De toegevoegde waarde van creatieve therapie (Henk ... - KenVaK

DE TOEGEVOEGDEWAARDE VAN CREATIEVETHERAPIEBIJ GELEGENHEID VAN HET CONGRES“40 JAAR CREATIEVE THERAPIE”7 JUNI 2002DR. HENK SMEIJSTERSMet dank aanDRS. GÉ CIMMERMANSNANON JANSSENCELINE SCHWEIZERDRS. ANNEMIEK VINKvoor hun tips

CREATIEF THERAPEUTEN DENKEN ENHANDELEN IN TOENEMENDE MATE:• Diagnostisch• Indicatiegericht• Doelgericht• Methodisch• ‘Consensus based’ en/of ‘evidence based’

DIAGNOSTISCHimpliceert dat creatieftherapeuten in toenemende mategebruik maken van daartoeontwikkelde observatieinstrumenten

ENKELE VOORBEELDEN:DRAMATHERAPIEDiagnostic Role-Playing Test (Johnson, 1988)MUZIEKTHERAPIEMusic Improvisation Rating (Pavlicevic & Trevarthen, 1989)BEELDENDE THERAPIE• Diagnostic Drawing Series (Cohen & Mills, 2000)• RS-Index (Marijke Rutten-Saris, 1995)DANS & BEWEGINGSTHERAPIEMovement Psychodiagnostic Inventory (Davis, 1991)

DOELGERICHTimpliceert dat creatieftherapeuten in toenemende matewerkwijzen van elkaaronderscheiden en afstemmen opde hulpverleningssituatie

ENKELE VOORBEELDEN:SUPPORTIEF• steunend• pragmatisch structurerendPALLIATIEFORTHO(PED)AGOGISCH / ONTWIKKELENDRE-EDUCATIEF• directief klachtgericht / protocollair• focaal inzichtgevendRECONSTRUCTIEF / INZICHTGEVEND +

METHODISCHhoudt in dat creatief therapeuten‘reflective practitioners’ zijn diedoor het in toenemende mateexpliciteren, analyseren enevalueren van de individuele ‘tacitknowledge’ methoden en techniekenontwikkelen

CREATIEVE THERAPIE MAAKT EENONTWIKKELING DOOR VAN:• tacit knowledge naar• consensus based en• evidence based methoden en technieken

CONSENSUS BASEDVOORTBRENGSELENEnkele voorbeelden:Het beroepsprofiel van de creatief therapeut(NVCT, 1995; CINOP, 1999)De mediumprofielen van de• dramatherapeut• muziektherapeut• creatief therapeut beeldend• creatief therapeut dans• creatief therapeut tuin(NVCT, 1999 / 2000)

Het landelijk opleidingssprofiel(HBO-opleidingen, 1999)De producttyperingen voor het programmastemmingsstoornissen(Trimbos-instituut, 2000)Behandelmodulen(Schrijfgroepen NVCT, sinds 1998)CBO-richtlijnen op basis van onderzoek:depressie, angststoornis, schizofrenie(Projectgroepen NVCT, 2001/2002)

BEHANDELMODULENEnkele voorbeelden:Dramatherapie• ‘Socialisatie-dramatherapie voor seksueeldelinquenten’ (Cleven)Dramatherapie / beeldende therapie• ‘Emoties herkennen en erkennen’ voor cliënten inde dagbehandeling (Nijhuis & Van der Sluis)Muziektherapie• ‘Omgaan met boosheid’ voor cliënten in deforensische psychiatrie (Drieschner)

Dans & bewegingstherapie / PMT• ‘Stressmanagement voor psychiatrisch kwetsbarebewoners, die onder bepaalde omstandighedenpsychotische symptomen ontwikkelen’ (Janssen)Tuintherapie / beeldende therapie• ‘Beter sociaal functioneren’ voor kinderen meternstige gedragsproblemen (De Koning & Rauh)

EVIDENCE BASEDCREATIEVE THERAPIEEnkele voorbeelden:DRAMATHERAPIEVerbetering van de sociale competentie van schizofrenecliënten door het spelen van toneelrollen (Bielanska,Cechnicke & Budzyna Dawidowski, 1991)MUZIEKTHERAPIE• Verbetering van de kwaliteit en de duur van deinteractie bij schizofrene cliënten door muzikalegesprekken tussen cliënt en muziektherapeut(Pavlicevic, Trevarthen & Duncan, 1994)• De slagwerkimprovisatie bij gebrekkige impulscontrolevan forensische patiënten leidt tot hetverminderen van boosheid (Drieschner, 1997)

BEELDENDE THERAPIEBeeldend vormgeven van gevoelens leidt bij kinderen tot eenvermindering van de frequentie en intensiteit vangedragsstoornissen (Saunders & Saunders, 2000)DANS & BEWEGINGSTHERAPIEEen combinatie van trainingsgerichte en improviserendeexpressieve danstherapie draagt wat betreft ontspanning,positieve stemming, contact en fysiek prestatievermogen bijtot de revalidatie van kankerpatiënten (Mannheim, Liesenfeld& Weis, 2000)

EVIDENCE BASEDCREATIEVE THERAPIEKWALITATIEF EFFECTONDERZOEKEnkele voorbeelden:DRAMATHERAPIETherapeutisch theater leidt bij cliënten die gevangen zitten voorgewapende diefstal en mishandeling tot het verminderen van angst,een toename van empathie voor anderen en het vermogen totconflicthantering(Cogan & Paulson, 1998)MUZIEKTHERAPIEDe melodische stemimprovisatie stimuleert het uitdrukkenvan verdrongen gevoelens en verstevigt het identiteits-gevoel vaneen cliënt met een chronische depressie als gevolg van eenstagnerende rouwverwerking(Smeijsters & Van den Hurk, 1999)

BEELDENDE THERAPIEDe Brief Image-making experience, gevolgd door ‘indwelling’ en‘focussing’ verhoogt het zelfinzicht en verandert delichaamservaring bij neurotische problematiek (Fenner, 1996)DANS & BEWEGINGSTHERAPIEAuthentic Movement leidt tot een verbetering van de stemming, hetlichaamsbeeld en de zelfachting bij vrouwen met borstkanker(Dibbel-Hope, 2000)

Effect van beeldende therapie en muziektherapie opbasis van een kwalitatieve inhoudsanalyse van 26case recordsDOELENGEMIDDELD AANTALGESTELD BEREIKT ADDITIONEELBT 2.0 1.20.6MT 4.9 3.63.0Dubowski, 2001

CONCLUSIEEr zijn in elk medium voorbeelden van degelijkonderzoek te vinden, maar het aantalonderzoeken is nog te gering.Er is dus meer onderzoek nodig.Creatief therapeuten onderkennen dit,zoals blijkt uit het onlangs uitgevoerdemarktonderzoek (Smeijsters, 2002):

DE BEHOEFTE AAN ONTWIKKELACTIVITEITEN7060504030201001 2 3 4 5 6 7 8 9 10ManagersVT/docent0-70=%1. Moduleontwikkeling2. Methodiekontwikkeling3. Ontwikkelen assessments4. Effectonderzoek5. Toetsen van modules6. Praktijkonderzoek7. Theorieontwikkeling op basis vanervaringskennis8. Ontwikkelen indicatiestellingen9. Theorieontwikkeling m.b.t.identiteit VT10. Opstellen multidisciplinairerichtlijnen

DE TOEGEVOEGDE WAARDE VANCREATIEVE THERAPIEOBSERVATIE EN DIAGNOSEUit creatief therapeutische assessments blijkt dat:• er enerzijds een samenhang bestaat tussen deDSM-IVcategorieën en de wijze waarop decliënt zich in het medium uitdrukt• anderzijds het medium veel meer informatieover de cliënt oplevert dan waarin de DSM-IVvoorziet

CREATIEVE THERAPIE KAN:• de classificatie op basis van de DSM-IVbevestigen, aanvullen en corrigeren• bijdragen tot de differentiële diagnose• deelgebieden uitdiepen• in het medium observeren wat viagesprekken niet lukt

Voorbeeld:Verschillen tussen neurotici en borderlinersbij het aanschilderen(Visser en Hummelen, 1988).Zie ook bij de assessments.

DE TOEGEVOEGDE WAARDE VANCREATIEVE THERAPIEBEHANDELINGVoorbeeld depressie:• CT is handelingsgerichtActief en explorerend handelen doorbreekt depassiviteit, leidt tot plezierige en nieuweervaringen, bekrachtigt door het onmiddellijkeeffect de voorafgaande handeling en daarmeede intrinsieke motivatie om te handelen.

Voorbeeld depressie:• Op maat gemaakt actief handelen laatde cliënt ervaren dat hij greep heeft opsituaties en leidt tot succeservaringen• CT is interactioneelHet veranderen van de interactiepatronenwijzigt starre interactiepatronen die dedepressie in stand houden• CT is lichaamsgerichtDe expressieve inzet van het lichaam doorbreektde negatieve vicieuze cirkel van slechtelichamelijke conditie en negatieve stemming

Voorbeeld depressie:• CT is symbolisch en analoogIn CT vinden niet-beleefde gevoelens eensymbolische en analoge uitingsvorm in hetmedium. Het receptief en/of actief totexpressie brengen van gevoelens vermindertde negatieve transformatie van gevoelens innaar binnen gekeerde depressieve gevoelens• Door in het medium gedachten, gevoelens,wensen enz. zichtbaar en hoorbaar te makenworden innerlijke ervaringen bekrachtigdwaardoor het zelfbeeld versterkt wordt

DE TOEGEVOEGDE WAARDE VANCREATIEVE THERAPIEPROFESSIONALISERING IN DE PRAKTIJKVoorbeeld:Uit het toegenomen aantal FTE in justitiële instellingen in de psychogeriatrie blijkt dat Creatieve Therapiedaar een bepaalde deskundigheid opeist(conform professionaliseringstheorie van Abbott)

Maar in zijn algemeenheid geldt dat hetbeeld dat andere beroepsbeoefenarenhebben van wat creatief therapeuten metbetrekking tot observatie/diagnose enbehandeling kunnen betekenen moet wordenbijgesteld.

VERGELIJKEND ONDERZOEKEnkele bevindingenHeaney (1992):Cliënten met stemmingsstoornissen en psychosenkennen op de schalen goed/slechten prettig/onprettig aan creatieve therapie de eersteplaats in positieve zin toe.

Op de schaal succesvol/niet succesvol behaaltcreatieve therapie de tweede plaats achtermedicatie.Op de schaal belangrijk/onbelangrijk komtcreatieve therapie op de vierde plaats na medicatie,interactie met de verpleging en individuelepsychotherapie, maar voor groepspsychotherapie,interactie met andere cliënten, in een nieuweomgeving zijn en ontmoetingen hebben op deafdeling.

KWANTITATIEVE META-ANALYSES(Effect Size)Enkele voorbeelden:Muziektherapie bij gedragsproblemen, emotioneleproblemen en leerproblemen van kinderen enadolescentenHedges’g = .56(Gold, Voracek, Wigram, 2002)Muziektherapie bij dementie is in de maak(Vink, Bruinsma, Scholten)

Danstherapie bij angststoornissen heeft eenRosenthal’s r = .54bij psychiatrische patiënten: r = .37(Cruz & Sabers 1998)Ter vergelijking:• Bij verbale psychotherapie: r = .39(Smith, Glass & Miller, 1980)• Bij cognitieve-gedragstherapie r = .32(Barker, Funk & Houston, 1988)• Bij medicatie bij depressie: r = .20(Greenberg, Bornstein, Zborowski, Fischer &Greenberg, 1994)

Conclusie:CT ligt op koers en gaat metvolle kracht vooruitPrincipe:Van impliciet naar explicietDoor middel van de volgendeactiviteiten:

• Consensus based moduulontwikkeling inde vorm van ‘best practices’• Kwalitatief en kwantitatief onderzoek naarde effecten van creatieve therapie• Vergelijkend onderzoek tussen de mediaen tussen creatieve therapie en anderetherapieën• Ontwikkelen van geïntegreerde zorgprogramma’s(bijvoorbeeld in samenwerkingmet psychotherapie, fysiotherapie,logopedie enz.)

Verankerd in de volgende voorzieningen:• Lectoraten en kenniskringen die:- in samenwerking met de praktijk de body ofknowledge ontwikkelen- praktijkonderzoekers opleiden- in de praktijk gefundeerde theoretischescholingstrajecten ontwerpen• Een masteropleiding en differentiatietrajectenwaarin:- praktiserende beroepsbeoefenaren aanvullendescholing ontvangen ten behoeve van deverwetenschappelijking van het beroep

• Een nationale elektronisch databankwaarin per doelgroep en per mediumde volgende informatie verkrijgbaar is:- diagnostische instrumenten- indicatiestellingen- doelstellingen- werkwijzen, producten en modulen- behandeleffecten- theoretische verklaringen

TOT SLOT:Twee belangrijke thema’s in het heden en detoekomst:• het gemeenschappelijke en eigene vande afzonderlijke creatieve therapieën• de toegevoegde waarde van creatievetherapie op grond van:

- de geschiktheid voor bepaaldecliënten- de geschiktheid voor bepaalde typenvan problemen- de geschiktheid voor specifiekeonderdelen van het zorgprogramma- het eigene van de aanpak- het realiseren van bepaalde effecten

PROFICIAT:NVCTWELKOM:NVVT