JAARVERSLAG 2011 - Gemeentemuseum Den Haag

JAARVERSLAG 2011

2INHOUDSOPGAVEFondsen en schenkers 3Voorwoord Raad van Toezicht 4Missie 5Interview Benno Tempel, directeur 61. Collectie 10Belangrijke aankopenBelangrijke schenkingen2. Tentoonstellingen 12PubliekstrekkersOverzicht tentoonstellingen3. Educatie 26Activiteiten voor kinderenCursussen en lezingen4. Publieksbereik 28Marketing en communicatieOverzicht publicaties5. Organisatie 33MedewerkersVrienden van het Gemeentemuseum6. Financiën 34

terug naar INHOUDSOPGAVE4VOORWOORDRaad van toezichtVorig jaar vermeldden wij in het voorwoord dat 2010 eenbijzonder jaar was, maar dat donkere wolken zich samenpakten.En helaas, een jaar later moeten we constaterendat een heftige storm is losgebarsten. De bezuinigingen opkunst en cultuur laten hun sporen na in de culturele sector.Het credo lijkt te zijn ‘meer voor minder’. Om die reden moetde kunst- en cultuursector, meer dan ooit tevoren, de gelederensluiten. Samenwerken luidt het devies. Alleen dan ishet mogelijk om met minder middelen meer te bereiken.Samenwerken is noodzakelijk op verschillende niveaus;binnen het museum, als museum met partners in Den Haagen als musea onderling.De samenwerking binnen het Gemeentemuseum zaloverigens geen enkel probleem vormen. Er wordt steedsmeer van de medewerkers gevraagd, maar dat wordtgeweldig opgepakt. Het interessante programma, defantastische publiciteit, bijzondere publicaties, boeiendelesprogramma’s en meer: zonder de betrokkenheid vanalle medewerkers zou het museum niet zo goed kunnenfunctioneren. Dan zou het niet mogelijk zijn om al diebezoekers – Gemeentemuseum, GEM, Fotomuseum enEscher in het Paleis in totaal meer dan 400.000! – eenbijzondere ervaring te bieden. We zijn daar trots op endankbaar voor.Als museum is het noodzakelijk om, nog nadrukkelijkerdan voorheen, de toegevoegde waarde van kunst te latenzien. Niet alleen vanwege de bezuinigingen zelf, maar ookvanwege de tone of voice waarmee de kunst- en cultuursectorde afgelopen tijd is benaderd. Wij hebben ons hier enormover verbaasd en aan geërgerd. Er werd naar onze meningvolledig voorbijgegaan aan het feit dat cultuur een onmisbaarelement is in onze samenleving. Het GemeentemuseumDen Haag heeft zich door die opstelling echter zeker niet uithet veld laten slaan. Sterker nog, wij hebben een prachtigvisitekaartje afgegeven dat de rol van kunst onderstreept.De semipermanente opstelling Mondriaan & De Stijl is nietalleen bijzonder, maar bovenal van toegevoegde waardevoor ons land. Dit verhaal werd nog nergens verteld.Het Gemeentemuseum staat al sinds jaar en dag voor eenproactieve aanpak. Het museum wil toonaangevend enleidend zijn. Het tentoonstellingsprogramma is divers.Soms spraakmakend, verrassend of vernieuwend, dan weerterugblikkend op het verleden, maar keer op keer interessant.Dat ziet de buitenwereld gelukkig ook. Dag in dag uit tonenwe aan een breed publiek wat we in huis hebben. Van kunstliefhebbertot scholier, van jong tot oud, van toerist totHagenees: we mogen ze allemaal verwelkomen binnenBerlages muren. En zo hoort het ook, want het Gemeentemuseumis bij uitstek een open en dynamisch museum vanen voor het publiek!De heer J.N.A. van Caldenborgh (voorzitter)Mevrouw drs. A. BirnieDe heer drs. S.J. van DrielMevrouw mr. L.J. GriffithDe heer mr. W.H.M. PotMevrouw G. BekmanDe heer C.J. van den Driest

terug naar INHOUDSOPGAVE5MISSIEHet Gemeentemuseum Den Haag is als openbare instellingaltijd op zoek naar nieuwe manieren om in contact te komenmet grote en diverse bezoekersgroepen. We zien het alsvoornaamste opdracht onze vooraanstaande positie, zowelnationaal als internationaal, als hoogwaardig museum voormoderne en eigentijdse kunst te handhaven en, voor zovernodig, verder uit te bouwen. Het Gemeentemuseum DenHaag wil een open, creatief en dynamisch museum zijn, meteen sterke verankering in de samenleving. Dit wordt gerealiseerddoor een zorgvuldig beheer en ontsluiting van decollectie, een actief en gedurfd tentoonstellingsbeleid en eenverwervingsbeleid dat zich richt op uitzonderlijke en wezenlijketoevoegingen aan het openbaar kunstbezit.

terug naar INHOUDSOPGAVE6INTERVIEWBenno Tempel, directeur:“Het Gemeentemuseum is eendiamant met vele facetten”‘Een diamant met vele facetten’, zo omschrijft directeurBenno Tempel het Gemeentemuseum. Deze diamantheeft in 2011 weer kunnen schitteren en flonkeren.Aansprekende tentoonstellingen, veel positieve publiciteit,een vaste plek voor Mondriaan & De Stijl en hogebezoekersaantallen: het museum kan tevreden zijn.Toch was er helaas ook een keerzijde. Tempel blikt terugop een mooi, maar bewogen jaar.“Terugkijkend kan ik concluderen dat 2011 wederom eenfantastisch jaar is geweest voor het Gemeentemuseum”, zobegint hij te vertellen. “Het was echter wel een jaar met eenrauwe realiteit. In Den Haag is, anders dan in veel anderesteden, gestart met bezuinigingen op kunst en cultuur.Voor ons museum hield dit in dat we ongeveer acht tonhebben moeten inleveren. Daarnaast is het steeds duidelijkergeworden dat er bij de politiek gaten zitten in de kennis overeen museum. Veel politici hebben weinig idee welke kostendaarmee gepaard gaan, welke geldstromen ernaar toe lopenof van wie de kunstwerken zijn. Dit is voor een groot deelook aan de musea zelf te wijten. De politiek is de afgelopendecennia slecht op de hoogte gebracht en gehouden.”BezuinigenIn deze tijd van bezuinigingen moet iedereen een steentjebijdragen, dat realiseert ook de directie van het museumzich. “Maar er is wel iets speciaals aan de hand”, zegt Tempel.“Zo’n tien jaar geleden is een deel van de musea, waaronderhet Gemeentemuseum, verzelfstandigd. Dit heeft geresulteerdin een enorme professionaliseringsslag. Sindsdien is hetbezoekersaantal van ons museum verdubbeld, we hebbenflink kunnen besparen en vele fondsen weten te werven.Nu wordt er in feite verwacht dat we nog een keer zo’n slagmaken. We worden eigenlijk gestraft voor ons goede beleiduit het verleden. Natuurlijk valt er op een aantal puntennog wel te bezuinigen, maar met de bedragen waar het nuom dreigt te gaan wordt het ons heel lastig gemaakt. Ditmuseum beheert een collectie van een ander, in ons gevalvan de Gemeente Den Haag. Zoals de plantsoenendienstzorgdraagt voor de bomen in de stad, zo dragen wij zorgvoor de kunstwerken. Eigenlijk zouden we de gemeente eenrekening moeten sturen voor de gemaakte kosten. Op diemanier krijg je niet zomaar iets, maar verdien je het. Er hangteen prijskaartje aan het beheren van de collectie en vooreen deel – denk aan vaste lasten als beveiliging en klimaatbeheer– is daar moeilijk op te bezuinigen.”PublieksbereikHet publiek wist het Gemeentemuseum in 2011 weer in grotegetalen te vinden. “In totaal hebben het Gemeentemuseum,Escher in het Paleis en GEM/Fotomuseum wederom meerdan 400.000 bezoekers getrokken. Dat aantal proberen wevast te houden door het programma dat we voeren, de activiteitendie we ontwikkelen en de aandacht die we onderandere via de media weten te realiseren. Net als andere grotemusea kunnen we stellen dat we jaarlijks meer bezoekerstrekken dan professionele sportclubs. Er zijn bovendien ruim800.000 mensen met een museumjaarkaart. Musea hebbendus een gigantisch bereik en een enorme potentie. Kijk ooknaar de media: kunst wordt hierin breed uitgemeten. Cultuuris een heel belangrijk onderdeel van onze samenleving. Omdie reden zijn wij ervan overtuigd dat het goed is om samente werken met andere organisaties. Wij voelen een maatschappelijkebetrokkenheid en dat herkennen we bij menigandere club of instelling.” Het Gemeentemuseum heeft in2011 de krachten gebundeld met ADO Den Haag. “Waarom?

terug naar INHOUDSOPGAVE7INTERVIEWOmdat wij een enorme expertise hebben op het gebied vaneducatie voor de jeugd en andersom lopen wij graag meemet ADO, een belangrijk instituut in Den Haag. Ik vind heteigenlijk logisch dat instituten zoals de onze bij elkaar overde vloer komen.” Die overtuiging heeft geresulteerd in eeninnovatieve samenwerking voor de jeugd en de ADO kidstour blijkt goed te werken.Diamant met vele facettenBezoekers moeten weten wat ze kunnen verwachtenwanneer ze een museum bezoeken. Tempel geeft daaromaan dat elk museum een helder profiel moet hebben.“Ons profiel is diffuus, maar tegelijkertijd heel duidelijk.We hebben veel verschillende afdelingen; beeldende kunst,fotografie, prentenkabinet, mode, toegepaste kunst enmuziekinstrumenten. Heel divers dus, maar op alle niveausvan wereldkwaliteit. Ik omschrijf het museum daarom graagals een diamant met vele facetten. Het Gemeentemuseumis een instituut van grote waarde, maar met verschillendekanten. Die gedachte heeft ons doen inzien dat je dieverschillende facetten nog meer zichtbaar moet maken inhet museum. Bijvoorbeeld door ook jaarlijks mode te tonen,door de permanente opstelling over Mondriaan & De Stijl enin de toekomst door middel van een permanente ruimte voorDelfts Blauw. We moeten die verschillende facetten van dediamant nadrukkelijker tonen en ermee naar buiten treden.Dat is nog niet zo eenvoudig, omdat we ons richten opverschillende doelgroepen. Dat maakt het ingewikkelden intensief, zeker omdat de middelen beperkt zijn, maarhet biedt ook kansen.”Mondriaan & De StijlHet museum is er enorm trots op dat in het afgelopenjaar een nieuw concept is gerealiseerd. “Nederland is bijuitstek een land van kunstenaars. We hebben bijna elkeeeuw kunstenaars van wereldfaam voortgebracht. In deNederlandse canon, vijftig vensters die van wezenlijk belangzijn voor wat Nederland vandaag de dag is, zijn drie venstersopgenomen over kunst: Rembrandt, Van Gogh en De Stijl.Toch kon je tot voor kort beter naar het MoMA gaan omiets over De Stijl te weten te komen. Daar moest hoognodigverandering in komen en daarom hebben we eenhele vleugel permanent ingericht over Mondriaan & De Stijl.Er staat nu iets bijzonders. We hebben dit in relatief kortetijd weten te realiseren in samenwerking met de studio vankunstenaar Krijn de Koning en architect Anne Holtrop. Hetverhaal wordt op een innovatieve manier verteld, uitgaandevan de ideeën van De Stijl. We presenteren dus geen theorieof chronologisch verhaal, maar leggen uit wat de bedoelingenvan de kunstenaars waren. We merken dat dit het voorde bezoekers makkelijker maakt om de kunstwerken te waarderen.”Het museum is een langdurige samenwerking aangegaanmet het Nederlands Architectuur Instituut in Rotterdam,het Centraal Museum in Utrecht en andere bruikleengeversen daarnaast is de tentoonstelling mede mogelijk gemaaktdoor American Express, het Mondriaan Fonds en het VSBFonds. “Dit concept voorziet in een behoefte. Er komen veelbezoekers op af, waaronder middelbare scholen. Wij tonendaarmee aan dat het, in tegenstelling tot wat vaak wordtbeweerd, wel degelijk mogelijk is om ook met een vastecollectie publiek te trekken.”Evenwichtig programmaHet hele jaar door heeft het museum mensen weten teinspireren en enthousiasmeren dankzij een evenwichtigprogramma. Tempel licht er enkele hoogtepunten uit.“In de eerste plaats noem ik ook in dit kader de permanenteopstelling Mondriaan & De Stijl, dat is echt een schotin de roos. Verder hebben de tentoonstellingen overJames Ensor en over Parijs veel publiek getrokken. Heelbijzonder was de tentoonstelling over Chinees porselein. EenNederlandse verzamelaar wilde een schenking van Chinees Schetsontwerp Mondriaan & De Stijl vleugel, Gemeentemuseum Den Haag, Anne Holtrop en Krijn de Koning 2011

terug naar INHOUDSOPGAVE101. COLLECTIEUITBREIDING VAN DE COLLECTIEDe collectie is in 2011 uitgebreid met81 objecten. Hiervan zijn er 48 toegevoegdaan de collectie moderne kunst en 32 aandie van de kunstnijverheid.Belangrijke aankopenIn 2011 heeft het Gemeentemuseum, mede dankzij de steunvan het Mondriaan Fonds, de Vereniging Rembrandt en deBankgiro Loterij, een aantal belangrijke aankopen kunnenrealiseren op het gebied van de moderne kunst. Een voorbeeldhiervan is de verwerving van het werk Relic van Daanvan Golden. Dit schilderij, dat eerder tijdens de Sixties!tentoonstelling in 2007 werd geëxposeerd, is een sleutelwerkbinnen het oeuvre van de kunstenaar. Van Golden begonaan het schilderij in 1964 om het pas in 1989 af te ronden.Het werk vertegenwoordigt een belangrijke periode binnenhet oeuvre van een van de meest invloedrijke schilders inNederland van dit moment.Op een veiling in New York verwierf het museum een kleinschilderij van de Poolse schilder Wilhelm Sasnal. Binnen deinternationale hedendaagse schilderkunst is Sasnal een grotebekende, maar in Nederlandse openbare collecties is hij nognauwelijks vertegenwoordigd. Het schilderij, dat een portretvan zijn zoon Kacper voorstelt, vormt een welkome uitbreidingvan de collectie hedendaagse schilderkunst, waartoeook recente aankopen van werk van Michael Raedecker,Daniel Richter en Matthias Weischer behoren.Een opmerkelijke aanwinst is een beeld van Berlinde DeBruyckere. Deze Belgische kunstenares werd eind jarennegentig bekend met haar indringende sculpturen vankwetsbare, gehavende mensfiguren die het lijden van demens centraal lijken te stellen. De in een monumentalevitrine gepresenteerde sculptuur heeft een sacrale kwaliteit,is beklemmend en dwingt de bezoeker tot nadenken. Hetwerk sluit prachtig aan bij de schilderijen van bijvoorbeeldFrancis Bacon en De Cell XXVI van Louise Bourgeois.Bijzondere schenkingenDat kunstenaars het Gemeentemuseum een warm harttoedragen, blijkt uit de vele schenkingen die wij jaarlijks vanhen mogen ontvangen. In 2011 kregen we een omvangrijkedonatie van het kunstenaarsechtpaar Johnny Rolf en Jan deRooden. Dankzij de ruim veertig keramische werken die wij uitde verzameling van deze twee keramisten mochten kiezen,is de collectie Nederlandse keramiek uit de laatste decenniavan de vorige eeuw substantieel verrijkt. Beeldend kunstenaarRalph Prins verblijdde het museum met een twintig tal foto’s vanzijn hand, een mooie toevoeging aan onze collectie fotografie.Zoals elk jaar ontving de mode- en kostuumcollectie eenaantal schenkingen van particulieren die hun eens gedragenhaute couture een langer bestaan gunnen dan één modeseizoen.Zo kreeg het museum een unieke patchwork mantel,ontworpen door Fong Leng. Tot de omvangrijke gift van Janen Len Aarntzen behoren topstukken als de creaties van JohnGalliano en Vivienne Westwood.‘Een geschenk uit de hemel’ was de Grand vase aux femmesnues van Pablo Picasso. Deze vaas uit 1950 behoort tot zijnbeste ontwerpen in keramiek. Het indrukwekkende object isversierd met een drietal naakte vrouwenfiguren die zich alsvanzelfsprekend voegen naar de contouren van het trompetvormigelichaam van de vaas. Met deze aanwinst via dezogenaamde 120%-regeling viel niet alleen de verzamelingvan het Gemeentemuseum, maar ook de collectie Nederlandeen onbetwist hoogtepunt uit het keramische oeuvre vanPicasso ten deel. Het grote belang van deze fiscale maatregelkan niet beter worden geïllustreerd. Daan van Golden, Relic Pablo Picasso, Grand vase aux femmes nues, 1950

terug naar INHOUDSOPGAVE111. COLLECTIECollectieprojectenIn 2011 zijn twee omvangrijke collectieprojecten voortgezet.In de eerste plaats het Mondriaan restauratieproject, dat totdoel heeft de gehele collectie in zo’n staat te brengen datdeze weer kan deelnemen aan het (inter)nationale bruikleenverkeer.Het project is eind 2011 halverwege. Een tweedeproject is de standplaatsregistratie. Hierin worden alleobjecten die in museaal bezit zijn, voorzien van een digitaalraadpleegbare standplaats. Eind 2011 zijn 55.000 objectenvoorzien van een standplaats code. De verwachting is dat hetproject eind 2012 zal zijn afgerond, met uitzondering van eendeel van de modecollectie. Dit deel, dat weinig tot niet deelneemtaan het museale verkeer, kost zoveel tijd om te behandelendat het niet efficiënt meer is.

terug naar INHOUDSOPGAVE122. TENTOONSTELLINGENIn 2011 heeft het museum in het Berlage gebouw 24 tentoonstellingengeorganiseerd en 9 tentoonstellingen in het GEM/Fotomuseum. Deze hoeveelheid tentoonstellingen betekenteen lichte daling ten opzichte van het programma in 2010.Dit is echter in overeenstemming met het algemene beleidsstrevenom de frequentie van tentoonstellingen terug tebrengen, uiteraard zonder hierbij in te boeten op de bezoekersaantallen.Het aantal tentoonstellingen is nog altijd groot.Om de doelstellingen wat betreft de bezoekersaantallente halen, waren in het voor- en het najaar de belangrijkstepubliekstrekkers gepland. In het voorjaar van 2011 is deJames Ensor retrospectief georganiseerd. Deze tentoonstellingbracht vele positieve reacties teweeg.ToekenningIn mei 2011 won het Gemeentemuseum Den Haag de tweejaarlijkseTuring Toekenning van € 450.000,- van de TuringFoundation. Met dit bedrag is het mogelijk om in 2012 eenspectaculaire tentoonstelling over Alexander Calder teorganiseren. Het museum is ongelooflijk blij en trots op detoekenning van deze prijs. De tentoonstelling over Calder zalNederland in internationale aandacht plaatsen, met name inde Verenigde Staten, waardoor ook deuren zullen openenvoor toekomstige tentoonstellingen van internationaal belang.De ZomerExpo 2011 Anoniem gekozen met werken van(amateur)kunstenaars uit het hele land maakte veel goed.In het najaar golden twee tentoonstellingen als warepubliekstrekkers: XXSmall – de tentoonstelling over poppenhuizen– en Parijs, stad van de moderne kunst 1900-1960 – eententoonstelling die voortkwam uit een collectieruil met hetCentre Pompidou. De grote tentoonstelling over MarkusLüpertz, mede mogelijk gemaakt door het energieconcernRWE/Essent, bracht ook veel liefhebbers op de been. Er wasgekozen voor een volstrekt nieuwe benadering van hetoeuvre van deze vermaarde Duitse schilder, door het inhoudelijkaan het schitterende Berlage gebouw te koppelen. Turing Toekenning

terug naar INHOUDSOPGAVE132. TENTOONSTELLINGENDEFINITIEVE PLEK VOOR MONDRIAAN & DE STIJLZonder twijfel is De Stijl de belangrijkste Nederlandsekunststroming van de twintigste eeuw en geniet eengrote internationale reputatie. Het GemeentemuseumDen Haag beschikt niet alleen over de grootste collectieMondriaan ter wereld, maar bezit ook de meest brede collectieDe Stijl wereldwijd. Omdat De Stijl van groot belangis geweest voor ons land – de beweging maakt samenmet Rembrandt en Van Gogh deel uit van De canon vanNederland – heeft het Gemeentemuseum deze groep eendefinitieve plek in Nederland gegeven. Sinds 24 septemberkan het publiek de semipermanente tentoonstellingMondriaan & De Stijl bezoeken. Er is een complete vleugelmet een oppervlakte van 750 vierkante meter aan gewijd.De collectie Mondriaan van het Gemeentemuseum isuniek in de wereld en omvat bijna 300 werken. Alle stadiavan Mondriaans indrukwekkende carrière zijn erin vertegenwoordigd.De grote variëteit aan werken stelt hetmuseum in staat om de volledige artistieke ontwikkelingaan het publiek te tonen.en werken van andere kunstenaars van De Stijl ging inhet Gemeentemuseum hand in hand. In de permanenteopstelling Mondriaan & De Stijl zijn Theo van Doesburg,Vilmos Huszár, Bart van der Leck, J.J.P. Oud, Gerrit Rietvelden Georges Vantongerloo naast Mondriaan de belangrijkstevertegenwoordigers.De thematische inrichting van Mondriaan & De Stijl isgeënt op De woning – De straat – De stad, een artikel vanMondriaan uit 1925. De presentatie is levendig en laat deboeiende samenvloeiing van kunst, vormgeving en architectuurgoed tot uitdrukking komen. De bekende kunstenaarKrijn de Koning en architect Anne Holtrop, tekendevoor de vormgeving van de tentoonstelling. Het is feitelijkeen kunstwerk an sich met als titel 63 spaces for a work.De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt doorAmerican Express, Mondriaan Fonds, VSB Fonds,Centraal Museum Utrecht, het Nederlands ArchitectuurInstituut en Stijl Advocaten.De essentie van de kunstbeweging De Stijl, actief vanaf1917, was een nieuwe kunstvorm te vinden die vollediginzetbaar was. De beweging sloeg een brug tussen kunst,vormgeving, architectuur en samenleving. De Stijl zorgdevoor grote vernieuwingen en inspireert kunstenaars,vormgevers en architecten tot op de dag van vandaag.Het belang van de groep is moeilijk te overschatten;zij speelt een centrale rol in de Europese avant-garde.Leden van de groep ontwikkelden ideeën over een idealesamenleving, beeldend kenmerkt de groep zich doorhet vereenvoudigen van vorm en reduceren van kleurgebruik.Het verzamelen van werk van Piet Mondriaan Foto: Gerrit Schreurs

terug naar INHOUDSOPGAVE142. TENTOONSTELLINGENPUBLIEKSTREKKERSBERLAGE GEBOUWJames EnsorUniversum van een fantast12 maart - 13 juni 2011In het voorjaar van 2011 eerde het GemeentemuseumJames Ensor (1860-1949) met een groots overzicht. Hetindrukwekkende oeuvre van deze Belgische expressionistis een ware maskerade en de tentoonstelling bood een blikin het universum van deze fantast. Aanvankelijk maakte dekunstenaar furore met zijn realisme. Later vond de groteomwenteling naar zijn fantasiewereld plaats. Een paradevan groteske figuren, een dolle optocht van feestgangersmet maskers, geschminkte vrouwengezichten, skeletten encarnavaleske poppen in felle- of juist pastelkleuren: de schilderijenvan Ensor kennen uitersten. Ensor staat bekend omzijn veelzijdig en sensitief kleurgebruik, zijn vrije manier vanschilderen, zijn fantasie en zijn onthulling van de lachwekkendestaat van de mens.Met het doorbreken van conventionele thema’s en hetaanboren van nieuwe onderwerpen in de schilderkunst wasEnsor een echte pionier en vernieuwer. Zijn werk werd nietoveral onmiddellijk geaccepteerd en hij werd zelfs geweigerdop tentoonstellingen. In 1884 richtte hij daarom detentoonstellingsvereniging Les XX op met gelijkgestemdekunstenaars. Kort na de Eerste Wereldoorlog werd Ensor alopgenomen in de canon van de moderne kunst en hoort hijsamen met Edvard Munch, Ernst Ludwig Kirchner, Emil Noldeen Oskar Kokoschka tot de top van de Europese expressionistischekunst. Samen met René Magritte en Paul Delvauxbehoort hij tot de voorhoede van de klassiek moderneBelgische kunst van internationale naam en faam.Ensor was een uitzonderlijk colorist, met gedurfde kleurcontrastenen tonaliteit. In zijn groteske schilderijen gebruikthij het masker als instrument om de ware boosaardige enlachwekkende aard van de mensheid onthullen. Ensor wasook een buitengewoon grafisch talent, wat op deze tentoonstellingaan de hand van tekeningen en etsen duidelijk tezien was. De tentoonstelling belichtte ook de binding vanEnsor met Nederland. Hij reisde al op jonge leeftijd doorons land en raakte geïnspireerd door de oude Hollandsemeesters. Zijn werk werd in Nederland al snel goedontvangen en zelfs tentoongesteld en verzameld en hijhad een bijzondere relatie met Jan Toorop.De tentoonstelling is tot stand gekomen in nauwe samenwerkingmet het Koninklijk Museum voor Schone KunstenAntwerpen, met dank aan Nationaal Archief/collectieSpaarnestad Photo en dankzij de steun van de VlaamseOverheid.Pronkzucht aan het hofKeizerlijk porselein uit Shanghai16 april t/m 23 oktober 2011Voor het keizerlijk hof in het oude China was alleen het bestegoed genoeg. Daarom beschikte het over speciale fabriekenwaar de crème de la crème van de Chinese keramiek werdgemaakt met de hoogste kwaliteit porselein, de meestvakbekwame werknemers en de mooiste kleurpigmenten.Het Shanghai Museum heeft in het Gemeentemuseumhonderd topstukken van dit keizerlijk porselein getoond dienog nooit eerder buiten Azië te zien waren. In Pronkzucht aanhet hof stonden de topstukken niet op zich: de symboliek enbetekenis van de decoraties speelden in deze tentoonstellingeen belangrijke rol. Zo maakte het publiek ook kennis met debijzondere mythes en tradities van de Chinese cultuur.

terug naar INHOUDSOPGAVE152. TENTOONSTELLINGENVanaf het begin van de zeventiende eeuw was Chineesporselein een geliefd verzamelobject in Nederland. Doorde VOC geïmporteerde stukken vonden gretig aftrek opveilingen. Deze speciaal voor de export gemaakte objectenzijn echter van een mindere kwaliteit dan het porselein datvoor het keizerlijk hof werd gemaakt. Gedurende de Ming-(1368-1643) en Qingdynasty (1644-1911) zijn talloze pronkstukkenvervaardigd, meestal ceremoniële objecten. Dezewaren van de allerhoogste kwaliteit illustreren de verfijndelevensstijl waarin de keizers zich eeuwenlang hebbengebaad. De decoraties op de prachtige werken zijn tot in dekleinste details uitgewerkt en symboliseren vaak heilwensen.Na de val van de keizerlijke macht tijdens de revolutie in 1911raakte de collectie keizerlijk porselein verdeeld en werd deelsvernietigd. Precies honderd jaar na dato was een representatieveselectie van dit porselein in het Gemeentemuseumte zien.Pronkzucht aan het hof is mogelijk gemaakt door de bijzondereband die de Nederlander Henk Nieuwenhuys met hetShanghai Museum heeft. Hij schonk enige jaren geleden zijneigen collectie Chinees exportporselein aan dit museum,waar het nu permanent te zien is.Markus LüpertzIn ’t God’lijk Licht25 juni t/m 2 oktober 2011Voor de Duitse kunstschilder en beeldhouwer Markus Lüpertz(1941) is het overduidelijk dat kunst ver boven het dagelijksleven uitstijgt. In de media dikt hij zijn overtuiging aan doorzijn onberispelijke en zelfverzekerde optreden als ‘Koning derschilders’. Ook in de architectuur van het GemeentemuseumDen Haag komt de afstand tussen kunst en dagelijks leven opverschillende manieren tot uiting. Deze overeenkomst vormdehet uitgangspunt voor dit grootse retrospectief. Aan de handvan thema’s is aandacht besteed aan recent werk, hoogtepuntenuit zijn oeuvre én het genie Lüpertz zelf.Lüpertz behoort samen met Penck, Immendorff en Baselitz totde generatie naoorlogse Duitse kunstenaars die het expressionismenieuw leven inbliezen. Hij behoort al jaren tot de topvan de hedendaagse Duitse kunstenaars. Zijn werk typeertzich door een veelzijdigheid en door zijn zoektocht naar hetevenwicht tussen abstractie en figuratie, tussen vorm en kleur.In zijn schilderkunst is het landschap favoriet, terwijl in zijnbeeldhouwwerk de menselijke figuur juist centraal staat. Decreatieve ontwikkeling van een achttien meter hoog sculptuur– Hercules – ter herinnering aan het project CultureleHoofdstad Ruhr 2010, speelde een grote rol in deze overzichtstentoonstelling.Verder toonde de expositie Lüpertz’ zoektochtnaar een eigen taal die uitmondde in de dithyrambische schilderijen.Deze zijn vernoemd naar de dithyrambe, een loflieduit de klassieke oudheid op Dionysos, god van de geestdrift,wijn, roes en chaos. Andere thema’s waren bijvoorbeeldboomstammen en expliciete referenties aan de kunstgeschiedenisof literatuur, zoals Alice in Wonderland. Markus Lüpertz in het Gemeentemuseum Den Haag, 2011. Foto: Gerrit Schreurs

terug naar INHOUDSOPGAVE162. TENTOONSTELLINGENDe tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door de Duitseenergiemaatschappij RWE/Essent. Voor het GemeentemuseumDen Haag bood deze samenwerking de kans om, geheel inlijn met het nieuwe beleid van het museum, nieuwe publieksgroepenaan te trekken van over de grens en hedendaagsekunst aan een breed publiek te presenteren.ZomerExpo 2011 – Anoniem gekozen.Nieuwe meesters van de lage landen9 juli t/m 21 augustus 2011Stichting ArtWorlds en het Gemeentemuseum Den Haaglanceerden op 9 december 2010 de eerste Nederlandsetentoonstelling met open inschrijving. En met succes! Begin2011 hebben in totaal 2450 deelnemers uit het hele landzo’n 4750 werken ingezonden. Deze zijn in het voorjaar van2011 op drie locaties in Nederland beoordeeld door eenjury die bestond uit personen uit de museumwereld, deprovinciale kunst- en cultuurinstellingen en uit bekende enminder bekende kunstenaars. Een selectie van 600 werkenwerd vervolgens getoond op de website van de ZomerExpo2011, waarna uiteindelijk 250 werken zijn uitgekozen voor detentoonstelling Anoniem gekozen in het Gemeentemuseum.De ZomerExpo 2011 gaf een beeld van de kunstbeoefeningin Nederland in volle breedte zonder onderscheid te makentussen de gevestigde en niet-gevestigde kunstwereld. Dezeggingskracht en de kwaliteit was bepalend bij de keuzevan het werk.Stichting ArtWorlds ontwikkelt projecten die verschillendekunstwerelden samenbrengt. Door de samenwerking metdeze stichting en de ZomerExpo wil het Gemeentemuseumde publieksparticipatie vergroten. Het museum streeft naareen grote diversiteit aan publieksgroepen en wil zoveelmogelijk mensen laten kennismaken met verschillendekunstvormen zoals kunstnijverheid, mode, muziek, schilderkunsten tekenkunst. Het publiek werd actief betrokkenbij de ZomerExpo doordat elke bezoeker een stem mochtuitbrengen op het meest aansprekende kunstwerk. Er warennamelijk drie stimuleringsprijzen verbonden aan de tentoonstellingvan 10.000, 7.500 en 5.000 euro.De tweede prijs (€ 7.500) is gewonnen door AnnemiekeAlberts met haar schilderij (Be)Spiegelingen. De derde prijs(€ 5.000) ging naar Tilleke Schwarz voor haar werk Purr Chase.De publieksprijs van € 10.000 ging, met grote meerderheidvan stemmen, naar het kunstenaarsduo Lonneke Gordijn enRalph Nauta voor hun werk Fragile Future. Het werk is eencombinatie van natuur en techniek; het bestaat uit tientallenlampjes die bedekt zijn met echte paardenbloempluisjes, metelkaar verbonden door een constructie van fosforbrons.Mode KunstEen affaire3 september 2011 t/m 8 januari 2012Wie kent niet de kleurige Mondriaanjurken die Yves SaintLaurent in 1965 ontwierp? Of de mini-jurkjes met hypnotiserendeoptische prints, geïnspireerd door op-art uit de jaren60? Ze illustreren de innige relatie tussen mode en kunst.Couturiers weten de tijdgeest te vangen en te vertalen naarhun ontwerpen, terwijl kunstenaars kleding gebruiken alsexpressiemiddel om vorm te geven aan het totaalbeeld vanhun ideeën. De tentoonstelling Mode Kunst, een affaire, lietzien dat bepaalde kleding gebruikt wordt door krachtigevrouwen om zich te onderscheiden en dat beeldende kunstin veel gevallen een grote inspiratiebron is voor ontwerpers.Tot de topstukken van de tentoonstelling behoorden creatiesvan Liberty’s, Sonia Delaunay, Schiaparelli, Yves Saint Laurent,Chanel en Givenchy. Prijswinnaar (1 e prijs) ZomerExpo 2011

terug naar INHOUDSOPGAVE172. TENTOONSTELLINGENIn de negentiende eeuw veranderde de rol van de modeen de plaats die kunst inneemt in de samenleving. Doortoegenomen welvaart en nieuwe maatschappelijke verhoudingenwerden zowel mode als kunst steeds meer middelenom uiting te geven aan persoonlijke smaak en identiteit.In Nederland zijn het rond 1900 eigenzinnige vrouwen alsAletta Jacobs, toneelspeelsters en concertzangeressen diezich met het dragen van artistieke kleding onderscheidenvan de massa. Zij dragen niet langer korsetten met strakin gesnoerde tailles, maar los vallende jurken van verfijndestoffen in kunstzinnige kleuren. Bewegingsvrijheid, dat waswat de moderne vrouw wilde. Kunstenaars als Henry vande Velde en Piet Zwart werden betrokken bij de esthetischevorm geving van deze nieuwe mode.De abstracte schilderkunst van de succesvolle ontwerpster enkunstenaar Sonia Delaunay – getrouwd met Robert Delaunayen bevriend met schilders als Mondriaan, Arp, Vantongerlooen Kandinsky - inspireerde in de jaren 20 tot diverse stofontwerpen.In de kleding en hoeden van modeontwerpsterElsa Schiaparelli speelde het surrealisme een belangrijke rol.Zij maakt furore met truien met ingebreide das of matrozenkraagen werkt nauw samen met kunstenaars als SalvadorDalí en Jean Cocteau. Ook in de naoorlogse kunst is de kruisbestuivingvaak terug te zien. In de jaren 50 maakt KarelAppel gesigneerde stofontwerpen, in de jaren 60 verkooptde Bijenkorf jurkjes geïnspireerd door op-art en in samenhangmet het minimalisme in de beeldende kunst ontstaater een grote voorkeur voor sobere, vaak asymmetrischeontwerpen. Ook wordt mode steeds vaker beschouwd alsautonoom kunstwerk.ParijsStad van de moderne kunst 1900-196015 oktober 2011 t/m 29 januari 2012Eind 2011 heeft het in grote getalen toegestroomde publiekgenoten van beroemde meesterwerken van onder anderenKandinsky, Brancusi, Picasso, Matisse, Miró, Giacometti, Léger,Braque en Delaunay. Deze topstukken waren ter beschikkinggesteld door het prestigieuze Centre Pompidou in Parijs. Debruisende Franse hoofdstad oefende in de eerste helft vande twintigste eeuw een onweerstaanbare aantrekkingskrachtuit op toekomstgerichte kunstenaars uit de hele wereld. Hierwerd de moderne kunstgeschiedenis geschreven. Ook vanuitNederland trokken de meest vooruitstrevende kunstenaarsnaar deze opwindende plek van vernieuwing en artistiekevrijheid.In de eerste helft van de twintigste eeuw werd de kunstin een enorm tempo vernieuwd. Aangemoedigd door deEerste Wereldoorlog, gedreven door het idee van een beteretoekomst of in reactie op de stijl van hun voorgangers,ontwikkelden kunstenaars in Parijs nieuwe stijlen in de meestwilde en uiteenlopende kleuren en vormen. Parijs was eenartistieke vrijplaats, kunstenaars ontmoetten elkaar in hetcafé, groepeerden zich, discussieerden en beïnvloeddenelkaar en bevochten hun standpunten.Nog niet eerder werd de relatie tussen Parijs als hoofdkwartiervan de moderne kunst en Nederland in beeldgebracht. Verscheidene Nederlandse kunstenaars hebbenin Parijs cruciale stappen in hun carrière gezet en daar is indeze tentoonstelling speciale aandacht aan besteed. PietMondriaan is een sprekend voorbeeld, want na een bezoekaan Parijs gooide hij het roer om; zowel in zijn beroepsmatige-als in zijn persoonlijke leven. Maar ook Kees vanDongen, Karel Appel en Constant raakten geïnspireerd en

terug naar INHOUDSOPGAVE182. TENTOONSTELLINGENbeïnvloed door het wervelende, bloeiende artistieke levenin Parijs. De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt hetCentre Pompidou in Parijs en door de ondersteuning vanTotal E&P Nederland B.V.XXSmallPoppenhuizen en meer in miniatuur12 november 2011 t/m 25 maart 2012Poppenhuizen waren in de zeventiende en achttiendeeeuw een serieuze zaak. Welgestelden spendeerden somsevenveel geld aan deze hobby als aan hun eigen woning.XXSmall voerde jong en oud mee in een modelwereld vanheden en verleden. Zo waren er pronkpoppenhuizen uit dezeventiende eeuw te zien, maar ook eigentijdse miniatuurhuizengeheel ingericht in modern design. Het wonen doorde eeuwen heen kwam geheel tot leven. Uitgangspunt vande tentoonstelling was een van de best bewaarde poppenhuizenin Nederland; dat van Sara Rothé uit ca. 1745 uit decollectie van het Gemeentemuseum Den Haag.uitgebrachte designstoelen te zien, naast werk in miniatuurvan Hollandse vormgevers en poppen in door Victor & Rolfhandgemaakte couturekleding.Behalve de Nederlandse wooncultuur werden ook andereculturen in beeld gebracht. Zo waren er een Duits, een Engelsen een Italiaans poppenhuis te zien, een Japanse keukenen een Chinese tempel. Een ander hoogtepunt vormde decompleet aangeklede boerderij die prinses Juliana kreeg vanhaar ouders voor haar tweede verjaardag. De tentoonstellingcombineerde de huizen bovendien met poppen, die kledingdroegen uit dezelfde periode of in hetzelfde thema.De tentoonstelling is mede mogelijk gemaakt door hetPrins Bernhard Cultuurfonds en het door hen beheerdeMargarethe Petronella Fonds en het Van der Vossen-DelbrückFonds.Al in de Chinese en Griekse oudheid werden er voorwerpenin miniatuur gemaakt en in de loop der tijd is datzo gebleven. Van stoelen tot bedden, van zilveren serviezentot Delfts blauwe vazen, van koperen pannen tot de trouwjurkvan prinses Mabel. XXSmall toonde vele voorbeelden.Bovendien was er een miniatuurmuseum ingericht metkleine, originele schilderijtjes of tekeningen van de belangrijkstekunstenaars van de twintigste eeuw, waaronder SolLeWitt, Damien Hirst en Louise Bourgeois. Extra aandachtwas er voor zilveren miniaturen, inclusief een aparte publicatie.Ook de moderne tijd was goed vertegenwoordigdmet een ADO poppenkamer in de vormgeving van De Stijl,een jaren vijftig modelwoning en een poppenhuis vanGerrit Rietveld. Verder waren er miniaturen van door Vitra

terug naar INHOUDSOPGAVE192. TENTOONSTELLINGENGEM / FOTOMUSEUM / GEMAKErwin WurmThe Beauty Business25 juni t/m 18 september 2011Het GEM presenteerde in 2011 het eerste uitgebreide overzichtin Nederland van een van de meest belangrijke hedendaagsebeeldhouwers van dit moment, de OostenrijkseErwin Wurm (1954). Zijn oeuvre heeft zich ontvouwd tot eenhumoristisch universum, waarin hijzelf, zijn publiek, kledingstukken,een gedachte of een handeling op sculpturelekwaliteiten worder onderzocht. Wurm bekritiseert, weliswaarlichtvoetig, de hedendaagse consumptiemaatschappij. Zogaan zijn series fat houses en fat cars over huizen en auto’s alsstatussymbolen, tegelijkertijd verwijzen ze naar de Westersewelvaartsziekte obesitas. Het meest bekend is Wurm om zijnone minute sculptures, waarbij toeschouwers met een voorwerpen getekende instructie tot sculptuur maken.Wurm is in de jaren 70, toen conceptuele kunst nog als voorbeeldgold, opgeleid in Wenen. Kunstenaars van het WienerAktionismus hebben in de decennia daarvoor de body art alin Oostenrijk geïntroduceerd. Hoewel Wurm zegt niet geïnteresseerdte zijn in het lichaam an sich, is duidelijk dat zijnoeuvre in deze traditie wortelt. Zijn werk draait vooral om wathij de basisprincipes van sculptuur noemt; het zoeken naarleegte, mogelijkheden en volume.Wurm maakte een aantal fotoseries voor bekende modemerkenen voor Vogue maakte hij een fotoserie waarbijClaudia Schiffer zijn instructies onderging. De Red Hot ChiliPeppers gebruikten zijn ideeën (one minute sculptures) voorhun muziekclip Can’t Stop. In de tentoonstelling was ookte zien dat Wurm de laatste jaren meubels vervaardigt,waarbij een kast dienst kan doen als stoel of andersom.In de tentoonstelling was voor het eerst de nieuwe aanwinst,de Small Psychos Group (2010), van het Gemeentemuseum tezien. Deze installatie bestaat uit elf onzichtbare figuren, diebestaan bij de gratie van de elf truien die om een lichaamgevormd lijken. Wurm stelt bij dit werk de vraag hoezeeronze kleding of buitenkant onze identiteit en status bepaalt.Gert & Uwe Tobias12 maart t/m 13 juni 2011In het voorjaar van 2011 werd voor het eerst het werk vande tweelingbroers Gert en Uwe Tobias (Roemenië, 1973)in Nederland museaal getoond met een, speciaal voor hetGEM gemaakte, adembenemende installatie als tentoonstellingmet recent werk. Het publiek liet zich verrassen inde wondere wereld van deze broers, die al sinds hun studiesamenwerken. Met hun reusachtige houtsneden, keramischesculpturen en gouaches creëren zij een unieke beeldtaal dieeen onuitputtelijke fantasiewereld verraadt met cartoonachtigeogen op stokjes, een tollende blik, treurig ogendemonden met grote hoektanden in monsterachtige, komischeen bizarre gezichten. Soms zien we stripachtige figuurtjes diehet midden houden tussen mens en dier. Hoe eigentijds dewerken ook zijn, de wortels liggen in het historische modernisme.Zo doet de expressieve wereld van de kunstenaarsdenken aan de carnavaleske schilderijen van James Ensor, diegelijktijdig in het Gemeentemuseum te zien waren en doorwie Gert en Uwe Tobias zich lieten zich inspireren.De tweelingbroers groeiden op in het Roemenië van dictatorNicolae Ceausescu en verhuisden in 1985 naar Duitsland.In hun werk verwijzen ze naar de Oost-Europese volkscultuur,vooral naar de kostuums en carnavalskleding. Inhun meest recente werken, die speciaal voor Den Haag zijn

terug naar INHOUDSOPGAVE202. TENTOONSTELLINGENgemaakt, lieten de kunstenaars zich inspireren door typischNederlandse onderwerpen als het zeventiende-eeuwsestilleven. Aan touwtjes en haken hangen zojuist geslachtedieren zoals een geit en geplukt gevogelte. Deze voorstellingenzijn enerzijds gruwelijk maar door de sierlijke vormenen toegevoegde bloemmotieven tegelijkertijd decoratief enprachtig van kleur.Het meest bekend zijn de twee broers door hun monumentale,kleurrijke houtsneden. Klassieke en expressionistischevormen worden afgewisseld met concrete vormen als leestekenstegen een rasterachtergrond die doet denken aantypewriters of videogames, waarbij ze beïnvloed zijn doorMondriaans geometrische abstractie en Bauhaus. De houtsnedenmet een rasterachtergrond behoren tot een seriewerken met de titel Die Mappe die refereert aan patronenvan folkloristisch borduurwerk waarvoor eenzelfde rasterwordt gebruikt. Toch is hun artistieke universum veel groterdan dat, vaak worden hun werken verweven tot grootschaligeinstallaties, van houtsneden gecombineerd met collage,tekeningen, gouaches, beelden en muurschilderingen. Dekeramische beelden zijn organisch van vorm, en laten figurenzien die gevangen lijken te zijn in hun zware materiaal metglazuurlaag. Soms laten ze hun duivelachtige hoofdenhangen, waardoor ze eerder weemoedig dan gevaarlijk lijken.FOTOMUSEUMGare du NordNederlandse fotografen in Parijs 1900-196815 oktober 2011 t/m 15 januari 2012Parijs, dáár moest je zijn. De Franse hoofdstad heeftdecennia lang een grote aantrekkingskracht uitgeoefendop schrijvers en schilders van over de hele wereld. OokNederlandse fotografen trokken naar Parijs en legden hetromantische straatbeeld met zijn bewoners vast. Foto’s vanonder anderen Henri Berssenbrugge, Emmy Andriesse,Ed van der Elsken en Johan van der Keuken brachten inGare du Nord de stad tot leven. Deze metropool speelde dehoofdrol in de tentoonstelling Parijs, stad van de modernekunst 1900-1960, die gelijktijdig in het GemeentemuseumDen Haag te zien was.Vanaf het moment dat Louis Daguerre de fotografie voor heteerst aan de wereld presenteerde in 1839, was Parijs behalvede stad van de moderne kunst ook het epicentrum van ditnieuwe medium. Nederlandse fotografen trokken in de jaren20 en 30 naar de lichtstad om te studeren aan vakscholen ofin de hoop het vak te mogen leren als assistent van groothedenals Man Ray en Berenice Abbott. In de jaren 50 hervondParijs zijn aantrekkingskracht. De fotoboeken over Parijs vanNico Jesse, Ed van der Elsken en Johan van der Keuken, die inde jaren 1954-1963 verschenen, waren erg populair. Ze lieteneen wereld zien waar de benepen Nederlander alleen maarvan kon dromen. Jesse legde in tien dagen tijd bijvoorbeeldtweeduizend vrouwen vast en gaf daarmee een boeiendkijkje achter de Parijse gevels. Het publiek maakte kennismet de Parisienne in al haar facetten. Van der Elsken fotografeerdejuist het echte straatleven, de wat rauwere kant van desamenleving. Vooral de wereld van de bohemien-kunstenaarsrond Quartier Latin bracht hij in beeld.

terug naar INHOUDSOPGAVE212. TENTOONSTELLINGENGare du Nord liet beelden zien van zo’n vijftig Nederlandsefotografen. Deze legden behalve het anonieme straatleven,ook beroemdheden vast zoals Orson Welles, Juliette Gréco,Christian Dior en de nog piepjonge Brigitte Bardot en YvesSaint Laurent. Daarnaast toonde het museum twee korteexperimentele films: Études des mouvements à Paris van JorisIvens uit 1927 en De Hallen van Parijs, van Paul Schuitemauit 1939.Julian SchnabelPolaroids15 januari t/m 17 april 2011Julian Schnabel (1951) werd in de jaren 80 bekend alsschilder van het grote, expressionistische gebaar. Als eerstemuseum ter wereld presenteerde het Fotomuseum DenHaag tachtig grootformaat polaroidfoto’s die een heel anderekant van hem tonen. Met zijn fotowerk neemt Schnabelde toeschouwer mee in zijn ateliers, naar zijn vrienden enfamilie. Het persoonlijke wordt kunst in zijn sfeervolle, bijnaimpressionistische beelden. Veel foto’s zijn in zwart-wit ofsepia waardoor een nostalgische, bijna romantische sfeeroverheerst, net als in de films die hij sinds de jaren 90 metveel succes regisseert.Tussen 2002 en 2006 fotografeerde Schnabel zijn directeomgeving met een zeldzame, handgemaakte polaroidcamerauit de jaren 70. De camera heeft de grootte vaneen ijskast en maakt direct-klaarfoto’s van circa 50 x 60 cm.Schnabel nam hem jaren lang met zich mee en portretteerdealles om hem heen dat hem interesseert; familie en vrienden,zijn werken op tentoonstellingen in galeries of in zijn ateliersin Montauk, New York en de privé vertrekken van hetPalazzo Chupi dat Schnabel zelf ontwierp en inrichtte inManhattans Lower West Side. Het meest indrukwekkendzijn de indringende zelfportretten en de portretten vanzijn familie en vrienden, onder anderen Mickey Rourke,Christopher Walken en Lou Reed die zich ongedwongenlaten fotograferen als ze bij Schnabel op bezoek zijn ofwanneer ze samen iets ondernemen.Fotograferen met een polaroidcamera wordt gezien als demeest pure vorm van fotografie. Veranderen of knutselen kanniet en de karakteristieke kleuren, schaduwen en nuanceszijn niet te overtreffen door de digitale technieken van tegenwoordig.Soms heeft Schnabel wel iets toegevoegd doordelen van foto’s te verven om een extra effect te bereiken.Door met zijn foto’s naar zijn eigen leven te kijken, roeptSchnabel fundamentele en existentiële vragen op over levenen dood. Niet alleen omdat sommige geportretteerdeninmiddels zijn overleden, maar ook omdat een foto eenvoorbij moment weer kan laten herleven. Dit is een centraalthema in Schnabels werk; met zijn kunst verplaatst hij hetverleden naar het heden en ontkent hiermee de werkelijkheiden de onvermijdelijkheid van de dood. Dat toont hij ookaan met polaroids van geesteszieken die Schnabel maaktevan originele foto’s uit het eind van de negentiende eeuw.Met deze nieuwe opnames transformeert hij deze mensennaar de eenentwintigste eeuw.Zilveren Camera 201022 januari t/m 27 februari 2011In januari 2011 werd voor de 62 e keer de ZilverenCamera uitgereikt, de belangrijkste prijs voor fotojournalistenin Nederland. De gelukkige winnaar van de Zilveren Camera2010 was freelance fotograaf Evert-Jan Daniels (1968) met eenfoto die hij maakte in opdracht van het Algemeen Dagblad.De foto laat Mark Rutte zien, geflankeerd door Geert Wildersen Maxime Verhagen, op het moment dat de leiders van de

terug naar INHOUDSOPGAVE222. TENTOONSTELLINGENdrie partijen hadden besloten om een minderheidskabinette vormen. Het beeld is uit bijna 10.000 foto’s verkozen tot debeste persfoto van 2010.De Canonprijs ging naar Rob Hornstra (1975) die onder detitel On the other side of the mountain een krant van 64 pagina’smaakte. Deze krant was uit te vouwen tot een completedoe-het-zelf-tentoonstelling. De krant maakt onderdeel uitvan het vernieuwende en langlopende The Sochi Projectwaaraan Hornstra samen met schrijvend journalist Arnoldvan Bruggen werkt.Koos Breukel (1962) won de Nationale Portretprijs 2010 voorzijn foto van Mees Jongema. De jury beschreef dit portret als‘prachtig, kwetsbaar en tegelijkertijd krachtig, met een mixaan emoties, een toekomst voor zich maar toch vol vraagtekens,heel close’. Het winnende portret is opgenomen inde Nationale Portrettengalerij van het Nationaal HistorischMuseum. Dit museum heeft het portret tevens aan defotografiecollectie van het Gemeentemuseum Den Haaggeschonken.ESCHER IN HET PALEISEscher tot in de eeuwigheidEen recordaantal bezoekers, meer dan 100.000,heeft afgelopen jaar de fantasievolle werkenvan M.C. Escher (1898-1972) bewonderd. Escherin Het Paleis toont permanent bijna alle werkenvan deze wereldberoemde kunstenaar.De in 2011 geïnstalleerde Metamorphose III, een bijna zevenmeter lange houtsnede van Escher in een speciale ronde lijst,vormt letterlijk en figuurlijk de kroon op de tentoonstellingEscher tot in de eeuwigheid. De tentoonstelling toont nietalleen wereldberoemde prenten, maar ook vroeg werk, zoalsItaliaanse landschappen en studietekeningen. Verder is eraandacht voor zijn leven en werkwijze en kunnen bezoekershet werk van Escher op een interactieve manier ervaren.Escher in Het Paleis is gevestigd in het voormalige winterpaleisvan koningin-moeder Emma. Dit museum is de enigeplek in de hofstad en de wijde omgeving waar het publiek depaleisfunctie nog kan ervaren.

terug naar INHOUDSOPGAVE232. TENTOONSTELLINGENOVERZICHT ALLE TENTOONSTELLINGENGEMEENTEMUSEUM DEN HAAG• Hans Bellmer en Louise Bourgeois – Double Sexust/m 16 januari 2011• Landschappen van de zielt/m 30 januari 2011• Auke de Vries – Nestent/m 13 februari 2011• Berlage Totaal!t/m 27 februari 2011• Annemarie van Haeringen – De koningin die nietkon kiezent/m 6 maart 2011• Imi Knoebel – Fishingt/m 13 maart 2011• Wat van ver komtt/m 27 maart 2011• Collectiepresentatie: Haags porseleint/m 27 maart 2011• Islamitisch keramiekt/m 3 april 2011• Collectiepresentatie: Eigentijds glas en keramiekt/m 3 april 2011• Koel Modernt/m 17 april 2011• László Moholy-Nagy – De kunst van het licht29 januari – 1 mei 2011• Pablo Picasso – Ik zoek niet, ik vind5 februari – 4 september 2011•• Robbie Cornelissen – Het Grote Geheugen19 februari – 22 mei 2011• James Ensor – Universum van een fantast12 maart – 13 juni 2011• Marije Tolman – Ensor-De grote maskerade12 maart – 26 juni 2011• Een romantische kijk – De Rademakers Collectie26 maart – 5 juni 2011•• Collectiepresentatie kunstnijverheid16 april – 19 oktober 2011• Pronkzucht aan het hof. Keizerlijk porseleinwwuit Shanghai16 april – 23 oktober 2011• Stemmingmakerij14 mei – 26 juni 2011

terug naar INHOUDSOPGAVE242. TENTOONSTELLINGEN• Brian Clarke – The Quick and the Dead28 mei – 14 augustus 2011• Marthe Wéry – Kracht van de eenvoud11 juni – 2 oktober 2011• Markus Lüpertz – In ’t God’lijk Licht25 juni – 2 oktober 2011• Wouter van Reek – Keepvogel en Kijkvogel in hetspoor van Mondriaan2 juli – 30 oktober 2011• ZomerExpo 2011: Anoniem gekozen.Nieuwe meesters van de lage landen9 juli – 21 augustus 2011• XXSmall. Poppenhuizen en meer in miniatuur12 november 2011 – 25 maart 2012• Thé Tjong-Khing – Nacht in het poppenhuis12 november 2011 – 5 februari 2012• Ouborg Prijs 2011: André Kruysen.Uprising as passage26 november 2011 – 18 maart 2012• Collectie DommeringKorpys/Löffler - The nuclear football. t/m 16 oktober 2011Dora Garcia - Zimmer, Gespräche. 17 oktober 2011 – 25 maart 2012• Günter Tuzina – Beschilderde tekeningen in de ruimte20 augustus – 13 november 2011• Mode Kunst, een affaire3 september 2011 – 8 januari 2012• Henk Peeters10 september – 11 december 2011. Verlengd t/m 12 februari 2012• Mondriaan & De StijlVanaf 24 september 2011• Rechte stoelen, rechtschapen burgers.Wonen volgens ’t Binnenhuis (1900-1929)8 oktober 2011 – 4 maart 2012• Parijs – Stad van de moderne kunst 1900-196015 oktober 2011 – 29 januari 2012

terug naar INHOUDSOPGAVE252. TENTOONSTELLINGENFOTOMUSEUM• Fieret – Tichý – Heyboer. ‘Het onvermoeibaar epos’t/m 9 januari 2011• Julian Schnabel – Polaroids15 januari – 27 maart 2011. Verlengd t/m 17 april 2011.• Emiel van Moerkerken (1916-1995)23 april – 4 september 2011• Photo Academy Award10 september – 9 oktober 2011• Gare du Nord – Nederlandse fotografen in Parijs1900-196815 oktober 2011 – 15 januari 2012GEM• Op Papier - Hedendaags werk op papier uitde collectie van het Gemeentemuseum Den Haagt/m 16 januari 2011• Cecily Brownt/m 27 februari 2011• Zilveren Camera 201022 januari – 27 februari 2011• Gert & Uwe Tobias12 maart – 13 juni 2011• Marcel Dzama (A Game of Chess)12 maart – 13 juni 2011• Erwin Wurm – The Beauty Business25 juni – 18 september 2011• Jonathan Meese – Total Zelbstportrait1 oktober 2011 – 22 januari 2012ESCHER IN HET PALEIS• Escher tot in de eeuwigheid• Emma, redster van Oranje

terug naar INHOUDSOPGAVE263. EDUCATIERecordaantal basisschoolleerlingenOok 2011 was weer een jaar vol activiteit en plezier. Hetaantal leerlingen uit het primair onderwijs dat museumlessenvolgde, steeg tot recordhoogte. Maar liefst 21.315basisschoolleerlingen bezochten het museum en hun leerkrachtenkonden kiezen uit zo’n negentien verschillendelesprogramma’s. Ook aan het cultuurmenu in samenwerkingmet diverse erfgoedinstellingen in Den Haag droeg hetmuseum zijn steentje bij.Activiteiten voor kinderenBuiten schooltijd bleven kinderen ook naar het museumkomen, samen met ouders of grootouders. Tijdens schoolvakantiesen in het weekeinde zijn in totaal 39 workshopsgeorganiseerd waaraan 512 kinderen deelnamen. Daarbijwaren er vier soorten kindertours waarmee kinderen op eenleuke manier hun weg door het museum konden vinden.Niet meer weg te denken is inmiddels de permanente kindermuseumzaalnaast het museumatelier. Hier werden ook in2011 de originele illustraties uit de kinderkunstboeken, diehet museum samen met Uitgeverij Leopold uitgeeft, getoondin combinatie met de collectie. Ook konden kinderen hier zelfvan alles maken en presenteren. In toenemende mate wistengezinnen met jonge kinderen deze zaal te vinden.KinderkunstboekenDe nieuwste titels in de serie kinderkunstboeken metbij behorende kindertentoonstellingen in 2011 waren:Ensor – de grote maskerade van Marije Tolman, Keepvogel enKijkvogel in het spoor van Mondriaan van Wouter van Reek,Mister Orange van Truus Matti en Nacht in het poppenhuis vanAnna Woltz en Thé Tjong-Khing. De boekjes zijn een grootsucces en twee delen zijn bovendien in de prijzen gevallen.Meneer Kandinsky was een schilder (2010) van Daan Remmertsde Vries, het eerste deel uit de serie, is bekroond met eenZilveren Griffel en het kinderboek van Wouter van Reek wonde internationale illustratieprijs De Gouden Appel. Op detwee feestelijke kinderopeningen in 2011, die plaatsvondenin Wonderkamers, kwamen iedere keer zo’n vijfhonderdkinderen en ouders af.Inspiratie voor het voortgezet onderwijsOok voor het voortgezet onderwijs was er een inspirerendactiviteitenprogramma waaraan maar liefst 16.772 leerlingendeelnamen – een stijging van ruim tweeduizend leerlingenten opzichte van 2010. Docenten konden naar het gelanghet curriculum van school een keuze maken uit allerleisoorten interactieve rondleidingen, kijkwijzers en workshops.Onverminderd populair waren de examenkijkwijzersvoor vmbo, havo en vwo. Maar een van de hoogtepuntenwas toch wel het unieke programma Klinkende kunst waarbijleden van het Residentieorkest stukken speelden in demuseum zalen. De leerlingen ervoeren en onderzochten deovereenkomsten tussen beeldende kunst en muziek. Ookhet project Dit ben ik rondom social media met het thema‘identiteit & imago’ in samenwerking met het Haags Filmhuisen Digital Playground kan een succes worden genoemd.

terug naar INHOUDSOPGAVE273. EDUCATIECursussen, lezingen en meer!Ook het in 2010 gestarte activiteitenprogramma voorvolwassenen, getiteld Openbaringen, won aan bekendheid.Er werden vijf verschillende cursussen georganiseerdwaar in totaal 128 mensen aan deelnamen. Het hele jaardoor konden bezoekers op zondagmiddag mee met deinstaprondleidingen. Maar ook de conservatoren van hetmuseum stonden regelmatig op zaal of in de aula klaar ombezoekers welkom te heten en te informeren over de achtergrondenvan de tentoonstellingen en collecties. De door hetmuseum georganiseerde lezingen, zeven soorten in totaal,werden goed bezocht. De rondleiding als klassieke vormvan publieksbegeleiding boette niet in aan populariteit. Hetaanbod van een Mondriaan & De Stijl audiotour deed hierniets aan af. Helemaal nieuw en direct al een succes wasde ZomerExpo, een tentoonstelling waar zowel professioneleals amateurkunstenaars hun werk voor konden voordragentijdens landelijke voorrondes. De Art Prof Dagen, metlezingen, workshops en adviesgesprekken voor (amateur)kunstenaars, waren zeer in trek. Foto: Najib Nafid

terug naar INHOUDSOPGAVE284. PUBLIEKSBEREIKHoge bezoekersaantallenHet afgelopen jaar is het Gemeentemuseum Den Haag(inclusief GEM/Fotomuseum) door in totaal 335.877 mensenbezocht. Het museum Escher in het Paleis vestigde eennieuw record met maar liefst 100.997 bezoekers. In totaaltrokken de musea dus 436.874 bezoekers. Vooral de najaarstentoonstellingParijs – Stad van de moderne kunst 1900-1960was een enorme publiekstrekker. De hoge bezoekersaantallentonen aan dat het publiek onze dynamische endiverse programmering weet te waarderen. Zowel ervarenkunstliefhebbers als nieuwe bezoekers weten hun weg naarhet Gemeentemuseum te vinden.Marketing en communicatieMeer nog dan voorgaande jaren heeft het museum geïnvesteerdin de marketing van en communicatie over de activiteitenvan het museum. Met succes, want dit resulteerde inbijzonder veel aandacht in dag- en weekbladen. De totalebruto mediawaarde van deze free publicity bedroeg ruimzestien miljoen euro. Ook de aandacht voor het museum optelevisie is het vermelden waard. Ten tijde van de modetentoonstellingfigureerde het museum als decor voor opnamesvan SBS6 en RTL 5 ten behoeve van programma’s die gingenover respectievelijk de catwalk en hairstylers.Rondom de Parijs-tentoonstelling heeft het museum extrageïnvesteerd in grote billboards in het centrum van de staden op de toegangswegen naar de stad. Verder is in 2011 nalange tijd overeenstemming bereikt met de Welstand overhet aanbrengen van grote, exclusief ontworpen billboards opde blinde wand van een huis. In de Sumatrastraat is nu eengevel voorzien van een afbeelding over de tentoonstellingMondriaan en de Stijl.In de loop van 2011 is de huisstijl van het Museum gestroomlijnd.In de publiciteit is naast de tentoonstellingen vooral ookhet merk ‘Gemeentemuseum Den Haag’ centraal komen testaan.Online activiteitenHet ontwikkelen van een nieuwe website is in 2011 opgestart.De website, die in 2012 gereed zal zijn, zal onder andere eenbelangrijk deel van de collectie ontsluiten. In totaal gaat hetom 8.500 objecten.Het museum heeft veel tijd gestoken in social media. Hetaantal volgers groeide dan ook spectaculair en die groei zetdoor. Eind 2011 had het Gemeentemuseum op Facebook2646 volgers, het GEM 2894 volgers en het Fotomuseum5239 volgers. Op Twitter volgden aan het eind van het jaar2822 personen het Gemeentemuseum (en in het eerste kwartaalvan 2012 zijn daar al bijna 1000 volgers bij gekomen!) entelde het Fotomuseum 1707 volgers.Speciaal voor deze sterk groeiende groep van digitale volgersheeft het museum het afgelopen jaar korte filmpjes geproduceerdals teaser voor tentoonstellingen. Vooral het filmpjeover de Parijs-tentoonstelling mocht zich op een grote populariteitverheugen.

terug naar INHOUDSOPGAVE294. PUBLIEKSBEREIKEen bijzonder populair onderdeel op de Facebookpagina vanhet Gemeentemuseum is ‘favoriet kunstwerk medewerkers’.Door dit persoonlijke ‘kijkje achter de schermen’ kan hetmuseum de eigen collectie op een orginele manier presenterenen tegelijkertijd ontstaat er een levendige discussietussen en met onze ‘volgers’.

terug naar INHOUDSOPGAVE304. PUBLIEKSBEREIKStad naar het MuseumHet Gemeentemuseum heeft het Stadsdelenproject Stadnaar het Museum voortgezet. De stadsdelen Leidscheveen /Ypenburg, Escamp en Laak waren elk voor ongeveer eenhalf jaar te gast in het museum. De bewoners van elk stadsdeelmochten het museum gratis bezoeken en er werd eenlaagdrempelig en uitnodigend programma geboden. Hetstadsdelenprogramma was ook dit jaar ongekend succesvol.Ruim 10% van de bewoners heeft het museum bezocht. Inde zomermaanden was er een speciale terugkomactie voorde bewoners van stadsdelen die al eerder aan de beurt zijngeweest. Tegen een geringe vergoeding konden zij weernaar het museum.Bright MindsOm zoveel mogelijk verschillende doelgroepen aan zich tebinden is het Gemeentemuseum gestart met een nieuwgezelschap: Bright Minds. Een gezelschap jonge mensen uitoverheid en bedrijfsleven dat een interessant en afwisselendprogramma in en buiten het museum krijgt aangeboden.Het gezelschap bestaat inmiddels uit circa 100 leden.De reacties van bewoners, (maatschappelijke) organisaties ende politiek waren wederom zeer enthousiast. Vele inwonerskomen, vaak voor het eerst, in het museum en linksom ofrechtsom weet het museum hun hart te veroveren. Ook in depers is er veel positieve aandacht besteed aan dit project. Hetwerd vaak aangehaald als een voorbeeld van een activiteitwaarbij een museum in staat is een nieuw en breed publiekaan zich te binden. Het komende jaar staat in het teken vande stadsdelen die nog niet aan de beurt zijn geweest enwordt bekeken hoe dit programma opgenomen kan wordenbinnen de reguliere activiteiten van het museum.Samenwerking met ADONieuw in 2011 was de samenwerking met ADO Den Haag.Een samenwerking die zich primair richt op de kidsclub vanADO en andere jongeren tot 12 jaar. Doel van de samenwerkingis dat elk kind uit Den Haag minimaal één keerin zijn leven bij ADO en in het Gemeentemuseum moetzijn geweest. Samen met ADO zijn enkele marketingactiesontwikkeld en dat werpt vruchten af. De samenwerking blijktgoed te werken. Teamfoto ADO Den Haag voor Victory Boogie Woogie van Piet Mondriaan

terug naar INHOUDSOPGAVE314. PUBLIEKSBEREIKPUBLICATIES 2011• László Moholy-Nagy: De kunst van het lichtTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstellling in het GemeentemuseumDen Haag van 29 januari tot 1 mei 2011. De tentoonstelling was ook tezien in Circulo de Bellas Artes, Madrid en Martin-Gropius-Bau, Berlijn.• Pablo Picasso: ik zoek niet, ik vindTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 5 februari tot 29 mei 2011• Robbie Cornelissen : het grote geheugen –the capacious memoryTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 19 februari tot 22 mei 2011• Gert & Uwe TobiasTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in GEM Den Haag van12 maart tot 13 juni 2011• James Ensor : universum van een fantastTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 12 maart t/m 13 juni 2011• Een romantische kijk : De Rademakers CollectieTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling van 26 maart tot 5 juni.De tentoonstelling was ook te zien in de Hermitage, Sint Petersburg /M, Museum Leuven / in B.C. Koekkoek-huis, Kleef / SinebrychoffMuseum of Art, Helsinki.• Keizerlijk porselein uit het Shanghai MuseumTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de tentoonstelling Pronkzucht aan het hof, keizerlijkporselein uit Shanghai van 17 april t/m 23 oktober 2011 in hetGemeentemuseum Den Haag• Emiel van MoerkerkenTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het FotomuseumDen Haag van 23 april tot 4 september 2011• Marthe Wéry: de kracht van eenvoudTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 11 juni tot 2 oktober 2011• Markus Lüpertz: In ‘t God’lijk Licht –Markus Lüpertz: in Divine LightTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 25 juni tot 2 oktober 2011• Anoniem gekozen: nieuwe meesters vande lage landenTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 9 juli t/m 21 augustus 2011• Mode en Kunst: een affaireTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 3 september 2011 tot 8 januari 2012

terug naar INHOUDSOPGAVE324. PUBLIEKSBEREIKKINDERBOEKEN IN 2011• Het verhaal van De Stijl: Van Mondriaan totVan DoesburgTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de collectiepresentatie vanaf 17 september 2011• Jonathan Meese: TotalzelbstportraitTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in GEM Den Haag van1 oktober 2011 tot 15 januari 2012• Rechte stoelen, rechtschapen burgers: wonen volgens’t Binnenhuis (1900-1929)TentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 8 oktober 2011 t/m 3 maart 2012• Parijs: Stad van de moderne kunst 1900-1960TentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 15 oktober 2011 t/m 29 januari 2012• Ensor – de grote maskerade, uitgegeven bijtentoonstelling James Ensor: universum van een fantastMarije Tolman• Keepvogel en kijkvogel in het spoor van Mondriaan,uitgegeven bij tentoonstelling Mondriaan & De StijlWouter van ReekWinnaar ‘Gouden Appel 2011’• Mister Orange, uitgegeven bij tentoonstellingMondriaan & De StijlTruus Matti• Nacht in het poppenhuis, uitgegeven bijtentoonstelling XXSmall: poppenhuizen en meer inminiatuurThé Tjong-Khing & Anna Woltz• Nederlandse zilveren miniaturen uit de 17de en18de eeuwTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de tentoonstelling ‘XXSmall: poppenhuizen en meer inminiatuur’ in het Gemeentemuseum Den Haag van 12 november 2011t/m 25 maart 2012• XXSmall: poppenhuizen en meer in miniatuurTentoonstellingscatalogusPublicatie bij de gelijknamige tentoonstelling in het GemeentemuseumDen Haag van 12 november 2011 t/m 25 maart 2012

terug naar INHOUDSOPGAVE335. ORGANISATIEMedewerkersOp 1 januari 2011 waren er 127 mensen in dienst van hetGemeentemuseum Den Haag, op 31 december 2011 warendat er 123 (96,7 fte). In verband met (vervroegde) pensioneringnamen we afscheid van zeven medewerkers en erzijn twee nieuwe medewerkers in dienst genomen. Naastde groep vaste medewerkers is er ook in 2011 weer eengrote groep actief geweest via bijvoorbeeld contracten enpayrolling.Ook in 2011 was het Gemeentemuseum erkend leer bedrijf,gecertificeerd door Ecabo en door het KenniscentrumHandel. In totaal vonden vijftien studenten, zowel van mbo,hbo als universiteit, een stageplek in het museum.Het ziekteverzuim vertoonde een lichte stijging naar 3,7%.Vrienden van het GemeentemuseumDe Vriendenvereniging steunt het Gemeentemuseum opverschillende manieren en daar is het museum ontzettenddankbaar voor. De vereniging maakt het bijvoorbeeldmogelijk om incidentele aankopen te doen of publicatiesbij tentoonstellingen te realiseren. Zo maakten zij het in2011 mede mogelijk om een werk aan te schaffen vanMatthew Day Jackson. De leden – in 2011 waren het erruim 2500 - dragen cultuur in zijn algemeenheid en hetGemeentemuseum in het bijzonder een warm hart toe.Raad van ToezichtIn 2010 had de Raad van Toezicht van de Stichtingde volgende samenstelling:• De heer J.N.A. van Caldenborghvoorzitter sinds 1 januari 2005, aftredend in 2013• Mevrouw drs. A. Birnielid sinds 1 maart 2009, herbenoeming 2013• De heer drs. S.J. van Driellid sinds 1 januari 2005, aftredend in 2013• Mevrouw mr. L.J. Griffithlid sedert 1 januari 2005, aftredend in 2014• De heer mr. W.H.M. Potlid sinds 1 januari 2005, aftredend in 2014• Mevrouw G. Bekmanlid sinds 1 december 2011, herbenoeming 2015• De heer C.J. van den Driestlid sinds 1 december 2011, herbenoeming 2015In 2011 heeft de Raad vier keer vergaderd. Er is gesprokenover de kwartaalrapportages en daarnaast is onder anderestilgestaan bij de volgende onderwerpen: marketing, bezuinigingenGemeente Den Haag en de financiële toekomstvan het Gemeentemuseum. De raad volgt de richtlijnen voorCultural Governance. Daarnaast heeft de Raad het contractverlengd met de directeur van het museum, Benno Tempel.De voltallige Raad van Toezicht heeft, op eigen kosten,samen met de directie van het museum een bezoek aanMünchen gebracht ter gelegenheid van de opening van detentoonstelling van Mondriaan en de Stijl in het Lenbachhausin München.

terug naar INHOUDSOPGAVE346. FINANCIËNFinanciële positie en interne beheersingBALANS PER 31 DECEMBER 2011ACTIVAA Vaste activa31 december2011A.1 Materiele vaste activa € 432.370 431.67031 december2010Totaal vaste activa 432.370 431.670B Vlottende activaB.1 Onderhanden projecten € 39.496 171.234B.2 Voorraden € 131.789 136.321B.3 Vorderingen € 964.152 907.390B.4 Vooruitbetaalde bedragen € 105.520 140.217B.5 Liquide middelen € 5.953.018 5.815.287Totaal vlottende activa € 7.193.975 7.170.449TOTAAL ACTIVA € 7.626.345 7.602.119PASSIVAC Eigen vermogenBesteedbaar vermogenC.1 Vrij beschikbaar vermogen € 1.231.096 1.327.623Vastgelegd vermogenC.2 Bestemmingsreserves € 939.000 1.356.720C.3 Bestemmingsfondsen € 946.189 893.772Totaal eigen vermogen € 3.116.258 3.578.115D Voorzieningen € 1.690.918 1.874.278E Kortlopende schulden enoverlopende passivaE.1 Crediteuren € 668.881 332.737E.2 Overige schulden € 1.402.288 1.180.287E.3 Overlopende passiva € 748.000 636.702Totaal kortlopende schulden enoverlopende passiva € 2.1819.169 2.149.726TOTAAL PASSIVA € 7.626.345 7.602.119

terug naar INHOUDSOPGAVE356. FINANCIËNSTAAT VAN BATEN EN LASTEN 2010Realisatie2011Begroot2011Realisatie2010BATENA TOTALE OPBRENGSTEN € 3.599.568 2.666.700 3.290.334Directe opbrengstenA.1 Publieksinkomsten € 2.094.105 1.714.000 2.648.844A.2 Overige inkomsten € 1.281.065 738.000 423.484Indirecte inkomstenA.3 Indirecte inkomsten € 224.398 214.700 218.006B TOTALE BIJDRAGEN € 10.407.172 9.727.500 11.871.600B.3.1 Subsidie Gemeente Den HaagMeerjaren beleidsplan Kunst enCultuur € 9.090.653 9.010.000 9.763.977B.3.2 Overige subsidie GemeenteDen Haag € 23.000 0 44.300B.4 Overige bijdrage € 1.293.519 717.500 2.063.323TOTALE BATEN (A+B) € 14.006.740 12.394.200 15.161.934LASTENC TOTALE BEHEERLASTEN € 4.989.944 4.873.000 4.966.671C.1 Beheerlasten personeel € 2.127.350 2.073.000 2.072.494C.2 Beheerlasten materieel € 2.862.594 2.800.000 2.894.117D TOTALE ACTIVITEITENLASTEN € 9.582.159 8.060.000 9.563.311D.1 Activiteitlasten personeel € 4.863.921 4.654.000 4.784.507D.2 Activiteitlasten materieel € 4.718.238 3.406.000 4.778.804TOTALE LASTEN (C+D) € 14.572.103 12.933.000 14.529.982Saldo Rentebaten en -lasten € 103.506 100.000 97.500tEXPLOITATIERESULTAAT € 461.857 438.800 729.452

terug naar INHOUDSOPGAVE366. FINANCIËNRealisatie2011Begroot2011Realisatie2010ResultaatbestemmingBestemmingsreserve inrichtingSchatkamer gebied € 424.500 300.000Bestemmingsreserve aanbevelingenErfgoedhuis Zuid Holland € 6.780 65.000 154.780Bestemmingsreserve Wonderkamers € 400.000Bestemmingsfondsen € 52.417 441.554Vrij beschikbaar vermogen € 96.554 373.800 625.786Totaal € 0 0 0