Naar een toegankelijk Sociaal Huis - Vlaanderen.be

lokaal sociaal beleidNaar een toegankelijk Sociaal HuisNaar een toegankelijk Sociaal HuisEen eerste verkenningLeen SannenProjectleiding: Barbara DemeyerHIVA - KU LeuvenOnderzoek in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Algemeen Welzijnsbeleid

lokaal sociaal beleidNaar een toegankelijk Sociaal HuisEen eerste verkenningLeen SannenProjectleiding: Barbara DemeyerHIVA - KU LeuvenOnderzoek in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, afdeling Algemeen Welzijnsbeleid

InhoudLijst van afkortingenVIIInleiding 1Hoofdstuk 1 / Probleemstelling, opbouw rapport en methodologie 31. Probleemstelling 32. Opbouw van het rapport en gebruikte methode 4Hoofdstuk 2 / Visies op het Sociaal Huis 51. Beleidsdocumenten van de centrale overheid 51.1 Vlaams regeerakkoord 51.2 Beleidsnota minister Vogels (Agalev) 61.3 Beleidsnota (voormalig) minister Sauwens (VU&ID) 71.4 Besluit 82. Visie van koepelorganisaties van voorzieningen (aanbodzijde) 82.1 Visie van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) 82.1.1 Geïntegreerde dienstverlening naar de burger 92.1.2 Betere samenwerking tussen de lokale besturen 102.1.3 Betere samenwerking tussen lokale besturen en private sector 112.2 Visie van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk (SAW) 122.2.1 Netwerkidee 142.2.2 Eénloket idee 152.2.3 Twee complementaire modellen 162.2.4 Het Sociaal Huis als oplossing voor hettoegankelijkheidsprobleem? 172.3 Visie van de Vereniging van Vlaamse Gemeentelijke Welzijnsdiensten (VVGW) 182.3.1 De inhoudelijke discussie dient te primeren boven de organisatorische 182.3.2 Focus op samenwerking en afstemming 192.3.3 Rol van de gemeente onderbelicht 202.3.4 Het Sociaal Huis als oplossing voor hettoegankelijkheidsprobleem? 21

Inhoud2.4 Visie Vlaamse Vereniging van OCMW Ontvangers en Secretarissen (VVOS) 212.5 Visie Federatie van Vlaamse OCMW-Maatschappelijk Werkers vzw 222.5.1 De Visie van de VVSG als uitgangspunt 222.5.2 Troeven van het OCMW 222.5.3 Organisatorische aspecten 232.6 Visie integratiesector/opbouwwerk 253. Visie van doelgroeporganisaties (vraagzijde) 273.1 Visie organisaties die zich richten naar kansarmen 273.1.1 Vzw Recht-Op (Antwerpen) 273.1.2 Buurtwerk Casablanca (Kessel-Lo, Leuven) 293.1.3 Vzw De Keeting (Mechelen) 303.2 Visie migrantenverenigingen 313.2.1 Federatie van Marokkaanse verenigingen 313.2.2 Federatie van Vooruitstrevende Turkse Verenigingen (CDF) 313.2.3 Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO) 313.2.4 Besluit 323.3 Visie Vlaams Centrum Woonwagenwerk 323.4 Visie Haven vzw (samenwerkingsverband Antwerpsvluchtelingenwerk) 333.4.1 Belang van een laagdrempelig onthaal 333.4.2 Afstemming met het concept geïntegreerde wijkcentra 343.4.3 Besluit 363.5 Visie Steunpunt Mensen Zonder Papieren (Brussel) 364. Een blik op de buitenlandse praktijk 384.1 De Scandinavische praktijk: verregaande decentralisatie 384.2 Nederland: grootschalige welzijnsfusies 395. Samenvatting 40Hoofdstuk 3 / Theoretische invulling van het concept 511. Mogelijke functies van een Sociaal Huis 511.1 Coördinatie- en planningsfunctie 511.1.1 Regiemodel 521.1.2 Collectieve regie via een beleidsnetwerk 52

Inhoud1.2 Facilitator 521.3 Informatie- en doorverwijsfunctie 531.4 Signaalfunctie 532. Theoretische invullingen van het concept ‘Sociaal Huis’en hieraan verbonden voor- en nadelen 532.1 Afstemming op cliëntniveau 542.2 Niveau van voorzieningen 562.2.1 Eénloket 562.2.2 Integratie van OCMW en gemeentelijke welzijnsdienst 642.2.3 Het Sociaal Huis als vorm van samenwerking ennetwerkvorming 652.3 Beleidsniveau 672.4 Samenvatting en besluit 68Hoofdstuk 4 / Aandachtspunten vanuit het cliëntperspectief 711. Hoe een toegankelijk Sociaal Huis uitbouwen? 711.1 Aanbevelingen op organisatorisch vlak 721.1.1 Aanbod kenbaar maken 721.1.2 Aanbod afstemmen op de reële noden 721.1.3 Fysieke bereikbaarheid 731.1.4 Aanbevelingen i.v.m. de inrichting van het gebouw 731.1.5 Betaalbaarheid hulpverlening 741.1.6 Beschikbaarheid hulpverlening 741.2 Aanbevelingen m.b.t. de relatie hulp- of dienstverlener en cliënt 741.2.1 Een juiste attitude van de hulp- of dienstverlener 741.2.2 Kennis van het bestaande aanbod 761.2.3 Nood aan een samenhangend netwerk 771.2.4 Afroming vermijden 771.2.5 Bereiken van ‘moeilijke’ doelgroepen 771.2.6 Belang van continuïteit 781.2.7 Bedenking: opgedrongen hulpverlening? 781.3 Aanbevelingen t.a.v. de Vlaamse overheid 78

Inhoud1.3.1 Ruimte voor lokale diversiteit 781.3.2 Sociaal Huis kaderen binnen het bredere lokaal sociaal beleid 791.3.3 Stimuleren van samenwerking 791.3.4 Nood aan vereenvoudiging sociale administratie 791.3.5 Nood aan (basis)financiering 801.3.6 Charter met basisrechten voor cliënten en een ombudsdienst 801.3.7 Afstemming met concept ‘geïntegreerde wijkcentra’ 801.3.8 Slotbemerking 801.4 Bestuurskundige invulling van het concept: een moeilijke evenwichtsoefening 801.4.1 Bevoegdheidsverdeling Vlaamse/Federale overheid 801.4.2 ‘Territoriumtwisten’ 811.4.3 Verzuiling 821.4.4 Categoriale versus integrale benadering 821.4.5 Schaalproblematiek 831.4.6 Breedte van het aanbod 831.4.7 Autonoom versus ingebouwd welzijnswerk 832. Het Sociaal Huis als antwoord op de toegankelijkheidsproblematiek? 83Bijlagen 85Bijlage1 / Stuurgroep ‘Toegankelijkheid van de algemene voorzieningenen de welzijnsrechten voor de armen en etnisch-culturele minderheden’ 85Bijlage 2 / Lijst bevoorrechte getuigen 87Bibliografie 89

VIILijst van afkortingenAWW Algemeen WelzijnswerkBS Belgisch StaatsbladCAW Centrum Algemeen WelzijnswerkCDF Federatie van Vooruitstrevende Turkse VerenigingenCLB Centrum voor LeerlingenbegeleidingCICI Centrum voor Interculturele Communicatie en InteractieFESO Federatie SamenlevingsopbouwFMDO Federatie van Marokkaanse Democratische OrganisatiesFMV Federatie van Marokkaanse VerenigingenHIVA Hoger Instituut voor de ArbeidICEM Interdepartementale Commissie Etnisch-culturele MinderhedenLOGO Lokaal GezondheidsoverlegOCMW Openbaar Centrum voor Maatschappelijk WelzijnPAO Permanent Armoede OverlegPWA Plaatselijk Werkgelegenheids AgentschapROSI Regionaal Overleg SamenwerkingsinitiatievenRVA Rijksdienst voor ArbeidsvoorzieningRVT Rust- en VerzorgingstehuisSAW Steunpunt Algemeen WelzijnswerkSIF Sociaal ImpulsfondsSIT Samenwerkingsinitiatieven in de ThuiszorgVBSG Vereniging van Belgische Steden en GemeentenVCW Vlaams Centrum Woonwagenwerk vzwVDAB Vlaamse Dienst voor Arbeidsbemiddeling en BeroepsopleidingVMC Vlaams MinderhedencentrumVVGW Vereniging van Vlaamse Gemeentelijke WelzijnsdienstenVVJ Vereniging van Vlaamse JeugdconsulentenVVSG Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten

1InleidingVoorliggend document is het tweede deel van een onderzoek over detoegankelijkheid van welzijnsvoorzieningen. Het eerste deel ‘Drempels naarwelzijnsvoorzieningen: de cliënt aan het woord. Literatuurstudie en diepte-interviewsbij kansarmen en etnisch-culturele minderheden’ verschijnt naar aanleidingvan het Vooruitgangscongres Armoede op 27 mei 2002.Beide publicaties kaderen binnen de grotere onderzoeksopdracht ‘Bevorderingvan de toegankelijkheid van de algemene voorzieningen en de welzijnsrechtenvoor de armen en etnisch-culturele minderheden’. Deze onderzoeksopdracht,die liep van 1 december 2000 tot 30 november 2001, was een verlengingvan een overeenkomst die in juli 1999 werd aangegaan tussen het Hoger Instituutvoor de Arbeid (HIVA)–K.U.Leuven en de Vlaamse Gemeenschap ten lastevan de begroting van Gezin en Maatschappelijk Welzijn. De algemene coördinatievan het onderzoeksproject was in handen van Barbara Demeyer, projectleider SectorSociaal en Economisch Beleid van het HIVA. De uitvoering gebeurde deelsdoor het Centrum voor Interculturele Communicatie en Interactie (CICI)van de Universiteit Gent, o.l.v. Ghislain Verstraete, coördinator van CICI.De onderzoeksopdracht bestond uit vier deelluiken. Een eerste deelluik,waarvan voorliggend document – samen met het te verschijnen eerste deel - deweerslag is, handelt over de toegankelijkheid van welzijnsvoorzieningen vanuithet cliëntperspectief en geeft een conceptuele insteek voor een toegankelijkSociaal Huis. Dit eerste deelluik is van de hand van Leen Sannen, wetenschappelijkmedewerker aan het HIVA, onder begeleiding van Barbara Demeyer, projectleider.Een tweede deelluik heeft als onderwerp de buurtgerichte benaderingen de samenwerkingsmogelijkheden op lokaal niveau, in het bijzonder tussende integratiesector en het opbouwwerk. Een derde deelluik formuleert een adviesomtrent interculturele bemiddeling als toegankelijkheidsinstrument.Zowel het tweede als het derde deelluik werden uitgewerkt door Peter Renty,wetenschappelijk medewerker aan het CICI, onder begeleiding vanGhislain Verstraete. Een vierde deelluik tot slot handelt over het aanbodaan interculturele vorming in Vlaanderen. Dit vierde deelluik werd uitgevoerd doorGerlinde Doyen en Kurt Willems, beiden wetenschappelijk medewerker aan hetHIVA, onder leiding van Miet Lamberts, projectleider Sector Arbeid en Organisatie.

2SamenstellingLeen Sannen, Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA), KU LeuvenBarbara Demeyer, projectleiding, Hoger Instituut voor de Arbeid (HIVA), KU LeuvenOnderzoek in opdracht van het ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,afdeling Algemeen WelzijnsbeleidUitgaveAfdeling Inspectie en Toezicht WelzijnDrukGevaert Printing nv, ZwevezeleDepotnummerD/2002/3241/138

3Hoofdstuk 1PROBLEEMSTELLING,OPBOUW RAPPORT ENMETHODOLOGIE1. ProbleemstellingIn Vlaanderen is het aanbod van hulp- en dienstverlening in de welzijnssector zeer uitgebreid.Voor diverse bevolkings- en probleemcategorieën zijn er initiatieven en dit in allerlei vormen:naast diensten die openstaan voor alle burgers zijn er gespecialiseerde en categoriale dienstendie zich richten naar specifieke (doel)groepen, naast de institutionele sector is er de ambulantesector, etc. Dit geeft aanleiding tot een versnipperd en onoverzichtelijk aanbod wat de toegankelijkheid,de kwaliteit en de effectiviteit van de hulp- en diensverlening niet ten goedekomt.Naast - en deels samenhangend met - dit versnipperd aanbod is het een steeds terugkerendevaststelling dat bepaalde groepen, waaronder kansarmen en etnisch-culturele minderheden 1 ,moeilijk aanspraak kunnen maken op een aantal sociale rechten. Diverse uitsluitingsmechanismenmaken dat diensten deze groepen niet of onvoldoende bereiken. Ook lopen hulpvragersvaak verloren in het bestaande kluwen van voorzieningen. Wanneer men de hulpvraag niet duidelijkkan stellen, komt men slechts via omwegen bij de juiste voorziening terecht. Bovendienhebben sommige groepen formeel gezien geen toegang tot bepaalde voorzieningen. Er zijn bijgevolgdiverse drempels die maken dat niet alle diensten voor iedereen voldoende toegankelijkzijn.1 Conform het decreet van 28 april 1998 inzake het Vlaams beleid t.a.v. etnisch-culturele minderheden (BS19 juni 1998) rekenen we tot deze groep zowel de allochtonen, vluchtelingen, woonwagenbewoners als mensenzonder papieren. Ook de trekkende beroepsbevolking (foorreizigers, binnenschippers en circusmedewerkers)zijn op Vlaams niveau ondergebracht bij het minderhedenbeleid.

4Het concept ‘Sociaal Huis’, voor het eerst vernoemd in het Vlaams regeerakkoord van juli 1999,zou orde moeten scheppen in het versnipperde aanbod en de toegankelijkheid van de hulpdienstverleningvoor alle burgers dienen te bevorderen. Tot op heden blijft de omschrijving vanhet concept echter algemeen en vaag. Het is niet duidelijk hoe de concrete invulling dient tegebeuren en de betrokken ministers geven er een eigen, verschillende, invulling aan. Ook depraktijk staat niet stil en in diverse gemeenten wordt reeds een eigen model van een SociaalHuis uitgewerkt. Sommigen zien het Sociaal Huis als een ‘nuldelijns dispatchingcentrum’.Anderen zien het concept eerder als een ‘Open Huis’ dat zich richt naar ‘de burger’ in de bredebetekenis van het woord en naar de meest kwetsbare groepen in de samenleving in het bijzonderen hierbij zowel eerste- als tweedelijns opdrachten uitvoert. Nog anderen denken in derichting van een ‘Sociaal Huishouden’ waarbij de nadruk ligt op netwerkvorming en onderlingeafstemming tussen de welzijnsactoren. Volgens een eerder minimalistische opvatting volstaatdan weer een nieuwe naam voor het OCMW.Voorliggend rapport heeft de intentie om hierin wat klaarheid te scheppen en enkele aanzettentot verdere conceptualisering van het Sociaal Huis te formuleren, vanuit het cliëntperspectief.De vragen die hierbij centraal staan zijn of en op welke manier het ‘Sociaal Huis’ als conceptde toegankelijkheid van de dienstverlening voor de armen en etnisch-culturele minderhedenkan vergroten en/of verbeteren en hoe kan worden bewaakt dat het Sociaal Huis voldoendetoegankelijk is voor deze doelgroepen. Er worden een aantal mogelijke modellen vaneen Sociaal Huis aangereikt, waarbij de focus ligt op de inhoudelijke en niet zozeer op de organisatorischeinvulling.2. Opbouw van het rapport en gebruikte methodeIn de eerste plaats wordt getracht om de verschillende visies die anno 2001 leven omtrent hetSociaal Huis in kaart te brengen (hoofdstuk 2). Hierbij vertrekken we van formele beleidsdocumenten(regeerakkoord, beleidsnota’s). Ook geven we de standpunten van diverse verenigingenen organisaties weer. We baseerden ons zowel op schriftelijke nota’s en standpuntbepalingenals op gesprekken met sleutelfiguren van de betreffende instanties. In een volgendhoofdstuk (hoofdstuk 3) gieten we deze visies in abstractere theoretische modellen, geïllustreerdmet concrete voorbeelden uit de praktijk, gebaseerd op schriftelijke documenten. Nadien(hoofdstuk 4) besluiten we met een aantal aandachtspunten waarmee rekening dient gehoudente worden wil het Sociaal Huis voldoende toegankelijk zijn voor i.h.b. kansarmen enetnisch-culturele minderheden. In bijlage zijn de namen van de leden uit de stuurgroep voorhet brede onderzoeksproject en de gecontacteerde personen in het kader van voorliggend luikopgenomen. Een bibliografie sluit het geheel af.

5Hoofdstuk 2VISIES OP HET SOCIAAL HUIS1. Beleidsdocumenten van de centrale overheidWe beperken ons hier tot bronnen waarin het Sociaal Huis expliciet vernoemd wordt.1.1 Vlaams regeerakkoordIn het Vlaams regeerakkoord (dd. juli 1999) werd het Sociaal Huis voor het eerst vernoemd. DeOCMW’s zouden volgens dit akkoord moeten omgebouwd worden tot een Sociaal Huis waarelke burger terecht kan voor administratieve en sociale dossiers, voor premies, uitkeringen entegemoetkomingen:‘De Vlaamse regering bouwt het bestaande OCMW uit tot een Sociaal Huis waar elkeburger terecht kan voor alle administratieve en sociale dossiers, voor premies, uitkeringenen tegemoetkomingen. Het Sociaal Huis wordt een mensvriendelijk en eentoegankelijk aanspreekpunt dat de drempelvrees voor overheidsdiensten en de administratiemoet wegwerken. Het Sociaal Huis stelt zich ook op als informatieloket enverwijst naar andere dienstverlenende instellingen, zoals de Vlaamse Dienst voorArbeidsbemiddeling en Beroepsopleiding (VDAB) en bureaus voor consultatie enrechtspleging. Hervormingen in de verschillende administraties moeten op termijningepast worden in de filosofie van het Sociaal Huis. Rechten, premies en tegemoetkomingendie tot de bevoegdheid van de Vlaamse Gemeenschap of het VlaamseGewest behoren moeten, in de mate van het mogelijke, automatisch worden toegekendzonder voorafgaande verplichtingen. De Vlaamse regering zal via proefprojectendie door de Gemeenschap worden gefinancierd een initiatief nemen. Daartoewordt een samenwerkingsakkoord gesloten met de lokale besturen.’

6De doelstelling van deze passage in het Vlaams regeerakkoord is bijgevolg tweevoudig:- hervormen van de OCMW’s en- wegnemen van de drempelvrees bij overheidsdiensten (m.a.w. streven naar beter toegankelijkeoverheidsdiensten).Tot op heden blijft echter onduidelijk waar de regering met dit Sociaal Huis naartoe wil.Inhoudelijke concepten ontbreken tot op vandaag. De manier waarop het Sociaal Huis inbeleidsnota’s wordt omschreven en in de praktijk zijn uitwerking krijgt is zeer uiteenlopend,zoals hieronder zal blijken.1.2 Beleidsnota minister Vogels (Agalev)Vlaams minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen, M. Vogels legt vooral de nadrukop het belang van samenwerking tussen de actoren in het welzijnsveld. Het Sociaal Huis wordtin haar beleidsnota (dd. februari 2000) omschreven als een samenwerkingsmodel tussen volgendepartners uit de eerste welzijnslijn:- lokale besturen (gemeente en OCMW);- algemeen welzijnswerk (CAW);- samenlevingsopbouw;- integratiesector;- thuiszorg.Deze actoren hebben - aldus de minister - als gezamenlijke opdracht ‘antwoord te bieden opde zorg- en hulpverleningsvragen die de draagkracht van de sociale netwerken (gezin, vrijwilliger,mantelzorger) overstijgen’. Het OCMW wordt hierbij als een centrale actor beschouwd(Vogels, 2000: 17). Samenwerking en netwerkvorming tussen de welzijnspartners moet ordebrengen in het onoverzichtelijk aanbod van diensten. Het streven naar ‘orde in de chaos’ dienttevens de toegankelijkheid van de bestaande diensten te bevorderen. Door de nadruk te leggenop samenwerking en netwerkvorming, verkiest de minister de term ‘Sociaal Huishouden’dat als basis moet dienen voor een goed werkend Sociaal Huis. Het is echter niet duidelijk watdit Sociaal Huis precies inhoudt, evenmin welke vormen van samenwerking het betreft. Doorook de integratiesector en het opbouwwerk in het concept te betrekken, is het bovendienonduidelijk hoe het Sociaal Huis zich verhoudt tot de geïntegreerde wijkcentra.Vermits uit het verleden is gebleken dat samenwerkingsvormen die de Vlaamse overheid oplegtgeen gegarandeerd succes zijn, krijgen de betrokken actoren de nodige vrijheidsgraden. DeVlaamse overheid wil samen met de partners op het terrein zoeken naar de ideale samenwerkingsvormen.Hierbij zal de Vlaamse overheid de krachtlijnen trekken waarbinnen het gesprekoptimaal kan verlopen (Vogels, 2000: 17; Capelle, 2001: 23). Tijdens een reeks regionale ontmoetingenin januari en februari 2001, waarin minister Vogels de Vlaamse beleidsmaatregelenvoorstelde die inspirerend kunnen werken bij het uitstippelen van het lokaal sociaal beleid,werd duidelijk dat de minister m.b.t. het Sociaal Huis in de eerste plaats een zicht wil krijgenop de inhoudelijke invulling van het concept, alvorens de discussie te focussen op de structuur.Hierbij gaat de minister er van uit dat, pas als duidelijk is wie wat doet, de gepaste structurenkunnen worden ontwikkeld.

7Bij deze inhoudelijke discussie staan vier vragen centraal:1. Wat zijn de kerntaken van lokaal sociaal beleid bekeken vanuit de Vlaamse overheid? Indit verband is de minister van mening dat openbare individuele hulpverlening op lokaalvlak nodig is en blijft. Individuele kansarmoedebestrijding en zorg op maat blijven dan ooktot de kerntaken van het OCMW behoren. Eén van de grote uitdagingen waarvoor hetOCMW staat is de juiste methodieken te vinden om minder mondige cliënten te bereiken.Hierbij moet het OCMW zijn belangrijke coördinerende rol als kapstok voor sociaal beleidbehouden.2. Welke basisfinanciering is er nodig? De minister is van mening dat er voor de individuelehulpverlening een financiering moet komen die losstaat van het Gemeentefonds.3. Hoe financiert men de rol van de lokale overheid? Een vraag die hiermee samenhangt isof de regionale solidariteit op bepaalde punten de lokale solidariteit niet moet vervangen,mede omdat het belang van bepaalde instellingen het lokale niveau overstijgt (bv. eenopenbaar ziekenhuis met een regionale uitstraling).4. Moet het lokale bestuur geen regiefunctie krijgen? Deze regiefunctie is volgens de ministerdubbel. Enerzijds moet het lokale niveau voor het publiek de toegangspoort met delage drempel vormen (éénloketfunctie). De hulpvrager kan er met al zijn vragen terecht enwordt naar de juiste instantie doorverwezen. Anderzijds heeft het lokale bestuur door eenoverleg met alle partners van het sociaal veld ook een regiefunctie. De vraag die zich hierbijevenwel stelt is of de lokale overheid nog wel zelf hulp- en dienstverlening moet aanbieden.Als de regisseur tegelijkertijd aanbieder is van diensten, krijgt men immers een precairesituatie. Bovendien zijn in het welzijnslandschap allerlei privé-partners actief. Deminister streeft in dit verband in de eerste plaats naar een betere structurele samenwerkingtussen publieke en private actoren. Complementariteit dient hierbij het sleutelwoordte zijn (Capelle, 2001: 22-26).Tijdens deze regionale ontmoetingen gaf de minister tevens aan dat het bij de uitwerking vanhet ‘Sociaal Huis’ niet de bedoeling is dat in het ambulant welzijnswerk alles in één huis, in één‘supermarkt van welzijn en geluk’ wordt gestopt. Wel dient te worden gestreefd naar professioneelmanagement. Tevens wordt van elke eerstelijnszorgverstrekker verwacht dat hij/zij dehulpvrager wegwijs kan maken in het hulpverleningslandschap. Op lokaal niveau zou dezefunctie versterkt worden door een informatieloket (als onderdeel van het Sociaal Huis) dat opeen onafhankelijke manier oriënterend werkt voor iedereen met vragen rond gezondheids- enwelzijnsvoorzieningen. Wie het geheel van het lokaal sociaal beleid dient te coördineren is nogniet duidelijk. Ook is de minister van mening dat een effectief lokaal sociaal beleid enkel kanbereikt worden als de lokale overheid ook een beroep doet op de ervaringsdeskundigheid in degemeente. Speciale aandacht gaat hierbij naar verenigingen waarin armen het woord nemen,zodat ook moeilijker bereikbare burgers inspraak krijgen (Capelle, 2001: 27).1.3 Beleidsnota (voormalig) minister Sauwens (VU&ID)Ook in de beleidsnota van J. Sauwens (dd. februari 2000), voormalig Vlaams minister vanBinnenlandse Aangelegenheden, Ambtenarenzaken en Sport - bevoegd voor het toezicht opde OCMW’s (Laenen, 2001: 11) - wordt het Sociaal Huis vernoemd. In plaats van het OCMWstaat hierin de gemeente centraal. De voornaamste doelstelling van het Sociaal Huis bestaat in

8het voorzien van een toegankelijke administratie en informatie voor alle burgers. Om dit terealiseren pleit de minister voor de uitbouw van een ‘geïntegreerd gemeenteloket’ voor de burger.Omwille van hun laagdrempeligheid moeten de gemeenten uitgroeien tot het belangrijkstefysiek aanspreekpunt van de Vlaming in het contact met de overheid. De gemeente dienthierbij gezien te worden als de toegangspoort voor de hele (centrale) overheid.Naast een fysiek aanspreekpunt is het de bedoeling dat het geïntegreerd loket ook in digitalevorm wordt aangeboden waarbij de burger – idealiter - via één virtueel aanspreekpunt een dossierkan inleiden, waarna het automatisch op geïntegreerde wijze behandeld wordt. Men wiltevens de lokale besturen de mogelijkheid bieden om aan te sluiten op de informatienetwerkenvan de Vlaamse overheid. Het Sociaal Huis wordt dan een soort ‘dispatchingcenter’ waarde burger terecht kan met al zijn vragen en behoeften, van werkaanbiedingen tot bestaansminimum(Laenen, 2001: 3).De minister voegt hier in zijn beleidsnota aan toe dat de uitbouw van een dergelijk geïntegreerdloket niet los kan worden gezien van de bepaling in het Vlaams regeerakkoord over de uitbouwvan een Sociaal Huis. Voor zijn ontslag als minister had hij de intentie hierover het nodige overlegte plegen met de minister van Welzijn. Tevens zou worden nagegaan hoe er een maximaleafstemming en integratie van de gemeente en het OCMW kan komen (Sauwens, 2000). Hij formuleerdein dit verband voorstellen i.v.m. het opgaan van het OCMW in de gemeente, waardoorhet thema ‘Sociaal Huis’ een erg geladen discussiepunt werd.1.4 BesluitUit het voorgaande blijkt dat de Vlaamse beleidsmakers verschillende invullingen geven aan hetconcept ‘Sociaal Huis’. Daar waar het regeerakkoord vertrekt van het OCMW, ziet ministerVogels het Sociaal Huis eerder als een samenwerkingsverband tussen OCMW, gemeente en departiculiere sector waarbij de verschillende partners in de ‘eerste welzijnslijn’ als evenwaardigepartners worden omschreven. Voormalig minister Sauwens legt de klemtoon op de gemeenteen focust op de communicatie tussen overheid en burger.2. Visie van koepelorganisaties vanvoorzieningen (aanbodzijde)2.1 Visie van de Verenigingvan Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) 1De Afdeling Maatschappelijk Welzijn van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten -koepelorganisatie van de Vlaamse OCMW’s - heeft samen met de stuurgroep ‘Sociaal Huis’ eentekst opgesteld met hun visie op het Sociaal Huis en de rol van de OCMW’s hierin (Stokx &Vandenbussche, 2000). Deze visie wordt tevens gedragen door de raad van bestuur van de1 De informatie is afkomstig uit de visietekst omtrent het Sociaal Huis en het gesprek met Mevr. R. Stokx, HoofdAfdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG (dd. 9 maart 2001).

9VVSG. De passage in het Vlaams regeerakkoord betreffende de omvorming van het OCMW toteen Sociaal Huis vormt het uitgangspunt. Volgens de VVSG betekent het Sociaal Huis voor deOCMW’s een integratieconcept m.b.t. het lokaal sociaal beleid. Men spreekt zich niet uit overhet regionaal welzijnsbeleid. Dit integratieconcept is gebaseerd op drie pijlers:- geïntegreerde dienstverlening naar de burger;- betere samenwerking tussen de lokale besturen;- betere samenwerking tussen lokale besturen en private sector.2.1.1 Geïntegreerde dienstverlening naar de burgerIn de eerste plaats is de VVSG van mening dat het Sociaal Huis, meer nog dan het huidigeOCMW, een zo geïntegreerd mogelijke dienstverlening aan de burger moet geven. Hierbij moetde wettelijk vastgelegde taak van het OCMW inzake informatieverstrekking worden opgewaardeerden meer professioneel uitgebouwd. 2 De rol van informatieverstrekker zou bovendien‘pro-actief’ moeten aangepakt worden wat betekent dat niet enkel ingegaan wordt op devragen die een persoon stelt, maar ook op andere zaken waar de persoon recht op heeft (bv.premies) of formulieren die hij moet in orde brengen. Momenteel gebeurt dat vaak niet bijgebrek aan voldoende maatschappelijk werkers en bij gebrek aan methodieken daar rond.Deze pro-actieve aanpak veronderstelt immers dat maatschappelijk werkers al die premies kennen.De VVSG is tevens van oordeel dat de burger zo veel mogelijk in het Sociaal Huis zelf verdergeholpen moet worden (het Sociaal Huis als één loket). Hierbij kan een Sociaal Huis tevens dedeuren openstellen voor andere organisaties die hun dienstverlening ter plekke kunnen aanbieden.De uitbouw van de Kruispuntbank en de informatisering van de administratie moetenop termijn de verspreiding van gegevens m.b.t. individuele personen vergemakkelijken. Derealisatie van deze éénloket functie dient, aldus het hoofd van de Afdeling MaatschappelijkWelzijn, in de praktijk evenwel pragmatisch te worden aangepakt. Rekening houdend met dediverse lokale situatie dienen in dit verband voldoende vrijheidsgraden te worden ingebouwd:‘De lokale situatie is zeer verschillend en investeren in bakstenen is zeker geen noodzaakom goed samen te werken. (…) Laten we op maat werken van de lokale besturen.Een alternatief voor bakstenen is goed samenwerken met de gemeente, bv.afspreken dat de documenten voor de pensioenaanvraag - die moet je normaal gaanafhalen bij de gemeente - door het OCMW worden afgeven. Hetzelfde geldt voornaturalisatieaanvragen: vreemdelingen zijn heel vaak het typisch cliënteel van hetOCMW; als die Belg kunnen worden, zorg er dan voor dat je die aanvraagformulierenook hebt liggen op je OCMW; dat je hen ook kan helpen bij het invullen van datdocument. Dat soort zaken vinden wij stappen naar zo een Sociaal Huis.’ (hoofdAfdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG)2 Het betreft informatie m.b.t. diensten, rechten, tegemoetkomingen en premies van gemeenten, OCMW’s, provinciale,Vlaamse en federale overheid over domeinen als gezondheid, hulpverlening, inkomen, sociale rechtsbijstanden sociale aspecten van huisvesting, tewerkstelling, mobiliteit, cultuur en onderwijs.

10De ‘verzuiling’ (bv. van ziekenfondsen en vakbonden) maakt samenwerking en afstemmingevenwel niet altijd even eenvoudig. Ook zijn bepaalde aspecten van het sociaal beleid (nog)federaal geregeld (bv. de sociale zekerheid). Het ter beschikking stellen van aanvraagformulierenvoor sociale zekerheidsuitkeringen vanuit het Sociaal Huis is reeds een eerste stap.Aangezien echter - zeker op korte termijn - niet alle dossiers in het Sociaal Huis zelf kunnenafgehandeld worden dient aan deze informatieplicht tevens een goed doorverwijssysteemgekoppeld te zijn, waarbij de doorverwijzing ook kan worden opgevolgd. De rol dient bijgevolgverder te gaan dan het louter doorgeven van een adres:‘In een OCMW-Sociaal Huis zou in principe - zeker bij mensen waarvan je van in hetbegin voelt van dat zijn mensen die het moeilijker hebben om dat verder te zetten -eventueel zelf meegaan; vanuit het OCMW bellen om een afspraak te maken; datsoort zaken. Ook echt achteraf nagaan of het echt gebeurd is. Dus die opvolging vindenwij heel belangrijk.’ (hoofd Afdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG)Hierbij is een goede sociale kaart van de gemeente en regio onontbeerlijk.2.1.2 Betere samenwerking tussen de lokale besturenHet betreft hier zowel samenwerking tussen OCMW en gemeente als tussen OCMW’s onderling.Zowel de gemeente als het OCMW vervullen welzijnstaken. Een goede samenwerking tussenbeide is dan ook noodzakelijk om een geïntegreerd lokaal welzijnsbeleid te voeren. Een overlegcomitégemeente–OCMW wordt door de VVSG als een goed instrument beschouwd om diesamenwerking waar te maken. Nadat afspraken zijn gemaakt, moet elk bestuur deze evenwelautonoom kunnen uitvoeren. In verband met de taakafbakening tussen beide actoren heeft deVVSG een ‘ontwerpbestuursakkoord tussen gemeente en OCMW’ opgesteld voor de legislatuur2001-2006. Hierin doet de VVSG een voorstel naar de OCMW’s en gemeenten om taakafsprakente maken rond ‘wie doet wat?’ Twee opties worden voorgelegd:- Toewijzing van het volledige welzijnsbeleid aan het OCMW, tenzij juridisch onmogelijk, enzonder afbreuk te doen aan de samenhang tussen aanverwante beleidsdomeinen. Dezesuggestie wordt gedaan aan gemeenten waar er nog geen gemeentelijke welzijnsdienstis.- Specifieke taakverdeling tussen gemeente en OCMW. Deze suggestie geldt voor gemeentenwaarin reeds een gemeentelijke welzijnsdienst bestaat. Gemeente en OCMW nemenelk specifieke welzijnstaken op zich. Deze taken dienen complementair te zijn. Hierbij ishet van belang dat er een duidelijk aanspreekpunt is en dat er een eindverantwoordelijkewordt aangeduid voor taken die door beide besturen worden uitgevoerd. De VVSGopteert ervoor dat het OCMW dit eerste aanspreekpunt voor de burger is, en doorverwijstnaar de gemeentelijke diensten voor domeinen die de gemeente behartigt.Ook een betere samenwerking met andere OCMW’s uit de regio wordt noodzakelijk geachtvoor de uitbouw van een Sociaal Huis. Hierdoor kan immers het aanbod van ieder Sociaal Huis

11verruimen. Omwille van de schaalgrootte heeft het - aldus de VVSG - weinig zin dat elk OCMWalle diensten alleen uitbouwt.2.1.3 Betere samenwerking tussen lokale besturen en private sectorJe kan als OCMW/Sociaal Huis maar een geïntegreerde dienstverlening aan de burger aanbiedenals er ook wordt samengewerkt met de privé-sector. In het lokale welzijnslandschap zijndiverse private actoren (bv. CAW’s, samenlevingsopbouw, integratiecentra, thuiszorg, …) enprivate instellingen (bv. rusthuizen, ziekenhuizen, kinderopvangcentra, gehandicaptenvoorzieningen,…) aanwezig. Dit maakt afstemming noodzakelijk, op twee vlakken.- Op beleidsmatig vlak is er nood aan afstemming van deze private initiatieven met elkaaren met de publieke welzijns- en gezondheidsinitiatieven. Complementariteit en gerichtedoorverwijzing moeten ook hier, aldus de VVSG, centraal staan. Een intens netwerk tussende welzijnspartners is hierbij nodig. Om dit op lokaal vlak mogelijk te maken is het volgensde VVSG noodzakelijk dat het OCMW - het Sociaal Huis in elke gemeente - vanuithet openbaar belang de coördinerende taak opneemt 3 , waarbij het tevens gaat om overaanbodvermijden en blinde vlekken invullen. Tevens is de VVSG van mening dat hetOCMW een adviesbevoegdheid moet krijgen in het geval van planning, erkenning en/ofsubsidiëring door de hogere overheden van voorzieningen en diensten in de welzijns- engezondheidszorg op het grondgebied van het OCMW.- Op individueel vlak is er nood aan afstemming tussen alle welzijnspartners die met eenspecifieke persoon werken rond eenzelfde doel. Hierbij is de VVSG van mening dat hetorganiseren van een permanent overleg tussen hulpverleners rond concrete dossiers weeromeen taak is van het OCMW.Een goede samenwerking en onderlinge afstemming impliceert uiteraard dat het OCMW deprivate sector goed kent. Ook een duidelijke taakafbakening tussen de welzijnspartners wordtals belangrijk beschouwd waarbij het principe van complementariteit primeert. Dit is evenwelslechts mogelijk als dit principe ook op centraal niveau wordt gevolgd.‘Wij vragen zeker in de toekomst dat de Vlaamse overheid die complementariteitrespecteert, dus dat er geen nieuw decreet wordt gemaakt waarin een identiekeopdracht wordt gegeven aan verschillende instanties.’(hoofd Afdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG)De VVSG spreekt zich niet uit over welke actor het best welke taken opneemt. Het belangrijksteis dat de verschillende taken worden uitgevoerd, niet wie dit uiteindelijk doet. Het OCMWkrijgt in het concept wel een centrale rol - eerder dan een gemeente of een CAW - zowelomwille van zijn historische betrokkenheid bij het welzijnsbeleid als omwille van het feit dat ereen OCMW is binnen elke gemeente:3 Hierbij wordt er van uit gegaan dat het OCMW het best geplaatst is om het lokaal sociaal beleid te coördineren,vermits het gaat om een wettelijke en federaal verankerde opdracht (art. 62 OCMW-wet).

12‘Als je zegt dat het Sociaal Huis voor alle burgers is, dan moet je ervoor zorgen datje er in elke gemeente één hebt. (…) Wij zien het Sociaal niet als iets regionaal, maarecht als iets lokaal.(…) Het Sociaal Huis moet zich positioneren binnen de gemeenteen zien: wat is er binnen onze gemeente. In kleine gemeenten zal dat vaak niets zijnen dan is het belangrijk dat zij regionaal ook gaan kijken: welk aanbod kan ik gebruikenin mijn gemeente dat op regionaal vlak wordt uitgebouwd (…). De netwerkvormingis deel van het Sociaal Huis, maar is niet het Sociaal Huis ‘as such’. (hoofdAfdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG)Daarnaast moeten ook andere – private - actoren (bv. CAW, Kind en Gezin, …) bij het SociaalHuis betrokken worden, bijvoorbeeld onder de vorm van zitdagen.Naast de doelstellingen op het vlak van coördinatie, informatie, doorverwijzing en éénloket isde VVSG van oordeel dat het OCMW tevens een belangrijke hulpverleningsopdracht moet blijvenvervullen, met daarin prioritaire aandacht voor kansarmen. Om stigmatisering te vermijdendient het Sociaal Huis zich evenwel te richten naar alle burgers. Met betrekking tot een mogelijkeafstemming van het Sociaal Huis met het geïntegreerd wijkcentrum wordt vooral hetbelang van wederzijdse doorverwijzing onderstreept.‘Als het Sociaal Huis de trekker is van het samenbrengen van iedereen die opgemeentelijk vlak rond welzijn bezig is, dan gaat rond die tafel zeker de geïntegreerdewijkwerking zitten. Indien mensen bij het Sociaal Huis aankomen, die eigenlijkvooral nood hebben aan contact binnen de buurt dan kan je die daar naar doorverwijzen.’(I: Vanuit het Sociaal Huis naar de wijkcentra?) ‘Ja, of vanuit een wijkcentrum,als ze zeggen van: jij zit duidelijk met een aantal vragen rond premies of zo: gaeens naar het Sociaal Huis.’ (hoofd Afdeling Maatschappelijk Welzijn, VVSG)Tot slot worden er een aantal randvoorwaarden geformuleerd die de centrale overheden moetenvoorzien opdat het concept van het Sociaal Huis zou kunnen gerealiseerd worden. Het gaatom voldoende financiële ondersteuning, informaticaondersteuning en een campagne om hetnieuwe concept bekend te maken bij de burgers.2.2 Visie van het SteunpuntAlgemeen Welzijnswerk (SAW) 4Tot op heden formuleerde de koepel van de Centra voor Algemeen Welzijnswerk nog geeneenduidige visie betreffende het concept Sociaal Huis. Er heersen i.v.m. het concept nog te veelonduidelijkheden, ook wat de (verdere) samenwerking OCMW-CAW betreft. In de praktijk4 De informatie is gebaseerd op het gesprek met L. Serrien (coördinator SAW) en J. Vos (stafmedewerker) datplaatsvond op 5 maart 2001.

13bestaan reeds diverse samenwerkingsinitiatieven tussen beide actoren, zowel op het niveau vande cliënt, van de voorzieningen als op het vlak van beleidsdossiers. Doorgaans zijn deze samenwerkingsvormenechter ingegeven door de plaatselijke context zoals ook blijkt uit onderstaandcitaat.‘Er zijn op de drie niveaus op het terrein diverse vormen van samenwerking.Bijvoorbeeld op het niveau van de cliënt: vanaf het moment dat er een bestaansminimumdossieris en deze cliënt wordt ook begeleid door het CAW, dan denk ik dater - ad hoc - regelmatig samenwerkingsafspraken zijn met de sociale dienst van hetOCMW. Op het niveau van voorzieningen zien we toch ook wel een aantal vormenvan samenwerking, tot zelfs CAW’s waar OCMW’s mee in het beheer zitten. Maardat is dan wel grotendeels historisch bepaald door het feit dat OCMW’s vroeger ookeen kleinschalig opvangcentrum of een Centrum voor Levens- en Gezinsvragen haddenopgericht en in het kader van het algemeen welzijnswerk daar middelen van kregen.Nadien zijn die mee opgenomen in de fusie. Ook op het niveau van de beleidsdossiersdenk ik dat er voorbeelden van samenwerking zijn. Dat is zeer sterk plaatselijkbepaald en dat hangt er ook van af wie in de gemeente of de regio voortrekkeris van een aantal beleidsontwikkelingen: is dat het OCMW, is dat de gemeente?’(coördinator SAW)In een nota van het Steunpunt Algemeen Welzijnswerk n.a.v. een studiedag omtrent het‘Sociaal Huis’ die plaatshad in maart 2001 5 , wordt gesteld dat het concept betrekking kan hebbenop de beperkte sector van de welzijnszorg of (individuele) hulpverlening of op het ruimesociaal beleid. 6 Bij de inhoudelijke uitwerking van het ruimere concept zijn verschillende functiesen gradaties voor het Sociaal Huis mogelijk, met name:- informatie verstrekken over diensten, rechten, tegemoetkomingen en premies vangemeenten, OCMW’s, hogere besturen en private instellingen;- hulp bij het invullen van formulieren voor het verkrijgen van diensten of het aanvragen vanpremies, tegemoetkomingen, …;- al dan niet begeleide doorverwijzing en draaischijf t.a.v. sociale voorzieningen in de regio;- gedeconcentreerde dienstverlening: toegangspoort tot en met volledige afhandeling oplokaal niveau t.a.v. provinciale, Vlaamse en federale voorzieningen, diensten, premies entoelagen (o.m. via Kruispuntbank);- Sociaal Huis als afstemmingsforum voor individueel casemanagement;- Sociaal Huis als fysiek overkoepelend dak voor verschillende eerstelijns diensten;- Sociaal Huis als beleidsorgaan dat het lokaal welzijnsbeleid stuurt en regisseert, zowel opindividueel niveau (afstemming tussen de individuele vraag en het algemeen aanbod) alsop het niveau van de programmatie (bijsturing aanbod in functie van de vraag). Hierbijstelt zich de vraag welke materies of zorgsectoren zich lenen tot een lokale planning enwelke op regionaal niveau moeten aangepakt worden (Vos & Serrien, 2001).5 ‘Het Sociaal Huis: huis van de toekomst in welzijnsland?’, ACW-studiedag i.s.m. het Vlaams centrum voor werknemersvorming,Elewijt-Center, 10 maart 2001.6 D.w.z. gezondheid, tewerkstelling, inkomen, sociale zekerheid, mobiliteit, educatie/onderwijs, cultuur, hulpverleningen rechtsbijstand.

142.2.1 NetwerkideeVoor de CAW’s ziet men binnen het concept van het Sociaal Huis vooral een rol weggelegd inde netwerkidee. Hierbij is het van belang dat de betrokken actoren zich duidelijk positionerenin het welzijnsveld, mekaars competenties erkennen en een duidelijke missie formuleren. Zoalsbij de VVSG wordt het belang van het complementariteitsprincipe onderstreept. Dit blijkt ookuit een nota over het algemeen welzijnswerk:‘Het algemeen welzijnswerk heeft op de ‘eerste lijn’ belangrijke partners. In de eersteplaats zijn dit de sociale diensten van de OCMW’s, die een zeer vergelijkbare basisopdrachthebben. Toch zijn er ook belangrijke verschilpunten op het vlak van: al danniet conditionele hulpverlening, werkingsgebied, openbaar versus privaat, verschillenin het bereiken van specifieke doelgroepen, enz. Het verzekeren van een complementairaanbod is voor beide sectoren echter een steeds belangrijker uitdaging.Hetzelfde geldt t.a.v. andere sectoren op de ‘eerste lijn’: de integratiecentra en -dienstenvoor minderheden, het opbouwwerk, geïntegreerde buurt- en wijkcentra,jeugdwerkingen met kansarme groepen, consultatiebureaus en zorgencentra vanKind en Gezin, enz. Een derde partner vormen de diverse vormen van hulp- en dienstverlening,ingebouwd in maatschappelijke basissectoren: in de sociale huisvesting, inhet onderwijs (de centra voor leerlingenbegeleiding), in de rechtsbedeling (justitiehuizen,…), en dergelijke meer.’ (Serrien, 2000: 31).Een dergelijk netwerk van hulpverlening, zowel op het niveau van de voorzieningen als opcliëntniveau, kan - aldus de respondenten - het best op regionaal niveau worden georganiseerd,rekening houdend met de regionaal uitgebouwde dienstverlening van bv. Centra voorGeestelijke Gezondheidszorg, de Bijzonder Jeugdzorg, CAW’s, etc. Een vlotte bereikbaarheidvan de diensten (bv. via het openbaar vervoer) is hierbij een belangrijke randvoorwaarde.Idealiter zouden alle eerstelijnsdiensten bij het netwerk moeten betrokken worden, met uitzonderingvan de sector thuiszorg vermits die vanuit een andere logica vertrekt (men wil mensenzo lang mogelijk thuis houden).Het voornaamste knelpunt is wie de regisseursrol bij de samenwerking gaat opnemen. In deeerste plaats hangt dit - aldus de gesprekspartners - af van het schaalniveau waarop de afstemmingen samenwerking georganiseerd wordt. Gaat het hierbij om het afstemmen van voorzieningenop lokaal niveau - de regie van het lokaal sociaal beleid -, dan komt deze rol toe aanhet OCMW of aan de gemeente of aan beide. Hierbij kunnen ook private welzijnsdiensten aangesprokenworden, in die mate dat ze met die lokale problematiek te maken hebben. Op cliëntniveaukan dit echter beter door de vertrouwenspersoon:‘Maar of het OCMW nu op elk cliëntniveau de regie moet gaan doen? Ik geloof veelmeer in het principe dat op de eerste lijn diegene die een vertrouwensrelatie heeft deverdere taakbegeleider is, de regisseur van de cliënt is.’ (coördinator SAW) ‘En danmoeten er misschien ook andere welzijnsdiensten op dat eerstelijnsniveau gevaloriseerdworden, bv. buurtwerkers die vaak een sleutelrol spelen naar afstemming vandiensten.’ (stafmedewerker SAW)

152.2.2 Eénloket ideeEr kan volgens de respondenten echter ook een heel andere piste verkend worden, die eerderaanleunt bij de opvattingen van (voormalig) minister Sauwens en waarbij wordt gefocust op devereenvoudiging van de (sociale) administratie via de uitbouw van de éénloket gedachte. Beidepistes - de visie van minister Vogels en deze van (ex) minister Sauwens - kunnen tegelijkertijduitgewerkt worden. Opnieuw wordt bij de uitbouw van de éénloket gedachte het belang vande Kruispuntbank onderstreept. Er wordt een vergelijking gemaakt met de werkgelegenheidsloketten(Lokale Werkwinkels):‘Als je de algemene dienstverlening zou bekijken, dan hebben mensen terecht kritiekop de versnippering van alles wat met sociaaladministratieve zaken te maken heeft.Als je ziet wat voor een papierwerk je moet invullen. Er zou veel kunnen bespaard envereenvoudigd worden. Dat is dan een beetje de éénloket gedachte. Zoals men nu inde sector tewerkstelling met de werkgelegenheidsloketten of de tewerkstellingslokettenwerkt, met de bundeling van RVA, VDAB, vakbonden, PWA, eigenlijk alles watmet lokale tewerkstelling te maken heeft, zo kan je perfect ook met wat te makenheeft met sociale administratie tot een éénloket func-tie komen.’ (stafmedewerkerSAW)In die formule is niet dadelijk een rol weggelegd voor de CAW’s.‘In die formule is het CAW nauwelijks betrokken. Het zijn dan de basisinstituties diebij sociale administratie betrokken zijn die zich gaan hergroeperen en reorganiserendat de zaken efficiënter gebeuren. Zo kan je via de Kruispuntbank perfect een aantaldingen kort-sluiten, dat een OCMW of gelijk wie basisrechten van mensen kantoekennen zonder dat die heel de papiermolen moeten gaan doen en de aanvraag,de toewijzing en de uitbetaling dras-tisch kan versoepelen. Als je ziet hoeveel moeitehet soms kost om iemand zijn kinderbijslagdossier in orde te krijgen, eigenlijk zoudat heel eenvoudig kunnen.’ (stafmedewerker SAW)Het uitwerken van een dergelijk concept veronderstelt echter dat een aantal ‘taboes’ wordenopgeheven, waarbij opnieuw op het ‘knelpunt’ van de verzuiling wordt aangehaald. Om belangenvermengingte vermijden kan het éne loket het best autonoom georganiseerd worden. Deschaal waarop deze loketten moeten ingeplant zijn is niet zo eenvoudig te bepalen. Idealiterzouden ze zo breed mogelijk gespreid moeten zijn. Deze éénloket idee ziet men in de eersteplaats haalbaar voor administratieve zaken. Op het vlak van individuele hulpverlening ligt datheel wat moeilijker:

16‘Op het terrein van de hulpverlening denk ik dat dat veel moeilijker is. Uiteindelijk gaathet over zeer individuele gevoelige vragen, die je niet puur administratief kan afhandelen.Ik kan me niet inbeelden dat iemand met relatieproblemen naar een bureaugaat vanwaar men dan administratief verwezen wordt naar de meest geschikte dienst.Ik denk dat de realiteit wel iets gevoeliger is dan dat.’ (stafmedewerker SAW)2.2.3 Twee complementaire modellenDe respondenten zijn van oordeel dat het gaat om twee verschillende, maar complementairemodellen, afhankelijk of er al dan niet ruimte wordt voorzien voor individuele hulpverlening:- Enerzijds is er het model waarbij administratieve vereenvoudiging wordt nagestreefd doorde verschillende aanvragen op één plaats (éénloket) te behandelen. Hierbinnen kan nogeen onderscheid gemaakt worden tussen een loket waar je met vragen over verschillendeproblemen (sociale huisvesting, tewerkstelling, pensioen, etc.) terecht kan en een loket datzich specialiseert in een bepaald segment (bv. tewerkstelling).- Anderzijds is er het model waarbij aan de administratieve hulp ook psychosociale begeleidingwordt gekoppeld:‘Ik ben er van overtuigd dat er, vertrekkend van de dienstverlening inzake rechten enuitkeringen, ook heel zinvolle hulpverlening kan aangeboden worden. Bijvoorbeelddat mensen die een sociale woning komen vragen, en uiteindelijk begeleid wordenin die aanvraag van een sociale woning, dat die ook wel een aantal vragen hebbennaar sociale vaardigheden en zelfredzaamheid en dergelijke meer, dat die dingen danvrij snel aan het licht kunnen komen in zo een procedure. De potentiële kracht vande zogenaamde ‘ingebouwde’ vormen van hulpverlening zit in het feit dat men daardirect op kan inspelen.’ (coördinator SAW)Vaak is er binnen de administratieve hulpverlening echter niet veel ruimte om in te gaan op achterliggendeproblemen. Hierin ziet het CAW een mogelijke samenwerking met het OCMW,zeker in de grotere steden.‘In de realiteit zien we dat binnen heel wat vormen van administratieve hulpverleningweinig ruimte is om ook verder te werken met de cliënt aan achterliggende vragen,psychosociale problemen, enz. Vaak is het dan noodzakelijk om voor die vragen eenberoep te doen op een CAW. Ik denk dat dat ook een goede manier van samenwerkingkan zijn, waarmee we die diensten niet willen terugdringen op hun puur administratievetaak, maar zeker in grotere steden zal er tussen OCMW’s en CAW’s ookeen nauwere samenwerking zijn: het dossier van het bestaansminimum is voor hetOCMW en de verdere begeleiding, psychosociaal voor het CAW. In landelijkegemeenten ligt dat anders, want daar is ook het CAW vaak niet aanwezig. Daar zalde maatschappelijk werker van het OCMW wellicht wat meer ruimte hebben om metde cliënt ook verder te gaan dan het financiële.’ (coördinator SAW)

17Om de inspanningen van verschillende hulpverleners die zich richten op eenzelfde persoon opelkaar af te stemmen, ziet het SAW vooral een mogelijkheid in initiatieven zoals individueelcasemanagement.2.2.4 Het Sociaal Huis als oplossingvoor het toegankelijkheidsprobleem?Aan de respondenten werd tevens de vraag voorgelegd in welke mate het Sociaal Huis eenoplossing kan zijn voor het toegankelijkheidsprobleem van welzijnsvoorzieningen naar bepaaldedoelgroepen zoals kansarmen en etnisch-culturele minderheden. Hierbij wordt in de eersteplaats het belang van een duidelijke profilering van de actoren onderstreept.‘Ik denk dat vooral het uitklaren van die competenties, zoals dat dan zo mooigenoemd wordt; onderlinge profilering, dat dat de zaak toch wel wat zou kunnenvooruithelpen.’ (stafmedewerker SAW)Tevens dient vermeden te worden dat hulpvragers van het kastje naar de muur wordengestuurd. Gerichte doorverwijzing kan dit vermijden. Dit impliceert evenwel dat de hulpvragershun vraag duidelijk kunnen verwoorden, wat in de praktijk niet steeds het geval is, zeker nietals het gaat om psychosociale hulpverlening. Een goede doorverwijzing hangt tevens samenmet een duidelijke profilering van de betrokken actoren, gekoppeld aan een goed doorverwijzingssysteemwaarbij ‘missing links’ worden opgelost.‘Ik kan mij inbeelden dat heel wat mensen voor psychosociale problemen zich wendentot de huisarts en dat daar ook de ‘missing link’ is: weet die huisarts waar dieverder terecht kan? Die zal vanuit zijn referentiekader misschien vooral zicht hebbenop de gezondheidssector, het Centrum voor Geestelijke Gezondheidszorg, …’ (…) Ikdenk dat op het vlak van de netwerkformule in het kader van het Sociaal Huis rondpsychosociale hulpverlening er al kan werk gemaakt worden op regionaal vlak vaneen goede profilering t.a.v. elkaar en aan-sluitend dat er een goed doorverwijssysteemis. Dat is al heel wat. (coördinator SAW)Er kan echter pas een toegankelijk Sociaal Huis gecreëerd worden indien men op de hoogte isvan de drempels die cliënten ervaren wanneer zij een beroep (wensen te) doen op welzijnsvoorzieningen:‘Ik vind wel dat in heel de discussie de cliënt centraal moet staan, zoals in jullie onderzoek.Ik ben zelf wel benieuwd over hoe cliënten zelf toegankelijkheid definiëren. (…)Toegankelijkheid is niet alleen bereikbaarheid. (…) Vanuit het cliëntperspectief bekeken,daar is nog veel te weinig onderzoek rond gedaan: op welke manier wenden zijzich tot bepaalde dien-sten? Welke verwachtingen hebben zij en wat is hun initiëlevraag? Of zit daar meteen al een vraag achter? Hoe ervaren zij zelf die drempels?’.(coördinator SAW)

182.3 Visie van de Vereniging vanVlaamse Gemeentelijke Welzijnsdiensten (VVGW)Ook vanuit de Vereniging van Vlaamse Gemeentelijke Welzijnsdiensten werd tot op hedengeen standpunt op papier gezet m.b.t. de mogelijke of wenselijke invulling van het concept‘Sociaal Huis’. Wel werden door de voorzitter reeds een aantal bedenkingen in de rand van dediscussie geformuleerd, met name:- oppassen voor enkel een bestuurlijke discussie zonder inhoudelijke discussie over een kwalitatiefbeter lokaal welzijnsbeleid;- nood aan vrijheid om plaatselijk te kiezen voor een model van geïntegreerde dienstverlening;- niet enkel regisseurschap zonder uitvoering (geen Nederlands model);- verdieping van de bipolariteit tussen gemeente en OCMW (via samenwerkingsakkoord,overlegcomité, vertegenwoordiging OCMW en gemeente, uitbouw beleidsnetwerken,opstellen beleidsplan integratie lokaal welzijnsbeleid);- twee lokale regisseurs zijn mogelijk en zelfs wenselijk, regisseurs zijn soms zelf actor, anderbestuur kan dan die rol overnemen;- inclusief beleid blijft nodig versus zorgbeleid;- versterking van de beleidsnetwerken tussen overheid en particuliere sector;- andere relatie tot de particuliere sector; overheid moet sturen op output;- betere dienstverlening aan de burger staat centraal;- verweving van het aanbod kan positief werken naar het klimaat van een dienst;- geïntegreerde dienstverlening van OCMW, gemeente, Lokale Werkwinkels, ombudsdienst(Vandebuerie, 2001).Een aantal van deze bedenkingen worden hieronder verder uitgewerkt.2.3.1 De inhoudelijke discussie dient te primerenboven de organisatorischeOp basis van het interview met de voorzitter van de VVGW en met een medewerker van desociale dienst van de Stad Kortrijk werden bijkomende elementen in de discussie omtrent hetSociaal Huis verzameld. Zo wenst de Vereniging te focussen op de inhoudelijke discussie, nietop de organisatorische. Hierbij moet in de eerste plaats nagegaan worden welk beleid de stadof gemeente - i.s.m. het OCMW - wil voeren. Pas nadien dient te worden bepaald wie wat zaldoen. In de praktijk draait het evenwel vaak anders uit.‘En dan krijg je in eerste instantie - en dat is wat er nu aan het gebeuren is - eenmachtsdiscussie: ‘we gaan eerst eens kijken wie de regisseur is en we gaan dan bepalenwat er gaat gebeuren.’ (…) Het gaat over posten, over jobs, over mandaten en datprimeert eigenlijk de discussie over de inhoud. (…) Wij pleiten eerst voor een inhoudelijkediscussie: wat wil een stad of gemeente als beleid gaan voeren, en laat ons danafspreken wie wat uitvoert. (…) Eigenlijk zijn wij voor een netwerksturing waar nietéén iemand baas is, maar waar het geheel in interactie en door de samenwerking zichzelfgaat sturen. Maar politiek is dat bijna niet te verkopen.’ (voorzitter VVGW)

19Door de nadruk te leggen op de inhoudelijke discussie kunnen de rollen van de actoren in hetwelzijnsveld worden uitgeklaard. Ook hier wijst men op het belang van het in kaart brengenvan de competenties van de betrokken actoren (‘Iedereen gaat moeten durven opkomen voordatgene waar men sterk in is’). Op basis hiervan kan beslist worden wie wat gaat doen.Het streven naar één model van Sociaal Huis voor gans Vlaanderen wordt echter niet als realistischbeschouwd, aangezien de realiteit lokaal vaak zeer divers is:‘Als men op Vlaams niveau gaat bepalen hoe dat gemeenten en steden dat moetendoen, dan krijg je een model dat slechts voor enkele gemeenten werkbaar zal zijn.Per definitie heb je 308 verschillende situaties in Vlaanderen. (…) Men zou even goedkunnen zeggen: wij willen de steden en gemeenten ondersteunen indien zij een netwerk,duidelijk aantoonbaar, met duidelijke afspraken, ondertekenen van: dit gaanwij doen op die manier, en wij willen dat bereiken, enz. Dat mag met meetbare resultatenzijn. Dat er een dergelijke richtlijn komt van bovenuit, daar heb ik op zich geenproblemen mee. Als men zegt: vanaf nu, van het ene uiterste: we schaffen hetOCMW af, tot het andere uiterste van: het OCMW moet alles doen, dat kan niet.’(respondent sociale dienst Stad Kortrijk)Ook het concept van een fysiek huis, waarin verschillende actoren worden samengebracht,wordt organisatorisch niet als haalbaar beschouwd, zeker niet in de (middelgrote) steden:‘Dan spreken we waarschijnlijk niet meer over een Sociaal Huis, maar over een SocialeStraat.’ (respondent sociale dienst Stad Kortrijk)2.3.2 Focus op samenwerking en afstemmingSamenwerking en afstemming dient te primeren. De concrete vormgeving wordt als secundairbeschouwd. De respondent maakt hierbij een vergelijking met het ‘vreemdelingenloket’.‘Het gaat over: wat is er? Op welke manier kunnen we samenwerken? Hoe kunnenwe die samenwerking efficiënt maken? Hoe kunnen we zorgen dat de mensen die ereen beroep op doen weten waar ze naartoe moeten? Of dat dat nu in één huis, inéén straat of in een stad is, ik vind dat secundair.’ (…) ‘Dat is ook heel de discussiedie we nu meemaken met het ‘vreemdelingenloket’; in eerste instantie is het voor mijniet belangrijk dat al die mensen per sé op dat ene punt komen om van daar doorgestuurdte worden, maar er moet wel ergens een draaischijf zijn die zorgt dat mensenter plaatse komen.’ (respondent sociale dienst Stad Kortrijk)Ook voor de afschaffing van de OCMW’s is de Vereniging geen vragende partij. Wel dient erbeter samengewerkt te worden tussen OCMW en gemeente/stad. Dit kan - aldus de voorzittervan de VVGW - bijvoorbeeld door het sluiten van een samenwerkingsakkoord, de versterkingvan de inhoud van het overlegcomité, vertegenwoordiging van OCMW in gemeente en omgekeerd,de uitbouw van beleidsnetwerken, het opstellen van gezamenlijke beleidsplannen en hetuitwerken van een geïntegreerd lokaal welzijnsbeleid. Een voorbeeld van een goede samenwerkingen afstemming is het welzijnsconsortium in de regio Kortrijk.

20‘In de streek zitten we op dat vlak al redelijk ver: het welzijnsconsortium dat eigenlijkeen samenwerkingsverband is tussen de gemeenten enerzijds en de OCMW’s anderzijdsvan het ganse arrondissement, en de particuliere sector. De ondersteuningwordt daar in de praktijk gebracht door het feit dat ieder gemeentebestuur en iederOCMW van het ganse arrondissement 4 fr. per inwoner bijdraagt, dus dat is 8 fr. perinwoner aan dat consortium.’ (respondent sociale dienst Stad Kortrijk)Ook is het naar de toekomst toe onvermijdelijk dat er meer dient samengewerkt te worden metde particuliere sector. De schaal waarop deze samenwerking georganiseerd wordt, hangt medeaf van de grootte van de gemeente. Aan de Vlaamse overheid wordt vooral een stimulerendeen begeleidende rol toebedeeld in het tot stand brengen van deze samenwerkingsverbanden.Hoe de financiële ondersteuning het best kan gebeuren, is echter niet zo duidelijk: ‘moet je blijvenopsplitsen in verschillende terreinen of moet je het Gemeentefonds versterken?’2.3.3 Rol van de gemeente onderbelichtDe respondenten zijn tevens van mening dat de discussie omtrent het Sociaal Huis te sterkgefocust is op de rol van het OCMW. De gemeente blijft daarin onderbelicht, hoewel degemeente een belangrijke rol kan vervullen in het lokaal welzijnsbeleid, i.h.b. wat het uitbouwenvan een inclusief beleid betreft.‘In alle oefeningen die gemaakt worden is het het OCMW dat moet veranderen, terwijlik vind dat gemeentebesturen in feite ook moeten veranderen als wij kwalitatieflokaal welzijnsbeleid willen hebben. Het moet duidelijker zijn dat de finaliteit vanieder overheidshandelen eigenlijk het welzijn van de burger is. Ook wij moeten nogdat inclusief beleid waarmaken, we moeten dat welzijn proberen te realiseren in sectorenals ruimtelijke ordening, verkeersbeleid, noem maar op. (…) Het is precies daardenk ik dat de specifieke opdracht van een gemeente ook ligt binnen het lokaal welzijnsbeleid:dat inclusief karakter proberen waar te maken. Daar waar het OCMWvooral betrokken is bij het zorgbeleid, kan de gemeente die relaties leggen naarandere domeinen, en dat gebeurt in een aantal gemeenten ook effectief.’ (voorzitterVVGW)Ook dient er een afstemming te komen tussen het concept van het Sociaal Huis en de LokaleWerkwinkel.‘Hoe kan je dat nu lokaal verdedigen dat er één loket zou geopend worden, eenSociaal Huis, in het OCMW dat geen enkele band zou hebben met die LokaleWerkwinkel of met wat er in de gemeentelijke welzijnsdienst gebeurt? Wij vinden datde gemeenten in ieder geval moeten kunnen meespreken over dat Sociaal Huis, datdat geen kwestie is van de OCMW’s alleen.’ (voorzitter VVGW)De VVGW is tevens van mening dat de regisseursrol toekomt aan de lokale overheid (gemeenteen OCMW). Het opnemen van de regie hoeft een uitvoerende rol echter niet in de weg testaan. Beide rollen dienen gekoppeld te blijven, zodat de regisseur ook weet wat er op het ter-

21rein gebeurt. Wel dienen ‘rechter-partij’-situaties vermeden te worden. In plaats van ‘regisseur’ziet men de gemeente en het OCMW eerder als ‘kernactor’ in het lokaal sociaal beleid waarbijhet sturend vermogen van de stad moet opgedreven worden, waarbij weliswaar in samenspraakmet de andere (publieke en private) actoren wordt bepaald waar men met het lokaalsociaal beleid naartoe wil.2.3.4 Het Sociaal Huisals oplossing voor het toegankelijkheidsprobleem?Men verwacht dat het uitbouwen van een netwerk, gekoppeld aan een duidelijke taakafbakeningvan de actoren zal leiden tot een meer gerichte doorverwijzing, wat in de eerste plaats dekansarmen en etnisch-culturele minderheden ten goede zal komen.(I: En denken jullie dat zo een netwerk bepaalde voordelen heeft inzake de toegankelijkheidvan de dienstverlening naar kansarmen en etnisch-culturele minderheden?)‘De toegankelijkheid zou daar moeten een gevolg van zijn, omdat een aantal organisatiesop dit moment door de verscheidenheid aan dienstverleningsplaatsen en vormende reflex hebben van: wij hebben geen tijd, probeer daar een keer of: dat is nietvoor ons, dus ze sturen u door. Op het moment dat je een netwerk kan uitbouwenwaar afspraken gemaakt worden, waar taakafbakeningen zijn, waar dat er ook doorde overheid voor gezorgd wordt dat de capaciteit voldoende wordt, denk ik dat datonrechtstreeks ten goede zal komen van kansarmen en etnisch-culturele minderheden,want dat zijn de eersten die doorgestuurd worden omdat ze minder mondigzijn.’ (respondent sociale dienst Stad Kortrijk)2.4 Visie Vlaamse Verenigingvan OCMW Ontvangers en Secretarissen (VVOS)De VVOS werkt momenteel een globaal standpunt uit betreffende het Sociaal Huis. De eindredactievan het tijdschrift ‘OCMW-Visies’ formuleerde begin 2000, n.a.v. de VVSG-trefdag op 1december 1999, reeds een aantal voorbeschouwingen. Hierbij wordt uitgegaan van deomschrijving van het Sociaal Huis in het Vlaams Regeerakkoord. Een aantal van deze puntenkomen ook terug bij de visie van de VVSG.- Het OCMW is gelegitimeerd om op te treden als coördinerende, plannende en uitvoerendeinstantie. De VVOS pleit voor een adviesbevoegdheid van het OCMW in geval van planning,erkenning en/of subsidiëring van voorzieningen en diensten in de welzijns- engezondheidszorg.- De VVOS opteert tevens voor een versteviging van het OCMW in relatie tot het gemeentebestuur.Zij verwijst hierbij naar het Pact tussen de Vlaamse regering en de VlaamseOCMW’s dat het OCMW erkent als een volwaardige partner. In dit verband pleit zij vooreen degelijke basisfinanciering en voldoende personeel, zodat blijvend kan worden ingegaanop de stroom van nieuwe opdrachten.- De VVOS is bovendien van oordeel dat de verwezenlijking van het Sociaal Huis een evolutiefproces is waarbij het OCMW, rekening houdend met zijn mogelijkheden, de waaiervan voordelen en premies waarvoor het een loketfunctie vervult of aanspreekpunt is geleidelijkuitbreidt.

22- Tevens wordt gesuggereerd dat de OCMW’s waarbij de sociale dienst apart gehuisvest is,alvast het gebouw ‘Sociaal Huis’ kunnen noemen om op die manier een proactief beleidte voeren.- De discussies over de verhouding tussen OCMW en gemeente en tussen OCMW en particulierewelzijnssector mogen niet vermengd worden met de inhoudelijke discussie over deuitbouw van het OCMW tot een Sociaal Huis, zoals omschreven in het VlaamsRegeerakkoord.- Tot slot wordt ook het belang van netwerkvorming onderstreept, zowel tussen OCMW’sonderling als tussen OCMW’s en private welzijnsorganisaties. Onduidelijk is de link met demutualiteiten en de vakbonden.2.5 Visie Federatievan Vlaamse OCMW-Maatschappelijk Werkers vzw2.5.1 De Visie van de VVSG als uitgangspuntIn het ontwerpstandpunt betreffende het Sociaal Huis van de Federatie van Vlaamse OCMW-Maatschappelijk werkers (dd. 19 april 2001) wordt de visie van de VVSG gedeeltelijk bijgetreden.De federatie beschouwt het OCMW als centrale actor in het concept en onderschrijft dedrie pijlers vooropgesteld door de VVSG (geïntegreerde basisdienstverlening naar de burger,betere samenwerking tussen de lokale besturen, betere samenwerking tussen lokale besturenen private sector). Andere punten waarin de federatie overeenstemt met de visie van de VVSGzijn onder meer: het behouden van het OCMW als zelfstandig openbaar bestuur met een eigenrechtspersoonlijkheid, de overtuiging dat het OCMW het best geplaatst is om het lokaal sociaalbeleid te coördineren, het streven naar complementariteit tussen de actoren betrokken bijhet lokaal sociaal beleid (zonder dat dit evenwel de vrije keuze in het gedrang brengt) en hetstandpunt dat het OCMW een belangrijke hulpverleningsopdracht moet blijven vervullen.2.5.2 Troeven van het OCMWTroeven van het OCMW die mee de richting aangeven van een nieuw concept zoals het SociaalHuis zijn volgens de federatie:- De OCMW-sociale dienst is aanwezig in elke gemeente en is een goed gekende dienst bijeen brede bevolkingsgroep.- Het OCMW bekleedt een sterke positie binnen het hulpverleningslandschap omdat heteen monopolie bezit wat betreft de financiële hulpverlening. Deze hulpverlening kantevens een opening vormen naar andere problematieken, waardoor mensen bereikt wordendie met een armoede- en uitsluitingsproblematiek te kampen hebben, maar slechtsheel moeilijk de stap zetten naar andere diensten.- Het OCMW is vertrouwd met de problematiek van kansarmen, waarbij aangepaste methodenen een laagdrempelige aanpak gehanteerd worden.- Het OCMW biedt een waaier aan van dienstverlening en kansen (financiële steun, huisvesting,poetshulp, kinderopvang, budgetbegeleiding, …). Dit biedt mogelijkheden toteen integrale en gecoördineerde aanpak.- Het OCMW heeft een bijzondere knowhow opgebouwd in de hulpverlening en ondersteuningvan kansarmen via budgettering, budgetbegeleiding en schuldbemiddeling, alsook viavormen van participatieve en integrale begeleiding zoals maatzorg en empowerment.

232.5.3 Organisatorische aspectenDe visie van de Federatie wordt in het ontwerpstandpunt verder geconcretiseerd op organisatorischvlak. Uitgangspunten hierbij zijn onder meer de vaststelling dat het huidig takenpakketvan een grote groep OCMW-maatschappelijk werkers heel breed en gediversifieerd is, watmaakt dat er minder ruimte is voor een gericht onthaal, voor psychosociale begeleiding of ommet andere diensten gecoördineerd te werken rond een bepaalde cliëntsituatie. Er is evenminvoldoende ruimte voor een gerichte, methodisch gefundeerde en gestructureerde vorm vanhulpverlening, op maat van de hulpvrager. Dit geldt in het bijzonder voor kleine en middelgroteOCMW’s. Ook heeft de toegenomen activeringsdruk de psychosociale begeleiding in heelwat OCMW’s doen verengen tot een ééndimensionale aanpak van de problematiek, met nameeen toeleiding tot de arbeidsmarkt. Dit heeft tot gevolg dat de begeleiding zich vaak toespitstop die groep steuntrekkers die nog integreerbaar is op de arbeidsmarkt. 7 Deze arbeidstrajectbenaderingwerkt m.a.w. een nieuwe vorm van uitsluiting in de hand. Tevens neemt de complexiteitvan de dossiers toe evenals de heterogeniteit van het cliënteel. Om aan bovenstaandeproblemen tegemoet te komen, stelt de Federatie een reorganisatie voor van alle OCMW-socialediensten op drie niveaus:- Niveau 1: onthaal, informatie, intake en kortlopende hulpverlening;- Niveau 2: opvolging en begeleiding van het bestaansminimum, financiële hulp, budgetbeheeren schuldbemiddeling;- Niveau 3: integrale begeleiding van kwetsbare groepen, coördinatie van hulpverlening,preventieve hulpverlening.Hieronder werken we deze drie niveaus wat verder uit.a) Niveau 1: Onthaal, informatie, intake en kortlopende hulpverleningHet betreft een brede baliefunctie voor elke burger in de gemeente die er terecht kan voor allemogelijke vragen i.v.m. welzijn:- informatie omtrent de sociale kaart en mogelijke voorzieningen en dienstverlening;- aanvragen voor tussenkomst in alle mogelijke vormen van premies en tussenkomsten opsociaal vlak;- aanvragen pensioen en mindervaliditeit; voorschotten op sociale uitkeringen; (equivalent)bestaansminimum en aanvullende financiële hulp;- aanvraag budgetbegeleiding, budgetbeheer, schuldbemiddeling;- aanvraag tot juridische hulpverlening;- aanvraag voor tussenkomst van de verblijfskosten in een erkend onthaaltehuis, rusthuis,RVT;- dringende hulpverlening en voedselpakketten;- crisisopvang en dakloosheid;- niet gedefinieerde hulpvragen.7 Uit vroeger onderzoek van het HIVA blijkt dat het gemiddeld percentage potentieel activeerbaar geachteOCMW-cliënten slechts 37,5% bedraagt van het totaal cliënteel. In de OCMW’s uit de grootste steden ligt ditpercentage het laagst (32,8%). Bron: Sannen L., Struyven L. & Vos S. (2000), De Vlaamse OCMW’s in hetarbeidsmarktbeleid: van stille actor tot actieve partner. Analyse van beleidsinspanningen en samenwerkingsverbanden,HIVA-K.U.Leuven.

24Het gaat om een specifieke vorm van maatschappelijk werk die een ruime kennis van de wetgeving,sociale kaart en administratieve regelgeving vereist. De ‘onthaaldienst’ heeft eenbelangrijke doorverwijzende functie, zowel naar diensten binnen het Sociaal Huis op het tweedeen derde niveau als naar andere diensten binnen de lokale dienst- en hulpverlening en naargespecialiseerde diensten in het bredere welzijnslandschap.b) Niveau 2: Opvolging en begeleiding van bestaansminimum, financiële hulp, budgetbeheeren schuldbemiddelingVoor wat het bestaansminimum en de financiële hulpverlening betreft, wordt op dit niveau hetsteunverlenend maatschappelijk werk behouden. Het betreft een vorm van maatschappelijkwerk waarbij er een evenwicht is tussen een ambtelijk-administratieve en een hulpverleningsfunctie.Het maatschappelijk werk is hierbij geënt op drie invalshoeken:- onderzoek, controle en uitbetalingen;- methodische begeleiding: opbouwen van een hulpverleningsplan van de problemen opdiverse levensterreinen; focus op psychosociale problemen die samengaan met situatie vanfinanciële problematiek; samenwerking en overleg met andere diensten via PAO(Permantent Armoede Overleg);- opleiding en tewerkstelling: trajectmatige aanpak in functie van activering en doorverwijzingnaar de arbeidsmarkt; samenwerking met o.m. Lokale Werkwinkel.Ook budgetbeheer en schuldbemiddeling zitten tussen administratie en dossierbeheer enerzijdsen bredere hulpverlening anderzijds.c) Niveau 3: Integrale begeleiding van kwetsbare groepen, coördinatie van hulpverlening,preventieve hulpverleningBij dit derde niveau staat de kernfunctie van de armoedebestrijding centraal: de moreleopdracht van het OCMW om elke persoon in de mogelijkheid te stellen een leven te leiden datbeantwoordt aan de menselijke waardigheid. De nadruk ligt op het begeleidingsaspect, binnende typische context van de OCMW-hulpverlening, waarbij ook veel aandacht is voor het materiëleen waarbij maximaal gebruik gemaakt wordt van het aanwezige kansenkader op het vlakvan opleiding en tewerkstelling, huisvesting, etc. Op dit niveau wordt ook de cliëntgebondencoördinatiefunctie (bv. via een Permanent Armoede Overleg) gesitueerd.Aspecten die op dit derde niveau aan bod kunnen komen, zijn onder meer:- opname van dossiers vanuit het eerste en het tweede niveau;- intensieve gezinsbegeleiding;- lange termijnhulpverlening;- nauwe samenwerking met andere diensten en ondersteunende kaders binnen en buitenhet Sociaal Huis;- versterken van personen en gezinnen op het vlak van vaardigheden, draagkracht, inbeddingen vertrouwen;- focus op preventieve werking;- signalisatie naar het coördinatieniveau van tekorten en knelpunten in het welzijnsbeleid;- etc.

25Het zijn voornamelijk deze aspecten waar diverse OCMW’s momenteel te weinig ruimte voorhebben, vermits men zich te veel met andere aspecten dient bezig te houden. In kleineregemeenten kan men dit niveau eventueel via onderlinge samenwerking tussen OCMW’s organiseren:één maatschappelijk werker voor meerdere OCMW's. Het is ook op dit niveau datmethodieken zoals maatzorg en empowerment thuishoren. De Federatie is van mening dat demaatzorgprincipes ook binnen het concept van het Sociaal Huis dienen behouden te blijven, endat de functie het Sociaal Huis niet verengd wordt tot een soort ‘dispatchingfunctie’.Door dit onderscheid in niveaus zouden maatschappelijk werkers bewust kunnen kiezen voorbepaalde taken (bv. al dan niet intensieve hulpverlening aan kansarmen of eerder administratievezaken). Naast deze drie niveaus die staan voor het cliëntgericht werken, worden een aantalondersteunende kaders voorzien: sociale tewerkstelling, juridische bijstand, bejaardenzorg/thuiszorgen lokale ondersteunende initiatieven. 8Tot slot wordt er op gewezen dat op beleidsmatig vlak nood is aan een afstemming van al dezeinitiatieven met elkaar en met private welzijns- en gezondheidsinitiatieven. Complementariteiten gerichte doorverwijzing naar elkaar moet een belangrijke doelstelling zijn van een lokaalwelzijnsoverleg. Hierbij is nood aan een intens netwerk tussen alle welzijnspartners. Deze coördinerendetaak is volgens de Federatie - evenals voor de VVSG - een taak voor het OCMW, hetSociaal Huis in iedere gemeente. Als hart van een ruim netwerk en vele samenwerkingsakkoordenmoet het Sociaal Huis/OCMW voor de burger de toegangspoort zijn voor elke welzijnsvraag.2.6 Visie integratiesector/opbouwwerkVanuit de integratiesector en het opbouwwerk is er (nog) geen eenduidig neergeschreven visieomtrent het concept ‘Sociaal Huis’. Wel vraagt de ad hoc werkgroep opbouwwerk–integratiesectorvan het FESO (Federatie Samenlevingsopbouw) in het kader van de discussie omtrent hetSociaal Huis aandacht voor de volgende overwegingen:Beleidsmensen dringen aan op een betere afstemming van voorzieningen vanuit de nood aaneen efficiënte werking van de organisaties, wat door de leden van de werkgroep wordtbeaamd, evenals het belang van een administratieve vereenvoudiging. Het is evenwel niet duidelijkwelke doelstelling de kern van het debat vormt: a) de dienstverlening aan de cliënt verhogen(d.w.z. streven naar een grotere toegankelijkheid van diensten) of b) de afstemming enzichtbaarheid van voorzieningen bevorderen. Beide aspecten zijn niet steeds eenvoudig te koppelen.Meerdere niveaus lopen in de discussie door elkaar.Tevens dient een onderscheid te worden gemaakt tussen a) informatieverstrekking, dienstverleningen doorverwijzing en b) hulpverlening. De werkgroep is van mening dat hulpverleningbeter niet in het Sociaal Huis plaatsvindt. Wel dient er informatie voorzien te worden m.b.t. het8 Het betreft hier initiatieven die vanuit het SIF of Sociaal Huis lokaal worden uitgebouwd als aanvulling op hiatenin het lokale hulpverleningslandschap. Ze dienen als ondersteuning van andere openbare of privé-initiatievenzoals buurtwerk, sociaal verhuurkantoor, schoolopbouwwerk, psychotherapeutische hulpverlening.

26hulpverleningsaanbod (zowel publiek als privaat), premies, etc., in het bijzonder gericht naarhet professioneel kader (hulpverleners i.p.v. hulpvragers).Bij de doorverwijzing of dispatching moet de keuzevrijheid van de cliënt voorop blijven staanversus een te dirigistisch model van samenwerking/overleg. Bij multi-probleemgezinnen zie jeimmers vaak een haat-liefde verhouding tot de openbare instellingen of initiatieven. Door hunnegatieve ervaringen met (overheids)instellingen of met officiële instanties wantrouwen zebovendien dé overheid. Dat is voor velen een ernstige psychologische drempel. Tevens wordthet belang van intakegesprekken onderstreept, i.h.b. met het oog op vraagverheldering bijmulti-probleemgezinnen.Er moet ook een onderscheid gemaakt worden tussen grote(re) steden en kleine(re) gemeenten:verschillende organisatiemodellen zijn mogelijk naargelang de schaal. In grotere steden zaldat ene ‘Sociaal Huis’ waar verschillende welzijnsvoorzieningen onder één dak wordengebracht, erg lijken op een grote supermarkt van welzijnsvoorzieningen. Dat zal de toegankelijkheidin geen geval bevorderen. Hier kan meer heil worden verwacht van een geïntegreerdewijkwerking of een geïntegreerd wijkcentrum. Ook vanuit de sector van het opbouwwerk enhet buurtwerk wordt een bijdrage geleverd tot deze geïntegreerde wijkwerking.- Het buurtwerk verwijst bewoners actief door naar welzijnsdiensten, zorgt voor de followup,doet soms ook individuele hulpverlening en organiseert groepsactiviteiten.- Het opbouwwerk speelt een rol in dat participatieproces rond gemeenschappelijke itemsin de buurt. Het opbouwwerk signaleert vanuit die rol ook problemen en leidt armen toenaar de diensten en voorzieningen. Hulpverlening behoort niet tot de kerntaken van hetopbouwwerk. In bepaalde buurten gaat daarom om een tandem van opbouwwerkerbuurtwerkeraan de slag: de opbouwwerker kiest daarbij voor een projectmatige aanpakvan gemeenschappelijke problemen in de wijk, terwijl de buurtwerker zich sterker kan toeleggenop de individuele begeleiding of opvang.Van belang om te melden is dat het buurtwerk/opbouwwerk - aldus de leden van de werkgroep- niet de (enige) toeleider mag worden naar hulpverleners, hoewel men deze rol in depraktijk meer en meer - impliciet of expliciet - vervult.In het (recente) verleden speelde ook de integratiesector een sleutelrol in de individuele hulpverlening.Precies omdat bestaande voorzieningen vaak heel moeilijk of niet toegankelijkwaren, bouwde men een eigen sociale dienst uit. Nu wordt deze sociale dienst (verplicht) afgebouwden legt de integratiesector zich ten volle toe op de emancipatie en de toeleiding naarvoorzieningen. Een knelpunt is evenwel dat de reguliere diensten vaak (nog) niet toegankelijkzijn voor deze doelgroep.Tot slot vindt de werkgroep dat het Sociaal Huis geen ‘bijenkorf’ van voorzieningen mag zijn,maar dat de kernopdracht bestaat uit het verhogen van de dienstverlening aan de zwakstemaatschappelijke groepen door het landschap van voorzieningen doorzichtiger te maken. Eeninstrument daarbij is een goede sociale kaart van de diensten die lokaal en regionaal wordenaangeboden. Een dergelijke kaart maakt ook duidelijk waar hiaten of overlappingen zijn. Eenopen vraag is dan door wie en op welk niveau wordt bijgestuurd. Wie is m.a.w. de regisseur?(verslag werkgroep 19 september 2001).

273. Visie van doelgroeporganisaties (vraagzijde)3.1 Visie organisaties die zich richten naar kansarmenHieronder worden de visies m.b.t. het Sociaal Huis van een aantal organisaties die zich richtentot kansarmen beschreven. Het betreft de organisaties die werden gecontacteerd i.v.m. hetselecteren van respondenten voor de diepte-interviews. 93.1.1 Vzw Recht-Op (Antwerpen)In het interview met Diane Moras, coördinator van vzw Recht-Op, worden diverse mogelijkeinvullingen van het concept overlopen.- De coördinator is van mening dat het geen zin heeft om - bij wijze van spreken – 27 lokettente creëren, waardoor het voor de hulpvrager niet duidelijk is naar welke instantie menzich met een bepaalde vraag kan richten.- Daarnaast wordt evenwel gesteld dat het onderbrengen van alle hulp- en dienstverleningsinstantiesop één centrale plaats, in een soort ‘superbuilding’ ook geen goede oplossingis, vermits hierdoor de controle op de hulpvrager te groot wordt. De hulpvrager moet- aldus de coördinator - zelf kunnen bepalen welke informatie over zijn/haar situatie wordtverstrekt aan welke dienst. Zo kan het voor generatiearmen een verademing zijn ombepaalde problemen gescheiden te houden.- Ook het uitbouwen van een éénloket functie waar mensen met allerlei vragen omtrenthulp- en dienstverlening terecht kunnen beschouwt men niet als haalbaar, vermits dit vande betreffende loketbediende(n) een verregaande specialisatie vergt op diverse terreinen.- Een concept dat wel als haalbaar wordt beschouwd, is het creëren van een soort draaischijffunctiewaar het eerste contact plaatsvindt, gevolgd door een begeleide doorverwijzingvan de hulpvrager naar de geschikte dienst. In grote steden kan er, omwille van degrootschaligheid, voor geopteerd worden om deze draaischijffunctie binnen verschillendediensten (op wijkniveau) uit te bouwen. Eenvoudige vragen kunnen dadelijk beantwoordof opgelost worden (bv. het helpen met het opstellen van een aangetekende brief vooreen huisbaas).Een mogelijke invulling van het concept ‘Sociaal Huis’ is - aldus de coördinator - de uitbouwvan stedelijke wijkkantoren, zoals deze in Antwerpen bestaan.a) Stedelijk wijkkantoor als mogelijke invulling van het concept Sociaal HuisStedelijke wijkkantoren hebben als opdracht de Stad dichter bij haar burgers te brengen en eendialoog uit te bouwen tussen beide partijen. Ze zijn een antwoord op de malaise in sommigewijken, waar de bewoners vinden dat de stad hen weinig aandacht geeft. Door een kleinscha-9 De migrantenverenigingen die in het kader van het onderzoek werden gecontacteerd (Federatie vanVooruitstrevende Turkse Verenigingen, Federatie van Marokkaanse Democratische Orga-nisaties) hadden op hetmoment van de bevraging geen duidelijke visie op het concept.

28lige, laagdrempelige dienstverlening te voorzien, dicht bij de burger, tracht de Stad de bewonersvan het tegendeel te overtuigen. De pijlers ‘informatie’ en ‘stedelijk wijkoverleg’ kunnenbewoners er bovendien van overtuigen dat de Stad wel een actieve interesse betoont voor debuurt en dat de bewoners inspraak hebben. Aangezien armen vaak het gevoel hebben dat niemandhun mening belangrijk vindt en dat ze nergens enige invloed kunnen uitoefenen, vormenzij een zeer belangrijke doelgroep voor de wijkkantoren. De grote uitdaging hierbij is hetherstel van het vertrouwen in het beleid van hun stad. Daarnaast kan een wijkkantoor als eerstelijnsdienst, dicht in de buurt, een laagdrempelig hulpverleningsaanbod uitbouwen.Op het vlak van individuele hulpverlening kan het wijkkantoor onder meer volgende opdrachtenopnemen:- informatie verstrekken;- bemiddelen tussen de hulpvrager en andere diensten of tussen diensten onderling;- begeleiden van de hulpvrager en opvolgen van de doorverwijzing;- coördineren van het totale hulpverleningsaanbod;- crisisinterventie;- signaleren van structurele oorzaken die aan de basis liggen van een onbevredigende hulpverleningaan armen (Recht Op, 1999: 7).Naast individuele hulpverlening is het stimuleren van de betrokkenheid van alle burgers - inclusiefde armen - op de samenleving en de wijk een belangrijke taak van het wijkkantoor.Initiatieven in dit verband zijn een infoknooppunt en het stedelijk wijkoverleg. Via deze pijlerskunnen de bewoners invloed uitoefenen op het beleid van de wijk. De ervaring van vzw RechtOp leert dat het gebruik van visuele voorstellingen, persoonlijke en creatieve uitnodigingen enhet organiseren van inspraak volgens doordachte participatiemethoden de kans op actievedeelname van armen verhoogt. Uiteraard zijn betrokkenheid en inzet bij wijkproblemen slechtsmogelijk als de individuele leefsituatie de nodige ruimte biedt: als men andere zorgen heeft,komen het lokale speelplein of de verkeerssituatie in de buurt niet op de eerste plaats.b) RandvoorwaardenBij het uitwerken van het concept Sociaal Huis dient in de eerste plaats rekening gehouden teworden met de door Recht-Op eerder genoemde drempels (zie hoofdstuk 3). Dit impliceertonder meer dat hulpvragers niet dadelijk met een beschuldigende vinger worden gewezen, datfouten mogen gemaakt worden zonder dat dit de hulpverleningsrelatie op de helling zet, dathulpvragers gestimuleerd worden om in de mate van het mogelijke - en met voldoende begeleiding- zelf bepaalde dingen te doen, etc. In principe dienen alle problemen aan bod te kunnenkomen, waarbij samen met de hulpvrager gezocht wordt naar een mogelijke oplossing ofnaar een beter geplaatste dienst.Wat de fysieke nabijheid van de hulp- of dienstverlening betreft, heeft de coördinator vanuithaar werking ervaren dat hulpvragers in Antwerpen het doorgaans niet als een drempelbeschouwen om zich met een bepaalde hulpvraag naar de andere kant van de stad te verplaatsen,op voorwaarde dat men de vraag eerst kan voorleggen aan een instantie in de buurtdie hen vervolgens gericht doorverwijst en evt. reeds een afspraak met de betreffende dienstmaakt.

29Tot slot wordt toegevoegd dat het Sociaal Huis zich zou moeten richten naar alle burgers, zonderdat er speciale regelingen zijn voor generatiearmen. Wel dient er rekening mee gehoudente worden dat de armen vaak de barometer zijn voor wanneer er iets misloopt. Initiatieven dieaan deze problemen trachten tegemoet te komen, komen dan ook de andere burgers tengoede.We kunnen tevens opmerken dat deze aanpak op wijkniveau voornamelijk zin heeft in grotesteden, maar dat de algemene principes ook gelden voor een gemeentelijke welzijnsdienst eneen sociale dienst van het OCMW.3.1.2 Buurtwerk Casablanca (Kessel-Lo, Leuven)In onderstaande paragraaf zoomen we in op de visie van Johan Follet, buurtwerker vanCasablanca, op het Sociaal Huis.a) Buurtwerk als mogelijke invulling van concept ‘Sociaal Huis’De buurtwerker is van mening dat de buurtwerking, met zijn vijf sporen of functies (ontmoeting,animatie, hulpverlening, vorming, werken aan de buurt) kan beschouwd worden als eenSociaal Huis waarbij de buurtbewoners zélf zich engageren, initiatieven nemen en verantwoordelijkhedenopnemen. Wel zou de onthaalfunctie professioneler moeten kunnen uitgebouwdworden. Momenteel wordt deze functie in Casablanca opgenomen door vaste vrijwilligersuit de doelgroep.Idealiter ziet de buurtwerker het Sociaal Huis als een soort ‘infohuis’ in een grote sociale woonwijk;een ‘sociaal informatiepunt’ of nog een ‘sociaal loket op mensenmaat’, eerder dan eenreusachtig gebouw in de stad waarin men zijn weg niet gemakkelijk vindt. Vooral de professionaliseringvan de onthaalfunctie (cf. supra) wordt hierbij als essentieel beschouwd. De doelstellingvan een dergelijk ‘sociaal loket’ zou er in kunnen bestaan om het aanbod aan hulp- endienstverlening, zowel van het buurtwerk als van andere diensten, bekend te maken in de wijk.Een dergelijke invulling van het concept ‘Sociaal Huis’ zou de toegankelijkheid van de dienstverleningvan zowel het buurtwerk als het OCMW e.d. volgens de buurtwerker zeker ten goedekomen, indien aan bepaalde voorwaarden is voldaan.b) Randvoorwaarden- De persoon die aan het ‘loket’ zit dient voldoende gekend te zijn bij de doelgroep. Dit kanalleen wanneer deze persoon zichzelf voldoende ‘kenbaar’ maakt door deelname aan activiteitenin de wijk, door gesprekken aan te gaan met de bewoners, etc.- Tevens dient hij/zij goed op de hoogte te zijn van het bestaande aanbod aan hulp- endienstverlening, zodat cliënten gericht kunnen worden doorverwezen.- Ook dient hij/zij zich flexibel op te stellen naar de doelgroep, waarbij een ‘informele’ werkhoudingwordt aangenomen (bv. voldoende tijd uittrekken voor een ‘informele babbel’met de cliënt).

30Ook hulpverleners van andere diensten zouden bij dit Sociaal Huis kunnen (en idealiter moeten)betrokken worden, zoals het opbouwwerk, het OCMW, de integratiesector, etc. Dit vergtevenwel voldoende ruimte voor bureaus en het openstaan voor de ‘informele’ aanpak die eigenis aan het buurtwerk. Ook zouden de medewerkers uit de ‘externe’ organisaties ruimte moetenkunnen vrijmaken om deel te nemen aan algemene activiteiten van het buurtwerk (bv. uitstappen).Zo kunnen zij informele contacten leggen met de doelgroep, wat sterk drempelverlagendkan werken.Deze invulling van het Sociaal Huis leunt sterk aan bij het concept van de ‘geïntegreerde wijkcentra’.De respondent verwijst tevens naar het voorbeeld van de stedelijke wijkkantoren inAntwerpen. De scheidingslijn tussen het concept van het Sociaal Huis en het geïntegreerd wijkcentrumis dan ook niet zo duidelijk te stellen wanneer geopteerd wordt voor de uitbouw vaneen Sociaal Huis op wijkniveau.Tot slot wordt gewezen op het belang van voldoende overleg tussen de betrokken actoren, inhet bijzonder wanneer het niet mogelijk wordt geacht om hen fysiek samen te zetten in ééngebouw. Alleen door voldoende op de hoogte te zijn van mekaars aanbod en manier van werkenkan volgens de buurtwerker oplossingsgericht gehandeld worden. Om tot een goed overlegte komen, is evenwel nood aan een ‘onafhankelijke’ coördinator(/regisseur), die zelf geendeel uitmaakt van een bepaalde deelwerking. Alleen op die manier kunnen rechter- en partijsituaties en belangenvermenging vermeden worden, aldus de buurtwerker.3.1.3 Vzw De Keeting (Mechelen)Vzw De Keeting heeft geen echte visie m.b.t. het Sociaal Huis op papier staan. Wel formuleerdeStef Jorissen, coördinator, in het interview eind juli 2001 een aantal bedenkingen en aanbevelingenbij het concept.- Zo is de coördinator van mening dat samenwerking en afstemming tussen diensten maartot stand komt indien de betreffende diensten dat zelf willen en indien men een gemeenschappelijkdoel heeft. Samen in één gebouw zitten is niet voldoende.- Tevens drukt de coördinator de vrees uit dat de dienstverlening in het Sociaal Huis steedsmeer gespecialiseerd zal zijn; dat er geen tijd meer zal zijn om echt naar de cliënten enhun problemen te luisteren. Het is echter van belang - in het bijzonder voor kansarmegroepen - dat er een vertrouwelijke sfeer wordt gecreëerd waar mensen hun verhaal aaniemand kwijt kunnen. Ook dient in het Sociaal Huis ruimte te zijn voor het geven van antwoordenop ‘eenvoudige’ vragen.- Met betrekking tot de loketfunctie is de coördinator van mening dat de loketbediende eencentrale rol vervult waardoor het best een specialist betreft die op de hoogte is van hetaanbod, zowel binnen het Sociaal Huis als daarbuiten. Alleen op die manier kunnen hulpvragersgericht worden doorverwezen.- Ook wordt gewezen op het belang van de basishouding van de hulp- en dienstverlenersin het Sociaal Huis. Er moet een wederzijds vertrouwen tussen hulpverlener en cliënt kunnengroeien, waarbij het duidelijk is wat men aan elkaar heeft. Beiden hebben nood aaneen ‘eerlijk klankbord’. Het is tevens van belang dat de hulpverlener vertrekt van een maatschappelijki.p.v. individueel schuldmodel.- De voornaamste doelstelling van het Sociaal Huis moet er in bestaan de noden van demensen een plaats te geven.

31- De actoren die bij het Sociaal Huis dienen betrokken te worden zijn: het AlgemeenWelzijnswerk (de CAW’s), de Integratiesector, het Opbouwwerk en de Kinderwerking.3.2 Visie migrantenverenigingen3.2.1 Federatie van Marokkaanse verenigingenOok de Federatie heeft (nog) geen uitgesproken mening over het concept, maar MohammedShakar, directeur van de Federatie, formuleert wel een aantal randvoorwaarden.- Zo dient bij een beleid t.a.v. allochtonen niet vertrokken te worden van de verschillen metautochtonen (bv. inzake kleding, cultuur, godsdienst), wel van de gelijkenissen. Vaak hebben(kansarme) allochtonen immers dezelfde noden en behoeften als (kansarme) autochtonen(bv. werkloosheid, slechte huisvesting, schoolachterstand).- De Federatie is hierbij voorstander van een inclusief i.p.v. categoriaal beleid waarbijbestaande organisaties worden aangepast aan de nieuwe - multiculturele - realiteit. In eeneerste fase kan men opteren voor het opstarten van projecten gericht naar allochtonen,binnen de bestaande structuren en niet los ervan. Categoriale voorzieningen kunnen eenessentiële tussenfase zijn, maar dienen een tijdelijk karakter te hebben. Inclusief beleiddient tevens tot uiting te komen in het personeelsbeleid: aanwerving van - professioneelopgeleide - allochtonen.- De Federatie kan als toeleider naar de bestaande voorzieningen fungeren, aangezien zijeen grote groep van allochtonen bereiken.- De Federatie gelooft niet in het concept van het samenbrengen van verschillende organisatiesin één gebouw op zich (bv. conform de geïntegreerde wijkcentra). Van belang isimmers dat er een duidelijke visie achter zit, waarbij het belang van de wijk primeert bovenhet belang van de betrokken organisaties. Tevens dienen de migrantenverenigingen bij deuitbouw van dergelijke concepten betrokken te worden.3.2.2 Federatie van Vooruitstrevende Turkse Verenigingen (CDF)Ook de CDF heeft (nog) geen uitgesproken visie op het concept van het Sociaal Huis. Wel isAydemir Fekret, directeur van de Federatie, van mening dat momenteel nog niet geïntegreerd kangewerkt worden, aangezien noch de Turkse, noch de Belgische gemeenschap er - aldus de directeur- klaar voor is. Op korte termijn zijn aparte initiatieven noodzakelijk. Het integraal dan welcategoriaal werken is tevens een aandachtspunt bij de uitwerking van het concept Sociaal Huis.3.2.3 Federatie van Marokkaanse Democratische Organisaties (FMDO)Ook Mohammed Sebbahi, directeur van de FMDO, schetst een aantal randvoorwaarden:- In de eerste plaats dient het centrale beleid een duidelijke keuze te maken of in de toekomstgeïntegreerd dan wel categoriaal gewerkt wordt, of een combinatie van beide.Indien meer geïntegreerd gewerkt wordt, moet het personeel van de bestaande dienstenhier ook op voorbereid worden (bv. via aangepaste vorming). Ook de ‘omgeving’ dienthierop voorbereid te worden (bv. bij de opname van allochtone cliënten in een rust- en verzorgingstehuis,dienen de autochtone cliënten hierop voorbereid te worden).- In het Sociaal Huis dient in ieder geval plaats gemaakt te worden voor allochtonen. Dewerking van het Sociaal Huis/OCMW moet een weerspiegeling zijn van de omgeving/wijk,zowel naar personeel als naar visie, …- Tevens dient er een vertrouwelijke sfeer gecreëerd te worden t.a.v. allochtonen.

32- Als Federatie wil men bij de uitwerking van het concept van het Sociaal Huis een rol opnemen,op voorwaarde dat dit gepaard gaat met extra financiële middelen.3.2.4 BesluitMet uitzondering van de FMDO hebben de bevraagde Federaties (voorlopig) geen uitgesprokenneergeschreven visie over het concept van het Sociaal Huis, mede doordat ze hieromtrentgeen of weinig informatie hebben opgevangen. Het is dan ook niet zo duidelijk waar zij zichprecies kunnen/wensen positioneren t.a.v. het concept. Veel zal afhangen van hoe het conceptzal worden ingevuld. In ieder geval hebben de Federaties, en meer nog de migrantenverenigingendie zij overkoepelen, een belangrijke doorverwijzingsrol naar de (welzijns)voorzieningendie binnen de context van het Sociaal Huis worden vernoemd, aangezien zij een (groot) deelvan de allochtonen bereiken. Tevens kunnen zij suggesties geven over hoe de omgang met enhet bereik van allochtonen door de bestaande welzijnsvoorzieningen het best gebeurt, watbestaande drempels - zowel vanuit de cliënt, de hulp- of dienstverlener als de voorziening - kanverlagen. In die zin dienen de migrantenverenigingen en hun Federaties zeker op de hoogtegehouden te worden van de evoluties m.b.t. het concept.3.3 Visie Vlaams Centrum WoonwagenwerkGezien het regelmatig verhuizen van Voyageurs en Zigeuners vraagt Toon Machiels, coördinatorvan het Vlaams Centrum Woonwagenwerk, zich af of de doelgroep veel baat heeft bij eenconcept zoals een Sociaal Huis, indien dat op gemeentelijk niveau wordt uitgebouwd. Er zou,aldus de coördinator, een methode moeten bedacht worden om regionale en lokale werkingenmet elkaar te verbinden. Zo dient vanuit het - lokaal uitgebouwde - Sociaal Huis in ieder gevaleen link met de - regionaal uitgebouwde - Centra voor Algemeen Welzijnswerk en het regionalewoonwagenwerk te worden voorzien.Ook dient binnen het Sociaal Huis ruimte te worden voorzien voor ‘vindplaatsgericht werken’:‘Ik denk dat, als zo een Sociaal Huis iets wil betekenen in het landschap, dan moethet straathoekwerkgehalte stijgen. (…) (I: Ik vond dat wel een leuke suggestie, zo eenwoonwagen er naast, die dan naar de groepen toetrekt.) Ja, dat zou nog iets zijn,een Sociaal Huis met een bus, een ‘outreachingbus’. (…) Het Sociaal Huis moetmobiel zijn.’ (coördinator VCW)De coördinator gelooft niet echt in het concept van een Sociaal Huis als een fysiek huis waardiverse diensten samen zitten.‘Ik denk dat het Sociaal Huis op zich geen enkele garantie geeft voor de toegankelijkheidvan diensten voor kansarmen of voor etnisch-culturele minderheden. Ik denkzelfs integendeel. Er wordt gezegd van: er wordt een nieuw gebouw gezet, daar zitdan alles wat met probleemsituaties te maken heeft bij elkaar. Wie gaat daar binnen?(…) Ik ben er bang van als ze al die zaken gaan concentreren in één huis. Het zou desamenwerking tussen die diensten misschien wel kunnen vermeerderen, maar zelfsdan.’ (coördinator VCW)

33Samenwerking dient van bovenaf (d.i. vanuit de centrale overheden) gestimuleerd te worden,bijvoorbeeld via het verschaffen van een basistoelage waarbij synergie tussen diensten moetbewezen worden. Een andere mogelijkheid is het aanwerven van extra personeel, onder meerbij de integratiesector, opdat er ruimte is om vanuit die sector daadwerkelijk met de doelgroepvan Voyageurs en Zigeuners te werken.Voor zichzelf ziet het Vlaams Centrum Woonwagenwerk binnen het concept van het SociaalHuis vooral een rol weggelegd als bemiddelaar, een rol die de organisatie ook nu reedsopneemt. Men wenst als organisatie als zodanig niet ‘fysiek’ in het concept opgenomen teworden. Wel zou het interessant zijn om binnen het concept, indien er gekozen wordt voor eenfysiek Sociaal Huis, een soort ‘aandachtsambtenaar’ te voorzien, specifiek voor etnisch-cultureleminderheden, waaronder de Voyageurs en Zigeuners.Tevens dient nagedacht over hoe men de doelgroep zelf kan laten participeren aan de uitbouwvan het concept, zodat rekening wordt gehouden met hun specifieke noden.Tot slot wordt gewezen op het belang van het opnemen van een juridische dienst binnen hetconcept.3.4 Visie Haven vzw(samenwerkingsverband Antwerps vluchtelingenwerk)3.4.1 Belang van een laagdrempelig onthaalMet betrekking tot het concept van het Sociaal Huis gelooft Geert Lauwers, toenmalig coördinatorvan Haven vzw, vooral in een model van laagdrempelig onthaal. In de steden dient ditonthaal uitgebouwd te worden op wijkniveau, conform het geïntegreerd wijkcentrum en hetpilootproject ‘ModeM’ in Deurne (cf. infra). De plaats van het OCMW binnen dit concept isevenwel voor Haven vzw (nog) niet zo duidelijk:‘Waar ik wel mijn twijfels bij heb is van: hoe ga je dan het OCMW daarin laten functioneren?(…) Soms zitten mensen met problemen met het OCMW, je gaat altijd eenheel dubbele situatie krijgen. Je hebt bijvoorbeeld een juridische dienst bij hetOCMW, dan kunnen mensen gaan procederen van daaruit tegen het OCMW, maarik denk niet dat dat laagdrempelig is op die manier.’ (coördinator Haven vzw)Niet iedere cliënt heeft goede ervaringen met het OCMW, zodat de particuliere sector een uitwegmoet kunnen (blijven) bieden. Het OCMW omvormen tot een Sociaal Huis is volgens decoördinator dan ook niet zo een goed idee. Wel dient het OCMW in het netwerk rond hetSociaal Huis betrokken te worden.Om het Sociaal Huis ook voor vluchtelingen toegankelijk te maken, moeten een aantal randvoorwaardenzijn vervuld, zoals vindplaatsgericht (d.i. in de buurt van de doelgroep) en laagdrempeligwerken en het voorzien in voldoende knowhow. Haven vzw ziet voor zichzelf eenrol weggelegd in het overdragen van knowhow en het bieden van ondersteuning, eventueelonder de vorm van lokale steunpunten. De actoren die bij het concept moeten betrokken wordenzijn de CAW’s, de stedelijke wijkkantoren en eventueel de OCMW’s. Daarnaast dient eennetwerk tussen diverse actoren te worden uitgebouwd.

343.4.2 Afstemming met het concept geïntegreerde wijkcentraHet proefproject ModeM, dat loopt van januari 2001 tot december 2002 10 , is een niet-categoriaal,laagdrempelig, integraal hulpverleningsconcept, ondergebracht in een geïntegreerdwijkcentrum. De hulpverlening is verweven in de algemene werking van het centrum. ModeMwerkt aanvullend op de bestaande hulpdiensten en focust vooral op ‘voorzorg’, ‘tussenzorg’en ‘nazorg’. Dit zijn vaak ontbrekende schakels in het hulpverleningsaanbod van het algemeenwelzijnswerk. Vanuit een nuldelijns visie zorgt de ModeM-werker ervoor dat cliënten het aanbodvan eerstelijnshulp aankunnen en het geheel beter begrijpen. Mensen worden voorbereidom te ‘schakelen’ en door te verwijzen (‘schakelhulpverlening’). De timing van doorverwijzingenen de nood aan samenwerking van verschillende diensten wordt afgestemd op de draagkrachtvan de cliënt:‘Wat ze nu proberen in de geïntegreerde wijkcentra is om daar een laagdrempelighulpverleningspunt op te enten, waarbij buurthuis en integratiecentrum samen heteerste onthaalpunt in het kader van hulpverlening gaan uitbouwen. Dat eerste onthaalzou moeten zijn voor iedereen, dus voor ongeacht uw situatie of uw originemoet je daar terechtkunnen.’ (coördinator Haven vzw)Aspecten die in het hulpverleningsconcept ModeM centraal staan zijn:- vindplaatsgericht werken (o.a. via vele huisbezoeken);- cliëntgericht werken (focus op vertrouwensrelatie, cliënt participeert in hulpproces, …);- integrale aanpak (rondetafel, ankerfiguren, …);- basisschakels;- netwerkvorming (lange termijn denken, welzijnsoverleg, …).Het uitgangspunt van het project is de vaststelling dat vooral het buurtwerk en het integratiewerkvanuit hun basiswerk nog permanent geconfronteerd worden met mensen die nood hebbenaan individuele hulp. Deze mensen zijn vaak in een complexe probleemsituatie verzeildgeraakt en dikwijls botsen hun attitudes met het aanbod van hulpverleners. Hierdoor zijn zijniet klaar om (terug) gerichte hulp te ontvangen.De doelstelling van het project bestaat er onder meer in om in het wijkcentrum een laagdrempeligaanspreekpunt te vormen voor buurtbewoners met hulpvragen. Men wenst zich specifiekte richten naar mensen die verloren lopen in het welzijnslandschap of dit aanbod nog als tebedreigend ervaren en naar personen die vastzitten in een multiprobleemsituatie. ModeM wilde toegankelijkheid tot het hulpverleningsveld vergroten en een aanvullende schakel zijn om tekomen tot die hulpverlening door toeleiding en netwerkvorming. Hierbij wil ModeM het dossierbeheren (casemanagement) om overzichtelijk te kunnen schakelen (door te verwijzen) en10 Na twee jaar wordt het project geëvalueerd en zal CAW Markant de mogelijkheden tot overname bespreken.

35de totale persoon en zijn/haar omgeving niet te verliezen (integrale benadering). Tevens wilmen preventief werken, onder meer in functie van het ‘schakelen’ en doorverwijzen.Op organisatorisch vlak zijn volgende partners betrokken bij het project: buurtwerk ’t Pleintje,integratiecentrum De Acht en CAW Markant. Buurtwerk ’t Pleintje zorgt voor de infrastructuuren detacheert een personeelslid. Ook De Acht stelde een halftijds personeelslid ter beschikking.Markant zorgt voor inbedding binnen het algemeen welzijnswerk. Het is de bedoeling om hetalgemeen welzijnswerk in te bedden in het geïntegreerd wijkcentrum ’t Pleintje. Tevens wordtsamengewerkt met diverse actoren in de wijk (de zogenaamde ‘ankerfiguren’ en ‘ankerdiensten’).Op termijn wil men een link creëren tussen het Algemeen Welzijnswerk en alle geïntegreerdewijkcentra. In de wijk wil ModeM komen tot een welzijnsoverleg om het netwerk werkbaarte maken. Een werkgroep methodiek is gestart met de bedoeling bestaande methodiekenin dit specifiek concept te gieten.ModeM onderscheidt zich van andere laagdrempelige hulpverleningsdiensten door binnen volgendepijlers te vallen:- wijkgericht werken;- inbedding in een geïntegreerd wijkcentrum;- link tussen het algemeen welzijnswerk en het geïntegreerd wijkcentrum;- niet categoriale duo-aanpak (via principe van participatie, intercultureel werken, aanstellingallochtone en autochtone medewerker, …);- preventief samenwerken (via een stevig opgebouwd netwerk bevorderend en schakelendwerken) (basistekst pilootproject, juni 2001).In het gesprek met de coördinator van Haven vzw worden nog een aantal randvoorwaarden bijhet concept geformuleerd, met name: werken met een multicultureel team dat: (1) voldoendeop de hoogte is van werken met etnische minderheden en generatiearmen, die (2) de socialekaart ook voldoende kennen om gericht te kunnen doorverwijzen, die (3) kunnen helpen methet in kaart brengen van de problemen van hulpvragers en hierin prioriteiten kunnen bepalen,(4) samen met andere actoren een (hulpverlenings-)netwerk kunnen opzetten.Positief aan een dergelijk geïntegreerd wijkcentrum, aldus de coördinator, is dat je de koppelinghebt met de wijk en met de leefomgeving. Het zal evenwel niet eenvoudig zijn om ookvluchtelingen en mensen zonder papieren de toegang tot een dergelijk centrum te doen vinden.‘Veel mensen zonder papieren en zelfs een aantal asielzoekers, die zitten op ditmoment eigenlijk nog niet echt in de wijk. Misschien wel fysiek, die huren wel iets,maar die zijn daar nog niet …’ (I: Niet geïntegreerd?) ‘Het gaat niet alleen over integratie,het gaat ook over het feit dat die mensen drie maand ergens wonen en danweer drie maand ergens anders en dat die in een onzekere procedure zitten en in hetmoeilijk overleven dag na dag van iemand die illegaal is. (…) Dus het zal nog eenkwestie zijn om te garanderen dat de mensen de weg daar naartoe vinden.’ (coördinatorHaven vzw)

363.4.3 BesluitOp basis van het voorgaande kan gesteld worden dat ModeM (en een geïntegreerd wijkcentrumin het algemeen), i.p.v. dit als Sociaal Huis te definiëren, ook kan gezien worden als eensoort ‘eerste stap’ of ‘toeleider’ naar het Sociaal Huis, vanuit de veronderstelling dat in hetSociaal Huis voornamelijk (een deel van) de eerstelijns hulpverlening wordt ondergebracht. Eengeïntegreerd wijkcentrum kan hierbij zorgen voor een soort ‘voortraject’ om de hulpvrager voorte bereiden op de formele/reguliere hulpverlening.3.5 Visie Steunpunt Mensen Zonder Papieren (Brussel)De stafmedewerker geeft aan niet direct betrokken te zijn bij het concept en er niet van dichtbijvan op de hoogte te zijn. Toch worden een aantal belangrijke randvoorwaarden en aandachtspunten,vanuit het standpunt van de mensen zonder papieren, geformuleerd. Zo dienter binnen het Sociaal Huis voldoende aandacht te zijn voor deze doelgroep, in het bijzonderdiegenen die geen regularisatieaanvraag indienden. Zij dreigen nu evenwel uit de boot te vallen.‘Met de zaak Semira Adamu is de aandacht voor de doelgroep naar een hoogtepuntgegaan. Toen wou iedereen iets voor de mensen zonder papieren doen. Dan is deregularisatiecampagne er gekomen. Heel veel integratiecentra, vluchtelingendiensten,OCMW's, gemeentelijke diensten en zo verder hebben zich ingezet om de campagnetot een goed einde te brengen.(…) Eénmaal de campagne achter de rug, is deaandacht voor mensen zonder papieren sterk naar beneden gegaan. Vooral de mensendie geen aanvraag ingediend hebben dreigen uit de boot te vallen. Ik hoop inieder geval dat, als er zo'n concept Sociaal Huis komt, dat er voldoende aandacht isvoor die doelgroep.’ (stafmedewerker)Hoe die aandacht voor mensen zonder papieren kan verzekerd worden is evenwel niet evident,mede omdat de doelgroep - omwille van hun beperkte rechten - zo moeilijk in te passen is inhet bestaande hulp- en dienstverleningsaanbod. De basisrechten, onder meer ingeschreven inhet Verdrag van de Rechten van de Mens dienen echter verzekerd te worden. Ook het SociaalHuis kan hiertoe een aanbod creëren.‘Wij gaan altijd uit van een aantal basisrechten die de mensen zonder wettig verblijftoch hebben. Rechten die ingeschreven zijn in het Verdrag van de Rechten van deMens, het Kinderrechtenverdrag, het Europees Verdrag, en zo verder. Waaronderhuisvesting, toegang tot voeding, onderwijs, gezondheidszorg en die zaken. (…) Jemoet een stuk die basisrechten proberen af te dwingen (…). Dat is dan iets wat hetOCMW kan doen, of waar in zo'n Sociaal Huis aandacht aan besteed kan worden.’(stafmedewerker)Een groot struikelblok blijft evenwel het gebrek aan financiële middelen om deze basisrechtente waarborgen.

37De rol van het Steunpunt en het Vlaams Minderhedencentrum (VMC) - i.h.b. de integratiesector- in de verwezenlijking van het Sociaal Huis kan er in bestaan hun expertise m.b.t. de doelgroepter beschikking stellen (bv. rond vreemdelingenrecht, rond de noden van de doelgroep,de contacten die men met de doelgroep heeft). Opnieuw is evenwel de vraag wat men wilinvesteren t.a.v. de groep van mensen zonder papieren.Indien gekozen wordt voor een concept waarbij verschillende diensten worden ondergebrachtin één gebouw is het - aldus de stafmedewerker - van belang dat iemand binnen het gebouwgespecialiseerd is in de problematiek van mensen zonder papieren. Dit geldt vooral voor hetSociaal Huis in de grote steden, vermits de meerderheid van de mensen zonder papieren daarverblijft. De actoren die idealiter in dat concept moeten betrokken worden zijn het OCMW, destedelijke integratiediensten en de welzijnsdiensten. De haalbaarheid van een dergelijk conceptwordt evenwel in vraag gesteld, mede omwille van het hoge kostenplaatje.Een alternatief bestaat in de uitbouw van een ‘beperkt’ Sociaal Huis onder de vorm van eenloketfunctie met doorverwijzing, dat dichter aanleunt bij de visie van voormalig ministerSauwens. Een goed doorverwijzingsbeleid gekoppeld aan een samenhangend netwerk vandienstverlening is hierbij evenwel essentieel, wat in de praktijk - zeker in een stad zoals Brussel- niet steeds het geval is. De stafmedewerker is evenwel minder voorstander van dit conceptvan netwerkvorming waarbij personen worden doorverwezen. Beter is te voorzien in een integraleaanpak, vermits diverse problemen waarmee mensen zonder papieren te maken hebbenmeestal onderling samenhangen.‘Doorverwijzing dat heeft voor- en nadelen vind ik.(…) Ik ben meer voor de centralisatievan bepaalde dingen, de integrale aanpak van één persoon. Ik denk: die persoonheeft zowel op vlak van huisvesting een aantal problemen als op vlak van onderwijs,op vlak van voe-ding, etc. Men zou dat allemaal tegelijkertijd moeten kunnenopvolgen binnen één dienst. (…) Een probleem als huisvesting dat hangt samen methet probleem van het niet hebben van een inkomen. (…) Gezondheid hangt er daneen stuk mee samen, het hebben van geen papieren hangt daar ook mee samen.Zeker voor onze doelgroep hangen al die problemen wel een stuk samen.’ (stafmedewerker)In de eerste plaats dient evenwel verduidelijkt te worden hoe de Vlaamse Gemeenschap in detoekomst met deze doelgroep wenst om te gaan:‘En dat is nu de vraag, wat de Vlaamse Gemeenschap met de doelgroep wenst tedoen. Wensen zij hun aanbod verder af te bouwen en af te stemmen op de beleidsintentiesvan de federale regering die zeggen van: "zoveel mogelijk mensen repatriërenen voor de rest doen alsof de doelgroep niet bestaat"? Dat gebeurt er momenteel.Men heeft regularisatiekandidaten, men heeft daarnaast een aantal uitgeprocedeerdeasielzoekers, maar daarnaast doet men alsof de doelgroep niet meer bestaat.Ik denk dat daar eerst een keer duidelijkheid over moet worden geschept, vooraleerdat je inderdaad een aanbod kunt doen naar de doelgroep. Wat willen we de doelgroepaanbieden? En dan pas: wat kunnen we aanbieden?’ (stafmedewerker)

38Tot slot wordt er op gewezen dat er, alvorens een concept van een Sociaal Huis uit te werkendat zich richt tot mensen zonder papieren, moet nagegaan worden wat de precieze noden vandeze groep zijn (vraaggestuurd aanbod). Deze noden kunnen verschillen nationaliteit tot nationaliteit,van (geloofs)gemeenschap tot gemeenschap en van individu tot individu (aanpak opmaat).4. Een blik op de buitenlandse praktijkHieronder gaan we kort in op een aantal evoluties in het buitenland die tevens interessant kunnenzijn in het kader van de discussie omtrent het Sociaal Huis.4.1 De Scandinavische praktijk:verregaande decentralisatieHet lokaal bestuur is in de Scandinavische landen (Noorwegen, Zweden, Finland, Denemarken)van groot belang. Het centrale gezag enerzijds en het lokale gezag anderzijds is in deze gebiedensterk uitgebouwd. Nieuwe beleidsimpulsen komen meestal van onderuit. Het lokalebestuurssysteem staat dicht bij de mensen. Hierbij worden inspraak en consensusvorminggemaximaliseerd. In het Scandinavisch overheidsbeleid komen volgende basisbegrippen steedsterug:- participatie,- vertegenwoordiging,- transparantie,- ‘checks and balances’ tussen alle machten en instanties,- samenwerking op basis van consensus,- compromis en vermijding van conflicten,- de gelijkheid tussen man en vrouw en- het holisme (d.w.z. het ontwikkelen van een globaal beleid over verschillende beleidsdomeinenheen; integraliteit).Zo wordt in Denemarken voortdurend een discussie gevoerd over de kwaliteit van de dialoogen de samenwerking met de burger. Burgers dragen via zogenaamde ‘gebruikersraden’ eenzekere verantwoordelijkheid in hun gemeente. De decentralisatie gaat hierbij zo ver dat burgersin schoolraden, comités voor kinderdagverblijven of ouderlingentehuizen inspraak hebbenin de besteding van de gemeentemiddelen voor deze instellingen. Dit sluit aan bij het programmavan integrale kwaliteitszorg dat de Deense gemeenten sinds enkele decennia consequenttrachten na te volgen.Weinig landen hebben een vergelijkbare graad van doorgedreven decentralisatie ten voordelevan het lokaal bestuur, zowel op het vlak van besluitvorming als op financieel vlak.Zo komen in Denemarken de uitgaven van gemeenten overeen met 31% van het BrutoNationaal Product. In België zou het, volgens cijfers van 1995, slechts om 7% gaan. Als je detotale uitgaven van de overheidssector bekijkt, nemen de Deense gemeenten ongeveer 54%

39voor hun rekening, in België bedraagt het percentage 13,5%. Inzake financiën zijn de gemeentenin Denemarken quasi onafhankelijk: het zijn de gemeenten zelf die ieder individueel debelastingen innen. Momenteel zijn in Denemarken twee duidelijke trends zichtbaar. Enerzijdszet de sterke traditie van intercommunale samenwerking zich voort, zelfs op administratiefvlak. Anderzijds gaan de gemeenten op zoek naar de essentie van het lokaal bestuur, waarbijbepaalde activiteiten (bv. nutsvoorzieningen, kinderdagverblijven, …) worden afgestoten diehet beheer van de gemeente te ingewikkeld maken. De gemeente blijft hierover echter de eindverantwoordelijkheiddragen.Ook de Finse lokale besturen hebben brede eigen bevoegdheden: ze beheren de dienstenonderwijs, sociaal welzijn, gezondheidszorg, etc. Het gemeentelijk beleid wordt in belangrijkemate met lokale of provinciale belastingen gefinancierd.In Zweden staat het lokale niveau vooral in voor basisonderwijs, huisvesting, wegen, riolering,watervoorziening, algemene bijstand, ouderenzorg en jeugdzorg.Deze verregaande decentralisatie is mede het gevolg van de geografische uitgestrektheid vanlanden als Zweden en Noorwegen: Stockholm en Oslo kunnen onmogelijk inspelen op alleplaatselijke verschillen en behoeften (Dhaene, 2000: 8-10; Segers, 2000: 11; Criekemans,2000: 17-21).Een tegengestelde evolutie zien we in Nederland.4.2 Nederland: grootschalige welzijnsfusiesIn Nederland vinden momenteel grote fusies en integraties plaats binnen het welzijnsveld. Zogaan in Eindhoven dit jaar (2001) elf welzijnsdiensten (samen een zeshonderd werknemers)over in een ‘welzijnsfusie’. Er wordt gekozen voor clusters die één of meerdere stadsdelenbedienen. De fusie omhelst het Maatschappelijk Werk, Buurtwerk en Stichting DienstverleningWelzijnswerk, Stichting Welzijn Ouderen, Ontwikkeling en Ondersteuning, PeuterspeelzalenEindhoven, Jongerencentrum Dynamo, Stichting Arbeid en Scholing, PlatformGehandicaptenbeleid, Steunpunt Vrijwilligerswerk en het discriminatiemeldpunt (Sociaal,2001/3: 14). Zijn ook de Sociale Huizen in ons land een eerste stap naar grote fusies en integratiesbinnen het welzijnsveld?

405. SamenvattingUit het voorgaande blijkt dat het concept ‘Sociaal Huis’ verschillende ladingen dekt. Het is ‘eendekseltje dan op veel potjes past’ (Capelle M., 2001). In onderstaande tabel worden de belangrijkstekenmerken samengevat.Tabel 2.1Verschillende visies op ‘Sociaal Huis’ samengevatBron Doel Organisatorische kenmerken1. Beleidsdocumenten centrale overheidVlaamsRegeerakkoordHervormen OCMW’sWegnemen drempelvrees overheidsdiensteng mensvriendelijker entoegankelijker aanspreekpuntFocus op administratieve en socialedossiersOCMW’s worden omgebouwd totSociaal Huis waar elke burger terechtkan voor administratieve en socialedossiers, premies, uitkeringen entegemoetkomingenSociaal Huis tevens informatieloket datdoorverwijst naar anderedienstverlenende instellingenMinister Vogels(Agalev)Orde brengen in onoverzichtelijkaanbod van welzijnsvoorzieningenProfessioneel managementToegankelijkheidwelzijnsvoorzieningen bevorderenFocus op zorg- enhulpverleningsvragenNetwerkvorming en samenwerkingtussen ‘partners uit de eerstewelzijnslijn’ g Sociaal HuishoudenEerst inhoudelijke discussie: wie doetwat? (nadien structurele discussie)Voormalig ministerSauwens (VU/ID)Toegankelijke administratie en informatievoor alle burgersUitbouw ‘geïntegreerd gemeenteloket’voor de burger (fysiek en virtueel)Sociaal Huis als ‘dispatchingcenter’

41Centrale actoren Niveau van afstemming Schaalniveau Onduidelijkheden(cliënt, voorzieningen, beleid)OCMWCliënt: individuele hulp- enLokaalConcrete invulling?dienstverleningOCMW i.s.m.Afstemming tussen?Link Sociaal Huishouden engemeentelijke wel-voorzieningen; focus opSociaal Huis?zijnsdienst, CAW,hulpverleningVerhouding tot geïntegreer-integratiesector,de wijkcentra?opbouwwerk, thuiszorgGemeenteCliënt; focus op (persoonsge-LokaalPlaats van het OCMW?bonden) dienstverlening

42Bron Doel Organisatorische kenmerken2. Koepelorganisaties van voorzieningen (aanbodzijde)VVSGSociaal Huis is voor OCMW’s integratieconceptm.b.t. lokaal sociaalbeleid, gebaseerd op 3 pijlers:- geïntegreerde dienstverleningnaar de burger- betere samenwerking lokalebesturen- betere samenwerking lokalebesturen en private sectorInformatieverstrekking opwaarderen enprofessioneel uitbouwen (o.m. viaKruispuntbank, informatiseringadministratie)Goed doorverwijssysteemOpwaarderen overlegcomitégemeente–OCMWDuidelijke taakafbakening; streven naarcomplementariteitOCMW als coördinator van netwerktussen welzijnspartnersSAWSamenwerking en afstemming opcliëntniveau en op niveau van voorzieningenVereenvoudiging administratieCAW ziet voor zichzelf vooral rol innetwerkidee g complementariteit,duidelijke profilering, goeddoorverwijssysteemUitwerking éénloket idee ook interessantepiste (o.m. via Kruispuntbank);aan administratieve dienst-verleningintensieve individuele hulpverleningkoppelen beide pistes kunnenTegelijkertijd uitgewerkt wordenVVGWSociaal Huis als samenwerkingsverbandtussen:gemeente/OCMWPublieke/private sectorEerst inhoudelijke discussie: welk soortbeleid willen we voeren?Dan organisatorische discussie: competentiesin kaart brengen en uitmaken:wie gaat wat doen?Eén model voor Vlaanderen niet realistischgezien lokale verscheidenheidRegie en uitvoering dienen gekoppeldte blijven; wel rechter-partij situatiesvermijdenVVOS(Globaal standpunt m.b.t. SociaalHuis wordt nog uitgewerkt)OCMW als uitvoerende, plannende encoördinerende instantiem.b.t. Sociaal HuisVersteviging OCMW in relatie totgemeentebestuurEvolutief procesBelang van netwerkvorming

43Centrale actoren Niveau van afstemming Schaalniveau Onduidelijkheden(cliënt, voorzieningen, beleid)OCMW omvormenCliënt: persoonsgebondenLokaalConcrete uitwerkingtot Sociaal Huisdienstverleningconcept niet zo duidelijk;afstemming tusseneerder aansluiting bijvoorzieningenéénloket ideeWelzijnsdienstenCliëntNetwerk: regionaalVerschillende functies enop de eerste lijnVoorzieningenLoket: niet zogradaties van Sociaal HuisduidelijkmogelijkWie moet regisseursrolbinnen netwerk opnemen?Lokale besturenAfstemming tussenSchaalniveau(gemeente envoorzieningennaargelang grootteOCMW) i.s.m.gemeenten:private sectorKleine gemeenten:intergemeentelijkesamenwerkingSteden: deelgebieden/deelgemeentenOCMW?LokaalLink met mutualiteiten,(sociale dienst)vakbonden

44Bron Doel Organisatorische kenmerkenFederatie vanVlaamse OCMWMaatschappelijkwerkersSociaal Huis als integratieconceptm.b.t. lokaal sociaal beleid; gebaseerdop 3 pijlers (cf. VVSG)maatzorgprincipes binnen conceptbehouden, niet verengen tot ‘dispatchingfunctie’OCMW: best geplaatst voor coördinatielokaal sociaal beleidComplementariteit, onderlinge afstemming,netwerkOCMW moet belangrijke hulpverleningsopdrachtblijven vervullenReorganisatie sociale dienst OCMW opdrie niveaus:a) brede baliefunctie g doorverwijzingb)opvolging en begeleiding bestaansminimum,financiële hulp, budgetbeheeren schuldbemiddelingc) integrale begeleiding kwetsbare groepen,coördinatie hulpverlening, preventievehulpverleningIntegratiesector/opbouwwerkLandschap van welzijnsvoorzieningendoorzichtiger makenSociale kaart van lokale en regionalediensten (+ hiaten/ overlappingen)Informatieverstrekking, dienstverle-ning,doorverwijzing (geen hulpverlening)Keuzevrijheid cliënt centraal

45Centrale actoren Niveau van afstemming Schaalniveau Onduidelijkheden(cliënt, voorzieningen, beleid)OCMWCliëntLokaalVoorzieningenIn kleine gemeenten:Intern binnen OCMWevt. via onderlingesamenwerking tussenOCMW’s?VoorzieningenLokaal/wijkniveauWie is de regisseur?(in grote steden)

46Bron Doel Organisatorische kenmerken3. Doelgroepenorganisaties (vraagzijde)Vzw Recht-Op(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier)Sociaal Huis als ‘draaischijffunctie’van waaruit begeleide gerichtedoorverwijzing gebeurt naargespecialiseerde dienstStedelijk wijkkantoor mogelijkeinvulling van conceptStedelijk wijkkantoor: twee pijlers:- laagdrempelige individuele hulpverlening+ informatie; gerichte doorverwijzing- stimuleren betrokkenheid van alleburgers op de samenleving en de wijk(stedelijk wijkoverleg)BuurtwerkCasa-Blanca(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier)Buurtwerking mogelijke invullingvan conceptIdeaal: ‘infohuis’/‘sociaal informatiepunt’/‘sociaalloket op mensenmaat’in grote sociale woonwijkDoelstelling ‘sociaal loket’: bestaandehulp- en dienstverlening bekend makenin de wijknood aan overleg met andere actorenuit welzijnsveld* Troeven buurtwerking:Eerste contact met doelgroepLaagdrempeligGerichte doorverwijzingVzw De Keeting(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier; wel aantal randvoorwaarden)Samenwerking en afstemmingnoden van de mensen een plaatsgevenSamen in één gebouw niet voldoende;nood aan gemeenschappelijk doelBelang van vertrouwelijke sfeerloketbediende centrale rol bij doorverwijzingFederatie vanMarokkaanseVerenigingen(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier; wel aantalrandvoorwaarden)Men gelooft niet in samenbrengenorganisaties in één gebouw;Federatie als toeleider naarwelzijnsvoorzieningenStreven naar inclusief beleid(ook in personeelsbeleid)Focussen op gelijkenissenallochtonen en allochtonen

47Centrale actoren Niveau van afstemming Schaalniveau Onduidelijkheden(cliënt, voorzieningen, beleid)Stad/gemeenteCliënt: individuele hulp- enLokaaldienstverlening gericht naarBinnen grote steden:alle burgersevt. op wijkniveauStad (buurtwerk)Cliënt: individuele hulp- enGrote socialeLeunt sterk aan bij concepti.s.m.dienstverleningwoonwijk‘geïntegreerde wijkcentra’opbouwwerk(doorgaans in steden)OCMWintegratiesectoretc.CAW’sCliënt: individuele hulp-??Integratiesectoren dienstverleningOpbouwwerkKinderwerking???(ook migrantenverenigingenbetrekkenbij uitbouw concept)

48Bron Doel Organisatorische kenmerkenFederatie vanMarokkaanseDemocratischeOrganisaties (FMDO)(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier; wel aantalrandvoorwaarden)Beleid moet keuze maken: in toekomstgeïntegreerd of categoriaal werken ofcombinatie van beideSociaal Huis: plaats voor allochtonenWerking: weerspiegeling van deomgeving/wijk(zowel naar personeel als naar visie)Vertrouwelijke sfeer t.a.v. allochtonenVlaams CentrumWoonwagenwerk(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier; wel aantalrandvoorwaarden)Link lokale/regionale initiatieven‘Mobiel’ Sociaal Huis(vindplaatsgericht werken)Stimulering samenwerking van bovenuitAandachtsambtenaar voor etnischcultureleminderheden in Sociaal HuisParticipatie doelgroepJuridische dienstHaven vzwLaagdrempelig onthaalNetwerk rond Sociaal HuisParticuliere sector moet uitweg blijven biedenVindplaats gericht werkenLaagdrempeligVoldoende knowhow m.b.t. vluchtelingenmaterieNood aan afstemming met geïntegreerdewijkcentraVisie SteunpuntMensen ZonderPapieren(Geen visie m.b.t. Sociaal Huis oppapier; wel aantalrandvoorwaarden)Voldoende aandacht voor mensen zonderpapierenAanbod creëren opdat basisrechtenverzekerd zijnKnow-how betreffende problematiekvan doelgroep aanwezig stellenIntegrale aanpakVraaggestuurd aanbod

49Centrale actoren Niveau van afstemming Schaalniveau Onduidelijkheden(cliënt, voorzieningen, beleid)OCMW?LokaalStreven naar categoriale ofWijkintegrale aanpak??Lokaal(regionaal)CAW?LokaalPlaats OCMWStedelijk wijkkantoorWijk (in steden)(OCMW’s)OCMW, stedelijke??Hoe wenst de Vlaamseintegratiediensten,Gemeenschap in dewelzijnsdienstentoekomst met dedoelgroep om te gaan?

51Hoofdstuk 3THEORETISCHE INVULLINGVAN HET CONCEPTOp basis van het schema op het einde van vorig hoofdstuk trachten we in voorliggend hoofdstukte komen tot een meer theoretische invulling van het concept van het Sociaal Huis, geïllustreerdmet een aantal praktijkvoorbeelden gebaseerd op schriftelijke documenten. De focusligt op de inhoudelijke invulling en niet zozeer op de organisatorische. In de eerste plaats gevenwe een overzicht van mogelijke taken en functies van het Sociaal Huis. Vervolgens schetsen weeen aantal mogelijke modellen van het concept, geïllustreerd met concrete voorbeelden. Tevensbeschrijven we voor- en nadelen van de modellen in functie van de toegankelijkheid, i.h.b. naarkansarmen en etnisch-culturele minderheden.1. Mogelijke functies van een Sociaal HuisAlgemeen geformuleerd kan de doelstelling van een lokaal welzijnsbeleid omschreven wordenals het combineren van een kwalitatief hoogstaand aanbod van dienstverlening met een socialetoegankelijkheid voor alle burgers (Laenen, 2001: 5). Ook het Sociaal Huis dient deze doelstellingenna te streven. Om dit te realiseren kan het Sociaal Huis verschillende functies vervullen,welke deels in het Vlaams regeerakkoord werden omschreven (zie vorig hoofdstuk). Hetoverzicht van mogelijke functies dat hieronder volgt is zeker nog niet volledig, maar dientbeschouwd te worden als een eerste aanzet.1.1 Coördinatie- en planningsfunctieEen eerste belangrijke functie van het Sociaal Huis kan bestaan uit het trachten orde te brengenin het onoverzichtelijk aanbod van welzijnsvoorzieningen; m.a.w. de coördinatie van het(lokaal) sociaal beleid. Het betreft hier het Sociaal Huis als beleidsorgaan dat het lokaal wel-

52zijnsbeleid stuurt of regisseert (Vos & Serrien, 2001). Laenen spreekt in dit verband van hetSociaal Huis als een soort van ‘kapitein op het schip die de koers van het lokale welzijnsbeleidin belangrijke mate bepaalt’ (Laenen, 2001: 4). Deze coördinatiefunctie dient volgens Laeneningevuld te worden op twee vlakken:- in materiële termen: overaanbod vermijden, onderaanbod invullen, de verschillendebestaande initiatieven op elkaar afstemmen;- in immateriële termen: informatieverstrekking en doorverwijzing (Laenen, 2001: 4-5).Een manier waarop deze coördinatiefunctie kan vervuld worden is via netwerkvorming, samenwerkingen onderlinge afstemming tussen de welzijnspartners in een bepaaldegemeente/regio. De coördinatiefunctie dient ingevuld te worden op drie niveaus:- cliëntniveau;- niveau van de voorzieningen en- beleidsniveau.Bij de uitwerking van de theoretische modellen gaan we hier dieper op in. Globaal genomenkunnen twee modellen van coördinatie worden onderscheiden: het regiemodel en de collectieveregie via een beleidsnetwerk (cf. werknota ACW).1.1.1 RegiemodelBij het regiemodel treedt één actor op als spilfiguur van het lokaal welzijnsbeleid. Deze actor is‘spelleider’, bepaalt het verloop, verdeelt de verantwoordelijkheden, etc. De bedoeling is dathet welzijnsbeleid als één geheel opereert. In dit model wordt uitgegaan van een sterke hiërarchie.1.1.2 Collectieve regie via een beleidsnetwerkEen ander model van regie is de collectieve regie via een beleidsnetwerk. Hierbij wordt er vanuitgegaan dat het lokaal welzijnsbeleid een gemeenschappelijke opdracht is van zowel burgers,middenveld en overheidsactoren (gemeente en OCMW). Al deze actorgroepen zijn medespelersen mederegisseur.1.2 FacilitatorTevens kan het Sociaal Huis de rol van facilitator binnen het (lokaal) welzijnsbeleid vervullen,mede met het oog op het onderling afstemmen van het aanbod van de verschillende welzijnsvoorzieningen.Deze rol - die deels samenvalt met de coördinerende functie - houdt onder meerin dat het huidig aanbod van hulp- en dienstverlening in kaart wordt gebracht, dat samenwerkingtussen de betrokken partners wordt gestimuleerd, dat (vernieuwende) initiatieven wordengenomen om een kwalitatief en toegankelijk aanbod te realiseren, dat ook andere (private)instanties worden geactiveerd om blinde vlekken in te vullen, etc.Het is niet per definitie noodzakelijk dat de lokale overheden (gemeente en OCMW) zelf alleinitiatieven nemen. Indien een blinde vlek niet ingevuld werd of wordt door het privaat initiatief,kan (en moet) de overheid evenwel zelf initiatief nemen om voorzieningen in te richten (zieook: ACW, ontwerpstandpunt: 3).

531.3 Informatie- en doorverwijsfunctieEen derde belangrijke taak van het Sociaal Huis kan bestaan uit het verstrekken van informatieaan de burgers (bv. over diensten, rechten, tegemoetkomingen, premies, diverse regelgevingen,statuten, voorwaarden om voor een bepaalde regeling in aanmerking te komen, aanbodvan lokale diensten, etc.). Het Sociaal Huis kan m.a.w. fungeren als ‘geïntegreerde basisinformatieverstrekker’.Ook dit is een manier om klaarheid te brengen in het kluwen van voorzieningen,wat in het bijzonder voor de zwakste categorieën een belangrijke drempel vormt.Hierbij is het streven naar een meer eenvoudige administratie een belangrijke randvoorwaarde,die uiteraard in de eerste plaats op centraal niveau dient aangepakt te worden.Een stap verder dan louter informatieverstrekking gaat het ter beschikking stellen van formulierenvoor de aanvraag van premies etc. en het helpen van de cliënt bij het invullen hiervan.Nog verder gaat het volledig afhandelen van het dossier binnen het Sociaal Huis, waarbij diensten,rechten en premies lokaal worden geregistreerd en toegewezen. De Kruispuntbank zalhierbij in de toekomst een belangrijke rol vervullen.Aan deze rol van informatieverstrekking is tevens een belangrijke doorverwijzingsrol, ‘dispatchingfunctie’of draaischijffunctie gekoppeld. Indien de vragen van de burger niet binnen hetSociaal Huis kunnen worden behandeld, moet een gerichte doorverwijzing en opvolginggebeuren (bv. naar de mutualiteit, Kind en Gezin, huisvestingsdienst, Lokale Werkwinkel, vakbond,integratiedienst, etc.).1.4 SignaalfunctieHet Sociaal Huis kan tot slot een signaalfunctie van het welzijnswerk vervullen, waarbij knelpunten(bv. inzake afstemming, toegankelijkheidsproblemen, etc.) aan de centrale overhedenworden gesignaleerd.2. Theoretische invullingen van het concept‘Sociaal Huis’ en hieraan verbondenvoor- en nadelenZoals in vorige paragraaf aangegeven, vormt het streven naar samenwerking en afstemmingtussen de diverse actoren in het welzijnsveld doorgaans de basis van het concept ‘Sociaal Huis’,mede met het oog op het bevorderen van de toegankelijkheid van de welzijnsvoorzieningen,in het bijzonder voor kwetsbare groepen in de samenleving. Het kan hierbij gaan om samenwerkingen afstemming op drie niveaus, met name:- cliëntniveau of niveau van individuele hulp- en dienstverlening: dit heeft te maken metkwaliteit van de dienstverlening, relatie hulpverlener(s)-cliënt, ondersteuning, begeleidingen doorverwijzing;- niveau van de voorzieningen: dit houdt verband met afstemming tussen voorzieningen(extern) en tussen personen en afdelingen binnen een bepaalde voorziening (intern);- beleidsniveau of niveau van maatschappelijke beleidskeuzes: dit heeft te maken met

54bijsturing van het aanbod aan welzijnsvoorzieningen in functie van de vraag (gebaseerd opF. De Rynck, 1999: 55).Deze drie niveaus vormen het uitgangspunt voor de verdere theoretische conceptualisering vanhet ‘Sociaal Huis’. In de praktijk kunnen welzijnsvoorzieningen tegelijkertijd initiatieven nemenop meerdere niveaus. Zo zagen we dat ook bij de uitwerking van het concept van het SociaalHuis vaak naar afstemming en samenwerking op verschillende niveaus wordt gestreefd. Devoorbeelden die we hieronder bespreken zijn bijgevolg niet steeds onder te brengen bij éénbepaalde categorie, hoewel we - mede omwille van de leesbaarheid - genoodzaakt zijn om eenopdeling te maken.2.1 Afstemming op cliëntniveauHet concept van het Sociaal Huis wordt in dit geval opgevat als een afstemmingsforum tussenverschillende hulpverleners die betrokken zijn bij eenzelfde cliënt. De coördinatie van de hulpverleningstaat centraal en het betreft in feite een vorm van geïntegreerd beleid op het niveauvan het individu. In de literatuur spreekt men in dit geval ook van ‘casemanagement’.Vandenbempt (2001) komt op basis van de elementen die in meerdere definities terug te vindenzijn, tot volgende omschrijving van de term ‘casemanagement’. 1 Het betreft een proceswaarbij:- via een daartoe aangewezen persoon (de casemanager of coördinator) of team,- op het niveau van de individuele cliënt- en gebaseerd op een inschatting van de individuele behoeften, noden en mogelijkhedenvan de cliënt (d.i. assessment),- een hulpverleningsplan wordt opgesteld en- een zorgpakket wordt samengesteld, georganiseerd, gelinkt aan de cliënt, gecoördineerd,opgevolgd en geëvalueerd- dat zowel verzorging, behandeling, begeleiding, praktische hulp en ondersteuning alsdienstverlening kan omvatten- en dat zowel door formele als door informele zorgaanbieders (o.a. cliënt zelf, familie,buren en mantelzorg) geleverd kan worden,- met de bedoeling enerzijds een goed georganiseerde hulp- en dienstverlening te waarborgen(effectief, efficiënt, continu, tijdig en ‘op maat’)- maar anderzijds ook het functioneren en het welzijn van de cliënt te verbeteren- en dit speciaal voor mensen met meervoudige en complexe problemen.Deze afstemming tussen hulpverleners verhoogt tevens de kwaliteit van de dienstverlening,bevordert de ondersteuning en begeleiding van de cliënt en leidt tot een meer gerichte doorverwijzing(De Rynck, 1999: 55). Voorbeelden van casegebonden overleg zijn onder meer hetPermanent Armoede Overleg (PAO), de Samenwerkingsinitiatieven in de Thuiszorg (SIT) en dewekelijkse teamvergadering in het OCMW van Ichtegem.1 Voor een meer gedetailleerde beschrijving van casemanagement, zie: Vandenbempt K. (2001),Casemanagement: de nieuwe kleren van de keizer? Cliëntoverleg tussen zorginhoudelijke ontwikkeling en systeemoplossing:een literatuuronderzoek, HIVA-K.U.Leuven, Leuven.

55* Voorbeeld 1: Permanent Armoede Overleg (PAO) GenkSinds 1992 bestaat in Genk het lokaal Permanent Armoede Overleg dat gecoördineerd wordt door hetOCMW. Men richt zich hierbij op kansarme gezinnen waarin verschillende hulpverleners en dienstenactief zijn. Dit leidt zowel voor de hulpverlener als voor de hulpvrager vaak tot een onoverzichtelijke situatie.Via een casegebonden overleg (d.w.z. via rondetafelgesprekken tussen alle bij een cliënt betrokkenhulpverleners), worden hulpvraag en -aanbod op elkaar afgestemd en wordt het totale hulpverleningspakketgecoördineerd. Hierbij wordt in de eerste plaats een taakverdeling tussen de hulpverleners opgemaakt.Daarnaast tracht men tot een gezamenlijke strategie en doelstellingen op korte en lange termijnte komen (Vandenbempt, 2001: 41-42). Ook op andere plaatsen (bv. Leuven, Kortrijk, Heusden-Zolder,Mol) wordt er gewerkt met een PAO.* Voorbeeld 2: Samenwerkingsinitiatieven in de Thuiszorg (SIT’s)De Samenwerkingsinitiatieven in de Thuiszorg bestaan sinds 1990. Een dergelijk samenwerkingsinitiatiefhoudt in dat verschillende zorgverleners (professionelen, vrijwilligers, mantelzorgers, thuisverzorgers)met elkaar samenwerken, overleggen en afspraken maken, opdat de hulp die ze aan een hulpbehoevendepersoon bieden goed gecoördineerd en op elkaar afgestemd zou zijn. De nadruk wordt hierbijgelegd op een integrale benadering van de zorgbehoevende persoon en op continuïteit en kwaliteitvan de zorg. Het betreft regionale initiatieven: er kan één samenwerkingsinitiatief erkend en gesubsidieerdworden per regio van minstens 25 000 inwoners. Het SIT fungeert als overlegplatform. De takenvan het SIT zijn onder meer: de thuisverzorging bekend maken en stimuleren, taakafspraken maken,gemeenschappelijke initiatieven opzetten ter bevordering van de kwaliteit van de thuiszorg en terondersteuning van de thuisverzorger, vrijwilligerswerk ondersteunen en stimuleren, vorming volgen oforganiseren, doorverwijzen in geval van specifieke individuele hulpvragen en zorgbemiddeling organiseren.De zorgbemiddelaar zorgt onder meer voor het samenbrengen van alle hulpverleners van éénpersoon om een zorgenplan op te stellen. Hij/zij ziet er tevens op toe dat dit plan regelmatig wordt geëvalueerden aangepast. In principe kan elke betrokken hulpverlener zorgbemiddelaar zijn (Gids in dethuiszorg, 1999: 119-122).* Voorbeeld 3: Wekelijkse teamvergadering in OCMW IchtegemIn Ichtegem zijn de taken van de maatschappelijk werkers inhoudelijk opgesplitst en wordt er wekelijkseen teamvergadering gehouden o.l.v. het diensthoofd waar de verschillende (individuele) dossiers wordenbesproken (Vandenbussche, 2000: 33).Bovenstaande manier van werken heeft zowel voor- als nadelen.Voordelen:- De hulpverleners krijgen een beter zicht op de meervoudige problematiek van de cliënt.- De hulpverleners weten van elkaar wie waar mee bezig is.- De hulpvrager heeft een beter overzicht van de betrokken hulp- en dienstverleners.- Overlap in hulp- en dienstverlening kan vermeden worden.- Tevens kan vermeden worden dat een cliënt of gezin ‘overspoeld’ wordt door hulpverleners.- Individueel casemanagement laat tot slot toe om een rangorde te maken in de aanpak vanproblemen, rekening houdend met de ‘draagkracht’ van de cliënt en het prioritair zijn vanbepaalde problemen.

56Nadelen:- De cliënt kan minder zelf bepalen wat hij aan welke hulpverlener toevertrouwt.- De privacy van de cliënt is minder gewaarborgd.- Het kan voor een cliënt ‘bedreigend’ overkomen om al die hulpverleners rond de tafel tezien zitten.- Casemanagement vraagt inzet van alle betrokken hulp- en dienstverleners.2.2 Niveau van voorzieningenDe samenwerking en afstemming op het niveau van de voorzieningen kan globaal drie vormenaannemen, met name: (1) éénloket; (2) integratie van OCMW en gemeentelijke welzijnsdienst;(3) netwerkvorming. Daarbinnen zijn diverse varianten mogelijk.2.2.1 EénloketDe éénloket idee kan op verschillende manieren worden ingevuld:- het fysiek samen zetten van verschillende voorzieningen op één plek;- het creëren van één toegangspoort tot het welzijnslandschap.a) Verschillende welzijnsvoorzieningen onder één dakEen eerste invulling van de éénloket idee bestaat uit het infrastructureel samen zetten van verschillendewelzijnsvoorzieningen op één locatie. Hierbij fungeert het Sociaal Huis als fysiek overkoepelenddak voor diverse eerste lijnsdiensten. Doorgaans heeft deze gemeenschappelijkehuisvesting de bedoeling de interne doorverwijzing en samenwerking te vergemakkelijken ende cliënt in het Sociaal Huis zoveel mogelijk verder te helpen. Samen in één gebouw zitten isechter niet altijd een garantie voor een gezamenlijk beleid of een geïntegreerde dienstverlening(Vos & Serrien, 2001). Ook hier zijn verschillende gradaties en vormen mogelijk.Zo kan een ‘loket’ op verschillende schaalniveaus georganiseerd zijn, met name:- lokaal (d.i. het niveau van de gemeente);- wijkniveau. Een voorbeeld van een loket op wijkniveau zijn de welzijnsbureaus in Gent.* Voorbeeld 4: Welzijnsbureaus Gent: diverse voorzieningen in één gebouwIn een welzijnsbureau bundelt men de krachten van de sociale dienstverlening die wordt aangebodendoor de stad, het OCMW en Kind en Gezin binnen een bepaalde wijk of buurt. Wat de dienstverleningbetreft, betekent dit dat de buurtcentra (stad), de welzijnscentra (OCMW) en de consultatiebureaus(Kind en Gezin) nauw zullen samenwerken en indien dit ook infrastructureel mogelijk is, samenwonen.Overlappingen in zowel infrastructuur als in de dienstverlening dienden weggewerkt te worden. Naastdeze drie structurele partners wordt er ook ruimte vrijgelaten voor andere organisaties en diensten, dieafhankelijk van de behoeften in de wijk kunnen aansluiten bij het concept. Er wordt hierbij gedacht aanhet straathoekwerk, initiatieven rond tewerkstelling (Lokale Werkwinkels), wonen (Woonwinkel),gezondheid, … Het is echter niet de bedoeling om alle diensten samen te brengen, dit is immers onmogelijk.Wel is het doel te komen tot een betere doorstroming en/of verwijzing naar de verschillende diensten(Vandenbussche, 2000: 77-79). Het samenbrengen van deze dienst(en)verlening gaat verder danlouter ‘samen zitten’. Er wordt ook samengewerkt: uitbouw infobalie, opzetten lokaal welzijnsoverleg,

57etc. (De Gemeente, augustus-september 2000: 60).Op het niveau van de individuele hulpverlening werd de afspraak gemaakt dat - indien nodig - hetOCMW het initiatief neemt om samen te komen rond een bepaald dossier met de betrokken hulpverleners(cf. PAO Genk). Wanneer het om de gezondheid van een persoon gaat, dan nemen de mutualiteitenhet initiatiefrecht op zich (Vandenbussche, 2000: 77-79).Het is de bedoeling om de welzijnsbureaus op 7 locaties in te planten. Momenteel wordt het conceptal gehanteerd in de verschillende wijken. In mei 2000 ging ook het eerste ‘stenen’ welzijnsbureau open(wijk Nieuw Gent). In de infobrochure van het Welzijnsbureau Nieuw Gent staat te lezen dat dit hetnieuw ‘Sociaal Huis’ is in de wijk Nieuw Gent. Volgende partners vinden onderdak in het welzijnsbureau:OCMW, stedelijk buurtwerk Nieuw Gent, Opbouwwerk steunpunt Noord, Lokaal integratiecentrumGent-Zuid vzw DHKD, stedelijke jeugddienst, preventiezorgcentrum Kind en Gezin, Universitaircentrum voor Eerstelijnsgezondheidszorg . Het project van de wijkbureaus wordt gefinancierd door hetSIF (Sociaal Impulsfonds). Tevens wenst men in de toekomst een duidelijkere analyse te maken van deinvloed die het concept heeft op de dienstverlening naar de burger (Vandenbussche, 2000: 78).Tevens kan de gradatie van samenwerking en afstemming variëren van:- louter in hetzelfde gebouw zitten (zonder dat er sprake is van samenwerking of afstemming);- werken met zitdagen (een andere organisatie biedt haar dienstverlening op vaste tijdstippenin het ‘loket’ aan);- geïntegreerde dienstverlening uitbouwen (geïntegreerd loket).In het Ontmoetingscentrum Marke (Kortrijk) zitten diverse diensten in één gebouw, zonder dater evenwel sprake is van een geïntegreerde werking.* Voorbeeld 5: Ontmoetingscentrum Marke (Kortrijk): diverse voorzieningen in één gebouwIn het ontmoetingscentrum (geopend op 16 oktober 1999) wordt een gamma aan dienstverleningsamengebracht van zowel de stad Kortrijk (wijkagenten van de stedelijke politie, dienst stedelijk buurtwerk,dienst burgerzaken, cultureel centrum, bibliotheek) als het OCMW (dienstencentrum Marke). Dediensten werken onafhankelijk van elkaar (er is m.a.w. geen sprake van een geïntegreerd loket), maardoor het samen gehuisvest zijn is er ook uitwisseling tussen de diensten, zowel informeel als formeel enzowel van praktische als van inhoudelijke aard. Een belangrijke plaats in het gebouw is de centrale balie.Deze fungeert als eerste aanspreekpunt waar informatie kan gegeven worden over de verschillendediensten. Daarnaast doet de balie dienst als permanentie wanneer een bepaalde dienst niet toegankelijkis. Zo wordt altijd een minimale dienstverlening verzekerd. Het project is bedoeld als experiment vangedeconcentreerde dienstverlening binnen de stad. Na evaluatie is het de bedoeling om dit aanbod opeen gelijkaardige manier te organiseren in alle deelgemeenten (Vandenbussche, 2000: 70-71).Een vergelijkbaar initiatief is er in Sint-Genesius-Rode.* Voorbeeld 6: Sint-Genesius-Rode: diverse actoren in één gebouwHier zijn in het gebouw van het OCMW nog andere diensten gevestigd (CAW, PWA, juridische permanentie,…). Het onthaal wordt verzorgd door een maatschappelijk werker. Nadien worden personendoorverwezen naar de dienst die het meest aangewezen is (Vandenbussche, 2000: 33).

58In Heusden-Zolder heeft het CAW zitdagen in het OCMW.* Voorbeeld 7: OCMW Heusden-Zolder - CAW Het Klaverblad: werken met zitdagenIn 1997 werd tussen het OCMW en het Centrum voor Relationeel en Maatschappelijk Welzijn (recentgewijzigd in CAW het Klaverblad) een samenwerkingscontract afgesloten. Beide partijen engageren zichtot een integrale cliëntbenadering. Het Klaverblad verzorgt gedurende 19 uren per week spreekuren inhet OCMW omtrent relatie- en gezinsproblemen. Er is maximale afstemming met de basisdienstverleningvan de Sociale Dienst van het OCMW, … (Vandenbussche, 2000: 72-73).Een voorbeeld van geïntegreerde dienstverlening vinden we in Kuurne. Ook de lokale dienstencentrain het kader van de thuiszorg kunnen hierbij als voorbeeld dienen.* Voorbeeld 8: Kuurne: openbare besturen in één gebouwIn Kuurne is er een principieel akkoord tussen de gemeente en het OCMW om in 2002 de sociale dienstvan de gemeente en die van het OCMW samen te brengen in één gebouw (evenals jeugd- en huisvestingsdienstvan gemeente). Het is de bedoeling de drempel van deze dienst zo laag mogelijk te houdenen het als ‘Sociaal Huis’ te promoten. Men streeft naar de uitbouw van een ‘éénloketfunctie’ vertrekkendevanuit een ruim onthaalloket en waarbij de personen dan naargelang hun vraag zullen geholpenworden door de verschillende personen. Infrastructureel zouden hiervoor zithoeken en spreekkamersworden voorzien. Men kiest ervoor om de gemeentelijke ambtenaren te detacheren naar het OCMWzodat ze onder hiërarchisch gezag werken van het OCMW (Vandenbussche, 2000: 52). De gemeentelijkesociale dienst en het OCMW zullen vanuit dat gemeenschappelijk gebouw geïntegreerd en gecentraliseerdhet lokale welzijnsbeleid sturen, plannen, bepalen en voor een gedeelte uitvoeren in samenwerkingmet alle plaat-selijke actoren die actief zijn in het welzijnsbeleid. Bovendien zal dit huis het loketbij uitstek zijn waar de inwoner terecht kan met vragen over dienst- en hulpverlening, informatie enadvies en waar hij - zo nodig - doorverwezen kan worden naar het hele gamma van al dan niet gespecialiseerdediensten en organisaties voor materiële, financiële, psychische, psychosociale, sociale en juridischebijstand. In het huis zal het bestaande netwerk van professionele zorg- en hulpverlening geformaliseerdworden via coördinatie, samenwerking en overleg onder de gezamenlijke verantwoordelijkheidvan de lokale besturen (gemeente en OCMW) en zal ondersteuning geboden worden aan socialenetwerken die een preventieve rol te vervullen hebben op welzijnsvlak (Laenen, 2001: 3; De Gemeente,augustus-september 2000: 62).* Voorbeeld 9: Lokale dienstencentraEen lokaal dienstencentrum, erkend in het kader van de thuiszorg, zorgt ervoor dat een ruim gammavan diensten en activiteiten wordt ontwikkeld ten behoeve van inwoners van een wijk of gemeente, methun zelfstandigheid, hun emancipatie via een grotere mondigheid en hun integratie in de gemeenschaptot doel. Lokale dienstencentra werken hoofdzakelijk met (senioren-)vrijwilligers en zijn minstens 32uren per week open. Men vindt er een geïntegreerd aanbod van hulpverlening, sociaal-cultureel vormingswerk,advies en informatie, ondersteuning en vrijwilligerswerk, coördinatie en ontwikkeling vandiensten. Concrete voorbeelden van aangeboden diensten zijn: de oprichting van een senioren infofoon,het aanbieden van warme maaltijden, de aanwezigheid van een diëtiste of een pedicure, etc. Eenlokaal dienstencentrum kan zelf accenten leggen, afhankelijk van de specifieke plaatselijke noden. Delokale dienstencentra worden meestal beheerd door het OCMW. Tot op heden zijn ze vooral te vindenin steden, alsook in grote en middelgrote gemeenten (Gids in de Thuiszorg, 1999: 122-123).

59Tot slot kan ook de inhoudelijke invulling van het loket sterk verschillen:- gericht op welzijnsbeleid in het algemeen;- gericht op een specifiek thema (bv. huisvesting, sociale uitkeringen, …);- gericht op een specifieke doelgroep (bv. senioren).Een voorbeeld van een loket gericht op een specifiek thema is er onder meer in Heusden-Zolder.Hier kunnen de burgers op één plaats terecht voor een hulpvraag m.b.t. huisvesting.Gelijkaardige initiatieven zijn de Woonhoek in Sint-Niklaas en de regionale Woonwinkels in deWesthoek.* Voorbeeld 10: Sociaal Verhuurkantoor (Heusden-Zolder)Het Sociaal Verhuurkantoor is een vzw waarvan de coördinatie gebeurt door een maatschappelijk werkstervan het gemeentebestuur. Omwille van de betrokkenheid bij de OCMW-dienstverlening is hetSociaal Verhuurkantoor sinds 1997 gehuisvest in de gebouwen van het OCMW. Er is een overeenkomstafgesloten tussen het OCMW en het gemeentebestuur waarin de wederzijdse engagementen van beidebesturen voor de werking van de dienst worden omschreven. Een voordeel van het ‘samen onder ééndak’ zitten is onder meer dat er een minder grote drempel is voor cliënten bij doorverwijzing, waardoorze ook minder afhaken. Dit speelt vooral bij kansarmen. Door het initiatief kunnen de inwoners van degemeente op één plaats terecht voor hun hulpvraag betreffende huisvesting (Vandenbussche, 2000:74).* Voorbeeld 11: De Woonhoek (Sint-Niklaas)Het opzet van de Woonhoek is enerzijds een geïntegreerde, individuele dienstverlening aanbieden rondhuisvesting (de cliënt heeft hierdoor een duidelijke plaats waar hij terecht kan met vragen en problemen)en anderzijds door samenwerking nadenken over deze thematiek op beleidsniveau (m.a.w. tevensvoorbeeld van samenwerking en afstemming op beleidsniveau). Ook worden beleidsvoorstellen rondhuisvesting op lokaal niveau uitgewerkt. Volgende partners werken samen: stadsbestuur, OCMW, huisvestingsmaatschappijSint-Niklaas, Huurdersbond Waasland, Maatschappelijk Opbouwwerk Waasland(MOW). Wat de individuele dienstverlening betreft, gaat de aandacht vooral naar mensen in problematischewoonsituaties. Daarnaast worden specifieke projecten rond huisvestingsthema’s opgezet naarspecifieke doelgroepen, vooral in samenwerking met het MOW. In de Woonhoek is tevens de DienstWoonbegeleiding van het OCMW gevestigd, evenals het regionaal sociaal verhuurkantoor, waarnaargerichte doorverwijzing gebeurt. De Woonhoek is een project dat werd opgezet in het kader van het SIF(Vandenbussche, 2000: 66-67).* Voorbeeld 12: Regionale Woonwinkels (Westhoek)Ook in de Westhoek worden initiatieven genomen voor de oprichting van regionale woonwinkels, diedienstverlening bieden aan de burger op het vlak van wonen. Het is de bedoeling formules voor drempelverlagendewooninitiatieven, onder de vorm van ‘woonwinkels’ met een regionale werking uit tewerken, waarin ook huurdersbonden hun plaats moeten krijgen. Tevens wenst men te komen tot eenregiodekkend netwerk van sociale verhuurkantoren (brochure Streekhuis Esenkasteel, 2001: 7, 16).Het OCMW van Wommelgem fungeert als loket voor wat betreft de behandeling van bestaansminimumdossiersen andere vormen van financiële steun.

60* Voorbeeld 13: OCMW Wommelgem als Sociaal HuisIn Wommelgem heeft het nieuwe gebouw van het OCMW een nieuwe look gekregen, met als naam‘OCMW Sociaal Huis’. Deze naam wordt gekoppeld aan de werking van de sociale dienst van hetOCMW. Men heeft vastgesteld dat de ambitie om een éénloket te creëren waar men terecht kan vooralle mogelijke sociale uitkeringen en tegemoetkomingen (het geïntegreerd loket) niet haalbaar is. Zo ishet Vlaamse niveau niet bevoegd voor de meeste uitkeringen (bv. bijstandsuitkeringen en sociale verzekeringen).Bovendien zouden ook de ziekenfondsen (ziekte-uitkeringen) en de vakbonden (werkloosheidsuitkeringen)geïntegreerd moeten wor-den. Vandaar dat er in het geïntegreerd loket vanWommelgem voor werd geopteerd om te vertrekken van het bestaansminimum en de andere vormenvan OCMW-steun. Mensen die hierop recht hebben wenst men vanuit hetzelfde toegankelijk lokettevens te laten genieten van zoveel mogelijk andere voordelen en premies waarop men recht heeft.Vervolgens wenst men deze oefening te herhalen voor de andere bijstandsuitkeringen (bv. gewaarborgdinkomen voor bejaarden, gewaarborgde kinderbijslag, tegemoetkomingen voor gehandicapten, …).Hierbij komt echter de taakverdeling met de gemeente ter discussie.Door de creatie van het loket wordt vermeden dat mensen van hier naar daar moeten lopen voor hunpapieren. Men wenst ervoor te zorgen dat ze vanuit één plaats zoveel mogelijk sociale voordelen in ordekunnen brengen. Men is er zich evenwel van bewust dat de maatschappelijk werker aan het loket tegelijkertijdpolyvalent als specialist moet zijn, wat geduld en een degelijke opleiding vergt.Ook verwacht men veel mogelijkheden van de informatisering en de toetreding van de OCMW’s tot deKruispuntbank. Dit kan leiden tot een virtueel geïntegreerd loket. In dit verband moet nog verder wordennagedacht over hoe men de informatica, e-mail, internet en website kan inschakelen bij de uitbouwvan een geïntegreerd sociaal loket. Hierbij wenst men de burger met weinig sociale vaardigheden deskundigte blijven helpen en is men van oordeel dat het OCMW naast de materiële hulpverlening ookeen immateriële, psychosociale en begeleidingstaak heeft. Bij de uitbouw van het geïntegreerd loketwenst men echter uit te gaan van een actieve burger, die zelf heel wat wil en kan. Tevens denkt men eraan om in het Sociaal Huis te werken met zitdagen van andere organisaties. Tot slot is men van oordeeldat voor de uitbouw van een Sociaal Huis samenwerking tussen omliggende OCMW’s een must is.Momenteel werkt men reeds onderling samen rond het kwaliteitsbeleid, Minder Mobielen Centrale,Werkgroep eerste lijn, vorming personeel en raadsleden of diensten gezinszorg (De Gemeente, augustus-september2000: 63-64; nota ACW, 2001; Laenen, 2001: 11).Een initiatief dat zich richt op een specifieke doelgroep is het thuiszorgcentrum te Brasschaat.Het betreft hier een Sociaal Huis voor senioren en personen met een handicap.* Voorbeeld 14: Thuiszorgcentrum BrasschaatIn het centrum van Brasschaat is (op de site die eigendom is van het OCMW) een nieuw gebouw opgetrokkendat ongeveer alle diensten groepeert die zich richten op senioren, zowel publiek als privaat. Hetbetreft meer bepaald de sociale dienst van de gemeente, de thuiszorgondersteunende diensten van hetOCMW (dagverzorgingscentrum, dienstencentrum met seniorenrestaurant, sociale dienst van hetOCMW – sector senioren: serviceflats, aanvraag poetsdienst, warme maaltijden, …), een particulieredienst voor gezinshulp en thuisverpleging, andere particuliere diensten, een wassalon en een kapsalon.Er wordt tevens ruimte gereserveerd voor (private) diensten die zitdagen willen organiseren in hetgebouw. Het betreft m.a.w. een Sociaal Huis voor senioren en personen met een handicap (DeGemeente, augustus-september 2000: 61).

61Ook aan de uitwerking van de éénloket idee zijn voor- en nadelen verbonden.Voordelen:- De cliënt dient zich met zijn hulpvraag maar tot één locatie (het Sociaal Huis) te richten,wat de mobiliteitsdrempel verlaagt en tijd bespaart.- Voorzieningen kunnen gemakkelijker tot samenwerking komen.- Cliënten kunnen gemakkelijker van de ene naar de andere dienst worden doorverwezen;indien nodig kan er iemand meegaan.Nadelen:In de eerste plaats kunnen een aantal organisatorische knelpunten worden vernoemd:- In grotere steden is de uitwerking van deze vorm van één loket, zeker indien het een breedwelzijnsdomein omvat, praktisch gezien moeilijk haalbaar door de veelheid aan hulpverlenendeinstanties; het is waarschijnlijk onmogelijk om ze allemaal in één gebouw onder tebrengen.- Bovendien zijn welzijnsvoorzieningen op verschillende schaalniveaus uitgebouwd. Zo is hetOCMW lokaal en soms op wijkniveau uitgebouwd, daar waar het CAW een regionaal initiatiefbetreft. Dit bemoeilijkt het onder één dak brengen van verschillende diensten.Daarnaast kunnen ook t.a.v. de cliënt een aantal nadelen van een dergelijk concept wordenaangegeven:- De keuzevrijheid van een cliënt kan in het gedrang komen door publieke en private dienstensamen te zetten.- Het samenbrengen van verschillende diensten in eenzelfde gebouw kan in grotere stedentevens een drempel vormen naar de cliënt omwille van de grootschaligheid, onoverzichtelijkheid,etc.Ook ten aanzien van de betrokken voorzieningen kunnen een aantal knelpunten worden gesignaleerd:- Fysiek samen zitten alleen volstaat niet; er moet ook samengewerkt worden.- Het onder één dak brengen van publieke en private initiatieven kan tevens nefast zijn voorhet pluralistisch aanbod, de flexibiliteit, de vrijwilligheid van het privaat initiatief (Laenen,2001: 9).- Ook de ambities om één loket te creëren waar burgers terechtkunnen voor alle mogelijkesociale uitkeringen en tegemoetkomingen (geïntegreerd loket) wordt niet door iedereenals haalbaar beschouwd. Zo is het Vlaams niveau niet bevoegd voor de meeste uitkeringen(bv. premies voor gehandicapten, zieken, bestaansminimum). Bovendien zouden ookde ziekenfondsen en de vakbonden geïntegreerd moeten worden, wat men niet als haalbaaracht (Laenen, 2001: 11).- Door in één gebouw samen te zitten kan het tevens gebeuren dat onderhuidse verwachtingenworden gecreëerd die niet steeds geëxpliciteerd worden. Dit kan een alibi vormenvoor personeelsleden of diensten om bepaalde dossiers niet actief op te nemen en mensente snel door te verwijzen.

62b) Het creëren van één toegangspoort tot het welzijnslandschapEen andere invulling van het concept bestaat er in om het Sociaal Huis te laten fungeren alseen soort informatiebalie van waar hulpvragers worden doorverwezen naar meer gespecialiseerdehulp- en dienstverlening die elders wordt voorzien. Het Sociaal Huis wordt hier m.a.w.een (enig) informatieloket, een soort gemeenschappelijke toegangspoort of dispatchingcentrum,dat een ‘toegangsticket’ verleent voor andere welzijnsdiensten. Momenteel zijn er in het‘welzijnslandschap’ diverse toegangspoorten: het OCMW, het gemeentebestuur, huisartsen,buurtwerkers, straathoekwerkers, jongerenwerkers, private organisaties (vakbonden, ziekenfondsen,Centra voor Algemeen Welzijnswerk, ...), etc.Het doel van deze invulling van het concept ‘Sociaal Huis’ bestaat er in om informatie betreffendede bestaande welzijnsvoorzieningen te bundelen en mensen vervolgens gericht door te verwijzen.Hierbij kan een onderscheid gemaakt worden tussen:- een fysiek loket;- een ‘virtueel loket’.1. Fysiek loketHet fysiek loket kan fungeren als een soort ‘front office’ van waaruit de cliënt -of zijn dossierwordtdoorgestuurd. De verdere begeleiding van de cliënt of de afhandeling van het dossiergebeurt elders.Een voorbeeld m.b.t. het behandelen van dossiers is het OCMW dat optreedt als ‘brievenbus’en ‘doorgeefluik’ van dossiers in het kader van de zorgverzekering. 2* Voorbeeld 15: OCMW’s als brievenbus en doorgeefluik in het kader van de zorgverzekeringHoewel de rol van de OCMW’s in de zorgverzekering momenteel (eind juni 2001) nog niet duidelijk is,en in dit verband nog volop gesprekken lopen tussen de Vlaamse Gemeenschap en de Vereniging vanVlaamse Steden en Gemeenten, bestaat een mogelijke rol van de OCMW’s er - aldus de VVSG - in omin het kader van de zorgverzekering te fungeren als brievenbus of ‘doorgeefluik’ naar de Vlaamse zorgkasdie het geheel beheert in Brussel. Hierbij plaatsen alle OCMW’s een brievenbus van de Vlaamse zorgkasnaast hun eigen brievenbus (cf. mutualiteiten). Naast de brievenbusfunctie zal het OCMW altijd kunnenaangesproken wor-den voor informatie. Ook het helpen (indien nodig) bij het invullen van de nodigeaanslui-tings- en tenlastenemingsformulieren zou door de OCMW’s gebeuren (Stokx, 2001).Voordelen:- De middelen kunnen vanuit één rationaliteit worden ingezet (Laenen, 2001: 7).- De planning wordt niet gehinderd door andere beslissingsniveaus (Laenen, 2001: 7).- De samenhang wordt vanuit één centrum bewaakt (Laenen, 2001: 7).2 In het kader van het optimaliseren van de toegankelijkheid van ouderenvoorzieningen werd de zorgverzekeringdoor het Vlaams parlement geïntroduceerd. De zorgverzekering heeft de bedoeling de niet medische kostenvan zorgbehoevenden mede te dekken door een verzekering. Hiermee wil de Vlaamse overheid anticiperen opde hoge kosten waarmee zorgbehoevenden worden geconfronteerd en erkennen dat diegenen die instaanvoor de mantelzorg een belangrijke taak op zich nemen. Bij de organisatie hiervan is een belangrijk en uitgebreidtakenpakket voor de lokale besturen voorzien (Vogels, 2001: 20).

63Nadelen:- De veelheid aan toegangspoorten heeft ook een voordeel. De kans om ergens een toegangte vinden wordt immers vergroot (Laenen, 2001: 10).- Geen enkele organisatie kan alles beheersen, regelen en realiseren (Laenen, 2001: 7).- De uitbouw van één toegangspoort tot het welzijnslandschap vergt een zeer brede kennisvan de persoon die aan het loket zit. Het is evenwel onmogelijk om van alle regelgevingenm.b.t. het welzijnsbeleid op de hoogte te zijn. Een alternatief bestaat in een doorverwijzingsfunctie,waarbij de loketbediende evenwel op de hoogte moet zijn van sociale kaart,wat in een grotere stad niet steeds eenvoudig is.- De hulpvraag moet reeds duidelijk kunnen geformuleerd worden aan het loket. Voor kansarmenen etnisch-culturele minderheden is dit echter vaak niet evident, in het bijzonderwanneer het een meervoudige problematiek betreft. Tevens is het niet zo eenvoudig omaan een ‘vreemde’ loketbediende je hele verhaal te vertellen met een rij wachtenden achterje. Voor louter administratieve vragen (bv. aanvragen formulier, stempel, pas, …) is ditwel mogelijk.- Het veel gebruikte beeld dat de gebruikers in het welzijnslandschap door het bos debomen niet meer zien of voortdurend van het kastje naar de muur worden gestuurd, heeftvaak geleid tot de al te simplistische stelling dat één algemene toegangspoort de besteoplossing zou zijn (Serrien, 2000: 21).2. ‘Virtueel’ loketGezien de ontwikkelingen in de informatica en de beleidsintentie van het e-government in deSeptemberverklaring van de Vlaamse regering, is het niet ondenkbaar dat de informatieopdrachtvan het Sociaal Huis op een centraal punt wordt uitgebouwd (en beheerd). Dit zou danresulteren in een ‘virtueel loket’ dat op termijn de toegankelijkheid en de doorzichtigheid vanhet welzijnsterrein kan verhogen (Laenen, 2001: 11). De Kruispuntbank speelt in deze ontwikkelingeneen belangrijke rol.Voordelen:- De informatie betreffende verschillende welzijnsthema’s kan gecentraliseerd worden.- Hulpverleners hebben snel een overzicht van het bestaande aanbod, van regelgevingen,premies, etc.- Voor een deel van de burgers is dit zeker een stap vooruit.Nadelen:- Informatieverstrekking via dergelijke ‘virtuele loketten’ is doorgaans niet toegankelijk vooro.m. kansarmen en etnisch-culturele minderheden, omwille van diverse drempels (gebrekaan kennis van computers, geen aansluiting op internet, gebrek aan kennis van hetNederlands, analfabetisme, laaggeschooldheid, etc.). Voorlichting alleen volstaat niet;deze moet afgestemd zijn op de doelgroep die op zijn beurt bestaat uit verschillende subgroepenmet diverse capaciteiten en vaardigheden. Ook onderstaand citaat van één vande bevraagde kansarme respondenten illustreert dit:‘Ik volg bij Open School computerlessen voor beginners, wat dus veel uitgebreiderzou moeten worden naar ouderen toe, want alles gaat met de computer en we gerakenhopeloos achterop hé. We gaan dus binnen de kortste keren niet meer meekunnen.’

642.2.2 Integratie van OCMW en gemeentelijke welzijnsdienstOok de integratie van het OCMW en de gemeentelijke welzijnsdienst wordt door sommigenaanzien als een goede oplossing voor het afstemmen van de hulp- en diensverlening. Ondermeer in Knokke-Heist denkt men in deze richting, waar men het OCMW wil integreren in degemeentelijke welzijnsdienst.* Voorbeeld 16: Knokke-Heist: OCMW geïntegreerd in de gemeentelijke sociale dienstIn Knokke-Heist wil men het OCMW omvormen tot een sociale dienst van het gemeentebestuur. Metdit project wil men een cliëntvriendelijke oplossing aanbieden voor de nood van de plaatselijke bevolking.De bedoeling is om de sociale dienst van de gemeente (het vroegere OCMW) onder te brengen ineen Sociaal Huis waar ook andere diensten - inclusief private instellingen - een plaats krijgen. Hierbij wilmen tevens de band met de private instellingen nauwer aanhalen (Vandenbussche, 2000: 52).Voortgaand op dit voorbeeld, waarbij het OCMW zou omgevormd worden tot een gemeentelijkewelzijnsdienst zien we volgende voor- en nadelen:Voordelen:- De gemeente zou zich beter betrokken kunnen voelen bij sociale materies.- Het OCMW zou minder stigmatiserend overkomen indien het zou ondergebracht wordenonder gemeentelijke welzijnsdienst.Nadelen:- De gemeenteraad zou dan beslissen over individuele dossiers tot steunaanvraag. Dit vergtevenwel een grote betrokkenheid van de gemeenteraad bij de problematiek, die niet(steeds) gegarandeerd is.- Er zouden op de gemeenteraad te veel verschillende dossiers moeten besproken worden,met als risico dat ‘sociale’ thema’s in de verdrukking komen (brengen niet zo veel op, trekkenniet veel kiezers aan, resultaat niet duidelijk zichtbaar). De integratie van het OCMWin de gemeente kan er toe leiden dat armenzorg en welzijnszorg tweederangs beleidsproblemenworden (Luyten, 2000: 7). Een apart bestuur voor welzijn is als een soort veiligheidszonetegen pogingen om de sociale hulpverlening in te perken of te belemmerenvanuit andere motieven dan het sociale (Verschuere, 2001).- De gemeentelijke welzijnsdienst - in de mate dat die reeds binnen de gemeente aanwezigis - zou opeens enorm veel nieuwe taken bij krijgen, waarop ze momenteel niet voorbereidzijn.- Momenteel is de dienstverlening van het OCMW gekend bij het merendeel van de burgers.Dit zou verloren gaan wanneer het OCMW zou geïntegreerd worden in de gemeente.- Ook zou de flexibiliteit van het OCMW als apart bestuur verloren gaan. Nu betreft het eenaparte rechtspersoon die samenwerkingsverbanden kan afsluiten met private actoren.- Tot slot zou de specialisatie en specifieke hulpverleningscultuur van het OCMW verdwijnen,evenals de aan de professionele zorgverstrekking aangepaste structuur (Luyten,2000: 7).

65Bemerkingen:- In kleine gemeenten is een meer concrete samenwerking tussen gemeente en OCMWzeker een goede oplossing voor een aantal praktische zaken (bv. gezamenlijke boekhouding,gezamenlijke tuinman/tuinploeg in dienst nemen). Hierbij hoeft het echter niet perdefinitie te gaan om een echte integratie.- Een alternatieve oplossing is de intergemeentelijke samenwerking tussen OCMW’s onderlingen tussen gemeenten onderling, evenals samenwerking met private organisaties. Ditbrengt ons bij de volgende mogelijke invulling van het concept ‘Sociaal Huis’.2.2.3 Het Sociaal Huis als vorm van samenwerking en netwerkvormingWe hebben reeds meermaals aangestipt dat in het welzijnslandschap diverse voorzieningen(zowel particuliere, semi-openbare als openbare) actief zijn. Om te vermijden dat deze actorennaast elkaar zouden werken is samenwerking en netwerkvorming een absolute ‘must’. Naasthet stimuleren van samenwerkingsverbanden, kan de rol van het Sociaal Huis er binnen dezecontext in bestaan de betrokken voorzieningen te stimuleren om bestaande ‘witte vlekken’ inhet welzijnslandschap in te vullen. Wie deze hiaten dient op te vullen, moet lokaal bekekenworden. Bij netwerkvorming 3 tussen voorzieningen kan opnieuw een onderscheid gemaaktworden tussen:- netwerkvorming m.b.t. welzijnsbeleid in het algemeen;- netwerkvorming rond een bepaald thema.Bovendien kan het zowel gaan om formele als informele vormen van samenwerking en overleg.Tot slot kan netwerkvorming georganiseerd zijn op verschillende schaalniveaus, met name:- wijkniveau (zie ook deelluik 2: geïntegreerde wijkwerking);- lokaal niveau;- intergemeentelijk/regionaal niveau.a) Samenwerking m.b.t. welzijnsbeleid in het algemeenZowel het welzijnsbeleid van Kuurne als Welzijnszorg Kempen zijn voorbeelden van samenwerkingm.b.t. welzijnsbeleid in het algemeen. Daar waar het in Kuurne gaat om samenwerkingtussen de publieke en de private sector, is Welzijnszorg Kempen een voorbeeld van onderlingesamenwerking tussen OCMW’s.* Voorbeeld 17: Welzijnsbeleid KuurneHet Kuurnse welzijnsbeleid is in al zijn facetten een samenwerkingsverband. De betrokken overheidsinstantiesspreken met de particuliere sector gezamenlijk af welke hulpverlening ter plaatse wordt opgenomenen voor welke vraag doorverwezen zal worden. Aan de hand van formele afspraken en convenantsworden bepaalde zaken duidelijk afgebakend (Laenen, 2001: 10).3 Voor een gedetailleerd theoretisch kader inzake netwerkvorming verwijzen we naar: Suys S. (1999), Netwerken:de dans der partners. Uitdagingen in de samenwerking tussen organisaties, VIBOSO.

66* Voorbeeld 18: Welzijnszorg KempenDe publiekrechtelijke vereniging Welzijnszorg Kempen is een samenwerking tussen 26 OCMW’s.Welzijnszorg Kempen heeft eigen initiatieven (bv. project drughulpverlening, centrum voor residentiëlecrisisopvang, etc.). Daarnaast participeert het samenwerkingsverband in diverse vzw’s (bv. Centrum voorGeestelijke Gezondheidszorg, CAW De Kempen, Samenwerkingsinitiatief ThuisverzorgingArrondissement Turnhout, Sociaal Verhuurkantoor Zuiderkempen & Noorderkempen, etc.) en overlegfora(Welzijnsoverleg Kempen, Regionaal Overleg en Samenwerkingsinitiatief – ROSI). Tot slot heeft hetinitiatief een aantal algemene opdrachten (bv. informatieverstrekking, studiewerk, etc.). Door de kleinereOCMW’s die behoren tot dit samenwerkingsverband wordt deze samenwerking als essentieelbeschouwd voor de verdere uitbouw van een hedendaags OCMW in een kleine gemeente(Vandenbussche, 2000: 56).b) Samenwerking en netwerkvorming rond een bepaald themaVoorbeelden van netwerkvorming rond een bepaald thema zijn het Netwerk Zorgzaam Herzele,het Overleg tussen de thuisoppas diensten te Ichtegem en de LOGO’s (LokaalGezondheidsoverleg).* Voorbeeld 19: Netwerk Zorgzaam HerzeleHet project ‘Netwerk Zorgzaam Herzele’ brengt alle hulpverleners samen rond bepaalde thema’s(Alcohol, CO-vergiftiging, …). Het netwerk is vooral gericht op het samenbrengen van de verschillendehulpverleners die in Herzele professioneel of op vrijwillige basis actief zijn. Via het samenbrengen wilmen tot een meer gecoördineerde hulpverlening motiveren (Vandenbussche, 2000: 61).* Voorbeeld 20: Overleg thuisoppas diensten IchtegemIn Ichtegem wordt een overleg opgezet met alle thuisoppas diensten die werkzaam zijn in de gemeente.Het OCMW kiest duidelijk voor het samenbrengen van de diensten en zo ondersteuning te biedenzonder zelf initiatief te nemen om zelf een dienst op te richten (Vandenbussche, 2000: 61).* Voorbeeld 21: Lokaal Gezondheidsoverleg (LOGO’s)LOGO’s, waarvan de gemeente één van de partners is, werken verplicht rond volgende gezondheidsdoelstellingen:gezonde voeding, roken, ongevallen in de privé-sfeer en het verkeer, borstkanker en vaccinaties.Daarnaast kan men beslissen om bijkomende initiatieven te nemen (bv. rond CO-intoxicatie)(Vogels, 2001: 18).Voorbeelden die eerder aanleunen bij samenwerking rond een bepaald thema zijn (1) desamenwerking rond crisisopvang te Sint-Niklaas en (2) het gezamenlijk aanwerven van eenjurist voor de dienst schuldbemiddeling van de OCMW’s en CAW’s van de regio Kortrijk.* Voorbeeld 22: Sint-Niklaas: samenwerking rond crisisopvangIn Sint-Niklaas voorzien een pool van vrijwilligers uit verschillende organisaties (maatschappelijk werkersuit CAW, OCMW, …) buiten de kantooruren en in het weekend permanentie m.b.t. crisisopvang. Depersoon die de permanentie doet krijgt een telefoon ter beschikking waarvan het nummer alleengekend is bij politie, rijkswacht en de spoedgevallendienst van ziekenhuizen. Indien nodig roepen dezediensten de vrijwilliger op en probeert die dan in de nodige opvang te voorzien. Tevens bestaat er eenbeurtrol m.b.t. huisvestingspermanentie: wanneer geen opvang mogelijk is binnen het reguliere circuit,

67wordt een beroep gedaan op ziekenhuizen, kloosterordes en rusthuizen die een ruimte ter beschikkinghouden (Vandenbussche, 2000: 68-69).* Voorbeeld 23: Gezamenlijke aanwerving jurist voor dienst schuldbemiddeling van OCMW’s en CAW’s inregio KortrijkIn maart 1998 nam het Welzijnsconsortium Kortrijk het initiatief om alle betrokkenen van zowelOCMW’s als CAW’s in de regio Kortrijk (13 gemeenten, 2 CAW’s) uit te nodigen voor een eerste informatiebijeenkomstrond de thematiek van schuldbemiddeling. In 2000 werden alle voorbereidingengetroffen om de regionale dienst schuldbemiddeling concreet op te zetten. In 2001 ging het initiatiefvan start met (voorlopig) negen partners, waaronder één CAW met verschillende afdelingen in de regioKortrijk. De deelnemende partners brengen fondsen bijeen om via een gedeelde financiering de tewerkstellingvan (een) jurist(en) te kunnen verzekeren. De jurist zal een belangrijk aandeel van de tijd spenderenin ‘zitdagen’ bij de OCMW’s en het CAW. De vaste standplaats waar studiewerk, telefonische contactenenz. zullen gebeuren, bevindt zich in de kantoren van het Welzijnsconsortium (cf. infra). HetWelzijnsconsortium treedt op als juridisch werkgever, beheert dus de financiële input en regelt alle personeelszakenen andere administratieve aangelegenheden. Een stuurgroep, samengesteld uit vertegenwoordigersvan de deelnemende partners, staat de vzw bij als een inhoudelijke coach van de jurist. Hetsamenwerkingsmodel ligt voor minimum 3 jaar vast (Dewaele, 2001: 32-34).Andere thema’s waarrond in de praktijk - vanuit gemeenten of OCMW’s - formele of informelesamenwerking wordt opgezet zijn onder meer: gezondheidspreventie (al dan niet binnen hetkader van een Lokaal Gezondheidsoverleg/LOGO), sociale werkplaats, PWA, kringloopcentra,onthaalbeleid nieuwkomers, preventieinitiatieven, bereiding warme maaltijden, kwaliteitsdecreet,Lokale Werkwinkels, etc. (VVSG, 2000: 48-49).2.3 BeleidsniveauWe spreken van samenwerking en afstemming op beleidsniveau wanneer verschillende actorenin het welzijnsveld samen een beleid uitstippelen (bv. door gezamenlijk opstellen van eenbeleidsplan). Dit gaat een stapje verder dan netwerkvorming in de betekenis die wij er aangeven, met name het trachten te komen tot onderlinge taakafstemming tussen verschillendevoorzieningen, al dan niet m.b.t. een bepaald thema (cf. supra). In de praktijk zijn beide niveausevenwel niet steeds duidelijk te scheiden.Voorbeelden van samenwerking op beleidsniveau zijn het welzijnsconsortium in Kortrijk en deintercommunale IMSIR in de Rupelstreek.* Voorbeeld 24: Welzijnsconsortium KortrijkHet Welzijnsconsortium Kortrijk is een intergemeentelijk en intersectoraal samenwerkingsverband tussenpublieke en private welzijnsactoren uit de regio Kortrijk. De algemene vergadering is samengesteldmet vertegenwoordigers van de lokale besturen uit de regio (13 gemeenten), de Provincie West-Vlaanderen, het particuliere welzijnswerk, de Regionale Welzijnsraad regio Kortrijk, RISO West-Vlaanderen, Intercommunale Leiedal, sociale partners, sector sociale huisvesting, sector opleiding entewerkstelling, sociale hogescholen, sector gezondheidszorg en de politieke partijen. Het consortiumheeft tot doel overleg en samenwerking tussen de OCMW’s, de gemeentebesturen en de private enpublieke actoren in de regio Kortrijk te stimuleren bij de uitbouw van een lokaal welzijnsbeleid. Er wordt

68een draagvlak gecreëerd om gezamenlijk te denken rond welzijn en welzijnsbeleid. Het consortium adviseerten ondersteunt de lokale en regionale welzijnsactoren om te komen tot een sectoroverstijgendeaanpak van bepaalde welzijnsproblemen (bv. schuldbemiddeling). Meer in het bijzonder wil men initiatievenbegeleiden en ondersteunen die de mogelijkheden van een afzonderlijk OCMW en/of gemeentebestuurte boven gaan (Vandenbussche, 2000: 62; Dewaele, 2001: 32).* Voorbeeld 25: Intercommunale IMSIR, RupelstreekIMSIR staat voor Intercommunale voor Medico-sociale Instellingen van de Rupelstreek. Het betreft eensamenwerkingsverband tussen de gemeenten en OCMW’s van Boom, Hemiksem, Niel en Rumst. Deintercommunale werd opgericht in 1964 en spitst zich toe op volgende werkterreinen: extramurale hulpverleningaan bejaarden en gezinnen, psychosociale dienstverlening en gehandicaptenzorg (met eenbeschermde werkplaats). Voor de sociale en psychosociale dienstverlening is een gemeenschappelijkesociale dienst uitgebouwd, maar de beslissing over de individuele dossiers van OCMW-cliënten blijft inhanden van de raden voor maatschappelijk welzijn van de OCMW’s. De gemeenschappelijke socialedienst richt zich op nieuwe initiatieven die de afzonderlijke OCMW’s moeilijk alleen kunnen uitvoeren:een project voor de begeleiding van kansarme gezinnen, een gemeenschappelijke aanvraag voor budgetbegeleiding,een TOK-project, … De laatste jaren werd vanuit IMSIR ook sterk gewerkt aan eenregionaal welzijnsoverleg en fungeerde de intercommunale als motor voor de oprichting van het‘Samenwerkingsinitiatief Thuiszorg (SIT) Regio Rupel’ en een intergemeentelijk PWA. Dankzij de uitgebreideoverkoepelende werking kon tevens zonder problemen een regionaal SIF-beleidsplan wordenopgesteld, met accenten op sociale dienstverlening, wonen en werken. Tevens werd een feitelijk samenwerkingsverbandafgesloten met het CAW De Brug (vroeger het intercommunaal consultatiecentrumvoor gezinsplanning en seksuele opvoeding). De intercommunale vormt tevens een forum waar overlegtussen gemeentebesturen en OCMW’s over het sociale beleid kan plaatsvinden (Vandenbussche, 2000:75-76).2.4 Samenvatting en besluitIn onderstaand schema worden de verschillende mogelijke invullingen van het concept SociaalHuis samengevat.

69Tabel 3.1Theoretische modellen m.b.t. het concept Sociaal HuisNiveau van afstemmingvan de hulpverlening1.Cliënt2.Voorzieningena) intern(binnen het OCMW)b)extern(tussen verschillendeactoren)3.BeleidsniveauModellenIndividueel casemanagement (bv.PAO, SIT): netwerkvorming en geïntegreerdbeleid op niveau van hetindividu1) OCMW krijgt naam‘Sociaal Huis’2) betere afstemming interne dienstenen bundeling informatieinterne diensten bij onthaal1) samenwerking en netwerkvormingtussen voorzieningen2) éénloket idee2a) creëren van één toegangspoorttot welzijnslandschap2b) verschillende voorzieningenonder één dak3) integratie van OCMW engemeenteDoel- kwaliteit dienstverlening verhogen- ondersteuning en begeleidingbevorderen- meer gerichte doorverwijzing- prioriteiten bepalen‘imagebuilding’ (negatieve opvattingover OCMW trachten te verminderen)vlottere interne doorverwijzingtaakafstemming tussen voorzieningen- ‘dispatchingcentrum’- gerichte doorverwijzing- uitbouw van hulp- en dienstverleningop één locatie- sociale administratie vereenvoudigen- cliënt zoveel mogelijk verder helpenin Sociaal Huiswelzijnspartners stippelen samen beleiduit (bv. gezamenlijke meerjarenplanning)Variantena) overleg samen met cliëntb) overleg over cliënt(minimalistische opvatting)- schaalniveau- inhoudelijke invulling: welzijnsbeleidin het algemeen • bepaald thema- formele • informele samenwerkingen netwerkvorminga) fysiek loket (geïntegreerd loket)b) virtueel/digitaal loket (loketfunctie)- schaalniveau- gradatie van samenwerking- inhoudelijke invulling: welzijnsbeleidin het algemeen • bepaald themaa) OCMW ondergebracht bij gemeentelijkesociale dienstb) Gemeentelijke sociale dienst ondergebrachtbij OCMW- publiek- publiek – privaat- privaat

70Uit bovenstaand schema blijkt dat een Sociaal Huis verschillende vormen kan aannemen.Afhankelijk van diverse lokale factoren (waaronder schaalgrootte, reeds bestaande vormen vansamenwerking, aanwezigheid van bepaalde doelgroepen, aanbod van voorzieningen, etc.) kangeopteerd worden voor een bepaald model, variërend van:- minimalistische < -> maximalistische invulling;- focus op bepaald thema < -> ruime ‘sociaal beleid’;- nadruk op netwerkvorming < -> fysiek samenbrengen van actoren;- louter dienstverlening < -> tevens intensieve individuele begeleiding;- focus op specifieke doelgroepen < -> open voor alle burgers;- etc.Deze diversiteit, zowel theoretisch als in de praktijk, impliceert dat het niet veel zin heeft omvanuit de centrale overheden één bepaald model van een Sociaal Huis ‘op te leggen’ aan depraktijk. Het gaat hier niet om een ‘of-of’ situatie. Wij opteren eerder voor een ‘en-en’ situatie.We wensen dan ook de discussie open te laten welk model het best is. Dit zal immers sterkafhangen van de lokale context. Wel hopen we met bovenstaande een aantal inspirerendevoorbeelden te hebben aangereikt die de betrokken actoren kunnen stimuleren om een eigenmodel, ‘op maat’ van de lokale situatie uit te werken. Van belang hierbij is evenwel dat alleburgers (inclusief de kansarmen en etnisch-culturele minderheden) de weg vinden naar de welzijnsorganisatiesen op de hoogte zijn van het aanbod, zodat ze er gebruik van kunnen makenindien ze dit wensen. Er is bijgevolg nood aan een toegankelijk aanbod. In volgend hoofdstukworden een aantal ‘richtingaanwijzers’ en minimumvoorwaarden omschreven om een toegankelijkSociaal Huis uit te bouwen, in het bijzonder voor kansarmen en etnisch-culturele minderheden.

71Hoofdstuk 4AANDACHTSPUNTENVANUIT HET CLIËNTPERSPECTIEFHet is niet mogelijk om op basis van voorliggend onderzoek een uitspraak te doen over welkeinvulling van het concept Sociaal Huis het best is. Dit vergt immers een effectevaluatie die pasmogelijk is als bepaalde concepten reeds voldoende in de praktijk zijn uitgewerkt. Eén conceptis bovendien niet wenselijk aangezien de invulling van het concept sterk contextgebonden is(cf. infra). Wel kunnen we - op basis van de in het kader van het eerste deel van het onderzoekgeïnventariseerde drempels naar welzijnsvoorzieningen - een aantal randvoorwaarden aangevenwaarmee rekening dient gehouden te worden, opdat het Sociaal Huis - los van voor welkconcept geopteerd wordt - voldoende toegankelijk zou zijn voor alle burgers en in het bijzonderde kansarmen en etnisch-culturele minderheden. 1 Het concept is immers mede ontstaanvanuit de vaststelling dat niet alle (welzijns)diensten voldoende toegankelijk zijn voor alle burgers.Ook geven we een eerste aanzet tot beoordeling van bepaalde modellen van Sociaal Huis,vanuit het toegankelijkheidsperspectief.1. Hoe een toegankelijk Sociaal Huis uitbouwen?We baseren ons bij de aanbevelingen op de resultaten van het eerste deelrapport ‘Drempelsnaar welzijnsvoorzieningen: de cliënt aan het woord. Literatuurstudie en diepte-interviews bijkansarmen en etnisch-culturele minderheden.’ We maken hierbij een onderscheid tussen aanbevelingenop organisatorisch vlak, aanbevelingen m.b.t. de relatie hulpverlener – cliënt enaanbevelingen t.a.v. de Vlaamse overheid. We ronden af met een aantal (mogelijke) spanningsveldenop bestuurskundig vlak.1 Voor een overzicht van voor- en nadelen van een specifieke invulling van het Sociaal Huis vanuit het toegankelijkheidsperspectiefverwijzen we naar hoofdstuk 3.

721.1 Aanbevelingen op organisatorisch vlak1.1.1 Aanbod kenbaar makenUiteraard is een eerste aspect van een toegankelijk Sociaal Huis dat het concept, evenals dedienstverlening die er wordt aangeboden, voldoende kenbaar wordt gemaakt, zowel bij deburgers als bij hulp- en dienstverleners.- Ten aanzien van de burgers impliceert dit dat een gerichte informatie- en promotiecampagnewordt gevoerd, aangepast aan de doelgroep (bv. via folders, de zogenaamde ‘etnische’pers, vormings- en voorlichtingsmomenten, geleide bezoeken, toeleiding via groepsactiviteiten,huisbezoeken, etc.) (zie ook: van der Zwaard & Pannebakker, 1999: 59).Hierbij dient rekening gehouden te worden met het feit dat niet iedereen kan lezen, deNederlandse taal verstaat, beschikt over een TV, etc. In het bijzonder voor allochtonen diede Nederlandse taal niet (voldoende) machtig zijn en die vaak ook niet vertrouwd zijn metschriftelijk verspreide informatie (folders, informatiebrochures, …), blijkt het werken metvideomateriaal (bv. in een buurthuis, de wachtzaal van het OCMW, bij migrantenverenigingen,etc.) een goede manier.- Ten aanzien van de hulpverleners betekent dit dat ook zij op de hoogte moeten zijn vanhet aanbod van andere voorzieningen. Tevens die-nen zij gesensibiliseerd te worden omcliënten gericht door te verwijzen.1.1.2 Aanbod afstemmen op de reële nodenHet verstrekken van informatie over de bestaande dienstverlening heeft echter maar zin indienhet aanbod afgestemd is op de reële noden van de (doel)groepen die men beoogt. Hierbij dienende welzijnsvoorzieningen rekening te houden met de steeds diverser wordende samenleving,waardoor ook het doelpubliek verandert en men met nieuwe - vaak complexere - hulpvragente kampen krijgt. Met het eerste deel van het onderzoek hebben we getracht om dezebehoeften in kaart te brengen. Meer systematisch onderzoek hierrond is evenwel gewenst.Manieren om het aanbod beter af te stemmen op de reële noden zijn (1) het betrekken van dedoelgroep(organisaties) bij de uitbouw van het concept Sociaal Huis 2 , (2) voorzien in een aanbodop maat en (3) vraaggestuurd werken. 3 De concrete vragen en behoeften van de hulpvragersbepalen immers welke hulp- en dienstverlening nodig is. Pas in een volgende stap dient teworden nagegaan hoe dit noodzakelijke aanbod kan georganiseerd worden. Idealiter zou deorganisatie van het hulp- en dienstverleningsaanbod dus als volgt moeten gebeuren:2 Hierbij is het van belang dat er rekening wordt gehouden met verschillen tussen etnisch-culturele minderhedenonderling en binnen deze groepen (bv. eerste, tweede, derde generatie), evenals binnen de groep van kansarmen.3 Met vraaggestuurd werken wordt bedoeld: open staan voor de behoeften van de doelgroep, verkennen vanhun belevingswereld en die als uitgangspunt nemen voor de hulpverlening, vertrouwen hebben in de ervaringsdeskundigheidvan de doelgroep, inzien van het nut van feedback van cliëntgroepen. Niet onbelangrijkhierbij is de bereidheid om zowel het eigen functioneren als dat van de organisatie ter discussie te stellen enveranderingen in het aanbod door te voeren naar aanleiding van de signalen die men oppikt van de doelgroep(Van Loenen & Meerdink, 2000: 6-9).

731. inventarisatie vragen en behoeften (bv. via een omgevingsanalyse);2. afbakenen noodzakelijke hulp- en dienstverlening;3. organisatie van het aanbod (Welke competenties zijn reeds lokaal aanwezig? Wat zijneventuele hiaten? Hoe kunnen deze weggewerkt worden?);4. regelmatige evaluatie van het aanbod (Zijn prioriteiten nog wel opportuun? Werpen genomeninitiatieven vruchten af? Worden de beoogde doelgroepen bereikt?).Aangezien vragen en behoeften geen statisch gegeven zijn, en mede bepaald worden door desamenstelling van de lokale bevolking, dient deze inventarisatie regelmatig opnieuw te gebeuren.Tevens kan het aanbod lokaal sterk verschillen afhankelijk van de plaatselijke noden enbehoeften.In het Sociaal Huis al dan niet een specifiek aanbod t.a.v. allochtonen voorzien, heeft zowelvoor- als nadelen. Door aparte spreekuren voor migranten te organiseren, weten migrantenenerzijds dat hun problemen ernstig worden genomen (Pauwels, 1994). Anderzijds bleek uit debevraging van de autochtone kansarmen dat dit een gevoel van discriminatie kan te weegbrengen. Bovendien bemoeilijkt de grote diversiteit binnen de groep allochtonen, zowel naartaal, cultuur als periode dat ze reeds in ons land verblijven de uitbouw van een aangepast aanbodper deelgroep. Een aantal van deze aspecten gelden ook in geval van een specifiek aanbodvoor autochtone kansarmen, verschillend van dat voor de ‘modale’ burger.Specifiek t.a.v. de mensen zonder papieren blijft zich het probleem stellen dat zij slechts zeerbeperkt gebruik kunnen maken van welzijnsvoorzieningen. Bepaalde basisvoorzieningen (bv.inzake gezondheid, huisvesting, …) dienen ook voor hen - tot het moment van hun eventueleterugkeer - gegarandeerd te zijn.1.1.3 Fysieke bereikbaarheidDienstverlening is maar toegankelijk als zij ook fysiek bereikbaar is voor diegenen waarvoor zijbedoeld is. Specifiek m.b.t. kansarmen en etnisch-culturele minderheden dient rekeninggehouden te worden met hun doorgaans beperktere mobiliteit. In grote steden, waar kansarmenvaak geconcentreerd zijn in bepaalde wijken, kan dan ook geopteerd worden om dedienstverlening van het Sociaal Huis op wijkniveau te voorzien (bv. via gedecentraliseerdeantennes). Uiteraard dient hierbij naar een afstemming te worden gezocht met de dienstverleningvan de geïntegreerde wijkcentra. Op andere plaatsen dient voorzien te worden dat delocatie bereikbaar is met het openbaar vervoer. Dat de gebouwen ook voor rolstoelgebruikersfysiek toegankelijk moeten zijn, spreekt voor zich.1.1.4 Aanbevelingen i.v.m. de inrichting van het gebouwLos van het feit of het nu het OCMW is dan wel de sociale dienst van de gemeente dat totSociaal Huis wordt omgevormd of dat het een nieuwe voorziening met nog andere partnerswordt: het dient voor de burger duidelijk te zijn waar het Sociaal Huis zich bevindt (via bewegwijzering,duidelijke naamvermelding, etc.). Om de toegankelijkheid te bevorderen, dient hetgebouw tevens - letterlijk en figuurlijk - een lage drempel te hebben. Ideaal zou zijn een letterlijke‘open deur’. Ook de uitstraling van het gebouw is van belang.Eén maal binnen, dient het duidelijk te zijn waar de cliënt met zijn vraag terecht kan. Een duidelijkebewegwijzering, ook binnen, is een mogelijkheid (wie zit waar, spreekuren, …). Het

74werken met een onthaalloket of een centrale balie is een mogelijk alternatief. Deze kan fungerenals eerste aanspreekpunt waar informatie gegeven wordt over het aanbod van de verschillendeaanwezige diensten. Tevens kan de balie dienst doen als permanentie wanneer eenbepaalde dienst niet toegankelijk is (VVSG, 2000: 70). Van belang hierbij is evenwel dat de privacyvan de cliënt gewaarborgd is (m.a.w. vermijden dat andere cliënten kunnen meeluisteren).Ook dient rekening gehouden te worden met het feit dat het - in het bijzonder voor multiprobleemgezinnenen allochtonen die (nog) niet vertrouwd zijn met het Westerse hulpverleningsaanbod- niet steeds eenvoudig is om een probleem te benoemen en een duidelijke hulpvraagte stellen. Voor deze mensen dient een uitgebreid intakegesprek te worden voorzien, doormensen die ervaring hebben met deze doelgroepen.1.1.5 Betaalbaarheid hulpverleningEen toegankelijk Sociaal Huis is tevens een huis waar de financiële drempel onbestaande of zolaag mogelijk wordt gehouden. Deze randvoorwaarde geldt in het bijzonder voor de hulpverleningin de psychotherapeutische sfeer en het meer specialistisch aanbod.1.1.6 Beschikbaarheid hulpverleningToegankelijkheid houdt ook verband met de beschikbaarheid van de hulp- of dienstverlening.Wachtlijsten en wachttijden zijn hierbij uit den boze. Burgers die met een vraag naar het SociaalHuis stappen dienen snel en adequaat geholpen te worden of - indien nodig - gericht doorverwezen.1.2 Aanbevelingen m.b.t. de relatie hulpofdienstverlener en cliëntMomenteel is het nog niet duidelijk in welke mate ook intensieve hulpverlening en langdurigebegeleiding in het Sociaal Huis zal worden aangeboden. Toch kunnen we ook hier een aantalrandvoorwaarden formuleren die in principe gelden voor zowel een loketbediende als eenhulpverlener. Een juiste attitude van de hulp- of dienstverlener is hierbij cruciaal.1.2.1 Een juiste attitude van de hulp- of dienstverlenerOm te kunnen inspelen op de - vaak specifieke - behoeften van bepaalde doelgroepen, zoalskansarmen en etnisch-culturele minderheden, impliceert dit onder meer dat hulp- of dienstverlenershun eigen denkbeelden, stereotypen of vooroordelen t.a.v. die groepen opzij zetten. Dehulpverlener dient in de eerste plaats respect te hebben voor andere culturen, opvattingen engewoonten. Dit vertaalt zich onder meer in voldoende tijd maken voor de cliënt, echt luisterennaar zijn verhaal, onbevooroordeeld oordelen, etc.Uiteraard is inzicht in waarden, normen en gewoonten van andere culturen een pluspunt, maarer kan niet van de hulpverlener verwacht worden dat hij op de hoogte is van de cultuur vanalle etniciteiten die momenteel in België verblijven. Een ‘open ingesteldheid’ t.a.v. andere culturenis evenwel al een belangrijke stap. Dit kan echter pas van de hulpverlener verwacht wordenals deze openheid t.a.v. andere culturen ook gedragen wordt door de hele voorziening, vanhulpverlener tot op het managementniveau. Dit impliceert m.a.w. dat de idee van ‘interculturalisering’en ‘diversiteitsdenken’ doordringt in alle geledingen van de voorziening.Ook is het van belang dat de hulp- of dienstverlener zich bewust is van drempels t.a.v. wel-

75zijnsvoorzieningen zoals die door de doelgroep worden aangevoeld (hoe staan zij tegenoverbepaalde diensten/vormen van hulpverlening?). Zo dient de hulpverlener er rekening mee tehouden dat de differentiële sociale of culturele positie tussen hulpverlener en cliënt - watgepaard kan gaan met gevoelens van schaamte, onmacht, stigmatisering, wantrouwen, etc. -de toegankelijkheid van de hulp- of dienstverlening kan belemmeren. Door dit inzicht kan dehulpverlener trachten te anticiperen op gevoelens van wantrouwen bij de hulpvrager, op voortijdigeonderbreking van de hulpverlening, etc.Daarnaast dienen bestaande hulpverleningsmethodieken vertaald te worden naar de specifiekesituatie van de doelgroep.Rekening houdend met de toenemende diversiteit in de samenleving is het tevens van belangdat een open houding ten aanzien van ‘vreemde’ culturen ook in de diverse opleidingen tothulpverlener wordt aangeleerd. Het systematisch opzetten van bijscholingscursussen voor hulpverlenersover cul-tuurverschillen en de manier van hulpverlening aan doelgroepen is een absolute‘must’. Een beter inzicht in de cultuur en levenswijze van doelgroepen bevordert immersin sterke mate de deskundigheid van de betrokkenen, helpt vooroordelen weg te werken, verbetertde communicatie en leidt tot een wederzijds begrip en een sterker vertrouwen (Pauwels,1994). Uiteraard dient tevens rekening gehouden te worden met de diversiteit tussen autochtonen.Laagdrempelig werken stelt bijgevolg specifieke eisen aan de houding van de hulp- of dienstverlener.Concreet impliceert dit volgens Brinkman (1993) onder meer dat hij/zij:- de participatie van de cliënt in de hulpverlening optimaliseert;- bereid is om verschillende methoden en technieken te gebruiken;- oog heeft voor de sterke en zwakke kanten van de cliënt;- respect opbrengt voor de cliënt en zijn levenswijze;- geduld heeft en de cliënt herkansingen biedt;- in staat is om de cliënt los te laten;- zichzelf ziet als slechts een schakel in het leven van de cliënt;- samenwerking met andere instanties op waarde weet te schatten (Brinkman, 1993: 6).Dit alles veronderstelt een ontvankelijke en tegemoetkomende opstelling van de hulpverlener,die rekening houdt met de mogelijkheden, beperkingen en wensen van de cliënt. Bijkomendeaandachtspunten voor de hulpverlener zijn onder meer:- aangepast taalgebruik (moeilijke woorden en jargon zoveel mogelijk vermijden);- geduld en flexibiliteit, met ruimte voor een eventuele terugval, opnieuw beginnen en bijstellen;- haalbare doelen, afgestemd op de mogelijkheden van de cliënt;- actiebereidheid: als de hulpverlener iets doet (bv. een formulier invullen, een brief schrijven,contact opnemen met een bepaalde dienst, …), zal de cliënt vaak sneller vertrouwenin de hulpverlening hebben;- non-verbale communicatie: de wijze waarop iets wordt gezegd is net zo belangrijk als deinhoud van de boodschap;- verantwoordelijkheid (gedeeltelijk en tijdelijk) overnemen;- bevestigen: vermijden dat de cliënt zich alleen waarneemt als een probleemgeval; zoekennaar de sterke kanten van de cliënt en die bekrachtigen;

76- ondersteunen: de cliënt laten weten dat hij niet alleen staat;- overtuigen: soms kan het nodig zijn om de cliënt te overtuigen (bv. om een formulier in tevullen, om medicatie te gebruiken, etc.) uiteraard in het belang van de cliënt;- onderhandelen: wanneer hulpverlening en cliënt niet tot overeenstemming komen;- voorkomen van vooroordelen;- oog hebben voor heden, verleden en toekomst;- inschatten van beperkingen en mogelijkheden;- stellen van prioriteiten: dit geldt in het bijzonder voor cliënten met een meervoudige problematiek;- blijven zoeken naar werkzame mechanismen (waarbij de benadering indien nodig wordtbijgesteld) (Brinkman, 1993: 8-15).Tot slot is het van belang dat er wordt samengewerkt met externe instanties. De problemen vanin het bijzonder kansarmen strekken zich immers vaak uit over verschillende gebieden (sociaal,materieel, psychosociaal, …). Hierbij heeft de hulp- of dienstverlener een belangrijke rol inzakehet verstrekken van informatie, bemiddeling, doorverwijzing en belangenbehartiging. Hettevens van belang dat de hulpverlener voorkomt dat de cliënt ‘tussen wal en schip valt’.Aandachtspunten daarbij zijn:- de cliënt voorbereiden op contacten met externe instanties en aandacht hebben voor hetverloop van die contacten;- de cliënt goed informeren over wat hij van de externe instantie mag verwachten;- participeren in de aanmelding door vooroverleg met de externe instantie te plegen (liefstin aanwezigheid van de cliënt);- concrete afspraken maken met de externe hulpverlener;- de externe hulpverlener aanspreken op zijn verantwoordelijkheden;- gezamenlijke gesprekken voeren met de cliënt en de externe hulpverlener;- als meer externe instanties bij de hulpverlening zijn betrokken, een zogenaamde ‘caseconference’(cliëntoverleg) organiseren;- de samenwerking regelmatig evalueren (Brinkman, 1993: 16). 41.2.2 Kennis van het bestaande aanbodOpdat de hulp- of dienstverlener een cliënt gericht kan doorverwijzen is het van belang dathij/zij op de hoogte is van het bestaande aanbod aan hulp- en dienstverlening. Dit verondersteltgedetailleerde en up-to-date kennis van de lokale/regionale sociale kaart. Het ter beschikkingstellen van een geautomatiseerd, overzichtelijk en geactualiseerd informatiesysteem metgegevens betreffende het bestaande aanbod (openingsuren, contactpersonen, …) zou hulpverlenersreeds ver vooruit helpen.4 Voor bijkomende suggesties i.v.m. de kwaliteit van de dienstverlening, in het bijzonder t.a.v. kansarmen, verwijzenwe naar een recent verschenen publicatie van het UFSIA: Degeeter D., Lauwers J. & Van CauwenbergkK. (2001), Werken aan kwaliteit: kinderspel? Evaluatieinstrument voor de hulpverlening aan kansarmen. Eenhandboek, Leuven, Garant.

771.2.3 Nood aan een samenhangend netwerkHet kan niet de bedoeling zijn om alle diensten die betrokken zijn bij welzijnsthema’s op éénlocatie samen te brengen. In een stedelijke context met tientallen welzijnsorganisaties is ditimmers organisatorisch niet mogelijk. Wel wezen we er reeds meermaals op het belang van eenbetere onderlinge afstemming en doorverwijzing. Gerichte, al dan niet begeleide, toeleiding endoorverwijzing is evenwel pas mogelijk indien hulpverleners en diensten - evenals actoren opde nulde lijn - over een samenhangend netwerk beschikken waarbij men op de hoogte is vanelkaars aanbod. Het ‘matchen’ van een individu met de geschikte hulpverlening vereist m.a.w.een degelijk netwerkmodel waarbij zowel de categoriale als de geïntegreerde diensten betrokkenzijn en dat zich buiten de gemeentelijke grenzen uitstrekt. Diverse initiatieven (bv. deCAW’s, Centra voor Geestelijke Gezondheidszorg, etc.) zijn immers niet lokaal uitgebouwd.1.2.4 Afroming vermijdenOpdat de hulp- en dienstverlening van het Sociaal Huis of de welzijnsvoorzieningen in het algemeentoegankelijk zou zijn voor iedere burger - en de maatschappelijk kwetsbare in het bijzonder- dient vermeden te worden dat alleen diegenen worden geholpen die het beste in hetstramien van de hulp- en dienstverlening passen, en dat andere - ‘moeilijkere’ - cliënten tegemakkelijk worden doorverwezen. Anders verwoordt betekent dit dat de rechten van iedereburger dienen te worden erkend.1.2.5 Bereiken van ‘moeilijke’ doelgroepenRekening houdend met de in het eerste deelrapport geïnventariseerde drempels dient er vanuitgegaan te worden dat bepaalde groepen niet spontaan de stap naar het Sociaal Huis (ofgelijk welke welzijnsvoorziening) zullen zetten. Dit heeft zowel te maken met negatieve ervaringenmet bepaalde voorzieningen in het verleden als met gebrekkige mobiliteit, wantrouwen,gebrek aan kennis van het aanbod, etc.Bij de beschrijving van mogelijke oplossingen voor een aantal drempels wijzen we in hetbetreffende rapport op het belang van een zogenaamde ‘outreachende benadering’ waarbij dehulp- en dienstverleners van achter hun bureau komen en naar de doelgroep toestappen. Ookbinnen het concept van het Sociaal Huis dient ermee rekening gehouden te worden dat men -indien men louter van achter een loket of een bureau diensten of hulp aanbiedt - bepaaldegroepen niet zal bereiken.Om de toeleiding van ‘moeilijk’ te bereiken doelgroepen naar het Sociaal Huis (of welzijnsvoorzieningenin het algemeen) te bevorderen kunnen ook schakelfiguren op de nulde- en deeerste lijn worden ingezet die de doelgroepen doorgaans wel bereiken (inclusief artsen, wijkverpleegkundigenvan Kind en Gezin, migrantenorganisaties, moskeeverenigingen, integratiecentraen -diensten, verenigingen waarin armen het woord nemen, buurtwerkers, straathoekwerkers,medewerkers van de regionale cellen Vlaams Centrum Woonwagenwerk, SteunpuntMensen Zonder Papieren, etc.). Uiteraard veronderstelt dit opnieuw dat de betrokken personenvoldoende op de hoogte zijn van het bestaande aanbod.Dit betekent tevens dat het Sociaal Huis niet gezien kan worden als de enige toegangspoortnaar de individuele hulpverlening. We opteren voor het behoud van verschillende ‘toegangspoorten’tot het welzijnslandschap.

78Een specifieke vorm van schakel- of brugfiguren naar kansarmen zijn de zogenaamde ‘ervaringsdeskundigenin de armoede’. Zij trachten de kloof tussen hulpverlener en hulpvrager teoverbruggen.Aan de kant van de allochtonen zijn er enerzijds de – zuivere - ‘taaltolken’ om de drempel van detaal (gedeeltelijk) weg te werken. Anderzijds zijn er de zogenaamde ‘interculturele bemiddelaars’of interculturele bemiddeling als methodiek. Daarnaast wezen we er in een vorig hoofdstuk opdat de Federaties van migrantenverenigingen, en meer nog de verenigingen die zij overkoepelen,een belangrijke doorverwijzingsrol hebben naar de (welzijns)voorzieningen die binnen de contextvan het Sociaal Huis worden vernoemd, aangezien zij een (groot) deel van de allochtonen bereiken.Tevens kunnen zij suggesties geven over hoe de omgang met en het bereik van allochtonendoor de bestaande welzijnsvoorzieningen het best gebeurt, wat bestaande drempels - zowel vanuitde cliënt, de hulp- of dienstverlener als de voorziening - kan verlagen.Bij de woonwagenbewoners kan een vertrouwenspersoon dienen als brugfiguur naar officiëleinstanties, bij vluchtelingen iemand van een vluchtelingencentrum, bij schippers vervult deschippersalmoezenier vaak deze functie. Zij fungeren tevens vaak als doorverwijzings- en schakelfiguurnaar hulp- en dienstverlening.1.2.6 Belang van continuïteitContinuïteit in de relatie hulpverlener–cliënt is noodzakelijk voor het opbouwen van een vertrouwensrelatie.In de literatuur lezen we hieromtrent: ‘Met name voor de moeilijk bereikbaregroepen is continuïteit essentieel. Je moet de tijd krijgen om mensen de drempel van bepaaldevoorzieningen over te krijgen, om uit te proberen wat daarvoor nodig is, om de mensen vervolgenste informeren en te interesseren voor het aanbod, om vertrouwen te winnen en decontacten te onderhouden’ (van der Zwaard & Pannebakker, 1999: 60-68).1.2.7 Bedenking: opgedrongen hulpverlening?In de loop van het onderzoek bij de doelgroepen stelden we vast dat bepaalde groepen - medevanuit een sterk ingebakken overlevingscultuur en het daarmee samenhangende zelfredzaamheidsprincipe- geen gebruik wensen te maken van bepaalde vormen van hulp- en dienstverlening.Zo bleek dat woonwagenbewoners vaak weinig redenen zien om volledig aan te knopenbij het ‘gewone’ maatschappelijk leven en daar ook weinig heil van verwachten. Bovendienworden sommige door de ‘westerse’ wereld vastgestelde vormen van sociale uitsluiting doorbepaalde groepen niet als uitsluiting ervaren (bv. de trekkende beroepsbevolking heeft doorgaansgeen nood aan een eigen, vaststaande privé-woning). De vraag die we ons hier kunnen- en moeten - stellen is in welke mate bepaalde vormen van hulpverlening kunnen wordenopgedrongen.1.3 Aanbevelingen t.a.v. de Vlaamse overheid1.3.1 Ruimte voor lokale diversiteitDe praktijkvoorbeelden van mogelijke invullingen van het Sociaal Huis illustreren dat deze zeerdivers en sterk contextgebonden zijn. We zijn dan ook geen voorstander van een centraalopgelegd uniform model. Wel kan de Vlaamse overheid via een aantal richtlijnen mee de contourenbepalen, waarbinnen echter voldoende vrijheidsruimte voor de betrokken actoren wordtgegarandeerd.

791.3.2 Sociaal Huis kaderen binnen het bredere lokaal sociaal beleidHet is van belang dat de discussie over het Sociaal Huis gekaderd wordt binnen de recentebesprekingen omtrent het lokaal sociaal beleid en het te voeren kerntakendebat. Het is pas ophet moment dat duidelijk is welke actor in de toekomst welke rol(len) opneemt dat tot duidelijkeafspraken omtrent het Sociaal Huis kan gekomen worden. Voor aanbevelingen omtrent demanier waarop het Sociaal Huis hierin organisatorisch kan ingepast worden, verwijzen we naarhet recent afgerond onderzoek van het Instituut voor de Overheid (K.U.Leuven) in opdracht vande Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur. 5 Dit onderzoek had als doelstelling een aantal langetermijn modellen betreffende de organisatie van het lokaal sociaal beleid uit te tekenen, in hetbijzonder gefocust op de relatie gemeente - OCMW.1.3.3 Stimuleren van samenwerkingIn eerste instantie is het evenwel van belang dat de bestaande actoren in het welzijnsveld(zowel publiek als particulier) overtuigd worden van het belang van een gezamenlijk lokaal sociaalbeleid. Er is nood aan een breed draagvlak. Dit vergt ook samenwerking ‘over de zuilenheen’. Eén van de belangrijkste rollen van de Vlaamse overheid inzake het lokaal sociaal beleidin het algemeen en m.b.t. het Sociaal Huis in het bijzonder is dan ook het bevorderen van deonderlinge samenwerking en afstemming tussen welzijnsvoorzieningen, zowel op lokaal als opregionaal niveau (bijvoorbeeld onder de vorm van het afsluiten van samenwerkingsconvenants).Alleen op die manier zullen diensten beter op de hoogte zijn van mekaars aanbod enkan informatie gecentraliseerd worden, wat een basisvoorwaarde is voor een gerichte doorverwijzing(het Sociaal Huis als ‘dispatchingcentrum’). Dit bevordert op zijn beurt de toegankelijkheiden overzichtelijkheid van het aanbod voor de hulpvrager.Het is evenwel van belang dat de samenwerking van onderuit kan groeien, zodat bestaandesamenwerkingsinitiatieven kunnen verdergezet worden, rekening houdend met de lokale context.Voor bepaalde aspecten van samenwerking kan de overheid eventueel meer dwingendoptreden (bv. het gezamenlijk opstellen van een omgevingsanalyse). Binnen het geplandekaderdecreet dient echter nog voldoende experimenteerruimte te zijn.1.3.4 Nood aan vereenvoudiging sociale administratieOok is er nood aan een vereenvoudiging van de ‘sociale administratie’, d.w.z. alle formaliteitendie te maken hebben met het aanvragen, toewijzen en uitkeren van diverse uitkeringen. Ditkan mede mogelijk gemaakt worden via het soepeler kunnen aanwenden van gegevens uit deKruispuntbank door voorzieningen. Dit impliceert niet noodzakelijk dat actoren op dezelfdeplaats fysiek samen zitten. Het impliceert wel dat bepaalde dossiers op een gezamenlijk puntkunnen afgehandeld worden en dat hulpvragers niet ‘van het kastje naar de muur’ gestuurdwordt. Hiermee samenhangend pleiten we voor een ‘automatisch rechtenonderzoek’ watimpliceert dat systematisch wordt nagegaan op welke rechten (premies, etc.) de cliënt rechtheeft (zie ook paragraaf 1.3.6).5 Het betreffende onderzoeksrapport ‘Naar een optimale verhouding tussen gemeente en OCMW’ kangeraadpleegd worden op de website van de Hoge Raad voor Binnenlands Bestuur:http://binnenland.vlaanderen.be/HRBB.

801.3.5 Nood aan (basis)financieringWe volgen tevens de mening van Capelle die stelt dat de Vlaamse overheid aan het lokaleniveau voldoende budgetten ter beschikking moet stellen waarmee de betrokken actoren dekerntaken op het vlak van sociaal beleid naar behoren kunnen uitvoeren. Dit betekent ondermeer dat er voor de individuele hulpverlening financiering dient te komen die losstaat van hetGemeentefonds, zodat het OCMW niet telkens bij de gemeente moet gaan bedelen (Capelle,2001: 24).Ook de uitwerking van het concept ‘Sociaal Huis’ vergt financiële middelen, onder meer op hetvlak van informatica, infrastructuur, etc. (cf. Lokale Werkwinkel).1.3.6 Charter met basisrechten voor cliënten en een ombudsdienstBinnen het concept ‘Sociaal Huis’ dienen tevens ruimte en middelen te worden voorzien, enerzijdsvoor het vastleggen van een soort charter met de basisrechten van cliënten, anderzijdsvoor de uitbouw van een – onafhankelijke – ombudsdienst. Uit de gesprekken met de doelgroepenblijkt immers dat zij vaak negatieve ervaringen hebben met welzijnsvoorzieningen (bv.gevoel van discriminatie, gebrek aan respect bij de hulpverlener, etc.) waarmee zij doorgaansbij niemand terechtkunnen. Het kennen van hun basisrechten en een dergelijke ombudsdienstlaat, naast het oplossen van individuele geschillen, tevens toe dat structurele problemengemakkelijker aan het licht komen.1.3.7 Afstemming met concept ‘geïntegreerde wijkcentra’Het concept ‘geïntegreerde wijkcentra’ vormde het onderwerp van het onderzoeksluik uitgevoerddoor het Centrum voor Interculturele Communicatie en Interactie (CICI, UniversiteitGent). Het is van belang dat beide concepten op elkaar worden afgestemd, vermits ze beidenbetrekking hebben op het welzijnsveld.1.3.8 SlotbemerkingHet spreekt voor zich dat bovenstaande aanbevelingen niet alleen gelden met het oog op hetuitbouwen van een toegankelijk Sociaal Huis. Elk van de (welzijns)voorzieningen dient immerstoegankelijk te zijn voor de (doel)groepen die zij beoogt.1.4 Bestuurskundige invulling van het concept:een moeilijke evenwichtsoefeningDit onderzoek heeft voornamelijk als doelstelling een aantal inhoudelijke aanzetten tot het concept‘Sociaal Huis’ te geven, vertrekkend van het cliëntperspectief. De concrete organisatorischeinvulling zal mede op politiek niveau, in overleg met de betrokken actoren op het terrein,moeten gebeuren. Hierbij zal men rekening moeten houden met een aantal (mogelijke) spanningsvelden.1.4.1 Bevoegdheidsverdeling Vlaamse/Federale overheidIn de eerste plaats maakt de huidige bevoegdheidsverdeling de uitbouw van een Sociaal Huiszeer complex: zo is op Vlaams niveau Minister Van Grembergen bevoegd voor het toezicht opde OCMW’s, Minister Vogels voor de OCMW-wetgeving, die echter tevens gedeeltelijk tot de

81federale bevoegdheid behoort. Van essentieel belang is dat de cliënt in deze discussies centraalblijft staan, m.a.w. dat het belang van de cliënt primeert op het politieke belang en het belangvan de actoren die betrokken zijn bij de onderhandelingen omtrent het Sociaal Huis.1.4.2 ‘Territoriumtwisten’Momenteel bestaat het welzijnsbeleid in Vlaanderen uit een ‘mixmodel’, met de lokale overheden(gemeente en OCMW) en de particuliere non-profit (waaronder de CAW’s) als belangrijksteactoren. Het OCMW kan er voor kiezen de dienstverlening zelf te organiseren, dit tedoen in samenwerking met anderen of ze uit te besteden (Laenen, 2001: 8). Deze situatie leidtertoe dat diverse actoren in het welzijnsveld vaak dezelfde taken opnemen, wat op zijn beurtaanleiding geeft tot een onoverzichtelijk aanbod en tot ‘territoriumtwisten’. De oorzaak vandeze spanningen ligt vaak bij het centraal gevoerde beleid:- Zo kregen de Centra voor Algemeen Welzijnswerk (CAW’s) en OCMW’s decretaal bijnadezelfde opdracht, met parallelle doorverwijzingscircuits voor gevolg (bv. inzake schuldbemiddeling).- Via het Sociaal Impulsfonds kregen op hun beurt gemeente en OCMW vergelijkbareopdrachten en verantwoordelijkheden. Bovendien werd de taakverdeling tussen gemeenteen OCMW grotendeels overgelaten aan de lokale besturen zelf.- Tevens zijn de opdrachten van gemeente en OCMW niet zo duidelijk omschreven: met deorganieke wet van 8 juli 1976 werd het aan de lokale overheden overgelaten om tot eentaakverdeling te komen inzake het sociaal beleid op gemeentelijk vlak. Er bestaat veelonduidelijkheid over kerntaken en basisdoelstellingen en de afbakening tussen OCMW engemeentelijke welzijnsdiensten is doorgaans toevallig.- Ook kregen particuliere instanties coördinatieopdrachten (bv. in de ROSI’s 6 , LOGO’s 7 )waarbij geen of onvoldoende rekening werd gehouden met de wettelijke coördinatieopdrachtvan het OCMW (redactie OCMW-Visies, 1/2000: 2; Capelle, 2001: 25; gesprekkenkoepelorganisaties).Het voorgaande leidt tot een moeilijke driehoeksverhouding waarin het lokaal welzijnsbeleidzich afspeelt en waarbinnen het Sociaal Huis vorm moet krijgen. Bovendien zijn er lokaal groteverschillen m.b.t. de mate van pro-activiteit van de lokale besturen. Dit geeft aanleiding totspanningen tussen gemeente en OCMW enerzijds en tussen publieke en private actoren anderzijds.Het kerntakendebat dient dan ook dringend gevoerd te worden, waarbij onder meer deregiefunctie van het lokaal sociaal beleid wordt uitgeklaard, evenals de plaats van doelgroeporganisatieszoals verenigingen waarin armen het woord nemen en migrantenverenigingen (enhun relatie tot de integratiesector).6 ROSI = Regionaal Overleg Samenwerkingsinitiatieven. Het ROSI heeft o.m. tot taak de verplichte samenwerkingtussen de centra voor algemeen welzijnswerk te organiseren. Het initiatief tot de samenstelling en de oprichtingvan dit ROSI behoort in eerste instantie aan de sector zelf. Het draaiende houden van het ROSI is een essentiëleopdracht van de centra voor algemeen welzijnswerk. Het ROSI wordt bestuurd door een college datsamengesteld is uit ten minste één vertegenwoordiger van elk centrum voor algemeen welzijnswerk in deregio. De OCMW’s hebben, zo ze dit zelf willen, een gegarandeerde vertegenwoordiging in dit bestuur(http://www.vlaanderen.be).7 LOGO = Lokaal Gezondheidsoverleg

821.4.3 VerzuilingDe bestaande verzuiling kan samenwerking tussen enerzijds private en publieke diensten enanderzijds private diensten onderling sterk bemoeilijken. Ook is het verre van duidelijk welkeplaats de mutualiteiten en vakbonden, die optreden als verzekerings- en uitkeringsinstanties inhet kader van de sociale zekerheid, in het concept van het Sociaal Huis krijgen en hoe de actorendie in het kader van het concept doorgaans centraal staan (OCMW, gemeente, CAW’s) zichhiertoe dienen te verhouden.1.4.4 Categoriale versus integrale benaderingZodra gesproken wordt over dienstverlening t.a.v. bepaalde doelgroepen, komt de vraag bovenof in de toekomst (verder) geïnvesteerd dient te worden in categoriale diensten (die enkel openstaan voor bepaalde groepen) of in integrale diensten dan wel in beide. Op het terrein levenhieromtrent verschillende meningen.Wij sluiten ons aan bij de mening van de bevraagde migrantenverenigingen die stellen dat opdit moment nog niet louter geïntegreerd kan gewerkt worden omdat noch de voorzieningen,noch de cliënten (zowel autochtonen als allochto-nen) er klaar voor zijn. Hierdoor blijft (opkorte termijn) een categoriale benade-ring noodzakelijk (eventueel ingebed in algemene voorzieningen),tot de bestaande organisaties aangepast zijn aan de nieuwe - multiculturele - realiteit.Wel dient de mogelijkheid tot hulp-op-maat behouden te blijven. Om de overgang te vergemakkelijkenkan binnen een algemene voorziening een tijdelijk project opgestart worden datzich richt naar specifieke doelgroepen, als essentiële tussenfase. Ook in de literatuur lezen wehieromtrent dat categoriale voorzieningen een tussenfase kunnen zijn om bepaalde moeilijk tebereiken doelgroepen alsnog te bereiken. Het nemen van specifieke maatregelen met het oogop het bereiken van bepaalde doelgroepen hoeft echter niet in te houden dat aparte voorzieningenworden gecreëerd (van der Zwaard & Pannebakker, 1999: 60). De centrale focus dientevenwel te liggen op de brede interculturalisering van de welzijnssector, haar organisatie enpersoneel.Het is een beleidskeuze om te bepalen welke weg men in de toekomst wil uitgaan: integratieversus categoriale voorzieningen of een combinatie van beide. Als de keuze valt op een integratievan allochtonen (en andere etnisch-culturele minderheden) in de algemene voorzieningenmoeten - aldus de migrantenverenigingen - een aantal voorwaarden vervuld zijn, wil dezeintegratie kans op slagen hebben:- het personeels- en cliëntbestand moet een afspiegeling zijn van de samenleving;- uitbreiding van het inzetten van interculturele bemiddelaars;- autochtone hulp- en diensverleners via een specifieke vorming voldoende voorbereiden ophet omgaan met allochtonen;- allochtonen op hun beurt op de hoogte brengen van hoe de hulp- en dienstverlening inBelgië functioneert.Het voorbereiden van het personeel in het omgaan met doelgroepen via specifieke vorminggeldt ook voor de omgang met autochtone kansarmen. Het is echter van belang er op te blijvenwijzen dat dé kansarmen, dé allochtonen of dé etnisch-culturele minderheden nietbestaan. Er zijn immers grote verschillen tussen de (etnische) groepen onderling, maar ook binnende groepen zelf. De wensen en behoeften van etnische groepen zijn niet alleen afhanke-

83lijk van hun cultuur, religie, traditie en migrantengeschiedenis, maar ook van de banden diemen (nog) heeft met het land van herkomst, evenals individuele factoren zoals milieu, opleidingen duur van het verblijf in België/Vlaanderen (Prakken, 1993 in: Pauwels, 1994).1.4.5 SchaalproblematiekEen andere vraag die aan de orde is betreft hoeveel Sociale Huizen dienen te worden voorzienen waar deze dienen geïmplementeerd te worden (er van uitgaande dat er geopteerd wordtvoor een ‘fysiek’ Sociaal Huis). Uit de praktijkvoorbeelden blijkt dat zowel initiatieven bestaanop wijkniveau (voornamelijk in de grotere steden), op lokaal niveau, op intergemeentelijkniveau (voornamelijk in kleinere gemeenten) en op regionaal niveau. Schaaldiversiteit zal danook het antwoord zijn.Uiteraard is de grootte van de gemeente hierin een belangrijke factor. Bij de keuze voor eenbepaalde schaal spelen evenwel ook andere factoren mee, zoals de traditie inzake intergemeentelijkesamenwerking, de aan- of afwezigheid van bepaalde diensten in de gemeente, het‘werkingsgebied’ van diensten, etc. Ook zal veel afhangen van het concept dat men verkiest:een netwerk kan gemakkelijker op grotere schaal worden gerealiseerd dan vormen van dagdagelijksesamenwerking en afstemming. Indien de optie genomen wordt om het OCMW omte vormen tot Sociaal Huis is dit vrij duidelijk. De vraag blijft evenwel wat dan met de socialediensten uitgebouwd op wijk-niveau (cf. Antwerpen). Afstemming met regionaal georganiseerdevoorzieningen (CAW’s) zal in dit geval de nodige creativiteit vergen. Punt is in ieder gevaldat het Sociaal Huis voor iedere burger bereikbaar moet zijn.1.4.6 Breedte van het aanbodHet is momenteel niet duidelijk in welke mate binnen het Sociaal Huis intensieve, langdurigeindividuele begeleiding zal worden voorzien. De vraag is m.a.w. krijgt het Sociaal Huis voornamelijkeen ‘dispatchingfunctie’ of wordt de doelstelling breder geformuleerd? Het antwoord opdeze vraag hangt af van de manier waarop het Sociaal Huis wordt ingevuld.1.4.7 Autonoom versus ingebouwd welzijnswerkTot slot dient ook de verhouding tussen het autonome en het ingebouwde welzijnswerk meein rekening te worden genomen in de conceptualisering van het Sociaal Huis. Zo is het algemeenwelzijnswerk dat via de CAW’s wordt geboden een alternatief voor het ingebouwd welzijnswerkdat geboden wordt door bv. mutualiteit, OCMW, CLB.2. Het Sociaal Huis als antwoordop de toegankelijkheidsproblematiek?Het concept Sociaal Huis is mede ontstaan vanuit de idee dat het een (gedeeltelijk) antwoordzou kunnen zijn op de toegankelijkheidsproblematiek. De vraag die dan centraal staat is inwelke mate een bepaald model van Sociaal Huis de toegankelijkheid van de voorzieningen voorkansarmen en etnisch-culturele minderheden kan bevorderen? Zoals in de inleiding van dithoofdstuk aangegeven, vergt het antwoord op deze vraag een effectstudie die niet tot descope van voorliggend onderzoek behoorde.

84Wel kunnen we de mogelijke modellen trachten kritisch onder de loep te nemen vanuit het toegankelijkheidsperspectiefi.h.b. wat betreft kansarmen en etnisch-culturele minderheden.- Zo kunnen we stellen dat de opvatting van het Sociaal Huis als virtueel loket zeker eenaantal drempels inhoudt t.a.v. bepaalde groepen, met name diegenen die de Nederlandsetaal niet (goed) kennen, analfabeten, computerleken, … Ten aanzien van hulpverlenerszelf biedt deze invulling daarentegen heel wat voordelen: zij kunnen op een snelle maniereen zicht krijgen op bestaande (welzijns)diensten in de buurt en hun aanbod, op voorwaardedat de informatie gecentraliseerd en geactualiseerd is.- Het samenbrengen van verschillende welzijnsdiensten in één gebouw heeft als voordeeldat cliënten zich slechts tot één locatie moeten richten met een bepaald probleem. Demobiliteitsdrempel wordt hierdoor verminderd, op voorwaarde dat het Sociaal Huis vooriedereen bereikbaar is. Ook kunnen hulpvragers op die manier sneller worden doorverwezen.De haalbaarheid, in het bijzonder in grote steden, is evenwel een discussiepunt.Werken met antennes op wijkniveau – conform de Lokale Werkwinkels - kan een oplossingbieden.- Het Sociaal Huis als netwerk is een mogelijk alternatief. Hierdoor zijn hulp- en dienstverlenersbeter op de hoogte van mekaars aanbod en kan het aanbod meer op elkaar wordenafgestemd. Hieruit volgt een meer gerichte doorverwijzing, die ook t.a.v. de hulpvragersde doorzichtigheid (en daardoor de toegankelijkheid) van het aanbod kan bevorderen.- Ook het uitbouwen van het Sociaal Huis als een soort dispatchingcentrum, zonder dat verschillendediensten op één plaats zijn ondergebracht, kan reeds heel wat drempels verlagen.Net als bij het netwerkmodel kan hierbij vermeden worden dat de cliënt ‘van het kastjenaar de muur’ gestuurd wordt. Cliënten dienen evenwel de weg naar het centrum tekennen en hun vraag duidelijk te kunnen formuleren, wat - zoals eerder aangegeven - bijbepaalde groepen niet zo eenvoudig is. Bovendien vergt het omgaan met mensen uitbepaalde doelgroepen een specifieke aanpak van de dienstverlener. Tevens stellen we onsde vraag of het mogelijk is om alle informatie betreffende het lokaal sociaal beleid te centraliserenin één of enkele personen achter het loket. Een virtuele sociale kaart is een eerstestap.- Het omvormen van het OCMW tot een Sociaal Huis heeft onder meer als voordeel dat het‘stigma’ dat nog vaak leeft op deze dienst kan verdwijnen, op voorwaarde dat de dienstzich richt naar alle burgers. Gezien de reeds bestaande werkdruk op de huidige OCMW’simpliceert dit in de eerste plaats dat bijkomend personeel ter beschikking wordt gesteld.Tot zover een aantal eerste bedenkingen bij de invulling van het concept. Het Sociaal Huisalleen is echter niet hét toverwoord voor het toegankelijkheidsprobleem. Hoewel een toegankelijkSociaal Huis heel wat drempels kan verlagen naar bepaalde doelgroepen, zullen bepaalde‘toegankelijkheidsproblemen’ op centraal niveau moeten opgelost worden, zoals de doelgroepomschrijving(bepaalde doelgroepen hebben wettelijk geen toegang tot bepaalde voorzieningen).Ook vergt het aanbieden van een toegankelijk aanbod voor alle doelgroepen indiverse organisaties (en bij bestaande doelgroepen) een mentaliteitswijziging. Het diversiteitsdenkenheeft zowel bij hulp- en dienstverleners als bij cliënten nog een hele weg af te leggen.

85BijlagenBijlage1 /Stuurgroep ‘Toegankelijkheid van de algemenevoorzieningen en de welzijnsrechten voor dearmen en etnisch-culturele minderheden’Voorzitter: J. Cassaert, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, AfdelingshoofdAlgemeen Welzijnsbeleida) Beleid- Veerle Debeuckeleer, Kabinet Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen- Geert Lauwers, Kabinet Minister van Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen- Lieve De Grande, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, Afdeling AlgemeenWelzijnsbeleid- Annemie Degroote, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, InterdepartementaleCommissie Etnisch-culturele Minderhedenb) Universitaire partners- Prof. H. Baert, Sociale pedagogie, KUL- Prof. M.C. Foblets, Sociale en culturele antropologie, KUL- Prof. J. Vrancken, Vakgroep SSB – CASUM, UFSIA- Prof. J. Lauwers, Politieke en sociale wetenschappen, UIA- Prof. F. Louckx, Sociale gezondheidswetenschappen, VUB- Prof. R. Pinxten, Vergelijkende cultuurwetenschappen, UGc) Werkveld1. Gebruikers van welzijnsvoorzieningen: armen en etnisch-culturele minderheden- Diane Moras, Recht-Op- Forum van organisaties van etnisch-culturele minderheden- Mohammed Sebbahi, Federatie Marokkaanse Democratische Organisaties- Henk Van Hootegem, Centrum voor Gelijkheid van Kansen en Racismebestrijding,

86Armoedecel2. Aanbieders van welzijnsvoorzieningen/opleiding-ondersteuning (professionelen, paraprofessionelen)- Ludo Serrien/Annik Vandersteene, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk- Piet Janssen/Pascale Creten, Vlaams Minderheden Centrum- Luc Verbeke, VIBOSO- Flor Boven, VVSG – Afdeling Maatschappelijk Welzijn- Martin Vandebuerie, Vereniging van Vlaamse Gemeentelijke welzijnsdiensten- Rudy De Cock/Elke Speltincx, Kind & Gezin- Toon Walschap, De Link vzw- Hans Verrept, Coördinatiecel Interculturele Bemiddelingd) Onderzoekers- Ghislain Verstraete, CICI-UG- Peter Renty, CICI-UG- Miet Lamberts, HIVA-KU Leuven- Gerlinde Doyen, HIVA-KU Leuven- Kurt Willems, HIVA-KU Leuven- Leen Sannen, HIVA-KU Leuven- Barbara Demeyer, HIVA-KU Leuven

87BijlagenBijlage 2 /Lijst bevoorrechte getuigen1. Koepels- Dhr. Martin Vandebuerie, Voorzitter Vereniging van Vlaamse GemeentelijkeWelzijnsdiensten (VVGW)- Dhr. Bart Verhaeghe, sociale dienst stad Kortrijk- Dhr. Ludo Serrien, coördinator Steunpunt Algemeen Welzijnswerk (SAW)- Dhr. Jan Vos, stafmedewerker Steunpunt Algemeen Welzijnswerk- Mevr. Ruth Stokx, Afdelingshoofd Afdeling Maatschappelijk Welzijn, Vereniging vanVlaamse Steden en Gemeenten (VVSG)- Dhr. Toon Machiels, coördinator woonwagenwerk Vlaams Minderheden Centrum (VMC),Vooruitgangstraat 323, Brussel (tel.: 02/205 00 57)- Dhr. Johan Van Drogenbroek, celmedewerker woonwagenwerk, cel Brussel- Dhr. Walter Leenders, Steunpunt Mensen Zonder Papieren (tel.: 02/274 14 31)2. Organisaties die zich richten naar kansarmen- Mevr. Diane Moras, coördinator vzw Recht-Op, Antwerpen- Dhr. Johan Follet, volwassenwerker buurtwerk Casablanca, Kessel-Lo- Dhr. Stef Jorissen, coördinator vzw De Keeting, Mechelen3. Organisaties die zich richten naar etnisch-cultureleminderheden- Dhr. Mohammed Shakar, coördinator Federatie van Marokkaanse Verenigingen (FMV),Driekoningenstraat 67, 2600 Berchem (tel.: 03/239 98 31; fax: 03/239 98 32)- Dhr. Mohammed Sebbahi, directeur Federatie Marokkaanse Democratische Organisaties(FMDO), Bondgenotenstraat 52, 1190 Brussel (tel.: 02/346 17 71; fax: 02/346 17 71)- Dhr. Abdellatif Salef, stafmedewerker ALMANAR (lidorganisatie FMDO die zich in het bijzonderricht naar allochtone ouderen in Brussel); Bondgenotenstraat 52, 1190 Brussel (tel.:02/346 17 71; fax: 02/346 17 71)

88- Dhr. Aydemir Fikret, directeur Federatie van Vooruitstrevende Turkse Verenigingen (CDF),Dendermondsesteenweg 239, 9040 Gent (tel.: 09/228 90 55; fax: 09/228 90 55)- Dhr. Geert Lauwers, Haven vzw (koepel Antwerps Vluchtelingenwerk), Van Daelstraat 32,Borgerhout (tel.: 03/270 33 32)4. Mensen uit de doelgroep(om hun privacy te respecteren worden hun namen hier niet vernoemd)5. Andere- Dhr. Geert De Maertelaere, stafmedewerker sociaal beleid, Vormingscentrum voorOCMW’s, VVSG- Dhr. Stef Herman, praktijklector en methodiekdocent aan het KVMW, Sociale HogeschoolGent en educatief medewerker Vormingscentrum voor OCMW’s, VVSG- Dhr. Koen Vansevenant, maatschappelijk werker OCMW Oostende, educatief medewerkerVormingscentrum voor OCMW’s, VVSG

89BibliografieACW (2001), Het Sociaal Huis: een nieuwe structuur?, Algemeen secretariaat ACW, Brussel.Agten J. & Asselberghs L. (2000), OCMW Zakboekje 2000, Kluwer, Diegem.Akhbar (2001), Trimesterieel tijdschrift van de Federatie van Marokkaanse DemocratischeOrganisaties, voorjaar 2001.Baert H. & Hellinckx L. (1992), ‘Geïntegreerde basisschakels in de armoedebestrijding.Contouren van een methodiek’, Welzijnsgids-Welzijnszorg, Armoedebestrijding, Afl. 5(oktober), p. 1-22.Baert H. (2001), ‘Solidariteit: is daar een dienst voor? Over welzijnswerk als solidariteitswerk’,Tijdschrift voor Welzijnswerk, jrg. 25, nr. 233, p. 5-11.Baisier L. (2000), Het concept ‘Sociaal Huis’, Nota aan mevrouw Mieke Vogels, Vlaams ministervan Welzijn, Gezondheid en Gelijke Kansen, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap,Afdeling Inspectie en Toezicht Welzijn.Brinkman F. (1993), Laagdrempelig werken, NIZW, Utrecht, 27 p.Broos D. (1996), ‘Leren loslaten van het traditionele hulpverleningsmodel. Een begeleidingshoudingbij multiprobleemgezinnen’, Tijdschrift voor Orthopedagogiek, Kinderpsychiatrieen Klinische Kinderpsychologie, 21, p. 163-172.Capelle M. (2001) ‘Inspiratie voor een draaiboek lokaal sociaal beleid’, De Gemeente, nr. 3,maart, p. 22-27.Coenegracht A. (1985), ‘De hulpverlener als gezinslid’, Welzijnsmaandblad, jrg. 39, nr. 3, p.25-29.Coenegracht A., Maas V. & Roosma D. (1991), ‘Intensivering Hulpverlening: helpen waar alhet andere ophoudt ofwel helpen voor er geholpen kan worden’, in: H. Baartman (red),Praktisch-pedagogische thuishulp in bewerkelijke gezinnen, Bohn Stafleu Van Loghum,Houten/Antwerpen, p. 100-115.Criekemans D. (2000), ‘Naar een beter inzicht in de Noordse beleidsdimensies’, De EuropeseGemeente, jrg. 4, nr. 20, p. 17-21.De Acht, Modem - Deurne, basistekst pilootproject, juni 2001.De Clercq K., Serrien L. & Vos J. (2001), Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Adresboekje2001.De Cock A. (2000), Samen gaan we vooruit. Over de methode van de dialoog, Beweging vanMensen met een Laag Inkomen en Kinderen vzw, Groep Oostende, Gent.

90De Cock A. (2000), Samen gaan we vooruit. Over de methode van de dialoog, Welwijs, jrg.11, nr. 3, p. 38-40.De Cock R. & Buysse B. (1997), Kansarmoede-atlas van gezinnen met jonge kinderen 1997,Kind en Gezin Afdeling Preventieve zorg, Brussel.De Decker P. & Vranken J. (2000), ‘Van ‘government’ naar ‘governance’? Recente ontwikkelingeninzake stedelijk beleid, in J. Vranken, D. Geldof, G. Van Menxel. & J. Van Ouytsel(2000), Armoede en Sociale Uitsluiting, Jaarboek 2000, Acco, Leuven, p. 271-278.Degeeter D., Lauwers J. & Van Cauwenbergh K. (2001), Werken aan kwaliteit: kinderspel?Evaluatie-instrument voor de hulpverlening aan kansarmen. Een handboek, Garant,Leuven.Degroote A. (1999), Vlaams beleid t.a.v. etnisch-culturele minderheden. Jaarrapport 1999,Interdepartementele commissie etnisch-culturele minderheden (ICEM), Ministerie van deVlaamse Gemeenschap, Brussel.De Keulenaer F., ‘De ontwikkeling van een meervoudige armoede-index’ in J. Vranken, D.Geldof, G. Van Menxel, & J. Van Ouytsel (red) (2000), Armoede en Sociale Uitsluiting,Jaarboek 2000, Acco, Leuven.De Rynck F. (1999) ‘De organisatie van het lokaal sociaal beleid’ in D. Luyten (hoofdredactie)(1999), Het OCMW gaat voor wat het is. Essentie, plaats en rol, VVOS/VVSG.Dewaele T. (2001), ‘OCMW’s en Algemeen Welzijnswerk uit regio Kortrijk slaan handen inelkaar. Jurist vertsterkt gespecialiseerde dienst schuldbemiddeling’, De Gemeente, jrg. 76,nr. 532, p. 32-34.Dhaene C. (2000), ‘Zit de mosterd in Denemarken?’, De Europese Gemeente, jrg. 4, nr. 20,p. 8-10.Dogan G., Van Dijke A. & Terpstra L. (2000), Wie zijn er ‘moelijk bereikbaar’?Aanknopingspunten voor ondersteuning en begeleiding van ‘moeilijk bereikbare’ gezinnenen jongeren, NIZW, Utrecht.Federatie van Vlaamse OCMW-Maatschappelijk Werkers vzw, Het Sociaal Huis: EenToekomstproject voor de OCMW’s, een (ontwerp)standpunt, 19-04-2001.Fraihi T. (2000), ‘Het ‘probleem’ allochtoon’, De Standaard, 18/12/2000 in Akhbar,Trimesterieel tijdschrift van de FMDO, nr. 1, 2001.Fret L. (2001), ‘Ervaringsdeskundigen. Een rondetafel over hun (para)professionele inzet’,Alert, jrg. 27, nr. 2, p. 5-7.Geldof D., Luyten D. & Van Ruymbeke M. (1998), ’20 jaar OCMW’s. Een aanzet tot evaluatievan hun rol in de armoedebestrijding, met bijzondere aandacht voor het bijstandsbeleid’in J. Vranken, B. Vanhercke, L. Catron & G. Van Menxel (red), 20 jaar OCMW. Naar eenactualisering van het maatschappijproject, Acco, Leuven, p. 23-42.Genard M. & Van der Auweraert J. (2001), ‘Mensen zonder papieren zoeken vaste woonplaats’,Ter Zake, nr. 5, p. 54-55.Hautekeur G. (2001), ‘Samenwerking tussen de integratiesector en de samenlevingsopbouwgroeit van onderuit’, Ter Zake, nr. 5, p. 3-4.Haven vzw, Jaarverslag 2000.ICCM (1999), Educatief pakket: Activiteitensubsidie: inhoudelijke en financiële planning, 32p. + bijlage.Jorissen S. (2001) ‘Participatie van de cliënt in het hulpverleningsproces: basisvoorwaardendie de participatie van de cliënt mee kunnen garanderen in de hulpverlening’, vzw De

91Keeting, intern werkdocument.Laenen J. (2001), ‘Het Sociaal Huis: een nieuwe structuur?’ in Map ACW-studiedag i.s.m. hetVlaams centrum voor werknemersvorming ‘Het Sociaal Huis: huis van de toekomst in welzijnsland?’,Elewijt-Center, 10 maart 2001.Lescrauwaet D. (2000), ‘De (on)toegankelijkheid van sociale dienstverlening in het algemenewelzijnswerk’ in J. Vranken, D. Geldof, G. Van Menxel, J. Van Ouytsel (red.), Armoede enSociale Uitsluiting, Jaarboek 2000, Acco, Leuven.Leyman D. (eindred.) (2000), Etnisch-culturele minderheden in Vlaanderen, brochure VlaamsMinderhedencentrum, Brussel.Leyman D. (eindred.) (2001), Divers, Nieuwsbrief van het Vlaams Minderhedencentrum, nr.12, maart.Luyten D. (2000), ‘Sociaal Huis tussen gemeente en gemeenschap. Over de verhoudingOCMW en gemeente’, OCMW-Visies, 3/2000, p. 2-10.Medisch Steunpunt Mensen Zonder Papieren, Samenvatting Jaarverslag 2000.Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (1996), Het Sociaal Impulsfonds: een instrumentvoor het stedelijk beleid, Brussel.Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap (2001), Vlaams Actieplan Armoedebestrijding,Brussel.Nicaise I. & De Wilde C. (1995), Het zwaard van Damocles. Arme gezinnen over de bijzonderejeugdzorg, Garant, Leuven–Kessel-Lo/Apeldoorn.Opdebeeck S., Van Audenhove Ch. & Lammertyn F. (red.) (1998), De toegankelijkheid van devoorzieningen in de welzijns- en gezondheidszorg. Visies uit de praktijk, het onderzoek enhet beleid, Lucas/K.U.Leuven.Pauwels K. (1994), ‘Toegankelijkheid van reguliere welzijnsvoorzieningen voor migranten.Twintig voorstellen op basis van recent Nederland en Vlaams onderzoek’, CBGSDocument, 1994, 2.Philippeth G. (2001), ‘Stadsbestuur Genk: Participatie en inspraak moet je volhouden’, TerZake, nr. 5, p. 9-10.Recht-Op vzw (1999), Het Stedelijk Wijkkantoor: een schakel tussen de stad en haar bevolking,Antwerpen, 14 p.Redactie OCMW-Visies (2000), ‘Sociale huizen: zo hoog in de hemel is alles hetzelfde’,OCMW-Visies, 1/2000, p. 1-2.Sannen L., Struyven L. & Vos S. (2000), De Vlaamse OCMW’s in het arbeidsmarktbeleid: vanstille actor tot actieve partner. Analyse van beleidsinspanningen en samenwerkingsverbanden,HIVA-K.U.Leuven, Leuven.Sauwens J. (2000), Beleidsnota Binnenlandse Aangelegenheden 2000-2004.Segers E. (2000), ‘De Noordelijke dimensie. De Finse visie op Europese samenwerking, DeEuropese Gemeente, jrg. 4, nr. 20, p. 11-12.Sergeant M. (eindredactie) (1999), Project ‘Toegankelijkheid Algemeen Welzijnswerk voorHolebi’s’, Eindrapport, Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Berchem.Serrien L. (2000), Het algemeen welzijnswerk; bijdrage Welzijnsgids 2000.Sabbe P. (2001), ‘Mieke Vogels zet krachtlijnen uit voor een nieuw ouderenbeleid’, OCMW-Focus, jrg. 12, nr. 8, 16-30 april.Sioen D. (red) (2001), Aan een streek werk je niet alleen. Het verhaal van het steekhuisEsenkasteel, brocure provinciebestuur West-Vlaanderen, 25 p.

92Steenssens K. & Vermeire K. (1999), ‘Functioneel analfabetisme en basiseducatie’ in J.Vranken, D. Geldof & G. Van Menxel, Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 1999,Acco, Leuven, p. 133-144.Steenssens K. & Vermeire K. (2000), Algemeen Verkennend en Kwalitatief Onderzoek naarde Leefwereld van de Trekkende Beroepsbevolking in het kader van het VlaamsMinderhedenbeleid, Onderzoeksgroep Armoede, Sociale Uitsluiting en Stad, VakgroepSociologie en Sociaal Beleid, UFSIA-Universiteit Antwerpen.Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, Werkplan 2001.Steunpunt Algemeen Welzijnswerk, http://www.steunpunt.beSteunpunt Mensen Zonder Papieren vzw, Jaarverslag 2000.Steunpunt Mensen Zonder Papieren vzw (2000), Eindverslag project ‘Recht op onderdak voormensen zonder wettig verblijf’.Stokx R. & Vandenbussche A. (2000), ‘Het Sociaal Huis: een toekomstproject voor deOCMW’s’, De Gemeente, 8/9, p. 55-57.Stokx R. (2001), ‘De zorgverzekering en de rol van de OCMW’s: stand van zaken’, OCMW-Focus, jrg. 12, nr. 12, p. 3.Taels W. (2001) ‘Integratiecentra en integratiediensten zitten op drie sporen’, Ter Zake, nr. 5,p. 31-34.Thienpont S. & Vanobbergen B. (2001), ‘Het concept ‘goede opvoeding’ bij zigeuners. Eenpersoonlijk ons-moeten in een Rom-gemeenschap’, Welwijs, jrg. 12, nr. 2, p. 22-32.Thys R. & De Clercq E. (1999), ‘Nieuwe tendensen in de hulpverlening’ in J. Vranken, D.Geldof & G. Van Menxel (1999), Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek 1999, Acco,Leuven, p. 181-189.Van Beugen M. (red.) (1979), Hulpverlenen in de eerste lijn, Van Gorcum, Assen.Vandebuerie M. e.a. (2000), Op zoek naar een profiel en functies van en voor een gemeentelijkewelzijnsdienst, Vereniging Vlaamse Gemeentelijke Welzijnsdiensten (sneuveltekst).Vandebuerie M. (2000), Een nieuw platform voor het gemeentelijk welzijnsbeleid: deVereniging voor Gemeentelijke Welzijnsdiensten, perstekst.Vandebuerie M. (2001), Items Sociaal Huis, werkdocument.Vandenbempt K. (2001), Op eigen kracht verder. Hulpverlening aan huis bij kansarmen,Acco, Leuven.Vandenbempt K. (2001), ‘Permanent Armoede Overleg: instrument van het Genkse welzijnsbeleid’,De Gemeente, nr. 1, p. 41-45.Vandenbempt K. (2001), Casemanagement: de nieuwe kleren van de keizer? Cliëntoverlegtussen zorginhoudelijke ontwikkeling en systeemoplossing: een literatuuronderzoek,HIVA–K.U.Leuven, Leuven.Vandenbussche A. (2000), Verkenning van het huidige welzijns-, gezondheids- en gelijkekansen beleid, Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten, Afdeling MaatschappelijkWelzijn, Brussel.Van der Zwaard J. & Pannebakker M. (1999), Pedagogische advisering aan Marokkaanseouders. Drempels en kansen, NIZW Uitgeverij, Utrecht.Vanhees M. e.a. (1995), Hulp vragen en hulp vragen. Beleidsrelevante determinanten van dehulpvraag in het algemeen ambulant welzijnswerk, LUCAS, Leuven.Vanhees M. e.a. (1996), ‘Hulp vragen en hulpvragen in het ambulant algemeen welzijnswerk’,Tijdschrift voor Welzijnswerk, jrg. 20, nr. 197, p. 5-13.

93Van Loenen M. & Meerdink J. (2000), We gaan er wat aan doen! Handreiking voor het doenvan kwalitatief cliëntonderzoek in de jeugdzorg, B.V. Uitgeverij SWP, Amsterdam.Vanpée K., Sannen L. & Hedebouw G. (2000), Kinderopvang in Vlaanderen. Gebruik, keuzevan de opvangvorm en evaluatie door de ouders, HIVA-K.U.Leuven, Leuven.Van Regenmortel T. (1996-1997), Maatzorg. Een methodiek voor het begeleiden van kansarmen.Theorie en praktijk in het OCMW van Genk, Acco, Leuven/Amersfoort.Van Regenmortel T., Demeyer B., Vertstraete G. & Renty P. (2000), Samenwerking voor debevordering van de toegang voor etnisch-culturele minderheden en armen tot de algemenevoorzieningen in de welzijnssector. Eindrapport periode juli 1999-maart 2000, HIVA-K.U.Leuven.Vlaams Centrum Woonwagenwerk vzw, Begeleiden van Voyageurs en Zigeuners (nota, nietgedateerd).Vlaams Centrum Woonwagenwerk vzw, Jaarverslag 1999.Vlaams Minderhedencentrum vzw, Ondersteuningscentrum Voyageurs en Zigeuners,Evaluatieverslag 2000.Vlaams Minderhedencentrum vzw, Voyageur, Manoesj, Rom: cultuur, historiek, woonwagenwerk(niet gedateerd).Vlaams Overleg Woonwagenwerk vzw, Beleidsplan 1997-2002.Vercaeren M. & Fret L. (2001), ‘Van goed idee tot gegeerde methodiek’, Alert, jrg. 27, nr. 2,p. 8-18.Verlinden E. (2001) ‘Een stap naar een nieuw ouderenbeleid. Studie bereidt samenwerkingvoor tussen SIT’s en lokale dienstencentra’, OCMW-Focus, jrg. 12, nr. 8, 16-30 april.Verreth B. (1989), ‘De muur van schrik. Generatie-armen en hulpverlening’,Samenlevingsopbouw, nr. 3, p. 11-13.Verstraete G. (2001), ‘Competenties benoemen én erkennen’, Ter Zake, nr. 5, p. 56-58.Vogels M. (2000), Beleidsnota. Welzijn, gezondheid en gelijke kansen in perfecte harmonie:een symfonie.Vogels M. (2001), Inspiratie voor een draaiboek lokaal sociaal beleid, Regionale ontmoetingenlokaal sociaal beleid januari–februari 2001, Kabinet van Vlaams minister van Welzijn,Gezondheid en Gelijke Kansen, Brussel.Vos J. & Serrien L. (2001), ‘Het "Sociaal Huis": what’s in a name?’, Steunpunt AlgemeenWelzijnswerk, bijdrage aan informatiemap ACW-studiedag ‘Het Sociaal Huis: huis van detoekomst in welzijnsland?’, Elewijt-Center, 10 maart 2001.Vranken J., Geldof D. & Van Menxel G. (1999), Armoede en Sociale Uitsluiting. Jaarboek1999, Acco, Leuven.Vranken J., Geldof D., Van Menxel G. & Van Ouytsel J. (2000), Armoede en SocialeUitsluiting. Jaarboek 2000, Acco, Leuven.VVSG (2000), Het lokaal sociaal beleid onder de loep. Resultaten VVSG-enquête voorgemeente en OCMW (voorlopige versie, 11/10/2000).VVSG, http://www.vvsg.be(X) (1999), Vademecum buurtwerk/wijkbureau Casablanca, Kessel-Lo.(X) (1999), Gids in de thuiszorg, Werkgroep thuisverzorgers vzw, Heverlee.(X) (2000), Welzijnszakboekje 2000-2001.(X), Van OCMW tot ‘Sociaal Huis’, ontwerpstandpunt, ACW.Ysebaert C. & Asselberghs C. (2000), Gemeentelijk Zakboekje 2000, Kluwer, Diegem.