in dit nummer: de weeksluiting - Nederlandse Jenaplanvereniging

het verhaal zelf. Daarmee maakt Gilhuiseen keuze. Hij zegt: “Hier gaat hetom” en bijvoorbeeld niet:”Het gaat indit verhaal om iets uit de doeken tedoen over gebruiken in de tempel rondde offerkist.” Overigens legt Gilhuiswel uit hoe hij ertoe komt om de betekenisvan dit verhaal zo te formulerenen omdat dit verhaal nog tamelijk eenvoudigis, kan iedereen zien dat hijhierin wel gelijk heeft.Vervolgens zet Gilhuis een stap verder.Hij borduurt voort op de door hem aangegevenbetekenis van het verhaal. Hijschrijft onder andere: “Van de lelie ende vogel kan een mens leren dat hijtevreden moet zijn met het feit dat hijmens is en dat hij moet afleren zichzelfte vergelijken met andere mensen (....).Deed de mens dat ook maar! Loutermens zijn. Tevreden met wat God vanhem maakte. Was dat de mens maargenoeg. Hoe onbezorgd zou hij zichdan aan zijn Schepper toevertrouwen.”Vanuit deze verbreding van het themavertelt Gilhuis een verhaal, met eenandere context, dat volgens zijn uitleghetzelfde thema behandelt. De beideverhalen leggen elkaar uit: verschillendeverhalen (met een verschillendecontext en een verschillende complexiteit)die toch dezelfde betekenis hebben.Het eerste voorbeeld geeft uitleg overde context van het verhaal, met alsgewenst effect dat de betekenis van hetverhaal niet veranderd of vertekendwordt. Maar over de betekenis zelfwordt geen uitspraak gedaan.Gilhuis gaat verder, hij formuleert debetekenis van het verhaal en verheldertdat door gebruik te maken van een spiegelverhaal,een verhaal met dezelfdebetekenis.UitleggenIn het godsdienstonderwijs is het uitleggenvan bijbelverhalen algemeengebruik. In methoden wordt vaak eentoelichting voor de leerkracht gegeven,waarin iets verteld wordt over de contexten complexiteit van het verhaal.Op grond van die uitleg worden vaaksuggesties gegeven voor het vertellenvan het verhaal. Voor de leerlingenvolgt dan een ‘verwerking’, waarbijkinderen aan de slag kunnen met debetekenis van het verhaal.Op het eerste gezicht is deze gang vanzaken logisch. Als de context onbekendis en de complexiteit groot, dan moetenwe die zaken uitleggen. Anders verliesthet verhaal zijn betekenis.Toch zitten er bij het uitleggen van verhaleneen paar addertjes onder het gras.Het is de vraag of we de context altijdkunnen achterhalen. Zolang het nog omde waarde van kopergeld gaat, kunnenwe dat nog wel begrijpen. Maar kunnenwe wel begrijpen hoe mensen tweeduizendjaar geleden dachten en voelden?Die subjectieve zaken vormen ookonderdeel van de context van een verhaal.Voor een deel blijft de contextvan veel verhalen niet te achterhalen.Het uitleggen van de complexiteit vanverhalen is vaak moeilijker dan het uitleggenvan de context. Laten we nogeens het voorbeeld nemen van EbenezerScrooge in het kerstverhaal vanDickens. Als we een socioloog om eenanalyse vragen van dit verhaal, zou diewaarschijnlijk zeggen dat het verhaalgaat om klasse-verschillen in de vroegindustriëleBritse samenleving. Daar iswat voor te zeggen. Een psycholoogzou eerder zeggen dat dit verhaal gaatover de rol van het geweten in de psychevan mensen. Ook daar is wat voorte zeggen. Vrijwel elke analyse is eenbeperking van de betekenis van eenverhaal. Typisch geval van ‘operatiegeslaagd, patiënt dood’.Als we dan toch het verhaal zoudenvertellen, is het vertellen van het verhaalniet langer doel op zich, maar een‘middel tot’. Voor de socioloog is hetverhaal een middel geworden om tezeggen: kijk eens hoe de klasseverschillentoentertijd lagen. Voor de psycholoogis het verhaal een middelgeworden om te zeggen: kijk eens hoebelangrijk het geweten kan zijn. Willemde Haas noemt dit de ‘pedagogisering’van het verhaal, hij is er geenvoorstander van.Een ballon in prikkeldraadDit is het dilemma: als we iets willendoen met het verhaal, moeten we hetuitleggen, maar als we het uitleggen,gaat het verhaal kapot. Als een ballongewikkeld in prikkeldraad: zo kunnenwe er niet mee spelen, maar als we hetprikkeldraad afwikkelen, gaat de ballongeheid kapot.Sommigen zien er daarom vanaf omverhalen uit te leggen. Ze stellen voorom de boel op z’n beloop te laten. Ookal snapt de toehoorder, de lezer of dekijker niet alles van de context, ook alkrijgt hij niet mee wat de bedoeling isvan bepaalde gebeurtenissen. Als hetverhaal boeit, is er kennelijk iets datbetekenisvol is. Dat dat misschien ietsanders is dan de betekenis die oorspronkelijkaan het verhaal werd verleend,maakt niet uit. Het gaat er nietom wat de oorspronkelijke betekenisvan een verhaal is, het gaat erom wathet verhaal, hier en nu, bij ons teweegbrengt.Dit is een oplossing om uit het dilemmate komen, maar fraai vind ik het niet.Het getuigt van al te weinig respectvoor de context en complexiteit van hetverhaal zelf.Dus: een ballon in prikkeldraad.Wat we kunnen doen is dit: heel voorzichtigeen klein stukje van het prikkeldraaderaf halen. Een spelletje bedenken,zodat we wèl met een ballon inprikkeldraad kunnen spelen.Maar één ding nooit doen: ermee aande haal gaan.Voor je het weet knapt ‘ie.LITERATUUR- Over interpretatie, U. Eco e.a., Kok Agora,1993- Op verhaal komen, over narrativiteit in demens- en cultuurwetenschappen, F.Ankersmit,M.Doeser en A. Kibédi Varga (red.), Kok Agora,1990- Voorwerk, tijdschrift voor godsdienstige vormingin school en kerk, jr.7, nr.4, uitgave vanhet Centrum voor Godsdienstige Vorming, thema;verhalen vertellen.- Vertel mij toch..., T.M. Gilhuis en L. Ribbens,Kok Kampen 1990- Aan de hand van de bijbel, W.C. v.d. Waal, KokKampen, z.j.Ron Benjamins is medewerker voor godsdienstonderwijsbij het CPS, Hoevelaken.MENSEN-KINDEREN/JANUARI 199319