze output wordt verdaagd naar 2013 omwille vanonvoldoende beschikbare data.OUTPUT 2012: Opmaak Rode Lijst Reptielen en AmfibieënStatus: GerealiseerdBeschrijving: De IUCN Rode Lijst van de amfibieën en reptielen in Vlaanderen.Jooris, R.; Engelen, P.; Speybroeck, J.; Lewylle, I.; Louette, G.; Bauwens,106

D.; Maes, D. (2012) Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.22. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO): Brussel. 19 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/30/237730.pdfOUTPUT 2012: Opmaak Rode Lijst VissenStatus: GerealiseerdBeschrijving: De IUCN Rode Lijst van de zoetwatervissen in Vlaanderen.Verreycken, H.; Van Thuyne, G.; Belpaire, C.; Breine, J.; Buysse, D.;Coeck, J.; Mouton, A.; Stevens, M.; Van den Neucker, T.; De Bruyn, L.;Maes, D. (2012) Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.23. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO): Brussel. 19 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/34/237734.pdfOUTPUT 2012 (extra): Opmaak Rode Lijst DagvlindersStatus: GerealiseerdBeschrijving: De IUCN Rode Lijst van de dagvlinders in Vlaanderen. Maes, D.;Vanreusel, W.; Jacobs, I.; Berwaerts, K.; Van Dyck, H. (2012) Rapportenvan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.21.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 20 pp.http://www.inbo.be/files/bibliotheek/04/237604.pdfOUTPUT 2012: Opmaak Rode Lijst LieveheersbeestjesStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdaagd naar 2013 wegens onvoldoende beschikbaarheidvan de juiste gegevens.OUTPUT 2012: Bepalen ‘Rode Lijst’-status vliegend hertStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verzet van 2012 naar 2013 omwille van onvoldoendebeschikbare data.OUTPUT 2012: Opmaak Rode Lijst ZoogdierenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdaagd naar 2013 omwille van onvoldoende beschikbaredata in 2012.OUTPUT 2013: Opmaak Rode Lijst SpinnenBeschrijving: De realisatie van deze output is sterk afhankelijk van de tijdigedatalevering door derden.OUTPUT 2013: Opmaak Rode Lijst LieveheersbeestjesBeschrijving: De realisatie van deze output is sterk afhankelijk van de tijdigedatalevering door derden.OUTPUT 2013: Bepalen ‘Rode Lijst’-status vliegend hertBeschrijving: De realisatie van deze output is sterk afhankelijk van de tijdigedatalevering door derden.OUTPUT 2013: Opmaak Rode Lijst ZoogdierenBeschrijving: De realisatie van deze output is sterk afhankelijk van de tijdigedatalevering door derden.107

EBO 5Monitoring toestand Schelde en evaluatie van LTVS doelstellingen (MONEOS) isoperationeel. Daarbij wordt maximaal afgestemd op IHD in functie van interneefficiëntiePROJECT: Analyse van de evolutie van estuariene ecotopen in Zeeschelde engetijgebonden zijrivieren (INBOPRJ-596)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze opdracht is onderdeel van de raamovereenkomst met afdelingMaritieme Toegang en ondersteunt het MONEOS programma, onderdeelDiversiteit habitats – het monitoringsprogramma gecoördineerd vanuit deVlaams – Nederlandse Schelde-commissie.Titel uit JOP 2012: 'Analyse van de evolutie van estuariene ecotopen inZeeschelde en Ijzer estuarium'.OUTPUT 2012: MONEOS – Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot2009Status: GerealiseerdBeschrijving: Datarapportage ten behoeve van de Vlaams NederlandseScheldecommissie (VNSC) voor het vastleggen van de uitgangssituatieanno 2010 - ecotopen en profielen.OUTPUT 2012: Rapporten ter ondersteuning van de vaststelling T0 (nultoestand)MONEOS: ecotopen en profielenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: MONEOS rapportage PARTIM Diversiteit habitatsPROJECT: Analyse van de ontwikkeling en evolutie van schorvegetaties inrelatie tot abiotische omgevingsfactoren in de Zeeschelde engetijgebonden zijrivieren (INBOPRJ-597)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze opdracht is ingebed in het MONEOS-programma van de VNSC(Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie). Schorvegetaties zijn een vereistbiologisch kwaliteitselement in de beoordeling van de ecologische toestand vanovergangswateren voor de Kaderrichtlijn Water. Ook voor de EuropeseHabitatrichtlijn tellen ze mee in het vaststellen van de LSVI, zowel alshabitattype als habitat voor soorten. In het bijzonder omdatinstandhoudingsdoelstellingen voor enkele vogelsoorten vertaald zijn naaroppervlakte- en kwaliteitsdoelstellingen van schorvegetaties.Titel uit JOP 2012: 'Analyse van de ontwikkeling en evolutie van schorvegetatiesin relatie tot abiotische omgevingsfactoren in de Zeeschelde en het IJzerestuarium'.OUTPUT 2012: MONEOS – Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot2009.Status: GerealiseerdBeschrijving: Datarapportage ten behoeve van de Vlaams NederlandseScheldecommissie (VNSC) voor het vastleggen van de uitgangssituatieanno 2010 - schorvegetatiesOUTPUT 2013: MONEOS rapportage PARTIM schorvegetaties108

PROJECT: Ruimtelijke en temporele trends van watervogels in de Zeeschelde– ecosysteemonderzoek (INBOPRJ-598)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze opdracht kadert in de permanente opdracht om watervogels temonitoren in het Schelde-estuarium. De monitoring is geïntegreerd in hetlopende MONEOS programma – het monitoringsprogramma gecoördineerdvanuit de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie. De tool moet de impact vanfysische of chemische effecten evalueren ten aanzien van de Europeserichtlijnen (Vogel- en Habitatrichtlijn en de Kaderrichtlijn Water) en om dedoelstellingen te evalueren zoals gesteld in de Lange Termijnvisie 2030 engeconcretiseerd in de Instandhoudingsdoelstellingen (IHD). Watervogels zijnéén van de belangrijkste gebruikers van het Schelde-ecosysteem. Ze zijnmakkelijk waarneembaar en maatschappelijk aaibaar. Bovendien staan zebovenaan de voedselketen waardoor ze een signaalfunctie vervullen voor dealgemene toestand van een systeem. Deze aspecten maken dat watervogelsbijzonder geschikt zijn voor de toetsing van het beleid.Titel uit JOP 2012: 'Monitoring en analyse van de verspreiding enaantalsveranderingen van watervogels langs de Zeeschelde'.OUTPUT 2012: MONEOS – Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot2009.Status: GerealiseerdBeschrijving: Datarapportage ten behoeve van de Vlaams NederlandseScheldecommissie (VNSC) voor het vastleggen van de uitgangssituatieanno 2010-2011 - watervogelsOUTPUT 2013: MONEOS rapportage partim watervogelsPROJECT: Analyse van de verspreiding en verandering van estuarienebodemdiergemeenschappen in relatie tot de evolutie van deecotopen (INBOPRJ-599)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Dit project wordt vanaf 2013 geïntegreerd in INBOPRJ-502'Ruimtelijke en temporele trends van macrobenthos in de Zeeschelde engetijgebonden zijrivieren'.OUTPUT 2012: MONEOS – Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot2009.Status: GerealiseerdBeschrijving: Datarapportage ten behoeve van de Vlaams-NederlandseScheldecommissie (VNSC) voor het vastleggen van de uitgangssituatieanno 2010 - macrobenthosPROJECT: Analyse van de evolutie van estuariene visbestanden in relatie totde evolutie van de ecotopen (INBOPRJ-600)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep SoortendiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze rapportage is geïntegreerd in de MONEOS rapportage over hetmonitoringprogramma dat gecoordineerd wordt vanuit de Vlaams-NederlandseScheldecommissie.109

OUTPUT 2012: MONEOS – Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot2009.Status: GerealiseerdBeschrijving: Datarapportage ten behoeve van de Vlaams NederlandseScheldecommissie (VNSC) voor het vastleggen van de uitgangssituatieanno 2010-2011 - vissenOUTPUT 2013: MONEOS - Geïntegreerd datarapport Toestand Zeeschelde tot 2012PROJECT: Habitatmapping Zeeschelde (INBOPRJ-8693)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/01/2018Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Deze opdracht is onderdeel van de raamovereenkomst met afdelingMaritieme Toegang en heeft als doel om het ecotopenstelsel binnen hetSchelde-estuarium te verfijnen en te valideren. Dit onderzoek ondersteunt hetMONEOS programma (monitoringprogramma gecoördineerd vanuit de Vlaams-Nederlandse Scheldecommissie) - onderdeel Diversiteit habitats.In het streefbeeld in de LangeTermijnVisie (LTV) en de Ontwikkelingsschets(OS) 2010 voor het Schelde-estuarium worden laagdynamische intergetijdenenondiepwatergebieden beschreven als belangrijke fysieke systeemkenmerkenen ecologisch zeer waardevol voor benthos en daarvan afhankelijke vissen envogels. Lage dynamiek wordt vaak gekoppeld aan een bepaalde snelheid vande waterstroming (bijv. in het Zoute Ecotopenstelsel, Bouma et al. 2005) ofingedeeld volgens het voorkomen van bepaalde bodemvormen. De Natura2000doelstellingen en het LTV streefbeeld 2030 beogen eeninstandhouding/versterking van de estuariene habitat. Het is dan ook belangrijkom de fysische en morfologische processen te onderzoeken die het voorkomen(in ruimte en tijd) van ecologisch waardevolle ondiepwatergebieden enintergetijdegebieden bepalen in het Schelde-estuarium.OUTPUT 2013: Analyse van macrobenthos stalen110

3.4 OD - In uitvoering van de EU Habitatrichtlijn zalVlaanderen in samenspraak met alle betrokkenoverheidsinstanties een surveillance programmaopzetten om te rapporteren over de Natura 2000gebieden en over de staat van instandhouding van deNatura 2000.habitats en soorten. Van deze opdrachtwordt gebruik gemaakt om een monitoringsysteem teontwikkelen. Dit gebeurt via een stappenplan in deperiode 2010 – 2012 volgens de leidraad “Ontwerp enevaluatie van meetnetten voor het milieu- ennatuurbeleid”. Hierbij wordt optimaal afgestemd metandere wettelijk noodzakelijke vormen van biologischemonitoring, ondermeer deze in het kader van deKaderrichtlijn Water en de evaluatie van in delandbouwsfeer werkzaam zijnde beleidsinstrumentendie er op gericht zijn het verlies aan biodiversiteit tegente gaan of ze terug te herstellen. Er wordt nagegaanwat de mogelijkheden van remote sensing techniekenzijn voor het opvolgen van biotopen, habitats enleefgebieden en hun kwaliteit. (Nr. 61§2)‣ Personeelskost: € 362.215,31 (5,32 VTE)‣ Werkingskost: € 98.925,4‣ Totaalkost: € 461.140,713.4.1 SOD - Het INBO monitort en onderzoekt de diversiteit vansoorten en ecosystemen (Nr. 7)3.4.1.1 OOD - Opstellen van standaarden voor onderzoek naar en monitoringvan de diversiteit van populaties, soorten en ecosystemen (Nr. 7.1)EBO 1Standaarden voor monitoring beschikbaar en intern en extern promoten teneindeverzamelde gegevens in tijd en ruimte te kunnen vergelijken en om deze tekunnen benutten voor verschillende doeleindenPROJECT: Concipiëren van de Natura2000- en beheermonitoring voorhabitat(sub)typen, habitat- en vogelrichtlijnsoorten en regionaalbelangrijke biotopen en soorten (INBOPRJ-601)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: Voltooid111

Beschrijving: Voor het opvolgen van de staat van instandhouding van soorten enbiotopen enerzijds, en het opvolgen van de resultaten van beheer en inrichtinganderzijds, is het noodzakelijk monitoringmeetnetten te ontwikkelen. Hierbij ligtde focus zowel op Europese als op Vlaamse prioritaire natuur (Natura2000-habitats en -soorten, wettelijk beschermde biotopen, door het Vlaams beleidprioritair geachte soorten).Reden tot stopzetting: Dit project is beëindigd eind 2012. Het vervolgproject betreftprojecten m.b.t. de implementatie van de monitoring en de eigenlijkemonitoring: INBOPRJ-7702 'Monitoring Natura2000 habitatkwaliteit (incl.inhoudelijke aspecten van de implementatie)' en INBOPRJ-7711 'Monitoringhabitatrichtlijnsoorten: coördinatie en inhoudelijke opvolging van deimplementatie'.OUTPUT 2012: Rapporten van fase 2 (uitwerken gegevensinzameling enmeetnetconcepten) zijn opgeleverdStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De resultaten van de beleidssynthese van fase 2 worden besprokenmet de ANB- en INBO-directies en met de stuurgroep van het project. Opbasis van de bestaande discussienota's en de conclusies van hetvermelde overleg worden de rapporten van fase 2 gefinaliseerd.Toelichting verdaging: De afsluitende rapporten zullen er pas tegen maart-april2013 liggen. De opvolging van dit project wordt opgenomen invervolgprojecten m.b.t. de implementatie van de monitoring en deeigenlijke monitoring: INBOPRJ-7702 'Monitoring Natura2000habitatkwaliteit (incl. inhoudelijke aspecten van de implementatie)' enINBOPRJ-7711 'Monitoring habitatrichtlijnsoorten: coördinatie eninhoudelijke opvolging van de implementatie'.OUTPUT 2012: De bevindingen van fase 3 en 4 (gegevensverwerking, rapporteringen communicatie) zijn gecommuniceerdStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Het concept monitoring Natura2000 wordt gefinaliseerd teneinde demonitoring zelf in 2013 te kunnen opstarten. Bij de soorten wordtvoorgesteld de focus te leggen op een beperkte selectie en dit zowel voorafronding van het concept als voor de latere opstart.Toelichting verdaging: De afsluitende rapporten zullen er pas tegen maart-april2013 liggen. De opvolging van dit project wordt opgenomen invervolgprojecten m.b.t. de implementatie van de monitoring en deeigenlijke monitoring: INBOPRJ-7702 'Monitoring Natura2000habitatkwaliteit (incl. inhoudelijke aspecten van de implementatie)' enINBOPRJ-7711 'Monitoring habitatrichtlijnsoorten: coördinatie eninhoudelijke opvolging van de implementatie'.PROJECT: Lokale Staat van Instandhouding (LSVI): rapporten habitats,habitatrichtlijnsoorten en vogels (INBOPRJ-602)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: De rapporten werden in 2010 voorgelegd aan een wetenschappelijketoetsingscommissie. Daaruit vloeiden een aantal essentiële opmerkingen voort.Binnen het IHD-proces werd evenwel beslist, omwille van eenzelfde aanpak vanalle rapporten, verder te werken met de toen bestaande rapportversies. Tevenswerd beslist de aanpassingen wel door te voeren in functie van het opstellenvan het concept ‘monitoring Natura2000 en beheer'. De IHD-implementatienotavoorziet in een evaluatie van de LSVI-rapporten na elke rapportage van detoestand van soorten en habitats aan de EU.112

Titel uit JOP 2012: 'Afwerken en uitgeven rapporten Lokale Staat vanInstandhouding (LSVI) habitats, habitatrichtlijnsoorten en vogels'.OUTPUT 2012: De LSVI-rapporten worden verder aangepast in functie vanmethodologische overwegingen tijdens het concipiëren vanmonitoringmethodenStatus: GerealiseerdBeschrijving: De aanpassingen zijn doorgevoerd, maar dit proces dientgecontinueerd te worden in 2013. Tevens is er onderzoek gepland in2013 om het concept 'lokale populatie als onderdeel van eenmetapopulatie' beter te begroten en de waarden beter te onderbouwen(vooral habitatrichtlijnsoorten). Bij de habitattypen is er nog input nodigvoor de grenswaarden rond omgevingsvariabelen.OUTPUT 2013: De LSVI-rapporten worden verder aangepastBeschrijving: De aanpassingen vloeien voort uit methodologische overwegingentijdens het concipiëren van monitoringmethoden.PROJECT: Biologische waarderingskaart en N2000 habitatkartering:periodieke optimalisatie van de methodologie (INBOPRJ-756)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2014Status: In UitvoeringBeschrijving: Voor de zesjaarlijkse rapportage van de staat van instandhouding van deNatura2000 habitattypen moet de karteermethodologie evolueren naar eenmonitoringmethodologie. Dit impliceert een verdere toename van deherhaalbaarheid van de karteringen. Ook een programmatische planning van dekartering is vereist teneinde tussentijdse trendbepalingen van oppervlakte enverspreiding te kunnen uitvoeren. Het is wenselijk dergelijke methoden teevalueren voor elke karteercyclus. De methodologie omvat striktekarteerprotocols en een geïntegreerde en geargumenteerde karteerlegende.Hierdoor verhoogt de herhaalbaarheid van karteringen in sterke mate. Bij deopmaak van de legende wordt een integratie nagestreefd van gangbareinternationale en Vlaamse typologieën.Titel uit JOP 2012: 'Optimaliseren van de methodologie voor BWK-, habitat- ennatuurtypekarteringen'.OUTPUT 2012: De methodologie is in eerste ontwerp opgeleverdStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Het ontwerp omvat zowel een verbeterd karteerprotocol (gebaseerdop BioHab) als een eerste voorstel tot beter onderbouwdekarteerlegende. Hierbij wordt ook onderzocht in welk mate eenvoudigeindicatoren voor biotoopkwaliteit kunnen meegenomen worden zondersignificante toename van de karteertijd.Toelichting verdaging: Wegens de besparingen wordt deze output uitgesteld naar2013.OUTPUT 2013: De methodologie is in eerste ontwerp opgeleverd en is uitgetest ophet terreinBeschrijving: De methodologie is voor een aantal relevante biotoopgroepen inontwerp uitgewerkt voor het veldseizoen. De karteringen maken hiervangebruik en op basis daarvan worden de ontwerpen verder aangepast.113

EBO 2Monitoringmeetnetten zijn ontwikkeld teneinde de monitoring te kunnencoördineren / uitvoeren en de conclusies hiervan voor het Europese en Vlaamsebeleid beschikbaar te makenPROJECT: Vlaams florameetnet uitwerken (INBOPRJ-604)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit florameetnet beoogt het verkorten van de cyclus voor statistischrelevante analysen van floragegevens. Dit is o.a. noodzakelijk voor de EUrapportagevoor de habitats (een groot aantal habitattypische florasoorten) enhabitatrichtlijnsoorten (verspreiding bijlage florasoorten), voor het opvolgen vaninvasieve uitheemse plantensoorten en voor de opmaak van de Rode Lijsten(Soortenbesluit).OUTPUT 2012: Florameetnet is ontwikkeldStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De input van de dienst Biometrie & Kwaliteitszorg is nietgeleverd, omdat daar de prioriteit bij het concipiëren van de Natura2000-monitoring lag. Een conceptrapport met analyse van de bestaandemonitoringsytemen in de buurregio's is opgemaakt.OUTPUT 2013: Florameetnet is ontwikkeldEBO 3Visie op gebruiksmogelijkheden van remote sensing technieken voor het in kaartbrengen van biodiversiteit en de implementatie ervan, bv. voor opmaak van debiologische waarderingskaartPROJECT: Remote sensing: methodologisch onderzoek naar demogelijkheden en implementatie voor het opvolgen van biotopenen Natura2000-habitats (INBOPRJ-605)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Monitoring BiodiversiteitsbeleidPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Teneinde de verplichte monitoring haalbaarder te maken, doet het INBOonderzoek naar innovatieve technieken. Het INBO volgt de mogelijkheden vanremote sensing op via de literatuur, via samenwerking met Vlaamse partners envia internationale netwerking. De focus ligt op open (half)natuurlijke vegetaties.Gezien de voortgang in dit domein enkel geboekt kan worden doorsamenwerking met remote sensing partners gaat een belangrijke tijdsbestedingnaar fondsenwerving.Titel uit JOP 2012: 'Methodologisch onderzoek naar de mogelijkheden enimplementatie van remote sensing voor het opvolgen van biotopen enNatura2000-habitats'.OUTPUT 2012: De evoluties in het onderzoeksveld zijn opgevolgd en relevanteresultaten van het eigen onderzoek zijn gepubliceerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Deze output telt verscheidene realisaties:- Cheung-Wai Chan J.; Beckers P.; Spanhove T.; Vanden Borre J. (2012).An evaluation of ensemble classifiers for mapping Natura 2000 heathlandin Belgium using spaceborne angular hyperspectral (CHRIS/Proba)imagery. International Journal of Applied Earth Observation andGeoinformation 18: 13–22114

- Haest B.; Vanden Borre J.; Spanhove T.; Veraverbeke S.; Lhermitte S.;Waterinckx M.; Dufrêne M.; Paelinckx D. (2012). The HeathReCoverproject: Remote sensing support to assist ecological restorationmanagement after heathland fires. EARSeL Newsletter 89: 14 -15- Spanhove T.; Vanden Borre J.; Vanden Borre S.; Haest B.; Paelinckx D.(2012). Can remote sensing estimate fine-scale quality indicators ofnatural habitats? Ecological Indicators online: 10- Delalieux S.; Somers B.; Haest B.; Spanhove T.; Vanden Borre J.;Mücher C.A. (2012). Heathland conservation status mapping throughintegration of hyperspectral mixture analysis and decision tree classifiers.Remote Sensing of Environment 126: 222-231- Thoonen G.; Hufkens K.; Vanden Borre J.; Spanhove T.; Scheunders P.(2012). Accuracy assessment of contextual classification results forvegetation mapping. International Journal of Applied Earth Observationand Geoinformation 15: 7-15- Vanden Borre J., Spanhove T. & Paelinckx D. (2012). KalmthoutseHeide in kaart gebracht vanuit de lucht. In: Van Muylem K. (Ed.).Jaarboek INBO 2011. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, Brussel.http://jaarboek.inbo.be/jaarverslag-2011/onderzoek-2011/vanuit-delucht-bekeken/kalmthoutse-heide-kaart-gebracht-vanuit-de-lOUTPUT 2012: Een kaart van de brandschade ('fire severity') o.b.v. remotesensing-beelden is opgesteld en gevalideerd.Status: GerealiseerdBeschrijving: De INBO-bijdrage aan het VITO-project HeathRecover is geleverd.N.a.v. de grote brand van mei 2011 in de Kalmthoutse Heide verricht hetINBO onderzoek naar de brandschade en het eerste herstel van detypische vegetatie, met behulp van remote sensing. Dit gebeurt insamenwerking met VITO en UGent.OUTPUT 2013: Evoluties in het onderzoeksveld zijn opgevolgd en bijdragen aanspecifieke projecten geleverdOUTPUT 2013: De geplande gegevensverwerving en -verwerking voor 2013 i.k.v.het LifeWatch-project LW-2012-012-UAS is uitgevoerdOUTPUT 2013: De INBO-bijdrage aan het VITO-project HeathReCover is geleverd.EBO 4Het beleidsrelevant marien onderzoek in België is in kaart gebracht met analysevan hiaten en identificatie van de taak voor het INBOPROJECT: Monitoring en beheer grote meeuwen (INBOPRJ-613)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In de G-IHD wordt een sterke reductie van het aantal broedende grotemeeuwen in Vlaanderen voorzien. Vanwege de havenuitbreiding zullenalternatieven gezocht worden voor de huidige broedplaatsen. De mogelijkheidbestaat immers dat het aantal meeuwen dat op daken broedt in de toekomstgevoelig toeneemt en dat grote meeuwen in habitatconcurrentie treden met debeschermde sternenpopulaties in het SBZV ‘Kustbroedvogels te Zeebrugge-Heist’. Om inzicht te krijgen in het gedrag van grote meeuwen na eengrootschalige verstoring zal het INBO een analyse maken van dekleurringdatabase. Ook wordt de evolutie van het aantal dakbroedendemeeuwen opgevolgd en worden de habitatpreferenties in kaart gebracht(analyse van gegevens die ter beschikking worden gesteld door dekustgemeentes). Daarnaast zal het INBO adviserend optreden bij de eventuele115

aanleg en inrichting van een nieuw broedgebied voor grote meeuwen en neemthet INBO actief deel aan de stuurgroep voor de uitwerking van eenbeheerregeling.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie verplaatsingen grote meeuwen ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: Davy Bosman, Harry J.P. Vercruijsse, Eric W.M. Stienen, MagdaVincx, Liesbeth De Neve en Luc Lens (2012). Effects of body size on sexrelatedmigration vary between two closely related gull species withsimilar size dimorphism. Ibis (2012), 154, 52–60.OUTPUT 2012: Adviesrapport met recente evolutie van grote meeuwen en eenanalyse van preferentiële dakkenmerkenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Wegens tijdsgebrek wordt deze output uitgesteld naar2013.OUTPUT 2013: Adviesrapport met recente evolutie van grote meeuwen en eenanalyse van preferentiële dakkenmerkenPROJECT: Tellingen zwarte zee-eenden (INBOPRJ-615)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdReden tot stopzetting: Vanaf 2013 wordt dit project onderdeel van INBOPRJ-617'Trofische interacties van toppredatoren in de Noordzee en de effecten vanmenselijke handelen op het voorkomen en de verspreiding van marienesleutelsoorten'.OUTPUT 2012: Database en gegevens voor rapportering aan RamsarStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie 'Distribution of Black Scoter in relation toprey' ingediend.Status: GerealiseerdBeschrijving: Courtens W., Stienen E.W.M. (2012). Overwinterende zee-eenden inhet Belgisch deel van de Noordzee: hoeveel, waar en vooral waarom.Vogelnieuws 19: 4-11. Het ontwerp is er en dit wordt in 2013 verwerkttot een A1-publicatie onder het project INBOPRJ-617 'Trofischeinteracties van toppredatoren in de Noordzee en de effecten vanmenselijke handelen op het voorkomen en de verspreiding van marienesleutelsoorten'.OUTPUT 2012 (extra): A4-publicatie 'Zwarte zee-eenden prefereren Vlaamse kost'Status: GerealiseerdBeschrijving: Opgenomen in het INBO-jaarboek 2011:http://jaarboek.inbo.be/jaarverslag-2011/onderzoek-2011/bedreigdenatuur/zwarte-zee-eenden-prefereren-vlaamse-kostPROJECT: Monitoring van de effecten van de windmolenparken op zee op deavifauna (INBOPRJ-616)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In de milieuvergunning voor offshore windparken in het Belgisch deel vande Noordzee is een monitoringprogramma opgelegd aan de vergunninghouderom de impact van het project op de verschillende aspecten van het mariene116

milieu te onderzoeken. In een eerste luik van het monitoringprogramma ligt denadruk vooral op het beschrijven van de onmiddellijke impact en deonmiddellijke effecten (= basismonitoring) van de windmolenparken op hetecosysteem. Het tweede luik van de monitoring tracht verder te gaan en isbedoeld om procesgericht oorzaak-gevolg relaties te ontrafelen. Bij dezemonitoring ligt de nadruk dus op het begrijpen van de onderliggende processenvan de effecten op het ecosysteem (= gerichte monitoring). Dit moet toelatenom (1) huidige en toekomstige mitigerende maatregelen door te voeren, (2) detoekomstige impact beter te voorspellen en (3) te evolueren van sitespecifiekeobservaties naar een meer generische kennis over de impact vanwindmolenparken op het ecosysteem. Binnen dit kader verricht het INBOonderzoek naar de verstorende effecten van offshore windparken op zeevogelsen naar de kans dat zeevogels in aanvaring komen met de turbines.Titel uit JOP 2012: 'Monitoring Offshore windparken (incl. overige tellingen opzee) - BMM (Beheerseenheid van het Mathematisch Model van de Noordzee enhet Schelde-estuarium)'.OUTPUT 2012: Jaarrapport offshore windmolenparkenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Nicolas Vanermen, Eric W.M. Stienen, Thierry Onkelinx, WouterCourtens, Marc Van de walle, Pieter Verschelde & Hilbran Verstraete(2012). Seabirds and Offshore Wind Farms - Monitoring 2011.INBO.R.2012.25. http://www.inbo.be/files/bibliotheek/89/236989.pdfOUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie 'The use of seabirds at sea count data inimpact assessment' ingediend.Status: GerealiseerdBeschrijving: Nicolas Vanermen, Eric W.M. Stienen, Thierry Onkelinx, WouterCourtens, Marc Van de walle, Pieter Verschelde & Hilbran Verstraete.(submitted). The use of ‘seabirds at sea’ count data in impactassessment: a monitoring and data handling protocol. Journal ofOrnithologyOUTPUT 2012 (extra): Hoofdstuk 'Radar research on the impact of offshore windfarms on birds: preparing to go offshore'Status: GerealiseerdBeschrijving: Brabant R., Vigin L., Stienen E.W.M., Vanermen N., Degraer S.(2012). Radar research on the impact of offshore wind farms on birds:preparing to go offshore. In: 'Offshore wind farms in the Belgian Part ofthe North Sea - heading for an understanding of environmental impacts',Chapter 8OUTPUT 2012 (extra): Hoofdstuk 'Seabirds & Offshore Wind Farms: MonitoringResults 2011'Status: GerealiseerdBeschrijving: Vanermen N., Stienen E.W.M., Onkelinx T., Courtens W., Van dewalle M., Degraer S. (2012). Seabirds & Offshore Wind Farms: MonitoringResults 2011. In: ' Offshore wind farms in the Belgian Part of the NorthSea - heading for an understanding of environmental impacts', Chapter 7OUTPUT 2012 (extra): Lezing 'Zeevogels & Offshore Windmolens'Status: GerealiseerdBeschrijving: Vanermen Nicolas, Stienen Eric, Wouter Courtens, Marc Van de walle& Hilbran Verstraete (2012). Zeevogels & Offshore Windmolens - detoepassing van 'seabirds at sea' data in impact analyse. NecoV Studiedag'Ecologie van kust en duinen' (Rotterdam - NL) 27 maart 2012.OUTPUT 2013: Rapport ‘Monitoring effecten van offshore windparken opzeevogels’117

PROJECT: Trofische interacties van toppredatoren in de Noordzee en deeffecten van menselijk handelen op het voorkomen en deverspreiding van mariene sleutelsoorten (INBOPRJ-617)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het onderzoek naar mariene avifauna en zeezoogdieren is erop gericht omde effecten van menselijk handelen op de hogere trofische niveaus in hetmarien gebonden ecosysteem te documenteren en te evalueren. Met nameeffecten van vervuiling van het mariene milieu (met o.a. olie en plastic) en deeffecten van offshore windturbines op zeevogels worden nauwgezet opgevolgddoor systematische tellingen en dissectie van gestrande (zee)vogels. Daaraangekoppeld wordt de spatiotemporele verspreiding van zeezoogdieren opgevolgden in kaart gebracht. Het sterk dynamische karakter van het mariene milieuvereist een voortdurende update van de verspreidingsgegevens. Om tot eenbeter begrip te komen van de interacties met de onderliggendeecosysteemniveaus wordt onderzoek gedaan naar de voedselkeuze van enkelesleutelsoorten en de beschikbaarheid van hun voedsel. Finaal heeft hetprogramma als doel om een duurzaam beheer van het mariene leefmilieumogelijk te maken. Het toetsen van de staat van instandhouding (IHD) vanmariene en kustgebonden beschermde gebieden is een belangrijk onderdeel.De onderzoeksgegevens worden rechtstreeks gebruikt voor rapportering naarde OSPAR Commissie voor de Bescherming van het Mariene Milieu in deNoordoost-Atlantische Oceaan (‘EcoQO on oiled Guillemots’ en ‘EcoQO onplastic particles in Fulmars’), RAMSAR en de EU Habitat –en Vogelrichtlijn.Langetermijntrends in de oliebevuilingsgraad van zeevogels, de aanwezigheidvan plastic in magen van zeevogels, de evolutie van toxines in eieren vanzeevogels en de densiteiten van zeevogels worden tevens gebruikt voor deevaluatie van de goede milieutoestand in het kader van de Mariene Strategie(GES).Titel uit JOP 2012: 'Trofische interacties in de hogere trofische niveaus van hetmariene voedselweb: voedselkeuze en voedselbeschikbaarheid vansleutelsoorten'.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie 'Large-scale spatial pollution patternsaround the North Sea indicated by coastal bird eggs within an EcoQOprogram' ingediend.Status: GerealiseerdBeschrijving: Tobias Dittmann, Peter H. Becker, Joop Bakker, Anders Bignert,Elisabeth Nyberg, M. Glória Pereira, Ursula Pijanowska, Richard F. Shore,Eric Stienen, Geir Olav Toft & Harald Marencic, 2012. Large-scale spatialpollution patterns around the North Sea indicated by coastal bird eggswithin an EcoQO programme. Environ Sci Pollut Res (2012) 19: 4060–4072.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie 'Plasticity in parental investment in asingle prey loader' ingediend.Status: GerealiseerdBeschrijving: Eric W.M. Stienen, Allix Brenninkmeijer, Wouter Courtens and MarcVan de Walle, (Submitted). Intra-specific variability of plasticity inparental investment in a long-lived single prey loader. Journal of AvianBiology. submittedOUTPUT 2012 (extra): Bijdrage aan nationaal rapportStatus: GerealiseerdBeschrijving: Jan Haelters; contributions provided by: Francis Kerckhof, BobRumes, Jochen Depestele, Thierry Jauniaux, Sigrid Maebe, Sophie118

Mirgaux, Eric Stienen, Jeremy Demey, Dominique Verbelen, Jean-François Verhegghen, Frank Wagemans (2012). ASCOBANS AnnualNational Report BELGIUM 2011.OUTPUT 2012 (extra): Seabirds and fishery discards in the Southern North Sea(C3-publicatie (Abstract))Status: GerealiseerdBeschrijving: Sotillo A., Courtens W., Depestele J., Stienen E., Vincx, M. (2012).Seabirds and fishery discards in the Southern North Sea. In: Mees, J. etal. (Ed.) (2012). Book of abstracts - VLIZ Young Scientists' Day. Brugge,Belgium, 24 February 2012. VLIZ .OUTPUT 2012 (extra): Report of the Biological Data Analysis Workshop of theEuropean Marine Observation and Data Network (EMODnet).Status: GerealiseerdBeschrijving: Claus, S.; Vandepitte, L.; Deneudt, K.; Hernandez, F.; Mees, J.;Vanhoorne, B.; Waumans, F.; Costello, M.J.; Garthe, S.; Herman, P.;Pesant, S.; Pinn, E.H.; Stienen, E.; Van den Bergh, E.; Webber, T.;Arvanitidis, C.(2012). Report of the Biological Data Analysis Workshop ofthe European Marine Observation and Data Network (EMODnet). VLIZSpecial Publication, 56. Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ): Oostende.35 pp.OUTPUT 2012 (extra): Intern rapport 'Interacties tussen visserij en zeevogels:elementen voor een impactanalyse'Status: GerealiseerdBeschrijving: Eric W.M. Stienen, Wouter Courtens en Nicolas Vanermen (2012).Interacties tussen visserij en zeevogels: elementen voor eenimpactanalyse. INBO.IR.2012.31OUTPUT 2012 (extra): Intern Rapport 'Interacties tussen visserij en zeevogels'Status: GerealiseerdBeschrijving: Eric W.M. Stienen, Wouter Courtens en Nicolas Vanermen (2012).Interacties tussen visserij en zeevogels: elementen voor eenimpactanalyse. INBO.IR.2012.31OUTPUT 2013: Rapport 25 jaar stookolietellingenOUTPUT 2013: Rapport 15 jaar tellingen van zeevogelsOUTPUT 2013: Ontwikkeling generieke databank zeevogeltellingenOUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie 'Distribution of Black Scoter in relation toprey' ingediend.OUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie 'Intra-specific variability of plasticity inparental investment in a long-lived single prey loader' ingediendPROJECT: Ecologisch onderzoek kustbroedvogels (INBOPRJ-8689)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteemdiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: De Zeebrugse populaties van een aantal kustbroedvogels zijn van zeergrote nationale en internationale betekenis (vijf soorten overschrijden de 1%norm). Sinds 1997 volgt het INBO hun populatiedynamiek en de sturendefactoren voor populatieveranderingen nauwgezet op. De gegevens en deopgebouwde expertise worden geregeld gebruikt voor wetenschappelijkeadviezen inzake de instandhouding en het beheer van deze soorten en hunbroedgebieden. De verzamelde gegevens worden gebruikt ter evaluatie van deecologische kwaliteit van de Noordzee (OSPAR EcoQOs en Mariene Strategie)119

en geven inzicht in de effecten van menselijk handelen op het mariene systeemzoals verplaatsingen van meeuwen en effecten van visserij.OUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie 'Foraging flexibility of Sandwich Terns’ en‘Feeding ecology terns’ ingediendOUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie ‘Dependency of large gulls on fisherydiscards’ ingediend120

3.5 OD - Er zal onderbouwing gegeven worden aan deopmaak van soortherstelprogramma’s en -beheerplannen (Nr. 61§4)‣ Personeelskost: € 275.361,71 (5,27 VTE)‣ Werkingskost: € 97.995,65‣ Totaalkost: € 373.357,363.5.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar ecologisch beheer (Nr. 10)3.5.1.1 OOD - Onderzoek verrichten naar soortherstel van bedreigde enzeldzame inheemse soorten (Nr. 10.2)EBO 1Beoordeling van het herstel- en ontwikkelingspotentieel van geïsoleerde en kleinepopulatiesPROJECT: Soortherstel HR-soorten: herstel rivierdonderpadpopulaties(INBOPRJ-619)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoeksproject in functie van de bescherming en uitbreiding van eenkleine geïsoleerde rivierdonderpadpopulatie in het Demerbekken. Het projectomvat: opmaak en validatie van een populatiemodel, haalbaarheidsonderzoekvoor herstelprojecten in verschillende beken en evaluatie van uitgevoerdeherintroducties.Voor dit project werden outputs 2011 en 2014 gedefinieerd.PROJECT: Soortherstel HR-soorten kweekprogramma rivierdonderpad(INBOPRJ-620)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: We bestuderen de demografie (voortplanting, leeftijdsstructuur, effectievepopulatiegrootte) en genetische parameters van geherintroduceerde populatiesvan de rivierdonderpad (Cottus perifretum) om uit te maken of deze zich in eengunstige staat van instandhouding bevinden of toekomstig zullen kunnenbevinden. Op basis hiervan wordt het beheer geëvalueerd en eventueelaangepast. Ex-situ conservatieprogramma van twee kleine geïsoleerderivierdonderpadpopulaties uit het Demerbekken via een kweekproject in eenstroomgoot: 1) productie van individuen voor herintroductie, 2) onderzoek naarde vitaliteit van cross-breeding van de verschillende geïsoleerde populaties, 3)genetische monitoring van de wilde populatiesOUTPUT 2012: Rivierdonderpadden voor het herintroductieproject van ANBStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: INBO-rapport 'Invloed van uitkruisen van twee kleine geïsoleerderivierdonderpadpopulaties op overleving en groei'121

OUTPUT 2013: Rivierdonderpadden voor het herintroductieproject van ANBPROJECT: Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: kwabaal(INBOPRJ-621)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ex-situ conservatieprogramma van kwabaal met een broedstock afkomstiguit verschillende Franse rivieren: productie van individuen voor herintroductieen onderzoek naar de optimalisatie van de teelttechnieken en monitoring vande herintroductie van kwabaal in het wild, zowel demografisch als genetischOUTPUT 2012: Kwabaal en kwabaallarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANBStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Intern Rapport: ‘Uitkruisexperiment van de broedstockkwabaalstam met nieuwe ouderdieren uit de natuur’Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Wegens tijdsgebrek zal deze output in 2013 gerealiseerdworden.OUTPUT 2013: Manuscript A1-publicatie 'Incubatietemperatuur kwabaal'OUTPUT 2013: INBO-rapport 'Kweekprogramma zeldzame vissoorten - resultaten2011-2013'OUTPUT 2013: Kwabaal en kwabaallarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANBOUTPUT 2013: INBO-rapport 'Uitkruisexperiment kwabaalbroedstock met eenFranse kwabaalstam uit de natuur'OUTPUT 2013: De genetische diversiteit en structuur van de broedstock van 2013is bepaaldOUTPUT 2013: De verandering in genetische structuur en diversiteit voor de IJsepopulatieis bepaald voor 2011 versus 2013Beschrijving: De IJse-populatie wordt genetisch gemonitord om na te gaan of erlokale reproductie plaats vindt en of deze populatie genetische diversiteitverliest teneinde het bepotingsprogramma te kunnen bijsturen.OUTPUT 2013: Monitoring van genetische diversiteit van de broedstockBeschrijving: Om een gezonde broedstock te behouden moet nagegaan worden inwelke mate inteelt en genetische drift leiden tot een verlies aan fitnessvan de broedstock, en van de nakomelingen hiervan die dienen voorbijpotingen.OUTPUT 2013: Intern Rapport: ‘Uitkruisexperiment van de broedstockkwabaalstam met nieuwe ouderdieren uit de natuur’PROJECT: Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: serpeling(INBOPRJ-622)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ex-situ conservatieprogramma van serpeling met een (gescheiden)broedstock afkomstig uit verschillende rivierbekkens in Vlaanderen: productievan individuen voor herintroductie.OUTPUT 2012: Serpeling en serpelinglarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANB122

Status: GerealiseerdOUTPUT 2013: Serpeling en serpelinglarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANBPROJECT: Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: kopvoorn(INBOPRJ-623)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ex-situ conservatieprogramma van kopvoorn met een (gescheiden)broedstock afkomstig uit verschillende rivierbekkens in Vlaanderen: productievan individuen voor herintroductie.OUTPUT 2012: Kopvoorn en kopvoornlarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANBStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Er werd geen kopvoorn geproduceerd wegens hetontbreken van paairijpe broedstockdieren (niet kunnen vangen vanpaairijpe ouderdieren in de natuur).OUTPUT 2013: Kopvoorn en kopvoornlarven in het kader van hetherintroductieprogramma van de soort door ANBPROJECT: Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: beekforel(INBOPRJ-624)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ex-situ conservatieprogramma van beekforel met een broedstock afkomstiguit verschillende rivierbekkens: productie van individuen voor herintroductie.OUTPUT 2012: Beekforel in het kader van het herintroductieprogramma van desoort door ANBStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Beekforel in het kader van het herintroductieprogramma van desoort door ANBPROJECT: Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: snoek(INBOPRJ-625)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ex-situ conservatieprogramma van snoek met een broedstock afkomstig uitverschillende rivierbekkens in Vlaanderen: productie van individuen voorherintroductie.OUTPUT 2012: 6-weekse snoek in het kader van het herintroductieprogramma vande soort door ANBStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: 6-weekse snoek in het kader van het herintroductieprogramma vande soort door ANB123

PROJECT: Bepaling genetische diversiteit broedstock zeldzame(stroomminnende) vissoorten (INBOPRJ-626)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Aquatisch BeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Ten behoeve van de kweekprogramma's van kwabaal, serpeling, kopvoorn,snoek, beekforel en rivierdonderpad, wordt de genetische diversiteit van debroedstock geregeld gescreend om inteelt te vermijden.OUTPUT 2012: Intern Rapport INBO: ‘Evaluatie genetische diversiteit broedstockkwabaal’Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De genetische stalen werden genomen, maar zijn nog nietgeanalyseerd. Het intern rapport kon bijgevolg nog niet afgewerktworden en wordt verdaagd naar 2013.OUTPUT 2013: Intern Rapport INBO: ‘Evaluatie genetische diversiteit broedstockkwabaal’124

3.6 OD - Er zal verder onderzoek gebeuren naar de impactvan klimaat- en milieuveranderingen op debiodiversiteit in Vlaanderen en de adaptatiecapaciteit(Nr. 61§5)‣ Personeelskost: € 81.867,65 (1,3 VTE)‣ Werkingskost: € 24.173,5‣ Totaalkost: € 106.041,153.6.1 SOD - Het INBO monitort en onderzoekt de wisselwerking tussenbiotische en abiotische elementen (Nr. 9)3.6.1.1 OOD - Onderzoek verrichten naar de gevoeligheid voor en respons vanecosystemen en hun functies op klimaatswijzigingen en het ontwerpenvan mitigerende maatregelen (Nr. 9.4)EBO 1Analyse en beoordeling van de impact van verwachte klimaatsveranderingen opeen aantal modelsoortenPROJECT: De effecten van klimaatscenario's op de verspreiding vanongewervelden in Europa (INBOPRJ-628)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: VlinderatlasStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het ontwerp is klaar en ingediend. Er wordt nu nog gewacht op dedrukproeven. De finale publicatie van de afgewerkte atlas zal in 2013gebeuren.OUTPUT 2013: De vlinderatlas is gefinaliseerd en gepubliceerdEBO 2Beleidsondersteunende studies naar de mogelijkheden, de kosten en de batenvoor mitigatie en adaptatie in het Vlaamse natuur- en bosbeleidPROJECT: Bijdrage aan de opmaak van de Vlaamse adaptatiestrategie(INBOPRJ-631)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidVoor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.125

PROJECT: Mitigatiepotentieel van koolstofopslag in natuur- en bosbodems(INBOPRJ-632)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Verkennende analyse van het koolstofopslagpotentieel in Vlaamsenatuur- en landbouwbodems en de impact van wijzigingen in landgebruikStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Er was vertraging bij de uitvoering van NARA-S. Dezeoutput wordt in 2013 gerealiseerd in het kader van NARA-T.PROJECT: Een strategie voor klimaatgerelateerd biodiversiteitsonderzoek opINBO ontwikkelen (INBOPRJ-633)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Strategienota voor het klimaatgerelateerd biodiversiteitsonderzoekop het INBOStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Dit project werd verwijderd van de planning als gevolgvan de opstart van een nieuw project: 'Allocatie sIHD-doelstellingen viaintegrale ruimtelijke optimalisatie' (INBOPRJ-783).PROJECT: Onderzoek naar de effecten van luchtverontreiniging enklimaatverandering op de biogeochemie van een bosecosysteem(De Inslag, Brasschaat) (INBOPRJ-8927)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Milieu en KlimaatPeriode: 01/09/2012 - 31/12/2020Status: In Uitvoering (nieuw project)OUTPUT 2013: Wetenschappelijk artikel over de evolutie van zwaveldepositie inbosbestand te Brasschaat126

3.7 OD - De genetische diversiteit van plant- en diersoortenwaarvoor Vlaanderen een belangrijke internationale totregionale verantwoordelijkheid draagt wordtgeëvalueerd ten behoeve van de ondersteuning bij deopmaak van soortbeheerplannen in relatie tot hetveranderende klimaat. (Nr. 61§6)‣ Personeelskost: € 348.609,07 (5,12 VTE)‣ Werkingskost: € 95.206,4‣ Totaalkost: € 443.815,473.7.1 SOD - Het INBO beschrijft, monitort en onderzoekt genetischediversiteit (Nr. 8)3.7.1.1 OOD - In kaart brengen en evalueren van de genetische diversiteit vaneen functionele selectie van populaties en soorten in Vlaanderen terbeoordeling en optimalisatie van het ruimtelijk patroon van hetbiodiversiteitsgericht beleidsinstrumentarium (Nr. 8.1)EBO 1Een systeem van genetische monitoring van een subset vanhabitatrichtlijnsoortenPROJECT: Een concept voor algemene genetische monitoring vanhabitatrichtlijnsoorten wordt opgemaakt en getoetst(INBOPRJ-634)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Behoud van biodiversiteit impliceert dat op alle niveaus wordt gestreefdnaar een duurzame toestand: zowel binnen als tussen ecosystemen engemeenschappen, als binnen en tussen soorten. Diversiteit binnen soortenbetekent ook genetische diversiteit. Hier wordt een processchema uitgewerktvoor de monitoring van de genetische diversiteit van soorten, om zo trends entoestanden te kunnen bepalen en ze uiteindelijk te kunnen verklaren.OUTPUT 2013: Genetische criteria voor lokale staat van instandhouding (LSVI) zijnbepaald en worden geïntegreerd in een aangepaste versie van de LSVIPROJECT: Ontwikkeling van nieuwe genetische merkers voor modelsoorten(INBOPRJ-7846)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 06/11/2012 - 31/12/2029Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Nood aan genetische merkers voor het onderzoek naar fragmentatie enNatura2000.127

OUTPUT 2013: Analyse van Hi-Seq libraries voor ontwikkeling van nieuwe SNPmerkersis voltooid op 5 soorten. Nieuwe merkers wordengeoptimaliseerd en in gebruik genomen.EBO 2De huidige genetische structuur en diversiteit van een aantalhabitatrichtlijnsoorten is gekendPROJECT: Kamsalamander: bepaling genetische criteria voor IHD envergelijking met andere criteria (INBOPRJ-635)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: De criteria voor de LSVI van kamsalamander zijn huidig enkel ecologisch endemografisch. Hier wordt nagegaan in welke mate er een correlatie is tussendeze criteria en genetische criteria, en bepalen we genetische criteria voor deLSVI aan de hand van empirische en theoretische gegevens. Dit wordtgecombineerd met een parallelle analyse op een algemene soort, dealpenwatersalamander. Voor de betrokken populaties bepalen we ook deeffectieve populatiegrootte en maken we een inschatting van delandschappelijke structuren die connectiviteit bevorderen dan wel belemmeren.Een subset van populaties wordt op lange termijn gemonitord.OUTPUT 2013: Data-analyse: genetische structuur en diversiteit vankamsalamander en alpenwatersalamander in relatie tot habitatkwaliteiten isolatie.OUTPUT 2013: Nieuwe genetische merkers zijn gedetecteerd en ontwikkeld viaonderzoek op kamsalamander en alpenwatersalamanderPROJECT: Vliegend hert: genetische duurzaamheid in Vlaanderen en Europaen relatie met instandhoudingsdoelen (INBOPRJ-636)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2016Status: In UitvoeringBeschrijving: Het vliegend hert is een IHD-soort. Om de toestand en trends bij deze soortte bepalen is ook genetisch onderzoek vereist. Dit laat toe om kritischeparameters als effectieve populatiegrootte te bepalen alsook de genetischeverbondenheid van de populaties.OUTPUT 2013: Fylogenie van het Europees vliegend hertBeschrijving: Het vliegend hert bevat binnen Europa mogelijk cryptische soorten ofafzonderlijke evolutionaire eenheden. Deze kunnen we met DNAbarcodingonderscheiden. Deze eenheden dienen mogelijk afzonderlijk enverschillend beheerd te worden.OUTPUT 2013: A1-publicatie 'Phylogeography of the European Stag beetle'PROJECT: Tweejaarlijkse monitoring van herintroductie van kwabaal viagenetische methodes (INBOPRJ-637)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: Met deze studie gaan we na in welke mate de geherintroduceerdepopulaties van kwabaal volgens genetische criteria duurzaam zijn, en, zoniet,128

welke maatregelen getroffen dienen te worden om de duurzaamheid teverhogen tot een aanvaardbaar niveau.Reden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in INBOPRJ-621 'PRJ -Kweekprogramma zeldzame/verdwenen vissoorten: kwabaal'PROJECT: Monitoring van herintroductie van rivierdonderpad via genetischemethodes (INBOPRJ-638)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: We bestuderen de demografie (effectieve populatiegrootte) en genetischeparameters van geherintroduceerde populaties van de rivierdonderpad (Cottusperifretum) om uit te maken of deze zich in een gunstige staat vaninstandhouding bevinden of toekomstig zullen kunnen bevinden.Reden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen in INBOPRJ-620 'Soortherstel HRsoortenkweekprogramma rivierdonderpad'.EBO 3Een referentiesituatie voor monitoring van de genetische diversiteit van dezesoorten is opgemaaktPROJECT: Groenknolorchis (INBOPRJ-639)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidReden tot stopzetting: Dit project werd vervangen door INBOPRJ-585'Populatiedynamisch en genetisch onderzoek Liparis loeselii'.OUTPUT 2012 (extra): Manuscript A1-publicatie 'Genetic structure and diversity ofLiparis loeseli' ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: De Vlaamse en Europese gegevens van de genetische diversiteit zijnbepaald, en geanalyseerd. Een manuscript wordt gefinaliseerd eningediend bij een wetenschappelijk tijdschrift.An Vanden-Broeck, Wouter Van Landuyt, Karen Cox, Luc De Bruyn, RalfGyselings, Gerard Oostermeijer, Bertille Valentin, Gregor Bozic, BrankoDolinar, Illyés Zoltán, Joachim Mergeay. High levels of long-distance seeddispersal blurs ecotypic divergence in a rare terrestrial orchid.PROJECT: Drijvende waterweegbree (INBOPRJ-640)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2014Status: In UitvoeringBeschrijving: Via genetische technieken gaan we na in welke mate de populatiesverbonden zijn en of de huidige ecologische infrastructuur volstaat voorduurzame instandhouding.OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie of rapport 'Genetic structure anddiversity of Luronium natans in a fragmented landscape'129

PROJECT: Genetische diversiteit van nauwe korfslak en zeggekorfslak(INBOPRJ-641)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Evaluatie van de toestand van genetische diversiteit van IHD-soorten enhun connectiviteit.OUTPUT 2012: Voorlopig rapport zeggekorfslakpopulatiesStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Er wordt wetenschappelijke ondersteuning geboden aan KBIN voorstaalnames van de nauwe korfslak. De gegevens van dezeggekorfslakpopulaties worden geanalyseerd en gebundeld in eenvoorlopig rapport.Toelichting verdaging: Verdaagd naar 2013 door gebrek aan stalen in 2011(droogte tijdens staalnameperiode) waardoor onvoldoende analyseskonden gebeuren in 2012.OUTPUT 2013: Voorlopig rapport toestand zeggekorfslakpopulaties in Vlaanderen3.7.1.2 OOD - Monitoren van de genetische diversiteit en analyseren vanbeïnvloedende processen en mechanismen om de effectiviteit van hetbiodiversiteitsgericht instrumentarium te beoordelen en eventueel bijte sturen (Nr. 8.2)EBO 1De effecten van processen of mechanismen zoals habitatverlies,habitatfragmentatie en urbanisatie op genetische diversiteit, inteelt, en langetermijn leefbaarheid van een aantal modelsoorten met gering tot grootadaptatievermogen worden in kaart gebracht.PROJECT: De adder (Vipera berus) in gefragmenteerde gebieden (EVINBO)(INBOPRJ-642)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: In Vlaanderen is de adder beperkt tot drie restpopulaties in de AntwerpseKempen, nl. het Groot Schietveld, Kaulille – Beerzegem – Schrieken op de grensvan de gemeenten Lille en Beerse, en een recent (her?)ontdekte kleinepopulatie van de Kalmthoutse Heide. Alle drie de populaties zijn ruimtelijkvolkomen geïsoleerd, wat hen kwetsbaar maakt voor verlies aan genetischevariatie en inteelt. Volgende onderzoeksvragen zijn dan ook van belang: 1)Bepalen van de graad van genetische diversiteit, en bepalen inteelt-index voorde verschillende populaties, 2) Bepalen effectieve genetische populatiegroottevan de drie populaties. Dit geeft een idee van de lange termijn duurzaamheidvan de populaties, en de nood aan uitwisseling van individuen tussenpopulaties. 3) Bepalen van migratie tussen de verschillende deelpopulaties vanhet Groot Schietveld, op basis van tijdsreeksen van vervellingen. 4) Bepalen vande oorsprong van de adders van Kalmthout (autochtoon versus uitgezet).OUTPUT 2012: Rapport: 'Genetische diversiteit en structuur van de adder inVlaanderen'Status: Gerealiseerd130

Beschrijving: Voor ANB werd een gedetailleerd rapport opgemaakt waarin degenetische diversiteit en structuur van de drie resterende Vlaamseadderpopulaties wordt weergegeven, en waarbij kansen voor detoekomst worden doorgelicht.PROJECT: De vuursalamander (Salamandra salamandra) in oud-bosrelicten(INBOPRJ-643)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit onderzoek kadert in een evaluatie van de toestand van devuursalamander in Vlaams-Brabant, waarbij de genetische diversiteit enverbondenheid van de relictpopulaties wordt geëvalueerd. Dit is later uitgebreidnaar Oost-Vlaanderen en Limburg. Dit onderzoek gebeurt o.a. op vraag vanANB. Om het onderzoek beter te onderbouwen werd de oorspronkelijke vraagvan ANB uitgebreid naar alle Vlaamse populaties. De vuursalamander is eenlanglevende soort met slecht dispersievermogen en een eerder nauwehabitatkeuze. Met deze studie wordt geprobeerd een inschatting te geven vanwat de langetermijnkansen zijn voor behoud van de vuursalamander inVlaanderen. Dit is een langlopende studie, met een herhaling van de samplingbinnen 5 jaar.OUTPUT 2013: Tussentijdse rapportage aan ANB van de genetische diversiteit vande vuursalamander in Vlaanderen in relatie tot habitatgrootte en isolatieBeschrijving: Dit rapport dient ter ondersteuning van het soortbeschermingsplanvan de vuursalamander, met aanbevelingen voor beheer op basis vangenetische criteria. Een finale publicatie is voorzien in 2014 of 2015.OUTPUT 2013: De data van 2011-2012 zijn verwerkt en geanalyseerd op de rolvan landschapsfragmentatiePROJECT: De blauwe knoop (Succisa pratensis) als model voorextinctieschuld in heischrale graslanden (INBOPRJ-644)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek naar de ruimtelijke voorwaarden waaraan een Natura2000-netwerk moet voldoen om duurzaam behoud van biodiversiteit toe te laten, aande hand van modelsoorten. De blauwe knoop is een nog relatief algemenesoort maar die zich zeer slecht verbreidt en gevoelig is aan vermesting. Veleplantensoorten van heischrale graslanden zijn potentieel onderhevig aanextinctieschuld, als gevolg van te kleine lokale populatiegroottes en een te hogemate van isolatie. Hier wordt deze mate van isolatie en genetische uitwisselingin detail gemeten. Deze informatie wordt gebruikt om scenario's te ontwikkelenomtrent de evolutie van heischrale graslanden.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie 'Polymorphic microsatellite markers forSuccisa pratensis' ingediendStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Beschrijving van genetische merkers die gebruikt worden bij destudie van de genetische diversiteit van de heischrale graslandsoortblauwe knoop, Succisa pratensis. Deze kensoort is een model voor destudie van extinctieschuld in heischrale graslanden.Toelichting verdaging: De resultaten van deze studie worden geïntegreerd in eenander manuscript met meer data, waarin dit een klein onderdeel zal zijn131

van het totaal. Zie 'OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie omtrentextinctieschuld van een kensoort van heischrale graslanden'OUTPUT 2012: Wetenschappelijke publicatie omtrent extinctieschuld van eenkensoort van heischrale graslandenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Verdaagd naar 2013 als gevolg van overmacht. Andereprojecten hebben meer tijd gevraagd dan verwacht.OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie omtrent extinctieschuld van eenkensoort van heischrale graslandenOUTPUT 2013: Data-analyse omtrent isolatie en genetische uitwisseling tussenpopulaties van lokale tot regionale schaal is afgewerkt.Beschrijving: Vele plantensoorten van heischrale graslanden zijn potentieelonderhevig aan extinctieschuld, als gevolg van te kleine lokalepopulatiegroottes en een te hoge mate van isolatie. Hier wordt dezemate van isolatie en genetische uitwisseling in detail gemeten. Dezeinformatie wordt gebruikt om scenario's te ontwikkelen omtrent deevolutie van heischrale graslanden.OUTPUT 2013: Ouderschapsanalyses zijn uitgevoerd en pollendispersie-afstandenzijn bepaald voor de metapopulatie Dassenaarde.Beschrijving: In 2011-2012 is een experiment opgestart dat toelaat omzaaddispersie en pollendispersie (de genetische connectiviteit van plantenin een metapopulatie) nauwkeurig te bepalen. Dit laat toe om te bepalenhoe sterk verbonden nabije populaties werkelijk zijn, op een schaal vanenkele meters tot ca. 20 kilometer. Hiervoor wordt van ca. 1000kiemplanten bepaald welke de ouders waren, via genetische methodes,om zodoende te bepalen welke afstand het zaad en de pollen hebbenafgelegd.OUTPUT 2013: Experiment rond de rol van kleine landschapselementen alsfacilitatoren van dispersie is opgestart en wordt gedurende 6 maandenopgevolgd.Beschrijving: Kleine landschapselementen (KLE) zoals houtkanten en hagengelegen tussen plantenpopulaties kunnen ervoor zorgen dat bestuiversmeer stuifmeel uitwisselen tussen populaties. In dit experiment kruisenwe drie behandelingen: grote en kleine populaties die wel of niet via eenhoutkant verbonden zijn en op kleine en grote afstand. Dit laat ons toeom te bepalen hoe belangrijk KLE werkelijk zijn als ecologische corridors,en of er een interactie is met de lokale populatiegrootte.PROJECT: Grensmaas: opvolging van biotoopherstel op drie plantensoorten(maasraket, veldsalie, ruige weegbree) (INBOPRJ-645)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Met dit onderzoek wordt nagegaan hoe populaties van planten die zichhersteld hebben na de natuurtechnische ingrepen aan de Grensmaas reageren.Hiervoor wordt genetisch onderzoek gebruikt. Specifiek wordt ook nagegaan ofer adaptatieve veranderingen zijn van een uitheemse plant, de maasraket, inzijn uitheems areaal ten opzichte van zijn inheems areaal in de Pyreneeën.OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie: herkomst van de invasievemaasraket (Sysimbrium austriacum) en kolonisatiedynamieken aan deGrensmaas.132

PROJECT: De rol van prioriteitseffecten bij natuurherstel (INBOPRJ-647)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2018Status: In UitvoeringBeschrijving: Grootschalig natuurherstel gaat vaak gepaard met ingrijpende werken en decreatie van pioniersituaties. Dit geeft een grote ecologische ruimte die vrijligtvoor kolonisatie gevolgd door ecologische successie van soorten en ecologischegemeenschappen. Hierbij bestaat het risico dat vooral de eerste kolonisten,zowel genetisch als op soortniveau, een disproportioneel groot aandeel hebbenin de ontwikkeling van de populatie en gemeenschap. Als gevolg daarvan kande ecologische successie in een compleet andere richting verlopen dan meninitieel verwacht had. ANB voert grootschalig heideherstel uit op haar terreinen,waarbij grote oppervlaktes worden geplagd en open liggen voor kolonisatie.Hier wordt bestudeerd in welke mate de huidige werkwijze kan verbeterdworden en welke de randvoorwaarden zijn voor succes, met name in het lichtvan de volgorde van kolonisatie en de abundantie van ongewenste soorten diesnel kunnen koloniseren. Aanvullend worden algemene principes vanzogenaamde prioriteitseffecten en persistente stichterseffecten empirisch entheoretisch bestudeerd om de inzichten in het algemene belang van ditfenomeen uit te breiden.OUTPUT 2012: Manuscript A1-publicatie: 'Priority effects and species sorting in along paleo-ecological record of repeated community assembly throughtime' ingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: Mergeay, J., et al. (2011). Priority effects and species sorting in along paleo-ecological record of repeated community assembly throughtime. Ecology 92(12): 2267-2275.OUTPUT 2013: Manuscript 'Priority effects strongly shape population andcommunity structure' wordt gefinaliseerdBeschrijving: Dit is een artikel dat aantoont dat prioriteitseffecten (eerst komt eerstmaalt) zowel op populatieniveau als gemeenschapsniveau een sleutelrolkunnen spelen in poelen.OUTPUT 2013: Manuscript omtrent persistente stichterseffecten in vijvers enmeren op lange termijn (10 000 jaar) wordt afgewerkt en ingediendPROJECT: Noordwaartse expansie en genetische adaptatie in respons opklimaatsverandering bij de gaffelwaterjuffer (Coenagrion scitulum)(INBOPRJ-648)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Klimaatverandering leidt tot een verschuiving van biota enerzijds, maar ooktot adaptatie van lokale biota aan deze veranderingen, bv. via genmigratie. Inbeide gevallen is connectiviteit doorheen Europa van belang om zo'nverschuiving en adaptatie toe te laten. In deze studie wordt zowel deverschuiving van het areaal van een klimaatgevoelige soort opgevolgd als deadaptatie van populaties aan deze veranderingen.OUTPUT 2012: Wetenschappelijke publicatie: ‘Kolonisatiedynamieken engenetische diversiteit aan de marge van het areaal van degaffelwaterjuffer, een noordwaarts opschuivende soort’Status: GerealiseerdBeschrijving: Het manuscript is ingediend ter publicatie. De finale publicatiedatumhangt af van het peer-reviewproces133

OUTPUT 2013: Manuscript omtrent de fylogeografie van gaffelwaterjuffer inEuropa ingediendBeschrijving: Dit manuscript beschrijft de historiek van de noordwaartse kolonisatievan de globale West-palearctische populatie van de gaffelwaterjuffer. Ditis een referentiekader voor later onderzoek naar adaptatie aanklimaatopwarming.OUTPUT 2013: De genetische karakterisatie op 5000 merkers van 196 individuenmet verschillende adaptaties aan klimaatcondities is uitgevoerdPROJECT: Effecten van urbanisatie op de genetische structuur vanhuismussen (INBOPRJ-649)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 04/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Deze studie gebeurt in de eerste plaats niet op het INBO, maar kadert ineen doctoraatsonderzoek dat uitgevoerd werd (beëindigd in 2011) aan deUGent met INBO als co-promotor. Deze studie levert waardevolle informatie opomtrent de werkelijke graad van isolatie bij een akkervogel / sedentairezangvogel. In 2012 werd enkel nog gefocust op data-analyse en op hetfinaliseren van de wetenschappelijke output.OUTPUT 2012 (extra): Een manuscript is gepubliceerd bij HeredityStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vangestel, C., et al. (2012). Genetic diversity and populationstructure in contemporary house sparrow populations along anurbanization gradient. Heredity 109: 163-172.PROJECT: Habitatfragmentatie van Vlaamse en Europese olmen en anderebedreigingen voor voortbestaan (INBOPRJ-650)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Opmaak rapportStatus: GerealiseerdBeschrijving: Rapport omtrent de toestand (genetisch) van gladde en ruwe iep inVlaanderen. Cox, K.; Vanden Broeck, A.; Vander Mijnsbrugge, K. (2012).Genetic variation in European elms: Genetic characterisation ofpopulations of Ulmus laevis and of the U. minor-U. glabra complex.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.54. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO):Brussel. 67 pp. http://www.inbo.be/files/bibliotheek/98/242098.pdfOUTPUT 2013: Manuscript omtrent toestand van olmen in Vlaanderen is ingediendvoor peer-review en publicatieBeschrijving: Publicatiedatum hangt af van het peer-reviewproces.PROJECT: Zwarte populier in Vlaanderen: invloed van cultuurpopulieren opintrogressie en genetische vervuiling (INBOPRJ-651)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Een manuscript voor een wetenschappelijke publicatie is ingediendbij Plant Ecology and Evolution134

Status: GerealiseerdBeschrijving: Vanden Broeck, A.; Cox, K.; Villar, M. (2012). Natural hybridizationand potential seed set of sympatric Populus nigra and Populus ×canadensis along the river IJzer in Flanders (Belgium). Plant Ecology andEvolution 145(3): 1–9OUTPUT 2012 (extra): Een manuscript is gepubliceerd bij Biological InvasionsStatus: GerealiseerdBeschrijving: Vanden Broeck, A.; Cox, K.; Michiels, B.; Verschelde, P.; Villar, M.(2012). With a little help from my friends: hybrid fertility of exoticPopulus x canadensis enhanced by related native Populus nigra.Biological Invasions online: 1-16PROJECT: Impact van genetische barrières op aantal wildsoorten alsmodelsoorten (INBOPRJ-652)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Manuscript genetica steenmarterStatus: GerealiseerdBeschrijving: De resultaten van de eerste analyses werken als deel van het rapportINBO.R.2012.62 opgenomen. De resultaten geven aan dat verderonderzoek aan de hand van een grotere set van merkers aangewezenlijkt.OUTPUT 2012: Afwerking manuscript genetica reewildStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het manuscript is klaar om ingediend te worden.PROJECT: Zoöchorie in duinen: genetische analyse van connectiviteit vanklaversoorten (INBOPRJ-653)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Een manuscript voor een wetenschappelijke publicatie wordtingediendStatus: GerealiseerdBeschrijving: D'Hondt, B., et al. (2012). Genetic analysis reveals human-mediatedlong-distance dispersal among war cemeteries in Trifolium micranthum.Plant Ecology 213(8): 1241-1250.PROJECT: Bramensprinkhaan als model voor de effecten vanhabitatfragmentatie (INBOPRJ-654)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Deze studie bouwt verder op een samenwerking met KBIN, geïnitieerd in2007. De bramensprinkhaan is een algemene soort met beperktdispersievermogen en hoge aangroeicapaciteit. Met deze studie wordtbestudeerd of en hoe algemene soorten zware hinder ondervinden vanhabitatfragmentatie en extinctieschuld.135

OUTPUT 2013: Nieuwe genetische merkers zijn gedetecteerd en ontwikkeld viaonderzoek op deze soortPROJECT: Duizendguldenkruiden en effecten van hybridisatie op fitness(INBOPRJ-655)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit onderzoek kadert in een overkoepelend onderzoek naar hetnetwerkgehalte van het Natura2000-netwerk. Via de genetische analyseskunnen we, naast de bepalingen van hybridisatie en effecten op fitness, ookdispersie via pollen en zaden nagaan. Dit zijn essentiële parameters om in teschatten of het Natura2000-netwerk wel degelijk een netwerk is. Hier gebruikenwe een soort aan het goed disperserende uiteinde van het dispersiespectrum.OUTPUT 2013: Wetenschappelijke publicatie: 'Asymmetrische effecten vanhybridisatie tussen duizendguldenkruiden'PROJECT: Conservatiebiologie van het gentiaanblauwtje in Vlaanderen enEuropa: status, genetische diversiteit en beheer (INBOPRJ-7747)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2016Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Gentiaanblauwtje is een zeer veeleisende vlinder van (in Vlaanderen)vochtige heidegebieden, temeer omdat ze afhangt van welbepaalde mieren alsgastheer van larven in de levenscyclus. In deze studie worden aan de hand vangenetisch en demografisch onderzoek de toestand en de vereisten van dezesoort verder uitgelicht. Dit gebeurt in een Europese context.OUTPUT 2013: DNA-stalen van Vlaamse populaties gentiaanblauwtje enklokjesgentiaan zijn verzameldPROJECT: Conservatiegenetica van rugstreeppad in Vlaanderen in het kadervan een soortbeschermingsplan (INBOPRJ-8695)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/02/2013 - 31/12/2016Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: INBO zal de genetische analyses uitvoeren (opstellen van ‘genetischprofiel’), met als voornaamste doel een referentiesituatie op te stellen van degenetische diversiteit voor de huidige populaties van de rugstreeppad in hetkader van een soortbeschermingsplanVoor dit nieuwe project werd een output voor 2015 gedefinieerd.PROJECT: Grote tijm: studie naar potenties en herkomsten voorherintroductie in regio Diest (INBOPRJ-9192)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/04/2012 - 31/12/2014Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Grote tijm is in de provincie Vlaams-Brabant op verschillende locaties recentverdwenen. De provincie heeft intussen herstelmaatregelen ondernomen omhet leefgebied op die locaties te herstellen, en wil nagaan of de conditiesdaarvoor effectief weer geschikt zijn, en welk materiaal (zaden of planten) hetmeest geschikt is als uitgangsmateriaal voor een herintroductie op die locaties.136

In deze studie wordt aan de hand van genetische technieken bepaald welkepopulaties in aanmerking komen als bronpopulaties, en welke locaties geschiktzijn om te herintroduceren.Voor dit nieuwe project werd een output voor 2014 gedefinieerd.3.7.1.3 OOD - Analyseren van de genetische aspecten van in- en uitheemse eninvasieve soorten in functie van het duurzame gebruik en beheer ervan(Nr. 8.3)EBO 1Genetische diversiteit van wilde populaties is bepaald voor een set vanautochtone bomen en struikenPROJECT: Kwantificering van diversiteit en lokale adaptatie in het wildegenenreservoir van autochtone boomsoorten met het oog op eenoptimale teelt van uitgangsmateriaal (IWT-project KULeuven)(EVINBO) (INBOPRJ-656)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Vlaanderen heeft herkomstgebieden afgebakend voor de erkende teelt vanstreekeigen plantgoed van bomen en struiken. Hier maken we gebruik van tweeboomsoorten om te evalueren in welke mate de huidige herkomstgebieden ookevolutionaire zinvolle eenheden zijn met speciale aandacht voor lokaleadaptatie, adaptatie aan de te verwachten klimaatverandering en degenomische variatie van autochtone boomsoorten. Daarbij zullen klassiekeproeftuin- en transplantatie-experimenten gecombineerd worden met eenbenadering waarbij functionele genoomvariatie gescreend wordt met nextgenerationsequencing technologie. De economische finaliteit situeert zich in desector van de boomtelers en bosbouw. De ecologische finaliteit situeert zich inklimaatadaptatie van houtige gewassen, en in de evaluatie van de afbakeningvan herkomstgebieden in Vlaanderen.OUTPUT 2012: Tussentijdse rapportage aan ANB: preliminaire resultaten van deRad-sequencing op Rhamnus frangula.Status: GerealiseerdBeschrijving: Een voorlopig rapport is opgeleverd aan ANB, dat aangeeft dat deRAD-sequencing geslaagd is voor de ontwikkeling van SNP-merkers voorde sporkeboom. Deze worden nu gebruikt voor de genotypering vanbomen in het kader van dit project.OUTPUT 2013: Rapportage aan ANB: voorlopige resultaten van de SNPgenotyping op Rhamnus frangula en de Rad-sequencing op Alnusglutinosa.Beschrijving: Tussentijds verslag voor ANB.137

PROJECT: Genetische diversiteit van winterlinde en zomerlinde en hunhybriden (INBOPRJ-657)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Deze studie kadert in een overeenkomst tussen VIOE en INBO, met als doelom de genetische diversiteit van erfgoedlindes te bepalen, in het kader van hetherstel van erfgoedsites.Voor dit project werd een output 2011 gedefinieerd.EBO 2Een set van invasieve soorten wordt genetisch gemonitordPROJECT: White Nose Disease bij vleermuizen: bijdrage aan de monitoringvan de verspreiding van de invasieve pathogeen Geomycesdestructans in een Europees kader en aanbevelingen voor beheervan vleermuis Hibernacula (INBOPRJ-658)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 04/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: White Nose Disease bij vleermuizen: bijdrage aan de monitoring van deverspreiding van de invasieve pathogeen Geomyces destructans in eenEuropees kader en aanbevelingen voor beheer van vleermuis Hibernacula.Voor dit project werd in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Monitoring van verspreiding van invasieve kikkers en meten vaneffecten op inheemse soorten (INBOPRJ-728)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genetische DiversiteitPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Onderzoek heeft aangetoond dat minimaal vier uitheemse kikkersoortenvoorkomen in Vlaanderen, waarvan minimaal drie soorten een potentieel gevaarvormen voor de inheemse kikkerfauna (o.a. poelkikker). Via genetischemethodes wordt de verspreiding van deze soorten opgevolgd, en bestuderenwe effecten op inheemse soorten.OUTPUT 2013: Finaliseren van manuscript (werktitel): 'Parallel invasions of twofrog species with different evolutionary consequences for native frogs'Beschrijving: Dit artikel geeft aan dat twee invasieve soorten en hun hybride viaeen zeer opmerkelijk kruisingssysteem de inheemse soorten verdringenen vervangen door de invasieve soorten. Dit vormt een groot risico voorde poelkikker (Bijlage IV Habitatrichtlijn) en de bastaardkikker opplaatsen waar deze soorten samen voorkomen. Er is echter ook eenaanwijzing dat adaptatie optreedt waardoor een stabiele coexistentie vanzowel invasieve als inheemse soorten mogelijk zou kunnen zijn.OUTPUT 2013: Een manuscript dat de effecten van de invasie van uitheemsegroene kikkers op inheemse groene kikkers weergeeft, is afgewerkt eningediend138

3.8 OD - Ook de aanwezige expertise over veredeling vanbomen, wordt gericht op het onderzoek naarklimaatgevoeligheid en naar mogelijkheden om bij tedragen tot remediërende maatregelen (Nr. 61§7)‣ Personeelskost: € 598.551,27 (13,22 VTE)‣ Werkingskost: € 245.825,9‣ Totaalkost: € 844.377,173.8.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar duurzaam gebruik enbeheer van natuur en bos (Nr. 11)3.8.1.1 OOD - Selecteren en veredelen van uitgangsmateriaal voor eenduurzaam gebruik en beheer van bos en natuur in functie vanklimaatswijzigingen (Nr. 11.4)EBO 1Selectie van voor klassieke bosbouw genetisch waardevolle individuen, populatiesen/of herkomsten van populier en wilgPROJECT: Onderzoek naar en op de markt brengen van teeltmateriaal vansnelgroeiende boomsoorten met verhoogde kwaliteit en/ofproductie van hout als duurzame grondstof (INBOPRJ-659)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Om de druk op houtoogst in meer natuurgerichte bossen te beperkenbestudeert de Onderzoeksgroep Genenbronnen Bosbouw de houtproductie inaanplantingen en biomassaplantages. Snelgroeiende bomen zoals populier enwilg vormen het ideale bosbouwkundig uitgangsmateriaal hiervoor. Bovendienzijn ze de ideale pioniers voor de snelle ontwikkeling van nieuwe bossen. Hethout van snelgroeiende boomsoorten wordt sterk gegeerd door dehoutverwerkende industrie voor de productie van zaag- en afrolhout (o.a.multiplex-platen, fruitkisten, verpakkingsmateriaal) en de productie vanduurzamer hout via thermische of chemische behandeling. Dit project streeftnaar de selectie en creatie van bosbouwkundig uitgangsmateriaal van o.a.populier en wilg met een hoge groeikracht en een goede houtkwaliteit.Titel uit JOP 2012: 'Selectie en veredeling snelgroeiende boomsoorten i.k.v.klassieke teelt'OUTPUT 2012: Rapport over nieuwe INBO-cultivarsStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Nieuwe cultivars van populier dienen te voldoen aanverschillende vereisten zoals sterke groeikracht, goede vorm,ziekteresistentie, goede houtkwaliteit, adaptatie aan het plaatselijkklimaat en aan de bodem. In de loop van 2012 werden verschillende vandeze kenmerken onderzocht in proefaanplantingen verspreid overVlaanderen. Door de veelheid aan nieuwe gegevens dient het rapportuitgesteld te worden naar 2013.139

OUTPUT 2012: Fiches met beschrijving van de door het INBO gecommercialiseerdecultivars van populierStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Het doel is per beschermde INBO-kloon een fiche op te maken metachtergrondinformatie (type kruising, eigenschappen) en dit ter info voorkwekers, boseigenaars, …Toelichting verdaging: Aan het INBO zijn voorlopig onvoldoende resultatenvoorhanden van de INBO-populierenklonen om deze fiches op te maken.In 2012 werd daarom contact genomen met het Franse InstitutTechnologique FCBA, dat eveneens over proefterreinen met de INBOklonenbeschikt. De resultaten zullen gezamenlijk worden verwerkt en opbasis hiervan wordt in 2013 een rapport geschreven.OUTPUT 2012: Het hoofdstuk 'Poplar and willow diseases' voor het FAO-IPC boek'Poplars and willows in the world' werd door de editor aanvaardStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Dossier i.v.m. commercialisatie nieuwe populierenklonenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Actieplan voor het bekomen van inkomsten uit kwekersrechtenOUTPUT 2013: Fiches met beschrijving van de door het INBO gecommercialiseerdecultivars van populierOUTPUT 2013: Publicatie van het hoofdstuk 'Poplar and willow diseases' in hetFAO-IPC boek 'Poplars and willows in the world'OUTPUT 2013: Rapport over mogelijke nieuwe INBO-cultivarsOUTPUT 2013: Manuscript 'Durable resistance of poplar to the rust speciesMelampsora larici-populina'PROJECT: EU-Project 'Noveltree' - Novel Tree Breeding Strategies (EVINBO)(INBOPRJ-660)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/11/2008 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Het project beoogt de studie van geno- en fenotypische eigenschappen vanverschillende bosbomen met tot doel via vernieuwde en versneldeveredelingsstrategieën bomen te creëren die zullen bijdragen aan deontwikkeling van duurzame bossen, rekening houdende met de voorspeldeklimaatswijzigingen in Europa.OUTPUT 2012: Eindrapport 2011-2012Status: GerealiseerdBeschrijving: Het eindrapport werd ingediend en wordt na goedkeuring door de EUop de website van Noveltree geplaatst: www.noveltree.euOUTPUT 2012: Noveltree - Rapport: 'Release of best breeding practices guidelines'Status: GerealiseerdBeschrijving: Het rapport is beschikbaar op de website van Noveltree:www.noveltree.eu140

PROJECT: Selectie van snelgroeiende boomsoorten voor een verhoogdehoutkwaliteit en -productie (INBOPRJ-753)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2013Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project beoogt de studie van de houtkwaliteit van snelgroeiendeboomsoorten zoals o.a. populier en wilg. Het hout van deze soorten is sterkgegeerd voor de productie van zaaghout en afrolhout (multiplex,verpakkingsmateriaal, ...) en voor de productie van duurzamer hout viathermische of chemische behandeling. Dit onderzoek loopt in samenwerkingmet het Labo voor Houttechnologie - U.Gent.Titel uit JOP 2012: 'Onderzoek naar de houtkwaliteit van populieren- enwilgenklonen voor de klassieke teelt'OUTPUT 2012: Rapport i.v.m. bekomen resultaten houttechnologisch onderzoek(samenwerking Labo voor Houttechnologie - U.Gent)Status: GerealiseerdBeschrijving: Hoofdstuk 2 'Onderzoek naar de houtkwaliteit van populieren- enwilgenklonen voor de klassieke teelt' in het rapport 'Onderzoek naar dehoutkwaliteit van edele en snelgroeiende boomsoorten' ,INBO.FB.2011.10. Eindrapport 11.12.2012.OUTPUT 2012: Technische fiches voor beloftevolle cultivarsStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Rapport i.v.m. bekomen resultaten houttechnologisch onderzoekvan wilg (samenwerking met Labo voor Houttechnologie - U.Gent)OUTPUT 2013: Rapport i.v.m. bekomen resultaten houttechnologisch onderzoekvan populier (samenwerking Labo voor Houttechnologie - U.Gent)EBO 2Selectie van voor korte omloop hout genetisch waardevolle individuen, populatiesen/of herkomsten van populier en wilgPROJECT: Ter beschikking stellen van teeltmateriaal van snelgroeiendeboomsoorten als bron voor hernieuwbare energie (INBOPRJ-661)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2019Status: In UitvoeringBeschrijving: In 2009 werd de Europese Richtlijn 2009/28/EG (richtlijn ter bevorderingvan het gebruik van energie uit hernieuwbare bronnen) goedgekeurd. In dezerichtlijn worden bindende doelstellingen vastgelegd voor de Europese lidstatenvoor het aandeel hernieuwbare energiebronnen in het bruto eindverbruik. VoorBelgië bedraagt de doelstelling een aandeel van 13% hernieuwbare energie inhet bruto eindverbruik. In 2011 bedroeg dit aandeel 3,8%. De groenestroomproductie uit biomassa vertegenwoordigt het grootste aandeel binnen detotale netto groene stroomproductie in Vlaanderen. In 2011 bedroeg ze 42%(VITO - rapport 2012/TEM/R/157 & 2012/TEM/R/156). Deze biomassa bestaatvoor een belangrijk deel uit hout en houtafval geïmporteerd uit het buitenland.Door aanleg van biomassa plantingen in Vlaanderen, bijvoorbeeld op verlatenlandbouwgronden, kan de houtproductie buiten de bestaande bossen op kortetermijn sterk toenemen. Doelstelling van dit project is de selectie en creatie vanteeltmateriaal van snelgroeiende boomsoorten (populier en wilg) met een hogebiomassa opbrengst/Ha en een hoge calorische waarde van het hout.Titel uit JOP 2012: 'Selectie en veredeling snelgroeiende boomsoorten i.k.v.korte omloop hout (KOH)'.141

OUTPUT 2012: Publicatie 'Field evaluation of willows under short rotation coppicefor phytomanagement of metal polluted agricultural soils.Status: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Wegens langdurige ziekte van de betrokkenwetenschapper werd deze output niet gerealiseerd.OUTPUT 2012: Rapport rond potentiële klonen voor commercialisatie op korteen/of middellange termijnStatus: Niet gerealiseerdToelichting niet-realisatie: Wegens langdurige ziekte van de betrokkenwetenschapper werd deze output niet gerealiseerd.OUTPUT 2012: Fiches INBO-populierenklonenStatus: Niet gerealiseerdBeschrijving: Het doel is per beschermde INBO-kloon een fiche op te maken metachtergrondinfo (type kruising, eigenschappen) en dit ter info voorkwekers, bos- en landeigenaars, …Toelichting niet-realisatie: Wegens langdurige ziekte van de betrokkenwetenschapper werd deze output niet gerealiseerd.OUTPUT 2012: Rapportering resultaten vergelijkende studie overbiomassaproductie van verschillende (experimentele) INBO-klonenopgekweekt in België en ItaliëStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: De resultaten zijn beschikbaar maar dienen nog in eenrapport verwerkt te worden.OUTPUT 2013: Rapportering resultaten vergelijkende studie overbiomassaproductie van verschillende (experimentele) INBO-klonenopgekweekt in België en ItaliëOUTPUT 2013: Selectie van 5 genotypes van populier en wilg uitgaande van 2biomassaplantages aangelegd in klimatologisch verschillendeomstandighedenBeschrijving: Dit project beoogt de selectie en commercialisatie van nieuwe INBOklonenvoor de aanleg van biomassaplantages als bron van hernieuwbareenergie. Uitgaande van verschillende biomassaplantages, aangelegd inBelgië en Italië, zullen 5 genotypes van populier en/of wilg geselecteerdworden uit een basiscollectie van ca. 100 genotypes en dit op basis vanhun biomassaproductie en de fysische parameters en calorische waardevan het hout.PROJECT: Onderzoek naar de fysische en calorimetrische eigenschappen vanpopulier- en wilgenhout voor de productie van bio-energie(INBOPRJ-755)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2016Status: In UitvoeringBeschrijving: Doelstelling van dit onderzoek is de selectie van teeltmateriaal vansnelgroeiende populier en wilg met een hoge energetische waarde van het houtals bron voor bio-energie.Dit onderzoek gebeurt in samenwerking met hetLaboratorium voor Houttechnologie van de UGent.Titel uit JOP 2012: 'Onderzoek naar de fysische en calorimetrischeeigenschappen van korte omloop hout (KOH) van INBO populieren- enwilgenklonen'OUTPUT 2012: Rapport over bekomen resultaten in het kader van samenwerkingmet Labo voor Houttechnologie - U.Gent142

Status: GerealiseerdBeschrijving: Hoofdstuk 3 'Onderzoek naar de fysische en calorimetrischeeigenschappen van korte omloop hout van INBO populieren- enwilgenklonen' uit het rapport 'Onderzoek naar de houtkwaliteit van edeleen snelgroeiende boomsoorten', INBO.FB.2011.10. Eindrapport11.12.2012.OUTPUT 2013: Rapport over bekomen resutaten in kader van samenwerking metLabo voor Houttechnologie - U.GentOUTPUT 2013: Technische fiches voor de beloftevolle klonenEBO 3Levering van vermeerderingsmateriaal (stekken) populier aan erkende kwekersPROJECT: Levering van vermeerderingsmateriaal (stekken) populier aanerkende kwekers (INBOPRJ-662)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Met het oog op de commercialisatie van de op Europees niveau beschermdeklonen worden overeenkomsten met (Belgische) kwekers afgesloten en wordthen teeltmateriaal (stekken) bezorgd.OUTPUT 2012: Nieuwe contracten met kwekersStatus: GerealiseerdEBO 4Selectie en veredeling van boskers voor bosbouwkundige doeleindenPROJECT: De selectie van uitgangsmateriaal van inheemse boskers voor deVlaamse bossen (INBOPRJ-663)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project streeft naar de selectie en genetische analyse vanbosbouwkundig uitgangsmateriaal van boskers als bron van hoogwaardigteeltmateriaal aangepast aan de lokale groeiomstandigheden in Vlaanderen. Ditonderzoek kadert binnen een Europees samenwerkingsproject waarbijonderzoek verricht wordt naar de plasticiteit (= aanpassingsvermogen) vs.stabiliteit van Europese herkomsten, populaties en genotypes van boskers infunctie van klimaatswijzigingen. INBO is trekker van dit internationaal project,waarbinnen resistentie aan ziekten één van de belangrijke pijlers is.Titel uit JOP 2012: 'Selectie en veredeling van boskers in functie vanklimaatswijziging'.OUTPUT 2012: Publicatie 'Characterisation of novel S-alleles in wild cherry (Prunusavium L.)Status: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Deze output kon niet volledig gerealiseerd worden daar deDNA-sequentie van allel S33 nog onvolledig is (labo-analyses). Pas indienalle S allelen gesequenced en getest werden op alle genotypes, kan deverwerking van de resultaten gebeuren. De sequentie-analyse is voorzienvoor januari 2013.143

OUTPUT 2012: Publicatie 'Genetic structure of four Slovenian seed stands of wildcherry (Prunus avium L.)’Status: GerealiseerdBeschrijving: De publicatie werd gerealiseerd en heeft volgende referentie:Jarni K, De Cuyper B, Brus R (2012). Genetic variability of wild cherry(Prunus avium L.) seed stands in Slovenia as revealed by nuclearmicrosatellite loci. Plos One, 7, 1-5OUTPUT 2012: Manuscript 'Assessment of dynamic conservation of forest geneticresources in 33 European countries'Status: GerealiseerdBeschrijving: Het manuscript werd ingediend en aanvaard voor publicatie in hettijdschrift 'Biological Conservation'. Titel: 'Translating conservationgenetics into management: Pan-European minimum requirements fordynamic conservation units of forest tree genetic diversity.'OUTPUT 2012: Common Garden experiment aangelegdStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het common garden experiment betreft de aanleg van eenherkomstproef van boskers. Deze werd aangelegd in Oneux (B) (0.83 ha)en omvat 23 Europese herkomsten.OUTPUT 2012: Uitbreiding basiscollectie (selectie plusbomen)Status: GerealiseerdBeschrijving: In de proefaanplanting van boskers te Borchtlombeek werden opbasis van morfologie, fenologie en groeikracht, 114 plusbomengeselecteerd.OUTPUT 2013: Uitbreiding van de bestaande basiscollectie van boskers via selectievan nieuwe plusbomen in VlaanderenOUTPUT 2013: A1-publicatie 'Characterisation of novel S-alleles in wild cherry(Prunus avium L.)'PROJECT: Studie van de houtkwaliteit van de inheemse boskers (Prunusavium L.) (INBOPRJ-751)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Boskers is één van de belangrijke boomsoorten die voorkomen in deVlaamse bossen. Het hout van de boskers wordt voornamelijk gebruikt in demeubelindustrie, die specifieke eisen stelt naar de kwaliteit en kleur ervan. Dedoelstelling van het onderzoek is drievoudig: het bepalen van de houtkwaliteiten esthetische houtkenmerken (aandeel en kleur van het kernhout) voor eenselectie van inheemse boskers, het bepalen van de overerfbaarheid van dezekenmerken en het duiden van een eventuele correlatie met anderegroeikenmerken (groeikracht en groeiritme, dendrometrische envormparameters).OUTPUT 2012: Rapport over bekomen resultaten rond houtkwaliteitsonderzoekboskers (samenwerking met Labo voor Houttechnologie - U.Gent)Status: GerealiseerdBeschrijving: Hoofdstuk 1 'Onderzoek naar de houtkwaliteit van boskers' in hetrapport 'Onderzoek naar de houtkwaliteit van edele en snelgroeiendeboomsoorten', INBO.FB.2011.10, Eindrapport 11.12.2012.OUTPUT 2013: Rapport over de houtkwaliteit van boskers (samenwerking metLabo voor Houttechnologie - U.Gent)OUTPUT 2013: Manuscript van A1-publicatie i.v.m. houtkwaliteit van boskers144

EBO 5Implementatie van de uitvoeringsbesluiten m.b.t. bosbouwkundig teeltmateriaalPROJECT: Inventarisatie van autochtone bomen en struiken en terbeschikking stellen van erkend teeltmateriaal voor Vlaanderen(INBOPRJ-664)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Dit project beoogt de implementatie van het Besluit van de Vlaamseregering betreffende de procedure tot erkenning van bosbouwkundiguitgangsmateriaal en het in de handel brengen van bosbouwkundigteeltmateriaal (oktober 2003). Concreet betekent dit:- De actualisatie van lijsten en registers inzake erkend bosbouwkundigteeltmateriaal- De opvolging en opkweek van plantmateriaal en aanleg en opvolging vanzaadtuinen (dit gebeurt in samenwerking met ANB)- De aanleg en opvolging van afstammingstesten ter beoordeling van degenetische waarde van de zaadtuinen- De voorbereiding en het opstellen van adviezen inzake de erkenning vanbosbouwkundig teeltmateriaal die bezorgd worden aan de bevoegde ministerter goedkeuringTitel uit JOP 2012: 'Zorgen dat erkend teeltmateriaal ter beschikking is'.OUTPUT 2012: Wettelijk verplichte dossiers, lijsten en registers zijn voorhandenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Wettelijk verplichte dossiers, lijsten en registers zijn voorhandenOUTPUT 2013: Rapport over de genetische diversiteit van de INBO-zaadtuin vanboskersBeschrijving: Een grote genetische diversiteit van bomen staat borg voor een beteraanpassingsvermogen van de nakomelingen ervan aanklimaatsveranderingen. Jarenlang onderzoek uitgevoerd aan het INBOheeft geleid tot de aanleg van een zaadtuin van inheemse boskers(Prunus avium), bestaande uit tientallen in Vlaanderen geselecteerdeplusbomen. De genetische diversiteit van boskers in deze zaadtuin zal nubepaald worden aan de hand van moleculaire merkers (microsatellieten).Zaad geoogst in deze zaadtuin zal het uitgangsmateriaal vormen voor deaanleg van nieuwe bossen in Vlaanderen.OUTPUT 2013: Voorstel tot op de markt brengen van P. canescens teeltmateriaalBeschrijving: De laatste decennia worden bij verschillende boomsoorten inVlaanderen ernstige problemen vastgesteld met nieuwe ziekten. De vraagnaar teeltmateriaal van alternatieve, gezonde boomsoorten neemthierdoor sterk toe, zo ook voor de grauwe abeel (P.canescens). Devoorbije jaren heeft het INBO onderzoek verricht naar het voorkomenvan deze soort in Vlaanderen. Enkele tientallen bomen werden vegetatiefvermeerderd en hun resistentie aan ziekten (o.a. bacteriekanker enroest) onderzocht. Met de resistente bomen werden enkeleproefterreinen aangelegd zodat deze op langere termijn kunnenopgevolgd worden. Er zal nu onderzocht worden op welke wijzeteeltmateriaal van deze bomen ter beschikking kan gesteld worden voorde Vlaamse bosbouw.145

PROJECT: Studie van nieuwe boomziekten die de gezondheid van de Vlaamsebossen bedreigen (INBOPRJ-7615)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2013 - 31/12/2015Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Begin jaren negentig werd in Oost-Europa voor het eerst essensterftewaargenomen. Ruim tien jaar later werd pas duidelijk dat dit probleemveroorzaakt wordt door de schimmel Chalara fraxinea. De schimmel veroorzaaktziekte en afsterven bij de Fraxinus excelsior (gewone es) en de Fraxinusangustifolia (smalbladige es). De aantasting verspreidde zich snel over eengroot deel van Europa. Ook in Vlaanderen zijn reeds vele zieke bomenaanwezig. Het project beoogt het onderzoek naar het belang vanresistentieveredeling voor het bestrijden van de essenziekte uitgaande van 50Europese herkomsten van gewone es.OUTPUT 2013: Rapport over de resistentie aan de essenziekte Chalara fraxineabinnen de herkomstproeven aangelegd te Stevoort en Demerbroek146

3.9 OD - Er wordt een informatie- en kennissysteemuitgebouwd dat verzamelde basisinformatie/cijfers opeen gestandaardiseerde en consulteerbare wijzebeheert. Alle beschikbare biodiversiteitsgegevenskomen zo ter beschikking van het beleid en van elkeandere gebruiker die er nood aan heeft (Nr. 61§8)‣ Personeelskost: € 663.798,95 (10,38 VTE)‣ Werkingskost: € 193.016,1‣ Totaalkost: € 856.815,053.9.1 SOD - Het INBO beheert gegevens en maakt ze toegankelijk(Nr. 5)3.9.1.1 OOD - Ontwikkelen van een logisch geïntegreerd informatie- endatasysteem ten behoeve van het beleidsondersteunend onderzoek enhet beleid inzake natuur en bos (Nr. 5.1)EBO 1Een actief systeem voor de verwerving en archivering van dataPROJECT: De ontwikkeling en uitvoering van een INBO-data policy omtrentde levering en de ontsluiting van data en informatie.(INBOPRJ-665)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Ontwikkeling en implementatie van een datapolicyStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De concipiëring van een datapolicy-beleid m.b.t. de aanlevering enhet gebruik van data door INBO-onderzoekers en, indien mogelijk, doorexternen, en de implementatie ervan.Toelichting verdaging: De scope van deze thematiek werd verbreed tot hetvolledige proces van data-inventarisatie tot -ontsluiting. Een eersteindeling van het charter werd opgemaakt en wordt via periodiekebrainstormvergaderingen verder uitgewerkt.OUTPUT 2012: Inventarisatie van 2/3de van de aanwezige INBO-datasetsStatus: GerealiseerdBeschrijving: De inventarisatie van ca. 70 bijkomende datasets bij ca. 30 INBOonderzoekers,de beschrijving ervan a.h.v. metadata en de ontsluitingervan op de INBO-website.OUTPUT 2013: Ontwikkeling en implementatie van een datapolicyBeschrijving: Een datapolicy-beleid wordt uitgewerkt voor de aanlevering en hetgebruik van INBO- en externe data door INBO-personeel. Er wordtgestreefd naar een implementatie.147

OUTPUT 2013: Inventarisatie van 4/5de van de aanwezige INBO-datasetsBeschrijving: De inventarisatie van ca. 70 bijkomende datasets bij ca. 30 INBOonderzoekers,de beschrijving ervan a.h.v. metadata en de ontsluitingervan op de INBO-website.OUTPUT 2013: Data rescue (bestanden) van prioritaire datasetsBeschrijving: Prioritaire datasets worden geëvalueerd op ontsluitingsrelevantie, ende bijhorende databestanden worden verworven en voorbereid totontsluiting (naar GBIF).EBO 2Een centrale data- en informatiestructuurPROJECT: Ontwikkeling van centrale informatie-architectuur van INBO(INBOPRJ-666)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Titel uit JOP 2012: ‘De ontwikkeling van een generiekeinformatiearchitectuur voor het beheren en ontsluiten van data en informatievan het INBO’.OUTPUT 2012: Geïntegreerd databankmodel voor biotische data (analysefase)Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De ontwikkeling van een centraal databankmodel voor biotische data,dat gevoed wordt door de afzonderlijke biotische databanken.Toelichting verdaging: Het data- en informatiesysteem voor biotische data werdopgenomen in een bredere ICT-architectuur, waarvoor een eerstedraftdocument werd opgemaakt. In de loop van 2013 wordt ditdocument verder afgewerkt, en wordt gestart met de opmaak van eenalgemeen domeinmodel voor biotische data.OUTPUT 2012: INBO-portaal voor ontsluiting van biotische data (analysefase)Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De ontwikkeling van een portaal dat biotische data vanuit hetgeïntegreerd databankmodel ontsluit.Toelichting verdaging: Als gevolg van de besparingen, kan deze output niet in2012 gerealiseerd worden.OUTPUT 2013: Geïntegreerd databankmodel voor biotische data (analyse- enontwikkelingsfase)Beschrijving: De analyse van een centrale data- en informatiearchitectuur wordtverdergezet, inclusief het ontwerp van een domeinmodel voor biotischedata. De resultaten worden vastgelegd in een nieuwe versie van dearchitectuurnota, inclusief een planning voor implementatie. Indienmogelijk, wordt gestart met de implementatie.OUTPUT 2013: INBO-portaal voor ontsluiting van biotische data (analysefase)Beschrijving: De ontwikkeling van een portaal dat biotische data vanuit hetgeïntegreerd databankmodel ontsluit.148

PROJECT: De realisatie en het beheer van referentiedatabanken enauthentieke bronnen voor taxonomische, habitat-gerelateerde engeografische data (GDI Vlaanderen). (INBOPRJ-667)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Taxonomische en habitat-gerelateerde masterdata (afwerking)Status: GerealiseerdBeschrijving: De voltooiing van de momenteel relevant geachte masterdata voorhet INBO, m.b.t. taxonomie en habitats.OUTPUT 2012: Omschakeling van lokaal naar centraal beheer van masterdataStatus: GerealiseerdBeschrijving: Een indirecte koppeling tussen de taxonomische data in deafzonderlijke INBO-databanken en de centrale masterdatabank(Recorder) werd reeds geïmplementeerd. Het beheer van de masterdatain deze databanken wordt gevoerd door lokale beheerders. Dit lokaalbeheer wordt omgevormd naar een centraal beheer door het InformatieenDatacentrum (IDC).EBO 3Een portaal voor biodiversiteit, natuur en bos in Vlaanderen (inclusief informatieover de Natura 2000 gebieden)PROJECT: De INBO-website wordt herzien in de richting van eenportaalomgeving. (INBOPRJ-668)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De website wordt geactualiseerd in functie van de nieuwecommunicatiestrategie, de nieuwe softwaremogelijkheden, en de nieuwerichtlijnen van toegankelijkheid.OUTPUT 2012: INBO-website is technisch herzienStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De INBO-website wordt technisch herzien.Toelichting verdaging: Deze output wordt uitgesteld naar 2013 omdat er gewachtwerd op de implementatie van PURE (publicaties, adviezen,persoonsgegevens, projecten).OUTPUT 2012: INBO-website is inhoudelijk, functioneel en grafisch herzienStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De INBO-website wordt inhoudelijk, functioneel en grafisch herzien.Toelichting verdaging: De analysefase heeft langer geduurd omdat metverschillende bevragingen (Vlerick studie, doorlichting externecommunicatie, interne en externe bevraging website, analyse door2MPact van de bestaande website en van de Google Analyticsstatistieken) rekening gehouden wordt.OUTPUT 2013: INBO-website is technisch herzienOUTPUT 2013: INBO-website is inhoudelijk, functioneel en grafisch herzien149

OUTPUT 2013: Interface INBO-CRIS en INBO-websiteBeschrijving: De interface tussen het INBO-CRIS (PURE) en de INBO-websitewordt gerealiseerd m.b.t. metadata en documenten. Hiervoor wordt eenwebservice ontwikkeld.PROJECT: Een portaal over Natura2000-gebieden (in samenwerking metANB) wordt ontwikkeld. (INBOPRJ-669)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Een centrale website met informatie over Natura2000-gerelateerdeinformatie wordt ontwikkeld. Deze website vormt bovendien het doorgeefluiknaar de voortoetsapplicatie.OUTPUT 2012: Portaal over Natura2000Status: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Het portaal wordt op functioneel, inhoudelijk, grafisch en technischvlak geanalyseerd en ontwikkeld. Het portaal is operationeel.Toelichting verdaging: Deze output wordt uitgesteld omdat er onvoldoende inputvan ANB kwam.OUTPUT 2012: Ontwikkeling van een voortoetsapplicatieStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De analyse en ontwikkeling van de applicatie wordt verdergezet.Hierbij wordt gestreefd naar de uitrol van een volledig afgewerkteapplicatie in 2012.Toelichting verdaging: De voortoetsapplicatie omvat 5 modules, waarvan module 3een geografische reikwijdtebepaling inhoudt. Voor de uitwerking van demethodologie hieromtrent werd een gunningsprocedure door ANBuitgevoerd. Deze procedure liep aanzienlijk vertraging op (ca. 1/2 jaar) in2011 en begin 2012. Finaal werd ze dan toch gepubliceerd en startteVITO vanaf juli 2012 met de werkzaamheden (opleverdatum: eind juni2013).OUTPUT 2013: Portaal over Natura2000Beschrijving: Een centrale website met informatie over Natura2000-gerelateerdeinformatie wordt ontwikkeld. Deze website vormt bovendien hetdoorgeefluik naar de voortoetsapplicatie.OUTPUT 2013: Ontwikkeling van een voortoetsapplicatieBeschrijving: De implementatie van de methodologie ontwikkeld door VITO wordtgeïmplementeerd in de applicatie m.b.t. de thema's lucht,oppervlaktewater, grondwater, en zoveel als mogelijk ook bodem. Indienhiernaast nog voldoende tijd rest, wordt de verdere ontwikkeling vanmodule 4 en 5 aangevat.PROJECT: De ontwikkeling van een geoloket voor authentieke INBO-GISlagen(en de koppeling ervan met GDI Vlaanderen) (INBOPRJ-670)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De ontwikkeling van een geoloket voor authentieke INBO-GIS-lagen (en dekoppeling ervan met GDI Vlaanderen).OUTPUT 2012: Centralisatie van relevante INBO-kaartlagenStatus: Verdaagd naar ander jaar150

Beschrijving: Een inventarisatie van kaartlagen (GIS) wordt gestart onder INBOonderzoekersmet het oog op de centralisatie van algemeen bruikbarekaartlagen voor interne en externe gebruikers.Toelichting verdaging: Door het ontbreken van éénduidig gedefinieerde, interne enexterne noden, werd de ontwikkeling van geoloketten niet verder gezet.OUTPUT 2012: Ontsluiting van relevante INBO-kaartlagenStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: De relevant geachte INBO-kaartlagen worden ontsloten op de INBOwebsiteof het AGIV-portaal (Agentschap voor Geografische InformatieVlaanderen).Toelichting verdaging: De verdaging is een rechtstreeks gevolg van het nietuitvoerenvan de inventarisatie van bruikbare INBO-kaartlagen tijdens2012.OUTPUT 2013: Centralisatie van relevante INBO-kaartlagenBeschrijving: Een inventarisatie van kaartlagen (GIS) wordt uitgevoerd onderINBO-onderzoekers met het oog op de centralisatie van algemeenbruikbare kaartlagen voor interne en externe gebruikers.OUTPUT 2013: Ontsluiting van relevante INBO-kaartlagenPROJECT: Ontwikkeling van een applicatie voor Monitoring Natura2000(INBOPRJ-7956)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/12/2012 - 31/12/2014Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: Habitats en soorten dienen gemonitord te worden in de SpecialeBeschermingszones (HRL- en VRL-gebieden in Vlaanderen), met het oog op eenperiodieke rapportering aan Europa (via ANB). Voor de invoer en de opslag vandeze data door zowel internen als externen, dient een data- eninformatiesysteem ontwikkeld te worden.OUTPUT 2013: Business analyse afgewerkt en functionele analyse/ontwikkelinggestartEBO 4Een versterkte koppeling met informatiesystemen en applicaties van ANB, VLM,VMM, VLIZ en NatuurpuntPROJECT: Samenwerking aan gezamenlijke ICT-projecten binnen de MISkoepel(INBOPRJ-671)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Samenwerking met partner-instellingen binnen het beleidsdomein LNE(ANB, departement LNE, VMM, ...) met het oog op de ontwikkeling vangemeenschappelijke ICT-oplossingen. De ontwikkeling én financiering gebeurtbinnen het kader van de MilieuInformatieSysteem(MIS)-stuurgroep.Titel uit JOP 2012: 'Samenwerken met externe partners (ANB, departementLNE, VMM, ...) bij de koppeling van informatiesystemen en applicaties:Wildbeheerdatabank, Natura2000-portaal en effectenindicator, Vlaams portaalvoor bomen en struiken, e.a.'.OUTPUT 2012: Actieve deelname aan de Milieu Info Stuurgroep (MIS)Status: Gerealiseerd151

Beschrijving: Een versterkte samenwerking wordt opgezet met partners binnen hetdepartement LNE in het kader van MIS, in het bijzonder met de AfdelingCentraal Databeheer (ACD) van het departement LNE. In dit kaderworden gezamenlijke projecten uitgevoerd. INBO nam nagenoeg steedsactief deel aan de maandelijkse stuurgroepvergaderingen, verzorgde eenpresentatie, en diende samen met ANB vier projectvoorstellen in op5/10/2012 (uitvoering in 2013). Vanwege het recurrente karakter vandeze deelname, wordt dit vanaf 2013 als activiteit beschouwd.OUTPUT 2012: Wildbeheerapplicatie (ontwikkelingsfase)Status: GerealiseerdBeschrijving: Deze applicatie wordt voor ca 2/3de ontwikkeld volgens ANBmethodologieën,en met ondersteuning van het INBO.OUTPUT 2012: Macrofyten en fytobenthos (webservices)Status: GerealiseerdBeschrijving: Het INBO stelt taxonomische en gerelateerde masterdata m.b.t.macrofyten en fytobenthos via webservices ter beschikking aan VMM enandere actoren.OUTPUT 2013: Wildbeheerapplicatie (afwerking en oplevering)Beschrijving: De ontwikkeling van deze applicatie wordt gefinaliseerd met alseindresultaat een ANB-loket voor de jachtsector, een interface met deHVV-website, en een INBO-back-office voor data-opslag en -analyse.OUTPUT 2013: Macrofyten en fytobenthos (rapportering en oplevering)Beschrijving: INBO begeleidt de ontwikkeling van een rapporteringsmodule metCognos BI inclusief een datawarehouse binnen de VMM-applicatie.Hiermee wordt de applicatie afgewerkt, en in gebruik genomen.OUTPUT 2013: Monitoring Natura2000-soorten (analyse)Beschrijving: De ontwikkeling van een operationeel systeem voor de opslag vandata uit soortenmeetnetten door interne en externe dataleveranciers.OUTPUT 2013: Vlaams Loket voor Autochtone Bomen en Struiken (VLABS)Beschrijving: De ontwikkeling van een geïntegreerde applicatie waarin driebestaande systemen (Bomenwijzer, BOBO en ABS) worden gecombineerdtot een centraal Vlaams overheidsloket voor aanplanters van bomen enstruiken. Dit is een MIS-project dat startte met een definitiestudie in2012, maar door omstandigheden tijdelijk on hold werd geplaatst. In2013 wordt de analysefase (business analyse) afgewerkt en wordenonderdelen geprioritiseerd en opeenvolgend afgewerkt (functioneleanalyse - ontwikkeling).PROJECT: Externe ontsluiting van datasets over Vlaamse biodiversiteit(INBOPRJ-672)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De externe ontsluiting (ev. inclusief ontwikkeling van de vereiste systemen)van Vlaamse biodiversiteitsdata (o.a. naar GBIF).Titel uit JOP 2012: 'Digitale koppelingssystemen om biodiversiteitsdata inVlaanderen uit te wisselen met Europese informatiesystemen(uitwisselingsformaten en -systemen in het kader van Natura2000, EBONE,e.a.)'.OUTPUT 2012: Datalevering aan GBIF (Global Biodiversity Information Facility)Status: Gerealiseerd152

Beschrijving: De verdere levering van INBO-datasets (verspreidingsdata) via IPTaan GBIF.OUTPUT 2013: Datalevering aan GBIF (Global Biodiversity Information Facility)Beschrijving: De verdere levering van INBO-datasets (verspreidingsdata) via IPTaan GBIF. Prioritaire datasets voor 2013 zijn datasets m.b.t. (1) invasievesoorten, (2) vogelmonitoring en (2) vismonitoring.PROJECT: Levering van Vlaamse biodiversiteitsdata aan INBO (INBOPRJ-761)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In het kader van een samenwerkingsovereenkomst (en subsidiebesluit)wordt een intense datalevering en/of -uitwisseling met externe Vlaamseorganisaties voorzien. Hiervoor dienen zowel protocollen als technischeoplossingen ontwikkeld te worden.OUTPUT 2012: Verwerking van externe biodiversiteitsdata (Natuurpunt)Status: GerealiseerdBeschrijving: De samenwerkingsovereenkomst tussen ANB, INBO en Natuurpuntwerd pas in de loop van november 2012 door alle partijengeïmplementeerd en bekrachtigd door de voogdijminister, en dient nogvolledig geconcretiseerd te worden. Wel organiseerde het Informatie- enDatacentrum een behoefteanalyse (naar o.a. externe data) onder deINBO-medewerkers.OUTPUT 2013: Ontwikkeling en implementatie workflow voor behandeling externedataBeschrijving: Het proces van behoefte bij INBO-wetenschappers aan externe data,dient omgezet te worden in een workflow.De implementatie van denodige tools wordt voorzien in 2013.3.9.1.2 OOD - Optimaliseren van data-, informatie- en kennissystemen, en ICTinfrastructuur(Nr. 5.2)EBO 1Een generiek intern kennissysteem voor het INBOPROJECT: Current Research Information System (CRIS) van INBO(INBOPRJ-673)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Binnen een samenwerkingsovereenkomst met EWI omtrent het opzettenvan een metainformatiesysteem over onderzoek bij INBO, besliste INBO om detool PURE (Publications & Research) te onderzoeken op zijn bruikbaarheid. Deexploratiefase (12/2011-03/2012) bleek gunstig, waarna overgegaan werd toteen implementatieproject (06/2012-12/2012). Dit Current Research InformationSystem (CRIS) zal binnen INBO ingezet worden als een intern portaal overonderzoeksresultaten, maar evenzeer als authentieke bron fungeren voor deINBO-website (m.b.t. metadata én documenten).Titel uit JOP 2012: 'De verdere ontwikkeling en integratie van een metainformatiesysteemvoor de ontsluiting van INBO-data, -informatie en -kennis'.153

OUTPUT 2012: Meta-informatiesysteem voor de ontsluiting van INBO-data (INBO-CRIS)Status: GerealiseerdBeschrijving: Het finale resultaat is aanzienlijk beter dan vooropgesteld. PUREwordt dankzij een implementatieproject als Current Research InformationSystem (CRIS) in december 2012 volledig uitgerold bij INBO.OUTPUT 2013: Integratie van concept 'datasets' in INBO-CRISBeschrijving: Datasets worden als nieuwe entiteit geïmplementeerd in PURE enworden op die manier binnen INBO ontsloten. Via de INBO-websiteworden ze ook extern ontsloten.OUTPUT 2013: Implementatie van beheers- en validatieregels voor INBO-CRISBeschrijving: De ingebruikname van PURE als INBO-CRIS zal belangrijkewijzigingen teweegbrengen in het beheer van de informatie (vanInformatiecentrum naar gebruikers zelf). Bovendien moetenvalidatieregels uitgewerkt worden om een hoge datakwaliteit tegaranderen. Ook managementrapportering zal wellicht voorzien moetenworden. Dit raamwerk aan procedures en afspraken wordt uitgewerkt engeïmplementeerd in 2013.PROJECT: Onderzoek naar en de realisatie van een betere afstemming tussenaanschaf en gebruik van boeken en tijdschriften in functie van dedigitalisering van de bibliotheek (INBOPRJ-674)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Onderzoek naar en de realisatie van een betere afstemming tussenaanschaf en gebruik van boeken en tijdschriften in functie van de digitaliseringvan de bibliotheekOUTPUT 2012: Optimalisatie van afstemming en beschikbaarheid vanwetenschappelijke publicaties voor INBO-onderzoekersStatus: GerealiseerdBeschrijving: Dit betreft een doorgedreven monitoring van het gebruik van fysischeen digitale documenten door de INBO-onderzoekers, met het oog op eenverdere optimalisatie. De uitgewerkte procedure werd geoptimaliseerd enperiodiek uitgevoerd tijdens 2012.PROJECT: De volledige integratie van de bibliotheken van Groenendaal enBrussel in het centraal Informatiecentrum te Geraardsbergen(INBOPRJ-675)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2016Status: In UitvoeringOUTPUT 2013: Voorbereiding incorporatie van archief (Geraardsbergen) enbibliotheek (Brussel)Beschrijving: Vanaf 2018 wordt het INBO-gebouw in Brussel verlaten, waardoor deomvangrijke bibliotheek een nieuwe bestemming moet krijgen.Anderzijds blijkt dat de bewaaromstandigheden in het archief inGeraardsbergen allesbehalve optimaal zijn. Dit impliceert een aanzienlijkeuitbreiding van het informatiecentrum van Geraardsbergen, dat grondigvoorbereid dient te worden. Deze voorbereiding vindt plaats in 2013 enlevert een voorstel tot aanpak en stappenplan op.154

PROJECT: Digitaal kennisbeheersysteem (incl. bibliotheek) voor het INBO(INBOPRJ-676)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De ontsluiting van digitale informatie en kennis (vnl. documenten) vanINBO voor interne en externe gebruikers, inclusief digitaliseringsprojecten.Titel uit JOP 2012: 'Onderzoek naar de inzet en structuur van een digitaalkennisbeheersysteem (incl. bibliotheek) voor het INBO'.OUTPUT 2012: Digitalisering INBO-bibliotheekcollectiesStatus: GerealiseerdBeschrijving: De digitalisering wordt versterkt verdergezet conform deuitgetekende processen. Prioritair te digitaliseren zijn historische IN-,IBW- en INBO-mededelingen en rapporten.OUTPUT 2013: Digitalisering INBO-bibliotheekcollectiesPROJECT: Projectinformatiesysteem van INBO (INBOPRJ-762)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De ontwikkeling van een generiek INBO-systeem voor de opslag enontsluiting van project- en projectgerelateerde metadata. Dit project omvat drietrajecten: één op zeer korte termijn (2011), twee op korte termijn (Q1-2, 2012)en één op middellange termijn (Q1-4, 2012).OUTPUT 2012: Projectinformatiesysteem - korte termijn (PM-tool)Status: GerealiseerdBeschrijving: De Planning- en Monitoringstool (OVAM) werd op zijn bruikbaarheidonderzocht en geëxploreerd. Daar OVAM onvoldoende ondersteuning konbieden, werd een alternatief systeem geëxploreerd en tijdiggeïmplementeerd (JIRA).OUTPUT 2012: Projectinformatiesysteem - middellange termijnStatus: Niet gerealiseerdBeschrijving: Tijdens een business analyse fase wordt de business van deverschillende entiteiten (m.b.t. projecten) in kaart gebracht, en wordt dehaalbaarheid/prioritering van te identificeren deelprojecten vastgelegd.Indien mogelijk, wordt gestart met de meest prioritaire deelproject(en).Toelichting niet-realisatie: In een vroeg stadium van het project bleek eronvoldoende draagvlak bij de mogelijke eindgebruikers (product owners)binnen INBO. Derhalve werd beslist dit project stop te zetten nog voorafzonderlijke business analysen werden opgestart.OUTPUT 2013: Projectinformatiesysteem - korte termijn (PM-tool) - optimalisatieBeschrijving: Bij de uitrol van dit systeem en de implementatie van detijdsregistratie zullen ongetwijfeld nog bijsturingen en bijkomendeconfiguraties nodig zijn.155

PROJECT: Informatiebeheer en -archivering (INBOPRJ-763)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Vanuit de Vlaamse Overheid dient een informatiebeheerder aangesteld teworden voor de uitwerking van een beleid voor het beheer en de archiveringvan informatie (documenten). Dit moet op middellange termijn leiden tot deimplementatie van dit beleid, en afstemming met het niveau van de VlaamseOverheid.OUTPUT 2012: Informatiebeheer en -archivering (ontwerp)Status: GerealiseerdBeschrijving: Dit VO-proces focust op het beheer en de archivering vandocumenten uit kettingprocessen (d.i. processen waaraan diverse VOentiteitenbijdragen). INBO levert aan deze kettingprocessen zo goed alsgeen bijdrage. Niettemin werd een beperkte inventarislijst vandocumenten opgemaakt.OUTPUT 2013: Business analyse van workflows met documentenBeschrijving: Een business analyse zal uitgevoerd worden voor alle processenwaarbij belangrijke (hoeveelheden van) documenten een rol spelenbinnen INBO, en een voorstel tot centraal beheer/archivering wordtuitgewerkt.EBO 2Datasystemen en IT-applicaties i.k.v. het onderzoek binnen het INBO zijn tijdigter beschikking en voldoen aan de vooropgestelde kwaliteitsvereistenPROJECT: Ontwikkeling van een generiek informatiesysteem voor deintegratie van abiotische data. (INBOPRJ-677)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ontwikkeling van een generiek informatiesysteem voor de integratie vanabiotische data.OUTPUT 2012: Generiek informatiesysteem voor de integratie van abiotische dataStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Binnen de abiotiek business op het INBO worden een aantaldeelprojecten geïdentificeerd, die in aanmerking komen voor verdereanalyse en ontwikkeling. Deze output staat in nauw verband met de inzetvan een LIMS (Laboratory Information Management System).Toelichting verdaging: Door een verminderde personeelsbezetting konden deabiotiekprojecten niet tijdig behandeld worden. In december 2012 werdde relevantie nogmaals bepaald, en werd alsnog met de businessanalysegestart m.b.t. de business 'bodem'.OUTPUT 2013: Generiek informatiesysteem voor de integratie van abiotische dataBeschrijving: Aan de hand van een beperkt aantal interne abiotische projectenwordt een domeinmodel voor abiotische data opgesteld, met aandachtvoor koppeling met het INBO-LIMS. Tenminste een businessanalyse voordeze projecten wordt uitgevoerd, alsook een case study m.b.t. debovengenoemde koppeling. De focus voor 2013 wordt gelegd op hetthema bodem.156

PROJECT: Ontwikkeling van een generiek informatiesysteem voorvegetatieopnamen (INBOVEG) (INBOPRJ-678)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De ontwikkeling van een centrale applicatie + databank voor de opslag vanvegetatieopnamen.OUTPUT 2012: INBOVEG: ontwikkeling applicatieStatus: GerealiseerdBeschrijving: Fase 1 van de analyse/ontwikkeling wordt afgewerkt, en de applicatiewordt uitgerold binnen het INBO.OUTPUT 2013: INBOVEG: release en ingebruikname door externe gebruikersBeschrijving: Door de ontwikkeling van een robuust rollenbeheer (incl.authenticatie/identificatiesysteem) in INBOVEG, wordt de release van ditsysteem naar externe partners mogelijk gemaakt. De uitrol wordtuitgevoerd. Dit dient gepaard te gaan met een gedegencommunicatieactie naar externe partners.OUTPUT 2013: INBOVEG: dataset rescueBeschrijving: Bij de uitrol van het systeem binnen INBO wordt een actie opgezetwaarbij alle (relevante) vegetatieopnamen binnen INBO gelokaliseerdworden en geïncorporeerd binnen INBOVEG.PROJECT: Ontwikkeling van een applicatie voor grondwaterstanden en -waterkwaliteit in Vlaamse natuurgebieden (WATINA)(INBOPRJ-679)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ontwikkelen van een applicatie voor grondwaterstanden en -waterkwaliteitin Vlaamse natuurgebieden (WATINA)Voor dit project werd een output 2011 gedefinieerd.PROJECT: Behandeling van ingediende ICT-projectvoorstellen vanuit deonderzoeksgroepen/diensten van het INBO (INBOPRJ-680)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De ingediende ICT-projectvoorstellen vanuit de onderzoeksgroepen endiensten van het INBO behandelen.OUTPUT 2012: Open loket voor IDC-projectvoorstellenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het systeem van één jaarlijkse call voor IDC-projectvoorstellen wordtgeconverteerd tot een open loket vanaf 1/1/2012. Wegens het recurrentekarakter wordt dit vanaf 2013 als een proces beschouwd.OUTPUT 2013: Bijdrage van IDC bij de implementatie van het proces'Voorbereiden van onderzoek'Beschrijving: Bij het in uitvoering stellen van projecten, neemt IDC contact op metde projectleiders om de ICT-noden vast te stellen a.h.v. een snelleanalyse. Daarnaast wordt, indien relevant, de dataset omschreven a.h.v.metadata.157

PROJECT: Kwaliteitsborging bij ontwikkeling van INBO-applicaties(INBOPRJ-681)Verantwoordelijke entiteit: Informatie- en datacentrumPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Kwaliteitsborging van INBO-applicaties in functie van de integratie en deoptimalisatie, de functionaliteit en het algemeen gebruik (open standaarden,webapplicatie,..)OUTPUT 2012: Kwaliteitsborging bij de ontwikkeling van applicatiesStatus: GerealiseerdBeschrijving: Eind 2010 werden een aantal principes geformuleerd voor deontwikkeling van applicaties door INBO: authentieke bronnen, openstandaarden, open source waar mogelijk, samenwerking met partnersbinnen het departement LNE, … Dit beleid werd aangehouden tijdens2012, en wordt vanaf 2013 - wegens zijn integrale karakter - omgevormdtot een proces.158

4 SD - DE KWALITEIT VAN DE OPEN RUIMTE VERBETERT VIA EENGEBIEDSGERICHT BELEID EN GEBIEDSGERICHTE INVESTERINGEN(NR. 90)4.1 OD - Via landinrichting wordt de kwaliteit van de openruimte versterkt (Nr. 93)‣ Personeelskost: € 33.196,22 (0,49 VTE)‣ Werkingskost: € 9.111,55‣ Totaalkost: € 42.307,774.1.1 SOD - Het INBO doet onderzoek naar ecologisch beheer (Nr. 10)4.1.1.1 OOD - Ontwikkelen van beslissingsondersteunende instrumenten voorbeheer, herstel en ontwikkeling (Nr. 10.3)EBO 1Ruimtelijke modellen en beheerstrategieën voor de optimalisatie van debiodiversiteitcomponent in het multifunctionele buitengebiedPROJECT: Case study biodiversiteit in multifunctioneel gebied Gelinden(INBOPRJ-682)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Uitgevoerd in het kader van NARA-B.Voor dit project werd een in 2011 een output gerealiseerd.PROJECT: Ruimtelijke modellen en beheerstrategieën multifunctioneelbuitengebied (INBOPRJ-683)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Door gericht kortlopende en vraaggestuurde probleemstellingen m.b.t. hetonderwerp uit te voeren wordt de kennis systematisch opgebouwd.OUTPUT 2012: Aanzet tot geïntegreerd onderzoeksprogrammaStatus: GerealiseerdBeschrijving: Op basis van een bevraging van de betrokkenen en een beperkteliteratuurstudie, het vaststellen van de niche voor het INBO. Deze outputwerd gerealiseerd als onderdeel van NARA-S & -T onder de vorm vanbijdragen aan de Blauwdruk en de Startnota en NARA-B als onderdeelvan de ontwikkeling van het geïntegreerde landschapsplan. Verder alsbijdrage aan de VLM-opdracht 'Onderzoeksprogramma Plattelandsbeleid'.159

OUTPUT 2012 (extra): INBO-expertise betreffende monitoring buitengebiedinbrengen in internationaal onderzoekStatus: GerealiseerdBeschrijving:Gerealiseerd door:- actieve deelname in Europees FP7-project EBONE- organisatie EBONE Final Congres, Brussel 12-13 maart 2012;voordracht De Blust et al. "Design, costs and effectiveness of Europeancooperation in biodiversity monitoring"- G. De Blust, G Laurijssens, J. Van Calster, P. Verschelde, D. Bauwens,B. De Vos, J. Svensson, R.H.G. Jongman, 2012. Design of a monitoringsystem and its cost-effectiveness; Optimization of biodiversity monitoringthrough close collaboration of users and data providers. INBO - Alterra,Brussel-Wageningen. 115 p.- Bijdrage aan Congres 'Planning our Green Heritage' (Prov. Antwerpen),discussie bijdrage 'Cultural heeritage and ecological values' (Geert DeBlust) (Boom, 27 maart 2012)OUTPUT 2013: rapport visieontwikkeling en participatiemodel voorLandduinenregio KempenPROJECT: Opvolging waterbeheer-natuurontwikkeling, selectieGrensmaasprojecten (INBOPRJ-684)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In een eerste fase een gestandaardiseerde opvolging van vegetatie in hetnieuw ingerichte zomer- en winterbed van de Grensmaas. Hierbij ligt de nadrukop oeverhabitat, overstromingskommen en sedimentatieplaatsen. Er wordt eenanalyse uitgevoerd van dijkvegetatie in relatie tot beheer. Dit project gebeurt insamenwerking met n.v. De Scheepvaart.OUTPUT 2012: Rapport voor de beheerders over de floraevolutie na deinrichtingswerken aan de GrensmaasStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Rapportage over een selectie van onderzochte plaatsen.Toelichting verdaging: Wegens onvoldoende medewerkers zijn in 2012 enkel dedata verzameld; de verwerking en rapportage wordt verdaagd naar 2013.OUTPUT 2013: Rapport voor de beheerders over de floraevolutie na deinrichtingswerken aan de GrensmaasBeschrijving: Kort verslag van recente veranderingen in flora van nieuw ingerichtesites langs de GrensmaasOUTPUT 2013: Advies dijkbeheerBeschrijving: Onderbouwd advies voor het beheer van dijken, gebaseerd op eenanalyse van de vegetatieontwikkeling gedurende de afgelopen jaren.Opzet van een expermentele benadering (exclosures).PROJECT: Dienstverlening inzake de optimalisatie van debiodiversiteitscomponent in het multifunctionele buitengebied(INBOPRJ-685)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep EcosysteembeheerPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ad hoc advisering.OUTPUT 2013: Dienstverlening tijdens werkbezoeken160

5 SD - DE MODERNE DIGITALE INSTRUMENTEN WORDENDOELTREFFEND INGEZET TEN DIENSTE VAN BURGERS EN BEDRIJVEN(NR. 125)5.1 OD - Via landinrichting wordt de kwaliteit van de openruimte versterkt (Nr. 93)‣ Personeelskost: € 71.126 (1 VTE)‣ Werkingskost: € 18.595‣ Totaalkost: € 89.7215.1.1 SOD - Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd advies(Nr. 6)5.1.1.1 OOD - Ontwikkelen, permanent optimaliseren en beschikbaar stellenvan kennisinformatie– en beslissingsondersteunende systemen alsmiddel voor de klant om zelf een antwoord op zijn vraag te vinden(Nr. 6.3)EBO 1Adviezen zijn publiek ontslotenPROJECT: Ontsluiting adviezen via website (INBOPRJ-687)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: GeannuleerdBeschrijving: De adviezen die het INBO formuleert, worden systematisch op de INBOwebsiteontsloten.Reden tot stopzetting: Dit project wordt opgenomen als output onder INBOPRJ-456'Tijdig afleveren van een gevraagd advies'.OUTPUT 2012: Ontsluiting adviezen 2012 op de websiteStatus: GerealiseerdBeschrijving: De adviezen worden één maand nadat ze als voltooid werdenaangeduid, ontsloten via de INBO-website.EBO 2Signaalkaarten m.b.t. inplanting windmolenparkenPROJECT: Update basisinformatie voor signaalkaarten Risicoatlaswindturbines (INBOPRJ-748)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In Uitvoering161

Beschrijving: Omzendbrief inplanting windturbines: Omzendbrief EME/2000.01 van 17 juli2000 ‘Afwegingskader en randvoorwaarden voor de inplanting vanwindturbines’. In het kader van deze omzendbrief maakt het INBO deel uit vande interdepartementele windwerkgroep, die een adviserende rol heeft. In ditproject wordt via dataverzameling (fauna) van externe actoren aan een verdereverbetering van de signaalkaarten m.b.t. de impact van windturbines gewerkt.OUTPUT 2012: Databestanden m.b.t. avifauna en vleermuizen in VlaanderenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Gezien er dit jaar geen nieuwe data beschikbaar waren voorvleermuizen en vogels, zal de update pas in 2013 kunnen gebeuren.OUTPUT 2013: Databestanden m.b.t. avifauna en vleermuizen in VlaanderenPROJECT: Toetsingskader m.b.t. de impact van windturbines op fauna inVlaanderen (INBOPRJ-749)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Dit toetsingskader moet het mogelijk maken om juist in te schatten welkeimpact een windturbineproject kan hebben op de fauna.OUTPUT 2012: Rapport op basis van literatuurstudieStatus: GerealiseerdBeschrijving: In het kader van de update van het rapport 'Risico's voor vogels envleermuizen bij geplande windturbines in Vlaanderen' (INBO.R.2011.32 -http://www.inbo.be/files/bibliotheek/28/226328.pdf) werd een adviesuitgewerkt m.b.t. het toetsingskader.EBO 3Bijdragen tot de actualisatie van de methodologie van de MER (o.m. opmaakecosysteemkwetsbaarheidkaarten mbt verschillende effectgroepen (verdroging,verzuring, verrijking))PROJECT: Bijdrage aan richtlijnenboek MER voor fauna en flora(INBOPRJ-689)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2012Status: VoltooidOUTPUT 2012: Conceptualisering en ondersteuning voor uitwerking kennissysteemMER - fauna en flora - fase 2Status: GerealiseerdPROJECT: Ontwikkeling geoloket ecosysteemkwetsbaarheidkaarten(INBOPRJ-690)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Ontwikkeling geoloket ecosysteemkwetsbaarheidkaartenOUTPUT 2012: Geoloket ecosysteemkwetsbaarheidskaartenStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: In het kader van de voortoets wordt onder andere eeneffectenindicator uitgewerkt. Gezien de resultaten hiervan, die in 2012162

verwacht worden, een impact kunnen hebben op de te realiserenecosysteemkwetsbaarheidskaarten, werd dit geoloket verdaagd naar2013.OUTPUT 2013: Geoloket ecosysteemkwetsbaarheidskaartenEBO 4Prioriteitenatlas ontsnipperingPROJECT: Ontwikkeling geoloket prioriteitenatlas ontsnippering(INBOPRJ-691)Verantwoordelijke entiteit: Dienst Rapportering en AdviseringPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: Update van de bestaande Prioriteitenatlas OntsnipperingStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Het betreft hier een update van de atlas die in 2001 werd opgemaakten uitgewerkt. Deze stap is noodzakelijk alvorens een nieuw geoloketwordt uitgewerkt.Toelichting verdaging: Voor de update van de bestaande prioriteitenatlasontsnippering werd er voor gekozen om niet enkel nieuwe data tegebruiken, maar werd er ook voor geopteerd om een volledige nieuwemethodologie uit te werken. Hiervoor zijn de eerste conceptenuitgewerkt. Belangrijk hierbij is dat deze ontsnipperingsatlas aan hetRuimtemodel Vlaanderen zal gekoppeld worden, zodat er op termijn ookop basis van deze ontsnipperingsatlas beleidsscenario's m.b.t.versnippering door te rekenen zijn. De verdere uitwerking van dezemethode gebeurt met VITO.OUTPUT 2013: Update van de bestaande Prioriteitenatlas OntsnipperingOUTPUT 2013: Geoloket prioriteitenatlas ontsnippering163

6 SD - VLAANDEREN IS INTERNATIONAAL MILIEU-ACTIEF ENVERHOOGT ZIJN DEELNAME AAN INTERNATIONALE MILIEUFORA(NR. 142)6.1 OD - Op internationaal niveau is Vlaanderen actor enpartner en streeft het een milieubeleid na dat tegelijkactief en realistisch progressief is, met bijzondereaandacht voor de draagkracht van het milieu opwereldschaal en de mogelijkheden van onzemaatschappij en onze economie (Nr. 142§1)‣ Personeelskost: € 92.501,97 (1,43 VTE)‣ Werkingskost: € 26.590,85‣ Totaalkost: € 119.092,826.1.1 SOD - Het INBO coördineert natuur- en bosonderzoek (Nr. 2)6.1.1.1 OOD - Het Vlaams natuur- en bosonderzoek in het algemeen en hetINBO in het bijzonder een prominente plaats geven in een Belgisch,Europees en breder internationaal kader (Nr. 2.3)EBO 1Het INBO participeert in internationale wetenschappelijke netwerkenPROJECT: Participatie in o.m. ALTER-Net II, EU expert groepen, EBONE, FAO,Intergovernmental science-policy Platform on Biodiversity andEcosystem Services IPBES, Maas- en Scheldecommissie, WetlandsInternational, IUCN, Landscape Europe, UNECE ICP Forests, …(INBOPRJ-692)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Participatie in o.m. ALTER-Net II, EU expert groepen, EBONE, FAO,Intergovernmental science-policy Platform on Biodiversity and EcosystemServices IPBES, Maas- en Scheldecommissie, Wetlands International, IUCN,Landscape Europe, UNECE ICP Forests, … . Het INBO heeft ook in 2012 actiefdeelgenomen aan workshops en conferenties van de betreffende netwerken eninternationale organisaties. Het EBONE project werd succesvol afgerond.164

PROJECT: ALTER-Net Conference on 'Science underpinning the EU 2020Biodiversity Strategy' (INBOPRJ-8995)Verantwoordelijke entiteit: Afdeling BNMPeriode: 01/01/2013 - 30/04/2013Status: In Uitvoering (nieuw project)Beschrijving: In opdracht van de Europese Commissie en het ALTER-Net consortiumorganiseert het INBO van 15 tot 18 april 2013 een conferentie met alsonderwerp 'Science underpinning the EU 2020 Biodiversity Strategy'. Zie ookhttp://www.alter-net.info/outputs/conf-2013OUTPUT 2013: Organisatie ALTER-Net conferentie 15-18 april 2013EBO 2Het INBO is de Vlaamse partner in Europees uitgebouwdeonderzoeksinfrastructuurPROJECT: Deelname aan o.m. LTER Europe, Lifewatch, …. (INBOPRJ-693)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Binnen het kader van de Europese onderzoeksinfrastructuur, maakt INBOdeel uit van verschillende internationale lange-termijn projecten en initiatieven.Sinds 2012 is INBO samen met VLIZ officiële Vlaamse partner voor Lifewatch enin 2012 werden de eerste onderzoeksinfrastructuurprojecten geïnitieerd.EBO 3Producten van het veredelingsprogramma vinden hun weg naar de EuropesemarktPROJECT: Contracten met Vlaamse en Europese boomkwekers voor het terbeschikking stellen en/of de verkoop van teeltmateriaal van(inheemse) boomsoorten (INBOPRJ-694)Verantwoordelijke entiteit: Onderzoeksgroep Genenbronnen BosbouwPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Met het oog op de commercialisatie en/of het ter beschikking stellen inVlaanderen en Europa van teeltmateriaal van verschillende boomsoorten,worden contracten afgesloten met boomkwekers die het eigendomsrecht en deverkoop van het teeltmateriaal van deze boomsoorten juridisch beschermen.Titel uit JOP 2012: ‘Commercialisatie populier en wilg’.OUTPUT 2012: Nieuwe commerciële overeenkomsten afgeslotenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2012: Opvolging bestaande overeenkomstenStatus: GerealiseerdOUTPUT 2013: Opvolging bestaande overeenkomstenOUTPUT 2013: Dossier i.v.m. de aanvraag van een communautair kwekersrechtvoor nieuwe cultivars van populierBeschrijving: Het betreft hier de aanvraag voor kwekersrecht van 1 à 2 klonenbehorende tot de trispecies kruising P.deltoides x P.trichocarpa xP.maximowiczii.165

7 SD - NAAR EEN SLAGKRACHTIGE OVERHEID7.1 OD - Het INBO verhoogt verder de maturiteit van deeigen organisatie aan de hand van een verbetertraject‣ Personeelskost: € 2.211.573,3 (40,05 VTE)‣ Werkingskost: € 744.729,75‣ Totaalkost: € 2.956.303,057.1.1 SOD - Het INBO is een performante instelling (Nr. 1)7.1.1.1 OOD - De processen met betrekking tot financiën en begroting opoptimale wijze organiseren opdat een financieel beleid kan wordengevoerd dat er op gericht is voldoende middelen te voorzien en zeefficiënt aan te wenden. (Nr. 1.1)PROJECT: Opmaak ontwerp begroting (INBOPRJ-695)Verantwoordelijke entiteit: Dienst ManagementondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2029Status: In UitvoeringBeschrijving: Op het einde van elk kalenderjaar wordt een ontwerpbegroting opgesteldvoor het komende jaar.OUTPUT 2012: Ontwerp begroting 2013, BC 2012, Kredietherschikking 2012Status: GerealiseerdOUTPUT 2013: Ontwerp begroting 2014, BC 2013, Kredietherschikking 20137.1.1.2 OOD - De processen met betrekking tot HRM organiseren opdat eenHRM-beleid kan worden gevoerd dat er voor zorgt dat medewerkersmet de juiste competenties op de juiste plaats aan de slag zijn (Nr. 1.2)PROJECT: Diversiteitsbeleid ontwikkelen en uitvoeren (INBOPRJ-754)Verantwoordelijke entiteit: Dienst ManagementondersteuningPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Een beleid zal uitgestippeld en geïmplementeerd worden aan de hand vaneen plan voor gelijke kansen en diversiteit.OUTPUT 2012: Gelijke kansen en Diversiteitsplan 2012Status: GerealiseerdBeschrijving: Opgesteld en bezorgd aan de dienst Emancipatie van de VlaamseOverheid.OUTPUT 2013: Gelijke kansen en Diversiteitsplan 2013166

7.1.1.3 OOD - Een interne controle uitbouwen die bijdraagt aan de realisatievan de strategische doelstellingen van het INBO (Nr. 1.4)PROJECT: Uitvoeren interne controle (INBOPRJ-708)Verantwoordelijke entiteit: Interne controlePeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Uitvoering en opvolging van de interne controle, waarbij specifiek voor 2012de kwetsbare functies en handelingen in kaart gebracht zullen worden.OUTPUT 2012: Overzicht van de kwetsbare functies en handelingenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Voor de kritieke processen werden de risico's en beheersmaatregelenbepaald. De resultaten werden opgenomen in het BCM-plan (BusinessContinuity Management).OUTPUT 2013: Vervolgtraject risicoanalyseBeschrijving: De risico’s en de beheersmaatregelen die bepaald werden voor dekritische processen worden geëvalueerd door de afdelingen en dedirectieraad. Bij de relevante risico’s met bijhorende beheersmaatregelenworden verantwoordelijken aangeduid en streefdata bepaald. Dit gebeurteerst bij de risico’s met hoogste prioriteit. In een later stadium wordenook de andere risico’s behandeld. Het risicomanagement wordt uitgeroldbinnen de organisatie.OUTPUT 2013: Opzetten financieel meerjarenplanBeschrijving: Een theoretisch kader voor het financieel meerjarenplan voor INBOwordt uitgewerkt tegen juni 2013. Tegen eind 2013 krijgt dit ook eenpraktijkgerichte invulling met aandacht voor efficiëntiewinsten enaandacht voor het koppelen van middelen aan het langetermijnplan enhet werkprogramma van het Informatie- en Datacentrum.OUTPUT 2013: Opzetten financiële rapporteringBeschrijving: De boekhouding rapporteert driemaandelijks aan de directieraad overde financiële toestand van INBO via rapporten die getrokken worden uithet boekhoudsysteem Orafin.OUTPUT 2013: Zelfevaluatie en jaaractieplanBeschrijving: INBO maakt een zelfevaluatie op in functie van de thema’s vanorganisatiebeheersing bepaald door IAVA en maakt een daaraangekoppeld jaaractieplan op.7.1.1.4 OOD - De interne werking opvolgen en evalueren zodat tijdig kanbijgestuurd worden om een optimale effectiviteit en efficiëntie terealiseren (Nr. 1.5)PROJECT: Beheren van de interne werkprocessen (INBOPRJ-709)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De procesmap wordt geactualiseerd en de indicatoren, gekoppeld aan elkproces, worden opgevolgd, geëvalueerd en bijgesteld. Een risico-analyse wordtopgestart voor een aantal kritische prosessen.167

OUTPUT 2012: Afgewerkte risicoanalyse van een aantal processenStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het traject van de risicoanalyse werd doorlopen met het bepalen vanrisico's bij de kritieke processen. Daarbij werden de bestaande entoekomstige beheersmaatregelen gedefinieerd. De resultaten werden ookopgenomen in het BCM-plan (Business Continuity Management).OUTPUT 2013: Implementatie beheersmaatregelen risicoanalyseBeschrijving: Voor de kritische processen worden voor de beheersmaatregelenverantwoordelijken en deadlines aangeduid.7.1.1.5 OOD - Zorgen voor een geformaliseerde, kwaliteitsvolle engesynchroniseerde dienstverlening bij wetenschappelijke projecten(Nr. 1.7)PROJECT: Ontwikkelen en verhogen interne expertise inzakegegevensinzameling, gegevensverwerking en modelbouw.(INBOPRJ-711)Verantwoordelijke entiteit: Dienst WetenschapsondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Een goede wetenschappelijke studie moet niet alleen inhoudelijk correctopgezet zijn, maar moet ook beantwoorden aan meer generiekemethodologische vereisten. Deze kennis moeten we op het instituut sterkeruitbouwen door hieraan systematisch aandacht te besteden. De dienstBiometrie & Kwaliteitszorg draagt hieraan bij op twee manieren. Enerzijdsherhaalt en verdiept de lessenreeks statistiek de voornaamste concepten entechnieken die van belang zijn voor het wetenschappelijk onderzoek op hetinstituut. Anderszijds werkt de dienst Biometrie & Kwaliteiszorg naar aanleidingvan concrete projecten technieken verder uit met als doel ze voor een ruimeregroep te ontsluiten.OUTPUT 2012 (extra): Opleiding 'generalised mixed models' (fase 2 van hetopleidingstraject 2011 – 2015).Status: GerealiseerdBeschrijving: Mixed effects models vormen een belangrijke veralgemening van deklassieke lineaire regressiemodellen. Deze modellen laten onder meer toeom rekening te houden met ruimtelijke of temporale correlatie van degegevens en zijn daardoor bijzonder geschikt voor de analyse vanecologische gegevens, in het bijzonder monitoring waarbij dezelfdeproefvlakken in de tijd opgevolgd worden en de ruimtelijke structuur vanbelang is.OUTPUT 2013: Herhaling en verdieping opleiding 'generalised mixed models'(vervolg fase 2)Beschrijving: In 2012 werd de cursus 'mixed models' succesvol afgesloten. Intotaal hebben ongeveer 50 wetenschappers de opleiding gevolgd. In2013 zal het aangeleerde herhaald en verder uitgediept worden, zowelvia een vervolg op de lessenreeks als bij de adviesverlening. Daarnaastzal in 2013 de basiscursus statistiek in een aangepaste vorm herhaaldworden voor de collega's die de opleiding nog niet gevolgd hebben.OUTPUT 2013: Natural Resource Sampling (NRS) (fase 1)Beschrijving: De gegevensinzameling is een omvangrijk en bijgevolg duuronderdeel van heel wat onderzoek op het instituut. Ook is de168

gegevensinzameling heel cruciaal. Achteraf is het moeilijk een foutiefsteekproefontwerp of -trekking recht te trekken. De leidraad 'ontwerpbeleidsgerichte meetnetten' bevat een eerste introductie tot hetsteekproefontwerp, steekproefgrootteberekeningen en kosteneffectiefmeten. Naar aanleiding van het ontwerp van het Natura2000-meetnet isnieuwe expertise ontwikkeld die we nu willen systematiseren in eenaantal discussienota's ter aanvulling van de leidraad.PROJECT: Kwaliteitszorg bij opmaak, uitvoering en doorvertaling van hetwetenschappelijk onderzoek. (INBOPRJ-712)Verantwoordelijke entiteit: Dienst WetenschapsondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Kwaliteitszorg is een wezenlijk onderdeel van het werk en hetwetenschappelijk onderzoek in het bijzonder. Een werkomgeving waarbinnen10 à 20 % van de tijd naar kwaliteitszorg gaat, kost uiteindelijk minder danwanneer er geen aandacht voor kwaliteit is. Een geïntegreerde zorg voorkwaliteit is een belangrijke motor voor een voortdurende verbetering enverhoging van de efficiëntie. Het project ontwikkelt concepten, methoden eninstrumenten om de kwaliteitszorg van het wetenschappelijke onderzoeksproceste faciliteren.OUTPUT 2012: Een analyse in dialoog met de wetenschappers van devoornaamste belemmeringen die een wetenschappelijke kwaliteitszorg inde weg staan en uitwerken van een coherent plan van aanpak.Status: GerealiseerdBeschrijving: De ontwikkeling en implementatie van een kwaliteitszorgsysteem kostin den beginne extra tijd en energie en is een proces van meerderejaren. Eerst moeten we “een berg” over vooraleer de investeringteruggewonnen wordt. Om het gewenste resultaat te bereiken, moet eencoherent plan van aanpak voorliggen en moet er voldoende aandachtgaan naar de bewustmaking en sensibilisering. In het kader van derisico-analyse werd een analyse gemaakt van de knelpunten envoorstellen ontwikkeld om een kwaliteitszorg te realiseren voor alle fasenvan het wetenschappelijk onderzoek (opstarten, uitvoeren enrapporteren). Op basis hiervan zal in de periode 2013 - 2015systematisch het proces verder ontwikkeld worden.OUTPUT 2013: Implementatie van de processen voorbereiden, uitvoeren enopvolgen van onderzoekBeschrijving: In 2012 zijn de processen gevalideerd aan de hand van een risicoanalyse.Hieruit bleek dat de processen nog onvoldoende inganggevonden hebben. Dat brengt verschillende risico's met zich mee: (i) eenproject kadert niet of onvoldoende in de langetermijnstrategie van hetinstituut, (ii) de onderzoeksvragen sluiten niet aan bij deovereengekomen doelstellingen van het project en (iii) de proefopzet isniet of onvoldoende in staat de onderzoeksvragen te beantwoorden.Daarom zal de dienst Biometrie & Kwaliteitszorg in 2013 extra aandachtbesteden aan de ondersteuning van dit proces.OUTPUT 2013: Implementatie van het LIMS in het analytisch en genetisch laboBeschrijving: In 2012 werd een LIMS (Laboratory Information ManagementSystem) aangekocht. In 2013 zal het LIMS nu geïmplementeerd worden.De voordelen van het LIMS situeren zich zowel intern als extern. Intern iser een efficiëntere opvolging en traceerbaarheid van werk mogelijk watzal leiden tot een hogere kwaliteit. Ook zal de verdere automatisatie vanhet labowerk de werkefficiëntie ten goede komen. De externe169

meerwaarde is een gestandaardiseeerde dataset met abiotischegegevens.OUTPUT 2013: Verbetering van de interface tussen het veldwerk en het(gecentraliseerde) labo.Beschrijving: Het project beoogt een betere organisatie van de interface tussen degegevensinzameling op het veld en de analyses van de bemonstering.Hiertoe zal een werkgroep een analyse uitvoern en onderzoeken hoe eenbetere werkorganisatie en werkverdeling het werk kan optimaliseren. Viaeen beperkt aantal pilootprojecten zullen kwaliteitscirkels (groepen dierond een kwaliteitsthema werken) uittesten hoe meer kwaliteitszorg eenmeerwaarde oplevert en leidt tot een efficiëntere aanpak. Op basis vandeze ervaring zal het plan van aanpak voor een betere wetenschappelijkekwaliteitszorg aangevuld en bijgestuurd worden. In 2013 zal het labo ookgecentralisaliseerd worden in Geraardsbergen. In functie hiervanontstaan ook mogelijkheden om het procesverloop te verbeteren.PROJECT: Onderzoekers ondersteunen in hun onderzoek met specifiekeexpertise (INBOPRJ-713)Verantwoordelijke entiteit: Dienst WetenschapsondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De dienst Biometrie & Kwaliteitszorg en de labo’s ondersteunen dewetenschappers bij de uitvoering van de projecten respectievelijk viastatistische adviesverlening en de uitvoer van labo-analyses. Op de dienstBiometrie & Kwaliteitszorg kan beroep gedaan worden tijdens alle fasen van hetonderzoek: ontwerp, gegevensinzameling, gegevensanalyse en -interpretatie ende rapportering.OUTPUT 2012: Het proces ‘opstarten van onderzoek’ is effectief geïmplementeerden bijgestuurd indien nodig.Status: GerealiseerdBeschrijving: In 2012 Voor het proces zijn het voorbije jaar belangrijke stappengezet, maar het proces werkt nog niet op het niveau van het instituut.Onder begeleiding van het consultancy bureau Möbius werd een risicoanalyseuitgevoerd. Deze oefening bevestigde de grote lijnen van hetproces, maar maakte duidelijk waar aanvullende inspanningen nodig zijnom het proces effectief ingang te doen hebben. De dienst Biometrie &Kwaliteitszorg zal in 2013 expliciet tijd vrijhouden om het proces tebegeleiden.OUTPUT 2013: Verkenning potentie populatiemodellen faunabeheerBeschrijving: Deze pilootstudie heeft als algemeen doel het gebruik vanecologische modellen te stimuleren. Als concrete invalshoek zullen we depotentie van populatiemodellen voor het faunabeheer verkennenuitgaande van beschikbare gegevens en sensitiviteitsanalyses. Dat moetleiden tot meer inzicht in de haalbaarheid om deze modellen in te zettenin een beleidscontext. Ook de opzet van het meetnet in functie van deEuropese palingverordening moet meer inzicht geven in wat mogelijk ismet modellen.OUTPUT 2013: Ondersteuning NARABeschrijving: BMK zal het NARA-T team ondersteunen voor de modelbouw. Ookkomt een vervolg op een verbeterde verwerking en presentatie van deindicatorenset.170

PROJECT: Naar een wetenschappelijke accreditatie van degegevensinzameling (INBOPRJ-757)Verantwoordelijke entiteit: Dienst WetenschapsondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het empirisch onderzoek moet reproduceerbaar zijn. Ook het beleid enandere eindgebruikers wensen meer en meer garanties over de kwaliteit van degegevens. Hiertoe is een traceerbare aanpak nodig over de volledige cyclus vande gegevensinzameling: de voorbereiding van het veldbezoek, de bemonsteringop het terrein, het transport naar het laboratorium, de analyse in het labo vande veldgegevens, de archivering van de resultaten en onderzoekstalen.OUTPUT 2012: Installatie van een Laboratory Information Management System(LIMS)Status: GerealiseerdBeschrijving: Het dossier om een LIMS aan te kopen is op het einde van het jaargefinaliseerd. De effectieve installatie zal in de loop van 2013 doorgaan(fase 2).OUTPUT 2013: Installatie van een Laboratory Information Management System(LIMS) (fase 2)OUTPUT 2013: Uittesten veldprotocollen voor de gegevensinzameling.Beschrijving: Voor de gegevensinzameling op het veld moeten we nog de basisleggen voor een kwaliteitszorgsysteem. Om ervaring op te doen enknowhow te ontwikkelen, is het voorstel een beperkt aantal goedgekozen pilootprojecten uit te voeren, met ondersteuning vanuit dedienst Biometrie & Kwaliteitszorg en de kwaliteitsverantwoordelijke. Omzo gericht mogelijk resultaten te boeken en de extra belasting teminimaliseren, is het voorstel zoveel mogelijk aan te sluiten bij bestaandeinitiatieven en deze te verbreden naar een ruimere toepassing. Deervaring verworven uit deze schoolvoorbeelden kunnen we dangeleidelijk aan veralgemenen naar het volledige instituut.PROJECT: Bijdragen tot een betere integratie van beleidsgerichte meetnettenin de besluitvorming en reviseren van bestaande meetnetten.(INBOPRJ-758)Verantwoordelijke entiteit: Dienst WetenschapsondersteuningPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Het project heeft als doel om aan de hand van de leidraad ‘ontwerpbeleidsgerichte meetnetten’ systematisch de meetnetten in de context vannatuur te reviseren en ze beter af te stemmen op het beleid en het beheer.Belangrijke foci hierbij zijn de meetnetten voor de Europese richtlijnen (KRW,HRL, VRL). Een volgende stap is synthesemethoden te ontwikkelen die demeetnetresultaten beter bruikbaar maken voor de besluitvorming.OUTPUT 2012: De leidraad 'ontwerp beleidsgerichte meetnetten' is toegepast voorfase IV en V voor het ontwerp van een meetnet van de habitattypen ensoorten van de habitatrichtlijn en vogelrichtlijn.Status: GerealiseerdBeschrijving: In het voorjaar van 2012 werd de rapportage voor fase II en IIIafgerond na consultatie van de stuurgroep samengesteld uitafgevaardigden van het beleid en de vrijwilligersorganisaties (die meezullen instaan voor de monitoring). In de loop van 2012 werden fase IVen V voorzien, zodat in de loop van 2013 het meetnet kan opgestartworden. Vanaf 2013 kan de implementatie van het meetnet geleidelijk171

aan starten. Voor de meetnetten in eigen beheer van het INBO (vogels,vissen, habitat-kartering en habitat-kwaliteit) zullen er reeds gegevensingezameld worden. Voor de externe meetnetten liggen er blauwdrukkenklaar die stap voor stap met de vrijwilligers afgetoetst zullen worden.OUTPUT 2013: Methodologische ondersteuning bij de opstart van hetsamengesteld meetnet 'Natura 2000 & beheer'Beschrijving: In het voorjaar 2013 wordt de rapportage voor fase III & IV afgerondna consultatie van de stuurgroep om de globale structuur en principesvan het samengesteld meetnet te consolideren. Bij de implementatie vande meetnetten is een verdere methodologische ondersteuning nodig.Voor het soortenluik zullen de blauwdrukken afgetoetst worden met devrijwilligers zodat ze zowel wetenschappelijk onderbouwd als praktischhaalbaar zijn. In 2013 komen de blauwdrukken voor vogels, vlinders,amfibieën en vleermuizen zeker aan bod, met als doel in 2014 effectiefmet de gegevensinzameling te kunnen starten. In 2014 zullen deresterende blauwdrukken afgewerkt en gefinaliseerd worden. Voor hethabitatluik zal vooral de synergie met bestaande meetnetten nadermoeten ingevuld worden en meer in detail uitgewerkt. Daarnaast is ookeen projectmonitoring op niveau van de SBZ nodig om de effectiviteit vande beheermaatregelen na te gaan. Hiervoor zullen we dezelfdemethodiek gebruiken als de beheerevaluatie. Een handleiding zal in 2013gefinaliseerd worden. Een blauwdruk is hiervoor opgesteld (beschikbaarsinds eind 2012) en een belangrijke stap is nu de reacties van dedoelgroep te verwerken. In 2013 zal ook een web-applicatie ontwikkeldworden voor de soortenmonitoring. Hiervoor is een MMIS projectlopende.7.1.2 SOD - Het INBO coördineert het natuur- en bosonderzoek (Nr. 2)7.1.2.1 OOD - Uitwerken en uitvoeren van een strategie voor het eigenonderzoek, met aandacht voor de samenhang en de overeenstemmingmet de Vlaamse onderzoeksstrategie in een Belgisch, Europees enbreder internationaal kader (Nr. 2.2)EBO 1Een onderzoeksstrategie voor INBO is opgemaakt en wordt geïmplementeerdPROJECT: Opmaken van een ondernemingsplan (INBOPRJ-715)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Jaarlijks gebeurt er een rapportering van het ondernemingsplan (JOP) vanhet voorbije jaar en een planning van het JOP van het volgende jaar, inuitvoering van de Beheersovereenkomst 2011-2015.OUTPUT 2012: Ondernemingsplan 2012Status: GerealiseerdOUTPUT 2012: Ontwerp Ondernemingsplan 2013Status: GerealiseerdOUTPUT 2012: Rapportering Ondernemingsplan 2011Status: GerealiseerdOUTPUT 2013: Ontwerp Ondernemingsplan 2013172

OUTPUT 2013: Rapportering Ondernemingsplan 2012PROJECT: Belanghebbendenmanagement (INBOPRJ-716)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Overleg met de adviescommissies van de belanghebbenden wordtgeorganiseerd, met deelname van de wetenschappelijke wereld, debeleidsmakers en het middenveld. Een nieuwe strategie m.b.t. hetbelanghebbendenmanagement en de relatie met de onderzoeksprogrammeringwordt uitgewerkt.OUTPUT 2012: Belanghebbendenoverleg georganiseerdStatus: GerealiseerdBeschrijving: In 2012 werd teruggekoppeld met wetenschappelijke, middenveldenbeleidsadviescommissies. Input werd verkregen m.b.t. hetOndernemingsplan en het NARA, maar eveneens betreffende devernieuwde INBO-strategie. Er werden ook voorstellen geformuleerd omde communicatie met de belanghebbenden te optimaliseren in het kadervan de vernieuwde communicatiestrategie.OUTPUT 2013: Belanghebbendenoverleg georganiseerdOUTPUT 2013: De organisatie en structuur van het belanghebbendenoverleg wordtherzien in functie van de nieuwe INBO-strategie.PROJECT: Langetermijnstrategie INBO (INBOPRJ-781)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: In 2011 werd door de Vlerick Management School een externe studieuitgevoerd die zich richtte op de positionering en formulering van de uniekewaardepropositie voor het INBO. Naast dit rapport werden er tevens een aantalandere externe en interne studies uitgevoerd, waaronder een nieuwecommunicatiestrategie, een cultuurmeting en personeelspeiling en een interneanalyse naar de prioriteiten van het wetenschappelijk onderzoek op het INBO.Op basis van deze studies en documenten wordt in 2012 een nieuwe strategievoor het INBO in kaart gebracht die betrekking heeft op de richting die hetINBO onderzoeksprogramma zal uitgaan op de middellange en lange termijn.Hierbij zal tevens de algemene werking en de relatie en samenwerking met debelanghebbenden aan bod komen.OUTPUT 2012: Nieuwe INBO-strategieStatus: GerealiseerdBeschrijving: Een nieuwe INBO-strategie werd uitgewerkt en teruggekoppeld metde belanghebbenden.OUTPUT 2013: Nieuwe INBO-strategie volledig afgewerkt, inclusief eenstappenplan voor implementatie vanaf januari 2014.173

7.1.3 SOD - Het INBO communiceert over wetenschappelijk onderzoek(Nr. 3)7.1.3.1 OOD - Een doelgroepgerichte, kwaliteitsvolle en efficiënte externecommunicatie ontwikkelen (Nr. 3.1)PROJECT: Coördineren INBO-uitgaven (INBOPRJ-718)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: 4 INBO nieuwsbrieven per jaarStatus: GerealiseerdBeschrijving: Ziehttp://informatiecentrum.inbo.be/publicaties.php?view=nieuwsbrievenOUTPUT 2012: 30-40 rapporten per jaarStatus: GerealiseerdBeschrijving: Zie Bijlage 4 enhttp://informatiecentrum.inbo.be/publicaties.php?view=rapportenOUTPUT 2012: INBO Jaarboek digitaalStatus: GerealiseerdBeschrijving: Het INBO Jaarboek 2011 is raadpleegbaar viahttp://jaarboek.inbo.be/OUTPUT 2013: 4 INBO nieuwsbrieven per jaarOUTPUT 2013: 30-40 rapporten per jaarOUTPUT 2013: INBO Jaarboek digitaalPROJECT: Beheren perscontacten (INBOPRJ-719)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringOUTPUT 2012: PerscontactenStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Naast het continueren van de bestaande perscontacten, zal er in2012 tevens aandacht gaan naar het opzoeken van ‘B2B’ (Business-to-Business) perscontacten.Toelichting verdaging: Deze B2B-perscontacten zijn nog niet gerealiseerd door eenvertraging in de implementatie van de communicatiestrategie en deenveloppefinanciering.OUTPUT 2013: PerscontactenBeschrijving: Naast het continueren van de bestaande perscontacten, zal er in2013 tevens aandacht gaan naar het opzoeken van ‘B2B’ (Business-to-Business) perscontacten.174

PROJECT: Beheren website (INBOPRJ-720)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Beheren en vernieuwen websiteOUTPUT 2012: Vernieuwde websiteStatus: Verdaagd naar ander jaarToelichting verdaging: Enerzijds wordt gewacht op de implementatie van PURE(o.a. voor opslag publicaties), anderzijds heeft de analysefase langergeduurd omdat met verschillende bevragingen (Vlerick studie,doorlichting externe communicatie, interne en externe bevraging website,analyse door 2MPact van de bestaande website en van de GoogleAnalytics statistieken) rekening gehouden wordt.OUTPUT 2013: Vernieuwde websitePROJECT: Vernieuwen communicatiestrategie (INBOPRJ-721)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: De communicatiestrategie zal aangepast worden i.f.v. de nieuwe (inontwikkeling zijnde) INBO-strategie en de implementatie hiervan zal opgestartworden.OUTPUT 2012: Nieuwe communicatiestrategie afgewerkt en implementatieopgestartStatus: GerealiseerdBeschrijving: De communicatiestrategie is afgewerkt en de implementatie werdopgestart.OUTPUT 2013: Nieuwe communicatiestrategie implementerenPROJECT: Herziening procedures publicaties (INBOPRJ-723)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2011 - 31/12/2015Status: In UitvoeringBeschrijving: Implementatie van de aangepaste procedure wat betreft publicaties,rekening houdend met de Anysufer requirements.OUTPUT 2012: Procedures publicaties aangepast aan nieuwe richtlijn VlaamseoverheidStatus: Verdaagd naar ander jaarBeschrijving: Concrete implementatie, ook rekening houdend met de Anysuferrequirements.Toelichting verdaging: Er wordt rekening gehouden met de richtlijnen, maar dit isnog niet helemaal geïmplementeerd.OUTPUT 2013: Procedures publicaties aangepast aan nieuwe richtlijn Vlaamseoverheid175

7.1.3.2 OOD - Creëren en uitbouwen van het merk INBO als wetenschappelijkeinstelling van de Vlaamse overheid en dit uitdrukken in haarcommunicatie, gedrag en symbolen (Nr. 3.2)PROJECT: Communicatie rond NARA-B 2012 (INBOPRJ-746)Verantwoordelijke entiteit: StafdienstPeriode: 01/01/2012 - 31/12/2012Status: VoltooidBeschrijving: Het INBO onderneemt een aantal communicatie-acties naar aanleiding vanhet verschijnen van het Natuurrapport 2012. Onderwerp dit jaar is‘Biodiversiteit in het landbouwgebied – Evaluatie en optimalisatie vanbeleidsinstrumenten’.OUTPUT 2012: Analoge en digitale publicatie(s)Status: GerealiseerdBeschrijving: Het rapport 'Aanbevelingen voor natuurbeleid in landbouwgebied'werd vrijdag 7 december 2012 voorgesteld in het Vlaams Parlement. Hetrapport bestaat in gedrukte versie en is daarnaast ook te downloaden viade INBO-website: http://www.inbo.be/files/bibliotheek/19/241019.pdfAan de basis van dit samenvattend rapport liggen 8 wetenschappelijkerapporten:'Doelevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: case vogelbeheer enerosiebestrijding' (http://www.inbo.be/files/bibliotheek/75/240875.pdf)'Inhoudsevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: case vogelbeheeren erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/74/240874.pdf)'Evaluatie van de instrumentenmix van natuurbeleid in landbouwgebied:case vogelbeheer en erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/65/240865.pdf)'Evaluatie van de monitoring van natuurbeleid in landbouwgebied: casevogelbeheer en erosiebestrijding'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/63/240863.pdf)'Natuurbeleid in landbouwgebied: haalbaarheid voor landbouwers'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/62/240862.pdf)'Natuurbeleid in landbouwgebied: invloed van de beleidsomgeving'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/60/240860.pdf)'Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: landschapsvisieGelinden' ( http://www.inbo.be/files/bibliotheek/57/240857.pdf)'Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: ECOPAY – eeneconomisch-ecologisch weidevogelmodel'(http://www.inbo.be/files/bibliotheek/68/240968.pdf)176

Bijlage 1: Strategische en operationele doelstellingen van het INBOSD 1: Het INBO is een performante instellingHet INBO organiseert zijn processen op gebied van organisatie- enwetenschapsmanagement op efficiënte wijze.OD 1.1: De processen met betrekking tot financiën en begroting op optimale wijze organiserenopdat een financieel beleid kan worden gevoerd dat er op gericht is voldoende middelen te voorzien enze efficiënt aan te wenden.OD 1.2: De processen met betrekking tot HRM organiseren opdat een HRM-beleid kan wordengevoerd dat er voor zorgt dat medewerkers met de juiste competenties op de juiste plaats aan de slagzijnOD 1.3: De processen met betrekking tot Facility, Veiligheid en Milieuzorg op optimale wijzeorganiserenOD 1.4: Een interne controle uitbouwen die bijdraagt aan de realisatie van de strategischedoelstellingen van het INBOOD 1.5: De interne werking opvolgen en evalueren zodat tijdig kan bijgestuurd worden om eenoptimale effectiviteit en efficiëntie te realiserenOD 1.6: Interne en externe samenwerking uitbouwen.OD 1.7: Zorgen voor een geformaliseerde, kwaliteitsvolle en gesynchroniseerde dienstverlening bijwetenschappelijke projectenSD 2: Het INBO coördineert natuur- en bosonderzoekHet INBO coördineert het Vlaamse wetenschappelijke onderzoek op het gebied van natuuren bos. Het INBO ontwerpt een Vlaamse strategie voor dat natuur- en bosonderzoek engeeft het een plaats in een Europees en internationaal kader.OD 2.1: In overleg met de actoren uitwerken en coördineren van de uitvoering van een strategie voorhet onderzoek dat nodig is voor een wetenschappelijk onderbouwd Vlaams natuur- enbosbeleidOD 2.2: Uitwerken en uitvoeren van een strategie voor het eigen onderzoek, met aandacht voorde samenhang en de overeenstemming met de Vlaamse onderzoeksstrategie in een Belgisch, Europeesen breder internationaal kaderOD 2.3: Het Vlaams natuur- en bosonderzoek in het algemeen en het INBO in het bijzonder eenprominente plaats geven in een Belgisch, Europees en breder internationaal kaderOD 2.4: Begeleiden van intern of extern gefinancierd doctoraatsonderzoek dat de algemeneopdracht van het INBO qua wetenschappelijke beleidsondersteuning mee onderbouwt177

SD 3: Het INBO communiceert over wetenschappelijk onderzoekHet INBO communiceert over het belang van wetenschappelijk onderzoek voor het behoudvan natuur en bos. Het INBO communiceert ook over de wetenschappelijke resultaten diehet onderzoek oplevert.OD 3.1: Een doelgroepgerichte, kwaliteitsvolle en efficiënte externe communicatieontwikkelenOD 3.2: Creëren en uitbouwen van het merk INBO als wetenschappelijke instelling van de Vlaamseoverheid en dit uitdrukken in haar communicatie, gedrag en symbolenOD 3.3: Communiceren van onderzoeksresultaten in internationaal erkendewetenschappelijke tijdschriftenSD 4: Het INBO rapporteert over natuur en bos en evalueert hetbeleidHet INBO organiseert en ontwikkelt de Vlaamse en internationale natuurrapportering enbeleidsevaluatie.OD 4.1: Ontwikkelen en optimaliseren van een set van indicatoren die toelaat een permanentgeactualiseerd overzicht ter beschikking te stellen van de toestand van natuur en bos en periodiekhet beleid terzake te evaluerenOD 4.2: Thematisch analyseren van factoren die de toestand van natuur en bos bepalen enaanreiken van instrumenten die het beleid in staat stellen daarop in te spelenOD 4.3: Aanleveren van vereiste wetenschappelijke informatie inzake natuur en bos, als bijdrage vanhet INBO aan internationale, Europese en Vlaamse rapporteringSD 5: Het INBO beheert gegevens en maakt ze toegankelijkHet INBO fungeert als draaischijf voor het gegevensbeheer. Daarbij zoekt het INBO naargeschikte manieren om aan gegevensverzameling te doen en om gegevens te ontsluiten entoegankelijk te maken.OD 5.1: Ontwikkelen van een logisch geïntegreerd informatie- en datasysteem ten behoeve vanhet beleidsondersteunend onderzoek en het beleid inzake natuur en bosOD 5.2: Optimaliseren van data-, informatie- en kennissystemen, en ICT-infrastructuurSD 6: Het INBO verleent wetenschappelijk onderbouwd adviesHet INBO verleent proactief en op vraag kwalitatief hoogstaand advies door het te baserenop wetenschappelijke feiten, gegevens en inzichten.OD 6.1: Verlenen van operationele wetenschappelijke onderbouwing voor Vlaamse enEuropese regelgeving rond biodiversiteitOD 6.2: Verlenen van wetenschappelijk advies inzake natuur- en bosbeheerOD 6.3: Ontwikkelen, permanent optimaliseren en beschikbaar stellen van kennisinformatie– enbeslissingsondersteunende systemen als middel voor de klant om zelf een antwoord op zijn vraagte vinden178

SD 7: Het INBO monitort en onderzoekt de diversiteit vansoorten en ecosystemenHet INBO doet onderzoek naar de diversiteit van populaties, soorten en ecosystemen infunctie van het evalueren van het biodiversiteitsgericht beleidsinstrumentarium en hetoptimaliseren ervan ten behoeve van het beter kunnen garanderen van delevensvatbaarheid van soorten en ecosystemen op lange termijn.OD 7.1: Opstellen van standaarden voor onderzoek naar en monitoring van de diversiteit vanpopulaties, soorten en ecosystemenOD 7.2: Recurrent in kaart brengen en monitoring van soort-, biotoop- en ecosysteemdiversiteitOD 7.3: Onderzoeken van de invloed van (veranderende) biotische, abiotische, antropogene enruimtelijke factoren op veranderingen in biodiversiteit, onder andere met behulp van dynamischemodellenSD 8: Het INBO beschrijft, monitort en onderzoekt genetischediversiteitHet INBO onderzoekt de genetische diversiteit van populaties en soorten om deeffectiviteit van het beschikbaar diversiteitsgericht beleidsinstrumentarium voor hetbehoud ervan te evalueren en bij te sturen.OD 8.1: In kaart brengen en evalueren van de genetische diversiteit van een functionele selectie vanpopulaties en soorten in Vlaanderen ter beoordeling en optimalisatie van het ruimtelijk patroon van hetbiodiversiteitsgericht beleidsinstrumentariumOD 8.2: Monitoren van de genetische diversiteit en analyseren van beïnvloedende processenen mechanismen om de effectiviteit van het biodiversiteitsgericht instrumentarium te beoordelen eneventueel bij te sturenOD 8.3: Analyseren van de genetische aspecten van in- en uitheemse en invasieve soorten infunctie van het duurzame gebruik en beheer ervanSD 9: Het INBO monitort en onderzoekt de wisselwerking tussenbiotische en abiotische elementenHet INBO doet onderzoek naar de biodiversiteitpotenties van het milieu en de gevolgendaarvoor van al dan niet door de mens geïnduceerde veranderingen (bodem-, water- enluchtkwaliteit en klimaat) daarin.OD 9.1: Inventariseren en monitoren van abiotische kenmerken binnen en buitenbeschermde gebieden, die relevant zijn voor het functioneren van ecosystemen en de eraangebonden biodiversiteitOD 9.2: Inventariseren en opstellen van ecosysteemgerichte normen voor milieukenmerken infunctie van de eraan gebonden biodiversiteitOD 9.3: Kennis opbouwen over abiotische processen en over relaties tussen abiotische enbiotische elementen, met het oog op het beoordelen van het belang van biodiversiteit voor hetfunctioneren van ecosystemen179

OD 9.4: Onderzoek verrichten naar de gevoeligheid voor en respons van ecosystemen en hunfuncties op klimaatswijzigingen en het ontwerpen van mitigerende maatregelenSD 10: Het INBO doet onderzoek naar ecologisch beheerHet INBO doet onderzoek om kennis op te bouwen over ecologisch beheer van soorten enecosystemen met als finaliteit het behoud, herstel of ontwikkeling van biodiversiteit.OD 10.1: Onderzoeken van ecosystemen onder invloed van verschillende beheervormenOD 10.2: Onderzoek verrichten naar soortherstel van bedreigde en zeldzame inheemse soortenOD 10.3: Ontwikkelen van beslissingsondersteunende instrumenten voor beheer, herstel enontwikkelingSD 11: Het INBO doet onderzoek naar duurzaam gebruik enbeheer van natuur en bosHet INBO doet onderzoek naar duurzaam gebruik en beheer van natuur en bos. Met diekennis ondersteunt het INBO de belanghebbenden die natuur en bos mee gebruiken en/ofdeelnemen aan het beheer ervan.OD 11.1: Identificeren van de karakteristieken van populaties en van de omstandigheden die bepalendzijn voor het duurzaam gebruik en/of de risico's op schadeOD 11.2: Opvolgen van het actueel gebruik en beheer van populaties door doelgroepen en hetonderzoeken van de gevolgen hiervanOD 11.3: Vergelijken en ontwikkelen van beheermaatregelen en instrumenten in functie vanvooropgestelde gebruik- of beheerdoelstellingen en het aanleveren van diensten, producten entechnische kennis aan beheerdersOD.11.4 Selecteren en veredelen van uitgangsmateriaal voor een duurzaam gebruik en beheervan bos en natuur in functie van klimaatswijzigingenSD 12: Het INBO doet onderzoek naar biodiversiteit enmaatschappijHet INBO voert socio-economisch onderzoek uit naar de economische waardering van enhet maatschappelijke draagvlak voor biodiversiteit.OD 12.1 Analyseren van de relatie tussen biodiversiteit, ecosysteemdiensten,maatschappelijke baten en welzijnOD 12.2 Analyseren van de interacties tussen maatschappelijk draagvlak,ecosysteemdiensten en het beleidOD 12.3 Aanreiken van instrumenten die het belang van ecosysteemdiensten voor beleid,beheerders en belanghebbenden zichtbaar makenOD 12.4 Evalueren van bestaande en alternatieve beleidskaders en instrumenten voor hetduurzaam gebruik van ecosysteemdiensten180

Bijlage 2: Door het INBO verstrekte adviezen in 2012INBO.A.2012.1 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 34‘Valleigebied van de Kleine Nete met bron-gebieden, moerassen en heiden’ (SBZ-H), ‘de Zegge’ (SBZ-H en SBZ-V) en ‘de Ronde Put’ (SBZ-V)INBO.A.2012.2 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 07 'OvergangKempen-Haspengouw'INBO.A.2012.3 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 05 'Voerstreek'INBO.A.2012.4INBO.A.2012.5INBO.A.2012.6INBO.A.2012.7INBO.A.2012.8INBO.A.2012.9Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 03 'Plateauvan Caestert met hellingbossen en mergelgrotten'Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 33 'Vennen,heiden en moerassen rond Turnhout' (SBZ-H) en 'Arendonk, Merksplas, Oud-Turnhout, Ravels en Turnhout' (SBZ-V)Advies betreffende de economische waarde van de groene infrastructuur langsde R11 in Wilrijk en MortselOpmerkingen op de natuurtoets in kader van de inplanting van 7 windturbinesop de terreinen van het SCK-CEN en VITO te MolAdvies betreffende herbebossing te LierAdvies betreffende herbebossing te KontichINBO.A.2012.10 Advies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid detwee ambachtenINBO.A.2012.11 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 1'Uiterwaarden langs de Limburgse Maas en Vijverbroek'INBO.A.2012.12INBO.A.2012.13INBO.A.2012.14INBO.A.2012.15INBO.A.2012.16INBO.A.2012.17INBO.A.2012.18INBO.A.2012.19INBO.A.2012.20INBO.A.2012.21INBO.A.2012.22INBO.A.2012.23Advies betreffende monitoring van lokale herintroductie van grote tijmAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidAntwerpen-Zuid RupelstreekAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidAntwerpse Polders NoordAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidDesselAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid DeVartAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidGroot RanstAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidRetieAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidSchijnvalleiAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidTussen Voer en IjseAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidSuikerstreekAdvies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 17 'Historischefortengordels van Antwerpen als vleermuizenhabitat'Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 10 'Hallerbosen nabije boscomplexen met brongebieden en heiden'INBO.A.2012.24 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 30'Duingebieden inclusief IJzermonding en Zwin'INBO.A.2012.25 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 04 'Bossen enkalkgraslanden van Haspengouw'INBO.A.2012.26 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 06 'Jekervalleien bovenloop van de Demervallei'181

INBO.A.2012.27182Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 13 ‘Bossen vanhet zuidoosten van de Zandleemstreek'INBO.A.2012.28 Advies betreffende de finale ontwerpversie van het S-IHD rapport 24‘Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode'INBO.A.2012.29 Advies betreffende typische faunasoorten van de verschillende Natura 2000habitattypes, in functie van de beoordeling van de staat van instandhouding opniveau VlaanderenINBO.A.2012.30 Advies betreffende de toegekende bemestingsklassen in het gewestelijk RUP'Afbakening van het VSGB en aansluitende open ruimte gebieden’ in uitvoeringvan het MestdecreetINBO.A.2012.31 Advies betreffende de bijmenging van exoten in de Natura2000 habitattypes9120 en 91EOINBO.A.2012.32 Advies betreffende subsidiedossier herbebossing te Sint-Lievens-HoutemINBO.A.2012.33INBO.A.2012.34INBO.A.2012.35INBO.A.2012.36INBO.A.2012.37INBO.A.2012.38INBO.A.2012.39INBO.A.2012.42INBO.A.2012.43INBO.A.2012.44INBO.A.2012.45INBO.A.2012.46INBO.A.2012.48INBO.A.2012.51INBO.A.2012.52INBO.A.2012.53INBO.A.2012.54INBO.A.2012.55INBO.A.2012.56INBO.A.2012.57INBO.A.2012.58INBO.A.2012.59INBO.A.2012.60INBO.A.2012.61INBO.A.2012.62Advies betreffende subsidiedossier herbebossing te OosterzeleAdvies betreffende subsidiedossier herbebossing te AalstAdvies betreffende subsidiedossier herbebossing te HammeAdvies betreffende de voorgestelde maatregelen t.b.v. kleine mantelmeeuw enzilvermeeuw bij werken aan een havendok in ZeebruggeAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidTussen IJzer en HoutlandEffecten van windmolens op de efficientie van ecoduct over E40 tussen Neveleen Aalter.Advies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidCapreolus Dilsen-StokkemAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid DeVlaamse ZonnebergenAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidLeie en ScheldekoutersAdvies betreffende de gebieden en maatregelen van belang voor de beschermingvan de IBA GrensmaasAdviesvraag betreffende de soortkeuze bij bebossing te Moerbeke-Waas op degronden van Iscal Sugar nv.Documenten voor de bijlage bij het ontwerp van besluit van de Vlaamse regeringtot uitbreiding van de SBZ-H ‘Uiterwaarden van de Limburgse Maas enVijverbroek’Advies betreffende schade door dassenAdvies betreffende een inrichtingsplan voor Doelpolder Noord en Midden(Beveren-Waas)Advies betreffende het effect van everzwijnen op het voorkomen vanpaddenstoelen in (naald)bossenAdvies betreffende de impact van de waterwinning te Balen-NeteAdvies betreffende erfgoedlindesAdvies betreffende drukjacht op everzwijnAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid DeLedebeekAdvies betreffend een ecologisch gunstig peil voor de Zeverenbeek (Deinze)Advies betreffende de inplanting van drie windturbines op het industrieterreinMaatheide te LommelImportance of compromised application of the BE-FL river macrophyteassessment system (MAFWAT) for intercalibration and harmonisationAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te MaasmechelenAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te ZwalmAdvies betreffende een subsidiedossier voor een bebossing te Waarloos

INBO.A.2012.63INBO.A.2012.64INBO.A.2012.65INBO.A.2012.66INBO.A.2012.67INBO.A.2012.68INBO.A.2012.69INBO.A.2012.70INBO.A.2012.71INBO.A.2012.72INBO.A.2012.73INBO.A.2012.74INBO.A.2012.75INBO.A.2012.76INBO.A.2012.77INBO.A.2012.78INBO.A.2012.79INBO.A.2012.80INBO.A.2012.81INBO.A.2012.82INBO.A.2012.83INBO.A.2012.84INBO.A.2012.85INBO.A.2012.86INBO.A.2012.87INBO.A.2012.88INBO.A.2012.89INBO.A.2012.90(Kontich)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te WaasmunsterAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te AalterAdvies voor de projectmatige inzet van beheerovereenkomsten‘akkervogelbescherming’ in de zoekzone Kapelpolder (Assenede)Advies voor de projectmatige inzet van beheerovereenkomsten‘akkervogelbescherming’ in de zoekzone Vlissegem (De Haan, Zuienkerke)Advies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidDamme-OostkustAdvies betreffende de kwaliteitsdoelen voor natuur in het projectgebied‘Randzones’ te KessenichAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidDurmevalleiAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidMoerstuiver-DamkeukenAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Boutersem-KerkomAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Leuven(Kessel-Lo)Advies betreffende het ‘project-MER Windpark Boterdijk, te Middelkerke &Nieuwpoort’Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Leuven-WijgmaalAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Boutersem-VertrijkAnalyse van de studie 'Greater impacts of wind farms on bird populations duringconstruction than subsequent operation: results of a multi-site and multi-speciesanalysis'Advies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidVlaamse ArdennenAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidLangs De Hoge KaleAdvies betreffende de vereiste habitatoppervlakte voor de evaluatiemethodiekvoor de geïntegreerde systeemmonitoring van het Schelde-estuariumAdvies betreffende het gebruik van bloemzaadmengsels ten bate van bestuiversen biodiversiteitAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te BornemAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidZuid-Vlaamse valleien regio 3Advies betreffende de inplanting van negen windturbines ten zuiden van hetkanaal Bocholt-Herentals te LommelAdvies betreffende de aanvullende nota voor inplanting van drie windturbines ophet industrieterrein Maatheide te LommelAdvies betreffende de samenwerkingsovereenkomst van de Vlaamse overheidmet lokale overheden en belang voor INBOAdviesvraag betreffende de inplanting van bijkomende windturbines in Lommelen omgevingAdvies betreffende de opvolging van de ecohydrologische studie van het Vlaamsnatuurreservaat de TeutAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidZuid-Vlaamse valleien regio 1Bijdrage aan het hoofdstuk ‘insecten’ van het te actualiseren beheerplan van hetBrusselse deel van het ZoniënwoudAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Buggenhout183

INBO.A.2012.91INBO.A.2012.92INBO.A.2012.93INBO.A.2012.94INBO.A.2012.95INBO.A.2012.96INBO.A.2012.97INBO.A.2012.98INBO.A.2012.99INBO.A.2012.100INBO.A.2012.101INBO.A.2012.102INBO.A.2012.103INBO.A.2012.104INBO.A.2012.105INBO.A.2012.106INBO.A.2012.107INBO.A.2012.108INBO.A.2012.109INBO.A.2012.110INBO.A.2012.111INBO.A.2012.112INBO.A.2012.113INBO.A.2012.114INBO.A.2012.115INBO.A.2012.116INBO.A.2012.117INBO.A.2012.118INBO.A.2012.119INBO.A.2012.120INBO.A.2012.121INBO.A.2012.122184Advies betreffende schapenbegrazing op het provinciaal domein 'Kesselse heide'Advies betreffende de vergunning van onderwaterdepots in VissenakkerplasAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid d'Oude ScheldeAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheid DeBeneden-MarckAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidMaxburgAdvies betreffende de herintroductie van olm in het polderlandschapAdvies betreffende de passende beoordeling van een grondwaterwinning tePoppelAdvies betreffend een ecologisch gunstig peil voor de Zeverenbeek (Deinze),partim vegetatieAdvies betreffende paraplusoorten in de provincie AntwerpenOrnithologisch advies over de natuurtechnische herprofilering van een deel vanhet Vlaams natuurreservaat “De IJzermonding” te NieuwpoortAdvies betreffende de selectieprocedure en de voorgestelde selectie voorbiomerkers op te nemen in het Vlaamse Humane BiomonitoringsprogrammaAdvies betreffende de omvorming van een akker tot heide in BruggeAdvies betreffende het beheer van hoogveenvegetaties te HoogstratenBeschikbaarheid van erkende herkomsten van ratelpopulier en grauwe abeelAdvies over de inplanting van windturbines op het industriegebied Genk ZuidAdvies over de overeenstemming tussen de boswijzer en de bosinventarisatieAdvies betreffende de passende beoordeling van een windmolenpark te LommelMaatheideAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidZuid-Vlaamse Valleien regio 4Advies betreffende de evaluatie van de meerwaarde van tijdelijke natuur voorbiodiversiteit en ecosysteemdienstenAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidLand van RhodeAdvies betreffende de toegekende bemestingsklassen in het gewestelijk RUP'Zeehavengebied Gent' in uitvoering van het MestdecreetAdvies betreffende het droogdokkenpark te AntwerpenBeheerdoelen en inrichtings- en beheermaatregelen voor de vijvers in hetTorfbroekAdvies betreffende de evolutie van populaties van de roestschimmel Melampsoralarici-populina in Europa en de roestgevoeligheid van in Nederlandgecommercialiseerde populierenklonenAdvies betreffende de ecologische waarde van twee gebieden gelegen in deverkaveling Zallaken te RotselaarAdvies betreffende de grofwildpopulatie in het Drongengoed (Maldegem &Knesselare)Advies betreffende het project-MER Windpark Boterdijk te Middelkerke &NieuwpoortAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidMeerdaalAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidGetevalleiAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te GlabbeekAdvies betreffende het effect van bosbeheer op dennenorchis (Goodyera repens)Advies betreffende de impact van verkeersslachtoffers van das (Meles meles) opde plaatselijke populatie

INBO.A.2012.123INBO.A.2012.124INBO.A.2012.125INBO.A.2012.126INBO.A.2012.127INBO.A.2012.128INBO.A.2012.129INBO.A.2012.130INBO.A.2012.131INBO.A.2012.132INBO.A.2012.133INBO.A.2012.134INBO.A.2012.135INBO.A.2012.136INBO.A.2012.137INBO.A.2012.138INBO.A.2012.139INBO.A.2012.140INBO.A.2012.141INBO.A.2012.142INBO.A.2012.143INBO.A.2012.145INBO.A.2012.146INBO.A.2012.147INBO.A.2012.148INBO.A.2012.149INBO.A.2012.150INBO.A.2012.151INBO.A.2012.152INBO.A.2012.153INBO.A.2012.154INBO.A.2012.155INBO.A.2012.156Advies betreffende het aantal koppels patrijzen per 100 ha open ruimte perwildbeheereenheid in het kader van het toekennen van verlengde patrijzenjachtAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Heist-op-den-BergAdvies betreffende het voorontwerp van een marien ruimtelijk planAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te AlkenAdvies over het beheer van de MaasdijkenAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te OostkampAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te NieuwerkerkenAdvies betreffende een subsidiedossier voor een bebossing te HerzeleAdvies betreffende een subsidiedossier voor een bebossing te GentAdvies betreffende potenties voor ontwikkeling en herstel van het Natura2000habitattype 3150 in de vallei van Groenendaal en de Koningsvijvers in hetHabitatrichtlijngebied ZoniënwoudAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te DenderleeuwAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te BrakelAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te KnesselareAdvies betreffende het project 'Bijen en vlinders in educatieve tuinen'Impact van de vervuiling van de Bovenschelde in september 2012 op depopulatie rivierprikAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidVallei van de Kleine GeteAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidPostel Jacht en NatuurAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidHerentals-Vorselaar-HeerleAfwegingskader voor ecocolgische verbindingenAdvies betreffende de natuur- en boswaarde van het kasteelpark aan deNieuwscheldestraat (Gent)Advies betreffende de verondieping van het Blak te BeerseDe impact van het slib in de Bazeput op het te verwachten visbestand.Advies betreffende everzwijnAdvies betreffende een duurzame populatiegrootte van bever (Castor fiber)Advies betreffende patrijs, haas, wintertaling, watersnip, smient en meerkoet inhet kader van de voorbereiding van het Jachtopeningsbesluit 2013-2018Advies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidNederbrabantAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Brakel(Michelbeke)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Maarkedal(Etikhove)Onderzoeksverslag en advies betreffende boomproblemen van een recenteaanplanting van essen en platanen in het Rabotpark te GentAdvies betreffende de monitoring van de vleermuispopulaties in de AntwerpsefortengordelsToets van het MWeA aan de in INBO.A.2012,79 voorgestelde vereistehabitatoppervlakte voor de verschillende zones van de ZeescheldeAdvies betreffende de toegekende bemestingsklassen in het gewestelijk RUP’Erfgoedlandschap Abdij van Westmalle’ in uitvoering van het MestdecreetVraag om de ouderdomsbepaling van plantgoed en controle op het landgebruikca. 20 jaar geleden op een perceel te Ouden Bos (Lokeren)185

INBO.A.2012.157INBO.A.2012.158INBO.A.2012.159INBO.A.2012.160INBO.A.2012.161INBO.A.2012.162INBO.A.2012.163Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Herentals(Noorderwijk)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Maarkedal(Maarke-Kerkem)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Aalst (Meldert)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Zottegem (Sint-Goriks-Oudenhove)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Zottegem(Velzeke-Ruddershove)Advies betreffende voorstel van beheer langs kanaal Gent-Brugge enAfleidingskanaal van de LeieAdvies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te HerseltINBO.A.2012.164 Advies betreffende de indeling in ecosystemen in de Natuurwaardeverkenner 2.0INBO.A.2012.165INBO.A.2012.166INBO.A.2012.167INBO.A.2012.168INBO.A.2012.169INBO.A.2012.170INBO.A.2012.171INBO.A.2012.172INBO.A.2012.173INBO.A.2012.174INBO.A.2012.175INBO.A.2012.176Advies betreffende een subsidiedossier voor een (her)bebossing te Maarkedal(Nukerke)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Ninove(Appelterre)Advies betreffende een subsidiedossier voor een herbebossing te Peer (Linde)Advies betreffende de ecologische effecten van tijdelijke natuurAdvies betreffende beschermde soorten die kunnen voorkomen in tijdelijkenatuurAdvies betreffende de natuurtoets die uitgevoerd werd voor een windturbineparkte DesselAanvullingen op het rapport "Risico's voor vogels en vleermuizen bij geplandewindturbines in Vlaanderen" (INBO.R.2011.32)Advies betreffende inrichting en beheer van het vijvercomplex Grootbroek teSint-Agatha-RodeAdvies betreffende een monitoringsprogramma voor de effecten van delozingspluim van het koelwater van de kerncentrales van DoelAdvies betreffende de verlenging van de erkenning van de wildbeheereenheidDendervallei West-PajottenlandAdvies betreffende de plaatsing van peilbuizen in de groenpool Vinderhoutsebossen (Gent-Lovendegem)Advies betreffende het kennisgevingsdossier voor het PLAN-MERSIGMAPLAN ZEESCHELDE GENTBRUGGE-MELLE & BASTENAKKERS-HAM.186

Bijlage 3: Door het INBO beantwoorde parlementaire vragen in 2012INBO.PA.2012.1INBO.PA.2012.2INBO.PA.2012.3INBO.PA.2012.4INBO.PA.2012.5INBO.PA.2012.6INBO.PA.2012.7INBO.PA.2012.8INBO.PA.2012.9INBO.PA.2012.10INBO.PA.2012.11INBO.PA.2012.12INBO.PA.2012.13INBO.PA.2012.14INBO.PA.2012.15INBO.PA.2012.16INBO.PA.2012.17INBO.PA.2012.18INBO.PA.2012.19INBO.PA.2012.20INBO.PA.2012.21INBO.PA.2012.22INBO.PA.2012.23INBO.PA.2012.24INBO.PA.2012.25INBO.PA.2012.26INBO.PA.2012.27INBO.PA.2012.28INBO.PA.2012.31INBO.PA.2012.32INBO.PA.2012.33INBO.PA.2012.34INBO.PA.2012.37INBO.PA.2012.39INBO.PA.2012.40INBO.PA.2012.41INBO.PA.2012.42INBO.PA.2012.43INBO.PA.2012.44INBO.PA.2012.45INBO.PA.2012.46Oranje springzaad - BestrijdingFotovallenCanadese ganzen in natuurgebieden - beleidGSM-contractenVossenpopulatie - AfschotPompgemalen - impact op visfaunaKorteomloophout - Proefproject LochristiBruinvissterfte - onderzoekVraag om uitleg over de vlinderpopulatie in VlaanderenVraag om uitleg over de achteruitgang van het vlinderbestand in VlaanderenAalscholverpopulatie - MaatregelenVeeziekten - Bestrijding knijtenBeheervisie everzwijnenExoten - Bestrijding rood- en geelwangschildpaddenEuropese natuurdoelstellingen - UitvoeringAmerikaanse voglkers - Alternatieve bestrijdingsmethodeKnolcyperus - BestrijdingSoortenbesluit - EvaluatieVlaamse overheid - Externe communicatiebureausHaven Zeebrugge - MeeuwenpopulatieBedreigde vogelsoorten - Grauwe gorsInstandhouding habitattypen - Onderzoek INBOBeheerovereenkomsten landbouw - Bloemranden akkersGrote rosse vleermuis - monitoringGesubsidieerde organisaties - Sociaal passiefVlaamse overheid - Digitale facturen en aanslagbiljettenVlaamse overheid - Beter Bestuurlijk BeleidDassenpopulatie - Beschermingsmaatregelen langs E313Het natuurrapport van de Vlaamse steden en gemeenten 2006-2012 van vzwNatuurpuntBeverpopulatie - GevolgenUsutu-virus - Stand van zakenBescherming landbouwgewassen - bestrijding houtduivenWebsites Vlaamse overheid - OntwikkelingChinese wolhandkrab - VerspreidingInvesco project - Overzomerende ganzenExoot triops - VerspreidingOevers bevaarbare waterlopen - Invasieve plantensoortenRattenpopulatie - ResistentieEssenschimmel - verspreidingVlaamse overheid - betaling van facturenEvolutie van bomenziektes187

188

Bijlage 4: Door het INBO gepubliceerde rapporten in 2012Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Opvolging van het visbestand van de Zeeschelde: resultaten voor2011. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.24.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 50 pp.Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Verkennend onderzoek van het visbestand in de koelwaterpluim vande kerncentrale in Doel: Resultaten ankerkuilvisserij november 2012. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.55. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 25 pp.Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Visbestandopnames in de getijgebonden Dijle en Beneden Nete:Viscampagnes 2010- 2011. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R. 2012.32. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 25 pp.Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Visbestandopnames in de getijgebonden Zenne: Viscampagne 2011.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.34. Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 19 pp.Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Visbestandopnames in de Rupel en Durme (2011). Rapporten vanhet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.33. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 25 pp.Breine, J.; Van Thuyne, G. (2012). Visbestandopnames in het Lippenbroek, een gecontroleerdoverstromingsgebied met gereduceerd getij in het Zeescheldeestuarium: Viscampagnes2006-2012. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.67.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 66 pp.Breine, J. (2012). Opvolging van het visbestand van de Zeeschelde met ankerkuilvisserij: Resultatenvoor 2012. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.38.Instituut voor Natuur en Bosonderzoek, Brussel: Brussel. 54 pp.Cox, K. et al. (2012). Genetic variation in European elms: Genetic characterisation of populations ofUlmus laevis and of the U. minor-U. glabra complex. Rapporten van het Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.54. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO): Brussel. 67 pp.Demolder, H.; Peymen, J. (2012). Natuurindicatoren 2012: Toestand van de natuur in Vlaanderen:cijfers voor het beleid. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.M.2012.2. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 44 pp.Geeraerts, C.; Quataert, P. (2012). Ontwerp van het Vlaams referentiemeetnet voor de visfauna:Revisie van het INBO-zoetwatervismeetnet. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.41. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.120 pp.Gyselings, R. et al. (2012). Monitoring natuur havengebied en omgeving Antwerpen RechteroeverResultaten van het monitoringsjaar 2011. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.30. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.119 pp.Huysentruyt, F. et al. (2012). Het bepalen van het broedseizoen van houtduiven in Vlaanderen aan dehand van jachtgegevens. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.12. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 30 pp.189

Jansen, I. (2012). Trendbepaling natuurindicatoren 2012. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.36. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.75 pp.Jooris, R. et al. (2012). De IUCN Rode Lijst van de amfibieën en reptielen in Vlaanderen. Rapporten vanhet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.22. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 19 pp.Keune, H.; Bauler, T. (2012). What do you think about the policy relevance of ecosystem servicescience?: Results of a survey amongst the Belgian ecosystem services expert community.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.9. Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 100 pp.Maes, D. et al. (2012). De IUCN Rode Lijst van de dagvlinders in Vlaanderen. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.21. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 20 pp.Raman, M.; De Becker, P. (2012). Biotische afbakening van het Alopecurion in Vlaanderen: what’s in aname?. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2012(60). Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 106 pp.Raman, M. (2012). Plantendiversiteit in verschillende vooroevertypes in de Leie. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.8. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 59 pp.Scheppers, T.; Casaer, J. (2012). Overzicht van mogelijke methoden voor populatieregulatie bijeverzwijn: een literatuurstudie. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, 2012(18). Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 44 pp.Scheppers, T.; Casaer, J. (2012). Overzicht van mogelijke telmethoden voor everzwijn: Eenliteratuurstudie. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.5. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 40 pp.Scheppers, T.; Casaer, J. (2012). Rapportage meldingen everzwijn: Limburg 2011. Rapporten van hetInstituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.26. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 15 pp.Sioen, G. et al. (2012). Inventarisatie van de proefvlakken in het bosvitaliteitsmeetnet:Dendrometrische gegevens uit de steekproefcirkels. Rapporten van het Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.42. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek(INBO): Brussel. 171 pp.Sioen, G.; Roskams, P. (2012). Bosvitaliteitsinventaris 2011: Resultaten uit het bosvitaliteitsmeetnet(Level 1). Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.16.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 70 pp.Stevens, M. et al. (2012). Passeerbaarheid van de 's Hertogenmolens voor vissen in de Demer.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2012(69). Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek: Brussel. 29 pp.Van Calster, H.; Quataert, P. (2012). Evaluatie van de monitoring van natuurbeleid in landbouwgebied:Case vogelbeheer en erosiebestrijding. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.48. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.25 pp.190

Van De Meutter, F. et al. (2012). Invasieve uitheemse planten langsheen bevaarbare waterlopen inWest- en Oost-Vlaanderen. Inschatting van het voorkomen en een afwegingskader voorbeheer + kaarten. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2012(13).Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 78 pp.Van den Neucker, T. et al. (2012). Wetenschappelijke ondersteuning herstelprogramma’s kopvoorn,serpeling, kwabaal en beekforel in 2011. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.19. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.164 pp.Van Gossum, P. et al. (2012). Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: ECOPAY eeneconomisch-ecologisch weidevogelmodel. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.44. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.53 pp.Van Gossum, P. (2012). Doelevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: Case vogelbeheer enerosiebestrijding. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.51. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 71 pp.Van Gossum, P. (2012). Evaluatie van de instrumentenmix van natuurbeleid in landbouwgebied: Casevogelbeheer en erosiebestrijding. Rapporten van het Instituut voor Natuur- enBosonderzoek, INBO.R.2012.49. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel.73 pp.Van Gossum, P. (2012). Inhoudsevaluatie van natuurbeleid in landbouwgebied: Case vogelbeheer enerosiebestrijding. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.50. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 69 pp.Van Gossum, P. (2012). Natuurbeleid in landbouwgebied: haalbaarheid voor landbouwers. Rapportenvan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.47. Instituut voor NatuurenBosonderzoek (INBO): Brussel. 57 pp.Van Gossum, P. (2012). Natuurbeleid in landbouwgebied: invloed van de beleidsomgeving. Rapportenvan het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.46. Instituut voor NatuurenBosonderzoek (INBO): Brussel. 38 pp.Van Gossum, P. (2012). Natuurrapport Beleidsevaluatie 2012: Aanbevelingen voor natuurbeleid inlandbouwgebied. Mededelingen van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.M.2012.3. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 31 pp., [download pdf ]Van Ryckegem, G.; Van den Bergh, E. (2012). Ecologisch inrichtingsadvies Droogdokkenpark:Ondersteunende studie t.b.v. inrichting Droogdokken (Antwerpse Scheldekaaien).Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.4. Instituut voorNatuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 43 pp.Van Uytvanck, J. et al. (Ed.) (2012). Optimalisatie van natuurbeleid in landbouwgebied: landschapsvisieGelinden. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.45.Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 68 pp.Vandekerkhove, K. et al. (2012). Bosreservaat Sevendonk: Eerste inventarisatie van dedendrometrische gegevens en de vegetatie in steekproefcirkels en twee kernvlaktes in hetonbeheerde reservaatsdeel. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.29. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 121 pp.191

Vanermen, N. et al. (2012). Seabirds & offshore wind farms: monitoring results 2011. Rapporten vanhet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, 2012(25). INBO: Brussel. 61 pp.Verreycken, H. et al. (2012). De IUCN Rode Lijst van de zoetwatervissen in Vlaanderen. Rapporten vanhet Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.23. Instituut voor Natuur- enBosonderzoek (INBO): Brussel. 19 pp.Verstraeten, A. et al. (2012). Bosgezondheid in Vlaanderen: Bosvitaliteitsinventaris, meetnet IntensieveMonitoring Bosecosystemen en meetstation luchtverontreiniging: Resultaten 2010-2011.Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek, INBO.R.2012.28. Instituutvoor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 64 pp.Wouters, J. et al. (2012). Herstel van vochtige en venige heide in het Vlaams natuurreservaat ‘DeRonde Put’ te Mol-Postel: Aanvullende gegevens over abiotische kansrijkdom en vereistebeheermaatregelen. Rapporten van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek,INBO.R.2012.17. Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO): Brussel. 48 pp.192

Bijlage 5: A1-publicaties uit 2012 met een INBO-medewerker als 1 ste auteurof co-auteurAertsen, W.; Kint, V.; De Vos, B.; Deckers, J.; Van Orshoven, J.; Muys, B. (2012). Predicting forest siteproductivity in temperate lowland from forest floor, soil and litterfall characteristics usingboosted regression trees. PLANT AND SOIL, Volume: 354, Issue: 1-2, p.157-172Baert, K.; Stuyck, J. Breyne, P.; Maes, D.; Casaer, J. (2012). Distribution of anticoagulant resistance inthe brown rat in Belgium. BELGIAN JOURNAL OF ZOOLOGY, Volume: 142, Issue: 1,p.39-48Bonte, D.; Breyne, P.; Brys, R.; de la Pena, E.; D'hondt, B.; Ghyselen, C.; Vandegehuchte, M.L.;Hoffmann, M. (2012). Landscape Dynamics Determine the Small-Scale Genetic Structure ofan Endangered Dune Slack Plant Species. JOURNAL OF COASTAL RESEARCH, Volume: 28,Issue: 4, p.780-786Chan, J.C.W.; Beckers, P.; Spanhove, T.; Vanden Borre, J. (2012). An evaluation of ensemble classifiersfor mapping Natura 2000 heathland in Belgium using spaceborne angular hyperspectral(CHRIS/Proba) imagery. INTERNATIONAL JOURNAL OF APPLIED EARTH OBSERVATIONAND GEOINFORMATION, Volume: 18,p.13-22Dams, J.; Salvadore, E.; Van Daele, T.; Ntegeka, V.; Willems, P.; Batelaan, O. (2012). Spatio-temporalimpact of climate change on the groundwater system. HYDROLOGY AND EARTH SYSTEMSCIENCES, Volume: 16, Issue: 5, p.1517-1531De Keersmaeker, L.; Rogiers, N.; Vandekerkhove, K.; De Vos, B.; Roelandt, B.; Cornelis, J.; DeSchrijver, A.; Onkelinx, T.; Thomaes, A.; Hermy, M.; Verheyen, K. (2012). Application ofthe Ancient Forest Concept to Potential Natural Vegetation Mapping in Flanders, a StronglyAltered Landscape in Northern Belgium. Folia Geobotanica.Delalieux, S.; Somers, B.; Haest, B.; Spanhove, T.; Vanden Borre, J.; Mücher, C.A. (2012). Heathlandconservation status mapping through integration of hyperspectral mixture analysis anddecision tree classifiers. REMOTE SENSING OF ENVIRONMENT, Volume: 126, p.222-231De Schrijver, A.; Vesterdal, L.; Hansen, K.; De Frenne, P.; Augusto, L.; Achat, D.L.; Staelens, J.;Baeten, L.; De Keersmaeker, L.; De Neve, S.; Verheyen, K. (2012). Four decades of postagriculturalforest development have caused major redistributions of soil phosphorusfractions. OECOLOGIA, Volume: 169, Issue: 1, p.221-234Dittmann, T.; Becker, P.H.; Bakker, J.; Bignert, A.; Nyberg, E.; Pereira, M.G.; Pijanowska, U.; Shore,R.F.; Stienen, E.; Toft, G.O.; Marencic, H. (2012). Large-scale spatial pollution patternsaround the North Sea indicated by coastal bird eggs within an EcoQO programme.ENVIRONMENTAL SCIENCE AND POLLUTION RESEARCH, Volume: 19, Issue: 9,p.4060-4072Gomez-Gonzalez, Y.; Wang, W.; Vermeylen, R.; Chi, X.; Neirynck, J.; Janssens, I.A.; Maenhaut, W.;Claeys, M. (2012). Chemical characterisation of atmospheric aerosols during a 2007summer field campaign at Brasschaat, Belgium: sources and source processes of biogenicsecondary organic aerosol. ATMOSPHERIC CHEMISTRY AND PHYSICS, Volume: 12, Issue:1, p.125-138193

Jarni, K.; De Cuyper, B.; Brus, R. (2012). Genetic Variability of Wild Cherry (Prunus avium L.) SeedStands in Slovenia as Revealed by Nuclear Microsatellite Loci. PLOS ONE, Volume: 7,Issue: 7, Article Number: e41231Kahlert, M.; Kelly, M.; Albert, R.L.; Almeida, S.F.P.; Besta, T.; Blanco, S.; Coste, M.; Denys, L.; Ector,L.; Frankova, M.; Hlubikova, D.; Ivanov, P.; Kennedy, B.; Marvan, P.; Mertens, A.;Miettinen, J.; Picinska-Faltynowicz, J.; Rosebery, J.; Tornes, E.; Vilbaste, S.; Vogel, A.(2012). Identification versus counting protocols as sources of uncertainty in diatom-basedecological status assessments. HYDROBIOLOGIA, Volume: 695, Issue: 1, p.109-124Louette, G. (2012). Use of a native predator for the control of an invasive amphibian. WILDLIFERESEARCH, Volume: 39, Issue: 3, p.271-278Maes, D.; Vanreusel, W.; Jacobs, I.; Berwaerts, K.; Van Dyck, H. (2012). Applying IUCN Red Listcriteria at a small regional level: A test case with butterflies in Flanders (north Belgium).BIOLOGICAL CONSERVATION, Volume: 145, Issue: 1, p.258-266Mergeay, J.; Santamaria, L. (2012). Evolution and Biodiversity: the evolutionary basis of biodiversityand its potential for adaptation to global change. EVOLUTIONARY APPLICATIONS, Volume:5, Issue: 2, p.103-106Mouton, A.M.; Buysse, D.; Stevens, M.; Van den Neucker, T.; Coeck, J. (2012). Evaluation of riparianhabitat restoration in a lowland river. RIVER RESEARCH AND APPLICATIONS, Volume: 28,Issue: 7, p.845-857Mouton, A.M.; Dillen, A.; Van den Neucker, T.; Buysse, D.; Stevens, M.; Coeck, J. (2012). Impact ofsampling efficiency on the performance of data-driven fish habitat models. ECOLOGICALMODELLING, Volume: 245, Special Issue: SI, p.94-102Neirynck, J.; Gielen, B.; Janssens, I.A.; Ceulemans, R. (2012). Insights into ozone deposition patternsfrom decade-long ozone flux measurements over a mixed temperate forest. JOURNAL OFENVIRONMENTAL MONITORING, Volume: 14, Issue: 6, p.1684-1695Pedroli, B., Elbersen, B., Frederiksen, P., Grandin, U., Heikkilä, R., Henning Krogh, P., Izakovicova, Z.,Johansen, A., Meiresonne, L., Spijker, J. (2012). Is energy cropping in Europe compatiblewith biodiversity? – Opportunities and threats to biodiversity from land-based productionof biomass for bioenergy purposes. Special Issue Energy Landscapes – Biomass &Bioenergy. In press: http://dx.doi.org/10.1016/j.biombioe.2012.09.054Plyusnina, A.; Heyman, P.; Baert, K.; Stuyck, J.; Cochez, C.; Plyusnin, A. (2012). Geneticcharacterization of seoul hantavirus originated from norway rats (Rattus norvegicus)captured in Belgium. JOURNAL OF MEDICAL VIROLOGY, Volume: 84, Issue: 8,p.1298-1303Prevosto, B.; Kuiters, L.; Bernhardt-Romermann, M.; Dolle, M.; Schmidt, W.; Hoffmann, M.; VanUytvanck, J.; Bohner, A.; Kreiner, D.; Stadler, J.; Klotz, S.; Brandl, R. (2012). Impacts ofLand Abandonment on Vegetation: Successional Pathways in European Habitats. FOLIAGEOBOTANICA, Volume: 47, Issue: 1, p.117-118Ramos, E.; Juanes, J.A.; Galvan, C.; Neto, J.M.; Melo, R.; Pedersen, A.; Scanlan, C.; Wilkes, R.; vanden Bergh, E.; Blomqvist, M.; Karup, H.P.; Heiber, W.; Reitsma, J.M.; Ximenes, M.C.; Silio,A.; Mendez, F.; Gonzalez, B. (2012). Coastal waters classification based on physicalattributes along the NE Atlantic region. An approach for rocky macroalgae potentialdistribution. ESTUARINE COASTAL AND SHELF SCIENCE, Volume: 112, Special Issue: SI.p.105-114194

Roy, H.E.; Adriaens, T.; Isaac, N.J.B.; Kenis, M.; Onkelinx, T.; San Martin, G.; Brown, P.M.J.; Hautier,L.; Poland, R.; Roy, D.B.; Comont, R.; Eschen, R.; Frost, R.; Zindel, R.; Van Vlaenderen,J.; Nedved, O.; Ravn, H.P.; Gregoire, J.C.; de Biseau, J.C.; Maes, D. (2012). Invasive alienpredator causes rapid declines of native European ladybirds. DIVERSITY ANDDISTRIBUTIONS, Volume: 18, Issue: 7, p.717-725Schneiders, A.; Van Daele, T.; Van Landuyt, W.; Van Reeth, W. (2012). Biodiversity and ecosystemservices: Complementary approaches for ecosystem management? ECOLOGICALINDICATORS, Volume: 21, Special Issue: SI, p.123-133Spanhove, T.; Vanden Borre, J.; Delalieux, S.; Haest, B.; Paelinckx, D. (2012). Can remote sensingestimate fine-scale quality indicators of natural habitats? ECOLOGICAL INDICATORS,Volume: 18, p.403-412Swaegers, J.; Mergeay, J.; Maes, G.E.; Van Houdt, J.K.J.; Larmuseau, M.H.D.; Stoks, R. (2012).Microsatellite marker development and putative SNP detection for a northward expandingdamselfly species using next generation sequencing. CONSERVATION GENETICSRESOURCES, Volume: 4, Issue: 4, p.1079-1084Thomaes, A.; De Keersmaeker, L.; Van Calster, H.; De Schrijver, A.; Vandekerkhove, K.; Verstraeten,G.; Verheyen, K. (2012). Diverging effects of two contrasting tree species on soil and herblayer development in a chronosequence of post-agricultural forest. FOREST ECOLOGY ANDMANAGEMENT, Volume: 278, p.90-100Thoonen, G.; Hufkens, K.; Vanden Borre, J.; Spanhove, T.; Scheunders, P. (2012). Accuracyassessment of contextual classification results for vegetation mapping. INTERNATIONALJOURNAL OF APPLIED EARTH OBSERVATION AND GEOINFORMATION, Volume: 15,Special Issue: SI, p.7-15Vancampenhout, K.; De Vos, B.; Wouters, K.; Swennen, R.; Buurman, P.; Deckers, J. (2012). Organicmatter of subsoil horizons under broadleaved forest: Highly processed or labile and plantderived?SOIL BIOLOGY & BIOCHEMISTRY, Volume: 50, p. 40-46Vanden Broeck, A.; Cox, K.; Michiels, B.; Verschelde, P.; Villar, M. (2012). With a little help from myfriends: hybrid fertility of exotic Populus x canadensis enhanced by related native Populusnigra. BIOLOGICAL INVASIONS, Volume: 14, Issue: 8, p.1683-1696Vander Mijnsbrugge, K.; Beeckman, H. (2012). Geographically differentiating morphology of geneticallysimilar dogroses: consequences of canina meiosis. PLANT SYSTEMATICS AND EVOLUTION,Volume: 298, Issue: 9, p.1733-1742Van Herzele, A.; de Vries, S. (2012). Linking green space to health: a comparative study of two urbanneighbourhoods in Ghent, Belgium. POPULATION AND ENVIRONMENT, Volume: 34, Issue:2, p.171-193Vanheule, D.; Nevejan, N.; Chiers, K.; Meeus, W.; Harzevili, A.S.; Van den Broeck, W.; De Charleroy,D.; Decostere, A. (2012). Hydrocephalus in burbot (Lota lota L.) larvae. BULLETIN OF THEEUROPEAN ASSOCIATION OF FISH PATHOLOGISTS, Volume: 32, Issue: 3, p.87-93Van Liefferinge, C; Dillen, A.; Ide, C.; Herrel, A.; Belpaire, C.; Mouton, A.; de Deckere, E.; Meire, P.(2012). The role of a freshwater tidal area with controlled reduced tide as feeding habitatfor European eel (Anguilla anguilla, L.). JOURNAL OF APPLIED ICHTHYOLOGY, Volume:28, Issue: 4, p.572-581195

Verbiest, H. ; Breukelaar, A. ; Ovidio, M.; Philippart, J.C. ; Belpaire, C. (2012). Escapement success andpatterns of downstream migration of female silver eel Anguilla anguilla in the River Meuse.ECOLOGY OF FRESHWATER FISH, Volume: 21, Issue: 3, p.395-403Verbrugge, L.N.H.; van der Velde, G.; Hendriks, A.J.; Verreycken, H. (2012). Risk classifications ofaquatic non-native species: Application of contemporary European assessment protocols indifferent biogeographical settings. AQUATIC INVASIONS, Volume: 7, Issue: 1, SpecialIssue: SI, p.49-58Verheyen, K.; Baeten, L.; De Frenne, P.; Bernhardt-Romermann, M.; Brunet, J.; Cornelis, J.; Decocq,G.; Dierschke, H.; Eriksson, O.; Hedl, R.; Heinken, T.; Hermy, M.; Hommel, P.; Kirby, K.;Naaf, T.; Peterken, G.; Petrik, P.; Pfadenhauer, J.; Van Calster, H.; Walther, G.R.; Wulf,M.; Verstraeten, G. (2012). Driving factors behind the eutrophication signal in understoreyplant communities of deciduous temperate forests. JOURNAL OF ECOLOGY, Volume: 100,Issue: 2, p.352-365Verstraeten, A.; Neirynck, J.; Genouw, G.; Cools, N.; Roskams, P.; Hens, M. (2012). Impact of decliningatmospheric deposition on forest soil solution chemistry in Flanders, Belgium.ATMOSPHERIC ENVIRONMENT, Volume: 62, p.50-63Worthington, T.; Kemp, P.S.; Osborne, P.E.; Dillen, A.; Coeck, J.; Bunzel-Druke, M.; Naura, M.;Gregory, J.; Easton, K. (2012). A spatial analytical approach for selecting reintroductionsites for burbot in English rivers. FRESHWATER BIOLOGY, Volume: 57, Issue: 3,p.602-611196