Game-industrie in beeld - Onderzoek en Statistiek Amsterdam ...

Game-industrie in beeldEindrapportProjectnummer: 10067In opdracht van: AIMCarine van OosterenOudezijds Voorburgwal 300 Postbus 6581012 GL Amsterdam 1000 AR AmsterdamTelefoon 020 251 0412 Fax 020 251 0444c.oosteren@os.amsterdam.nlwww.os.amsterdam.nlAmsterdam, maart 2010

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeld2

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldInhoudInleiding 51 De sector op hoofdlijnen 71.1 Soort bedrijven 71.2 Soort producten 82 De sector in beeld 11Conclusies 193

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeld4

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldInleidingGaming is een jonge bedrijfstak die - zoals iedere opkomende sector - gekenmerkt wordtdoor een grote mate van onduidelijkheid wat er nu wel en niet toe behoort. Het beeldheerst dat de sector een groot economisch potentieel heeft (voor de periode tot 2013wordt een jaarlijkse groei van ruim 7% verwacht) en een grote diversiteit in kwaliteit enprofessionaliteit. De wereldwijde omzet wordt in 2009 op $51,4 miljard geschat. 1De bedrijven die tot de game-industrie behoren zijn behoorlijk heterogeen en net alsbijvoorbeeld life sciences bedrijven niet goed te herleiden tot een enkele SBI-code. Vooreen deel is dit het gevolg van de heterogeniteit van het product. Er zijn verschillendesoorten games, voor verschillende doelgroepen, die voor verschillende platforms wordengemaakt. Maar het heeft ook te maken met de verschillende fasen van de productiekolomdie de gaming industrie bestrijkt.Hoe belangrijk is de gaming sector in Nederland en wat is het aandeel van de regioAmsterdam hierin? Deze twee vragen worden in dit onderzoek beantwoord.Desk researchMet dit verkennende onderzoek is de Nederlandse game-industrie in beeld gebracht.Hiervoor is gebruik gemaakt van al beschikbare studies. Het resultaat is een beschrijvingvan de sector op hoofdlijnen, waarbij aandacht is voor de veelheid van partijen die bij desector betrokken zijn en de heterogeniteit van het product en de doelgroep.GamingbedrijvenAIM beschikt over een bestand met een paar honderd gamingbedrijven in Nederland. Ditbestand geeft een indruk van de branche. Het is niet volledig en bovendien bevat hetbestand ook bedrijven die geen echte gamebedrijven zijn. Zo bevat het bestandbijvoorbeeld traditionele uitgeverijen zoals Het Spectrum. Dit soort uitgeverijen moet nietverward worden met de uitgeverijen uit de gamebranche. In de gamebranche zijnuitgeverijen die gamebedrijven die zich met de distributie van games bezighouden.Het databestand van AIM is kritisch doorgenomen, en bevat nu alleen nog maarNederlandse gamebedrijven. Bedrijven die in het buitenland gevestigd zijn, niet tot desector behoren of niet meer bestaan zijn verwijderd. Het bestand is aangevuld metwerkgelegenheidscijfers en een typering van de bedrijven. Hiervoor is gebruik gemaaktvan informatie van de bedrijven zelf, gameindustrie.nl 2 en het vestigingenregister vanO+S. Hoofdstuk twee geeft een overzicht van de game-industrie in Nederland, op basisvan dit bestand. Zo wordt ook duidelijk wat het belang van de sector voor (de regio)Amsterdam is.1 Global Entertainment – en Media Outlook, PwC, 20092 Website met een actuele database voor de game-industrie. Bevat behalve 130 bedrijven ook informatie overaanverwante bedrijven en opleidingen.5

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeld6

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeld1 De sector op hoofdlijnenDit hoofdstuk vat samen wat al bekend is over de gamingsector in Nederland.1.1 Soort bedrijvenDe gamingsector bestaat uit verschillende soorten bedrijven. Aan de ene kant is er hetverschil tussen de bedrijven die de games ontwerpen en produceren (developers ofontwikkelaars) en de bedrijven die de games op de markt brengen (publishers ofuitgevers). Deze twee typen bedrijven worden omringd door anderssoortige bedrijven,zoals investeerders, juridische adviseurs en bedrijven voor technische ondersteuning.De combinatie van ontwikkelaar en uitgever komt ook voor, relatief vaak bij de wat groterebedrijven.De game-industrie wordt al een paar jaar als een groeisector beschouwd. Deverwachtingen zijn hooggespannen omtrent de ontwikkeling van de omzet, het aantalbedrijven en de werkgelegenheid die ermee gemoeid is. Dit verklaart de belangstellingvan bedrijven als PwC, dat de sector jaarlijks monitort. Slechts de samenvatting en hetpersbericht van dit onderzoek zijn gratis te downloaden. Het volledige rapport is te koopvoor een paar duizend euro. 3 Uit de laatste samenvatting blijkt dat er voor de periode2009-2013 een verdere groei verwacht wordt, die weliswaar wat lager is dan uit eerdervoorspellingen bleek, maar significant hoger dan van andere sectoren van deentertainment en media-industrie. In 2008 was de wereldwijde omzet van de totale gameindustrie$51,4 miljard, in 2013 zal deze gegroeid zijn tot $73,5 miljard. Dit is vooral tedanken aan de markt van consolegames, de online games en wireless games. Dat degame-industrie als een groeimarkt wordt gezien blijkt ook uit de toenemende advertentieinkomsten,terwijl deze inkomsten in andere sectoren van de entertainment en mediaindustriejuist teruglopen.Uit een onderzoek uit 2008 blijkt dat de omzet van de Nederlandse game-industrie op 1miljard per jaar geschat wordt, waarvan 60% verdiend wordt met serious gaming en 40%met entertainment. 4 Volgens dit onderzoek had Nederland in dat jaar 126 gamebedrijven.Het gaat veelal om kleinere bedrijven, die geconcentreerd zijn in de Randstad. Voor dehelft van de bedrijven is het ontwikkelen van games de hoofdactiviteit. Er werken vooralhoger opgeleiden (HBO) in de game bedrijven, vaak met een creatieve en in iets minderemate een technische achtergrond.Ook internationaal wordt er op jaarbasis onderzoek gedaan naar de gaming sector, maardan meer gericht op de gebruiker en het gamegedrag van deze mensen. Ook deresultaten van dit onderzoek zijn slechts tegen betaling beschikbaar. Uit het persbericht bij3 Nederlandse Entertainment & Media Outlook 2009-2013, PwC, 20094 De gamebranche in beeld, Stoas Hogeschool, februari 20087

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldde laatste meting blijkt dat Nederlanders steeds meer gaan gamen, maar hier invergelijking met andere landen minder vaak voor betalen. 5Rondom de bedrijvenControl is het tijdschrift van de sector. Dit komt om de maand uit en is vooral bedoeld voorbedrijven. Er is ook een website: http://www.control-online.nl. Deze bevat de laatstenieuwtjes over bedrijven, fusies en andere voorgenomen veranderingen.EvenementenDGA is de Nederlandse brancheorganisatie. Hierbij zijn 174 bedrijven aangesloten.Op 22 januari heeft de tweede DGA-dag plaatsgehad, dit keer in Amsterdam. Deze dag isvoor, van en wordt georganiseerd door de aangesloten bedrijven.OpleidingenIn Nederland bieden 17 opleidingsinstituten game-opleidingen aan. Het aanbod bevatvoltijds gameopleidingen op masterniveau aan de universiteit of hbo, voltijdsgameopleidingen op hbo en mbo niveau en opleidingen met een gamefocus. Relatief veelgameopleidingen zijn in Utrecht geconcentreerd, veelal verbonden aan de RUU. InAmsterdam en Hilversum zijn ook wat meer game-opleidingen dan gemiddeld. De restvan de opleidingen is verspreid over het land en is gevestigd in Breda, Delft, Eindhoven,Haarlem, Maastricht, Zoetermeer en Zwolle.1.2 Soort producten 6PlatformsGames worden voor verschillende platforms ontwikkeld. Er kan een onderscheid gemaaktworden tussen:• Console (Playstation, X-Box of Wii)• PC (in de vorm van een DVD of CD)• Online• Handheld• Wireless Mobile• Overig (toepassingsspecifiek)Het platform bepaalt de specificaties van het spel. De populariteit van de platforms zijnaan mode onder hevig. Zo is de PC als platform aan haar top, dit segment groeit nognauwelijks, terwijl de komst van de iPhone en andere smartphones het gebruik van hetmobiele platform in de VS en UK aardig heeft opgestuwd.Soort gamesEr zijn veel verschillende soorten games die teruggebracht kunnen worden tot devolgende vier groepen:5 Nationaal Gaming Onderzoek, TNS NIPO & Newzoo, september 20096 Hiervoor is gebruikt gemaakt van M. van Reijen, Nieuwe ambachten in Amsterdam, oktober 20098

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldEntertainment gamesSpelletjes ter ontspanning en vermaak die voor elk platform gemaakt kunnen worden, envoor elke doelgroep. Zowel voor jonge kinderen (Mario Cart), hardcore gamers (veelaljongens die meer tijd per dag aan gamen besteden dan bijvoorbeeld naar tv kijken), alsook voor casuel gamers. Dit zijn mensen die af en toe een spelletje doen. Zij zijn vakervrouw en van middelbare leeftijd.Applied gamesApplied games worden gebruikt om een boodschap over te brengen. Het duidelijkstevoorbeeld hiervan is Advergaming. Dit is een combinatie van een advertentie en eengame, vaak een game in een advertentie. Advergames worden voor verschillendeplatforms gemaakt, voor consoles, PC, internet en mobiele telefoons.Advergames is een nog relatief jong verschijnsel en wordt daarom beschouwd als kansrijken groeiend.Serious gamesBehalve spellen die puur een entertainmentwaarde hebben zijn er ook spellen een doelhebben, anders dan (alleen) entertainment. Als deze gebaseerd zijn op ICT en eenspelelement in zich hebben, kan er gesproken worden van serious gaming. Het meestduidelijke voorbeeld is een simulatie (met spelelement).Deze games zijn praktijkgericht en worden bijvoorbeeld ingezet bij voorlichting, educatieen training. Serious games worden gebruikt door militairen, op scholen, in ziekenhuizen,in de politiek, het bedrijfsleven etc.Social gamesBij social games staat de communicatie tussen spelers tijdens een game centraal. Hetwordt veel gebruikt bij online gaming en leidt bijvoorbeeld tot een virtuele wereld zoalsSecond Life en Habbo, een spelletje voor kinderen. Aan dit soort spellen kan aardigverdiend worden, als kinderen lid worden van de Habbo-club en als ze dingen kopen omhun Habbo-huis mee in te richten.TussenvormenNet als bij de bedrijven is het ook bij de games zelfs niet altijd mogelijk om ze in één hokjete stoppen. World of Warcraft is bijvoorbeeld zowel een social game als een entertainmentgame.DoelgroepenDe doelgroep van de gamebedrijven is behoorlijk omvangrijk en afhankelijk van het soortgame. Er is grofweg een tweedeling te maken: serious games en de rest.Serious games, goed voor meer dan de helft van de totale gamingomzet, hebben huneigen doelgroep, bestaande uit andere bedrijven en instellingen.De overige games zijn vooral bedoeld voor mensen die spelletjes spelen via eencomputer, een console of een smart phone. Voor het gemak wordt hier uitgegaan van datdeel van de Nederlandse bevolking dat online is.Zeventig procent van de online bevolking (vanaf 8 jaar) speelt games. 7 Vooral jongerenbesteden hier veel tijd aan en dan vooral jongens. Jongens tussen de dertien en7 Nationaal Gaming Onderzoek 2009, TNS NIPO & Newzoo9

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldnegentien gamen gemiddeld bijna 10 uur per week. Van de 35 tot 49 jarigen is tweederdedeel van de online bevolking aan het gamen en bij de 50+-ers is dit de helft. Deze tweegroepen besteden hier gemiddeld drie uur per week aan. Over de gehele bevolkingbezien zijn gameportals het populairste platform en puzzelen het meest gekozen spel.10

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeld2 De sector in beeldDit hoofdstuk geeft een overzicht van de game-industrie, in kaarten. Hoe zijn de bedrijvenover Nederland verdeeld, is er sprake van een ruimtelijke concentratie en zitten dezelfdesoort bedrijven bij elkaar of juist niet?De basis vormt het bestand van AIM met ongeveer 250 gamebedrijven. Dit bestand isgeschoond en aangevuld en bestaat nu nog uit 150 gamebedrijven. Dit aantal ligt tussende 130 bedrijven van gamindustrie.nl en 174 bedrijven van DGA in. De 150 Nederlandsegamebedrijven zijn allemaal in Nederland gevestigd en actief.Figuur 2.1 Verdeling gamebedrijven over Nederland, naar aandeel gaminglegenda(minder dan 50%( 50-100%(100%(((((((((((((( ((((( (( (((((( ( (((( ((( (((( (( ((((((( ( (((( ( ( ((( (((( (( ( ((((((((( ((((( (((bron: O+SDe game-industrie is geconcentreerd in de Randstad. Daarbinnen is weer eenconcentratie zichtbaar in Amsterdam, Hilversum en Utrecht.Aandeel gaming in bedrijfsvoeringVerreweg de meeste bedrijven (82%) zijn uitsluitend met gaming bezig. Eén op de tiengamingbedrijven besteedt er het grootste deel van hun tijd aan, 5% minder dan de helftvan hun tijd en van de overige vier bedrijven is het niet bekend hoeveel tijd ze aan gamingbesteden.11

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldFiguur 2.2 Verdeling game-bedrijven over de Randstadlegenda(minder dan 50%(50-100%(100%(((((((((( ( (( ((( ((((((((( ((((((((((((((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((bron: O+SWerkgelegenheidDe concentratie in Amsterdam, Hilversum en Utrecht blijkt nog duidelijker uit de figuren2.3 en 2.4, die laten zien hoeveel werkgelegenheid de gamebedrijven opleveren, en hoedit verdeeld is over resp. Nederland en de Randstad. In totaal werken er rond de 2.050mensen bij de Nederlandse gamebedrijven. Het grootste deel hiervan werkt in deRandstad. Binnen de Randstad zorgt Amsterdam met 535 banen voor de meestewerkgelegenheid, verdeeld over 40 bedrijven. De zeven game bedrijven in Hilversumzorgen voor 330 banen en de 20 gamebedrijven in Utrecht voor 232 banen.12

(((((((((((((((((((((((((((((((((((Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldFiguur 2.3 Werkgelegenheid bij gamebedrijven per gemeentelegenda( 50 werkzame personen(500 werkzame personen(('s Gravenhage(Delft(Rotterdam(((((Amsterdam( (((((Utrecht(Hilversum(((((Breda((Eindhovenbron: O+SFiguur 2.4 Werkgelegenheid bij gamebedrijven in de Randstadlegenda( 15 werkzame personen(150 werkzame personen(((((((( (((((((( (( ( ( (( ((( ((( (((((( ((((((((((((((((((((((((((((bron: O+S13

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldSoort gamebedrijvenEr zijn verschillende soorten gamebedrijven. Het ontwikkelen van een game is eenonderdeel van de totale bedrijfskolom. Een ander onderdeel is het uitgeven ervan, degame op de markt zetten. En het laatste onderdeel is de distributie. In Nederland bestaatde game-industrie vooral uit ontwikkelaars, maar de combinatie ontwikkelen en uitgevenkomt ook voor. Ook zijn er nog andersoortige bedrijven bij de sector betrokken, zoalsmedia en PR-bedrijven. De bedrijfskolom van de game-industrie ziet er als volgt uit.Figuur 2.5 Bedrijfskolom gamesectorontwikkelaar uitgever distributieoverige bedrijvenIn verreweg de meeste Nederlandse gamebedrijven worden games ontwikkeld (60%).Daarna volgt de combinatie van uitgever/ontwikkelaar (17%). Het aandeel bedrijven datuitsluitend games uitgeeft is beperkt (4%) en even beperkt als het aandeel bedrijven datalleen de distributie van games verzorgt. De overige 16% bestaat uit bedrijven die op eenandere manier bij de sector betrokken zijn, zoals juridische ondersteuning of vertaalwerk.Van een vijftal bedrijven is niet bekend wat ze precies doen.Figuur 2.6 Aantal gamebedrijven naar soortlegenda40204ontwikkelaaruitgeverontwikkelaar/uitgeveroverigHaarlemHaarlemmermeerAmsterdamHilversum's GravenhageRotterdamDelftUtrechtBredaEindhovenbron: O+S14

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldMet uitzondering van Hilversum domineren de ontwikkelaars in alle andere steden waarmeer dan drie gamebedrijven gevestigd zijn. In Amsterdam iets minder dan in Delft,Rotterdam, Den Haag en Utrecht. Amsterdam heeft een relatief groot aandeel bedrijvendat zowel games ontwikkelt als uitgeeft. Daarnaast zijn er ook nog enkele uitgevers.In Hilversum domineert de combinatie ontwikkelaar/uitgever. Haarlemmermeer is de enigegemeente waar de uitgevers het meest voorkomen. Utrecht, de derde gamestad inNederland heeft geen bedrijven die alleen games uitgeven maar wel een relatief grootdeel overige bedrijven. Ook zijn hier de meeste game-opleidingen gevestigd (ziehoofdstuk 1).Figuur 2.7 Soort bedrijf naar omvang werkgelegenheidlegenda50025050ontwikkelaaruitgeverontwikkelaar/uitgeveroverigHaarlemHaarlemmermeerAmsterdamHilversum's GravenhageRotterdamDelftUtrechtBredaEindhovenbron: O+S15

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldFiguur 2.8 Gamebedrijven naar grootteklasselegenda402041 werkzame persoon2 - 4 werknemers5 - 9 werknemers10 - 49 werknemers50 - 99 werknemers100 en meer werknemersHaarlemHaarlemmermeerAmsterdamHilversum's GravenhageRotterdamDelftUtrechtBredaEindhovenbron: O+SGamebedrijven groter dan gemiddeldEen gemiddeld Amsterdams bedrijf heeft zeven personen in dienst. De helft van degamebedrijven is een stuk groter. Guerrilla is met 150 werknemers het grootse bedrijf,daarna volgen IJsfontein, GameWise en Mediamatic, met rond de 30 werknemers. Bij éénop de tien Amsterdamse gamebedrijven werkt maar één persoon. Hilversum telt slechtszeven gamebedrijven. Eén bedrijf, Spil Games, met 200 werknemers het grootsteNederlandse gamebedrijf, domineert hier. De meeste andere bedrijven zijn middelgroot,met tussen de 15 en 30 werknemers. Utrecht zijn de gamebedrijven gemiddeld watkleiner. Het aandeel eenpersoonsvestigingen ligt op 25%, en het aandeel bedrijven mettussen de twee en vier werknemers is 40%. Utrecht telt één groot gamebedrijf, Utrax,waar 40 mensen werken.Soort productenDe meeste bedrijven maken meerdere soorten games, voor verschillende platforms. Debedrijven die het meest gevarieerd zijn (43) vallen onder de categorie varia in figuur 2.9.Toch zijn er drie soorten games die er een beetje uitspringen:• Serious games (en simulaties), met 23 bedrijven;• Console games, met 18 bedrijven;• Webgames, met 16 bedrijven.16

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldFiguur 2.9 Gamebedrijven naar soort productlegenda( audio design( webgames(console games( mobile games(((( pc games( technologie/tools( serious games((( advergames( varia((((((((((((((((( (((((((( ((((( (( (((( (( (((( (((((((( ((( ( (((( ((((((( (((((((( (((((( (((De gamebedrijven zijn weliswaar geclusterd in Amsterdam en in Utrecht, maar de stedenhebben niet echt een uniek profiel qua soort gamebedrijven. Amsterdam valt eigenlijkalleen op door de aanwezigheid van vijf van de zes advergamesbedrijven. Gezien deconcentratie van reclamebureaus in Amsterdam is dit niet vreemd. Verder is inAmsterdam een kwart van de serious games bedrijven te vinden, maar ook dit is niet ergopvallend. Een kwart van alle Nederlandse gamingbedrijven is in Amsterdam gevestigd.17

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldFiguur 2.10 Gamebedrijven naar soort(((((((((((((( ( (( ( ((( (((((((((((((((((legenda(audio design( (webgames(console games(mobile games(pc games(technologie/tools(serious games(advergames(varia((((( (((((((((((((((((((((((((((((((((((( ((bron: O+SSBI-codesVan 10% van de bedrijven is bekend onder welke SBI-code ze ingeschreven staan bij deKamer van Koophandel. Het resultaat hiervan staat in onderstaande tabel. Deomschrijvingen bij de codes lijken weinig verwantschap te hebben met de game-industrie.Het heeft dus weinig zin om hier iets mee te doen.Tabel 2.11 Gamingbedrijven naar SBI-codeSBI-code Omschrijvingaantal werkelijke activiteit1820 reproductie van opgenomen media 1 ontwikkelaar, maakt verschillende soorten games5811 uitgeverijen van boeken 1 tools and engines6110 uitzenden van radioprogramma's 1 ontwikkelaar, maakt webgames6201 schrijven van computerprogramma's 6 5 ontwikkelaars, 1 uitgever7112 ingenieurs en aanverwante technische adviseurs 1 ontwikkelaar, maakt serious games7311 Reclamebureau 2 1 keer ontwikkelaar, 1 keer outsourcing9003 scheppende kunsten 1 audio design72192 technisch speur- en ontwikkelingswerk 1 ontwikkelaar/uitgever, maakt serious games18

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldConclusiesDe game-industrie is (nu nog) een kleine sector met rond de 150 bedrijven in Nederland,waarvan het grootste deel in de Randstad geconcentreerd is. Of deze zo belangrijk is alswel gesuggereerd wordt, kan op basis van dit onderzoek niet bevestigd worden. Hiervoorontbreekt het bewijsmateriaal, bij voorbeeld in de vorm van gerealiseerde omzetcijfers eninzage in de dynamiek die deze sector de afgelopen jaren heeft doorgemaakt. Voor eendrietal wat grotere Amsterdamse bedrijven is bepaald in welke mate ze gegroeid zijntussen 2005 en 2009 (zie tabel 2.12). Deze drie bedrijven zijn flink gegroeid de afgelopenjaren. Dit is echter niet voldoende om uitspraken te kunnen doen over de hele sector.Tabel 2.12 Aantal werkzame personen bij drie Amsterdamse gamebedrijven2005 2009Guerilla 94 150IJsfontein 16 35Woedend! 12 35In de totale game-industrie in Nederland werken bijna 2.049 mensen. Bij een gemiddeldgame-bedrijf werken 13 personen, ze zijn daarmee een stuk groter dan bijvoorbeeldcreatieve bedrijven (gemiddeld 3 werkzame personen).Vier steden springen er uit, waarvan er twee tot de regio Amsterdam behoren. Amsterdamis met 41 bedrijven en 535 werknemers verreweg de belangrijkste vestigingsplaats voorgamebedrijven. Op de tweede plaats komt Hilversum, waar zeven bedrijven werk biedenaan 330 personen. Utrecht komt op de derde plaats, met 20 bedrijven en 232 werkzamepersonen.Tabel 2.13 Top 10 van gamestedenbedrijven werkgelegenheidAmsterdam 41 543Hilversum 7 330Utrecht 20 232Eindhoven 8 150Rotterdam 7 126Haarlemmermeer 4 80Den Haag 8 76Breda 3 75Delft 4 66Haarlem 4 46totaal top 10 106 1724totaal Nederland 150 2049De kracht van de regio Amsterdam ligt vooral in het feit dat een groot deel van de gameindustriein Amsterdam en omringende gemeenten als Haarlem, Haarlemmermeer enHilversum gevestigd is. Het ontbreekt de regio en de stad Amsterdam aan een heelduidelijk profiel. Positiever geformuleerd is de gaming industrie in haar volle breedte in de19

Gemeente AmsterdamDienst Onderzoek en StatistiekGame-industrie in beeldregio Amsterdam aanwezig. Gegeven de concentratie van creatieve industrie en ICT in enrond de hoofdstad, sectoren waar de gamingsector ofwel deel van uitmaakt, of wel nauwtegenaan schurkt, zal dit weinig verrassend zijn.In Amsterdam en Utecht zijn game-opleidingen te vinden. Wat opleidingen betreft lijktUtrecht de beste positie in te nemen. De belangrijkste reden hiervoor is dat de RUUverschillende masteropleidingen aanbiedt. Hoeveel studenten dit trekt en er afstuderen isnog onbekend.Welke informatiebehoefte blijft er nu nog over? In de eerste plaats kan het interessant zijnom de hooggespannen verwachtingen van PwC ten aanzien van de game-industrie tetoetsen. Hoe gaat het echt met de totale gaming sector? Hoe vertaalt dit zich inontwikkeling van de omzet, personeelsinzet en wat is de invloed van fusies? Hoe spelende Nederlandse gamebedrijven in op veranderingen in de vraag naar bepaalde soortengames?Een tweede thema dat om nadere uitwerking vraagt zijn de game-opleidingen. Is Utrechtecht leading op dit terrein? Hoeveel studenten kiezen er eigenlijk voor een gameopleiding,neemt dit aantal toe en voldoen de opleidingen (qua niveau en vaardigheden) inde behoeften van bedrijven? Een andere interessante vraag is waar deze studententerecht komen, na afronding van hun studie en hoe lang ze daar blijven werken.20