NIEUWSBRIEF - KenVaK - Hogeschool Zuyd

JAARGANG 3 NUMMER 1NIEUWSBRIEFMAART 2005KENNISKRING KENNISONTWIKKELING VAKTHERAPIEËN - KENVAKSAMENSTELLING VAN KENVAKDe samenstelling van de kenniskring is als volgt:• Dr. Henk Smeijsters, lector, tevens lid van de Kenniskring Kennisorganisaties en Kennismanagement• Nanon Janssen, RDMT, onderzoeker, volgt de Masteropleiding Vaktherapieën• Drs. Han Kurstjens, onderzoeker• Gerty Louppen, assistent• Drs. Marta Mesaros, onderzoeker, start met ingang van 2005 haar promotie• Drs. Huub Notermans, onderzoeker, behaalde in 2004 zijn doctoraal diploma• Drs. Annemiek Vink, onderzoeker, zal in 2005 haar promotie aan de RUG afronden• Jaap Welten, ECP, onderzoeker, volgt de Masteropleiding VaktherapieënPer 1 november is als extern lid namens Flevo Future toegetreden:• Laurien Hakvoort, MA, RMTh, onderzoeker• Wilma Tanis beëindigde haar lidmaatschap van de kenniskring KenVaK per 1 februari 2005. De drukkewerkzaamheden binnen het onderwijs en de gevarieerdheid van de KenVaK-taak bleken niet met elkaar inbalans te kunnen komen. Het één dreigde ten koste te gaan van het ander. Zij heeft haar deelname aanKenVaK als zeer inspirerend en leerzaam ervaren.* * *DEZE NIEUWSBRIEF IS ONTLEEND AAN HET JAARVERSLAG 2004EN GEEFT EEN INDRUK VAN DE IN 2004 GEREALISEERDEACTIVITEITEN EN PRODUCTEN* * *VOORTGANG VAN DE WERKZAAMHEDENHet jaar 2004 stond hoofdzakelijk in het teken van het verder professio-naliseren van de onderzoeksvaardighedenvan de leden van de kenniskring. Elk lid van de kenniskring heeft op basis van de eigenprobleemstelling het praktijkonderzoek dat in 2003 gestart is voortgezet en afgerond. De resultaten van allepraktijkonderzoeken werden omgezet in presentaties, workshops, onderwijsmodules en kennispakketten voorhet onderwijs.In het najaar van 2004 kwam de tekst van het boek Vaktherapie in onderzoek tot stand dat een leidraadgeeft voor het uitvoeren van praktijkonderzoek door docenten en studenten van hogescholen, en dat alleresultaten van de door KenVaK uitgevoerde onderzoeken bevat. In mei/juni 2005 gaat het boek in productiebij Uitgeverij Coutinho.BIJDRAGE AAN DE BACHELOROPLEIDING• In het voorjaar van 2004 werd het boek Van taak tot competentie (Smeijsters & Sporken, uitgever BohnStafleu Van Loghum) gepresenteerd. Het boek is verspreid binnen de bij de kenniskring betrokkenhogescholen en van belang voor de curriculumontwikkeling van zowel bachelor als masteropleidingen.• De Richtlijnen innoveren van werkmodellen en toepassen van praktijkonderzoek in het vierde studiejaar vande bacheloropleiding (2003) zijn in 2004 omgewerkt naar een versie voor studenten van de afstudeerfase enin de opleiding Creatieve Therapie Sittard in het studiejaar 2004-2005 ingevoerd.

• KenVaK heeft ten behoeve van de opleiding Creatieve Therapie een position paper over de ontwikkelingvan het beroepsbeeld vaktherapie geschreven. Hierin worden belangrijke thema's en kernvragen geschetstdie het beroepsbeeld van de toekomst bepalen. Het position paper is input bij de curriculuminnovatie.• De lector participeert in de ontwikkeling van maatwerktraject Doorstroom HBO-WO van het PlatformGezondheidszorg van de Hogeschool Zuyd.• De kenniskringleden hebben bij de betrokken hogescholen colleges en modules ontwikkeld/gegeven overpraktijkonderzoek en de resultaten van het eigen onderzoek, o.a.:~ Colleges praktijkgericht onderzoek derdejaars Hogeschool van Utrecht~ Docentenhandleiding mediumspecifieke diagnostiek Hogeschool van Utrecht~ Module praktijkgericht onderzoek vierdejaars Hogeschool Zuyd• De KenVaK-leden van de Hogeschool van Utrecht zijn actief betrokken bij het curriculuminnovatieprojectFSAO/Social Work van de Hogeschool van Utrecht• De KenVaK-leden hebben bij de betrokken opleidingen onderwijsontwik-kelaars geadviseerd ten aanzienvan de vraag welke onderzoekscompetenties, waar en hoe in de bacheloropleiding een plek kunnenkrijgen.• Studenten van het stage- en afstudeerjaar van de opleiding Creatieve Therapie Sittard hebbengeparticipeerd in de lopende onderzoeken van KenVaK.MASTEROPLEIDING VAKTHERAPIEËNDe masteropleiding is op 11 juni 2004 van start gegaan. De opleiding loopt goed, vier modules zijn reedsgerealiseerd. De studenten zijn enthousiast en zeer gemotiveerd. De lector treedt op als hoofdopleider;daarnaast werden vooraanstaande docenten uitgenodigd om gastcolleges te geven:• dr. Ruud van Wijck (productontwikkeling, seniordocent RUG)• drs. Annemiek Vink (richtlijnontwikkeling, promovendus RUG)• dr. Janneke Lam (theorieontwikkeling, UvA)• drs. Piet van der Klis (theorieontwikkeling, NVPMT).Hun bijdragen werden als boeiend en zeer waardevol ervaren.Dr. Evelien Tonkens (beroepsontwikkeling in maatschappelijk perspectief, Tweede Kamerlid) zal binnenkort eengastcollege verzorgen.De examencommissie bestaat uit dr. Nol Reverda, dr. Henk Smeijsters (vz) en dr. Luc de Witte.Bijdrage aan andere masteropleidingenBij de masteropleiding Personal Leadership Innovation and Change van de Hogeschool Zuyd verzorgde delector een Inleiding Praktijkonderzoek.Promoties• Extern: drs. Annemiek Vink, Het effect van muziektherapie en activiteiten-begeleiding in het verminderenvan probleemgedrag bij dementie (Rijksuniversiteit Groningen).• Intern (vanuit KenVaK): drs. Marta Mesaros (traject in voorbereiding).PROFESSIONALISERING VAN DOCENTEN BUITEN DE KENNISKRINGDe scholing van docenten buiten de kenniskring gebeurde als volgt:• Lezing en workshop over onderzoek in het hbo voor alle docenten van lo-catie Gedrag & Maatschappij vande Hogeschool Zuyd en externe gasten.• De productie van het position paper dat bijdraagt aan de visieontwik-keling rond het beroep van alledocenten vaktherapie.• Presentaties over onderwijsontwikkeling, werkmodellen en praktijkonder-zoek voor docenten van deopleiding Creatieve Therapie te Sittard.• Individuele coaching door de lector van de leden van de second circle.• Adviesgesprekken over curriculumontwikkeling en praktijkonderzoek met docenten en promovendi vanverschillende opleidingen.• Docenten muziektherapie van de betrokken hogescholen werken onder leiding van de lector aan eennieuw Handboek Muziektherapie.• Participatie aan de opstapcursus onderzoek van EC/DC, bestemd voor docenten van meerdere faculteitenaan de Hogeschool Zuyd.• Een cursus praktijkonderzoek voor:~ leden van de Kenniskring Kennisorganisaties en Kennismanagement van de Hogeschool Zuyd~ docenten van meerdere faculteiten van de Hogeschool Zuyd.* * *

ADVISORY BOARDKenVaK heeft een internationale Advisory Board ingesteld met vertegen-woordigers van de volgendeinstellingen:• Dramatherapie / psychodramaYale University School of Medicine (prof.dr. David Read Johnson)New York University (prof.dr. Robert Landy)Universiteit Gent (prof.dr. Leni Verhofstadt-Denève)• MuziektherapieTemple University Philadelphia (prof.dr. Ken Bruscia & prof.dr. Cheryl Dileo)University of Louisville (prof.dr. Barbara Wheeler)Universität Ulm (prof.dr. Horst Kächele)• Beeldende therapieUniversity of London (prof.dr. Diane Waller)Hochschule Hannover (prof.dr. Peter Petersen)• Dans & BewegingstherapieFreie Universität Berlin (Dr. Hedda Lausberg)De Advisory Board is middels een schriftelijke enquête in de loop van 2004 geraadpleegd bij de visieontwikkelingm.b.t. het beroep. De resultaten van de enquête zijn verwerkt in het position paper.De Advisory Board bemiddelt tevens bij het vinden van stageplekken voor studenten van de bacheloropleiding.SAMENWERKINGSVERBANDEN EN NETWERKEN• Samenwerkingsverband met de Nederlandse Vereniging voor Creatieve Therapie (NVCT):1) de werkgroep onderzoek & richtlijnontwikkeling2) de werkgroep productontwikkeling3) de beroepsgroepen.• Samenwerking met het netwerk vaktherapeuten in forensische psychiatrie.• Samenwerking met een internationale groep van muziektherapie onderzoekers die zich bezig houden metEvidence Based Music Therapy.• Samenwerking met de research commission van de Federation of European Psychodrama Training Organisations.• Samenwerking met de Vereniging voor Psychodrama.• Contact met de Fontys Hogeschool voor de Kunsten, V.O. Bewegings-expressie therapie, Tilburg.• Contact met de Landelijke Vereniging Speciaal Onderwijs en het KPC.• KenVaK bouwt i.s.m. het NKB/KWF en het Helen Dowling Instituut aan een expertisenetwerk Arts, IllnessTrauma.• Samenwerking met de Stichting Muziektherapie.• Samenwerking met vaktherapeuten werkzaam in verschillende werkvelden en zorginstellingen dieparticiperen in KenVaK-onderzoek (o.a.: volwassenenpsychiatrie, herstellingsoorden, speciaal onderwijs,forensische psychia-trie, revalidatiecentra).• Formele onderzoeksopdrachten/adviesprojecten in samenwerking met:~ Centrum voor psychosomatiek Eikenboom/Altrecht.~ Flevo Future.TOEGEPAST ONDERZOEK EN KENNISOVERDRACHTDe lector en leden van de kenniskring hebben in de jaren 2003-2004 door het uitvoeren van acht praktijkonderzoekenonderzoeksresultaten geproduceerd met als zwaartepunten:Observatie/Diagnostiek• Volwassenenpsychiatrie~ Notermans: Diagnosticeren in dramatherapie. Samenwerking met 18 professionals van 15 instellingen.• Forensische psychiatrie~ Smeijsters & Cleven: Vaktherapieën in de forensische psychiatrie. Samenwerking met 31 professionals van12 instellingen.Behandelproducten• Speciaal onderwijsMesaros: De positie en werkwijze van beeldende therapie in het speciaal onderwijs. Samenwerking met 22professionals van 21 instellingen.

• Volwassenenpsychiatrie~ Kurstjens: Improvisatie in de muziektherapie in de volwassenenpsychiatrie. Samenwerking met 10professionals van 10 instellingen.~ Tanis: Creatieve therapie beeldend in de behandeling van cliënten met een posttraumatischestressstoornis. Samenwerking met 20 professionals van 19 instellingen.~ Welten: Dramatherapie en psychodrama met getraumatiseerden. Samenwerking met 16 professionals van16 instellingen.• Forensische psychiatrie~ Smeijsters & Cleven: Vaktherapieën in de forensische psychiatrie. Samenwerking met 31 professionals van12 instellingen.• Meerdere werkvelden~ Janssen: Overeenkomsten en verschillen tussen dans & bewegings-therapie en psychomotorische therapie.Enquêtes ingevuld door 24 professionals van verschillende instellingen.Effecten• Forensische psychiatrie~ Smeijsters & Cleven: Vaktherapieën in de forensische psychiatrie. Samenwerking met 31 professionals van12 instellingen.Competentieontwikkeling• Beroepsgroep muziektherapeuten~ Vink: Competenties voor evalueren en toepassen van onderzoeks-resultaten. Enquêtes ingevuld door 99professionals van 126 instellingen.ADVIESWERKKenVaK heeft adviesopdrachten uitgevoerd en medewerking verleend aan:• de positie en het beroepsprofiel dans & beweging binnen het nieuwe beroepsprofiel vaktherapie• het nieuwe beroepsprofiel vaktherapie door NVCT en NVPMT• de update van het beroepsprofiel dramatherapie van de NVCT• legitimeringscongressen en adviescommissies m.b.t. visie- en curriculum-ontwikkeling van het domein SocialWork van de Hogeschool van Utrecht• de relatie creatieve therapie – gezondheidszorg• voorbereiding 7th Europen Music Therapy Congress in Nederland• individuele begeleiders van basisscholen, Geleen• de landelijke intervisiegroep voor creatieve therapie in cluster 4 scholen voor speciaal onderwijsonderzoeksproject ‘bewegingsdiagnostiek bij cliënten met chronische pijn en chronische vermoeidheid’,Centrum voor Psychosomatiek: Eiken-boom/Altrecht• beeldende methodiek Flevo Future• de werkgroep onderzoek en richtlijnontwikkeling van de NVCT• ontwikkelen online-enquête ledenadministratie NVCT• onderzoeksprojecen van promovendi• onderzoeksprojecten van leden van andere kenniskringen• de film ‘Muziektherapie bij autisme’ van de Stichting Papageno• film en werkboek ‘Muziektherapie voor wie?' van Stichting Muziektherapie• reviews onderzoeksartikelen Nordic Journal of Music Therapy en Musiktherapeutische Umschau• Dissertations Database op: www.musictherapyworld.de• advies over supervisie voor certified practitioners bij de School voor Psychodrama• individuele adviezen gerelateerd aan onderzoek• afstudeerprojecten van bachelorstudenten van de betrokken hogescholen• onderzoeksprojecten van oudstudenten.Start van het onderzoek vanLaurien Hakvoort in de forensische psychiatrieLaurien Hakvoort heeft een onderzoeksopzet geschreven over de bijdrage die muziektherapie kan leverenaan het waarnemen van copingsstrategieën van forensische patiënten. Afweer en coping zijn tweemechanismen die mogelijk een zesde DSM-V-As gaan vormen, maar in de verbale therapie lastig te 'meten'zijn. Muziektherapie kan hier mogelijk een directe bijdrage aan leveren. Dit geldt waarschijnlijk ook voorandere vaktherapieën. Momenteel richt Laurien haar onderzoek retrospectief in (coderen van vele

observatieverslagen). In de toekomst hoopt zij hiermee ook experimenteel aan de slag te kunnen. Zij isinmiddels gestart met een pilot.Over improvisatieHan KurstjensMisschien moeten we niet zo zeer spreken van 'improvisatie' maar van 'improviseren': in-action, in handelenvormgeving en vormontwikkeling ervaren.Een belangrijk kenmerk van improviseren is het creëren van een 'open ruimte' die de pretentie heeft de eigenvormgevingen te ontmoeten.Muzikale vormgeving in de improvisatie is een directe neerslag van vormgeving van levenspatronen. Dit isconfronterend én verhelderend.PUBLICATIESBOEKEN• Smeijsters, H. (2005). Sounding the Self: Analogy in improvisational music therapy. Gilsum, NH: BarcelonaPublishers.• Smeijsters, H. & Cleven, G. (2004). Vaktherapieën in de forensische psychiatrie. Utrecht: ExpertisecentrumForensische Psychiatrie.• Smeijsters, H. & Sporken, S. (2004). Van taak tot competentie. Leren leren voor het hoger beroepsonderwijs.Houten: Bohn Stafleu Van LoghumARTIKELEN• Dijkstra, I. & Hakvoort, L. (2004). How to deal music? Enhancing coping strategies in music therapy with clientssuffering from addiction problems. Music Therapy Today (online), Vol. V (5), November,http://musictherapytoday.net• Hagemann, G., Wagener-Schimmel, L.J.J.C., Nijhuis, L.E.M.G. & Vink, A.C. (2004). Liedjes in het hoofd: hetsyndroom van Oliver Sacks? Tijdschrift voor Neurologie, 105 (1), 26-31.• Hakvoort, L. (2004). Dadergedrag waarneembaar gemaakt: Muziek-therapie als observatie-instrument voorforensische patiënten. Tijdschrift voor Creatieve Therapie, 23 (4), 7-13.• Jansen, M. & Cox, P. (2004). Blije gezichten, droevige verhalen. Effecten van creatieve therapie dans &beweging op sociaal-emotionele problemen van asielzoekerkinderen. Tijdschrift voor Creatieve Therapie, 23(4), 22-27. (Onderzoek van alumni.)• Lange, J. de (2004). Praktijkonderzoek. Lectoren aan het woord (met een interview van Henk Smeijsters).Tijdschrift voor Psychomotorische Therapie, 10 (2), 20-25.• Smeijsters, H. (2004). Kriterien für eine evidenzbasierte Indikation in der Musiktherapie. MusiktherapeutischeUmschau, 25 (3), 207-220.• Smeijsters, H. (2004). Publicatie in ECArTE Newsletter over kenniskringen in Nederland.• Smeijsters, H. (2004). De praktijk van leren en creëren bij onderwijsinnovatie. In: Stam, C., Evers, A., Leenheers,P., Man, A. de, Spek, R. van der (red.)(2004). Kennisproductiviteit. Het effect van investeren in mensen, kennisen leren. Amsterdam: Pearson Education• Smeijsters, H. & Sporken, S. (2004). Leren leren voor het hoger beroepsonderwijs. Onderwijsinnovatie, 6 (4), 8-10.Vink, A.C., Birks, J.S., Bruinsma, M.S. & Scholten, R.J.S. (2004). Music therapy for people with dementia. In:Cochrane Library, Issue 4. Chichester: John Wiley & Sons.EVALUATIE EN VOORUITBLIKDe kenniskring bestaat in januari 2005 twee jaar. In 2003 en 2004 lag vooral de nadruk op het opbouwen vanonderzoekscapaciteit d.m.v. een individueel ‘leeronderzoek’ door elk kenniskringlid. Inmiddels zijn deonderzoeken afgerond en de resultaten omgezet in een boek dat in mei 2005 verschijnt bij uitgeverijCoutinho. Het boek is baanbrekend voor praktijkonderzoek in de vaktherapieën en praktijkonderzoek doorhogescholen omdat het laat zien hoe leden van kenniskringen van hogescholen in samenwerking met professionalsuit de praktijk het beroep kunnen innoveren en ontwikkelen.

In de jaren 2003 en 2004 zijn, parallel aan de praktijkonderzoeken, tevens producten voor het onderwijsontwikkeld en onderwijsactiviteiten uitgevoerd.KenVaK is een enthousiast team dat het beroep van vaktherapeut op een hoger plan tilt. KenVaK zorgt ervoordat inhoudelijk goed onderzoek naar de vaktherapieën wordt verricht. Uit interne en externe evaluaties blijktdat de kwaliteit van de diensten en producten hoog is. De erkenning door het (inter)nationale werkveldneemt gestaag toe. De kenniskringleden zelf ervaren het uitvoeren van praktijkonderzoek als een inhoudelijkeverdieping van hun professionaliteit.Het voorjaar van 2005 staat in het teken van de verankering van de door onderzoek verkregen producten inhet onderwijs. KenVaK doet dit ook gedurende het jaar, maar omdat de praktijkonderzoeken afgerond zijn, isbesloten de implementatie in het onderwijs extra aandacht te geven. Dit gebeurt in de vorm van colleges,presentaties, workshops, modules, studiemiddagen en cursussen voor studenten, docenten,praktijkbegeleiders, vaktherapeuten die aan de onderzoeken hebben deelgenomen, vertegenwoordigersvan de beroepsvereniging en andere externe belangstellenden. Het betreft zowel vaktherapeutische thema'sals thema's die betrekking hebben op het doen van praktijkonderzoek.Er zijn collectieve bijeenkomsten met alle KenVaK-leden en activiteiten die de leden van KenVaK individueelbinnen de eigen hogeschool organiseren.De studiemiddagen met alle KenVaK-leden waren/zijn op:• 14 januari 2005 in Enschede• 14 maart 2005 in Sittard• 4 april 2005 in AmersfoortNa de intensieve op het onderwijs gerichte periode, zullen vanuit KenVaK nieuwe praktijkonderzoeken vanstart gaan die in de jaren 2005 en 2006 worden uitgevoerd. Het onderzoeksprogramma wordt in het voorjaarvan 2005 voorbereid. Parallel aan deze onderzoeken vinden wederom acties gericht op het onderwijs plaats.Vanaf april 2005 start het onderzoeksprogramma 2005-2006. Op basis van een hernieuwde marktoriëntatieworden zwaartepunten gelegd binnen de volgende onderdelen van de methodische cyclus:I Ontwikkelen van observatie-instrumenten en diagnostische modellenII Ontwikkelen van behandelproductenIII Bepalen van effecten'It Takes three to tango'Muziektherapie is een beroep dat zich sterk ontwikkelt. Dit zou echter nog veel beter kunnen als demuziektherapeut, de opleidingen en de werkgever de handen in een slaan. Sometimes, it takes three totango! Op basis van het enquêteonderzoek van Annemiek Vink onder 99 muziektherapeuten blijkt dat demuziektherapeut haast alle taakuren besteedt aan contacturen met de cliënt, weinig over de 'grens' leesten weinig tijd krijgt toegekend door de werkgever om binnen het takenpakket te kunnen werken aanberoepsprofilering. In toenemende mate verlangt de werkgever dat de muziektherapeut zijn werkwijzewetenschappelijk onderbouwt. De taak is aan werkgevers om dit adequaat vorm te geven, aan opleidingenom muziektherapeuten hierop voor te bereiden en aan muziektherapeuten om hiervan gebruik te maken.Het is jammer dat weinig muziektherapeuten gebruik maken van de mogelijkheden die de CAO hen biedt,zoals lidmaatschap van een relevante beroepsvereniging. Hierin ligt ook een belangrijk taak voor deberoepsvereniging.Wat geldt voor muziektherapeuten geldt voor alle vaktherapeuten. Ook bij de andere vaktherapieënmoeten werkgevers, opleiders en vaktherapeuten met elkaar de dansvloer betreden.Annemiek VinkFRAGMENT UIT HET BOEK 'VAKTHERAPIE IN ONDERZOEK'VERSCHIJNT MEI/JUNI BIJ COUTINHOPrimaire en secundaire doelstellingenVaktherapieën leiden hun doelstellingen af uit de problematiek van de cliënt. Van ‘primaire’ doelstellingen issprake als het probleem zelf concreet op de voorgrond staat. Het zijn doelstellingen die bijvoorbeeld passenbinnen een directief-klachtgerichte of focaal-inzichtgevende werkwijze. Vaktherapeuten kiezen evenwel eenintegratieve focus op de hulpvraag. Zij kiezen voor een breder perspectief op de persoon en richten zich op

denken, voelen en handelen. De doelstellingen van de vaktherapieën hebben onder meer betrekking op hetbewust maken, uiten en reguleren van emoties, het verbeteren van de interactie en communicatie, hetverbeteren van cognitieve vaardigheden en de uitbreiding van het gedragsrepertoire. Indien geïndiceerdkrijgen binnen de vaktherapieën ontwikkelingsgerichte werkwijzen aandacht die het probleem indirectproberen te beïnvloeden. Vaktherapeuten werken in zo’n geval met ‘secundaire’ doelstellingen, maar welgericht op het probleem.Vaktherapieën maken ook gebruik van supportieve en palliatieve werkwijzen ten behoeve van preventie.Doelen behorend tot de supportieve en palliatieve werkwijzen kunnen secundair zijn als zij (indirect) op hetprobleem inwerken. Zo heeft werken aan de acceptatieproblematiek (palliatief) en bevorderen van depersoonlijke ontwikkeling (supportief) bijvoorbeeld een sterke impact op het progressieve en degeneratieveverloop van schizofrenie.Vaktherapieën kunnen dus direct (met primaire doelstellingen) of indirect (met secundaire doelstellingen) ophet probleem van de cliënt ingaan. Ook in het tweede geval, door in te spelen op andere gedrags- enbelevingsaspecten van de cliënt, leveren vaktherapeuten een bijdrage aan de beïnvloeding van hetprobleem.Het bredere perspectief van de vaktherapeut heeft dus niet tot gevolg dat de relatie met deprobleemgerichte doelstellingen verdwijnt. In een therapeutische setting is altijd een verband aanwezig tussenbehandeldoelstellingen – primair of secundair – en probleem. De vaktherapeut kiest secundaire doelstellingenomdat deze indirect bijdragen tot het bereiken van primaire doelstellingen. Met secundaire doelstellingenwordt gewerkt wanneer de draagkracht van de cliënt of de therapeutische visie van de behandelsettinghierom vraagt.* * *