Origin 4.1.indd - Faculteit der Wiskunde en Natuurwetenschappen

RedactioneelInhoudEen nieuw jaarNieuws 3Het academisch jaar is net begonnen.Dit gaat zoals gewoonlijk gepaard metde aantocht van de herst. Stormachtigeherstdagen worden afgewisseld metbijna zomers aandoende zonnigheid.Ach, niets is zo veranderlijk als hetweer.Voor onze faculteit betekent het nieuwe jaar wederomeen lichting enthousiaste eerstejaars in decollegebanken. Zij staan aan het begin van eenmooie studententijd, waarin hun studieverenigingwellicht een belangrijke rol gaat spelen. Indit nummer stellen de nieuwe besturen van driestudieverenigingen zich voor. De verenigingenkunnen veel betekenen voor de studenten, op hetgebied van onderwijs, kennismaken met bedrijvenen ontspanning. Zoals Peter Klinkhamer, denieuwe opleidingsdirecteur Biologie, het mooiweet te verwoorden: “.. een actieve studieverenigingvergroot het kader (..) voor de studenten”.De dans van de eiwitten 4Slikkerveer 8Zomerstage 12Vissen roepen om gehoord te worden 16Interview Peter Klinkhamer 20De week van Jiska Kentrop 24De musketiers komen eraan 26LBC lentefeest 28Aesculapius 30Agenda & promoties 31Chantal StoffelsmaColofon4 12 20 30, jaargang 4, nummer 1, oktober2008Oplage: 6.200Redactieadres: Origin MagazineEinsteinweg 552333 CC Leideninfo@originmagazine.nlwww.originmagazine.nlAan Origin werkten mee:Ana Lee, Geert-Jan Kroes, Hans Slabbekoorn, Aafke Oldenbeuving,Chi Ting Fung, Alexander Gultyaev, Annemarie Meijer, TonnyRegensburg, Robin Kemperman, Paula van Kranenburg, Pieter vanBoheemen, Luke Bergwerff, Thijs Groenewegen en Hugo Meiland.Drukkerij: Drukkerij Groen, LeidenOpmaak: teambartRedactie:Hoofdredactie: Gert Jan van HeldenEindredactie: Jörn Venderbos,Johan DetollenaereOrigin en al haar inhoud © Faculteit der Wiskunde enNatuurwetenschappen, Universiteit Leiden.Alle rechten voorbehouden.2Origin - Universiteit Leiden

NieuwsDouwe Breimer ontvangt Ubbo Emmiuspenning vanRijksuniversiteit GroningenProf.dr. Douwe Breimer, farmacoloog, oud-rector magnificusen oud-collegevoorzitter van de Universiteit Leiden,heeft de Ubbo Emmiuspenning voor WetenschappelijkeVerdiensten van de Rijksuniveristeit Grongen ontvangen.Deze prijs wordt slechts eens in de vijf jaar uitgereikt.Breimer kreeg de prijs vanwege het feit dat hij in enbuiten zijn vakgebied zeer veel heeft bijgedragen aan dewetenschap. Prof.dr. Serge Daan, decaan van de faculteitWiskunde en Natuurwetenschappen van de RijksuniversiteitGroningen noemde de combinatie van zijngoedgebruikte talenten een zeldzaamheid.Bron: Universiteit LeidenMagnetic Resonance in Chemistry Award for YoungScientists voor Eugenio DavisoEugenio Daviso, promovendus bij de vastestof-NMRgroepvan het Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek(LIC), heeft de Magnetic Resonance in Chemistry Awardfor Young Scientists 2008 gewonnen. De prijs wordtuitgereikt door de uitgever van het Journal of MagneticResonance in Chemistry. De redacteuren van dittijdschrift selecteerden de drie beste bijdragen van eenjonge debutant. De bijdrage van Daviso heeft als titelThe origin of solid-state photo-CIDNP effect. Dit werkbeschrijft het coherentiefenomeen van kernspins dat innatuurlijke fotosynthetische reactiecentra optreedt ennieuwe mogelijkheden biedt voor vastestof-NMR-methoden.Het werk maakt deel uit van zijn promotieonderzoekonder de supervisie van Vidi-laureaat dr. Jörg Matysik.De prijs werd uitgereikt op de jaarlijkse vergadering vande Groupement Ampere, de EUROMAR conferentie, op10 juli in Sint Petersburg.Bron: Universiteit LeidenJunior Science Lab ook open voor vwo en havoNieuwsOp 23 september was de aftrapvan het vernieuwde JuniorScience Lab in de Gorlaeus Laboratoria.Waar oorspronkelijkvooral klassen van basisscholenproefjes kwamen doen, wordt het nu ook toegankelijkgemaakt voor vwo- en havo-klassen. Zes Leidse scholengaan hier gebruik van maken. Dr. Ludo Juurlink is,naast onderzoeker Oppervlaktechemie en Katalyse bijhet LIC, twee dagen per week directeur van het JuniorScience Lab. Juurlink wil ook dat de docenten bij hetlab worden betrokken. Voor hen worden bijeenkomstengeorganiseerd waarin bijvoorbeeld door een hoogleraareen onderzoeksthema van de universiteit dat aansluit opeen onderdeel uit het vo-curriculum wordt behandeld.Ook wordt gekeken hoe je deze stof kunt omzetten inproeven voor scholieren. Daarnaast ziet Juurlink nogmeer mogelijkheden voor het lab. ‘Dit is een unieke kansom didactisch onderzoek te doen. Je zou bijvoorbeeldde effectiviteit van onderwijs kunnen onderzoeken. Hoeeffectiever het onderwijs, hoe minder docenten je nodighebt en gezien het docententekort voor de bètavakken isdat enorm relevant.’Bron: Universiteit LeidenDe Hortus Botanicus Leiden – oudste botanische tuinter wereld?Op 22 oktober 2008 zal Dr. Gerda van Uffelen, collectionmanager van de Hortus botanicus te Leiden, hierovereen lezing houden in de Oranjerie van de Hortus aan hetRapenburg te Leiden.De Leidse Hortus botanicus behoort tot deoudste Europese universitaire tuinen terwereld. Om erachter te komen of de LeidseHortus de oudste botanische tuin ter wereldis, zijn twee zaken van belang: de definitievan een botanische tuin, en het aannemelijkmaken dat de Leidse Hortus de eerstewas die aan al deze criteria voldeed. Tegenwoordig is deomschrijving van een botanische tuin: een plek met eenuitgebreide verzameling planten die dient voor onderwijsen onderzoek, en voor educatie en vermaak van een breedpubliek – waarbij het niet alleen om nutsplanten gaat,maar in principe om het hele plantenrijk. De Leidse Hortusvoldeed al bij zijn stichting aan alle drie deze criteria:de tuin was toegankelijk voor de burgers van Leiden,Origin - Universiteit Leiden 3

De Dans van de EiwittenEiwitmoleculen zijn de werkpaarden van de levende cel. Om allelevensprocessen in goede banen te leiden communiceren ze metelkaar door aan elkaar te binden. We hebben ontdekt dat sommigeeiwitten daarbij voortdurend om elkaar heen bewegen: de dansvan de eiwitten.DOOR DR. MARCELLUS UBBINK, PROTEIN CHEMISTRY, LEIDS INSTITUUT VOOR CHEMIEONDERZOEKM.UBBINK@CHEM. LEIDENUNIV.NL; HTTP://PROTCHEM.LIC.GORLAEUS.NET/Eiwitten: levensstofEiwitmoleculen of proteïnen (van het Griekseπρωτειος dat ‘op de eerste plaats’ betekent) vormenhet grootste deel van de vaste stof in ons lichaam,de ‘materie van het leven’. Eiwitten vervullen zeerdiverse functies. Harde stoffen zoals haar en nagelsbestaan grotendeels uit het eiwit keratine. Collageenis het hoofdbestanddeel van pezen, de banden die despieren hechten aan botten. Maar ook signaalmoleculen,zoals het hormoon insuline, zijn vaak eiwitten.Daarnaast worden de talloze chemische reacties inde natuur versneld en gecontroleerd door evenzoveleverschillende eiwitten, die enzymen wordengenoemd. De mens maakt 20 –25 duizend eiwitten,waarvan bovendien vele nog in verscheidene vormenkunnen voorkomen.Figuur 1. Het elektrontransporteiwit pseudoazurine bestaat uit een keten van 123 aminozurendie zich opvouwen in de weergegeven structuur. De blauwe bol is een koperion,verantwoordelijke voor elektronopname en –afgifte. De koper wordt vastgehouden doorenkele zijgroepen van de aminozuren. De overige zijgroepen zijn niet weergegeven.Ondanks de rijkdom aan functies is de opbouw vaneiwitten bedrieglijk eenvoudig. Alle eiwittenbestaan uit een lange keten van twintig verschillendebouwstenen, de aminozuren. De ketenlengte varieertvan zo’n 70 tot wel meer dan 26.000 aminozurenvoor het spiereiwit titine, al zijn de meeste niet langerdan 2000. Het zijn de verhouding en volgorde vanverschillende aminozuren die de structuur en hetkarakter van het eiwit bepalen. Met twintig typenaminozuren is een astronomisch aantal combinatieste maken; voor een keten van lengte n is dat 20 n .De samenstelling van de keten van aminozuren ligtgecodeerd in het DNA.Het ligt voor de hand te denken dat een lange,flexibele keten van aminozuren geen vaste ruimtelijkestructuur heeft, maar toen aan het begin vande 20 e eeuw aangetoond werd dat eiwitten kristallenkonden vormen, werd duidelijk dat alle eiwitmoleculenmet dezelfde aminozuurvolgorde ook dezelfderuimtelijke structuur aannemen. Sindsdien is voorduizenden eiwitten die ruimtelijke structuur bepaald,zie bijvoorbeeld Figuur 1, voornamelijk met behulpvan Röntgendiffractie in de kristallen. Er is een grotediversiteit aan eiwitstructuren die verklaart waaromeiwitten zulke verschillende taken kunnen uitvoeren.Pratende eiwittenEiwitten communiceren met elkaar. Door contactte maken kunnen ze elkaars activiteit beïnvloeden.Deze eiwitinteracties vormen de moleculaire basisvan de immer verbazingwekkende complexiteitvan het leven. Binnen in een cel verlopen tientallenprocessen tegelijkertijd in harmonie en bij elk proceszijn tientallen eiwitten betrokken. Een mens isopgebouwd uit vele miljarden cellen verdeeld overhonderden celtypen in verschillende weefsels enorganen, zo georganiseerd dat één samenhangendgeheel ontstaat. Er bestaan complexe netwerkenvan eiwitinteracties; veel eiwitten kunnen contactmaken met meer dan één ander eiwit. Willen we decomplexiteit werkelijk kunnen doorgronden danmoeten we de fundamentele, fysische interacties tusseneiwitmoleculen begrijpen. Anders zullen we niet4Origin - Universiteit Leiden

kunnen voorspellen welke eiwitten wel en welke nietgeneigd zijn een interactie aan te gaan. Immers, eeneiwit treft vele andere eiwitten aan in zijn omgevingmaar weet zijn partners te onderscheiden van de rest.In de onderzoeksgroep Protein Chemistry onderzoekenwe hoe eiwitten een eiwitcomplex vormen.De sterkte waarmee eiwitten elkaar binden verschiltover meer dan 13 ordes van grootte, afhankelijk vande functie van de interactie. Als een eiwit een anderbindt om diens activiteit uit te schakelen, in eenzogenaamde enzym-inhibitor complex, dan moetdie interactie heel sterk zijn en een lange levensduurhebben. Maar als eiwitten binden om elkaar eensignaal door te geven, bijvoorbeeld als respons opinsuline dat aangeeft dat suiker in de cel moet wordenopgenomen, dan kan zo’n complex zwakker enkortlevend zijn. Stevige eiwitcomplexen kunnen vaak,net als losse eiwitten, kristallen vormen en dus kanhun structuur bepaald worden. Hierdoor hebben weveel geleerd over eiwitinteracties in dergelijke complexen.Eiwitcomplexen worden niet door chemische(‘covalente’) bindingen bij elkaar gehouden, maardoor zwakke fysisch-chemische interacties, zoalswaterstofbruggen, van der Waals contacten, ladingsinteractiesen het hydrofobe effect. Ieder van de dezeinteracties tussen twee atomen is zwak maar velesamen leveren de bindingskracht.Zo weten we datvoor sterke interacties deoppervlaktes van de beideeiwitten goed moeten passenen dat watermoleculen,die normaal rond het eiwitoppervlak zitten, moetenworden weggeduwd. Dit lijkt ongunstig, maar is juistgunstig door de toename aan wanorde (entropie) diede watermoleculen daardoor ervaren.Ondanks de rijkdom aan functiesis de opbouw van eiwitten bedrieglijkeenvoudigFiguur 2. Een NMR spectrum van een klein eiwit. Elk signaal wordt veroorzaakt dooréén van de aminozuren in de eiwitketen. De letter geeft het type aminozuur aan enhet nummer de positie in de keten.in hoog tempo oxidaties en reducties uitgevoerd voorde energieproductie. De elektronoverdrachtseiwittentransporteren elektronen van één eiwit naar hetandere, door eerst een complex te vormen met hetdonoreiwit en daarna methet acceptoreiwit. Het iszaak dat het elektron danoverspringt van eiwit naareiwit. De levensduur vandeze complexen mag niette lang zijn want dat zou de hele energieproductiekunnen vertragen. Daarom zijn dit vaak kortlevendecomplexen, met een levenduur van minder dan1 milliseconde.Wisselende contactenWeinig weten we echter over de zwakke interactiestussen eiwitten, die desalniettemin veel voorkomenen belangrijk zijn voor allerlei levensprocessen. Eengoed voorbeeld zijn de elektronoverdrachtseiwitten,welke een rol spelen in allerlei chemische reactieswaarbij elektronen vrijkomen of gebruikt worden(redoxreacties). Dit gebeurt in de fotosynthese, hetbelangrijkste levenproces op aarde, waarbij suikersworden gemaakt met behulp van licht, maar ook inonze eigen energiecentrales in de cel, de mitochondriëngenaamd. In deze complexe processen wordenMagnetische spins van atomen kietelenWij bestuderen deze kortlevende complexen metbehulp van kernspinresonantie, meestal aangeduidmet de Engelse afkorting NMR, voor nuclear magneticresonance. Het is een spectroscopische techniekwaarbij het eiwit in een sterk magneetveld wordtbestookt met radiogolven. De magnetische spin vande atoomkernen in het molecuul kunnen zo zichtbaarworden gemaakt. Deze techniek is bijzonder nuttigomdat daarmee de verschillende atomen in eenmolecuul apart geobserveerd kunnen worden. Zelfs ineen groot molecuul als een eiwit kan het NMR signaalOrigin - Universiteit Leiden 5

van bijna alle verschillende atomen apart wordenwaargenomen en geïdentificeerd, zie bijvoorbeeldhet NMR spectrum in Figuur 2. Dit zijn honderdensignalen die elk als een kleine lokale sensor informatiegeven over wat er in de directe omgeving van datatoom gebeurt. Dit geeft ons een beeld van het eiwitop atomair niveau en maakt het mogelijk de delenvan het eiwit die betrokken zijn bij het bindenvan de partner te bepalen, mits de ruimtelijke structuurvan het losse eiwit reeds bekend is. Nadeelvan NMR spectroscopie is dat redelijk veel eiwit, inzuivere vorm vereist is. Daarom worden de eiwittengeproduceerd in speciale cellen (bacteriën, gist ofinsectencellen) en daarna gezuiverd. Dit is de moeitewaard, want alleen NMR kan inzicht geven in zowelde structuur als de dynamiek van de zwakke eiwitinteractie.Onze specialiteit is gelegen in speciale trucs die wegebruiken om nog meer informatie uit de NMR experimentente kunnen destilleren. We brengen specialeprobes aan die het NMR signaal op een gecontroleerdemanier beïnvloeden. Deze probes bevatten één ofenkele ongepaarde elektronen en worden paramagnetischgenoemd. De magnetische spin van het elektronis zeer sterk en zorgt voor goed begrepen, afstandsafhankelijkeeffecten op de atoomkernen in beideeiwitten in het complex. De probes kunnen eenvoudigemoleculen zijn, zoals stabiele radicalen, die op eendoor ons bepaalde plek op het eiwitoppervlak wordenvastgezet. Maar zulke moleculen hebben veel bewegingsvrijheid,wat de toepassing beperkt. We hebbendaarom een speciaal nieuw molecule ontwikkeld voordit doel, in samenwerking met dr. Mark Overkleeftvan de sectie Bio-organische chemie. Deze probeheeft twee ‘armen’ waarmee hij op twee plekken ophet oppervlak wordt vastgezet (Figuur 3). DaardoorFiguur 3. De lanthanidekooibevestigd aan een eiwit.is hij veel minder beweeglijk. Het is een kooi waarineen lanthanide-ion kan worden opgesloten. Lanthanidenzijn metalen die zeer sterke paramagnetischeeffecten veroorzaken.Figuur 4. Het complex van nitriet reductase (in pastelkleuren)en pseudoazurine (transparante bollen met rode lintstructuur).De oranje bollen geven de posities aan van de gebruikte probes.De dansMet behulp van deze probes hebben we de structuurvan verschillende kortlevende complexen kunnenbepalen, zelfs van een heel groot complex (Figuur4). Net als bij de structuren van stevige complexen,geven deze structuren informatie over wat het complexbijeen houdt, maar ook wat zorgt voor een kortelevensduur. Om een snelle binding te bereiken zijn ermeestal sterke ladingsinteracties tussen de eiwitten.In deze complexen passen de eiwitten niet goed opelkaar en is het contactoppervlak klein. De eiwittenvervormen nauwelijks bij het aangaan van het complex.Deze eigenschappen zorgen dat het complexgemakkelijk weer uiteen gaat.Misschien wel de belangrijkste ontdekking is datdeze complexen erg dynamisch zijn. Door de analysevan de paramagnetische effecten bleek dat de eiwittenniet voortdurend een enkele, goedgedefinieerdestructuur innemen, maar meer bewegingsvrijheidhebben. De eiwitmoleculen bewegen rond elkaar,als voeren ze een elegante dans uit. Dit kan wordenweergegeven als een dubbel evenwicht (Figuur 5),waarbij de dynamische en goedgedefinieerde vormmet elkaar in evenwicht zijn. Terwijl men, wellichtbeïnvloed door de statisch plaatjes van stevige complexen,dacht dat de dynamisch fase slechts heel evenbestond en niet waar te nemen was, blijkt nu dat inzwakke eiwitcomplexen, deze fase een belangrijk deel6Origin - Universiteit Leiden

van het complex uitmaakt. Dit jaar hebben we zelfseen complex gevonden dat volledig in de dynamischefase blijkt te zijn (Figuur 6). En toch is dit complexactief in elektronoverdracht. De natuur balanceerthier tussen een specifieke en een non-specifiekeinteractie, op zoek naar het evenwicht tussen debindingssterkte en korte levensduur van het complex.We hebben al gezien dat kleine veranderingen inhet contactgebied van de eiwitten het evenwicht kanverschuiven richting minder specificiteit en meer dynamiek.Dit onderzoek maakt duidelijk dat voor hetdoorgronden van zwakke complexen de dynamischefase ook bestudeerd moet worden. We vermoeden datin die fase vooral ladingsinteracties van belang zijnen dat de eiwitten hun omringend water niet hebbenafgestoten. Daarom wordt deze fase wel de ‘encounterstate’ genoemd, de fase waarin de eiwitten elkaar nogmaar net ontmoet hebben, maar nog geen uitgebreideinteracties zijn aangegaan. Ons huidige onderzoekis erop gericht de dynamische fase verder in kaart tebrengen. Hoe groot is het oppervlak dat de eiwittenafzoeken? Bestaat de dynamische fase uit enkeleoriëntaties van de eiwitten ten opzichte van elkaarof uit een continuüm? Welke eigenschappen van heteiwitoppervlak bepalen het evenwicht tussen dynamischeen goedgedefinieerde fase? Kunnen we deze dansvan eiwitten zichtbaar maken...?Extra Figuur. Het complexvan cytochroom c (rood) encytochroom c peroxidase (groen).De gouden wolk geeft aan waarcytochroom c kan komen in hetdynamisch complex. De rodestructuur geeft de positie in hetgoedgedefinieerde complex aan.Enkele van onze artikelen:1. Volkov, A. N., Worrall, J. A. R., Holtzmann, E. and Ubbink, M. (2006).Figuur 5. Model voor complexvorming. De vrije eiwitten (links)vormen eerst een dynamisch complex (midden) dat in evenwicht ismet het goedgedefinieerde complex (rechts) waarin de reactie (zoalselektronoverdracht) plaatsvindt.Figuur 6. Het complex van cytochroom c en adrenodoxine is eendynamisch complex. Het oppervlak van adrenodoxin is weergegeven,met rood voor negatieve en blauw voor positieve gebieden.De middelpunten van de cytochroom c moleculen in het ensemblevan mogelijke oriëntaties zijn weergegeven als groene bollen, omte laten zien dat het gebied dat door cytochroom c bezocht wordtovereenkomt met de negatieve kant van adrenodoxine.Solution structure and dynamics of the complex between cytochromec and cytochrome c peroxidase determined by paramagnetic NMR.Proc.Natl.Acad.Sci.U.S.A. 103, 18945-18950.2. Keizers, P. H. J., Desreux, J. F., Overhand, M. and Ubbink, M. (2007).Increased paramagnetic effect of a lanthanide protein probe bytwo-point attachment. J.Am.Chem.Soc. 129, 9292-9293.3. Vlasie, M. D., Fernandez-Busnadiego, R., Prudencio, M. and Ubbink,M. (2008). Conformation0 of pseudoazurin in the 152 kDa elektrontransfer complex with nitrite reductase determined by paramagneticNMR. J.Mol.Biol. 375, 1405-1415.4. Xu, X. F., Reinle, W. G., Hannemann, F., Konarev, P. V., Svergun, D. I.,Bernhardt, R. and Ubbink, M. (2008). Dynamics in a pure encountercomplex of two proteins studied by solution scattering andparamagnetic NMR spectroscopy. J.Am.Chem.Soc. 130, 6395-6403.Origin - Universiteit Leiden 7

SlikkerveerOrigin - Universiteit Leiden 9

Slikkerveer10Origin - Universiteit Leiden

SlikkerveerOrigin - Universiteit Leiden 11

Op de eerste avond maakte ik kennis met twee vriendelijkekerels, enorm homo, en toen de één na eenpilletje begon te knuffelen en vroeg of ik toch nietBi-curious was – ik had meteen duidelijk gemaakthetero te zijn – vond ik het tijd voor mijn bed. Tochraakte ik bevriend met deze dubieuze kerel, en na eenvrije dag (Memorial Day) vol interessante cultuuruitwisselingen, werd ik op dinsdag opgepikt door eenlabgenootje voor ontbijt. Na een onwennige maaltijdin de kantine kwam ik aan in het lab van Prof. Dr.Phoebe Dea en maakte kennis.Biochemisch onderzoekWe zouden met fosfolipiden aan de slag gaan, en ikmocht zelf mijn onderwerp kiezen. Toen ik kenbaarmaakte totaal geen inspiratie te hebben, duwde ze mevoorzichtig in de richting van interdigitated bilayers.Ik begon te lezen en leerde over een speciale fase vancelmembranen, waarin de apolaire staarten tussenelkaar gaan zitten en als gevolg de bilayer diktehalveert. Dit kan worden geïnduceerd door anestheticazoals ethanol en heeft ingrijpende gevolgen voorde cel; signaaltransductie, transportcomplexen enandere membraaneiwitten worden totaal ontregeld.Interdigitatie schijnt ook in natuurlijke situatiesvoor te komen, alhoewel ik nog steeds geen preciezevoorbeelden kan noemen. Helaas (of gelukkig?) zijncelmembranen bijzonder complex en nog altijd nietgoed begrepen. Ons model bestond dan ook uit eenmix van twee fosfolipiden, wat het celbiologischekader behoorlijk verminderde. Karakterisatie lijkt mevoor een scheiko minder erg, moleculen zijn moleculen.Maar voor mij als LS&Ter was dit even slikken, wantwat is dan de toepassing? Waar Daan Geraets metDe Interdigitated Gel Phase werd geïnduceerd met 8% ethanol in water. Zonder ethanolwordt door verhitting de Rippled Gel Phase bereikt. Door verdere verhitting volgt voorbeide de Liquid Crystalline Phase. De pieken van deze faseovergangen werden metelkaar vergeleken.stamcellen in de weer was geweest, had ik een meerfundamenteel onderwerp te pakken.Een beetje balend ging ik aan de slag met calorimetrieom mijn fosfolipidenmixjes te karakteriseren. Fosfolipidenkunnen bij verhitting en afkoeling verschillendefasen doorlopen (zie figuur). Is er bij een bepaaldetemperatuur extra energie nodig om de mix op tewarmen, dan komt dit door een faseverandering. Eencalorimeter registreert deze energiepiek en ik heb intotaal zo’n 200 pieken van verschillende fosfolipidenmixjes vergeleken.De ellende met calorimetrie is, dat de meetwaardenvaak ‘waar’ zijn. In het LUMC keken we minder gekop van rare resultaten, die cellen waren nu eenmaaleigenwijs. Nu moest ik voor alle verschillende piekeneen verklaring zoeken en hoopte een bepaalde trendte ontdekken. Verbaasd merkte ik dat dit stiekem bestleuk was. Al je creativiteit loslaten om resultaten teverklaren; dat is een spelletje, een ingewikkelde puzzelvoor biochemici. En zo ging ik van gepassioneerdeeiwitgek over in fundamenteel scheikundig onderzoeker.Blijkbaar zit onderzoeken in ons bloed, wantik was net zo gepassioneerd bezig als in het LUMC.Origin - Universiteit Leiden 13

Met fluorescentie spectroscopie en een fluorescerendeprobe – welke niet fluoresceerde in de interdigitatedphase – heb ik uiteindelijk mijn antwoorden gevonden.Mijn professor wilde nog aan mijn achtergrondtegemoet komen en ook een membraaneiwit toevoegen.Ik ben daar echter nooit meer aan toegekomen.Dr. Dea steunde me in alles, had geduld, inspireerdeen was bijzonder vriendelijk. Ze nam ons mee uiteten en was altijd op zoek naar een mooie plek voorgroupmeetings. Zo zijnwe onder werktijd nogeens rondgeleid in eenprachtig tuinencomplexen bezochten weeen leuk patriottistischmuseum. We warenmet z’n drieën háárstudenten en ze zorgde goed voor ons. Ook komt zemet al haar studenten tot een publicatie, onderzoekdoen undergraduates het hele jaar naast hun studie,en in 2 jaar bereiken de meesten wel wat. Mijn onderwerpwordt nu opgepakt door een labgenootje en wezullen over een jaar gaan publiceren in waarschijnlijkhet Biophysical Journal. Het moederfiguur is ook eenijzersterk onderzoeker, geweldig!Het was zonder twijfel dezomer van mijn leven!De ervaringOnderzoek staat natuurlijk centraal in een zomerstage.Toch was ik blij verrast met de 40 urigewerkweek met 1 uur lunch per dag. In het LUMCmaakte ik soms dagen tot 19.00u, in de VS maakteDr. Dea zich zorgen of we niet te hard werkten. Zekwam na 17.00u vaak vragen of ik niet eens naar huismoest gaan en daar ging ik dankbaar in mee. Naeen diner in de kantine, all-you-can-eat, had ik deavonden vrij en zo ook het weekend. En dat was ikniet gewend met mijn zaterdagse bijbaantje, zondagsefamiliebezoekjes en wekelijkse drukte van studeren,huishouden, commissies en mijn verenigingen. Ikhad gewoon het gevoel dat ik op vakantie was enben bijvoorbeeld een weekendje gaan kamperen inSequioa National Park. Verder is het in Californiaaltijd 30 graden, dus was het heerlijk vertoeven en deavonden waren lang.En zo leerde ik in een razend tempo veel mensenkennen, stuk voor stuk interessante figuren. In LAis er een bijzondere emancipatie tegenover homoseksualiteiten daar zouden wij in ons land wat vankunnen leren. Gelukkig waren er ook vele andereverhalen, van een mormoon uit Utah tot hippe gastuit New York; van Bulgaarse uitwisseling studenttot rasechte lompe Amerikaan; Afro-Amerikanen,Mexicanen en de Aziaten, ze waren er allemaal.14Origin - Universiteit Leiden

De culturele diversiteit op campus vond ik fijn enmijn Nederlandse achtergrond viel ook goed in desmaak. Ik heb hard gelachen om de gezichten die meaankeken wanneer ik vertelde dat ik nog nooit wiethad gerookt in Nederland, want daar is het legaaltoch? Ze vonden dat het gedoogbeleid een nobel prijsverdiende. Alcohol werd ook volop geconsumeerd,want dat mag pas vanaf je 21 e en de verboden vruchtsmaakt best lekker. Daarentegen is autorijden denormaalste zaak van de wereld. De afstanden zijngroot en veel jongeren gaan met hun auto al naarhighschool. Mocht jij met jouw auto naar de middelbareschool? Ik niet! Er is hierdoor wel behoorlijk watsmog in drukke delen van de stad. Iedereen denkt welaan het milieu, maar Los Angeles is groot en openbaarvervoer een ramp. Lucky us!De clichés zijn allemaal uitgekomen. Ik heb in derelatief korte periode mezelf beter leren kennen, degoede kanten van Nederland leren waarderen maarben ook geïnspireerd door Amerikaanse vriendelijkheiden gastvrijheid. Ook al heet het ‘het westen’, erzit een wereld van verschil tussen Europa en de VS.Bevestigd in Amerikanen die naar Europa willen enEuropeanen die het willen maken in de States. Verderzijn mijn onderzoeksvaardigheden enorm verbeterden men merkte op dat mijn Engels beter is dan datvan vele Amerikanen.ook ze zich ieder weekend zich klem te zuipen, gelukkigzijn sommige studentengedragingen universeel.Mijn vrienden daar zijn voor het leven. In het3 oktober weekend zoek ik twee vriendinnen op inParijs, waarmee ik ook de kerstvakantie in Bulgarijega vieren. In februari ga ik met LIFE op studiereisnaar California en ook dan ga ik iedereen weeropzoeken.Het lijkt alsof ik een stukje van mezelf heb verlorenaan California; 10 weken stage, negen tijdzones vanhuis, een hele ervaring. Het was zonder twijfel dezomer van mijn leven!Voor meer informatie over de zomerstage voorscheikunde en LS&T, neem contact op met Gloriaschildwacht@edufwn.leidenuniv.nl. Let wel, stageen kamer in Leiden zijn een pré!Een van mijn hoogtepunten was het bezoek aan deGrand Canyon State Arizona. Ik heb de trekpleisterzelf niet gezien, maar verbleef met een vriend bij zijnouders wat erg speciaal was. Family Life was warmen welkom, en hun speedboat bezorgde ons een leukedag op een stuwmeer. De bergen daar waren mij alslagelander al indrukwekkend genoeg!Verder is College Life te gek voor woorden: let’s chill,hang out and party! De fraternities en sororities zijnheel anders dan studentenverenigingen en in plaatsvan studieverenigingen is op de campus veel georganiseerdin clubs. Debate club, Ultimate Frisbee,Queer Straight Alliance, bedenk het en het is er.Academisch gezien zitten die lui ook goed in elkaar;ze leren nachtenlang voor hun tentamens en CV’sstaan vol met community service en internships. Demaatschappij leeft, ook op de campus. En toch staanOrigin - Universiteit Leiden 15

Vissen roepen om gehoord tede NederlandseNiet voor niets gebruiken de marine en de pelagische visserij sonar om respectievelijk verdachte objecten en scholen visop te sporen. Water is namelijk een uitermate geschikt medium voor geluidsoverdracht. Wat veel mensen zich echter nietrealiseren, is dat geluid ook voor veel dieren een zeer belangrijke rol speelt in hun onderwaterleven.HANS SLABBEKOORN GEDRAGSBIOLOGIE, INSTITUUT BIOLOGIE LEIDENAukje Coers helpt de netten binnenhalen van binnenvisser Peter Kooistra.Walvissen staan bekend om hun melancholieke zangtonendie over afstanden van duizenden kilometershoorbaar zijn. Maar ook veel vissen brommen, grommen,raspen, knarsen, klikken of piepen. Het meestgebeurt dit tijdens de paartijd, om een partner telokken of een concurrent op afstand te houden,of tijdens de trek, ten behoeve van groepscoördinatie.En er zijn niet alleen vissengeluiden die van belangkunnen zijn, maar alle geluiden en echo’s onderwater kunnen relevante informatie bevatten voor eenvis. Waterturbulentie van watervalletjes, kolken vaneen aanvallende roofvis, het geruis van wind in rietdat van boven naar onder water wordt doorgegeven,of geluiden van menselijke activiteiten, behorenallemaal tot het geluidslandschap, de “soundscape”onder water.Eén en al oorVeel vissen hebben ook zeer gevoelige ‘apparatuur’om te kunnen horen. Hoewel ze geen uitwendigegehoorschelp hebben, vertoont hun inwendige oorveel overeenkomsten met het onze. Daarnaast bezittenze meer organen om geluid te kunnen detecteren,zoals het zijlijnsysteem (drukreceptoren langs delengteas van het lichaam) en de zwemblaas (waarmeeze hun drijfvermogen reguleren, maar die ook prima16Origin - Universiteit Leiden

worden,maar lukt dat nog inbinnenwateren?Niels Bouton aan het werk onder waterop de Azorenals klankkast fungeert), die via speciale gehoorbeentjesgeluidstrillingen kan doorgeven naar het oor.Kortom, de meeste vissen zijn één en al oor!Een voorbeeld van een vis die geluid gebruikt om tecommuniceren is de rotspoelslijmvis van de Azoren.De mannen van deze soort bezetten een holte in derotsen aan de lavakust, of nemen positie onder eensteen in de getijdenzone. De vrouwen zwemmen ronden bezoeken deze nestlokatiesom eieren af te zetten en verderde zorg aan de betreffende manover te laten. Doorgaans zijnvissenvrouwen geïnteresseerd ingrootte. Grote mannen kunnenhaar eieren goed tegen roversbewaken. Grote mannen zijn ook groot gewordendoor lang te leven en goed te eten, en dus is grootteeen bewijs voor een genenpakket van een overlever.Interessant is dus om te weten hoe groot de man isdie onder de steen of in een holte huist, maar hoekomen ze dat te weten in de duisternis?Grote mannen roependaarbij met een lagere stemdan de kleine mannenInformatieoverdracht in de ‘dark room’Karen de Jong, Aukje Coers, en Dennis Vincourthebben als student geluidsopnames gemaakt “inhet veld” op de Azoren onder begeleiding van NielsBouton en IBL-gedragsbioloog Hans Slabbekoorn. Zokwamen we er achter dat de mannen geluiden makenals er vrouwelijke visite is. Grote mannen roependaarbij met een lagere stem dan de kleine mannenen dus is er potentie voor informatieoverdracht in de‘dark room’. Er wordt niet altijdgeroepen, maar als er bij binnenkomsteen vocaal onthaal is danis de kans groot dat de vrouwlang blijft en een flink eipakketafzet. Binnenkort hopen we teweten of een laag stemgeluid vande man bijdraagt aan het vertrouwen bij de vrouw.De nestlokaties van de roepende slijmvissen liggenzoals gezegd in de getijdenzone. Het verschuiven vande branding met hoog en laag water zorgt voor grotevariatie in lawaainivo. Hierdoor hebben de acoustischesignalen soms wel en soms niet de potentie omverder te reiken dan de nestholte.Dit zijn natuurlijke fluctuaties in lawaainivo die eenmaskerende werking hebben gehad gedurende deOrigin - Universiteit Leiden 17

Afgezet eipakket van een slijmvisvrouw in een experimentele buis.18Origin - Universiteit Leiden

evolutie van dit communicatiesysteem. Dichter bijhuis zwemt er ook veel onder water en spelen geluidenzeer waarschijnlijk ook een belangrijke rol voorveel vissoorten. In de Nederlandse binnenwaterenwas het misschien echter evolutionair gezien heellang stil, maar daar is recent verandering in gekomen.Overal leggen menselijke activiteiten een steedsgroter beslag op de acoustische ruimte onder water.Ongehoord (door ons), en onbekend als het omde overlast voor vissen en schade aan gevoeligepopulaties gaat.Herrie onder waterIn juni 2007 verscheen het rapport “Vissen enGeluidsoverlast” waarin een zorgwekkende toenamevan geluid onder water in Nederlandse meren enrivieren in beeld werd gebracht. Beroepsvaart, gemotoriseerderecreatie en bouwen in en aan het waterzijn de belangrijkste veroorzakers van de herrie.Kennis over de gevolgen voor zoetwatervissen in dezelawaaizones is nagenoeg afwezig. Eigenlijk zou in debuurt van water elke milieu effect rapportage (MER)aandacht moeten besteden aan de effecten van geluidop vissen. Heiwerkzaamheden dichtbij of in waterkunnen vissen directe schade toebrengen. Binneneen straal van 50 m rondom de heipaal isdirecte vissterfte onvermijdelijk, maar ze kunnenover afstanden van een paar honderd meter nogsteeds bloedingen en beschadigingen vertonen vaninwendige organen en de zwemblaas. De minderluide, maar meer continu aanwezige geluidenstroomvan boten, fabrieken, en gemalen, heeft een bekende,negatieve invloed op stress-hormoonnivo’s, maar deinvloed op overleving, succesvolle broedcycli, ofefficiëntie van migratie is volledig onbekend.Neem bijvoorbeeld de paling: op dit moment serieusmet uitsterven bedreigd. Er wordt veel geld geïnvesteerdin onderzoek naar hoe de soort is te redden,maar niemand die naar de paling luistert. In eenFrans wetenschappelijk tijdschrift werd in 2004 gesuggereerddat palingen geluid maken en de Engelsevisgeluidenexpert Tony Hawkins meent ook palinggeluidenopgevangen te hebben. Geluid zou een belangrijkerol kunnen spelen tijdens de migratie, zowelvoor onderlinge communicatie als bij het vindenvan de juiste route. Dit laatste geldt waarschijnlijkvoor meer soorten, en onderzoek naar akoustischegeleiding van vis zou bijvoorbeeld de effectiviteit vanvistrappen significant kunnen verbeteren.Snoekbaars die niet goed heeft geluisterdOp de bres voor vis en vaderlandDe onderzoeksgroep Gedragsbiologie van hetInstituut Biologie Leiden wil in de kennisbehoeftevoorzien door een onderzoeksprogramma op tezetten in samenwerking met o.a. TNO en IMARES.Hierbij zullen we ons niet alleen richten op de paling,maar ook op andere vissoorten, zowel beschermdesoorten van de rode lijst als commercieel interessantesoorten als snoekbaars, baars en brasem. Uiteindelijkmoet dit ten goede komen aan de bescherming vanzoetwaterpopulaties en dus zorgen voor een verbeterdevisstand in de Nederlandse binnenwateren. Op debres voor vis en vaderland: fundamenteel wetenschappelijkonderzoek met oog voor natuurbehouden visserijbelangen!LiteratuurSlabbekoorn, H. & Bouton, N. 2008. Soundscape orientation: a new field in need of soundinvestigation. Animal Behaviour doi:10.1016/j.anbehav.2008.06.010Coers, A., Bouton, N., Vincourt, D. & Slabbekoorn, H. 2008. Fluctuating noise conditionsmay limit acoustic communication distance in the rock-pool blenny. Bioacoustics 17, 63-65.De Jong, K., Bouton, N. & Slabbekoorn, H. 2007. Azorean rock-pool blennies produce sizedependentcalls in a courtship context. Animal Behaviour 74: 1285-1292.Van Opzeeland, I., Slabbekoorn, H., Andringa, T. & ten Cate, C. 2007. Vissen en geluidsoverlast:Effecten van geluidsbelasting onder water op zoetwatervissen. Rapport UniversiteitLeiden/Universiteit Groningen, pp 1-20. De Levende Natuur 108: 39-43. Visionair, hetVakblad van Sportvisserij Nederland 4: 11-13.Origin - Universiteit Leiden 19

Peter Klinkhamer nieuwe opleidingsdirecteur biologie“We zouden de studenteneen tijdje de universiteituit moeten schoppen!”20Origin - Universiteit Leiden

Sinds 1 september 2008 mag Dr. Peter Klinkhamer zich opleidingsdirecteur van de opleiding Biologie noemen.Waarom kiest een rasonderzoeker voor zo een zware, tijdrovende bijbaan? En wat heeft hij voor het biologieonderwijsin petto?DOOR; REANNE VAN KLEEFHoe ben je in Leiden terecht gekomen en watheb je gedaan voordat je opleidingsdirecteur vanbiologie werd?“Ik heb biologie gestudeerd in Utrecht met als hoofdrichtingecologie. Ik studeerde daar met mijn huidigecollega Tom de Jong. We hebben ook op dezelfde promotieplekbij plantenecologie in Leiden gesolliciteerd,al weer 26 jaar geleden. Deze promotieplek hebbenwe gedeeld zodatwe uiteindelijkallebei een halvebaan hadden. Hetonderwerp waspopulatiedynamicabij tweejarigeplanten. Daarnazijn we meer geinteresseerdgeraakt in de evolutie van life-histories vanplanten; we hebben er zelfs een boek over geschreven!Ik ben in een gunstige tijdwetenschapper geworden.Nu is het ondenkbaar dattwee onderzoekers eenpromotieplek delen en danook nog in vijf jaar promoveren.Het is tegenwoordigallemaal een stuk moeilijker.Er wordt geen rekening gehouden met mensendie alleen parttime kunnen werken. En hoewel hetniet zo zou moeten zijn maakt dit het vooral voorvrouwen een stuk lastiger. Daar zou wat aan gedaanmoeten worden!Na mijn promotie kreeg ik een vaste aanstelling enuiteindelijk ben ik sectieleider van plantenecologiegeworden. Ik werk nu in een erg prettig team en datis wel nodig als je ook opleidingsdirecteur wilt zijn.Mijn collega’s moeten nu een deel van mijn takenopvangen.”“Het onderwijs zal efficiëntermoetenworden gegeven; dit kanhet programma zelfs verbeteren.”Hoe ben je uiteindelijk opleidingsdirecteurgeworden?“Toen er een nieuwe opleidingsdirecteur nodig wasben ik gevraagd; het leek me een hele spannende enuitdagende functie. Onderwijszaken boeien me.Tijdens mijn studie heb ik een half jaar onderwijskundegedaan en ik zit al een tijd in de OCB . Hoelang kan ik me niet eens herinneren! Tien jaar?Vijftien jaar? In ieder geval heel lang! Ik denk datdit mij een logische keus maakte.”Denk je dat de OCB – de OpleidingsCommissieBiologie – echt invloed kan uitoefenen op hetbiologie onderwijs in Leiden?“Het is niet altijd zichtbaar wat de OCB doet. Evaluatiesvan alle cursussen komen binnen via de commissieen geluiden vanuit de studenten bereiken ons viade studentleden. Op die manier komen we er somsachter dat studenten bepaalde zaken heel anders ervarendan de stafleden. Erzijn door de tijd heen welconcrete dingen veranderd.Trouwens, als ik dacht datde OCB niets te zeggenheeft, zou ik er natuurlijkniet zo lang in blijven zitten!”Wat vind je van het huidige biologieonderwijs inLeiden en wat zou je zelf willen veranderen?“Over het algemeen vind ik dat het biologieonderwijshier lekker functioneert. Dat neemt niet weg dat eraltijd punten zijn waar je voortdurend alert op moetzijn. Carel ten Cate, een van de vorige opleidingsdirecteuren,heeft dat heel goed gedaan door onderandere het blokkensysteem in het eerste jaar in tevoeren en daarmee de zelfwerkzaamheid en de zelfstandigheidvan studenten te vergroten. Onderdelen ineen programma zijn daar altijd met een goede redenOrigin - Universiteit Leiden 21

“Ik heb wel wat raretrekjes: als ik een bloemzie moet ik altijd evennaar de honingklierenkijken!”geplaatst, maar je moet in de gaten blijven houden ofze nog steeds goed functioneren.Een aantal punten wil ik wel verbeteren, maarnogmaals: met als uitgangspunt dat ik het goed vindgaan. De Universiteit Leiden is een onderzoeksuniversiteit.Daarom vind ik dat elk masterprogrammagoede onderzoekers moeten afleveren. Wetenschappershebben echter vaakde neiging kloontjesvan zichzelf te willenmaken. Studentenkomen dikwijls op heleandere posities terechtdan die van onderzoeker.Daarom vind ik dat weonze studenten moeten voorbereiden met een brederblikveld. Ze moeten kunnen presenteren, populairwetenschappelijkestukken schrijven, netwerken,enzovoort. We zouden de studenten een tijdje deuniversiteit uit moeten schoppen! Eigenlijk zouiedere student een aantal maanden ervaring moetenopdoen buiten de Leidse biologie.“Het is gewoon heel leukom met studenten om te gaan!”Een ander punt is dat studenten nu niet goed zijnvoorbereid op hun bachelorstage. Dit zou kunnenworden verholpen door de cursus ‘GeneralResearch Skills’ naar voren te halen en al in hetbachelorprogramma te verwerken. In deze cursusworden de studenten voorbereid op het maken vaneen onderzoeksplan, het doen van onderzoek, hetuitvoeren van statistischeanalyses en het schrijvenvan een wetenschappelijkartikel. Nu zit de cursusaan het begin van demaster. Ik hoop dat we zode vertraging die studentennu vaak oplopen bijhet afronden van hun stage kunnen verhelpen. Samenmet de andere opleidingen binnen de faculteitdenken we hard over deze zaken na.Wat ik ook belangrijk vind, is dat Leiden zichmoet gaan uitdragen als dé biodiversiteitstad vanNederland. Met Naturalis, Herbarium, Hortus,22Origin - Universiteit Leiden

CML en IBL hebben we heel wat in huis. Dat zoudenwe weleens beter naar buiten mogen brengen!”Het IBL wordt gereorganiseerd en er is beloofddat dit geen invloed zal hebben op het onderwijs.Veel studenten vragen zich echter af of dit ook echtmogelijk is. Hoe denk jij hierover?“De reorganisatie betekent dat we moeten gaan nadenkenover de organisatie, en samenwerking moetenstimuleren. We moeten het onderwijs efficiënter geven;dit kan het programma zelfs verbeteren. Nu kentde biologie bijvoorbeeld veel contacturen. Je kan erover nadenken of dat de beste manier van onderwijsgeven is. Maar we zullen dit zeker niet verminderenals dat betekent dat het onderwijs dan wordt aangetast.Waarschijnlijk zal de onderwijsinspanning permedewerker omhoog gaan. Mijn inschatting is dathet onderwijs niet in het geding zal komen.”De afgelopen jaren is er een goede band opgebouwdtussen de opleidingsdirecteur en de LBC.Ben je van plan net zo nauw samen te werken metde LBC als de vorige opleidingsdirecteur?“Kees van den Hondel heeft dat heel goed gedaan. DeLBC kan niet genoeg gekoesterd worden! We hebbenbij biologie een heel leuke actieve studievereniging endit vergroot het kader en de lol voor studenten. Naastfeesten worden er veel vakgerelateerde activiteitengeorganiseerd en het contact tussen studenten endocenten wordt gestimuleerd. We mogen ons gelukkigprijzen met de LBC. Ik ben geen lid, maar zodraer een goede actie wordt georganiseerd om stafledenals lid te werven, ben ik de eerste die tekent!”Een omhelsing met de beroemde LBC boomIn één zin: waar staat de nieuwe opleidingsdirecteurvan biologie voor?“Onderwijs organiseren met een open blik op dewereld.”“Wil je wat lekkersbij de thee? Chocola?Pepernoten? Oh, ikzal de koekjes evenbijvullen!”Wil je tot slot nog wat kwijt?“Het is gewoon heel leuk om met studenten om tegaan! Dat schept levendigheid, het vernieuwt jedaardoor toch steeds een beetje en drukt je met deneus op de feiten. Ik denk dat dit voor veel docenteneen belangrijke drijfveer is om op de universiteit tewerken.”Auteur Reanne van Kleef volgt nu de mastertrackBiology & CommunicationOrigin - Universiteit Leiden 23

De week van...Jiska KentropHoi!, ik ben Jiska Kentrop, 19 jaar, tweedejaars student BiofarmaceutischeWetenschappen in Leiden en ik woon sinds half augustusop kamers in een hele gezellige studentenflat.Ik ben sinds dit jaar lid geworden van de studentenverenigingenAugustinus en AEGEE en ik help regelmatig mee met dingen voorm’n studievereniging Aesculapius. Zo ben ik nu bijvoorbeeld mentorvan een groepje eerstejaars BFW’ers om ze te helpen met eventueleproblemen die ze misschien liever niet aan de studieadviseursvoorleggen. En nee, ik ben niet uitgeloot voor geneeskunde, BFW wasmijn eerste keuze (mensen blijven het maar vragen!) en na afgelopenjaar ben ik nog zekerder geworden van die keuze.Maandag 8 septemberMaandag begon als een veelbelovende dag! Ik hadgeen college en kon dus beginnen met studeren voorMoleculaire Genetica en Biochemie. Met vooralBiochemie als prioriteit omdat de colleges voor mijveel te snel gingen en ik het niet meer bij kon benen.Ik heb ‘s middags toch een klein deel van m’n achterstandin kunnen halen, maar ik was nog best welmoe van het introductieweekend van AEGEE vanafgelopen weekend dus het ging allemaal niet zo snelals ik zou willen. Ook al zijn de colleges nog maar eenweek begonnen, toch moest er wel weer flink wordengewerkt (vooral gelezen eigenlijk) en het opstarten nade vakantie is altijd moeilijk.Dinsdag 9 septemberDinsdagochtend om 9 uur begon mijn eerste collegeICE (Introductie Communicatie en Educatie, ofook wel; leren presenteren) en het ging best aardig.Ik heb namelijk nogal de neiging om heel snel tepraten tijdens presentaties als ik zenuwachtig ben; ikkreeg daarom de tips “las bewuste pauzes in tussenje zinnen door” en “neem af en toe een slokje waterom pauzes te creëren”. Ik was heel blij met deze tipsomdat ik hier ook echt wat mee kan doen. Ik hoopdat ik over twee weken tijdens mijn grote presentatiein staat ben om de zinnen op een normaal tempo uitte spreken, maar dat is waarschijnlijk een kwestie vanvaak oefenen!Tijdens het college Moleculaire Genetica had ik ookmoeite om het tempo bij te houden. Het werkt natuurlijkniet in mijn voordeel dat ik een kleinde achterstandhad opgebouwd, maar ik kon goed merkendat het tempo dit jaar flink is opgeschroefd. In hettweede jaar gaan de docenten uit van de basiskennisuit het eerste jaar en behandelen we de stof sneller.Maar een groot deel van die basiskennis is een beetjeop de achtergrond geraakt en in m’n hoofd werd heteen grote chaos aan losse herinneringen van de collegesvan vorig jaar.’s Avonds was de borrelavond van AEGEE. Eerst hebik samen met mijn ‘mentorgroepje’ gegeten bij onzementor van de introductieperiode en later zijn wegaan borrelen met andere leden van de vereniging inCafé de Kroeg. Ik heb die avond een paar leuke mensenleren kennen en ben tot het einde van de borrelgebleven. Het was een zeer geslaagde avond!Woensdag 10 septemberVanmorgen heb ik heerlijk uitgeslapen en een kleinbeetje zelfstudie gedaan, want pas rond half tweebegon m’n eerste college. Voor vandaag stonden MoleculaireGenetica en Biochemie op het programma(qua vakkendiversiteit bleef er deze week veel te wensenover) en het werd me zo zachtjes aan wel duidelijkdat m’n achterstand geen kleintje is; ik kon de collegesslecht bijhouden en ik moest nog veel lezen (vanvorig jaar maar ook van de afgelopen colleges) Ik hebvandaag nog wel echt geprobeerd iets te volgen, maarik liep echt te veel achter.’s Avonds ben ik voor een avondje terug gegaan naarm’n ouders om te bewijzen dat ik nog leefde. Vanafhet moment dat ik op kamers ging, ben ik vanwegede KMT en werkweek van Augustinus amper thuisgeweest.24Origin - Universiteit Leiden

Donderdag 11 septemberVandaag alleen Biochemie op het rooster maar ik benniet gegaan. Onze docent had namelijk al voorspeldop woensdag waar we ons vandaag in zouden verdiepenen aangezien ik het vorige college al moeite hadom het te volgen, besloot ik eens goed in de boekente duiken en echt aan deslag te gaan. Tijdens hetlezen kwam ik erachterdat alle stof niet zomoeilijk was als het eerstleek, want in de boekenwerden wel veel dingenherhaald en door veelplaatjes te kijken vallen veel kwartjes.’s Avonds heb ik mijn eerste les Salsa gehad. Het washeel erg leuk en verassend vermoeiend. Vooral als deexcentrieke dansleraar me bij de hand nam enmet mij de zaal door danste. Ondanks dat de les eencomplete chaos was, heb ik me prima vermaakt!Vrijdag 12 septemberDe dag van het Eerstejaars Weekend van Aesculapiuswaar ik al de hele zomer naar uit heb gekeken. Eersthad ik nog ICE college waar ik een korte presentatieheb gegeven over mijn verbeterpunten voor het presenteren.Deze korte presentatie was voor een kleinegroep van twintig mensen waarbij ik me totaal nietzenuwachtig voel. Het probleem is meer de grote zaalmet honderd mensen! De kleine presentatie ging duswel goed, alleen nu de grote presentatie nog over eentijdje.’S Avonds begon het “Historisch” EerstjejaarsWeekend van Aesculapius.Het eerste feest stond in het teken van de Romeinenen de meeste mensen hadden het net zo professioneelaangepakt als ik; iedereen liep rond in een oud witlaken met een riem er omheen (en hier een daar eenpaar laurierkransen en plastic zwaarden). De nieuweeerstejaars studenten waren nog een beetje onwennig,maar de stemming was goed.kreeg. Het klonk allemaal even onbekend. Nu eenjaar later ken ik de meeste commissies wel en ookde leden dus ervaarde ik het minisymposium op eenheel andere manier!’s Middags was het tijd voor een paar gezellige spelletjeszoals onder andere Twister XL en een bierestafetteom het integrerentussen eerstejaars enouderejaars iets tebevorderen. De stemmingzat er goed in!’s Avonds was er eengemaskerd feestje enheb ik een aantaleerstejaars studenten leren kennen, waaronder eenpaar van mijn mentorgroepje.Ondanks dat de Salsaleen comple chaos was, hebik me prima vermaakt!Zondag 14 septemberNu, 750 foto’s (ik was de fotocommissie dit weekend)en vele leuke herinneringen later, zit ik lekker bij m’nouders thuis in de tuin te genieten van het mooieweer. Straks nog even een hoofdstuk van Biochemielezen en hopen dat ik het vanaf maandag weer eenbeetje kan volgen!Zaterdag 13 septemberVandaag begon de dag met een minisymposium voorde eerstejaars BFW’ers over Aesculapius, de K.N.P.S.Ven de commissies binnen deze verenigingen. Ik alstweedejaars Bio-farmaceut wist nog wel dat ik alseerstejaars een jaar geleden echt geen idee had vanalle dingen die ik toen op het symposium te horenOrigin - Universiteit Leiden 25

De Musketiers komen eraan, de Elfkus gaaneen fotografiecursus mag ook niet ontbreken. Zij isde oudste en heeft de meeste ervaring van het stel,aangezien ze 5e jaars is en al vele commissies in LIFEdraaiende heeft gehouden.Het nieuwe jaar is weer begonnen en dit betekent dat ook het bestuurvan LIFE weer is veranderd. De Elfkus hebben er een sprookjesjaarvan gemaakt, maar zijn door het dromen verslagen door deMusketiers. Komend jaar gaat er gestreden worden om weer eensuper LIFE jaar neer te zetten. Maar wie zijn dan die Musketiers?Allereerst hebben we Daan Robeerst. Hij zal komendjaar de taak van Abactis op zich nemen. Daan weetfeilloos iedereen te vinden in de database en houdt iniedere vergadering de pen bij de hand. Hij heeft nu 2jaar van de studie afgerond en heeft tijd voor een studiebreak.Hij is 19 jaar en droomt ervan om later netzo hard te kunnen fietsen als dat hij te paard gaat...Verder is het gekkengetal niet uit zijn hoofd te krijgenen droomt hij nu al over carnaval in februari.De nieuwe Quaestor heet Renco Beunis. Hij is ookderdejaars en net 20 geworden. Door de week rekenthij zich suf en in het weekend worden de cijfertjes ineen beat en een lichtshow omgezet. Hij draait op feestenen partijen. Hij zal dus ook menig feestje regelenvoor komend jaar. Met zijn eigen karretje rijdt hij kriskras door het land, maar sneller dan zijn paard zal hijnooit gaan. Als Quaestor kijkt hij namelijk erg naarzijn centen en een bekeuring blijft een slechte uitgave.De derde die de Musketiers gaat versterken is eennieuwe Commissaris Intern. Mia Urem houdt detouwtjes in handen van de commissies maar ook vande studie. Zo draagt de studievereniging niet alleenbij aan feestjes, maar blijven de tentamens ook hoogin het vaandel staan. Om de studie ook in haarvrije uurtjes hoog te houden volgt ze Chinees enOok voor Commissaris extern is er een vervangergevonden. Bianca van Leeuwen zal zorgen dat er geengevecht uitbreekt en dat er een goede communicatieontstaat met de verschillende bedrijven. Zij regelt ookde excursies en natuurlijk de sponsoring voor mooieactiviteiten. Mocht ze nu een uurtje vrij hebben omte relaxen, staat er alweer een activiteit ingepland inde vorm van basketbal, roeien of gewoon vriendenbezoeken in het hele land. De stopknop is moeilijk tevinden dus zij rent sneller dan haar paard.De 5e Musketier is Leonoor Albers. Komend jaar gaatzij als Praeses alles onder controle houden en blijft zeervoor zorgen dat alle paarden dezelfde kant opgaan.Naast haar jaar op het hok gaat ze fluitend in eenorkest het leven door en onderneemt ze een pogingtot sporten. Ondertussen droomt ze over Chili waarze op haar paard graag een keer naartoe wil rijden.Maar wat gaan de Musketiers voor LIFE betekenen?Allereerst blijven de borrels bestaan, de voorbereidingenvan het lustrumjaar worden in gang gezet ende commissies gaan weer hoogtij vieren. De excursiesworden gepland en de reizen georganiseerd. Defeestjes mogen natuurlijk ook niet ontbreken en desamenwerking met andere verenigingen versterkt.Een puntje waar extra aandacht naar uitgaat, is depromotie, de alumnidatabase en activiteiten voorde masters. Studiegerelateerde activiteiten zoalslunchlezingen, tentamenbundels, evaluaties zullenblijven bestaan en in samenwerking met professorenverbeterd worden.Kortom het komend jaar zal een levendig LIFE jaarworden, mis het niet!26Origin - Universiteit Leiden

Chemisch Dispuut LeidenHet Chemisch Dispuut Leiden is 16 september vanbestuur gewisseld en ik heb de eer om het CDL,mijn bestuursgenootjes en mijzelf voor te stellen.moment tennist hij, maar hij is nog meer van plan.Als assessor acquisitie is hij verantwoordelijk voor hetbinnenhalen van sponsorgelden, iets wat hij met veelplezier zal gaan doen.Het CDL is de studievereniging van de studie MS&Ten de masterstudenten scheikunde. Wij willen alsstudievereniging in de eerste plaats de kwaliteit vande opleiding bewaken, maar daarnaast zijn we er ookvoor de gezelligheid. Vanuit het CDL worden regelmatigborrels en feestjes georganiseerd, maar ook dewat serieuzere dingen zoals lunchlezingen, excursiesen een reis naar België om daar een kijkje te nemenbij chemische bedrijven.Het CDL heeft vijf bestuursleden, te weten: JohanPostema, de ab actis; Jos van den Elshout, de quaestor;Tom Hazenberg, de assessor acquisitie; Stefanvan der Vorm, de assessor onderwijs. De praeses vanhet Chemisch Dispuut Leiden ben ik: Hans de Bruijn.Johan is 22 jaar en een veelzijdige jongen. Hij heefteen jaar in Canada rondgereisd en gewerkt, maarvindt het daarnaast ook leuk om te werken aan zijnmodeltreinbaan. Helaas mist de tijd daarvoor eenbeetje... Als ab actis zal hij het contact onderhoudenmet de buitenwereld via de mail en er voor zorgen datde post op tijd de deur uit gaat.Jos is 21 jaar oud, vindt foto en videobewerking ergleuk en is zo creatief dat hij al wel eens een halveIO’er is genoemd. Als quaestor zal hij dit jaar over alons geld gaan. Wat we mogen uitgeven en waaraan,het is allemaal zijn taak.Tom is nu 21, heeft een passie voor muziek enhoudt ook wel van wat beweging op zijn tijd. Op hetStefan is 20, woont sinds kort op kamers en houdtheel erg van muziek. Of het nou om luisteren of hetmaken ervan gaat, Stefan kan er van genieten. Hij zalzich binnen het bestuur voornamelijk gaan bezighoudenmet de kwaliteit van het onderwijs. Zowel van destudie MS&T, als van de master scheikunde.Zelf ben ik 19 jaar, houd ook heel erg van muziek,maar zeil toch ook wel heel graag. Voornamelijk hetwedstrijdzeilen bevalt altijd heel erg goed. Dit jaarhoud ik me bezig met het regelen van alles wat ervanuit de vereniging wordt georganiseerd en bewaarik het overzicht binnen de vereniging.Als bestuur willen we een aantal dingen bereiken.Zo willen wij graag minimaal één carrièrelezingorganiseren zodat leden een beter beeld kunnenkrijgen van de mogelijkheden die zij hebben na hunstudie. Ook het organiseren van drie major oriëntatie-excursiesvinden wij belangrijk. Tijdens dezeexcursies krijgen de eerstejaars een betere indruk vande mogelijkheden binnen de verschillende majorswaaruit zij kunnen kiezen, te weten: scheikunde,duurzaamheid en technologie. Verder willen wij onsook inzetten voor de studie MS&T, niet alleen dekwaliteit van de studie is belangrijk, maar ook depromotie voor wetenschappelijke bèta opleidingen(voornamelijk MS&T natuurlijk) is van groot belang.Wij hebben er ontzettend veel zin in en gaan dit eenmooi jaar maken!Origin - Universiteit Leiden 27

LBC LentefeestHet is mei 2003. Biologen, hoogleraren en docenten staan ingroepjes met elkaar te praten, genietend van een buffet en muziek.De Oranjerie van de Hortus is omgetoverd tot een feestlocatie voorhet grootste feest van de Leidse Biologen Club, het Lentefeest.Natuurlijk wordt er ook genoten van de aanwezige dranken en laterop de avond staat dan ook iedereen swingend op de dansvloer.De romantische aantrekkingskracht van de Hortus laat niet menigbioloog ongeroerd.Korte wandelingen worden gemaakt, ondertussenwordt er even geslapen tussen de plantjes en menigstruik of plant wordt voorzien van een andere naam.De Hortus Botanicus is een fantastische plek om rondte dwalen als bioloog maar toch niet zo geschikt alsfeestlocatie. Het LBC ging dan ook samen met het InstituutBiologie Leiden (IBL) op zoek naar een nieuwelocatie voor het Lentefeest. De keuze viel op de tuinvan het Clusius Laboratorium. Naast een nieuwelocatie werd ook een nieuwe formule geprobeerd;het Lentefeest en het eindfeest van het IBL werdengecombineerd.Het resultaat was dat hierdoor zowel biologen, bètastudentenals IBL medewerkers weer op een leukemanier samen het academisch jaar konden besluiten.Op 27 juni 2008 was het Lentefeest. Geen lente meer,maar de intentie is hetzelfde. Op het grasveld achterhet Clusius Laboratorium was een grote feesttentneergezet, her en der stonden wat biertafels en overhet gehele terrein hingen kleurige lampjes. Al aan heteinde van de middag kwamen de eerste gasten binnendruppelen. De eerstejaars biologen hadden een weeklang onderzoek gedaan en deze dag was er een afsluitendsymposium, waarna er geborreld kon worden ophet Lentefeest. Het weer was goed en toen het eerstefust werd aangesloten, stormden vele eerstejaars naarte tap om een drankje te kunnen bemachtigen.Ook de IBL medewerkers, docenten en studentenbegonnen gestaag het feestterrein te betreden en al28Origin - Universiteit Leiden

snel zat de sfeer er goed in. Het geluidsteam was nogbezig met opzetten, maar af en toe schalde er veel belovendemuziek over het terrein. Tegelijkertijd werd ereen barbecue opgezet, zodat de gasten aan het beginvan de avond een goede maaltijd konden verorberen.ieder jaar weer wordt georganiseerd, mogelijk nog geslaagderen met nog meer studenten. Tot volgend jaar!Namens de Lentefeest Commissie,DJ Tom de Jong, zelf ook ooit IBL medewerker, starttehet feest door gezellige jaren ’80 plaatjes te draaien.Studenten en docenten gingen richting de feesttent enwerden warm gemaakt door de muziek. De volgendeact was ‘The Palookas’, een Haagse Ska-band. Dezepunkers bliezen de tent op met hun ruige gitaren enfeestelijke trombone. Het feest was in volle gang enhet gehele terrein was in de ban van de ska. De meisjesvan ‘Disco Prino’ sloten de avond goed af, door debenodigde hits op de dansvloer te werpen. Een avondvol muziek, drank, eten, gezelligheid en voor iederwat wils.Frits RoozenPraeses Lentefeest 2008Het Lentefeest 2008 was voor veel docenten enbiologen een van de gezelligste feesten van de LBC.Nu is het natuurlijk de bedoeling dat het LentefeestOrigin - Universiteit Leiden 29

L.P.S.V. ‘Aesculapius’AesculapiusWaerde lezers,Een nieuw academisch jaar betekent dat er veelnieuwe plannen, mensen en opdrachten klaar staan.En ook nieuwe besturen van de studieverenigingenvan onze mooie faculteit. Zo nieuw als de overige besturenzijn wij niet meer, aangezien wij vanaf juni albezig zijn, maar voor alle eerstejaars en de lezers vande Origin zijn wij frisse nieuwe gezichten. Toch zijnwij ook niet erg fris op dit moment, want wij hebbenafgelopen weekend ons eerstejaarsweekend gehad.Een heel weekend optrekken met de nieuwe stroomvan Aesculapen is een lust, maar doet niet veel voorje nachtrust. Waar wel uit af te leiden valt dat het driegeslaagde dagen waren!In dit weekend hebben wij de vereniging en ons alsbestuur voorgesteld en we willen ons langs deze wegook aan de studenten en medewerkers van de faculteitvoorstellen. Al 123 jaar is L.P.S.V. „Aesculapius” devereniging voor (bio-)farmaceuten in Leiden en ookdit jaar is er een nieuw bestuur gevormd dat met veelenthousiasme het jaar in- en uitgaat. Met z’n vijvenregelen wij dat de dagelijkse gang van zaken en zienerop toe dat elke commissie zijn taken uitvoerd. Ditjaar heb ik de eer om dat te doen met Julia Hillger alsab-actis, Marco van der Stoep als quaestor, SimoneVerhage als assessor I en Bart Lenselink als assessorII. Ik zal eens wat meer over ze uit de doeken doen,zodat je een idee krijgt waar ik hele dagen mee op hethok door breng. Julia is nu derdejaars en een echtevastbijter. Ze begint pas aan iets als ze het anderehelemaal volmaakt heeft volbracht. Je kan dus wel inziendat ze als ab-actis op de goede plek zit, want denotulen van een Algemene Leden Vergadering typenis geen klein karweitje. Marco is net als ik vierdejaarsen ken ik al sinds de El-Cid, want daar zaten wijsamen in een groepje. De vriendschap is nooit overgegaanen van het bestuur ken ik hem door en door.Erg leuk, maar ook irritant als hij mij weer eens opmijn plekje zet, aangezien hij mij ook door en doorkent. Als een echte mastermind tovert hij dit jaarmet de getallen, zodat alles kloppend wordt en wijmooie activiteiten kunnen organiseren. Verder heb ikSimone om te zorgen dat alles goed verloopt met onzeeerstejaarscommissie ‘Panacea’ en de buitenlandseexcursie. Haar zag ik vaak op activiteiten en ben eral achtergekomen dat we ons samen goed kunnenvermaken op een borrel. Net als Julia is ze derdejaarsen zij kenden elkaar dan ook al goed voordat ze aandeze missie begonnen. Als laatst Bart, schattige Bart.De functie van assessor II wordt bij ons altijd ingevulddoor een (toen) eerstejaars en daarmee is hij dushet broekje van het bestuur. Onderschat hem echterniet! Van ons allen is hij degene die iedereen ondertafel kan drinken, zoals hij ons vaak subtiel op wijst.Dan zal ik ook maar iets over mezelf vertellen, andersis het volgende stukje afkomstig van mijn medebestuursleden.Ik ben vierdejaars en als praeses probeerik alles in goede banen te leiden. Dat dit soms op eendwingend toontje gebeurt, zijn ze al achtergekomen.Maar daarna maak ik het altijd goed door ze een aaiover de bol te geven of te vertellen dat ik het geweldigmet ze vind. Want dat staat zeker vast: het wordt eengeweldig jaar met z’n vijven! Allemaal bruin haar,rare humor en een ambitieus plan voor de verenigingmaakt een perfecte cocktail voor een bloeiend jaarvoor de mooiste en oudste studievereniging vanLeiden.Omdat het kan, wil ik graag afsluiten met dekreet die de eerstejaars al vaak gehoord hebben ditweekend: Vivat, Crescat, Floreat, „Aesculapius”!Namens het 123e bestuur der L.P.S.V. „Aesculapius”‘Zwaanzinnig’Tatjana Zwaansh.t. praeses aesculapii30Origin - Universiteit Leiden

AgendaPromotiesZondag 19 oktoberWetenschapsdagScholieren van basisscholen kunnen op deze dag,met het thema ‘Kraak de code’, langskomen enkennismaken met de wereld van de bèta’s. Zo kunnenze Superslijm of hun eigen haargel maken in hetPretlab, een lezing van een echte wetenschapperbezoeken of auto’s laten rondrijden op waterstof.Zaterdag 25 oktoberStudiefestival (Pieterskerk, Leiden)Dinsdag 4 novemberBètadicteeTeams van de studieverenigingen zullen het tegenelkaar opnemen in het dictee voor de bèta’s. Zullenzij in staat zijn om de exacte woorden die ze dagelijksgebruiken ook goed te spellen?Donderdag 13 novemberSchooldecanendagDe acht bacheloropleidingen en elf masteropleidingenvan de Faculteit presenteren zichzelf aan schooldecanenuit het voortgezet onderwijs. Ook activiteitenals Pre-University en Lapp-Top komen aan bod.Donderdag 13 novemberJaarlijks Symposium IBLBij het jaarlijkse symposium van het InstituutBiologie Leiden (IBL) speelt ditmaal snelle evolutieen het afleiden hiervan in de genetische architectuur,een centrale rol.Zaterdag 15 novemberPublic Lecture Richard LeakeyVrijdag 21 novemberOpen Dag (Gorlaeus Laboratorium)Maandag 5 januariNieuwjaarsreceptie W&NHet jaar 2009 zal worden ingeluid met een receptiein de hal van het Gorlaeus Laboratorium. Tijdensdeze receptie zal de Faculaire Onderwijsprijs wordenuitgereikt en de Ontdekker van het Jaar wordt bekendgemaakt.Woensdag 15 oktober,15.00 uurPromotie: M. DurinxPromotor:Prof.dr J.A.J. MetzDonderdag 16 oktober,15.00 uurPromotie:Mw. P.M. den HartogPromotor:Prof.dr. C.J. ten CateDonderdag 23 oktober,15.00 uurPromotie:Mw. S.C.A. de JagerPromotor:Prof.Dr. T.J.C. van BerkelDonderdag 23 oktober,16.15 uurPromotie:Mw. G. ZaunerPromotor:Prof.Dr. G.W. Canters,Prof.Dr. T.J. AartsmaWoensdag 29 oktober,11.15 uurPromotie:Mw. I.J. Flores SanchezPromotor:Prof.dr. R. VerpoorteDinsdag 4 november,11.15 uurPromotie:Mw. D. YePromotor:Prof.dr. T. van BerkelDonderdag 6 november,13.45 uurPromotie:S. van der LaanPromotor:Prof.Dr. E.R. de KloetDonderdag 6 november,15.00 uurPromotie:Hr H. ZhangPromotor:Prof.Dr. J. MemelinkDinsdag 18 november,11.15 uurPromotie:Mw. D.R.H. HuntjensPromotor:Prof.dr. M. DanhofDinsdag 18 november,13.45 uurPromotie:Hr. E. DavisoPromotor:Prof.dr. H.de GrootDonderdag 20 november,11.15 uurPromotie:D. TsetsePromotor:Prof.Dr. W.T. de GrootDinsdag 25 november,10.00 uurPromotie:Mw. A. Garza-OrtizPromotor:Prof.dr. J. ReedijkDinsdag 25 november,11.15 uurPromotie:Mw. S. RoyPromotor:Prof.dr. J. ReedijkOrigin - Universiteit Leiden 31