Risicoanalyse - Inspectie SZW

Drie niveaus vanrisicoanalyse“Van inspecteur-generaal tot inspecteur”.Risicoanalyse en risicogericht en selectief toezicht zijn veel gebruikte begrippen diein de verschillende contexten weer net een andere betekenis hebben. De InspectieSZW heeft voor haar interne afweging om te bepalen welke risico’s en thema’s demeeste aandacht verdienen, het begrip risicogericht werken als volgt omschreven.Risicogericht werken betekent dat in de verschillende onderdelen van de inspectieselecties worden gemaakt van thema’s, doelgroepen en subjecten en objecten.Deze verschillende soorten selecties kunnen schematisch worden weergegevendoor drie niveaus van risicoanalyse (zie figuur 1). Deze niveaus lopen van abstractnaar concreet: van themaselectie voor de meerjarenplanning tot de selectie vanbedrijven die geïnspecteerd worden. Deze niveaus sluiten op elkaar aan en kunnenbij de programmering al dan niet in chronologische volgorde worden uitgevoerd.RisicoanalyseStrategisch niveauThema-analyseMeerjarenplanningTactisch niveauProbleemanalyseKeuzetoezichtinstrumentenOperationeel niveauSubject- en objectanalyseUitvoerengerichte inspectiesFiguur 1. Drie niveaus van risicoanalyse binnen de Inspectie SZW.6 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Thema-analyseRisicoanalyse begint op het niveau van de inspectiebrede themaselectie. Hier staan de risico’s enonderwerpen centraal waarop de inspectie de komende jaren haar capaciteit inzet. Ook is er aandachtvoor de criteria die aan deze keuzes ten grondslag liggen.De themaselectie vormt de basis voor het meerjarenplan van de inspectie.Bijvoorbeeld: “De uitzendbranche is een terrein waar de Inspectie SZW belangrijke risico’s ziet.”ProbleemanalyseOp het volgende niveau gaat het om het specificeren van het probleem op het niveau van de doelgroepenbinnen de thema’s. Onderwerpen die hierbij aan bod kunnen komen, zijn: wat zijn de kenmerken van dedoelgroep, wat zijn de motieven van niet-naleving, hoe zitten de fraudeconstructies in elkaar?Deze probleemanalyse kan input geven voor de keuze van de toezichtinstrumenten. Zet de inspectie in opgrootschalige controles, of is het effectiever om afspraken te maken met brancheverenigingen? Of allebei?Ook kan de probleemanalyse indicatoren opleveren waarmee risicovolle bedrijven geselecteerd kunnenworden (zie hieronder: subjectanalyse).Bijvoorbeeld: “Waar binnen de uitzendbranche zit precies het probleem? Is het een specifieke regio? Of liggende grootste risico’s in een subbranche?“Subject- en objectanalyseDe subject- of objectanalyse is erop gericht om bedrijven, burgers of objecten te selecteren die eenverhoogde kans op regelovertreding hebben. Bepaalde kenmerken van bedrijven of burgers kunnen duidenop een verhoogde kans op overtreding van de regels. Als een individu of bedrijf op één of meerdere van dezezogenoemde indicatoren scoort, dan is het als minder of meer risicovol te beschouwen. Zo kan de inspectie eensubjectselectie maken: een lijst van risicovolle subjecten op basis waarvan gerichte inspecties uitgevoerdkunnen worden.Bijvoorbeeld: “Als resultaat krijgt de inspectie een lijst van uitzendbureaus met een verhoogde kans opillegale tewerkstelling.”Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 7

Wet- enregelgevingMitigerendemaatregelenRol overheid/toezichtInterventiesInspectie SZWDoelenBrutorisico’sNettorisico’sTe behandelenrisico’sRestrisico’sFiguur 2. Denkkader: van beleidsdoelen tot inzet van toezichtinstrumenten.Bijvoorbeeld: valgevaar van werknemers• Een beleidsdoel van SZW is dat werknemers gezond en veilig werken.• Wet- en regelgeving verplicht werkgevers om hekken te plaatsen om te voorkomen dat werknemers vanhoogte vallen.• Het bruto-risico is dat jaarlijks 410.000 werknemers op hoogte werken.• ‘Mitigerende maatregelen’ dempen het bruto risico. Zo zullen veel werkgevers uit zichzelf hekkenplaatsen. En zullen werknemers en vakbonden daarop druk uitoefenen.• Het netto-risico bestaat uit het aantal werknemers dat jaarlijks van hoogte valt. Gemiddeld hebben ze 52weken arbeidsuitval.• De Inspectie SZW heeft - gezien de ernst - een rol bij de aanpak van dit risico. De gevolgen van een val vanhoogte kunnen zeer ernstig zijn, zelfs dodelijk.• Valgevaar is een van de te behandelen risico’s waaraan de Inspectie SZW prioriteit geeft.• De Inspectie SZW zet toezichtinstrumenten in om valgevaar te voorkomen en, wanneer nodig, repressiefop te treden.• Ondanks alle maatregelen vallen jaarlijks nog steeds werknemers van hoogte. Wat voor niveau ismaatschappelijk en politiek acceptabel?Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 9

Stappenplan voorinspectiebrederisicoanalyseVoor de programmering van de activiteiten van 2013 en 2014 heeft de inspectie eeninspectiebrede risicoanalyse uitgevoerd. Deze risicoanalyse vormde een belangrijkepijler voor het meerjarenplan. Voorheen voerden de afzonderlijke directies huneigen risicoanalyses uit. Door de samenvoeging van deze directies tot éénorganisatie ontstond de uitdaging om de risicoanalyse voor de gehele inspectie uitte voeren en de risico’s onderling vergelijkbaar te maken. Dus hoe vergelijkt deinspectie het valgevaar van werknemers met uitkeringsgerechtigden die niet aan hetwerk komen of met misbruik van een subsidieregeling? Dit jaar heeft de InspectieSZW deze inspectiebrede risicoanalyse voor het eerst uitgevoerd. Onderstaandestappen beschrijven hoe dit proces heeft plaatsgevonden. In de komende jaren zalde inspectie dit proces verder ontwikkelen.UitgangspuntenDe inspectiebrede risicoanalyse heeft betrekking op het hele SZW-domein. Dit is tegelijkertijd het huidigedomein van de Inspectie SZW. Op een aantal beleidsterreinen heeft de inspectie geen formele toezichttaak.Een voorbeeld hiervan is de bevordering van stabiele en evenwichtige arbeidsverhoudingen (zoals cao’s enondernemingsraden). De inspectie brengt de risico’s van deze terreinen ook in kaart vanwege haar‘oog-en-oor-functie’ voor de minister. Dit betekent niet automatisch dat de inspectie daarop toezichtactiviteiteninzet.De inspectie heeft de risico’s voor drie domeinen geïnventariseerd:• gezond en veilig werken• arbeidsmarkt en arbeidsverhoudingen• sociale zekerheidVoor deze eerste versie van de inspectiebrede risicoanalyse is uitgegaan van bestaande informatie en van deresultaten van de risicoanalyses van de afzonderlijke directies. Inspectie SZW heeft vooral geïnvesteerd inhet uniform beschrijven van de risico’s en het vergelijkbaar maken van de gegevens.De belangen van de samenleving staan centraal bij de werkzaamheden van de Inspectie SZW. Een risico isdaarom geoperationaliseerd als ‘daar waar het doel van het ministerie van SZW (mogelijk) in mindere matebehaald wordt’.10 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

SZW-domeinDomein Inspectie SZWGezond enveilig werkenArbeidsmarkt enarbeidsverhoudingenSocialezekerheidRisicoRisicoRisicoRisicoRisicoBeschrijven enanalyseren risico’sRisicoRisicoRisicoPrioriteren risico’sFiguur 3. Risico’s binnen het domein van de Inspectie SZW.StappenplanDit deel licht toe hoe de Inspectie SZW de SZW-brede risicoanalyse stap voor stap heeft uitgevoerd. Ditstappenplan sluit af met verbeterpunten die in dit proces naar voren zijn gekomen. Het beschrijven enwegen van pluriforme risico’s is een complex proces dat de inspectie de komende jaren zal blijvenontwikkelen.Stap 1: bepalen van het domeinVoor de inspectiebrede risicoanalyse is uitgegaan van het gehele SZW-domein. Dit betekent dat de risico’sdie geïnventariseerd worden ook liggen buiten de toezichttaak van de inspectie. De keuze om dit toch tedoen heeft te maken de signalerende functie van de inspectie. De inspectie kan de ‘ogen en oren’ van hetministerie zijn doordat de inspecteurs, rechercheurs en onderzoekers dagelijks in het maatschappelijk veldwerkzaam zijn.Stap 2: bepalen wat een risico isDe Inspectie SZW ziet een risico als mogelijke maatschappelijke schade, gerelateerd aan de doelen van SZW.De inspectie draagt met haar werkzaamheden bij aan de doelen van het ministerie van SZW: een gezondeen veilige arbeidsplek voor werknemers, een eerlijke en goed werkende arbeidsmarkt en een goed werkendsocialezekerheidsstelsel. Dit betekent dat er een risico is waar de doelen van het ministerie van SZW(mogelijk) in mindere mate worden behaald.Het bepalen van de risico’s staat los van de wijze van toezicht. De Inspectie SZW heeft verschillendetoezichtinstrumenten tot haar beschikking: preventie (o.a. communicatie, advies over wijzigen wet- enregelgeving), bestuursrechtelijk handhaving (controles), strafrechtelijke handhaving (opsporing),en signalering (advies aan relevante partijen op basis van toezichtresultaten). Het bepalen van een risicogaat om het inschatten van de maatschappelijke schade. Pas nadat bepaald is welke risico’s prioriteithebben (de ‘wat’-vraag) bekijkt de inspectie wat de beste mix is van toezichtinstrumenten om die risico’saan te pakken. (de ‘hoe’-vraag).Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 11

Stap 3: bepalen van kenmerken van risico’sOm de risico’s te kunnen beschrijven en later te kunnen vergelijken en wegen moet bepaald worden welkekenmerken van de risico’s beschreven worden. Dit is informatie die het management nodig heeft om eenafweging te kunnen maken tussen de risico’s. Deze kenmerken hebben betrekking op twee verschillendevragen:1. Wat is het probleem en hoe groot is het probleem?2. En hoe moeten we dat probleem vervolgens aanpakken?Bij het beschrijven van het probleem (de ‘wat’-vraag) kan het gaan om verschillende gegevens: beschrijvingvan het risico (doel dat wordt geschaad), kans, effect, doelgroep, verwachte ontwikkeling van het risico.Daarnaast kan politiek maatschappelijke gevoeligheid van het onderwerp een rol spelen evenals deaandacht die het onderwerp in de media krijgt.Voor input voor de ‘hoe’-vraag (hoe moeten we het probleem aanpakken) kan gekeken wordennaar oorzaken van regelovertreding (motieven van naleving) en effectiviteit van de ingezettetoezichtinstrumenten.Bij deze inspectiebrede risicoanalyse is ervoor gekozen om de prioriteiten van de risico’s alleen te baserenop de ‘wat’-vraag. Dus wat is het probleem en hoe groot is het probleem? De vraag over de aanpak volgt nade prioritering van risico’s. Dit zijn de vier kenmerken van de risico’s die zijn gebruikt:• kans• effect• verwachte ontwikkeling van het risico• politiek maatschappelijke gevoeligheidRisicoanalyse is een methode waarbij risico’s worden gekwantificeerd door het bepalen van de kans dateen dreiging zich voordoet in combinatie met de gevolgen ervan: risico = kans x effect. Deze methode geeftinzicht in de aard van de risico’s.De twee andere kenmerken kunnen accenten geven aan de prioritering van de risico’s. De verwachteontwikkeling van een risico is relevant omdat een toe- of afname van een bepaald risico de inspectie demogelijkheid geeft te anticiperen. Een voorbeeld is een geplande wijziging van wet- of regelgeving. Ook vande politiek maatschappelijke gevoeligheid van een risico is een inschatting gegeven. Deze informatie is niet actiefmeegenomen in de weging van risico’s, maar geeft relevante achtergrondinformatie. Het is van belang omvan te voren in te schatten of de maatschappij zal reageren op bepaalde onderwerpen en, zo ja, op welkemanier. De inspectie kan daarop anticiperen.Stap 4: risico’s inventariserenBij de risico-inventarisatie is gekeken waar binnen het ministerie van SZW de doelen (mogelijk) in minderemate worden behaald. Ook de meer theoretische schades aan het maatschappelijke belang heeft deInspectie SZW in kaart gebracht om een volledig overzicht te hebben van het gehele domein. Het benoemenvan een risico betekent dus niet automatisch dat het een (groot) probleem is.Het bepalen waar een doel (mogelijk) in mindere mate wordt behaald, is vanwege de diversiteit van dedomeinen gebaseerd op verschillende elementen. Het gaat dan om nalevingniveaus, aantal fraudegevallenof -constructies en verminderd doelbereik binnen het domein van de sociale zekerheid.Bij deze inventarisatie is nog gebruikgemaakt van de risicoanalyses van de verschillende directies van deinspectie. Deze zijn vervolgens aangevuld met risico’s binnen het domein van het ministerie van SZW waarde inspectie tot 1 januari 2012 geen toezichttaak had. In expertsessies zijn aanvullende risico’s in kaartgebracht voor het beleidsterrein van het ministerie van SZW. Voorwaarde voor selectie van risico’s is dat hetgaat om mogelijke schade aan het maatschappelijke belang, gerelateerd aan doelen van het ministerie12 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

van SZW. Ook moest voldoende informatie beschikbaar zijn om een beschrijving en vergelijking te kunnenmaken. Bij de risicoanalyses is namelijk uitgegaan van bestaande kennis en zijn geen nieuwe onderzoekenuitgevoerd.Deze inventarisatie heeft een lijst van ruim veertig risico’s opgeleverd. (Zie blz. 28 e.v. voor een kortebeschrijving van de risico’s.).Stap 5: risico’s beschrijvenDe volgende stap is het beschrijven van de kenmerken van de risico’s. Zoals hierboven gezegd, is gekozenvoor vier kenmerken, omdat die van invloed (kunnen) zijn op de besluitvorming over de prioritering vanrisico’s:• kans• effect• verwachte ontwikkeling van het risico• politiek maatschappelijke gevoeligheidStap 6: kwantificeren van kenmerken risico’sVoor alle risico’s zijn de vier kenmerken beschreven. Om kenmerken vergelijkbaar te maken, is ervoorgekozen om de tekstuele beschrijvingen om te zetten naar een getal. Dit is als volgt gedaan:A. Kans• Bij kans gaat het om het aantal werkgevers, werknemers, uitkeringsgerechtigden, etc. op wie het risico(mogelijk) betrekking heeft. Bij kans is hier uitgegaan van de risicopopulatie: zij die aan het risico wordenblootgesteld. Dat betekent niet dat ze daadwerkelijk het risico ondervinden. Het zijn bijvoorbeeld dewerknemers die op hoogte werken waardoor ze het risico lopen te vallen. De reden om voor de risicopopulatiete kiezen, is dat niet voor alle risico’s cijfers beschikbaar zijn over de aantallen bij wie hetschadelijk effect feitelijk optreedt.• Voor het concretiseren van de kans is gemeten met een 7-puntsschaal. Hiervoor is gekozen om genoegspreiding te hebben in de scores. Overigens zonder de pretentie dat er sprake is van een zeer nauwkeurigecijfermatige onderbouwing.• De inspectie heeft niet voor alle terreinen concrete waarden kunnen definiëren voor kans. Daarom is dekans soms in globale termen (zeer weinig – zeer veel) weergegeven, deels op basis van een inschattingvan experts binnen de inspectie.KanswaardeGezond en veilig werkenRisicopopulatieaantal werkgevers, werknemers,etc. op wie het risico (mogelijk)betrekking heeft1 zeer kleine risicopopulatie234567 zeer grote risicopopulatieTabel 1. Kans gemeten als risicopopulatie.RisicopopulatieAM/AVaantal werkgevers, werknemers,etc. op wie het risico (mogelijk)betrekking heeftzeer weinig werkgevers,werknemers, etc. op wie het risico(mogelijk) betrekking heeftzeer veel werkgevers, werknemers,etc. op wie het risico(mogelijk) betrekking heeftRisicopopulatieSociale zekerheidaantal uitkeringsgerechtigden opwie het risico (mogelijk)betrekking heeftzeer weinig uitkeringsgerechtigdenop wie het risico (mogelijk)betrekking heeftzeer veel uitkeringsgerechtigdenop wie het risico (mogelijk)betrekking heeftMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 13

Binnen het domein van gezond en veilig werken (arbeidsomstandigheden) beschikt de inspectie overeen systematische cijfermatige onderbouwing van de risicopopulatie. Voor alle risico’s is bekend hoeveelwerknemers blootgesteld worden aan bepaalde risico’s. Voor de andere domeinen is de risicopopulatielastiger te bepalen. Wat is namelijk bij illegale tewerkstelling de risicopopulatie? Zijn dat alle werknemersin Nederland die mogelijk verdrongen worden door illegaal tewerkgestelden? Of gaat het bijvoorbeeld omhet aantal werkgevers dat illegalen tewerkstelt?Binnen het sociale zekerheidsdomein doet de inspectie onderzoek naar het doelbereik van het systeem vanWerk en Inkomen. Dus bereiken de uitvoeringsinstanties UWV, SVB en gemeenten (gezamenlijk) de gesteldedoelen? Het toezicht van de Inspectie SZW heeft uiteindelijk als doel dat het uitkeringsvolume daalt en datuitkeringsverstrekking doelmatig verloopt. Daarom heeft de Inspectie SZW in dit domein de risicopopulatievertaald naar het aantal uitkeringsgerechtigden op wie het risico (mogelijk) betrekking heeft.B. Effect: schade aan maatschappelijk belangHet schadelijk effect is gemeten in verschillende soorten belangen. Deze belangen corresponderen metdoelen van het ministerie van SZW: veiligheid c.q. gezondheid van werknemers, functioneren van dearbeidsmarkt, toeleiding naar arbeidsmarkt, inkomensbescherming, en functioneren van stelsels.Hier is ook gekozen voor een 7-puntsschaal, waarbij 1 staat voor een gering effect en 7 voor een ernstigeffect. Gebruik vaneen 7-puntsschaal zorgt voor voldoende variatie tussen de risico’s. Immers, hoekleiner de schaal is, des te groter de kans dat veel risico’s dezelfde score krijgen. Dan wordt het lastig omdifferentiatie aan te brengen.Het belang van veiligheid en gezondheid van werknemers heeft voor iedere categorie een afzonderlijk label.Voor de overige belangen zijn deze labels veel lastiger te bepalen. Concrete waarden toekennen aan eencategorie verdient absoluut de voorkeur maar suggereert ook een exactheid waarover de inspectie op ditmoment niet beschikt. Daarom is gekozen om bij deze belangen alleen de hoogste en de laagste schaal tebenoemen. De overige waarden vallen daar ergens tussenin.Door de effecten naast elkaar te zetten, zijn de risico’s van de verschillende domeinen vergelijkbaar. Tabel2 maakt geen onderscheid in belang tussen de verschillende categorieën van effect. Deze zijn onderlingechter wel af te wegen door aan de ene categorie (bijvoorbeeld functioneren arbeidsmarkt) meer en aan deandere categorie (bijvoorbeeld financiële schade) minder waarde toe te kennen. Deze mogelijkheid is in dittraject vooralsnog buiten beschouwing gelaten.Een risico kan op één of meerdere domeinen effecten scoren. Zo scoort bijvoorbeeld arbeidsuitbuitingzowel bij gezond en veilig werken als bij functioneren van de arbeidsmarkt. Voor ieder risico is gekeken ófeen effect van toepassing is, en zo ja, welke score dat dan zou krijgen. Sommige risico’s scoren maar op ééneffect en sommige op drie.Tabel 2 geeft een beschrijving van beleidsdoelen van het ministerie van SZW, een vertaling naar doelen vande Inspectie SZW en de schade in verschillende domeinen als een risico optreedt.Binnen het domein van gezond en veilig werken (arbeidsomstandigheden) beschikt de inspectie overeen systematische cijfermatige onderbouwing van het schadelijke effect dat werknemers ondervindenals zij feitelijk last hebben van het risico. Dit is gemeten in weken arbeidsuitval. Voor de anderedomeinen is het schadelijke effect lastiger te bepalen. Hoe meet je wat de mate van verdringing isdoor illegale tewerkstelling of onderbetaling? En in hoeverre wordt de burger geschaad doordat deuitkeringsverstrekking niet optimaal verloopt? Voor het bepalen van schade binnen deze domeinenhebben inhoudelijk deskundigen binnen de inspectie een inschatting gemaakt.14 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Stap 7: invullen en toetsen van de waardenVoor alle risico’s heeft een groep van inhoudelijk experts binnen de inspectie cijfers gegeven aan devier kenmerken. Dit baseerde de groep op de inhoudelijke beschrijvingen van de kenmerken per risico.De gegevens waren op het eerste oog onvergelijkbaar. Door ze om te zetten naar een cijfer, is het mogelijkom de risico’s toch met elkaar te vergelijken.De resultaten van deze kwantificering zijn vervolgens voorgelegd aan een brede groep van managers binnende inspectie met de vraag of zij zich herkenden in de resultaten. Dit leverde een minimale verschuiving opvan enkele risico’s.Stap 8: resultaten weergevenDe risico’s zijn een belangrijke pijler voor de programmering van de inspectie. De risico’s zullen dus vertaaldmoeten worden naar de inzet van toezichtinstrumenten. De Inspectie SZW beschikt over verschillendeinterventiemethoden. Het gebruik van deze interventies wordt steeds afgewogen op grond van deinschatting dat de interventie moet bijdragen aan de doelen van het ministerie van SZW en geen onnodigelast mag veroorzaken. Figuur 4 maakt dit inzichtelijk.De aandacht gaat uit naar die sectoren en bedrijven waar de risico’s voor veilig of eerlijk werk groot zijn ende eigen inspanning voor verbetering onvoldoende is. Daarnaast naar dossiers die het meest kritisch zijnvoor het goed functioneren van het stelsel van Werk en Inkomen. De uitdaging is daarbij steeds om de juistemaatvoering in het optreden te kiezen. Waar mogelijk met preventie en voorlichting, zodat bedrijven eninstellingen er zelf voor kunnen kiezen de regels te volgen. Maar als de wil ontbreekt, of de inspanning- ook na een waarschuwing - achterwege blijft, of als er sprake is van grove overtredingen of recidive,dan zijn strafmaatregelen aan de orde in de vorm van boetes en processen-verbaal.De intensiteit van de toezichtinzet wordt gerelateerd aan de (gepercipieerde) ernst van de overtreding.In het algemeen geldt dat, waar echt normen worden overtreden en het maatschappelijk belang wordtgeschaad, de inspectie als autoriteit zal optreden. Dat wil overigens niet zeggen dat geen toezicht nodig zouzijn in werkvelden waar geen, of in minder ernstige mate sprake is van normovertreding. Op werkveldenwaar sprake is van ministeriële verantwoordelijkheid zal een rijksinspectie in ieder geval nalevingniveaus endoelbereik basaal moeten monitoren.EffectHoogRegelmatig laten weten‘dat je er bent’Als autoriteithandhaven‘Vinger aan de pols’,bijv. via monitoring& surveillanceRisicoanalyse,afspraken sectorLaagLaagHoogKansFiguur 4. Intensiteit- en interventiematrix.Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 17

Risico’s in beeldRisico’s per beleidsdoelOm de risico’s uit de inspectiebrede risico’s te kunnen vergelijken, zijn zeweergegeven in de vorm van de eerdergenoemde matrix van kans x effect.De Inspectie SZW wil kunnen sturen op het bereiken van doelen. Daarom is voor elk van de vijf benoemdedoelen een matrix opgesteld. Zo wordt per doel inzichtelijk welke risico’s het bereiken ervan in de wegstaan.Per risico is gekeken wat de schade is aan het maatschappelijke belang. Een risico kan tot verschillendesoorten schade leiden. Zo leidt arbeidsuitbuiting zowel tot schade voor de gezondheid van werknemers alstot schade voor het functioneren van de arbeidsmarkt.De kenmerken invloed van ontwikkelingen en politiek maatschappelijke gevoeligheid zijn extra informatie. In dematrixen zijn ze weergegeven door de risico’s bepaalde kleuren en vormen te geven. Zo worden deze criteriawel zichtbaar gemaakt, zonder dat ze van directe invloed zijn op de plaats van een risico binnen een matrix.Er kan dus wel rekening mee worden gehouden bij de uiteindelijke beslissing op welke risico’s de inspectiede komende tijd gaat inzetten.18 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Functioneren arbeidsmarktTegengaan van verdringing, bevorderen van werkgelegenheid, goede balanstussen rechten en plichten van werkgevers en werknemersZeer grotemate vanschade aanhet functionerenvan dearbeidsmarkt76Illegale tewerkstelling5Effect43OnderbetalingMisbruik kennismigrantenregelingArbeidsuitbuiting UitkeringsfraudeRegionaal arbeidsmarktbeleidZZP-fraude2Misbruik studentenregelingZeer geringemate vanschade aanhet functionerenvan dearbeidsmarkt11 2 3 4 5 6 7Klein aantal wn/wg/uitk. opwie het risico (mogelijk)betrekking heeft dan welkleine kans dat hetrisico zich voordoetKansInvloedGroot aantal wn/wg/uitk. opwie het risico (mogelijk)betrekking heeft dan welgrote kans dat hetrisico zich voordoetniet politiek gevoeligrisico neemt afwel politiek gevoeligrisico neemt afniet politiek gevoeligrisico blijft gelijkwel politiek gevoeligrisico blijft gelijkniet politiek gevoeligrisico neemt toewel politiek gevoeligrisico neemt toe20 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Toeleiding naar arbeidsmarktBevorderen van uitstroom uit de uitkeringZeer grotegroep komt nietaan het werk765UitkeringsfraudeGeen uitstroom werklozenCasemanagementDigitalisering dienstverleningEffect4Samenwerking buiten ketenAangescherpte uitkeringsvoorwaardenRedesign UWVRe-integratiesubsidiefraudeRegionaal arbeidsmarktbeleid3Intensivering handhaving2Zeer kleinegroep komt nietaan het werk11 2 3 4 5 6 7Zeer kleinerisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetKansZeer groterisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetInvloedniet politiek gevoeligrisico neemt afwel politiek gevoeligrisico neemt afniet politiek gevoeligrisico blijft gelijkwel politiek gevoeligrisico blijft gelijkniet politiek gevoeligrisico neemt toewel politiek gevoeligrisico neemt toeMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 21

11InkomensbeschermingJuiste uitkeringsverstrekking, armoedebestrijdingBurgerwordt inzeer grotemategeschaad765Effect4Aangescherpte uitkeringsvoorwaardenOnderbetalingUitkeringsfraudeDigitalisering dienstverleningIntensivering handhaving32Burgerwordt inzeer kleinemategeschaad11 2 3 4 5 6 7Zeer kleinerisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetKansZeer groterisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetInvloedniet politiek gevoeligrisico neemt afwel politiek gevoeligrisico neemt afniet politiek gevoeligrisico blijft gelijkwel politiek gevoeligrisico blijft gelijkniet politiek gevoeligrisico neemt toewel politiek gevoeligrisico neemt toe1Methodologische noot: In de matrix met het doel Inkomensbescherming is te zien dat de risico’s naar het midden neigen.Dit komt doordat voor dit doel nog geen concrete waarden zijn geformuleerd voor kans en effect. De experts die dewaarden hebben ingevuld hebben de waarden gevarieerd geïnterpreteerd waardoor de scores uitmiddelen.22 | Risicoanalyse

Functioneren stelselsArbostelsel, pensioenstelsel, stelsel werk & inkomen, dienstverlening aan burger,werkgever en werknemer, bescherming privacy, administratieve lastenverlichtingZeer grotemate vanschadeaan stelsel76Digitalisering dienstverlening5Illegale tewerkstellingSamenwerking buiten ketenGeen uitstroom werklozenEffect4UitkeringsfraudeRegionaal arbeidsmarktbeleidZZP-fraudeRedesign UWV3OnderbetalingIntensivering handhavingAangescherpte uitkeringsvoorwaardenCasemangementEenmalige gegevensaanleveringMisbruikstudentenregeling2Misbruik ESFMisbruik kennismigrantenregelingZeer kleinemate vanschadeaan stelsel11 2 3 4 5 6 7Zeer kleinerisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetKansZeer groterisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetInvloedniet politiek gevoeligrisico neemt afwel politiek gevoeligrisico neemt afniet politiek gevoeligrisico blijft gelijkwel politiek gevoeligrisico blijft gelijkniet politiek gevoeligrisico neemt toewel politiek gevoeligrisico neemt toeMinisterie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 23

Alle risico’s bij elkaarDe onderstaande totaalmatrix toont hoe alle risico’s zich tot elkaar verhouden. 2Totaaloverzicht risico’sZeer grotemate vanschade7OverdrukAsbestKankerverwekkende stoffen65BeslotenruimtenReproductietoxische stoffenArbeidsuitbuitingIoniserende stralingATEXIllegale tewerkstellingValgevaarSchadelijkgeluidDigitalisering dienstverleningPsychosociale arbeidsbelastingEffect43BewegendeMachineveiligheidvoorwerpenSamenwerking buiten ketenUitkeringsfraudeAangescherpte uitkeringsvoorwaardenRe-integratiesubsidiefraudeRegionaal arbeidsmarktbeleidRepeterendeOngewenste omgangsvormenbewegingenOnderbetalingUitkeringsfraudeArbeidsuitbuitingOndeugdelijkeinrichting arbeidsplaatsenUitkeringsfraudeGevaarlijke stoffenRedesign UWVZZP-fraudeBiologische agentiaIntensivering handhavingTillen, dragen,Geen uitstroom werklozen duwen, trekkenAangescherpte uitkeringsvoorwaardenEenmalige gegevensaanleveringZeer kleinemate vanschade21CasemanagementMisbruikstudentenregelingTemperatuur etc.MisbruikkennismigrantenregelingMisbruik ESFTrillingenOngunstige houdingNiet-ioniserende stralingBeeldschermwerk1 2 3 4 5 6 7Zeer kleinerisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetKansInvloedZeer groterisicopopulatie / kans dat hetrisico zich voordoetniet politiek gevoeligrisico neemt afwel politiek gevoeligrisico neemt afniet politiek gevoeligrisico blijft gelijkwel politiek gevoeligrisico blijft gelijkniet politiek gevoeligrisico neemt toewel politiek gevoeligrisico neemt toe2Een risico kan op meerdere effecten scoren. De waarde in de totaalmatrix kan op meerdere manieren worden bepaald.In deze totaalmatrix is steeds de hoogste score op een effect weergegeven. Dus als een risico bijvoorbeeld een 6 scoort bij‘gezond en veilig werken’ en een 2 op ‘functioneren stelsels’, dan is de 6 weergegeven. De ernst van het risico is namelijkeen belangrijke overweging bij de prioriteitstelling.Er is nadrukkelijk niet gekozen voor het gemiddelde van de scores van een risico op verschillende effecten. De gemiddeldescores zouden naar ‘naar het midden’ van de matrix gaan, waardoor er minder spreiding zou zijn.Ter illustratie: als een risico op één effect een 7 scoort en op vier andere effecten een 2, dan zou de gemiddelde effectscoreuitkomen op een 3. Indien een ander risico slechts op één type effect een 5 scoort, zou dit dus boven het eerstgenoemderisico uitkomen. De 7 zou in het gemiddelde zijn opgegaan.24 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Vertaling van risico’s naarmeerjarenplanningHet werkterrein van de Inspectie SZW bestaat uit veel verschillende actoren waartoezicht kan worden uitgeoefend. De omvang en de begrenzing van de in te zettencapaciteit noodzaken tot prioriteren in de programmering van de activiteiten.Zoals onderstaande figuur laat zien, spelen verschillende elementen een rol.Risicoanalyseen -weging:rangorde op kansen schadelijk effectOmgevingsanalyse:beeld maatschappelijkeen beleidsontwikkelingenen rol toezichtKeuzeruimte:verdeling verplicht enprogrammeerbaarWegingProgrammering ophoofdlijnen in:Sectoren, subsectoren,gebieden, instantiesMeerjarenplan2013-2014Inspectie SZWProgrammering:concreteactiviteitenJaarplan 2013Inspectie SZWNaleving(sgedrag)Figuur 5. Elementen die een rol spelen in de programmering van activiteiten• De risicoanalyse en de kwantitatieve weging van risico’s geeft een rangorde van de risico’s op kans enschadelijk effect.• De kwalitatieve weging van de risico’s in samenhang met de omgevingsanalyse bepaalt welke risico’sworden aangepakt.• De uitkomsten van de omgevingsanalyse zijn bepalend voor de richtingen op inhoud en aanpak.• De uitvoering van wettelijk verplichte taken (bijvoorbeeld onderzoeken van meldingen van arbeidsongevallen)en het doen van onderzoek op verzoek van bewindslieden nemen capaciteit in beslag.• De programmering van activiteiten wordt mede bepaald door waarop interventies zijn gericht: een sector,subsector, gebied of afzonderlijk bedrijf.• Binnen de geselecteerde sectoren, subsectoren, gebieden en instanties bepaalt de bereidheid tot nalevingvan afzonderlijke bedrijven en instellingen alsmede de mogelijkheden tot handhaving welke activiteitenen interventies worden geprogrammeerd.26 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

VerbeterpuntenDe Inspectie SZW heeft deze SZW-brede analyse voor het eerst uitgevoerd.Gedurende dit proces heeft de inspectie verbeterpunten opgemerkt voor devolgende keer dat deze analyse wordt uitgevoerd. Enkele punten worden hieraangestipt.Een aandachtspunt voor de volgende keer is het beter onderbouwen van de kwantificering van kans x effect.Daar waar dit jaar gebruik is gemaakt van de inschatting van experts, zou een onderbouwing met cijferswaardevol zijn.Ook zijn gedurende de uitvoering van de risicoanalyse al enkele ‘nieuwe’ risico’s aan het licht gekomendie nog niet meegenomen konden worden omdat er nog te weinig inzicht is in de aard en omvang vandeze risico’s. Wat betekent bijvoorbeeld de groei aan biogasinstallaties als alternatieve energiebron inbedrijven voor de veiligheid van werknemers? Dit mogelijke risico is naar voren gekomen vanuit het derdehoofdproces binnen de Inspectie SZW; signalering. Door dataverzameling over deze signalen kan de matevan omvang en het mogelijke effect van de inzet van toezichtinstrumenten bepaald worden.Daarnaast kunnen voor de volgende risicoanalyse ook de handhaafbaarheids-, toezichtbaarheids- enuitvoerbaarheidstoetsen inzicht geven in mogelijke risico’s die zich in de dagelijkse praktijk kunnenvoordoen.Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 27

Korte beschrijving risico’sIn de totaalmatrix zijn alle risico’s weergegeven die in de SZW-brede analyse zijnbeschreven. Hieronder volgt een korte beschrijving van al deze risico’s.ArbeidsuitbuitingHieronder wordt verstaan slavernij, met slavernij of dienstbaarheid te vergelijken praktijken en gedwongenof verplichte arbeid. Bij arbeidsuitbuiting gaat het om meervoudige afhankelijkheid van de werkgever.Dit kan betrekking hebben op huisvesting, loon, identiteitspapieren en vervoer. Arbeidsuitbuiting betreftextreem ongunstige voorwaarden in een arbeids- of dienstenrelatie. Arbeidsuitbuiting is te zien als eenmoderne vorm van slavernij.Illegale tewerkstellingDit betreft het tewerkstellen van vreemdelingen zonder dat – wanneer vereist – aan de vergunningsplichtvan de Wet arbeid vreemdelingen is voldaan.UitkeringsfraudeUitkeringsfraude is ‘het ten onrechte of tot een te hoog bedrag ontvangen van een uitkering als gevolgvan het verstrekken van onjuiste of onvolledige inlichtingen dan wel het ten onrechte in het geheel nietverstrekken van inlichtingen aan een uitvoeringsorgaan van de sociale zekerheid’. Het gaat hierbij om deuitkeringen die UWV, SVB en gemeenten uitkeren.AsbestAsbest is een natuurlijk mineraal met een vezelachtige kristalstructuur dat (long)kanker kan veroorzaken.Door inademen van asbest hebben mensen kans op: asbestose, longkanker, mesothelioom (zeldzaam) enpleurale plaques. Dit risico doet zich vooral voor bij het verwijderen van asbest. De gevolgen van inademingvan asbestvezels openbaren zich pas na langere tijd (10 tot 30 jaar).ValgevaarValgevaar ontstaat door werken op hoogte, vloeren en (hellende) daken in de uitvoeringsfase (ruwbouw) enbeheersfase en door gebruik van ladders en (rol)steigers. Bij werken op hoogte is sprake van valgevaar bijaanwezigheid van risicoverhogende omstandigheden, openingen in vloeren, of als het gevaar bestaat om2,5 meter of meer te vallen. Andere risico’s zijn: getroffen worden door vallende voorwerpen of een langerevluchtweg bij calamiteiten.Werken onder overdrukWerken onder overdruk omvat duikarbeid, hyperbare geneeskunde arbeid, caissonarbeid en overige arbeidonder overdruk (> 4 Pa). De belangrijkste risico’s zijn: verstikking door wegvallen van het ademgas of eenverkeerde samenstelling van het ademgas en de gevolgen van druk en decompressieverschijnselen.Andere risico’s zijn: onderkoeling, warmtestuwing, werken in vervuild water en gehoorschade.De belangrijkste effecten zijn de zogenoemde decompressieverschijnselen. Deze verschijnselen kunnengrote schade veroorzaken aan bijvoorbeeld gewrichten, spieren en de hersenen.28 | Risicoanalyse

Besloten ruimtenHet risico van werken in besloten ruimten komt onder andere door onvoldoende luchtverversing inbesloten ruimten, beperkte bewegingsvrijheid en moeilijke bereikbaarheid. De aard en de vorm van deruimte of het karakter van de werkzaamheden kunnen gezondheid- en veiligheidsrisico’s met zich meebrengen. Denk daarbij aan: letstel door bewegende delen, stroomdoorgang (elektrocutie), vallen,uitglijden en vallende voorwerpen, struikelen over obstakels, verstikking, bedwelming, explosieveomgeving of verbranding als gevolg van verblijf in besloten ruimten met zuurstofarme, toxische, explosieveof brandbare atmosfeer. Veel incidenten vinden plaats omdat werknemers de gevolgen en of de gevaren vanwerken in besloten ruimten onderschatten.ATEXATEX staat voor Atmospheres Explosibles, ofwel stoffen die ontploffingsgevaar of brandgevaar kunnenopleveren. ATEX levert veiligheidsrisico’s op (calamiteiten), maar ook gezondheidsrisico’s (bij blijvendletsel). Ontploffingen kunnen plaatsvinden met (mengsels van) ontplofbare vaste of vloeibare stoffen,maar ook met brandbare gassen, vernevelde vloeistoffen of fijne vaste stofdeeltjes gemengd met lucht.Oorzaken van ontploffingen kunnen zijn: statische ontladingen in combinatie met een specifiekesamenstelling, druk of temperatuur van de atmosfeer, vonken, vuur, temperatuur en druk of een onjuisteof kritische samenstelling van mengsels.Kankerverwekkende en mutagene stoffenKankerverwekkende stoffen kunnen kanker veroorzaken of de kans op kanker vergroten.Bij kankerverwekkende stoffen gaat het zowel om natuurlijke producten (waaronder kwarts en asbest)als om synthetische producten (zoals vinylchloride). Er zijn ook kankerverwekkende processen.Dieselmotoremissies zijn daarvan de bekendste en meest voorkomende. Mutagene stoffen kunnen heterfelijk materiaal beschadigen en in combinatie met andere stoffen kanker verwekken.Reproductietoxische stoffenReproductietoxische stoffen zijn stoffen die een schadelijk effect hebben op de vruchtbaarheid van mensenof een effect op het nog niet geboren kind. Contact met deze stoffen verhoogt de kans op onvruchtbaarheidof (niet erfelijke) afwijkingen bij het nageslacht. Dergelijke effecten kunnen optreden zowel bij mannen alsbij vrouwen.Digitalisering dienstverlening bemoeilijkt maatwerk voor uitkeringsgerechtigdeDoel van de digitalisering van de dienstverlening door uitkeringsinstellingen binnen de sector Werk enInkomen is te komen tot een efficiëntere en goedkopere dienstverlening. Het risico bestaat eruit dat dezedigitalisering niet optimaal vorm krijgt. Dit bemoeilijkt het maatwerk aan uitkeringsgerechtigden om hente begeleiden naar werk. Dienstverlening gericht op re-integratie kan bij de verkeerde personen terechtkomen. Niet-digitale kanalen voor dienstverlening kunnen overbelast raken.Biologische agentiaDe wet beschrijft biologische agentia als kleine levende organismen, bijvoorbeeld bacteriën of schimmels.Materiaal van biologische herkomst, bijvoorbeeld materiaal afkomstig van planten, dieren of dodebacteriën en schimmels, dat ook gezondheidsrisico’s met zich mee kan brengen, wordt gerekend tot degevaarlijke stoffen. Weknemers kunnen met biologische agentia te maken hebben door blootstellingaan bacteriën, virussen, schimmels, parasieten of werken met besmette mensen of dieren, werken instruikgewas (ziekte van Lyme) of in aanraking komen met bloed, fecaliën, enz. Blootstelling aan biologischeagentia kan aanleiding geven tot kleine gezondheidsklachten zoals verkoudheid of geïrriteerde luchtwegen,maar kan ook ernstige gezondheidsklachten opleveren en leiden tot chronische en ernstige ziekten die inuitzonderlijke gevallen zelfs de dood tot gevolg kunnen hebben.Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 29

OnderbetalingWerknemers krijgen minder betaald dan is vastgelegd in de Wet minimumloon (WML).Zzp-fraude en schijnzelfstandigenWe spreken van schijnzelfstandigheid (pseudo zzp’ers) wanneer twee partijen aangeven op zelfstandigebasis samen te werken, maar de schijnzelfstandige in feite zijn prestaties uitoefent onder gezag, arbeid enloon van de andere (werkgever). (Schijn)zzp’ers werken veelal onder het brutominimumloon en werkgeversdragen geen sociale premies af. De schijnzelfstandige is dan niet beschermd tegen werkloosheid enarbeidsongeschiktheid en bouwt geen pensioen op, in tegenstelling tot een reguliere werknemer.Tegenvallende uitstroom van uitkeringsgerechtigden met grote afstand tot de arbeidsmarktDe geplande invoering van de Wet Werken naar Vermogen 3 (WWNV) op 1 januari 2013 geldt als eeningrijpende stelselherziening die op organisatorisch gebied het nodige vergt van UWV en gemeenten.Gemeenten zijn verantwoordelijk voor de uitvoering van de WWNV. Uitkeringsgerechtigden met een groteafstand tot de arbeidsmarkt komen wellicht niet of in mindere mate aan de slag in reguliere arbeid alsgemeenten de WWNV niet tijdig of niet in volle omvang invoeren.Ioniserende stralingVan ioniserende straling is sprake bij een golflengte van minder dan 100 nanometer of een frequentie vanmeer dan 3 Penta Hertz. Ioniserende straling is vooral bekend vanuit de gezondheidszorg, waarbij metioniserende straling bijvoorbeeld röntgenfoto’s worden gemaakt of kankerpatiënten worden behandeld(röntgenstraling en gammastraling). Ioniserende straling wordt ook toegepast in bepaalde meetapparatuuren heeft zo veel energie-inhoud dat er elektronen kunnen worden losgemaakt uit atomen. Blootstellingaan een te hoge dosis ioniserende straling kan een kortere levensduur of een verminderde kwaliteit vanleven veroorzaken door de negatieve effecten van lichamelijke afwijkingen, kanker, en ernstige genetischeeffecten. Het werken met deze straling is daarom aan strikte regels gebonden.Aangescherpte uitkeringsvoorwaardenDe regering introduceert op het gebied van de uitkeringsvoorwaarden maatregelen waarmee mensenworden geprikkeld om te gaan werken. Wanneer deze maatregelen niet tijdig, volledig en eenduidig wordenuitgevoerd, kan dit een negatieve invloed hebben op het terugdringen van het uitkeringsvolume.Gevaarlijke stoffenGevaarlijke stoffen kunnen zorgen voor veiligheidsrisico’s. Veiligheidsrisico’s ontstaan door het gebruikvan, de productie van, of blootstelling aan (inademing, huidcontact, etc.) stoffen die, toxisch, corrosief,brandbaar of explosief zijn of kunnen worden, eventueel in combinatie met andere stoffen. Blootstellingkan optreden door falen van een productieproces, fouten bij de behandeling of vervoer van stoffen, doorongelukken of brand of (onjuiste) opslag, bijvoorbeeld bij onjuiste temperaturen of condities.Misbruik studentenregelingBuitenlandse personen die als ‘student’ naar Nederland worden gehaald om te studeren, worden in feitetewerkgesteld. Dit kunnen zogenoemde nep-studenten zijn (die wel staan ingeschreven voor een studiemaar die in de praktijk werken), ‘echte’ studenten die na afronding van hun studie het land niet verlaten of‘echte’ studenten die naast hun studie meer arbeidsuren maken dan is toegestaan.3Door de politieke ontwikkelingen zal de invoering van de Wet Werken naar Vermogen niet zoals gepland ingevoerdworden.30 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Onvoldoende intensivering handhavingDe regering heeft op het gebied van handhaving voor de sociale zekerheid een pakket maatregelenaangekondigd, waarvan een deel zijn wettelijke basis vindt in het wetsvoorstel Aanscherping handhavingen sanctiebeleid. Voor de betrokken uitvoeringsinstanties geldt dat meer inspanningen moeten wordengeleverd, terwijl minder financiële middelen beschikbaar worden gesteld. Risico is dat het gehele pakketmaatregelen niet tijdig en niet in volle omvang wordt ingevoerd. Dit kan een negatieve invloed hebben ophet uitkeringsvolume.Onprofessioneel casemanagementArbeidsparticipatie is van oudsher een belangrijk beleidsthema in Nederland. Voor wat betreft het stelselvan Werk en Inkomen betekent dit dat de uitkeringsafhankelijkheid van burgers moet worden verkleind.Wie kan, moet werken. Wie daarbij activering (drang of dwang) of ondersteuning nodig heeft, is daarvooraangewezen op professionals bij UWV en gemeenten en verschillende functionarissen die als casemanagergetypeerd kunnen worden. Wanneer de casemanager niet professioneel opereert, kan dit leiden totverschillende problemen in de uitvoering. Mogelijk gevolg is dat minder uitkeringsgerechtigden een baanvinden en de periode van uitkeringsafhankelijkheid langer is.Ongewenste omgangsvormenOnder ongewenste omgangsvormen vallen drie subrisico’s: agressie en geweld, pesten en discriminatie enseksuele intimidatie. Het risico agressie en geweld heeft betrekking op voorvallen waarbij een werknemerpsychisch of fysiek wordt lastiggevallen, bedreigd of aangevallen door het publiek of door collega’s.Het risico pesten en discriminatie kan worden omschreven als het negatief behandeld worden op het werkdoor (een) andere medewerker(s). Onder seksuele intimidatie wordt doorgaans verstaan een vorm vanongewenst verbaal, non-verbaal of fysiek gedrag met een seksuele connotatie, wat als doel of gevolg heeftdat de waardigheid van een persoon wordt aangetast.Psychosociale arbeidsbelastingVan psychosociale arbeidsbelasting, in het bijzonder werkdruk, wordt doorgaans gesproken als dewerknemer het werk niet binnen de gestelde tijd af kan krijgen of niet meer aan de gestelde eisen kanvoldoen. Werkdruk kan leiden tot werkstress. Dit zorgt voor psychische en fysieke klachten.Suboptimale samenwerking door gemeenten met partijen buiten de ketenvan Werk en InkomenDe wetgever geeft in de Wet SUWI aan UWV en de gemeenten de opdracht tot nauwere en beteresamenwerking, ter verbetering van de effectiviteit. De wetgever heeft in de Wet SUWI verder aangegeven datzowel UWV als gemeenten samen moeten werken met andere diensten, instellingen en bestuursorganendie werkzaamheden verrichten die verband houden met onder andere de arbeidsinschakeling. Daarbijwordt onder andere gedacht aan de zorgsector, de onderwijssector en diverse spelers op de arbeidsmarkt.Als deze samenwerking onvoldoende van de grond komt, is het mogelijk dat uitkeringsgerechtigden niet dedienstverlening krijgen die ze nodig hebben om hen te activeren.Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 31

MachineveiligheidWerken met machines kan gevaarlijk zijn. Denk aan heftrucks, hijs- en hefwerktuigen, aangedrevenhandgereedschap, vaste machines voor intern transport, verplaatsbare machines voor intern transport(exclusief heftrucks), mobiele productiemachines of vaste productiemachines. De gebruiker kan zichbijvoorbeeld snijden aan de inzetbeitels, - frezen - of messen, worden geraakt door bewegende onderdelen,of hij/zij kan bekneld raken of worden geplet. Ook kunnen deeltjes wegvliegen of gassen, stoffen ofdampen ontsnappen. Verder kan een onjuist opgestelde machine gevaar opleveren wanneer die kantelt.De constructie van machines, de veiligheidsvoorzieningen en de bediening van deze machines moetenvoldoen aan eisen waarmee ongevallen kunnen worden voorkomen.Bewegende voorwerpenBij dit risico gaat het om een breed scala aan gevaren zoals het gevaar te worden getroffen of geraakt doorvoorwerpen, producten of onderdelen daarvan dan wel vloeistoffen of gassen, of het gevaar bekneld teraken tussen voorwerpen, producten of onderdelen daarvan. Dit gevaar met de bijbehorendeveiligheid- en gezondheidsrisico’s kan optreden bij horizontaal en verticaal transport, bij machinalebewerking, be- en verwerking van materialen en de verschillende werkomstandigheden waarbij dewerknemer geraakt kan worden door voorwerpen en materialen. Bij krachtige, harde wind of stormkunnen voorwerpen of materialen wegvliegen, verschuiven of wegrollen. In dat geval zijn extraveiligheidsmaatregelen nodig. Binnen de theater- en amusementswereld heeft men ook te maken metde gevaren van zwevende attributen, zoals decorstukken, licht- en geluidsapparatuur.Verminderde dienstverlening aan uitkeringsgerechtigden door bezuinigingen bij UWVHet programma Redesign heeft als opdracht om de kerntaken, inclusief de ondersteunende werkprocessen,infrastructuur en organisatie van UWV WERKbedrijf dusdanig te hervormen dat de vereiste besparingenworden gerealiseerd binnen de gestelde termijn. Het programma Redesign brengt risico’s van verschillendeaard met zich mee. UWV heeft zelf tientallen risico’s benoemd. Als het programma niet of slechtsgedeeltelijk slaagt, kan dit een negatieve invloed hebben op de bezuinigingstaakstelling, dan wel dedienstverlening aan de cliënten.Regionaal arbeidsmarktbeleid gemeenten komt onvoldoende van de grondRegionaal arbeidsmarktbeleid moet bijdragen aan een betere match tussen vraag (werkgever metvacature) en aanbod (werkzoekende al dan niet met uitkering) op de arbeidsmarkt, dit op zowel macro- alsmicroniveau. Samenwerking tussen gemeenten onderling en ook met UWV is daarbij van groot belang,ook om de verlangde complementaire dienstverlening van de grond te kunnen krijgen.Als deze samenwerking onvoldoende van de grond komt, kan dit de aansluiting tussen vraag en aanbodnegatief beïnvloeden, wat gevolgen heeft voor het uitkeringsvolume.Repeterende bewegingenWerknemers die aan de lopende band staan, caissières die boodschappen langs een scanner halen enslagers die vlees uitbenen maken voortdurend herhaalde bewegingen. Die leiden tot gezondheidsklachten.Omdat het gaat om pijn in spieren van de schoudergordel, armen en handen, wordt tegenwoordig welgesproken over het ontstaan van KANS (chronische aandoeningen van of klachten aan nek, schouder enarmen) of CANS (de Engelse term).Tillen, dragen, duwen, trekkenHet duwen of trekken van voorwerpen, ook als deze op wielen staan, vraagt veel energie en kan door fysiekeoverbelasting leiden tot gezondheidsklachten. Werknemers die elke dag voorwerpen tillen of dragen,hebben een grote kans op (blijvende) rugklachten.32 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

Misbruik kennismigrantenregelingDe definitie van een kennismigrant luidt: ‘hoogopgeleide buitenlander die naar Nederland komtom een bijdrage te leveren aan de kenniseconomie’. In plaats van hoogopgeleiden naar Nederlandte halen ter bevordering van de kenniseconomie, worden juist laagopgeleiden tewerkgesteld. Detewerkstellingsvergunning (TWV) wordt aangevraagd door en verleend aan werkgevers op basis vanvalse documenten; situaties waarin aan de notificatieplicht bij het UWV voor grensoverschrijdendedienstverlening met eigen personeel (vrijstelling TWV-plicht) wordt voldaan, terwijl feitelijk sprake is vanarbeidsrelaties die TWV-plichtig zijn.Schadelijk geluidHet gaat hier om werken in een lawaaierige omgeving, met lawaai-veroorzakende machines ofgereedschappen. Incidentele blootstelling, explosie of ander kortdurend hard geluid, leidt tot tijdelijkegehoorvermindering, oorsuizen of het waarnemen van een pieptoon. Ernstige blootstelling, meerdere urenper dag aan hard geluid (> 87 dB), kan leiden tot lawaaislechthorendheid, een gehoorbeschadiging die nietmeer geneest.Re-integratiesubsidiefraudeHet gaat onder meer om middelen die UWV en gemeenten besteden aan re-integratie. De privatemarkt voert deze re-integratieactiviteiten voor een groot deel uit. Het primaire risico is dat deze reintegratiegeldenniet rechtmatig worden besteed en er sprake is van fraude.Niet-ioniserende stralingMen spreekt van niet-ioniserende straling bij golflengten groter dan 100 nanometer of een frequentie lagerdan 3 Penta Hertz. Niet-ioniserende straling (NIS) heeft niet voldoende energie-inhoud om elektronenlos te kunnen uit atomen. Die straling kan dus geen atomaire verbindingen verbreken in tegenstelling totioniserende straling die daardoor schade aan cellen en DNA kan veroorzaken. De term niet-ioniserendestraling staat voor een breed spectrum van elektrische, magnetische en elektromagnetische velden enstraling en kan een natuurlijke of artificiële oorzaak hebben. Artificiële oorzaken of bronnen zijn ondermeer mobiele telefonie (GSM-/UMTS-zendmasten), in de gezondheidszorg: MRI, lasers, in de energiesector(hoogspanningslijnen) en in de industrie (onder meer sealers, lasapparatuur). Blootstelling aan NIS kanleiden tot opwarming, het veranderen van chemische reacties of het induceren van elektrische stromen inweefsels en cellen.BeeldschermwerkAan beeldschermwerk zijn specifieke risico’s voor de gezondheid verbonden. Lang (statische houding),in een verkeerde houding achter het beeldscherm werken (al dan niet ten gevolge van een slecht ingerichtewerkplek) en repeterende handelingen van armen, polsen en handen kunnen nek-, schouder-, arm- enpolsklachten veroorzaken. Deze klachten vallen ook wel onder de verzamelnaam KANS (voorheen RSI).Ondeugdelijke inrichting arbeidsplaatsenWanneer een werkplekinrichting niet voldoet aan de gestelde gezondheidseisen, kunnengezondheidsrisico’s ontstaan. De werkgever moet zorgen dat, om te beginnen, een goede werkplekvoldoende armslag biedt om de werkzaamheden naar behoren te kunnen verrichten. Voor veilig en gezondwerken is een bepaalde hoeveelheid (dag)licht nodig en gelden criteria voor temperatuur, ventilatie engeluid. Maar ook zijn er normen voor het aantal beschikbare vierkante meters per persoon, het daglicht,meubilair en de werkapparatuur.Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW Risicoanalyse | 33

Misbruik ESF-subsidiesHet ESF (Europees Sociaal Fonds) heeft tot doel de werkgelegenheid binnen de EU te bevorderen. Het fondshelpt lidstaten de Europese werknemers en bedrijven beter uit te rusten om nieuwe, globale uitdagingenhet hoofd te kunnen bieden. Het risico bestaat eruit dat de ESF-subsidies niet rechtmatig worden besteed endat daardoor de beleidsdoelen niet worden bereikt. Agentschap SZW voert de regeling uit.Eenmalige gegevensaanlevering komt onvoldoende van de grondMet de Wet eenmalige gegevensuitvraag Werk en Inkomen (WEU) is geregeld dat de burger op het terreinvan Werk en Inkomen eenmalig zijn gegevens aanlevert en dat hergebruik van de aangeleverde gegevensplaatsvindt. Elektronische gegevensuitwisseling via Suwinet is daarbij noodzakelijk om op een doelmatigewijze eenmalige uitvraag bij de burger en hergebruik van de aangeleverde gegevens mogelijk te makenen om zo de beoogde administratieve lastenverlichting voor de burger te realiseren. Risico’s zijn datde benodigde elektronische gegevensuitwisseling in de praktijk onvoldoende plaatsvindt, dat de uit tewisselen informatie kwalitatief nog niet goed genoeg is (er is nog geen sprake van authentieke registraties).Hierdoor ontstaat een kans op fouten.Ongunstige of statische houdingEr is sprake van een statische houding als een lichaamsdeel meer dan vier seconden dezelfde houdingaanneemt. Statisch werk is vooral het geval bij beroepen die snijwerk of precisiewerk verrichten,zoals chirurgen, horlogemakers, edelsmeden, laboratoriummedewerkers, lassers en mensen die fijnmontagewerk doen. Ook beeldschermwerk is vaak statisch als men langdurig met een muis moet werken.Medewerkers die veel staan zonder te bewegen hebben een statische belasting van hun lichaam.Klachten zijn spataderen, rugpijn en pijnlijke gewrichten in de benen. Dit is bijvoorbeeld het geval bijleraren, keukenpersoneel, kappers en medewerkers aan de lopende band.Temperatuur, luchtverversing, verlichtingEen goed klimaat betreft niet alleen de temperatuur, maar ook luchtvochtigheid en tocht. Het is niet altijdmogelijk om een goed klimaat te creëren. Bijvoorbeeld op werkplekken in de staal- en glasindustrie, bij hetwerk in grote loodsen en koel- en vriescellen of bij werk in de openlucht. Licht is een voorwaarde voor hetgoed uitvoeren van het werk. Voldoende licht zorgt ervoor dat we zien wat we doen en voorkomt daarmeeonnodige ongelukken. Licht stimuleert ook belangrijke processen in ons lichaam, zoals de aanmaak vanvitamine D. Bovendien blijkt licht een relatie te hebben met een fitter en aangenamer gevoel. Dat geldtmet name voor het natuurlijke daglicht dat door de zon wordt geproduceerd. Extreme hitte komt voor bijbijvoorbeeld werkzaamheden in o.a. de volle zon (bouw, dakdekkers, wegwerkers) of in (besloten) ruimtenwaar het productieproces veel warmte uitstraalt (bijvoorbeeld bij metaal- en glasproductie, bij bepaaldechemische processen, in de voedingsindustrie). Extreme koude komt vooral voor daar waar productengekoeld moeten worden, zoals in de voedingsmiddelenindustrie.TrillingenTijdens werkzaamheden kunnen werknemers worden blootgesteld aan ongewenste mechanischetrillingen. Dit zijn trillingen die via de voeten of het zitvlak overgedragen worden op de persoon en wordenmeestal opgewekt door arbeidsmiddelen zoals gereedschappen en voertuigen. Voorbeelden zijn sloop-,verdichtings- en snoeigereedschap, grondverzetmachines, heftrucks, enz. Lichaamstrillingen veroorzakenschade aan de lage rug en de wervelkolom. Ook een zwangere vrouw kan gezondheidsschade oplopendoor trillingen. Bij trillingen in een zeer lage frequentie, zoals op schepen kan duizeligheid optreden, denkaan zeeziekte. Hand-armtrillingen treden op bij gebruik van trillend of stotend handgereedschap, zoalseen (haakse) slijpmachine, motorkettingzaag, motorheggenschaar, pneumatische bikhamer of veelvuldigtoegepaste pneumatische hamer of zogeheten tacker. Hand-armtrillingen veroorzaken neurologischeschade in de vingers en handen en verstoringen in de bloedsomloop. Langdurige blootstelling aantrillingen kan leiden tot chronische gewricht- en zenuwafwijkingen in de rug, hand of arm.34 | Risicoanalyse Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, Inspectie SZW

De Inspectie SZW maakt deel uit vanhet Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid.Inspectie SZWPostbus 820 | 3500 AV Utrechttel. 0800 51 51www.inspectieszw.nl