in dit nummer: de weeksluiting - Nederlandse Jenaplanvereniging

Tom de Boer Schoolwerkplan 4.2.7WISKUNDE IN DEJENAPLANSCHOOLIn dit artikel wil ik door middel van drie scènes aangeven welke ideeën van invloedzijn geweest op mijn visie ten aanzien van de wiskunde in de jenaplanschool. Hetzijn biografisch getinte momenten die elk een periode vertegenwoordigen: het kind,de jonge onderwijzer en de seniorleraar. Het draagt de sporen van een jarenlangepraktijk, geschreven bij wijze van spreken met het krijt aan de vingers.Wie geen verhaal meer heeft is zijnmoeder kwijt.Zo rond de tijd dat de eerste kievitenwerden waargenomen zochten we onzepolsstokken op. We trokken in kleinegroepjes de landen in om sloten te vindendie een optimum aan mogelijkhedenen uitdaging bevatten.De stok wordt gezet; hierbij wordt geletop de hoek, de zachtheid van de slootbodem,de afstand die overbrugd moetworden. Dan wordt de aanloop uitgemeten;via het gevoel wordt een ingewikkeldeberekening gemaakt met alsvariabelen o.a. de bodem (materiaal eneffenheid), het schoeisel, de te verwachtensnelheid en sprongkracht.En dan het moment suprème. Aanloop,sprong en landing zijn in één langgerektmoment samengevouwen. Alle berekeningenvoegen zich tot één formule.Even ben je niet meer van deze wereld.Dit is hogere wiskunde.Na een sprong of tien heb je het allemaalwel weer op een rijtje, ben je weerterug bij het punt waar je een jaar eerderwas gebleven.Ik ben een keer of wat in het waterbeland. Eén keer daarvan was onverwacht(de stok brak). De andere kerenbesefte ik dat het mis zou (kunnen) gaan.Ik lag bij wijze van spreken al in hetwater voor ik gesprongen had.Steeds weer moet ik aan mijn kind-ervaringendenken als ik essentiële wiskundenotiesonder woorden probeer te brengen.Het polsstokspringen, het vliegeren,het bouwen van hutten. Wanneer jein bovenstaande schets alle wiskundegevoeligewoorden zou onderstrepenkom je op een behoorlijk aantal. Ze hebbente maken met oriëntatie in tijd enruimte, met meten en experimenteren,met (kans)berekenen en evalueren.Het gaat hier om iets zeer essentiëels.We waren, stuk voor stuk expert. Jehoefde maar een polsstok in handen tekrijgen, ervaren hoe hij aanvoelde, hetgewicht, de balans, de veerkracht, en jewist: dit is een goeie, of: dit is niks. Dezedeskundigheid staat in schril contrastmet de vermeende onwetendheid waarvande school met haar methoden hetkind wil bevrijden. De school heeft dewiskunde ontkoppeld, het contact metde eigen ervaringen zo goed als verbroken.Ik ervaar dit als een verlies. Meernog: als een gemiste kans.Ervaringen zijn intrigerende verschijnselen.Er valt veel over te zeggen. Eenpaar belangrijke kenmerken wil ik hiernoemen.Er is een verschil tussen iemand metveel ervaring en iemand die veel is overkomen.Wanneer de eerste zijn verhaalvertelt zul je merken dat hij(mede)auteur en hoofdrolspeler is. (Hetparadoxale van een t.v.-programma alsIN DE HOOFDROL is dat je ervaringenje daar overkomen.) De tweede is het lijdendvoorwerp van zijn ervaringen,speelbal van het lot. Blij verrast misschienmet de hoofdprijs, maar zonderreden om trots te zijn. De school kan erveel aan doen om kind medeauteur enhoofdrolspeler van het eigen verhaal tedoen zijn.Ervaringen behoren tot het persoonlijk,onvervreemdbaar bezit van ieder mens.Ze kunnen ter sprake worden gebrachtmaar staan in principe niet ter discussie.Juist wanneer men merkt dat de eigenervaring, de eigen gedachten en voorstellingendie men heeft gevormd, kortom:het eigen wereldbeeld door anderenmet respect en echte interesse wordttegemoetgetreden dan groeit het zelfvertrouwen.En daarop steunt de ontwikkeling.Ervaringen zijn metgezellen die vrijwilligmet je mee gaan. Je hoeft ze niet tedwingen zoals (te) veel zogenaamdeleerstof. Leugens maken je moe, je moetze onthouden, maar de waarheid weet je.Ervaringen kunnen onder woorden wordengebracht, ze kunnen worden medegedeeld.Ze hebben verhaalkarakter.Het meest krachtige medium waar kinderenover beschikken om ervaringen(mee) te delen is het spel.We zijn terug bij het spel en het verhaal.Het lijkt erop dat de school nogal slordigomspringt met misschien wel de belangrijkstegroeimogelijkheid van het kind.Spelen wordt al snel verruild voor leren,alsof dat een tegenstelling zou zijn!Wanneer je een kind zijn spel ontneemt,stagneert zijn ontwikkeling. Het beelddringt zich op van een kind dat zijn moederkwijt is: zijn wereld stort inéén,wordt koud en onvoorspelbaar. Het kindstaat als verlamd, er is geen reden omverder te groeien.Daarentegen zou de school structuur enruimte kunnen bieden aan het spel en dedaaruit groeiende deskundighedenerkennen, bevorderen en in dialoogbrengen met elkaar en met parallelledisciplines in de zogenaamde echtewereld. Vanuit een ontwikkelde huttenbouwcultuur(en dus met kennersoog)kijken naar volwassen hutten- en huizenbouwop andere plaatsen en in anderetijden.Stel je voor: er ligt een enorme stapelkranten alsmede een aantal rollenafplakstrip (die gebruikt wordt door dehuisschilder). Je maakt groepjes van vijfkinderen en geeft hen de opdracht eenhut te maken die stevig staat en waar zealle vijf in kunnen.Het zou de start kunnen zijn van een huttenbouwproject,naar believen uit tebreiden met andere materialen en problematischeropdrachten. Als we ondertussenonze ogen en oren openhoudenkunnen we een lijst aanleggen van ‘sterkepunten’ van elk kind en daar onsvoordeel mee doen.Heel wat verwondering wordt in dekiem gesmoord.Toen ik als jong onderwijzer in contactkwam met de Wiskobas-beweging ginger een wereld voor me open. Ik liep cursusin Den Bosch. ‘s Avonds zat ik vaakuren te puzzelen aan opdrachten en pro-6MENSEN-KINDEREN/JANUARI 1993