Over de drempels met taal en rekenen - Taalunieversum

vervolg Niveaubeschrijvingen Lezen zakelijke teksten5.12 Niveaubeschrijving Lezen van literaire en fictionele teksten 8Niveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FNiveau 1F Niveau 2F Niveau 3F Niveau 4FInterpreterenEvalueren/ReflecterenSamenvattenOpzoekenKan informatie en meningeninterpreten voor zover deze dichtbij de leerling staan.Kan een oordeel over eentekst(deel) verwoorden.Kan informatie opzoekenin duidelijk geordendenaslagwerken, zoalswoordenboeken, telefoongids e.d.Kan schematische informatielezen en relaties met de tekstexpliciteren.Legt relaties tussen tekstueleinformatie en meer algemenekennis.Kan de bedoeling vantekstgedeeltes en/of specifiekeformuleringen duiden.Kan de bedoeling van de schrijververwoorden.Kan relaties tussen en binnenteksten evalueren en beoordelen.Kan een eenvoudige tekst beknoptsamenvatten.Kan systematisch informatiezoeken (op bijvoorbeeldhet internet of in deschoolbibliotheek) bijvoorbeeldop basis van trefwoorden.Trekt conclusies naar aanleidingvan een (deel van de) tekst.Trekt conclusies over de intenties,opvattingen en gevoelens van deauteur.Maakt onderscheid tussenstandpunt en argumentMaakt onderscheid tussendrogreden en argument.Kan het doel van de schrijveraangeven als ook de taligemiddelen die gebruikt zijn om ditdoel te bereiken.Kan de tekst opdelen inbetekenisvolle eenheden, en kande functie van deze eenhedenbenoemen.Kan de argumentatie ineen betogende tekst opaanvaardbaarheid beoordelen.Kan de informatie in een tekstbeoordelen op waarde voorzichzelf en anderen.Kan een tekst beknoptsamenvatten voor anderen.Kan de betrouwbaarheid vanbronnen beoordelen, vermeldtbronnen.Kan snel informatie vinden inlangere rapporten of ingewikkeldeschema’s.Kan een vergelijking makenmet andere teksten en tussentekstdelen.Kan ook impliciete relaties tussentekstdelen aangeven.Herkent persoonlijkewaardeoordelen en interpreteertdeze als zodanig.Trekt conclusies met betrekkingtot intenties, gevoelens enopvattingen van de auteur.Kan de aanvaardbaarheid vanbetogen en argumentatiesbeoordelen.Kan argumentatie analyseren enbeoordelen.Kan een tekst beoordelen opconsistentie.Kan taalgebruik beoordelen.Kan van een tekst een goedgeformuleerde samenvattingmaken die los van deuitgangstekst te begrijpen valt.Algemene omschrijvingTekstenTekstkenmerkenKan jeugdliteratuur belevendlezen.De leeshouding van dezeleerlingen kan variëren. Van eenzeker pragmatisme bij leerlingendie niet graag lezen tot debehoefte zich te ontspannenmet een spannende, grappige,fantasierijke of dramatischetekst. Het lezen van fictie heeftvoor deze leerlingen vooral eenontspannende functie. Belangrijkis dat zij het verhaal of gedichtkunnen (mee)beleven. De maniervan lezen kan worden getypeerdals belevend lezen.De teksten zijn geschreven ineenvoudige, alledaagse taal ensluiten inhoudelijk nauw aanbij de belevingswereld van deleerlingen.De structuur is helder eneenvoudig en het tempo waarinde spannende of dramatischegebeurtenissen elkaar opvolgenis hoog.Kan eenvoudigeadolescentenliteratuur en zeereenvoudige volwassenenliteratuurbelevend en herkennend lezen.De leeshouding varieert opdit niveau. 9 De algemeneontwikkeling van deze leerlingenis nog niet altijd toereikendom door te kunnen dringenin een fictieve werkelijkheiddie sterk afwijkt van de eigenbelevingswereld. De leeshoudingvan deze leerlingen wordtgekenmerkt door interesse invoor hen herkenbare situaties,gebeurtenissen en emoties.Naast ontspanning zoeken ze ooknaar teksten waarin ze zichzelfen de hen omringende wereldkunnen herkennen. De manier vanlezen kan worden getypeerd alsbelevend en herkennend lezen.De tekst is geschreven inalledaagse taal, heeft eenduidelijke structuur en sluitaan bij de belevingswereld vanleerlingen. De hoofdpersoon ismeestal een leeftijdgenoot.De tekst doet een beroepop algemene kennis van dewereld (bijvoorbeeld TweedeWereldoorlog) en van het leven.Het verhaal heeft een dramatischeverhaallijn waarin handelingen engebeurtenissen elkaar bij voorkeurin een hoog tempo opvolgen.Hierbij is het niet direct hinderlijkals de spanning af en toe wordtonderbroken door gedachten enbeschrijvingen.Niet alleen drama ook humor kaneen belangrijk tekstkenmerk zijnop dit niveau.Poëzie en liedjes hebben bijvoorkeur een verhalende inhouden een emotionele lading.Kan adolescentenliteratuur eneenvoudige volwassenenliteratuurkritisch en reflecterend lezen.De leerlingen hebbenervaring met het lezen vanvolwassenenliteratuur en hebbenkennis genomen van elementairevertel- en dichttechnieken. Deleerlingen beschikken over hetvermogen zich te verplaatsenin onbekende situaties enin complexe emoties vanbetrekkelijk onbekende, meestaljonge volwassenen. Het lezenvan literaire teksten heeft op ditniveau naast de ontspannendeen informatieve functie ook eenmeningsvormende functie. Demanier van lezen op dit niveauis te typeren als kritisch enreflecterend lezen.De tekst is geschreven ineenvoudige taal en heeft eenenigszins complexe structuurdie niet direct bij de eigenbelevingswereld hoeft aan tesluiten.De tekst doet een beroep opalgemene kennis over de werelden van het leven en is bij voorkeurgeëngageerd.De thematiek appelleertvooral aan persoonlijke enmaatschappelijke vraagstukken,zoals liefde, dood, vriendschap,rechtvaardigheid enverantwoordelijkheid.Naast de concrete betekenislaag isook sprake van een diepere laag.Voor zover complexe literaireprocédés worden gebruikt,zoals perspectiefwisselingen entijdsprongen, zijn die tamelijkexpliciet.Kan volwassenenliteratuurinterpreterend en esthetischlezen.De leerlingen hebben ruimeervaring met het lezen vanvolwassenenliteratuur en inzichtin literaire procédés. De tekstdoet een beroep op algemene,gedifferentieerde kennis van dewereld en het leven. De leerlingenzijn bereid zich te verdiepen incomplexe gebeurtenissen enemoties van volwassenen die vervan hen afstaan. Daarnaast zijnzij geïnteresseerd in de vertel- endichttechniek, in vormaspectenen in de ‘bedoeling’ van de auteur,als ook in sommige auteurs metliterair prestige. De manier vanlezen op dit niveau is te typerenals interpreterend en esthetischlezen.De teksten zijn geschrevenin een literaire stijl en sluitenmet de inhoud, personagesen thematiek niet direct aanbij de belevingswereld vanadolescenten.De gehanteerde literaireprocédés zijn enigszins complexen bevatten bijvoorbeeld eenonbetrouwbaar perspectief,impliciete tijdsprongen enperspectiefwisselingen, openplekken, meerdere betekenislagen,een metaforische stijl enzovoorts.Het taalgebruik, de opbouwen vorm van de tekst en deontwikkeling van de personageszijn afwijkend en daardoormoeilijker voorspelbaar.Bij oude teksten geldt dit inversterkte mate omdat de tekstfunctioneerde in een anderehistorische context, met eenander wereldbeeld en anderewaarden en normen, en de tekstbovendien geschreven is inoud Nederlands volgens andereliteraire conventies.8 Anders dan te doen gebruikelijk bij de opstelling van eindtermen en kerndoelen worden in de niveaubeschrijvingen enkele titelsgenoemd van teksten die het betreffende niveau representeren. Deze titels hebben uiteraard een illustratieve status. Ze fungerenals ijkpunten zodat docenten zich een concrete voorstelling kunnen maken van wat van een leerling op een bepaald niveau kanworden verwacht. De indeling van de voorbeeldteksten naar niveau is gebaseerd op het onderzoek dat Witte (2008) deed naardocentcognities over literaire complexiteit. In dit onderzoek werd geen onderzoek gedaan naar de complexiteit van poëzie.De indeling van deze teksten is tot stand gekomen door raadpleging van diverse docenten en experts. Bij de selectie vanvoorbeelden is tevens rekening gehouden met de voorstellen van de Commissie Ontwikkeling Nederlandse Canon (2006).9 De populaties kunnen sterk verschillen. Bij bepaalde groepen zal de leesmotivatie doorgaans hoog zijn terwijl bij andere groepen dezekan variëren van een negatieve attitude bij problematische lezers tot een positieve attitude bij de leerlingen die regelmatig lezen.38 39