Vrijwilligersgids voor amateurkunsten - Online Vrijwilligerswerk

1ZondervrijwilligersgeenamateurkunstGids voor het boeien en binden van vrijwilligers

9Eigenlijk heb ik er niet over na hoeven denken,de aanloop was dat ik al bij een symfonieorkestin Amsterdam in het bestuur hadgezeten als penningmeester. De persoonlijke kant is deaffiniteit met muziek, niet spelend er wel bij willen horen.Dat is beter dan niet spelen en nergens bij horen.Daar heb ik na vijf jaar opgezegd, omdat ik alles welhad meegemaakt. Dit kwam een jaar later, ik werdbenaderd door een violiste die ik kende. Ik heb er nietover na hoeven denken, ik greep het aan als een uniekekans om de boel enigszins te structureren. Er was zelfshelemaal geen bestuur, het was meer een overlegclubje,er was nog geen vereniging. De motivatie om dit tedoen en te blijven doen was de muziek.”Willem Muller, penningmeester van het Louis Swing Orchestra

12We zorgen wel bewust dat de nieuwe leden zichsnel prettig voelen en betrokken raken bij hetreilen en zeilen van de vereniging. Dat gaat zo:vooraf spreekt het aspirant-lid met het bestuur, zodatwe elkaars drijfveren leren kennen. Als het aspirant-liddoor de ballotage is gekomen, stellen we hem of haarvoor op de vaste verenigingsavond. Iemand die lid wilworden, werkt eerst vijf avonden mee op de vaste wekelijksesamenkomsten. Omdat het soms moeilijk is binnente komen in een hechte club, koppelen we het nieuwe lidde eerste tijd aan iemand binnen de vereniging. Als hetnieuwe lid dat op prijs stelt, zoeken we iemand met wiehet waarschijnlijk zal klikken.”Hermy van Kampen, voorzitter Kunstenaarsvereniging Palet in Zwolle

13Eigen ledenBij het werven van nieuwe vrijwilligers zoeken organisatiesvaak als eerste binnen de eigen ledenkring.Logisch, want de leden hebben passie voor kunst,weten de weg binnen de organisatie en dragen deorganisatie een warm hart toe. Soms bestaat hetvrijwilligerswerk voor hen louter uit een aanvullendetaak: koffie en thee verzorgen bij de cursus die zijzelf geven (of volgen). Dat maakt het wel belangrijkte beseffen dat leden vrijwilligerswerk doen. Wantook deze vrijwilligers ontvangen graag waarderingvoor hun werk.Het is belangrijk nieuwe leden welkom te heten enze direct te betrekken bij wat er gebeurt. Zij staanvaak nog open om een bijdrage te leveren aan hunnieuwe vereniging, vooral als u ze aanspreekt op huntalenten.

14Andere betrokkenenHet is zeker de moeite waard uw blik te richten opde kring buiten de eigen leden: de sympathisanten,uw publiek, vrienden of donateurs. Mensen die uwvereniging een warm hart toedragen. Betrek dezemensen bij het reilen en zeilen van uw organisatie.Schroom niet om een beroep op ze te doen als datnodig is. In deze groep bevindt zich een belangrijk,vaak verborgen vrijwilligerspotentieel. Het is ookmogelijk vrijwilligers te werven onder mensendie u nog niet kent: denk aan ouderen, scholieren,studenten of werkzoekenden.Maak de matchIn de meeste regio’s is er eenvrijwilligerscentrale waar ugratis advies kunt krijgen. Devrijwilligerscentrale beheert eenvacaturebank, bemiddelt tussenorganisaties en vrijwilligers enhelpt bij het maken van een goedematch. Een goede match is destart voor een vruchtbare samenwerking,waarbij de vrijwilligerzijn talenten kan ontplooien ende organisatie een stap dichterbijhaar doel komt.Tip:Houd een bestand bij van de vrijwilligers metwie u goede ervaringen hebt.

18• Zorg ervoor dat vrijwilligers zich kunnen ontwikkelen.Bijvoorbeeld via een cursus van de vrijwilligerscentraleof een bijspijkeruurtje door een vande leden zelf.• Interessante onderwerpen om binnen de verenigingmet actieve leden en vrijwilligers te behandelenzijn teamvorming, samenwerken, vergaderen,communicatie, feedback geven en ontvangen.• Kom als bestuur in actie als er signalen zijn dathet niet goed loopt. Bemiddel bij conflicten.• Zorg voor waardering met presentjes en aandachten bijvoorbeeld af en toe een borrel of een feest.Tip:Baken de taak van de vrijwilliger duidelijk af.

19Ik probeer zoveel mogelijk jongeren te betrekkenbij ons werk. Ze kunnen allerlei organisatorischeklussen doen. Ik laat ze zelf ontdekkenwat wel en niet lukt. Soms weet ik van tevoren dat hetverkeerd zal uitpakken, als ze bijvoorbeeld iets heelingewikkelds willen voor het decor, maar ik laat het zetoch zelf ervaren.Op papier zijn de taken verdeeld, maar in de praktijkmoet iedereen willen aanpakken wat op dat momentnodig is. We hebben overigens wel verschillende werkgroepen:catering, decor, regie, management, geluiden licht. Bij elke werkgroep zijn andere mensen actief.”Wij zeggen: het is ‘sewa’. Een kwart van je leven moetje ‘sewa’ doen (dienen): eerst dienen, dan verdienen,dan weer dienen, dan verdienen.”Amrika Anroedh, voorzitter Stichting Ramlila Nederland

20Informeel of formeelInformeel begeleiden gaat meestal tussen de bedrijvendoor, bijvoorbeeld op momenten dat er vragenof problemen zijn. Zorg er dan voor dat de vrijwilligerook weet bij wie hij terecht kan voor vragen ofhulp. Informeer als begeleider ook af en toe hoe hetgaat en of er nog vragen of problemen zijn.Tip:Maak één persoon verantwoordelijk voorde begeleiding en/of communicatie.

21Sinds een jaar is de coördinatie in één hand.Zo leer ik mensen beter kennen en wordt hetcontact persoonlijker. Vooraf bepalen we detaakinhoud. De eerste taak is altijd zaalwacht, dat isgoed te doen. Als dat goed gaat, kan iemand ook eenandere functie krijgen. Dat kan ‘runner’ (manusjevan alles) zijn, artiestenbegeleider, kaartcontroleurof podiumcoördinator. In een draaiboek staat precieswat we van iedereen verwachten.Bij grote evenementen geven we een week van te voreneen rondleiding en toelichting aan de vrijwilligers.Zo leren ze elkaar kennen en ze kunnen vragen stellen.We zorgen altijd voor eten en drinken op de dag zelf, eneen borrel achteraf. Dat is ook goed voor hun netwerk.”Reneé den Breems, teamassistent bij Passionate Bulkboek

22Tips voor een begeleidingsgesprek• Het takenpakket: welke taken voert de vrijwilliger uit? Zijn dezeduidelijk? Is de vrijwilliger tevreden met zijn takenpakket? Ervaart devrijwilliger voldoende afwisseling?• Voldoening en motivatie: welke voldoening haalt de vrijwilliger uit hetvrijwilligerswerk? Is zijn werk zinvol? Doet hij relevante ervaringenop? Zijn er voldoende sociale contacten?• Samenwerking en begeleiding: hoe verloopt de samenwerking? Hoe ervaartde vrijwilliger de begeleiding? Kan de vrijwilliger met zijn vragentijdig bij iemand terecht?• Wat moet u doen om de vrijwilliger gemotiveerd te houden (of krijgen)?• Mededelingen over de organisatie.

23MotivatieDe motivatie van de vrijwilliger staat voorop. Blijfdaarom voortdurend voor ogen houden waaromiemand het werk doet en of de werkzaamheden daarnog steeds bij aansluiten. Kijk voor meer informatiein het hoofdstuk Behouden van vrijwilligers.Tip:Bepaal de overlegvorm die het bestewerkt in uw organisatie: bij elkaar komen,per mail, via een logboek.

324vanBelonenvrijwilligers

25Vrijwilligers vinden de aard ensfeer van het werk belangrijk:het moet vooral nuttig, leuken prettig zijn. Dat ze zichdaarbij graag erkend en gewaardeerdvoelen, is meestalbelangrijker dan financiëlebeloningen. Als de motivatieen de behoefte aan erkenningen waardering in evenwichtzijn, voelt de vrijwilliger zichop zijn plaats.Dat leden en vrijwilligers zich tegenwoordig steedskorter aan een organisatie binden, maakt het deste belangrijker om goed te weten waarom mensenvrijwilligerswerk bij uw organisatie doen. Wat zijnde belangrijkste motieven?• mensen ontmoeten• levenservaring opdoen• actief blijven• nieuwe dingen leren• dingen doen waar je goed in bent• erkenning• morele overtuigingenVrijwilligers zijn meestal intrinsiek gemotiveerd:het gaat hen primair om het werk zelf.

27Evenwicht baten enlastenZorg ervoor dat de baten enlasten voor de vrijwilliger inevenwicht zijn of liever dat debeloning hoger is dan de lasten.Naast waardering en erkenningvoor het werk, kunt u eensdenken aan een onkostenvergoeding,bijscholing of eenactiviteit speciaal voor de vrijwilliger.Probeer als organisatiedie beloningen duidelijk op eenrijtje te hebben en gebruik dat ingesprek met uw vrijwilligers.Tip:Geef vrijwilligers demogelijkheid gratiseen cursus te volgen.Waarom doen mensen vrijwilligerswerk?Het besef dat elk individu een andere motivatie kanhebben, is misschien wel de belangrijkste vorm vanerkenning. De inhoud van het werk zal altijd demeest motiverende factor zijn om vrijwilligerswerkte doen. Maar zonder waardering houdt de vrijwilligerhet werk niet vol.Vier soorten vrijwilligers en hunmotivatie (volgens Movisie):• Ondernemers: zij willen doorgroeien.• Stimulatoren: zij varen wel bijsociale contacten.• Dienstverleners: zij willen eenduidelijke en herkenbare functie.• Regelaars: zij voelen zich graagonmisbaar en hechten aan status.

28MaatwerkBelonen is maatwerk. De beloningmoet passen bij de organisatieen de vrijwilliger. Zorg erin elk geval voor dat vrijwilligersgeen extra kosten hoeven te makendoor de basisvoorzieningente regelen: reis- en onkostenvergoeding,verzekering en veiligewerkomstandigheden.Tot maximaal € 150 per maanden € 1.500 per jaar kunt u de vrijwilligervoor zijn inzet onbelasteen vergoeding geven. De websitevan de Belastingdienst geeftinformatie over de mogelijkhedenen beperkingen.Spreek niet alleen uw waarderinguit tegen de vrijwilliger zelf, maarvermeld zijn inspanningen ook innieuwsbrieven of bij activiteitenvan uw vereniging. Dat genereertweer leuke reacties van andereleden en maakt dat vrijwilligersweten waarvoor ze het doen.

29Belonen is waardering uitspreken. Niet alleentegen de persoon in kwestie, maar ook binnen(en indien nodig buiten) de vereniging.Als voorzitter probeer ik er altijd voor te zorgen datmen waardering krijgt. Als iemand iets voor de verenigingdoet, vermeld ik dat met naam en toenaam in denieuwsbrief en op onze wekelijkse avond.”Hermy van Kampen, voorzitter Kunstenaarsvereniging Palet in Zwolle

32Behouden4van vrijwilligers

33Voor de meeste verenigingenin de amateurkunst is hetbelangrijk om vrijwilligers tebehouden. Niet alleen veroorzaakteen groot verloop onrustin de organisatie, vrijwilligerszijn voor u onmisbaar. Als u debehoeften van uw vrijwilligergoed volgt, kunt u hem beterbehouden en op maat inzettenvoor uw vereniging.Voor het behouden van uw vrijwilligers kunt u zichde volgende vragen stellen:• Is het werk in onze vereniging nog interessantgenoeg?• Hoe is de sfeer bij ons? Wat mist de vrijwilliger?Wat kan anders?• Past onze organisatie zich aan als de vrijwilligerverandert?• Welke ontwikkelingsmogelijkheden kan onzeorganisatie bieden?• Is de communicatie met onze vrijwilligers goedgeregeld?

34Er is veel verloop onder de vrijwilligers, datis een groot probleem. Je moet immers steedsnieuwe mensen opleiden. Het beste kun je samenwerkenmet andere stichtingen. Het is belangrijkom een organisatie te vinden die dezelfde filosofie ofmissie heeft als je eigen organisatie. Wij willen mensenblij maken, zorgen voor de medemens, mensenopvoeden. Organisaties die bij ons passen, zijn Samga(een soort padvinderij) en HSFN (Hindoestaansestudentenvereniging). Met hen werken we samen omvrijwilligers te werven.”Amrika Anroedh, voorzitter Stichting Ramlila Nederland

35Interessant werkProbeer zo goed mogelijk aan tesluiten bij de capaciteiten van devrijwilliger. In het werk doet devrijwilliger allerlei vaardighedenop die van belang zijn voor devereniging en voor de vrijwilligerzelf. Door deze te waarderen,voelt de vrijwilliger zich ookgewaardeerd. Wellicht wil de vrijwilligergraag betrokken wordenbij nieuwe projecten en kan hijnieuwe verantwoordelijkhedenaan. Of is hij juist gebaat bij eenvast omlijnde taak?Open sfeerDe sfeer in de organisatie is vaak doorslaggevendvoor vrijwilligers. In een organisatie met een opensfeer voelt iedereen zich vrij om onderwerpen aan deorde te stellen. Soms ontstaat er in een organisatieeen cultuur, die niet altijd even open is voor nieuwkomers.Wanneer u nieuwe vrijwilligers wilt behoudenmoet er dus aandacht zijn voor een open cultuur.Begeleid niet alleen zelf de nieuwe vrijwilliger,maar betrek ook de oudgedienden bij de ontvangsten het inwerken. Vraag vrijwilligers regelmatig watzij missen en wat anders of beter kan.Tip:Bekijk geregeld of de taak van de vrijwilligernog passend en interessant is.

36Ook de docenten zijn erg blij met ons. Ze komeneven bij je voor een praatje, een kopjethee en zijn er heel blij mee dat je helpt methet klaarleggen van de spullen. Omdat je op een vastetijd werkt, ken je de groep en wordt het ook een beetje‘jouw’ groep. Soms komen mensen even bij jou hunhart luchten. Het Danscentrum doet verder geregeldwat extra’s, zoals een fles wijn met kerst, iets aaneinde van het jaar, een uitje of samen een workshopvolgen. De onderlinge sfeer is heel goed.”Jedidja Witmer, vrijwilliger bij Danscentrum Utrecht

37Aanpassingen in het vrijwilligerswerkBedenk samen met vrijwilligers hoe de verschillendetaken in de organisatie verdeeld zijn of opgedeeldkunnen worden. Sommige nieuwe vrijwilligers hebbengraag een duidelijke opdracht, met een begin enafgebakend eind. Voor dit soort opdrachten kunt uwerken met flexibele krachten, mensen die hebbenaangegeven alleen tijdelijk iets te willen doen. Maarook de vrijwilliger die al jaren verbonden is aan uwvereniging heeft soms behoefte om het vrijwilligerswerkanders in te vullen.OntwikkelingKijk naar scholingsmogelijkheden,toegesneden op de taakvan de vrijwilliger. Voor kleinereorganisaties is er vaak eencursusaanbod in de regio of voorde eigen sector. Doorgaans kuntu er tegen lage kosten gebruikvan maken.Tip:Evalueer minstens eens per jaar metvrijwilligers en bespreek wat anders ofbeter kan.

38CommunicatieDe interne communicatie is belangrijk om vrijwilligerste behouden. Deze communicatie valt in deamateurkunst vaak samen met de communicatienaar de leden, omdat vrijwilligers doorgaans ook lidzijn. Des te meer reden dus om aandacht te bestedenaan de interne communicatie. Zijn de ontvangersgoed en op tijd geïnformeerd over relevante ontwikkelingen?Wie heeft de taak om deze communicatiete verzorgen? Voelt de vrijwilliger zich voldoendegehoord binnen de interne communicatie?Tip:Maak een nieuwsbrief voor leden envrijwilligers die geen lid zijn.

39“We bewaren de gegevensvan iedereen in een database.Allen ontvangen de specialevrijwilligersnieuwsbrief. We houdenook contact via Facebook en Hyves.En mensen kunnen me via mail ookmakkelijk iets vragen.”Reneé den Breems, teamassistent bij Passionate Bulkboek

40Beëindigen5van een vrijwilligersrelatie

41Ook het afronden van hetvrijwilligerswerk vraagt uwaandacht. Onvermijdelijkhouden vrijwilligers er ooitmee op. Het is aan de ene kantsoms goed als iemand stoptom plaats te maken voor eenopvolger met nieuw elan. Aande andere kant is het belangrijkbij het aftreden van ‘ouderotten’ dat hun kennis enervaring niet verloren gaan enhun werk wordt voortgezet.FlitsvrijwilligerHet verschilt natuurlijk of iemand aan een taak isbegonnen voor een korte tijd, of voor een structureleuitdaging. Bij de ‘flitsvrijwilliger’ die zich nietlangdurig wil binden, weet u van tevoren dat hij nakorte tijd weer stopt. Dat wil overigens niet zeggendat u daar geen aandacht aan hoeft te besteden. Hetis mogelijk dat hij na enige tijd weer beschikbaaris voor een nieuwe klus. Dan is het zinvol bij hetafscheid op een vervolg te anticiperen.Voor iemand die langere tijd taken op zich neemt,speelt de vraag ‘voor hoe lang?’. Voor bestuurdersis in de meeste gevallen sprake van een zittingstermijn.Dat geeft in ieder geval houvast voor heteinde. Vrijwilliger kunnen hierdoor stoppen zonderingewikkelde motieven te hoeven verzinnen. Aan deandere kant heeft ook de vereniging een mogelijkheidom een bestuurder niet te herbenoemen.

42Vijf puntenVijf zaken vragen uw aandachtbij het beëindigen van hetvrijwilligerswerk:• Waarom stopt de vrijwilliger?• Hoe wil de vrijwilligerstoppen?• Wat laat de vrijwilligerachter en hoe wordt ditovergedragen?• Wat kan de vereniging voorde vrijwilliger doen?• Hoe komt de vrijwilligerdesgewenst terug?In de wereld van de amateurkunst zijn de vrijwilligersvaak ook lid van de vereniging. In dat geval iser geen werkelijk afscheid. De vrijwilliger houdt opmet bepaalde taken, maar gaat door als lid van devereniging. Dat neemt niet weg dat alle vijf puntenrelevant zijn, maar soms hoeven ze minder zwaaraangezet. Iemand die lid blijft, kan best na enige tijdweer een taak op zich nemen; de deur wordt op dezemanier zelden helemaal dichtgetrokken. En voor devereniging bestaat ook na het afscheid de mogelijkheidiemand nog eens om advies te vragen.Tip:Verjonging kan alleen maar als af en toe een ouderevrijwilliger plaatsmaakt voor een jongere.

43We evalueren altijd hoe allesverlopen is. Per project iseen groep verantwoordelijk.Met deze groep evalueren we. In jebestuur en onder de vrijwilligers moetje de neuzen dezelfde kant op zien tekrijgen. Ik spreek mensen aan op hunkwaliteiten. Ik weet ook hoe ik ze moetcomplimenteren.”Amrika Anroedh, voorzitter Stichting Ramlila Nederland

44Er bestond ooit zoiets als een erelidmaatschapvoor leden die heel veel voor de verenigingbetekend hebben. Zij hoefden hunleven lang geen contributie meer te betalen. We hebbenervoor gekozen het erelidmaatschap af te schaffen,vanuit de visie dat iedereen belangrijk is en deinspanningen voor de verenigingen weliswaar zeergewaardeerd, maar ook vrijwillig zijn. Daarbij vindenwe dat ieder doet wat hij kan, voor de één kaneen maandelijkse bardienst al net zoveel inspanningzijn als een bestuursfunctie voor de ander. We willenniemand naar voren schuiven als ‘beter dan de rest’.”Hermy van Kampen, voorzitter Kunstenaarsvereniging Palet

45AfscheidOf iemand nu wel of niet de intentie heeft ooitterug te keren als vrijwilliger, het is altijd goedom aandacht te besteden aan een afscheid.Uiteraard dient dit in evenwicht te zijn met deverdienste van de vrijwilliger en de duur vanzijn werk.Een exitgesprek werkt prima om iemandsinzet en werk goed af te ronden. Het geeft deorganisatie inzicht in de redenen waarom devrijwilliger stopt, wat tot verbeteringen binnende vereniging kan leiden. Bovendien kunt u zoaandacht besteden aan een goede overdracht.Tip:Bedank en evalueer achteraf.Vraag of de vrijwilliger tips heeft.

47Meer lezen over vrijwilligerswerk?PublicatiesDeekman, A. (2010)Samenvatting Vrijwilligers in de Amateurkunst(Utrecht, Kunstfactor)Div. (2011)Factsheets Vrijwilligerswerk(Utrecht, Kunstfactor)De Gast W.J., Hetem R., Wilbrink I. (2009)Basisboek Vrijwilligersmanagement(Bussum, Coutinho)Kuperus, M. (2007)Vereniging op Survival(Diemen, Caravel Publishing)Wentink, M.; Plemper, E.; Broenink, N.; Grinsven, S. van; Vervest, M. J. (2005)Vrijwillig Beloond, een onderzoek naar het erkennen en waarderen vanvrijwilligers (Bunschoten, Verwey-Jonker instituut)

48WebsitesOp de website van Movisie, het landelijk kennisinstituut en adviesbureau voormaatschappelijke ontwikkeling, is veel lezenswaardigs te vinden over allerhandefacetten van het vrijwilligerswerk:www.movisie.nlEn verder:www.belastingdienst.nl (vrijwilligersvergoedingen)www.vrijwilligersplein.nl/publicatieswww.nov.nl (Vereniging Nederlandse Organisaties Vrijwilligerswerk)www.vrijwilligerwerk.nlwww.maatschappelijkestage.nlwww.vrijwilligersmanagement.nl (Kijk op jongerenparticipatie).

49VerantwoordingVoor deze gids hebben we enkelebestuurders en vrijwilligers inverschillende organisaties geïnterviewd.Hun uitspraken zijn inde voorgaande pagina’s verwerkt.Graag spreken we onze dank uitaan de volgende personen:Amrika Anroedh, voorzitterStichting Ramlila NederlandStichting Ramlila Nederlandvoert elke twee jaar de Ramlilaop, een Indiaas, spiritueel meesterwerkover het leven van de godShri Ram. Het epos trekt voornamelijkHindoestanen, maar welvanuit heel Europa. Daarnaastorganiseert de stichting cursussenen lezingen op sociaal, cultureelen kunstzinnig gebied. Zoals klassiekIndiase zang, tabla, cursusHindi, yoga en gezondheidsvoorlichting.Ook niet-Hindoestanenvolgen de cursussen.Reneé den Breems, teamassistentbij Passionate BulkboekHoewel Passionate Bulkboek eenorganisatie is met elf betaaldemedewerkers, begon het in 1994als een vrijwilligersinitiatief.Passionate Bulkboek organiseerttien evenementen per jaar zoalsde Dag van de Literatuur, Dagvan de jonge jury, Write now, InktAap en Geen daden, maar woorden.Passionate Bulkboek werktmet honderden vrijwilligers en eris aan ieder project een stagiairverbonden. Reneé den Breemscoördineert de activiteiten vanvrijwilligers en stagiaires.

50Hermy van Kampen, voorzitterKunstenaarsvereniging Palet inZwollePalet is een teken- en schilderverenigingmet zowel amateurs alsprofessionals als lid. Kenmerkendvoor de vereniging is de warme,open sfeer waarin iedereen zijneigen weg kan gaan, maar ookelkaar kan opzoeken. Regelmatiggeven de leden elkaar workshopsen zij exposeren jaarlijks samen.De vereniging telt 110 leden enbestaat binnenkort 65 jaar.Willem Muller, penningmeestervan het Louis Swing OrchestraHet Louis Swing Orchestra is eenbigband met blazers, strijkers,slagwerk en zangers, die dansmuziekspeelt uit het midden van devorige eeuw. Het uit amateurs samengesteldeorkest treedt zo’n 10keer per jaar op, af en toe in hetbuitenland, en werkt continu aaneen zo professioneel mogelijkepresentatie. Willem Muller stoptein mei 2011 na zes jaar als (nietmeespelende)penningmeester.Jedidja Witmer, vrijwilliger bijDanscentrum UtrechtDanscentrum Utrecht is eenschool voor moderne dans.Jedidja volgt sinds zeven jaar lessenbij het Danscentrum Utrechten is er al vijf jaar vrijwilliger. Zijis professioneel dansdocente bijhet Utrecht Centrum voor deKunsten, waar zij les geeft aankinderen. Daarnaast is zij dansdocentebij volksdansgroepen.

51ColofonUitgaveKunstfactorTeksten en interviewsHans HeimansClaudia MarinelliJudith RippenLotte VolzCoördinatieEllis BuisRedactieHendrikx van der Spek,Max DohleBeeldKunstfactor, UtrechtLouis Swing Orchestra,AmsterdamParkexpressie,Alphen aan den RijnVormgevingBLADEN&CO,Willem de BruijnDrukAtlas BVUtrecht, 2011