Sturen in de nieuwe school - VOS/ABB

Sturenin denieuwe school– een speurtocht –Impressies, gedachten, momenten, discussiesvan zestien schooldirecteuren naar, in en buiten ZwedenVereniging van openbare enalgemeen toegankelijke scholen

• Hotel Zuiderduin ligt in het duingebied van Egmond aan Zee, op 100 meter van het strand.• Het hotel beschikt over 27 vergaderzalen variërend van 30 tot 220 m 2 .• In het hotel vindt u diverse zalen voor evenementen en bedrijfsfeesten tot 1500 personen.• Hotel Zuiderduin telt 350 kamers, 4 suites en vele faciliteiten.Voor reserveringen of informatiebelt u: 072-750 2020Zeeweg 52, 1931 VL Egmond aan Zee • Internet: www.zuiderduin.nl • E-mail: sales@zuiderduin.nl

InhoudVoorwoord1. Het gezelschap / 52. Het begin / 93. Het tweede begin / 104. De bezoeken / 115. De ervaringen / 146. De verdieping / 187. De sprong / 228. De nastoot / 259. De nagekomen berichten / 2810. De column van Piet / 2911. De uitsmijter / 3012. Verantwoording / 3013. Geraadpleegde literatuur / 31Waar gaan we heen met de school? Hoe zouden we ons onderwijseigenlijk willen en hoe moeten we dan sturen? Een groepNederlandse schoolleiders ging in Zweden op zoek naarantwoorden. Maar zij gingen vooral op reis om met elkaar tespreken, om te reflecteren op hun rol als schoolleider en opde maatschappelijke context waarin het onderwijs zich bevindt.‘Een context waarin het vak van onderwijzer maatschappelijkdreigt te marginaliseren.Waarin passie wordt verdrongen door regelgeving, waarinplezier wordt overstemd door treurzangen, waarin ‘probleemzoekend’gedrag voorrang heeft boven ‘probleemoplossend’gedrag. De beeldvorming van de school als ‘Verdrietfabriek’wordt gevoed en gecultiveerd door diverse maatschappelijkegeledingen en niet in de laatste plaats door het onderwijs zelf.Men dreigt te gaan voldoen aan de eigen beeldvorming’ schrijvende schoolleiders die aan de basis van dit boek staan.Zij zien en willen echter iets anders:‘We zien een werkelijkheid waarin onderwijsgevenden metgrote zorgvuldigheid lesgeven, waarin mensen gedijen als zeworden aangesproken op kwaliteiten, waarin teamwork leerkrachteninspireert en waar vorm gegeven wordt aan detoekomst van kinderen.’Hoe schoolleiders zelf kunnen sturen in het onderwijs is hetonderwerp van deze brochure. Hoogdravend zijn zij niet, maarevenmin blijven zij steken in de uitvoering van alle dag.Deze schoolleiders sturen naar de toekomst. Vandaar dat dezebrochure verschijnt in de reeks ‘De School van de 21 e eeuw’.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 3

Naam: Piet Hooft54 jaar, 33 jaar in het onderwijs, 24 jaar directeurSchool Prof. Dr. Leo Kannerschool, OegstgeestWe kregen bezoek van de inspectie. Het werden tweelange, zware, moeizame maar ook gezellige dagen.Groepen werden bezocht, gesprekken gevoerd, aantekeningengemaakt. Van conciërge tot directeur, van kleutertot vso-schoolverlater. En daar zaten we dan eindelijk.Allemaal keurig in het gelid, wachtend op de jury. And hereare the results of the inspectie: zmok-school ‘zero points’of iets dergelijks.Alvorens echter het oordeel uit te spreken was er nogruimte voor discussie en vragen. Vragen ter verheldering,ter verduidelijking. En toen gebeurde het. Collega’s redmij, want ik ben zoekende.De essentiële vraag die mij gesteld werd, de vraag die dekern van het zmok-onderwijs raakt, de vraag waarop ik hetantwoord schuldig moest blijven, die vraag over de fundamentenvan ons zeer speciale onderwijs, die vraag was:“Waarom slijpt de leerkracht zelf de punten aan de potloden?”Naam: Astrid Hooyberg43 jaar, 15 jaar directeurSchool: Oscar Carré, Amsterdam‘Iets met kinderen’ was het enige dat ik wist te verzinnenop de vraag wat ik wilde worden.Vijftien was ik en ik had geen idee. Waarschijnlijk was hetenige wat ik wilde worden, het kind blijven dat ik was.Het is gelukt, mijn vak gaf mij de kinderen en daarmee hetbehoud van het kind in mij, het mooiste dat ik kon worden.Van Toon Hermans: ‘ Wat wil je worden vroeg de juf in dederde klas; ik keek haar aan, ik wist het niet, ik dacht datik al wat was’.Naam: Joop Houweling52 jaar, 28 jaar directeurSchool: Vrijenban, Delft• omgaan met leerkrachten• de schoolgids schrijven• zelf voor de klas• financiën beheren• speuren naar nieuwe kansen• integraal personeelsbeleid van de grond tillen• de brede school ontwikkelen• werken met een zorgteam• voor- en vroegschoolse educatie vormgeven• goa• functioneringsgesprekken voeren• adaptief worden• het schoolplan opstellen• mensen steunen en stimuleren...Naam: Johan Huizinga49 jaar, 9 jaar directeur, sinds een half jaar algemeendirecteurSchool: Stichting Basisonderwijs Gooi en Eemland,HuizenNiet zo gek lang geleden liep ik, scheldend op de Haagsepapieren diarree, rond als directeur op een basisschool.Mopperende op de bureaucratie, die de creativiteit in hetonderwijs smoorde.Ondertussen is er veel veranderd. “Den Haag” bemoeitzich minder met ons. Scholen verzelfstandigen, besturenstaan op afstand. Directeuren gaan ”bovenschools”.Maar dat gat, die leegte in de papierdiarree… Ze wordtmoeiteloos gevuld door arbodiensten, arbeidsinspecties,brandweercommandanten, rijksinspecteurs, schoolbesturenen niet te vergeten, de bovenschoolse managers. Met hernieuwdeijver verzinnen ze wet-, regel- en andere gevingenom aan hun behoefte van een niet aflatende stroom regelingentegemoet te komen. Nog steeds wordt er geregelden niet bestuurd.Vertel die basisscholen wat je van ze wilt, dat regelenkunnen ze zelf wel.Naam: Henk Kleijer56 jaar, 26 jaar directeurSchool: De Levensboom, BlaricumDe school is gehuisvest in het scholencomplex Bijvank,waarbinnen ook twee basisscholen van andere denominatieszijn gevestigd. De scholen werken nauw samen op onderwijskundigen organisatorisch gebied. In 1997 is het complexdoor brand totaal verwoest. Gelukkig stond er na eenhectische periode van wederopbouw weer een prachtigegoed geoutilleerde school. Alles nieuw en toch veel vanSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 6

het oude. De administratievuilberg slinkt en dijt uit, de zorgenzijn niet veranderd.Dan kom je tot de vraag: “Wat drijft een mens, waarinvindt hij zijn plezier?”Dan moet je op zoek, dan moet je je aansluiten bij eenbende.En zie hier: de bende van achttien.Naam: Jan Mesu52 jaar, 25 jaar directeurSchool: Trompschool, Egmond aan ZeeAls provinciaaltje uit de Achterhoek begon ik mijn carrièrein het onderwijs in de Pijp in Amsterdam. Daar werd ikbegin jaren zeventig geconfronteerd met brutale meidenop een huishoudschool. Tussen de middag werd ik doorde uitbaatster van het koffiehuis om de hoek opgevangendie me dan verwende met een uitsmijtertje, een krantje eneen kopje koffie.Ze verving eigenlijk de rol van mijn moeder.Daarna ben ik in Egmond gaan werken waar ik met eigenzinnigekustbewoners om moest leren gaan. Tot de dagvan vandaag werk ik daar met heel veel plezier onder hetmotto “regels gelden voor iedereen, maar voorEgmonders iets minder”.Naam: Marten Pool56 jaar, 30 jaar directeurSchool: De Eglantier, Delft“Vindt u dit leuk?”, vraagt Foud, die samen met Kamal eenwerkstuk maakt over beroepen.“Dit”, dat is het directeur zijn, begrijp ik.Ik kijk naar de jongens, die een jaar of 11 oud zijn.Vriendelijke bruine ogen kijken mij aan, een tikkeltje ongeduldig.Geef nou antwoord, dan kunnen we verder met hetwerkstuk, zeggen de ogen.Het is bijna voorjaar. Door de ramen valt strijklicht. De kinderenworden helder uitgelicht. Ernst staat op de gezichten,ze hebben een doel, een taak. Het werkstuk moet af, zewillen het goed doen.Ik hou van deze momenten. Die ernst, dat prachtige licht.Als parels lopen ze door mijn werk.De ogen dringen aan, ik kan het moment niet langer vasthouden.“Ja”, antwoord ik, “heel leuk. En bedankt voor de vraag.”Ze gaan naar de computer, om alle antwoorden uit te tikken.Naam: Gerard Vriend53 jaar, 18 jaar directeurSchool: Sint Maarten, LimmenToen ik als jong broekie voor het eerst een aanstellingkreeg binnen het onderwijs, werd ik al gauw door ouderecollega’s benaderd voor een gunst. Of ik maar lid wildeworden van hun vakbond en of zij mij konden aanbrengenals lid. Een zwaar verzilverd theelepeltje was immers nooitweg. Je moest je als leerkrachten verenigen om sameneen sterke vuist te kunnen maken tegen de overheid.Ook nu, in deze zoveelste ijstijd binnen het onderwijsklimaat,hoop je op een sterke vuist, in woord en in daad.Dus hoorden we de afgelopen weken ferme taal tegen delaksheid en lafheid van onze minister en moest er eendaad worden gesteld. Staken !!Eindelijk, denk je dan. Eindelijk een duidelijk signaal naarde overheid en vooral ook naar de ouders, want de noodis hoog. Dan komt de stakingsoproep naar de leden.WE STAKEN OP ...... WOENSDAGMIDDAG, VAN 13.00 -17.00 UUR.Naam: Frans van Vuuren51 jaar, 21 jaar directeurSchool: Elisabeth-Paulus, AmsterdamRegelmatig heb ik van die dagen, waarna je jezelf moetoprapen als een natte dweil die in een hoek ligtAfgelopen donderdag was het weer zo ver.In de bus naar huis ontmoette ik een oude Chinese vriendvan me. Een man, die ondanks zijn vele bezigheden eenrust uitstraalt om jaloers op te worden. Ik vroeg hem hoehet toch kwam, dat hij ondanks zijn drukke werkzaamhedenzo ingekeerd kon zijn. Hij antwoordde: “Als ik sta, dan staik. Als ik ga, dan ga ik. Als ik eet, dan eet ik. Als ikspreek, dan spreek ik…”Ik zei hem: “Maar dat doe ik toch ook!” Meewarig keek hijme aan en zei: “Nee, als je zit, dan sta je al, als je staat,dan loop je al, als je loopt, dan ben je er al en als je eetben je al klaar……”Bij het verlaten van de bus riep hij me in z’n beste Engelsnog toe: “Hé Flans… at the end of the day, it’s just a job!”STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 7

Naam: Poop Wiegers58 jaar, 31 jaar directeurSchool: Driemaster, Egmond aan ZeeBegonnen in 1965 als onderwijzer op een lagere school inHilversum. Aangesproken als meneer Wiegers. Gezetenop een podium om een goed overzicht te houden over derijen leerlingen die voor je zaten. In 1971 werd ikbenoemd als directeur op een lagere school in Egmond enaangesproken als meester Wiegers. Het podium was verdwenenen leerlingen zaten in groepjes.Bij de invoering van het basisonderwijs in 1985 werd ikmeester Poop. Leerkrachten en leerlingen kregen steedsmeer een open omgangsvorm.Nu in 2001 is het opa Poop wanneer ik in de onderbouwgroepenbinnen kom. Leerlingen spreken je direct aan.Geen respect meer? Identiteitscrisis? Verandering vannormen en waarden? Wel nee, ik heb gewoon drie kleinkinderenin de onderbouw. Een pracht!!!Naam: Ronald Wijers49 jaar, 16 jaar directeurSchool: Cluster Haarlem Noord, HaarlemDe clusterdirecteur stuurt en begeleidt, luistert en adviseert,onderhandelt en netwerkt. Uitdagend en leuk werk.In zijn handelen laat hij zich leiden door het doel hetprimaire proces te verbeteren. Het primaire proces?Al gauw een abstract proces. Jargon.Maar hij is ook twee dagen van de partij in de sporthal.Om de jongens en meisjes van zijn drie scholen aan deslag te zien. Om te tonen dat hij het belangrijk vindt datzijn leerlingen samen sporten.En als dan dat ene meisje verrast opkijkt als ze hem ziet,een stralende glimlach tevoorschijn tovert en hem vraagt:‘komt u ook naar ons kijken?’, dan weet hij weer, terwijl hetgeluk binnenin hem even een sprongetje maakt, waar hetin het onderwijs ook weer omgaat.Naam: Edward van der Zwaag52 jaar, 22 jaar directeurSchool: Voorwegschool, HeemstedeEen bovenmeester is via schoolhoofd thans directeurgeworden. HIJ, en een enkel keertje ook nog een ZIJ,maken de dienst op school allang niet meer alleen uit.De schoolleiding heeft immers verantwoording gekregenen moet delegeren. Maar. elke dag moet er wel gezorgdworden voor een klassenbezetting, ouders moeten tewoord gestaan worden die het met hun kind niet meerredden. Elke dag moeten er kinderen in- maar ook weernet zoveel worden uitgeschreven. Aan een ambtenaar vanhet ministerie, moet verantwoording afgelegd worden overde leerlingenaantallen van de afgelopen jaren. Wat ben ikblij dat ik destijds de keus heb gemaakt om het onderwijsin te gaan.Toen wist ik niet dat ik bijna 30 jaar later allerlei beroepenin één functie had kunnen vinden.Ik kan mij nog herinneren dat mijn moeder zei: Je moetwel iets worden, jongen! Is het gelukt?Het is me echt gelukt! Onderwijzer is een mooi vak!Naam: Johan Spitteler47 jaar, senior adviseur VOS/ABBcursusleider CNA/ESAN SchoolleidersopleidingAl een flinke tijd ben ik geen schoolleider meer.Meer dan in mijn tijd wordt van scholen en schoolleidersverwacht, soms zelfs zonder dat ze het in de gaten hebben,dat ze de maatschappelijke ontwikkelingen op alle mogelijketerreinen volgen, vervolmaken, mede máken.Dat vraagt om stimulerende, om actieve schoolorganisatiesmet schooldirecteuren die ook bij tegenwind lef tonen, diede moed verzamelen om niet steeds naar anderen te blijvenwijzen, die krachten bundelen en positie kiezen om huneigen, eigenwijze reis met hun eigen koers te bepalen.Wat een baan om schoolleiders daar een beetje bij op wegte mogen helpen …Naam: Freek Faber58 jaar, senior advicursusleider CNA/ESAN Schoolleidersopleiding‘…We troosten kinderen en spreken ze streng toe. Wijstimuleren en corrigeren. Wij maken geintjes en ons somszorgen. Wij proberen – het hoge woord moet er maar uit –mede zin te geven aan een kinderbestaan. Dus koester deintimiteit van uw groep, demp het licht, lees voor en weesbelangrijk…’STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 8

2. Het beginIn het vroege voorjaar van 2001 vertrokken we, zestienschooldirecteuren in het primair onderwijs en twee opleidersnaar Zweden. Een reis om scholen en instellingen tebezoeken in het kader van de vervolgcursus op de schoolleidersopleiding.Achttien schoolleiders, gepokt en gemazeld in de pedagogischeprovincie Nederland op zoek naar, ja naar wat?Formeel en niet geheel onbelangrijk, gingen we hetZweedse onderwijssysteem verkennen, waar ‘probleemleerlingen’beter geïntegreerd zijn in het regulier onderwijsdan in Nederland. We staken ook de neus in de wind bijScania, truckfabrikant, waar elementen uit de ‘lerendeorganisatie’ operationeel zijn. We gingen op zoek naarde uitwerking van en de instrumenten voor integraalpersoneelsbeleid en competentiebeloning.Maar we gingen vooral op reis om met elkaar te spreken,om te reflecteren op onze rol als schoolleider en op demaatschappelijke context waarin het onderwijs zichbevindt.Een context waarin het vak van onderwijzer maatschappelijkdreigt te marginaliseren.Waarin passie wordt verdrongen door regelgeving,waarin plezier wordt overstemd door treurzangen, waarin‘probleemzoekend’ gedrag voorrang heeft boven ‘probleemoplossend’gedrag.De beeldvorming van de school als ‘Verdrietfabriek’ wordtgevoed en gecultiveerd door diverse maatschappelijkegeledingen en niet in de laatste plaats door het onderwijszelf. Men dreigt te gaan voldoen aan de eigen beeldvorming.We dromen over de school als magneet voor jonge,creatieve mensen die met lef en betrokkenheid leraarzijn en die werken in een schoolorganisatie die ruimte enverantwoordelijkheid geeft.We wilden onze eigen rol als leidinggevende in ditperspectief verkennen.Daarover ging deze reis ook.Het verslag van deze reis is fragmentarisch opgebouwd,zoals bij een zoektocht hoort, waarin het scherp krijgenvan ideeën over de toekomst voorop staat.De ‘Achttien’ ziet het anders en wil het anders. We zieneen andere werkelijkheid en hebben een droom.We zien een werkelijkheid waarin onderwijsgevenden metgrote zorgvuldigheid lesgeven, waarin mensen gedijen alsze worden aangesproken op kwaliteiten, waarin teamworkleerkrachten inspireert en waar vorm gegeven wordt aande toekomst van kinderen.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 9

3. Het tweede beginWe hadden een titel bedacht voor dit boekje.Op voorhand.‘We gaan naar Zweden toe’ .Een parafrasering op een Oudhollandse meezinger. Eenallesomvattende en nietszeggende titel.De ervaringen bij truckfabrikant Scania en de impressiesvan Zweedse scholen deden ons iets andersbedenken.‘King of the road’: Sturen in de nieuwe school.We vonden dat mooi, omdat het de essentie van ons vakweergeeft. Een leerkracht moet het avontuur aandurven;met zijn klas en met zichzelf. Hij is verantwoordelijk voorde lading, improviseert bij files en tegenslag en vertelt zijnverhalen in het chauffeurscafé.De werkers in het Zweedse onderwijs lieten dat zien: zelfstandig,verantwoordelijk en niet bang om een eigen koerste kiezen.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 10

4. De bezoeken‘Wij zijn zestien schoolleiders, die in Zweden op zoek gaannaar mogelijke antwoorden op vragen die vanuit de huidigeonderwijssituatie in Nederland op ons af komen.’Zo begon onze pretentieuze introductiebrief aan een aantalscholen in Zweden.In deze brief heeft één van ons zich uitgeleefd in hetformuleren van onderzoeksvelden die wij in Zwedenminutieus onder de loupe wilden nemen.Toegelicht, uitgesplitst en verantwoord opgesteldVragen op het gebied van zorgbreedte, het domein vanintegraal personeelsbeleid, het territorium van de ‘lompesom’ financiering. We wilden zelfs kijken naar ontwikkelingenop het gebied van de ‘lerende organisatie’Wij lijken wel een afvaardiging van de Koninklijk Academievoor Wetenschappen.Maar ergens in zijn gloedvolle brief laat onze scribent zichontvallen: ‘kortom, we zijn nieuwsgierig naar alles’.Zo is het eigenlijk ook; we willen struinen, ervaringenopdoen en ons laten verbazen.Eerst maar ’s inventariseren waar we allemaal geweestzijn.Wat dat heeft losgemaakt, bewaren we wel voor later.Van dinsdag tot en met vrijdag op pad. Drie dagenbezochten we scholen in en rondom Stockholm en ééndag – dinsdag – mochten we in de keuken kijken vanEuropa’s derde vrachtwagenproducent Scania, inSödertalje.ScaniaHet bezoek aan Scania bestond uit drie delen: een uitgebreidepresentatie door het management, een rondleidingin de fabriek en het rondrijden in verschillende trucksbestuurd door jawel… onszelf.We zochten naar elementen van de ‘lerende organisatie’,omdat de boeken ‘De vijfde discipline’ en ‘De dans derverandering’ van Peter Senge ons nieuwsgierig haddengemaakt.Welnu, we werden op onze wenken bediend. HoewelScania liever spreekt van een stimulerende organisatiezagen we veel elementen van Senges filosofie:• De enige zekerheid is dat alles verandert. ‘Het enigedat je weet is wat je vandaag weet;• iedereen is verantwoordelijk voor zijn eigen ontwikkeling(persoonlijk meesterschap);• alle medewerkers kennen en delen de visie van hetbedrijf;• de teams zijn verantwoordelijk voor doelen en ontwikkeling.Opvallend: de uitspraak dat het management in alle lagenvan de organisatie 60% van de tijd dient te besteden aanpersoneelsbegeleiding, aan stimulering, aan gesprekkenmet medewerkers.Verder kunnen we een les trekken uit de public relationsvan het bedrijf. Door de ontvangst en presentatie zalvermoedelijk geen van de Zwedengangers ooit nog eenScanialogo voorbij kunnen zien denderen zonder te denkenaan de kwaliteit van het product.Hoe is de PR van onze eigen scholen?De uitgangspunten van het bedrijf vonden we in grote lijnenook terug in de scholen die we in de dagen erop bezochten:de Herrängens, Torvik, Myrsjö en Olaus Petri skola.ScholenDe vier scholen toonden veel overeenkomsten:• lump sum-bekostiging, ƒ 10.000 – ƒ 12.000/jaar/leerling, exclusief onderhoud gebouwen;• na school kunnen kinderen niet alleen opgevangenworden, maar krijgen zij ook gerichte activiteiten aangeboden;dat alles onder verantwoordelijkheid van deschool; NSO-medewerkers (zogenaamde pedagogen)zijn tevens onderwijsassistent;STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 11

• hoog ziekteverzuim onder het personeel;• veel minder contacturen dan de 880 uur (onderbouw)en 1000 (bovenbouw) in Nederland; schooltijden van8.15 tot 14.00 uur (bovenbouw);• leerkrachten verplicht tot 16.30 uur op school vooroverleg, scholing, voorbereiding en correctie, uitgezonderdde Olaus Petri skola;• huiswerk is vanzelfsprekend;• zware, verplichtende kerndoelen die op twaalfjarige envijftienjarige leeftijd gemeten worden;• ruimte en vrijheid, zowel fysiek als geestelijk;• respectvolle benadering van (zorg)leerlingen;• innerlijke discipline en harmonie onderling.Op de kleinere Olaus Petri Skola na leidt de directeurmutatis mutandis de school volgens onderstaand model.• uitstekende overblijfvoorziening (eigen restaurant);• competentiebeloning;• scholen kopen goede leerkrachten weg tegen een aantrekkelijksalaris;• ieder individu is verantwoordelijk (leerlingen en professionals)voor zijn eigen ontwikkeling;• de scholen zorgen voor veel informatie aan ouders;• redelijk welgestelde, witte, populatie;• matig gebruik van methodes; veel projecten;• behalve de kleine Olaus Petri skola, minstens 1000leerlingen;DirecteurCoördinatorKindergarten1 – 5 jaarCoördinatorGrade 0-36 – 8 jaarCoördinatorGrade 4-69 – 12 jaarCoördinatorGrade 7-913 – 15 jaarCoördinatorNaschoolseopvangCoördinatorEconomSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 12

Wat verder opviel op de afzonderlijke scholen …• Meubilair is op volwassen hoogte. Aan de stoelen vande leerlingen is een plankje bevestigd waarop de voetenrusten. Het motief: ‘waarom zouden we leerkrachtengebogen laten staan over het werk van kinderen als zede kinderen ook met een rechte rug kunnen helpen?’• Massage aan en door kinderen.• Aparte speciaal onderwijsklassen binnen de verantwoordelijkheidvan de basisschool. We zagen bijvoorbeeldeen klas met autistische kinderen, weliswaar op enigeafstand van het hoofdgebouw, maar toch.Onze eigen directeur in het speciaal onderwijs richttezich op de opvang van kinderen met ‘special needs’.Hij bezocht deze klassen.In gebeeldhouwde zinnen etaleert hij zijn professioneleobservatievermogen.binnenkomst. De jongen trekt zich nog meer terug.Hij verschuilt zich achter een wal van boeken, materialenen een tas. Vermijdt ieder oogcontact.Een meisje reageert uitdagend, provocerend. Ze is onmiddellijkboos op iedereen. Op de juf, op het bezoek, ophaar teruggetrokken medeleerling en op haar werk. Ze iséén en al verzet. We trekken ons terug in de gemeenschapsruimte.Na een half uur zit het meisje met ADHD eneen oppositionele stoornis in diezelfde ruimte vlak achterde juf aan de computer. Tien minuten later zit ze opschoot bij de juf. Ze is veel rustiger maar vraagt nog welveel bevestiging. De jongen (stoornis van Asperger) komtom de paar minuten steeds dezelfde tekening laten zien.Na waarderende en stimulerende opmerkingen fladderthij terug naar zijn ‘vesting’. Meer sociaal contact is nietmogelijk. Voor hem is dit al een hele prestatie: in de aanwezigheidvan ‘vreemden’ na een klein uur je werk, ietsvan jezelf laten zien.• We ontmoeten een muziekleraar die in een eigen lokaalvioolles geeft.• We constateerden dat de directeuren veel kansen zienin de lumpsum bekostiging, maar hoorden toch ookzuchtende directeuren, die door het geldverslindendehoge ziekteverzuim bij de gemeente moesten aankloppen,omdat de eindjes niet meer aan elkaar geknooptkonden worden.En we lieten overal onze presentjes achter: de schortenmet opdruk Gruppo Sportivo 2001 met fier daaronder deZweedse en Nederlandse vlag en de fotoboeken overAmsterdam en Nederland.‘Thank you, you are very kind.’‘You’re welcome’, zeiden we dan.Bij de Olaus Petri Skola ligt de speciale opvangklas(8 leerlingen) op loopafstand. Twee flats zijn omgebouwdtot 2 lokalen en een soort gemeenschapsruimte. Tijdensons bezoek zijn er 3 volwassenen aanwezig. Er is ééncollega ziek.Drie kinderen, twee meisjes en een jongen, zitten ineen soort klasje. Ze reageren sterk verschillend op onzeSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 13

5. De ervaringenScania en scholen. Het allitereert lekker, maar heeft hetwat met elkaar te maken? Dat zouden we gaande de weekuitzoeken en schrijven. Drie laptops stonden gereed omelke zin te ontvangen.Maar dat viel tegen. We konden er geen vorm aan geven.Niet dat we onze ervaringen links lieten liggen, integendeel.Onze avondsessies stonden bol van de verhalen.Van ervaringen en anekdotes. Met vaart en verve aanelkaar verteld, maar van een condensatie in een schriftelijkebeschouwing was geen sprake. Dat kon ook niet: de versheidvan de indrukken, de vrijheid om los van de waan vande dag te praten over je vak en je belevenissen overspoeldede reflectie.Pas na de reis druppelen onze gedachtes binnen bij decentrale meld- en regelkamer.Stukje bij beetje: ideeën, persoonlijke geraaktheden,samenvattingen en hier en daar columnachtige stukjes.Contouren tekenen zich af. We hebben het vooral overéigen verantwoordelijkheid, over competentieontwikkeling,over ‘stimulerende organisaties’. En we hebben het overons zelf. Welke snaren zijn er geraakt?OntroeringOntmoetingen doen je iets. Dat hebben velen van onsgemerkt en sommigen hebben het geschreven:Heerlijk, de openheid van het Zweedse kind. De blik in deogen, die hunkert naar informatie over jouw persoon.Wat voor mij ontroerend was geeft de volgende anekdoteweer:In de lunchpauze even zitten naast kinderen van ongeveer6 jaar oud. Hun Engels is nog beperkt, maar gelukkig zitde juf er ook bij.Mijn vraag of ik naast hen mocht komen zitten werdenthousiast positief beantwoord. Daarna volgde het voorstellingsritueel.“My name is….”. Verder dan “Where areyou from” reikte hun vocabulaire niet.De soep was heerlijk, maar een leeg bord voor je neus isnou ook niet het meest interessante, dus ik trok mijn jas aan.Eén van de turven voerde een uitgebreide discussie metde juf, rende van zijn plaats naar mij en voegde mij toe:“You have a nice coat”.Ik voeg daar niets aan toe, het geeft een beeld van hetZweedse kind, het was een belevenis.Tja, waardoor wordt een mens geraakt: door de schoonheidvan het moment, de helderheid van een gedachte, deeenvoud van een pedagogische situatie.We worden ontvangen door de ‘special teacher’ in haarwerkkamer. Tot onze verbazing is ook Christian aanwezig,een elfjarige jongen die moeilijk leert en schrijfproblemenheeft. De leerkracht vertelt over haar werk en heeft voortdurendcontact met Christian.Ze vraagt hem om een toelichting, om een voorbeeld; zehoudt contact met hem over wat ze over hem vertelt,vraagt toestemming om iets te mogen vertellen.Christian luistert, doet mee, vertelt.Wij zijn geroerd; integer, open en met respect wordt hiermet een kind omgegaan.We worden geconfronteerd met onze eigen spasticiteit alshet om probleemkinderen gaat.Deze bijeenkomst kleurt onze verdere dag.En soms ontroeren ons gebeurtenissen waarin we onzeeigen weggestopte passie herkennen.De manier van denken. ‘You are responsible for your ownlearning.‘Dit betekent dat ouders, kind en leerkrachten meerbetrokken worden bij het leerproces dan dat wij kennen,maar dat ook verantwoordelijkheden meer ingebed wordenbij de betrokken personen.Waar wij onze verantwoordelijkheden steeds meer afdekkendoor regels te stellen, laat men daar het kind zichzelfontdekken, geeft men het de mogelijkheid zijn fysieke enmentale grenzen te verkennen.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 14

van ons denken, wij nemen afstand en het ligt niet aanons, maar aan de groep of aan de populatie. We klagenerover, dat ouders alles bij de school neerleggen, wijmaken dezelfde fout als wij roepen, dat de Zweedse wijzemet onze kinderen niet kan. Als je de eigen situatie negatiefvindt, had je daar allang iets aan moeten doen, daar hebje geen reis naar Zweden voor nodig.Pedagogisch klimaat schep je in je school, maar hetbegint bij je zelf.Je bent verantwoordelijk voor je eigen leren en dat geldtniet alleen voor kinderen.Maar we waren ook streng voor ons zelf. Sommigenvan ons schreven ter plekke negen gouden regels, die zeterstond terug in Nederland wilden uitvoeren.Bijna als een politiek programma.Het meest raakte mij de open houding van de kinderen.Het pedagogisch klimaat sprak mij erg aan en blijft in dehersens zitten.Zelf denk ik een heleboel te herkennen binnen mijn schoolen daarnaast ook de beperkingen of tekortkomingen,maar het zou nog meer uitgebuit moeten worden naar eennog beter schoolklimaat.Ik heb genoten van het klimaat op de Zweedse scholen.Wat je ermee doet? Muziek maak je zelf, maar als je jeeigen muziek niet beleeft, valt de voorstelling dood.Zo’n weekje Zweden, maakt onze tongen los en onzegeest vaardig voor reflectie. De euforie kent ook zijn‘doorslaande momenten’.Goed dus dat we eens een keer streng werden toegesproken:Je bent verantwoordelijk voor je eigen leren, je bentverantwoordelijk voor je eigen gedrag. Naar ons gevoel hetadagium in Zweden. Dit uitte zich ook in het gedrag vankinderen in hun speeltijd buiten. Alles kon, er werd nietsgecorrigeerd en er viel niets te corrigeren. Het ontlokteuitlatingen van sommige groepsdeelnemers, waarbij hetgedrag van Nederlandse kinderen negatief in beeld kwam.De manier waarop deed mij pijn en gaf mij toch een beeld1. Streef naar een stimulerende organisatie2. Leerkrachten omschrijven zelf welke kennis en vaardighedenvereist zijn voor een professionele uitoefeningvan hun beroep3. De leerkracht geeft daarbij aan welke kennis en vaardighedenreeds aanwezig zijn4. De leerkracht stelt een persoonlijk ontwikkelingsplanvast5. De leerkracht onderzoekt of ontbrekende kennis ofvaardigheden door collegiale ondersteuning kan wordenverworven6. Indien niet mogelijk wordt externe expertise ingeschakeld7. De ontwikkeling geschiedt op basis van kleine, concretestappen8. Het verwerven van nieuwe kennis en vaardighedenwordt beloond9. De schoolleider stimuleert, coacht, praat en luistertAnderen hadden genoeg aan het samenpersen vanervaringen in één centrale stelling:In een goede school weet iedereen wat van hem of haarwordt verwacht en kan iedereen antwoord geven op devraag: waar staat onze school voor.Of:Laat de leerkracht verantwoordelijk zijn voor zijn eigenwerk en omgeving. Geef hem daartoe ruimte, vertrouwenSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 15

en middelen om doelen te bereiken die door hem/haar zijnaangegeven en/of samen zijn vastgesteld.Deze doelen komen voort uit de visie van de school enondersteunen de algemene doelen van de school.Een enkele onzer sprak zichzelf krachtdadig toe en hamerdezijn stellingen gelijk Luther op zijn voordeur:Kennis en mogelijkheden leiden tot competentieCompetentie en ‘wil’ leiden tot resultaat.Dus schoolleiders: zorg voor mogelijkheden.Stimuleer en stuur op grote lijnen.Maar laat vooral medewerkers elkaar stimuleren.Hoe?Werk in eenheden.Maak een aantal leerkrachten verantwoordelijk voor eenaantal leerlingenDus weg met de competenties uit het IPB-plan; laat ze welop de achtergrond meespelen.Vanuit de eigen competenties wordt nagedacht over ‘hetvak’ en worden lekken gedicht.Dat geeft arbeidsvreugde en resultaat.Daarom wil ik:• 30 tot 50 % van mijn werktijd op de ‘vloer’ aanwezigzijn• communiceren en stimuleren• weg met de administratieve rompslomp• ruimte voor ondersteunend personeel• weg met de teamvergaderingen, maar werkoverleg inde verantwoordelijke eenheden• een middenmanagement dat ‘natuurlijk’ naar bovenkomt drijven en contact houdt met de verschillendewerkeenheden• leerkrachten ‘tools’ geven om hun eigen competentieste vergroten• dat, inderdaad, de leerkrachten zelf het verslag schrijvenvan hun functioneringsgesprek en hun eigen competentievragenformulerenEen bescheiden hartenkreet werd opgevangen:Competentie is vergankelijk zeggen ze bij Scania en dat isook zo.Eigenlijk is leren: nieuwsgierig blijven en het gevoelhebben dat leren er toe doet.Dat proberen we in ons onderwijs en we wijden erbombastische volzinnen aan in ons schoolplan.Hoe leren we zelf eigenlijk met z’n allen, wij van ons team.Meestal van een ander die via ons nascholingsbudget isingehuurd en soms met het gevoel dat alle wijsheden weerin rook vervliegen.Maar, ‘… the main issue is to link people, not to trainthem…’, zegt Scania dan weer en ze gaan serieus aan deslag met individuele en groepscompetenties binnen eenduidelijk kader dat van hoog tot laag begrepen en onderschrevenwordt.Leren van elkaar, coachen van elkaar, op individuele wensentoegesneden en onmiddellijk toepasbare cursussen.Leren doet er toe, want ‘a basic condition is the willof each individual to take responsibility for their owncompetence’.Dat lijkt mij nou ook leuk.En Godzijdank blikte één van ons bespiegelend terug ineen vergelijkend warenonderzoek, waarbij de benen op degrond behoren te staan.Scandinavian Airlines SAS ontving ons met een nadenkertje.Naast de deur stond geschilderd:Some travel in their mindsSome travel in their heartsWelcome to the third choiceGeen virtueel gedoe dus, maar het echte reizen, daar kunje bij deze Zweedse firma voor aankloppen.Zo vertrokken we naar Zweden, voor het echte Zweedseonderwijs. We hadden gehoord over de Zweedse bredeschool, over het model van de lerende organisatie, bij onsnog in our mind and heart. We waren klaar om de echtebrede school en de echte ‘lerende organisatie’ op deterugreis mee te nemen.Terugkijkend is de reis te beschouwen als de eerste etappenaar een ver doel. Het doel komt wat scherper in beeld.Hiervan een impressie.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 16

Zweden was boeiend en anders. De geringe bevolkingsdichtheid,de cultuur, het sociale systeem levert anderescholen op dan in Nederland. Dat maakt vergelijkingentricky en overdracht van ideeën naar Nederlandse situatiesniet zonder meer succesvol. Gaande de week werden weons ook bewust van de sterke kanten van het Nederlandseonderwijs ten opzichte van het Zweedse.Hoewel zo’n uitgebreide personele bezetting doetvermoeden dat het leerkrachtenbestaan een relaxte baanis, noemden de leerkrachten waarmee ik sprak de werkdrukerg hoog. Eén school had zelfs een ziektepercentagevan bijna 20 %!We vergeleken enkele kengetallen: gemiddeld op één vande scholen die we bezochten 676,8 uur per jaar, wij doenhet met gemiddeld 940. Een schooljaar van 34 weken inZweden, in Nederland 40 weken. Dáár zat de pijn dus niet.Wat veroorzaakte dan de gevoelde werkdruk?Er moet zoveel (van bovenaf en van de ouders), aldus mijngesprekspartners. Hoge verwachtingen bij ouders en overheidmoeten waargemaakt worden. Daarnaast is er veeloverleg binnen de teams over doelen en aanpak van hetonderwijs op de school.Hier vonden we elkaar. Dát kennen we in Nederland ook,verwachtingen, controle en vergaderen. Door velen gezienals een flinke stressbezorger. Laten we ons te veel opjutten?Hebben we nog wel greep op de eigen werksituatie?De verbondenheid aan tafel nam stevig toe, maar eenander vak……. niet voor ons!De ruime opzet van schoolterrein, gebouwen en lokalenmaakte meteen indruk. Geen concentraties leerlingen inlokalen of speelterrein.Leermiddelen en lokaaluitrusting zijn in Nederlandse scholenbeter verzorgd.Qua personeel hebben de Zweden een voorsprong, metgroepsgroottes van 18 - 24 kinderen, een klassenassistentvoor iedere klas, uitgebreide zorgondersteuning.Didactisch is er ook een groot verschil. Gedetailleerdeleerplannen en minutieuze methoden ontbreken, de leerkrachtheeft veel vrijheid voor eigen inbreng. Een beetjeals in het begin van mijn loopbaan, in de jaren zeventig.Wel is er veel pedagogische aandacht voor de leerlingen,met een stevig accent op het geven van ruimte en verantwoordelijkheidaan de kinderen. Er wordt meer “met” dan“tegen” de leerlingen gesproken. ‘We don’t control them,we keep an eye on them’, aldus een rondleider.Hier zie je het begrip “zelfverantwoordelijke zelfbepaling”van Langeveld in de praktijk gebracht.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 17

6. De verdiepingWe denken na.Wat leert Zweden ons?Wat is anders, wat is beter?Misschien zit de essentie in de volgende beschrijvingWat is dat toch met die Zweedse schoolpleinen, ruim, veelgras, bomen en grind met grote uitstekende rotsplakkenhier en daar en natuurlijk overlopend in een bos of parkachtiglandschap.Ruimte.Daarin bewegen zich kinderen; hockeyen, voetballen,klimmen in alles en nog wat, luieren in de zon. Sommigenverdwijnen in het aanpalende bos.En nauwelijks een leerkracht te zien.Wij hebben de neiging om in te grijpen:‘He joh, kom uit die boom!’‘Binnen de hekken blijven’;‘Wat hebben we nou afgesproken?’En als er tien vierkante centimeter aan rubbertegelsontbreekt, wordt ons klimtoestel afgekeurd.Hier zegt de directeur: ‘Er bestaat geen slecht weer,alleen slechte kleren’.En: ‘Kinderen leren in vrijheid verantwoordelijkheid, eenkind moet experimenteren, kinderen mogen doen wat zebuiten de school ook doen. En mocht er eens een kindeen arm breken, wat zelden voorkomt, dan is dat a fact oflife. Dat vinden ouders ook’.Wij zijn verbaasd en gecharmeerd.Vrijheid, verantwoordelijkheid en ruimte, dat is wat onsopvalt.In de Scania fabriek en op de Zweedse scholen.En er is nog iets. We ervaren een cultureel verschil tussende Nederlandse en Zweedse situatie om hier vorm aan tegeven.Want laten we wel wezen. Ook in Nederland bestaat beleidsmatigde wens om scholen vrijheid en verantwoordelijkheidte geven, ruimte om de eigen toekomst te bepalen.Maar onze overheid wil tegelijkertijd loslaten en pretentieusrichting geven.Ze stelt zich op als de ANWB die de bezorgde reiziger eenminutieuze routebeschrijving naar Zuid-Frankrijk geeft. Zewil ons laten experimenteren, maar vult de boekenplankachter ons bureau met klappers en boekwerken die onsgoede en gedegen wenken en voorschriften geven overhoe we moeten reizen; in WSNS-verband of op het gebiedvan integraal personeelsbeleid.Onze overheid is zo degelijk, zo risicoloos en staat daardoorzo ver af van onze werkelijkheid.Haar bezweringsformules om de werkelijkheid nu en inde toekomst te beheersen, maken ons nederig en somsmoedeloos.En wij worden klagers, omdat het gat tussen droom endaad maar niet te overbruggen valt in onze werksituatie.De overheid maakt van ons brave reizigers, die hebbeningetekend op een Rijnreisje en ’s avonds klagen over eenniet goed doorgekookte aardappel. Wij zouden, om metprofessor Swieringa te spreken, trekkers moeten zijn, diede zon opzoeken en waar die schijnt een tijdje blijvenstaan om bij regen te vertrekken, op naar de volgendebestemming.We nemen nog eens als voorbeeld het integraal personeelsbeleid:In ons poldermodel opgezet door werkgevers en werknemers.Er wordt een projectgroep ingesteld, er wordenconceptuele kaders verzonnen; handboeken samengesteld;klappers gemaakt die gevuld worden, regionalethemabijeenkomsten bedacht.Voor ons, maar ver van ons bed; ongevraagde feedbacknoemt de bestuurskundige Swieringa zoiets.Als wij niet oppassen gaan we weer aarzelend voldoen aandeze reisgids, merken de onvolkomenheden in de routeop, klagen bij de reisorganisatie en gaan halverwege onzereis al weer naar het geregelde leventje thuis verlangen.‘Mensen willen wel veranderen, maar niet veranderd worden’,riep professor Nijs Lagerweij al jaren geleden.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 18

ScaniaIn Zweden zagen we een andere uitwerking, zowel bijScania als bij de scholen: een helder en eenvoudig conceptvan competentie-ontwikkeling gebaseerd op zelfverantwoordelijkheiden professionaliteitEerlijker, spannender en risicovoller dan in Nederland.Het leek ons ook leuker.Bij Scania kwam voortdurend hetzelfde concept terug,vanaf het hoogste managementniveau tot en met deproductiemedewerkers.Kennis en vaardigheden bepalen iemands competentie;de competentie, de wil en de motivatie bepalen de uitvoering.Deze simpele vertrekpunten vormen de basis voor dewerknemers bij Scania om samen met het managementhun eigen competentie ontwikkeling ter hand te nemen.Daarbij speelt teamoverleg een belangrijke rol, doorconsequent een viertal vragen aan de orde te stellen1. welke veranderingen staan ons te wachten?2. wat hebben we er voor nodig?3. Welke competentie hebben we?4. Hoe kunnen we die competentie verhogen?Na het praten over de vragen, volgt de analyse.Vervolgens start de verbeteringsreis met ‘a swim on dryland’, met experimenteren en uitproberen. De gemaakteplannen gelden voor zes maanden, daarna volgen weergesprekken. De manager plant één uitgebreid gesprekper dag, maximaal drie in een week.Werknemers laten zelf zien hoe ze aan de competentiehebben gewerkt, ze hebben met elkaar de benodigdecompetentie bepaald. Op een formulier dat ze hebbenontwikkeld staat boven één van de kolommen: Met wieheb je erover gepraat?Het management bij Scania stelt zich tot doel om bij elkemedewerker de ‘trigger’ te vinden die zijn ‘will’ versterkt,want ‘technical efforts are impossible without soft qualities’en heeft een sterk besef dat ieder mens zijn eigen triggerheeft‘The trigger is somewhere in your chest and what triggersyou is not the same for me’.Zelfsturing, als motor voor competentieontwikkeling.Verantwoordelijkheid voor het teamfunctioneren en voorhet eigen functioneren. Laten we ons personeelsbeleid inGodsnaam niet laten bureaucratiseren door de dikkebijsluiters die we aangeleverd krijgen. Bij Scania werdende kwaliteitsdimensies van Ofman consequent verkendKwaliteit die moet: het systeem.Kwaliteit die hoort: de groepscultuur.Kwaliteit die kan: de individuele kwaliteiten.In de teambesprekingen wordt een verbinding gemaakttussen ‘know why’ en know what’ vraagstukken.Dat is pas integraal.Om daarmee uit de voeten te kunnen hebben we maar eenpaar noties nodig.• een sterk en helder concept voor competentie ontwikkeling• de aandacht voor eerlijke informatie• zelfsturing van leerkrachten benoemen als uitdaging enniet zien als een managementkunstje• het organiseren van de juiste activiteiten: wat je wilt,moet je immers organiseren en faciliteren.Als credo voor het schoolteam geldt dan: competentie isbederfelijk; als vraag aan het individu geldt: ‘wat is jehoudbaarheidsdatum?’Personal development zeggen ze bij Scania in Zweden.Functioneringsgesprekken mompelen wij en doen dat metmate, want het is wel een klus met een beetje groot team.We schrijven dan verslagjes, laten het weer lezen en zelfsondertekenen.Niks daarvan bij Scania; elke medewerker formuleert dedoelen voor zijn of haar competentie ontwikkeling.En in de ‘ik vorm’.De boodschap: elke medewerker is zelf verantwoordelijkvoor zijn eigen ontwikkeling.Zo is het maar net!ScholenWat ons bij Scania opviel, zagen we in essentie terug in deZweedse scholen.Natuurlijk, er is een nationaal curriculum, er zijn beleidsdocumentenop gemeentelijk niveau en een werkplan opSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 19

school niveau, maar de vormgeving in de groep wordtveelal overgelaten aan de uitvoerende kunstenaars, deleraren.Natuurlijk , er wordt getoetst of de doelen worden bereikt,maar ‘The teacher finds his own way, it’s more fun for theteacher’.Daar keken we wel even van op: wordt dat geen rommeltje?Waar blijven onze pretenties over ‘de doorgaande lijn’,de ‘rode draad’; waar blijven onze inspanningen voorafstemming en afspraken op teamniveau‘It ’s more fun for the teacher.’ Die uitspraak bleef hangen.De leerkracht gedijt het beste, presteert het meeste alshij/zij binnen de doelen die zijn gesteld zijn/haar eigenvorm gebruikt om het beste er van te maken.Het doet een appèl op zijn/haar professionele verantwoordelijkheid.Dus in Zweden is de leerkracht nog ‘koning in eigen klas’vroegen wij ons af, iets dat wij toch te vuur en te zwaardbestrijden in onze scholen.Het is ook niet waar. Leerkrachten zijn er aan gehoudenom doelen – op landelijk, stadsdeel en schoolniveau –te halen. Daar worden zij bij begeleid én op beoordeeld.Er is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, die met namegestalte krijgt op bouwniveau.Dat zit zo: op een van de scholen die we bezochten, washet gebouw verdeeld in paviljoens; Het ‘hus’. Zo’n negentigleerlingen verdeeld over drie groepen, personele bezetting:drie leerkrachten en twee pedagogisch assistenten,klassenassistenten zouden wij zeggen. Dit clubje heeft deverantwoordelijkheid voor de leerlingen in het ‘hus’.Bespreken kinderen, nemen het dagprogramma door,ondersteunen elkaar en nemen taken van elkaar over. Eenzelfsturend team met grote bevoegdheden en verantwoordelijkheidvoor het reilen en zeilen in het ‘hus’.In zijn proefschrift ‘De invoering en het effect van zelfsturendeteams in de organisatie’ van R. van Eijbergen,wordt een verschil gemaakt tussen de ‘ontwerp-’ enontwikkelbenadering als het gaat om de vormgevingvan een organisatie.Bij de ontwerpbenadering staat het einddoel vast, bij eenontwikkelingsbenadering is er geen omschreven einddoel,maar wordt gekoerst op het vergroten van het probleemoplossendvermogen van de organisatie.Van Eijbergen bepleit een ontwikkelmodel waarin de regelcapaciteitvan werknemers of groepen werknemers wordtvergroot.In Zweden troffen we elementen van dit concept aan.Een concept dat wordt ondersteund door de cultureleachtergrondmuziek van de samenleving waarin de eigenverantwoordelijkheid van het individu een belangrijke plaatsinneemt.In Zweden werden we geconfronteerd met onze eigenregelzucht. We willen zo graag afstemming en uniformiteit;we willen vaste kaders, omdat het veiligheid biedt vooronze leerkrachten, constantheid in onze opvattingen envoorspelbaarheid in onze interne processen. We zijn hetavontuur misschien wat kwijt geraakt en willen eerderbeheersen dan faciliteren. Maar we zijn ook onderdeel vaneen maatschappelijk- en onderwijsklimaat, dat autonomiemet de ene hand geeft en met de andere hand doorwrochteplannen, liefst voor drie à vier jaar terugeist. Inzichtelijk,helder, zodat er op afgerekend kan worden.De organisatiepsycholoog prof.dr. Kets de Vries doet inzijn boek ‘Worstelen met de demon’ verslag van ‘zijnonderzoek bij een pygmeeënstam’. De groep is in decontext van het oerwoud volstrekt op zichzelf aangewezenen overleeft dank zij een informeel, maar complex systeem,dat gebaseerd is op vertrouwen. De informele regelswaaruit dit systeem bestaat, helpen de gemeenschap omeffectief te functioneren.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 20

Kets de Vries voegt daaraan toe: ‘Een teveel aan regelsen regelingen (plus een overvloed aan papierwerk) is eengoede indicator van geschokt vertrouwen en paranoïdedenken’.Ons trof in elk geval de informeelheid van de Zweedseschoolorganisatie, de vrijheid van handelen van het individubinnen de ‘goals’ die zijn gesteld.En het plaatst ons voor een dilemma: wat willen wij?Een avontuurlijke trektocht of een vaste campingplaats.‘Elk voordeel heb z’n nadeel’ dachten we, maar zeker zijnwe daar niet van.Toch maakte een vleugje anarchie zich van ons meester.Het handelen van de leraar is als het ware geheel in zijnomgeving opgenomen en wordt eerder gestuurd doorpersoonlijke pretenties dan wetenschappelijke noties.Persoonlijke pretenties die eerder van morele en ethischeaard zijn dan zakelijk.Het dichtst nog bij de ‘kennis in handelen’ komt hetverhaal. Leraren verhalen gemakkelijker over hun werkdan dat zij dat kunnen uitleggen.ScholingDe formele werkelijkheid in Nederland, waar het ‘nascholingsplan’het hoogste bureaucratisch gezag lijkt te hebbenbestaat in Zweden niet. Indachtig de eigen verantwoordelijkheidwordt per leerkracht een persoonlijk ontwikkelingsplanbesproken en formuleert de leerkracht zijn/haareigen ontwikkelingswensen. Cursussen duren een of tweedagen en zijn instrumenteel van karakter: het moet dehandelingsbekwaamheid van de leerkracht verhogen.Ook hier weer valt ons het verschil tussen Nederland enZweden op.Wij blazen toch wel erg hoog van de toren met al diepapieren plannen, waaraan de werkelijkheid nauwelijkskan voldoen. Zweden is minder pretentieus; schrijft minderen doet meer en mikt op persoonlijke ontwikkeling encollegiaal overleg.Élke getrainde is weer trainer voor zijn collega’s.Een Zweedse school is minder een team en meer eenprofessioneel netwerk.Het oogt wat frisser; het doet meer een appel op ‘willen’dan op ‘moeten’.Prof. dr. L. Stevens vroeg zich in mei 2000 in een redevoor het jubilerende APS af, waarom wetenschappelijkekennis zo weinig doordruppelt naar de scholen, waaromleraren zo weinig ontvankelijk lijken voor informatie vanwetenschappelijke zijde.Hij wijst erop dat een leraar denkt door interactief tehandelen en noemt dit denken van de tweede orde.De conclusie van Stevens:‘Onderwijzen, zo mogen we wel zeggen, is zeer typischmensenwerk. Objectivering of verzakelijking van dit werkdoor rationeel-logische analyses of het via voorschriftenveranderen van dit werk lijkt niet te passen bij de aard vanhet werk. Het mag rekenen op verzet van leraren die inieder geval het vertrouwen in eigen handelen in samenhangmet hun persoonlijke opvattingen en overtuigingwillen behouden. Zij lijken daar op aangewezen’.Professionalisering moet daarbij aansluiten vindt Stevens.Niet door te praten, maar door te werken en samen tewerken.Het leek er op dat ze dat in Zweden een beetje begrepen.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 21

7. De sprongWe huren een zaaltje in het stedelijk conferentiecentrumvan Stockholm; op de laatste vrijdag, morgen de stad in,zondag naar huis.We willen onze ervaringen tegen het licht houden, becommentariëren,delen.We willen thuis iets melden, op school iets doen.Daar zitten we dan, maar het valt niet mee. De wijn is nogmaar net op smaak, moet nog rijpen.Eén van ons roept: ‘Ik heb zoveel gezien; ik weet niet hoeik dat over moet brengen op school’.We besluiten dat we op z’n minst onze verhalen gaanvertellen in ons team, naar onze ouders. We willen onzeomgeving deelgenoot maken van onze ervaringen, watons trof kenbaar maken, wat ons ontroerde delen.We zetten ons aan de brainstormklus. We moeten elkaarin de tang houden door af te spreken, dat we niet een ‘ja,maar-zin‘ achter elk idee projecteren. Onze harde schijvenwillen steeds rekening houden met onze eigen ‘harde’werkelijkheid. We merken dat onze mentale modellen eenreactieve attitude hebben. We zien de vijand nog steedsgraag buiten de deur: het beleid, het bestuur, het geld,de krapte op de arbeidsmarkt.We willen zo graag de kunst van het loslaten beoefenen,maar aarzelen als we, al jonglerend, een derde bal in hetspel brengen.Maar we hebben wel doorgezet en een aantal ideeën vooronszelf geformuleerd.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 22

Over competentieWe worstelen met de materie. De verhalen over Scania,de impressies van de scholen, vliegen weer over de tafel.Wat willen we, wat kunnen we, wat durven we.We zijn het over een aantal zaken eens.Voor individuele leerkrachten moet veel meer de vraaggelden: ‘Wat heb je zelf nodig?’We zijn voor een uitbreiding van de verantwoordelijkheidvan kleine werkteams binnen onze school, of het nu eenbouw is of een werkgroep.We willen de competenties op onze school breed inventariserenen uitbreiden en aandacht besteden aan lerarenonderwijzen leraren.Over pedagogisch klimaatZelfstandigheid, zelfstandig werken, niet als werkvormmaar als houding, riep één van ons.De spijker op z’n kop.We waren echt geïmponeerd door de uitwerking van dezeattitude.Minder controle op en meer verantwoordelijkheid voor heteigen gedrag.Niet over kinderen praten maar met kinderen praten. Zedoen mee met de rapportbesprekingen met de ouders.Een eye-opener volgens velen van ons.We zouden meer transparant willen zijn in de communicatiemet ouders: wat kunt u van ons verwachten, wat verwachtenwij van u!En we zouden flexibel leerkrachten en ondersteunendpersoneel willen inzetten voor groepen kinderen om zete laten profiteren van verschillende competentiesTenslotte een diepe: we moeten kinderen minder trainen,maar meer nieuwsgierig maken.Over WSNSHet is dus niet waar dat Zweden nauwelijks speciaalonderwijs kent. Wel worden meer kinderen binnen boordgehouden in het reguliere onderwijs en de aanvaardingdaarvan is meer vanzelfsprekend.We zagen geen ‘buitenbeentjes’, maar kinderen die vrijmoedigover hun moeilijkheden praten en leerkrachten dietoegewijd aan het bijspijkeren waren.Minder probleemzoekend en meer kansen benuttend danbij ons?‘Met zo’n klimaat op school zou ik graag een centrum vanintegrale zorg wezen’, sprak één van ons peinzend envelen knikten mee.Wat er dan ook maar mee bedoeld werd.Over lumpsumTja, daar bleven we in hangen.Onze Zweedse collega’s hebben inderdaad de macht overde hele poet en mogen daar mee spelen. Zoveel kronenper leerling, daar moeten ze het mee doen.Geen schotten meer, dus ‘ondernemen maar’.We vonden dat aantrekkelijk en soms gruwden we.Zo vertelde een Zweedse collega redelijk blijmoedig dat zeonlangs een net afgestudeerde leerkracht had aangenomentegen een salaris van 23.000 kronen, terwijl een leerkrachtdie reeds vijf jaar op school werkte de somma van17.000 kronen verdiende.De krappe markt van vraag en aanbod doet z’n intrede.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 23

‘Nou nee, dachten we, dat maar niet. ‘ Het brengt wel watdynamiek op gang ‘ sprak één van ons nog terzijde, maarhij werd slecht gehoord.Én we willen ook geen verdeling van de armoede, sprakenwe krachtdadig om vervolgens te eisen dat als we hetzouden willen ook geëquipeerd zouden moeten wordenmet administratieve/financiële ondersteuning.Maar verder ontdekten we aantrekkelijke kanten.De vrijheid van meer beleidsruimte lokt ons.We zouden zelfs de schotten tussen onderwijs en welzijnwillen weghalen, om net als in Zweden welzijnsvoorzieningenop school aan te bieden. Ruimte creëren voor een schoolvan 7.00 tot 18.00.Over dynamiek gesproken: in hun boekje ‘De geluksfabriek”van Bruel en Colsen gaan de schrijvers in op het fenomeenvan Boeiers en Binders binnen een organisatie. Zij nemeneen trend waar dat steeds meer werknemers een functiekiezen die hun aantrekkelijk lijkt en uitdaagt en die hungeluk elders zoeken als de uitdaging daar groter is. Het iseen vlottende bevolking van individuelen die jobhoppen.Daartegenover stellen zij de Binders; de werknemers diede ruggengraat van de organisatie vormen en die hunwerkcultuur overdragen aan de volgende generatie.Professor dr. Roel In ’t Veld werkte de Boeierspositie voorhet onderwijs uit met zijn gedachte om als club van leerkrachtenmaatschappen te vormen die zich aanbieden bijscholen en meerjarencontracten afsluiten.Een schoolorganisatie heeft Boeiers en Binders nodig.Aanjagers en conservators.De erkenning hiervan zou wellicht de dynamiek in scholenkunnen aanjagen.Verbonden en geboeide mensen moeten hun positieerkennen en respecteren. Dan wordt talent efficiënt ingezet.Voorlopig houden wij het nog bij een voorzichtige appreciatievan de lumpsum financiering.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 24

8. De nastootHet is zes weken later.Voor het eerst dit voorjaar is het echt warm en wij zienelkaar weer.In Egmond met uitzicht op zee.Dat vereist zelfdiscipline.We bespreken het concept van dit boekje; vullen aan engeven commentaar.Onze tocht naar Zweden was een zoektocht, maar watdreef ons?‘Eigenlijk waren we op zoek naar het initiatief’, zei Martendie het meest beschouwende karakter van ons allemaalheeft.Dat vonden we goed gezegd.We willen het initiatief weer en ontsnappen aan het keurslijfdat wij ons zelf hebben opgelegd en wat ons opgelegdwordt. We willen oude routines kwijt, meer de regisseurzijn van onze eigen idealen en drijfveren en minder deboekhouder van een gevestigde onderneming.Een van ons herinnerde zich later nog een woedend stukjedat hij ooit geschreven had.Van Kemenade schreef op de golven van de tijdgeest:‘onderwijs is primair een welzijnsvoorziening, gericht oppersoonlijke ontplooiing van mensen’. En verdomd, wehebben het even geloofd in Amsterdam. We waren debegeleiders van de zelfontplooiing. We waren metselaarstussen school, buurt en gezin. We dachten een tijdje datde leerstof moest aansluiten bij de belevingswereld vankinderen en wat ze niet aan weetjes leerden, konden zealtijd nog opzoeken. En we zijn twintig jaar ouder gewordenen hadden niet kunnen dromen dat ons nieuwe ideaal hetgrijze gemiddelde van de Cito-eindtoets zou worden’.Zijn we ‘op zoek naar de verloren tijd’?Dat niet, maar onze discussies over onze ervaringen gaanniet over het leerlingvolgsysteem, noch over de schoolorganisatiein Zweden.Perfect of niet, gestroomlijnd of warrig, we geloven hetwel.Onze discussie gaat over het pedagogisch klimaat. Datheeft ons geraakt in Zweden.Er zijn vonken gevallen in onze eigen smeulend vuurtje,dat we wat verwaarloosd hebben omdat we druk zijn metbeleid, procedures en stukken.We zijn waar we moeten zijn: de zingeving van ons werkis mede zin geven aan een kinderleven. We leggen hetaccent weer op onze pedagogische opdracht.We beseffen ook dat als we deze gedachte geborduurdboven ons bed hangen, alles tenslotte bij het oude blijften daarom zetten we ons ter plekke aan het schrijven metals opdracht: welke (kleine) stappen ga ik nu in mijn eigenschool zetten?Niet futuristisch, maar concreet, niet overdreven maarhaalbaar.Bij de inventarisatie zien we ons leidmotief boven drijven:ruimte geven.Ruimte om echte verantwoordelijkheid te geven aan leerkrachtenen leerlingen.Ruimte bieden om competenties uit te laten groeienRuimte om betrokkenheid een grotere kans te geven.Hoe?Zo schrijft Marten:De betrokkenheid, de houding van ‘deze school is vanons’, zowel bij leerlingen als leerkrachten, dat wil ik meerkansen geven op mijn eigen school. De sfeerschetsendie ik na de reis gaf maakten collega’s en kinderenenthousiast. …Een grotere mate van zelfsturing scoort hoog in dediscussies.Daar gaan we werk van maken!Cockie sluit, na een persoonlijke noot, hierbij aan:Vooral het zelf verantwoordelijk zijn…Zij gaat de leerlingen meer betrekken in schoolzaken.‘Niet betuttelen’ schrijft ze.Ook Jan 1 uit Egmond wil ‘loslaten’:‘Ik heb daar op school al enkele keren over gesproken enwe komen langzaam tot de overtuiging dat wij wellichtSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 25

veel te veel willen regelen en ordenen. Wat meer loslaten,durven overlaten aan kinderen wat we nu nog geregeld willenhebben.’En Astrid laat o.a. deze zin uit haar pen vloeien: ‘Wat mijbetreft zullen leerpunten zijn, de andere, persoonlijke,respectvolle manier van het begeleiden van kinderen’.Onafhankelijk van elkaar preluderen Henk, Gerard, Edward,Jan 2 uit Egmond, Jan uit Haarlem, Ger, en Frans doorop het thema van het betrekken van leerlingen bij en deverantwoordelijk geven voor hun eigen ontwikkeling enleerdoelen.Jan uit Haarlem gaat doelstellinggesprekken met leerlingenvoeren. Hij ziet het al concreet voor zich: wat heb je dezeweek gedaan; wat had je moeten doen, wat is niet gelukt;hoe kunnen we zorgen dat het wel lukt.Gerard gaat daarnaast contractbesprekingen met oudersen kinderen invoeren aan het begin van elk schooljaar:wat mag u van ons verwachten, wat verwachten wij van u.Ook Edward begint aan ouder-leerlinggesprekken in debovenbouw.Ook Henk is stellig in zijn voornemen om meer betrokkenheidvan kinderen bij het bereiken van leerdoelen tecreëren: ‘Dat ga ik in ieder geval doen en in het bijzonderbij leerlingen die extra zorg behoeven’.Want, schrijft Jan 2: ‘Bij ons wordt er vaker tussen oudersen leerkrachten over kinderen gesproken.’Astrid, Frans, Poop, Gerard en Johan snijden nog eenander thema aan; het werken aan competentieontwikkelingbij leerkrachten.Zo wil Gerard ‘per bouw de leerkrachten zelf latenomschrijven welke kennis en vaardigheden vereist zijnvoor een goede beroepsuitoefening in de klas/bouw/school’.Als eerste stap uit het ‘politiek program’, voegt hij daaraan toe.Frans heeft nog andere plannen klaar:‘In het schooljaar 2001/2002 werken we in eenheden.(vgl. met hus) Een groep leerkrachten, klassenassistentenen stagiaires is verantwoordelijk voor een aantal leerlingen.Gedacht wordt aan een verdeling (i.v.m. het gebouw):kleuters, groep 3/4, groep 5/6, groep 7/8.Ook bij Astrid wordt de organisatiestructuur gericht op ‘deverantwoordelijkheid per bouw en per individu’, maar zeheeft nog een ijzer in het vuur: de leerkrachten van haarschool worden in groepjes van drie een week uitgewisseldmet de collega’s van een Zweedse school onder de noemer‘collegiale schaduw’.Je moet er maar opkomen.Poop doet een bekentenis en maakt een afspraak:‘Meer handen in de klas was een verlegenheidsadvies vanstaatssecretaris Netelenbos, toen er meer leerkrachten inde onderbouw kwamen, maar niet meer lokalen werdenbijgebouwd. In Zweden heb ik gezien hoe ‘meer handen’werkt. Naast iedere leerkracht staat een klassenassistent.Samen maken ze het weekplan en spreken af welke leeractiviteitener plaatsvinden. De klassenassistent is in ditproces een volwaardige partner. Zo’n structuur spreekt meaan. Hier gaan we over praten voor De Driemaster.’En wat doet Johan als algemeen directeur van eenscholencluster in het Gooi? Hij zoekt voor zijn grootwinkelbedrijfaansluiting bij de bedrijfsfilosofie van Scania.‘Geïnspireerd door de werkwijze binnen Scania gaanprojectgroepen directeuren aan de slag om onze missie teSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 26

vertalen naar concrete actiepunten (targets zegt Johan)gericht op de schoolontwikkeling’Het managementteam van Johan’s cluster gaat de volgendewerkwijze hanteren:‘Hoe geven wij invulling aan onze targets?Welke competenties hebben we nodig om dat te kunnenaansturen?Welke competenties hebben we in huis?Hoe komen we aan de ontbrekende competenties?Welke andere middelen hebben we nog nodig?’En niet onbelangrijk: ’Het MT buigt zich niet alleen overde vraag wat het wil, maar ook over de vraag welkecompetenties er in het MT aanwezig zijn en op welke wijzeje deze van elkaar kunt benutten.’Tenslotte een structureel denker onder ons: Ronald.‘Ik ga mijn nek uitsteken voor de’ ontschotte’ school’,schrijft hij. ‘Een school die verantwoordelijk is voor devoorschool, de basisschool en de naschoolse opvang’.Vervolgens presenteert hij een strategisch plan, waarin hijdeze gedachte met partners gaat uitwerken en dat er opgericht is om in januari 2002 experimenteel te starten.Zes weken na dato kwamen we tot deze afspraken.Hemelbestormend? Nee! Boeiend en spannend? Ja!Het vraagt iets van ons en we gaan elkaar in de toekomst‘bij de les houden’Ronald wees immers in zijn schrijven er op: ‘naast draagvlakis er vooral lef nodig’.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 27

9. De nagekomen berichtenZweden…De eerste aanblikGek genoeg moest ik moest denken aan die Evangelischeschool in de Bijlmer.Ze bidden daar voor de lessen.De leerlingen mogen bedenken voor wie,via een kleinwoordveldje op het bord.Dit keer werd het Koningshuis gekozen.Een jongetje staat ernstig voor de klas om voor te bidden.Vouwt handen en knijpt ogen.Zegt met overtuigde stem: “Lieve Heer, zorg dat hetKoningshuis schoon en opgeruimd is...’Dat is Zweden: schoon en opgeruimd.Astrid, directeur van een magneetschoolIk heb een school met veel gewichten. Sommigen zeggendan, je hebt een zwarte school.Maar ik heb een hekel aan die term. Het zegt zo weinig enhet suggereert zo veel.the trigger and our performance dropped dead.Competence? Eerst nog een cursusje?Of klopt het dat competence perishable (vergankelijk) is?A.S., aimabel mens, hardwerkende directeur van eenbasisschool in Stockholm, een perfect gastheer.Zorgvuldig formulerend schetst hij een beeld van hetZweedse onderwijs en zijn school.Dan pakt hij een plattegrond van Stockholm.Vervuld van trotst wijst hij de plaats aan waar al eeuwenzijn familie woont.A. woonde er ook.Woonde!De directeur wordt een mens van vlees en bloed.Hij heeft het huis verlaten, gescheiden.‘Misbehaving’ zegt A.Ik begrijp hem.De scholen in Zweden krijgen een totaal bedrag waaruithet onderwijs bekostigd moet worden. Als een leerlingverwezen moet worden naar een vorm van speciaalonderwijs, betaalt de donorschool maandelijks ‘het bedragper leerling’ aan de school voor speciaal onderwijs. Het isimmers haar verantwoordelijkheid.De groep directeuren werd vergezeld door twee docentenvan de schoolleideropleiding, die nadrukkelijk een tweedeviool wensten te spelen.De groep was immers zelf verantwoordelijk voor haareigen ‘leren’Soms verstaan docenten de ‘kunst van het loslaten’ niet.Toen één van de directeuren een gastheer bedankte voorde ontvangst werd hij geïnterrumpeerd door docent Freek.Het dagboek van Henk komt daar op terug.‘…Voor Johan het dankwoord en de overhandiging vanenige attenties. Echter Freek van wie je toch de knowledgevan de afspraken zou verwachten en ook de ability, pulledKind zijn is…..Op je 51 eachter het stuurvan eenSCANIA truckVraag aan de directeur van Lidingö Stad Skola:“Ik ben zo dikwijls met ad hoc zaken bezig. Hoe is dat bij u?”Met een glimlach van herkenning beantwoordt zij mijnvraag met de woorden: “Maar dat is toch leuk!”Zo!STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 28

10. De column van PietDe school ligt in een buitenwijk van Stockholm. Vrijstaandehouten huizen in pasteltinten worden afgewisseld metsaaie Oost-Europees aandoende flatgebouwen. Ook dezeschool heeft een groot, ruim opgezet, uitnodigend speelterreinRotsblokken onder een klimrek? Geen probleem, door eeneventuele valpartij leren de kinderen om voorzichtig te zijn.Leve Rousseau !De nabespreking en de lunch, natuurlijk in de grotegemeenschapsruimte waar ook de kinderen eten, lopeniets uit. We zijn te laat voor de geplande bus. We besluitennaar de volgende halte te lopen. Een compleet vernieldbushokje is de enige dissonant in het verdere vlekkelozeStockholmse buitenwijklandschap.Johan, Jan, en ik praten over de overeenkomsten enverschillen tussen de bezochte Zweedse scholen. We zijnhet er over eens dat de kinderen redzaam en zelfstandigzijn. De leerkrachten hebben veel zorg voor hun leerlingen.Het pedagogisch klimaat is warm. De discussie zet zichvoort in de bus. Een halte verder stapt-ie in. Björn. Eensteviggebouwde, goedlachse dertiger. De hoge alcoholprijzenin zijn vaderland hebben Björn er vandaag inieder geval niet van weerhouden om enige alcoholischeversnaperingen te nuttigen. Zonder terughoudendheidmengt hij zich in ons gesprek.Hij heeft een onderwijsachtergrond. Een aantal jarengeleden heeft hij teleurgesteld en gefrustreerd het vakverlaten. De nadruk op het verwerven van kennis, hetnationale leerplan met de verplichte leerdoelen, de hogewerkdruk vormden de hoofdmotieven voor deze Zweedseex-collega om een ander ambacht te zoeken.Hij maakt zich zorgen over het ontbreken van normen enwaarden bij de jeugd.Vindt dat er in het onderwijs meertijd aan vorming, “Bildung”, van de persoonlijkheid besteedmoet worden. Hij vraagt zich af of de zorg voor kinderennog wel centraal staat. Björn verwijt de regering dat ze deproblemen ontkent, verhult of toedekt. Er is geen visie,geen initiatief bij de overheid.Onze onverwachte gesprekspartner werkt bij deLufthansa. Björn heeft een vrije dag en geniet van zijnnieuwe “vrienden”. Hij wil adressen uitwisselen. Wij verwijzenhem naar onze dagvoorzitter annex team captain.Vriendelijk doch beleefd wimpelt deze het verzoek van deex- onderwijzer af.De afwijzing laat geen diepe wonden na.Bij Slüssen, het station waar we moeten overstappen,schudt hij ons uitgebreid de hand, probeert nog een adresjelos te krijgen, en wenst ons ondanks de negatieve reactieeen prettig verblijf toe.Björn gaat waarschijnlijk op weg naar de oude stad om ineen Ierse Pub (die zijn er opvallend veel in Stockholm) zijnvrije dag nader alcoholisch in te vullen.Wij gaan lopen. Morgen vliegen we terug, met de SAS.Lufthansa had ik ook goed gevonden.STUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 29

11. De uitsmijter… 12. VerantwoordingBij elke school introduceren wij ons netjes als ‘principalsfrom Holland’. Soms vraagt onze gastheer/vrouw door:waarom juist wij deze reis naar Zweden maken.Directeur Frans vertolkt resoluut ons actuele levensgevoel:‘We are the nose of the salmon’.Eigenwaarde is ons niet vreemd.Dit reisverslag is samengesteld uit de notities van dedeelnemers en gespreksflarden van de brainstormbijeenkomsten.De eindredactie was in handen vanAstrid HooybergFrans van VuurenRonald WijersJohan SpittelerFreek FaberFoto’s:Johan SpittelerMarten PoolHenk KleijerSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 30

13. Geraadpleegde literatuurM. Bruel en C. Colson : De Geluksfabriek, Scriptum,1998, ISBN 90 5594 129 8R. van Eijbergen : De invoering en het effect van zelfsturende teams in de organisatie, Lemma, 1999,ISBN 90 5189 487 2M. Kets de Vries : Worstelen met de Demon, Nieuwezijds 1999, ISBN 90 5712 052 6L. Stevens : Een krachtige leeromgeving, APS 2000J. Swieringa en A.F.M. Wierdsma : Op weg naar een lerende organisatie, Wolters Noordhoff, 1990, ISBN 90 01 82010 7D. Ofman : Bezieling en kwaliteit in organisaties, Servire, 1992, ISBN 90 6325 426 1P. Senge e.a. : De vijfde discipline, Scriptum Management, 1992, ISBN 90 71542 54 8: De dans der verandering, Academic Service, 2000, ISBN 90 5261 289 7De reis werd mogelijk gemaakt door een subsidie van het Europees Platform (Plato).Een donatie werd geschonken door Marko Veendam – schoolmeubilairContactadres:VOS/ABB(Vereniging van Openbare en Algemeen Toegankelijke Scholen)Postbus 162 – 3440 AD WoerdenT 0348 40 52 00vosabb@vosabb.nlwww.vosabb.nlSTUREN IN DE NIEUWE SCHOOL / 31

lanco

Sturen in nieuwe schoolEen groep Nederlandse directeuren van basisscholen ging met elkaar naarZweden. De schoolleiders bekeken er van dichtbij en in de praktijk hoe hetZweedse basisonderwijs is georganiseerd en raakten erdoor geïnspireerd.Maar zij gingen ook op reis om met elkaar te reflecteren op hun rol als schoolleideren de maatschappelijke context waarin het onderwijs in Nederland zichbevindt. In deze brochure doen ze verslag van hun bevindingen in Zweden, hunonderlinge discussies en hun plannen om met nieuwe ideeën thuis en op schoolaan de slag te gaan. Hoe schoolleiders zelf kunnen sturen in het onderwijs.Deze brochure verschijnt in het kader van het VOS/ABB-project School vande 21 e Eeuw.Polanerbaan 15Postbus 162 - 3440 AD WoerdenTel.: 0348-405200Fax: 0348-405205E-mail: vosabb@vosabb.nlWebsite: www.vosabb.nl / www.S21E.nl