Sam<strong>en</strong>vattingInleidingDeze sam<strong>en</strong>vatting behelst de resultat<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> tweetal onderzoek<strong>en</strong> die in de loop van2009 zijn uitgevoerd om de aard <strong>en</strong> omvang van problem<strong>en</strong> op school in sam<strong>en</strong>hang metalcohol- <strong>en</strong> cannabisgebruik in kaart te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>. De onderzoekers zocht<strong>en</strong> het antwoordop de twee volg<strong>en</strong>de vrag<strong>en</strong>:1. In hoeverre zijn alcohol- <strong>en</strong> cannabisgebruik risicofactor<strong>en</strong> voor spijbel<strong>en</strong>,verminderde schoolprestaties <strong>en</strong> e<strong>en</strong> geringere schoolmotivatie, <strong>en</strong>, t<strong>en</strong> gevolge daarvan,schooluitval?2. In hoeverre percipiër<strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> <strong>en</strong> andere professionals aan Nederlandse middelbareschol<strong>en</strong>, alcohol- <strong>en</strong> cannabisgebruik als e<strong>en</strong> factor die t<strong>en</strong> grondslag ligt aanschooluitval?Het rapport omvat e<strong>en</strong> overzicht van rec<strong>en</strong>t onderzoek naar het verband tuss<strong>en</strong>middel<strong>en</strong>gebruik <strong>en</strong> schoolprestaties <strong>en</strong> -uitval.Ter beantwoording van de eerste vraag werd<strong>en</strong> data opnieuw geanalyseerd die in e<strong>en</strong>repres<strong>en</strong>tatief, grootschalig vrag<strong>en</strong>lijstonderzoek (Health Behaviour in School-agedChildr<strong>en</strong> 2005-2006) verzameld war<strong>en</strong> onder 5.514 middelbare scholier<strong>en</strong> van 64Nederlandse middelbare schol<strong>en</strong>.Ter beantwoording van vraag 2 werd<strong>en</strong> op vijf grootstedelijke vmbo-, mbo- <strong>en</strong> havo/vwo-schol<strong>en</strong> zorgcoördinator<strong>en</strong>, leerlingbegeleiders <strong>en</strong> doc<strong>en</strong>t<strong>en</strong> ondervraagd.Resultat<strong>en</strong>1. In hoeverre zijn alcohol- <strong>en</strong> cannabisgebruik risicofactor<strong>en</strong> voor spijbel<strong>en</strong>, e<strong>en</strong> geringeschoolmotivatie, verminderde schoolprestaties <strong>en</strong>, t<strong>en</strong> gevolge daarvan, schooluitval?Resultat<strong>en</strong> van rec<strong>en</strong>te onderzoeking<strong>en</strong> in het buit<strong>en</strong>land lat<strong>en</strong> e<strong>en</strong> duidelijk verbandzi<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> alcohol- <strong>en</strong>/of cannabisgebruik <strong>en</strong> problem<strong>en</strong> met school, spijbel<strong>en</strong> <strong>en</strong>schooluitval. Veel onderzoek laat ge<strong>en</strong> definitieve conclusies toe over de causale aardvan dit verband, maar <strong>en</strong>kele studies suggerer<strong>en</strong> e<strong>en</strong> longitudinaal effect van alcohol<strong>en</strong>druggebruik op schooluitval.Er zijn aanwijzing<strong>en</strong> dat zwaar drink<strong>en</strong> op jonge leeftijd ingrijpt op de ontwikkelingvan de hers<strong>en</strong><strong>en</strong> in de periode van groei, <strong>en</strong> activiteit in bepaalde gedeelt<strong>en</strong> van dehers<strong>en</strong><strong>en</strong> vermindert.Jonger<strong>en</strong> met alcoholafhankelijkheid scor<strong>en</strong> in vergelijking tot niet-drink<strong>en</strong>de jonger<strong>en</strong>slechter op e<strong>en</strong> aantal cognitieve tak<strong>en</strong>. Talig vermog<strong>en</strong>, aandacht, ler<strong>en</strong>, geheug<strong>en</strong><strong>en</strong> ruimtelijk inzicht blijv<strong>en</strong> achter. Zwaar drink<strong>en</strong> op jonge leeftijd kan functioneleachterstand<strong>en</strong> tot gevolg hebb<strong>en</strong>, die jonger<strong>en</strong> kunn<strong>en</strong> hinder<strong>en</strong> in hun vermog<strong>en</strong> totler<strong>en</strong>. Zwaar drink<strong>en</strong> kan dan ook negatieve effect<strong>en</strong> hebb<strong>en</strong> voor het functioner<strong>en</strong> opschool.52
Het staat niet vast of cannabisgebruik fysieke schade toebr<strong>en</strong>gt die in directe relatiestaat tot verminderd leervermog<strong>en</strong>, aandacht of andere cognitieve process<strong>en</strong>. Het iswel volstrekt evid<strong>en</strong>t dat cannabisgebruik op korte termijn significante effect<strong>en</strong> heeftop het cognitieve functioner<strong>en</strong> van m<strong>en</strong>s<strong>en</strong>. Tot de directe effect<strong>en</strong> van blow<strong>en</strong>behor<strong>en</strong> e<strong>en</strong> lagere reactiesnelheid, geringer visueel-spatiel conc<strong>en</strong>tratievermog<strong>en</strong>,aandachtsproblem<strong>en</strong>, <strong>en</strong> verminderd geheug<strong>en</strong>.Met name vroeg <strong>en</strong> zwaar gebruik van alcohol <strong>en</strong> cannabis, of e<strong>en</strong> overgang vanexperim<strong>en</strong>teel naar zwaar gebruik, zijn relatief sterke indicator<strong>en</strong> van verminderdeschoolprestatie, spijbel<strong>en</strong> <strong>en</strong> drop-out.<strong>Middel<strong>en</strong>gebruik</strong> is vaak onderdeel van e<strong>en</strong> breder leefpatroon met ook andererisicofactor<strong>en</strong> die in relatie staan tot problem<strong>en</strong> op school.Uit e<strong>en</strong> review van voornamelijk Amerikaans onderzoek blijkt dat slechteschoolprestaties (doubler<strong>en</strong> <strong>en</strong> slechte resultat<strong>en</strong> voor kernvakk<strong>en</strong>), spijbel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>gebrekkige schoolmotivatie, de belangrijkste indicator<strong>en</strong> zijn voor latere schooluitval.In het vrag<strong>en</strong>lijstonderzoek kon nagegaan word<strong>en</strong> hoe alcoholgebruik, dronk<strong>en</strong>schap<strong>en</strong> cannabisgebruik gerelateerd war<strong>en</strong> aan drie van deze factor<strong>en</strong> -spijbel<strong>en</strong>,schoolmotivatie, gepercipieerde schoolprestaties.Uit de resultat<strong>en</strong> blijkt e<strong>en</strong> e<strong>en</strong>duidig verband tuss<strong>en</strong> zowel alcoholgebruik,dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> cannabisgebruik aan de <strong>en</strong>e kant, <strong>en</strong> vaker spijbel<strong>en</strong> <strong>en</strong> e<strong>en</strong>geringere schoolmotivatie aan de andere kant. Ook werd<strong>en</strong> zwakkere, maarsignificante verband<strong>en</strong> gevond<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> alcoholgebruik, dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong>cannabisgebruik <strong>en</strong> slechtere schoolprestaties.De verband<strong>en</strong> tuss<strong>en</strong> dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong> cannabisgebruik <strong>en</strong> spijbel<strong>en</strong> blev<strong>en</strong> significantook als gecontroleerd werd voor de invloed van andere achtergronds-, ofpersoonsgebond<strong>en</strong> k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> die van invloed kunn<strong>en</strong> zijn op spijbel<strong>en</strong>, zoals sekse,opleidingsniveau, etniciteit, verstedelijkte context, middel<strong>en</strong>gebruik door vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong>, demate van ouderlijk toezicht <strong>en</strong> schoolklimaat. Dit betek<strong>en</strong>t dat middel<strong>en</strong>gebruik zelfbijdraagt aan de verklaring van verschill<strong>en</strong> in spijbel<strong>en</strong>, ook wanneer de invloed vanandere factor<strong>en</strong> verdisconteerd is. Met andere woord<strong>en</strong>: dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong>cannabisgebruik zijn krachtige, op zichzelf staande voorspellers van spijbel<strong>en</strong>. Wel ismiddel<strong>en</strong>gebruik <strong>en</strong> vooral -misbruik ook ingebed in e<strong>en</strong> specifieke sociale context (zieook volg<strong>en</strong>de punt).Met betrekking tot de relaties tuss<strong>en</strong> alcoholgebruik, dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong>cannabisgebruik, <strong>en</strong> schoolprestaties <strong>en</strong> schoolmotivatie, werd gevond<strong>en</strong> dat dezeverband<strong>en</strong> niet of in mindere mate significant war<strong>en</strong> wanneer gecontroleerd werd voorde bov<strong>en</strong>g<strong>en</strong>oemde andere factor<strong>en</strong> die hierop van invloed kunn<strong>en</strong> zijn. Uit nadereanalyses werd duidelijk dat middel<strong>en</strong>gebruik verwev<strong>en</strong> is met e<strong>en</strong> leefsituatie <strong>en</strong>sociale context die gek<strong>en</strong>merkt wordt door minder toezicht door ouders, het hebb<strong>en</strong>van vri<strong>en</strong>d<strong>en</strong> die middel<strong>en</strong> gebruik<strong>en</strong>, frequ<strong>en</strong>ter politiecontact <strong>en</strong> e<strong>en</strong> als slechtgepercipieerd schoolklimaat. Frequ<strong>en</strong>t alcoholgebruik, dronk<strong>en</strong>schap <strong>en</strong>cannabisgebruik zijn daarmee onderdeel van e<strong>en</strong> opvoedings- <strong>en</strong> ontwikkelingscontextdie relatief ongunstig is voor goede schoolprestaties <strong>en</strong> het behal<strong>en</strong> van kwalificaties.Op basis van dit onderzoek kon wel word<strong>en</strong> vastgesteld dat frequ<strong>en</strong>t middel<strong>en</strong>gebruikschadelijk kan zijn voor de schoolcarrière, maar niet het precieze omslagpunt waarbij53