Over de drempels met taal en rekenen - Taalunieversum

De opleidingsprogramma’s zijn voor het grootste deel gebaseerdop de zogenaamde domeinen van rekenen & wiskunde op debasisschool.De tijd die aan rekenen & wiskunde wordt besteed, wisselt sterkper opleiding. Uit een inventarisatie (Keijzer en Van Os, 2002)onder 24 pabo’s blijkt het aantal studiebelastinguren voorrekenen & wiskunde uiteen te lopen van 240 tot 600 uur. Ook hetaantal contacturen voor het verhogen van hetrekenvaardigheidsniveau van de student in het eerste jaar(zogenaamde ‘bijspijkeruren’) verschilt per pabo: van 0 tot 36 uur(Den Hertog, 2006).• TaalPabo’s worden geconfronteerd met een groeiende heterogeniteitin taalvaardigheid bij binnenkomst van de studenten. Dat heeftonder andere te maken met de instroom uit het mbo, waarstudenten in veel gevallen jarenlang geen of weinig Nederlandsonderwezen hebben gekregen (zie Neuvel, 2004). Taalvaardigheidwordt in onderzoek naar uitval vooral bij allochtone studentenals notoire risicofactor genoemd, maar een nauwkeurige analysevan de aard van de taalproblemen ontbreekt vooralsnog. Vrijwelalle pabo’s besteden aandacht aan remediëring in het licht vande taaltoets, maar ook elke opleiding ervaart dat hiermee tijdingeleverd wordt voor de didactiek van het vak taal. Hetopleidingsprogramma voor taal op de pabo is al vele jaren eenbron van inhoudelijke discussies. In 2002 werden groteverschillen geconstateerd qua inhoud, tijdsbesteding enwerkwijze van het vak taal op de pabo’s (Van Stratum, 2002) ende algemene indruk is dat die verschillen nog bestaan.Als het gaat om aandacht voor talige beroepscompetentiesbinnen het pabocurriculum constateert het Landelijk ExpertisecentrumOpleidingen Nederlands en Diversiteit (LEONED)dat lerarenopleidingen de benodigde expertise met betrekkingtot taalontwikkeling van studenten voor hun beroepspraktijknog onvoldoende in hun curricula verweven hebben. Dat geldtzowel de eigen taalcompetenties van studenten als de kennisover taal en taalverwerving, zoals Nederlands als tweede taal.LEONED voert momenteel een onderzoek uit naar dezevoorzieningen en eerste gegevens laten onder andere zien dater weinig pabo’s zijn met een expliciet taalbeleidsplan en dat demeeste pabo’s aandacht besteden aan taalvaardigheid opaanvangsniveau (remediëring). Er is maar zeer beperkt aandachtvoor professionele taalvaardigheid, zoals nodig in deberoepspraktijk.2.4.2 Tweedegraads lerarenopleidingenBij de tweedegraads lerarenopleidingen die opleiden voor deonderbouw van havo/vwo, het vmbo en het mbo, worden geeneisen gesteld aan de instromende studenten uit havo en mbo,behalve voor enkele vakken zoals economie en biologie. Inseptember 2002 zijn alle vierjarige opleidingen omgezet inbacheloropleidingen. Tegelijkertijd wordt gewerkt aan hetinvoeren van competentiegericht onderwijs en aan verbredingvan de opleidingen en kan er gekozen worden voor drieuitstroomprofielen: vakinhoudelijke vorming, beroepspraktijkvorming en profilering zorgontwikkeling. Net als bij de paboblijft de brede bevoegdheid overeind, terwijl de bekwaamheidsmaller wordt.De ontwikkeling naar competentiegericht opleiden enbeoordelen brengt met zich mee dat de tweedegraadslerarenopleidingen zich buigen over de vraag welke kennis voorde aankomende student relevant is als basis voor deberoepsuitoefening. Er is nu een generieke kennisbasisbeschreven, waarbij verschillende typen van kennis wordenonderscheiden: kennis van de leerling, kennis van het (school)vaken kennis van leren. Met het oog op invoering per 2008 (ADEF,2007) wordt de inhoud van de kennisbasis nog getoetst aan deschoolpraktijk en voorgelegd aan externe deskundigen.• Basale taalvaardighedenVoor alle vakken waarvoor op tweedegraadsniveau eenbevoegdheid behaald kan worden, speelt de taalproblematiekop twee fronten. Enerzijds dienen deze studenten zelf de studievia het Nederlands te kunnen volgen, waarvoor specifieke taligestudievaardigheden vereist zijn. Net als in de pabo’s zijn erinitiatieven om deze taalcompetenties binnen ‘taalontwikkelendHBO’ een integrale plaats in het curriculum te geven.Anderzijds spelen alle docenten in hun beroepspraktijk een rolin de vakspecifieke taalontwikkeling van hun leerlingen.Daartoe dienen ze over beroepsspecifieke taalcompetenties tebeschikken, zoals het kunnen voeren van leerzame klassengesprekken,feedback geven op zowel vorm als inhoud vanschrijfopdrachten etc. Deze taak van vakdocenten in taalgerichtvakonderwijs komt bij de tweedegraadsopleidingen steedsduidelijker in beeld.• Basale rekenvaardighedenIn de tweedegraads lerarenopleidingen zijn basalerekenvaardigheden nauwelijks onderwerp van discussie, inieder geval niet als onderdeel in alle vakken. Wel zijn eropleidingen met vakken als wiskunde en economie metrekenonderdelen in het programma, die niet altijd voldoende opniveau zijn.2.4.3 Eerstegraads lerarenopleidingenDe universitaire eerstegraads lerarenopleidingen leiden lerarenop voor het diploma leraar vho (voorbereidend hoger onderwijs).De leraren zijn bevoegd om les te geven in de bovenbouw vwo enhavo en daarnaast in alle andere leerjaren van het voortgezetonderwijs. Om toegelaten te worden moet een student eenafgeronde doctoraal- of wo-masteropleiding in een op hetschoolvak aansluitende discipline hebben gevolgd. De eerstegraadslerarenopleiding is een eenjarige master, die vooralgericht is op het aanleren van pedagogische en (vak)-didactischevaardigheden voor het betreffende schoolvak. Studenten meteen wo-bacheloropleiding, die instromen in de lerarenopleiding,volgen een tweejarige variant, waarin het eerste jaar gericht is ophet bereiken van het masterniveau in de betreffende vakdisciplineen het tweede jaar vooral pedagogisch-didactisch wordtingevuld. Alle aanmeldingen worden beoordeeld door eentoelatingscommissie per lerarenopleiding. Voor zij-instromers ofvoor studenten die niet beschikken over een bachelor énmasterdiploma in een op het schoolvak aansluitende disciplinewordt nagegaan in hoeverre er vakdeficiënties zijn. Om hierin alsgezamenlijke eerstegraads lerarenopleidingen, verenigd in deInterdisciplinaire Commissie Lerarenopleidingen een lijn tetrekken, worden vakinhoudelijke eindtermen voor alle vakkenontwikkeld, die als instroomeisen gaan gelden (ICL/VSNU, 2007).Het is sinds kort ook mogelijk via het hbo via een mastertrajecteen eerstegraads bevoegdheid te halen. Deze opleiding is vooralbestemd voor tweedegraads docenten met praktijkervaring die indeeltijd hun eerstegraads onderwijsbevoegdheid kunnen halen.In 2005 volgden ruim 5000 studenten deze opleiding. Hetprogramma voor het behalen van de eerstegraads bevoegdheidvia het hbo bestaat voor het merendeel uit vakinhoudelijkeverdieping (ongeveer 60%). De rest van de onderwijstijd wordtbesteed aan algemene professionele vorming, stage en eenonderzoek in de schoolpraktijk.• Basale taal- en rekenvaardighedenIn de eerstegraadsopleidingen is de taalvaardigheid vanstudenten geen onderwerp van discussie. Of dit terecht is,is moeilijk vast te stellen. Wel komen bij de opleidingen totdocent moderne vreemde talen native speakers van die talenbinnen bij wie de vaardigheid in het Nederlands eenaandachtspunt vormt.Ook de rekenvaardigheid van studenten is in de eerstegraadslerarenopleidingen geen thema voor discussie.2.5 Conclusie: significante veranderingenHet geheel overziend is het de vraag of de prestaties van deleerlingen en studenten op taal en rekenen & wiskunde nu ookverslechterd zijn. Het is deze vraag die in de samenleving leeft.Een vraag die de samenleving ook zo in haar eenvoud magstellen, al is het antwoord niet in een eenduidig ja of nee teformuleren. Hiervoor zijn de onderzoeksgegevens teuiteenlopend en in sommige sectoren als het mbo en hboonvoldoende voorhanden. Bovendien is er binnen eenleerstofdomein op deelgebieden vaak zowel een voor- alsachteruitgang te constateren. Om te voorkomen dat de indrukontstaat dat de analyse een vorm van optimistischterugredeneren is, waarschuwen wij ervoor, dat er in algemenezin te constateren is, dat er over een groot aantal jaren heen, ende laatste jaren zelfs versneld, een daling optreedt in deleesvaardigheid en de rekenvaardigheid bij leerlingen in deleerplichtige leeftijd. Dit beeld komt overeen met het oordeel vande inspectie zoals geformuleerd in het Onderwijsverslag van2007: het gaat goed met het Nederlands onderwijs, maar er zijnhardnekkige problemen.‘Als je rekenen wilt onderhouden dan is er een extra uur nodig’14 15