Kees BothSUUS FREUDENTHAL,<strong>de</strong> graal en <strong>de</strong> bibliotheekSuus Freu<strong>de</strong>nthal’s zoektocht naarbeter on<strong>de</strong>rwijs dan haar eigen k<strong>in</strong><strong>de</strong>rengenoten had<strong>de</strong>n had veel weg vaneen verhaal uit <strong>de</strong> legen<strong>de</strong>n over kon<strong>in</strong>gArthur, n.l. over het zoeken naar <strong>de</strong> heiligegraal. Deze vergelijk<strong>in</strong>g maakteKees Vreug<strong>de</strong>nhil tij<strong>de</strong>ns <strong>de</strong> feestelijkeopen<strong>in</strong>g van <strong>de</strong> Suus Freu<strong>de</strong>nthal-Lutterbibliotheekop 15 januari, j.l. Dezeopen<strong>in</strong>g had het karakter van een m<strong>in</strong>isymposiumen ongeveer 70 personen,voor het grootste <strong>de</strong>el mensen uit hettwee verschillen<strong>de</strong> zaken waartussen<strong>de</strong> betrekk<strong>in</strong>gen bestaan. In <strong>dit</strong> gevalvielen, tenm<strong>in</strong>ste voor een zeer langeen beslissen<strong>de</strong> tijd, Suus Freu<strong>de</strong>nthalen het Ne<strong>de</strong>rlandse Jenaplan samen.Suus WAS het Jenaplan. Zij was eerstme<strong>de</strong>werkster van Kees Boeke <strong>in</strong> hetbestuur van <strong>de</strong> Werkgemeenschap voorVernieuw<strong>in</strong>g van Opvoed<strong>in</strong>g en On<strong>de</strong>rwijs(<strong>de</strong> WVO, die nog steeds bestaat).In <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> ont<strong>de</strong>kte zij “Het Kle<strong>in</strong>eJenaplan” van Peter Petersen enMirjam Freu<strong>de</strong>nthal bekijkt fol<strong>de</strong>r en bord van <strong>de</strong> bibliotheekJenaplanveld, afkomstig uit heel Ne<strong>de</strong>rlan<strong>de</strong>n zelfs uit België en uit verschillen<strong>de</strong>geled<strong>in</strong>gen vul<strong>de</strong>n <strong>de</strong> hal van hetCPS <strong>in</strong> Hoevelaken.Kees Vreug<strong>de</strong>nhil sprak over “De relatietussen Suus Freu<strong>de</strong>nthal en hetJenaplan <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland” en begon mette mel<strong>de</strong>n dat die relatie niet bestond.Want een relatie veron<strong>de</strong>rstelt immers<strong>de</strong>ze ont<strong>de</strong>kk<strong>in</strong>g had iets van een bliksem<strong>in</strong>slag,zoals zij later vaak verteldheeft. Hier trof zij <strong>de</strong> school aan die zijaltijd gezocht had, <strong>de</strong> voor haar i<strong>de</strong>alesynthese van verschillen<strong>de</strong> vernieuw<strong>in</strong>gsstrev<strong>in</strong>gen<strong>in</strong> het on<strong>de</strong>rwijs (zijwist veel over <strong>de</strong> geschie<strong>de</strong>nis van <strong>de</strong>on<strong>de</strong>rwijsvernieuw<strong>in</strong>g <strong>in</strong> ons land). Degraal was gevon<strong>de</strong>n, maar moest nu,net zoals <strong>in</strong> het verhaal, naar het hofvan <strong>de</strong> kon<strong>in</strong>g gebracht wor<strong>de</strong>n,opnieuw een moeilijke en gevaarlijketocht. Zij richtte <strong>de</strong> Werkgroep Jenaplanop b<strong>in</strong>nen <strong>de</strong> WVO en nog later <strong>de</strong>Sticht<strong>in</strong>g Jenaplan. Suus <strong>de</strong>ed alles,adviseer<strong>de</strong> scholen, schreef enormveel, voer<strong>de</strong> actie naar <strong>de</strong> politiek,voer<strong>de</strong> <strong>de</strong> redactie over het vermaar<strong>de</strong>Pedomorfose en over brochures en <strong>de</strong>vele stencils die bij <strong>de</strong> Sticht<strong>in</strong>g uitkwamen,etc., etc. Zij wist mensen omzich heen te verzamelen. Zon<strong>de</strong>r SuusFreu<strong>de</strong>nthal zou<strong>de</strong>n er <strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rlandhoogst waarschijnlijk geen Jenaplanscholengeweest zijn, laat staan eenJenaplanbeweg<strong>in</strong>g. Daarbij had zij eenfijn ontwikkeld z<strong>in</strong>tuig voor belangrijkeontwikkel<strong>in</strong>gen <strong>in</strong> haar tijd, b<strong>in</strong>nenen buiten het on<strong>de</strong>rwijs.De bibliotheek die zij voor haar werkopbouw<strong>de</strong> getuigt daarvan. Het is eenneerslag van <strong>de</strong> on<strong>de</strong>rwijsvernieuw<strong>in</strong>g<strong>in</strong> ons land van 1955-1985. Niemand34MENSEN-KINDEREN/JANUARI 1993
die <strong>de</strong>ze perio<strong>de</strong> wil bestu<strong>de</strong>ren kan om<strong>de</strong>ze bibliotheek heen. Maar <strong>de</strong>ze collectieis bovendien sterk <strong>in</strong>ternationaalgericht, een kenmerk van <strong>de</strong> Ne<strong>de</strong>rlandseJenaplanbeweg<strong>in</strong>g. Wij kunnenniet beter doen dan <strong>in</strong> onze tijd vanuiteenzelf<strong>de</strong> houd<strong>in</strong>g <strong>in</strong> <strong>de</strong> school en <strong>in</strong>maatschappij en cultuur staan en vandaaruit opnieuw formuleren wat voorons Jenaplan betekent. Daarbij bewarenwij het goe<strong>de</strong> en bruikbare uit <strong>de</strong>concepten van Petersen en Suus Freu<strong>de</strong>nthal.Wij verrijken ons concept, netzoals zij <strong>de</strong><strong>de</strong>n, met wat er <strong>in</strong>ternationaal<strong>in</strong> <strong>de</strong>ze geest ontwikkeld wordt enis.Suus heeft zich sterk met Petersen geï<strong>de</strong>ntificeerd<strong>in</strong> diens strijd voor eenhumane school. Kees Vreug<strong>de</strong>nhil e<strong>in</strong>dig<strong>de</strong>met het voorlezen van een citaatuit “Jenaplan- wezen en waar<strong>de</strong>n”, eenlez<strong>in</strong>g die zij hield tij<strong>de</strong>ns een symposiumover hetzelf<strong>de</strong> thema dat <strong>in</strong> 1962georganiseerd werd door <strong>de</strong> Raad voor<strong>de</strong> Zaken van kerk en School van <strong>de</strong>Ned.Herv.Kerk. Dit citaat- over hetbegrip “grenssituatie” bij Petersen, ishet beste wat daarover <strong>in</strong> ons landgeschreven is, maar het zegt ook veelover Suus zelf: “‘Grenssituaties’ noemenwij bijvoorbeeld <strong>de</strong> ervar<strong>in</strong>g, dat<strong>de</strong> mens <strong>de</strong> strijd om het bestaan nietkan ontlopen, dat hij altijd ‘<strong>in</strong> situatie’is (dat wil zeggen dat hij het leven, hoeondraaglijk ook, geen secon<strong>de</strong> kanstopzetten), dat hij op elke situatie moetantwoor<strong>de</strong>n en dat hij sterfelijk is. Demate van geestelijke rijpheid wordtbepaald door <strong>de</strong> levenshoud<strong>in</strong>g, die <strong>de</strong>mens zich ten aanzien van <strong>de</strong> grenssituatiesverworven heeft”.Kees Both g<strong>in</strong>g na<strong>de</strong>r <strong>in</strong> op <strong>de</strong> Jenaplandocumentatiedie op het CPS aanwezigis. Behalve een besloten ge<strong>de</strong>elte(het archief met correspon<strong>de</strong>ntie,bestuursstukken, etc., dat vooral vanhistorisch belang is) bestaat het uit eenla<strong>de</strong>nkast met <strong>in</strong>formatie die geor<strong>de</strong>ndis volgens het schoolwerkplanstramienJenaplan, een la<strong>de</strong>nkast met i<strong>de</strong>eënvoor thema’s van WO en <strong>de</strong> Suus Freu<strong>de</strong>nthal-Lutterbibliotheek.In <strong>de</strong>ze laatste bibliotheek is het materiaalopgenomen dat Suus tij<strong>de</strong>ns haarleven verzameld heeft, maar ook:-thematische verzamelbun<strong>de</strong>ls met artikelenuit b<strong>in</strong>nen- en buitenland (bijvoorbeeldalleen al acht bun<strong>de</strong>ls overaspecten van “spel”);-alle Jenaplantijdschriften: een completeverzamel<strong>in</strong>g van Pedomorfose (<strong>de</strong><strong>nummer</strong>s 1 tot en met 50 en <strong>de</strong> thematischeban<strong>de</strong>n), <strong>de</strong> <strong>in</strong>gebon<strong>de</strong>n jaargangenvan Mensen-k<strong>in</strong><strong>de</strong>ren, De GroteKr<strong>in</strong>g, Jenaplan-<strong>in</strong>formatie, Jenaplanperspectieven,Jenaplan Communicatieen <strong>de</strong> Me<strong>de</strong><strong>de</strong>l<strong>in</strong>gen van <strong>de</strong> WerkgroepJenaplan van <strong>de</strong> WVO;-recente proefschriften en (geselecteer<strong>de</strong>)scripties;-on<strong>de</strong>rzoeksverslagen.De bibliotheek zal op een beschei<strong>de</strong>nwijze aangevuld wor<strong>de</strong>n.Gerrit Jan Makaske, directeur PrimairOn<strong>de</strong>rwijs van het CPS, g<strong>in</strong>g voorts <strong>in</strong>op <strong>de</strong> plaats van het Jenaplanwerk b<strong>in</strong>nenhet CPS. Het Jenaplan is een dui<strong>de</strong>lijkvoorbeeld van <strong>de</strong> actualiteit van hetverle<strong>de</strong>n, van het bewust omgaan meteen pedagogische tra<strong>dit</strong>ie. Voor hetCPS is het Jenaplan een aspect vanschooli<strong>de</strong>ntiteit, n.l. een vormgev<strong>in</strong>gvan <strong>de</strong> pedagogische i<strong>de</strong>ntiteit van eenschool. Het pedagogische ka<strong>de</strong>r van hetJenaplan is ook van belang voor <strong>de</strong>levensbeschouwelijke i<strong>de</strong>ntiteit vanscholen. En <strong>de</strong> geactualiseer<strong>de</strong> uitgangspuntenvoor Jenaplanon<strong>de</strong>rwijs,<strong>de</strong> Basispr<strong>in</strong>cipes Jenaplan, zou<strong>de</strong>n weleens <strong>de</strong> kern van een Europees schoolconceptkunnen vormen.Hij overhandig<strong>de</strong> een fol<strong>de</strong>r over <strong>de</strong>nieuwe bibliotheek aan Mirjam van <strong>de</strong>rVel<strong>de</strong>n-Freu<strong>de</strong>nthal, dochter van Suus,die voorts <strong>de</strong> officiële open<strong>in</strong>g verrrichteen nog enkele anecdotes vertel<strong>de</strong>over haar moe<strong>de</strong>r.In een <strong>in</strong>formele sfeer werd <strong>de</strong> bibliotheekbezichtigd en werd het ontsluit<strong>in</strong>gssysteemge<strong>de</strong>monstreerd.Een bijeenkomst met een historischkarakter, <strong>in</strong> twee opzichten:-het openen van een toegankelijk documentatiecentrumvoor en over het Jenaplanon<strong>de</strong>rwijs<strong>in</strong> Ne<strong>de</strong>rland, een historischmoment;-bez<strong>in</strong>n<strong>in</strong>g op het verle<strong>de</strong>n, dat hier nogzo tastbaar en <strong>in</strong>spirerend aanwezigwas en is.Nu moet <strong>de</strong> bibliotheek zijn gebruikswaar<strong>de</strong>bewijzen.MENSEN-KINDEREN/JANUARI 199335