Aug. nr 25 - Oud Bennekom

hrN r . 25augus tus 1 988LfuxftrxlttnqÈí& eSecretariaat en redactie:M.A.de Vos, Margrietlaan 5, 6721 EK Bennekom, te1.15009)'s.,...........VLLLa )oster,-Eng, gelegen aan de KeíjenbergseLleg,1910 / 1945 .

AVONDEXCURS I EGaarne nodigen wij onze leden uit voor een kennismakingmet het werk en de act i v i te i ten van Staatsbosbeheer i nonze omgeving. Hiertoe is een avondexcursie vastgesteld opW0ENSDAG 31 AUGUSTUS 1988, waarbij een bezoek wordt gebrachtaan B0ERDERIJ rrDE BEKEN", gelegen in de boswachte*rij "00STERENGT'. (Nieur^re Keijenbergseweg 17\, Renkum) .Deelnemers aan deze excursÍe worcien verzocht om 19.30 UURbij "DE BEKENTT aanwezig te willen zijn.De boerderij is te bereiken via de Heelsumseweg/Keijenbergsewegrichting Renkum-Heelsum. In het beekdal, na het"Everwijnsgoed", rechtsaf de Nieuwe Keijenbergselveg ongeveer200 meter volgen tot rechts I'De Bekenrrl^rordt bereikt.(t/o het Huis De Keijenberg).Voor de orqan i sat ie van de excurs ie i s het gewenst dat wevooraf weten op hoeveel personen we moeten rekenen. lii I t udaarom tot uiterliik 29 augustus uw deelname melden cijeen van de volgende bestuursleden? (Bij voorkeur tussen17.00 en 19.00 uur).H.Gijsbertsen, Gasthuisbouwing 9a, tel.nr.l5275 ofM.A.de Vos Margrietlaan l, te1.nr.15009.Degenen die niet over eigen vervoer beschikken kunnen ditdan gelijktijdig melden, dan proberen wij hiervoor eenregel ing te treffen. V/ordt de groep te groot dan dienen delaatste aanmelders rekening te houden met een verwijzingnaar een latere datum. Voor onze leden zijn er geen kostenaan deze avond verbonden. Eventuele consumpties zijn vooreigen rekening. 0p deze avond zal aan de hand van hetaanwezige expositiemateriaal en een dia-presentatie informatie worden verstrekt. Enkele bijzonderheden over boswachterijrrOostereng"zijn ter inleiding reeds elders indit nummer opgenomen.DE KOSTERSTEENHet verenigingsorgaan van "0ud-Bennekom" verschijnt eenmaalner r.*, kwarf:al I en wordt worcf aan de leden oratis 5. - -, , Ioeqezonden.V/at bet reft het I i dmaatschap kan men z i ch wenden tothet secretariaat, adres zÍe voorzi )de.De jaarcontributie bedraagt momenteel f ,l0,- per persoonof f 1!,- voor een echtpaar. Postrekeninqnr. g0BgB0 t.n.v.Penn i ngmeester 0ud Bennekom te Bennekonr.2

OVER I GE AGENDAZaterdag- 1 7 september 1988: Nat ionale 0pen MonumentendagDinsdag 8 november 1988: Lezing door de heer G. lpenburgover de "Rijtuigen".Dinsdag ll januari 1989: Ledenvergadering en daarna eennog nader vast te stel len eigen programma.Dinsdag 7 maart 1989:. Lezing door de heer G.de Graaffover "Landgoederen in de Gelderse Val lei',.0PEN MONUMENTENDAG 1988 - FTETST0CHT BENNEKOMDe nationale 0pen Monumentendag is dit jaar vastgesteld opzaterdag 17 september. Met behulp van de media zal hieraanlandelijk veel aandacht worden besteed. In ongeveer 4OOplaatsen worden reeds voorbereidingen getroffen voor allerleiactiviteiten. Monumenten waar de rr0pen Monumentendagvlag"is uitgestoken zijn op deze dag gratis toegankettrK.In de gerneente Ede werd vorig jaar bij de activiteiten hetaccent gelegd op het dorp Lunteren. Dit jaar is het debedoel ing dat Ede zelf centraal komt te staan. Bijzonderhedenhieromtrent zul len te zijner tijd zeker via deplaatsel ijke pers bekend gemaakt worden.Wat betreft Bennekom is nu reeds bekend dat op deze dageen fietstocht wordt gehouden langs diverse monumenten enandere historische bezienswaardigheden. De voorbereidingen de organisatie van deze tocht is in handen van de vereniging"0ud-Bennekom". Belangstellenden kunnen een routebeschrijvingafhalen vanaf 14.00 uur bij het Kijk enLu i stermuseum, Kerkstraat I te Bennekom. I n de beschr ijvingis informatie vermeld over de monumenten welke in deroute zijn opgenomen. Het museum zal deze middag geopendzijn van 14.00 tot 17.00 uur.V I LLA 00STER-ENG (foto voorpag i na)De vi I la Ooster-Eng stond tot in de veertigerjaren aan deKeijenbergseweg ter plaatse waar zich nu het onderzoekinstituutl.T.A.L. bevindt. Het laatst bewoond door de fami-I ie lnsinger. Door aanzienl ijke oorlogsschade moest devi I la worden afgebroken.

BOS\"/ACHTER I J OOSTERENGDe boswachterij 0ostereng bestaat uit een zeer gevarieerdbos- en natuurgebied. Dit betreft een aantal verspreidI iggende landgoederen, bossen, akkers en graslanden meteen totale oppervlakte van 774 ha. verdeeld over:0os te renglyb naDe Ke i jenberg 166 haDoorwerth106 haBuunderkamp o) naDorschkamp63 haRenkumse He i de 46 haJ oha n na hoeve 4) naNoordbergJó haBennekomse Meent 2j haGinkelse Heide 20 haAl lemanskamp 4haDe aan elkaar grenzende voormal ige landgoederen De Keijenbergen Oostereng vormen de kern van de boswachterij.Met name de bossen van 0ostereng zijn geliefd als wandelgebi ed b i j de bewoners van deze omgev i ng. Het I andgoed0ostereng kwam reeds in 1941 in bezit van Staatsbosbeheer.Daarmede kwam een einde aan een periode van ongeveer eeneeuw dat "Oostereng" als landgoed heeft bestaan. De geschiedenisvan dit gebied gaat echter veel verder terug.De complexen Oostereng en De Keijenberg behoorden tot hetMoftbos, reeds vermeld op kaarten uit de 16e en l7e eeuw.Maar de aanwezigheid van een 20-tal grafheuvels geeft aandat hier zo'n 4000 jaar geleden ook reeds mensen hebbengewoond.De boswachteri j in zijn geheel herbergt een tamel ijk groteversche i denhe i d aan zoogd i eren, a I smede roof- en zangvogels.Voor de omgeving van Oostereng en De Keijenberg is altijdvan belang geweest het beekdal dat het gehele gebied vannoord naa r zu i d doorsn i j dt . De door mensenhand onts tanebeken werden voor diverse vroeg industriële doeleindenaangewend. Met hulp van vrijwilligers zijn dichtgeslibdebeken weer hersteld, zodat er nu weer water stroomt doorhet beekdal. De vegetatie langs de beken omvat veel bijzondereplantensoorten.ov.l!

WAGENINGSE EVACUé'S IN BENNEKOM (oktober 1944)Het artikei "De evacuatie op l0 mei l!40r' '',) was voor mijaanleÍding enkele bijzonderheden bij elkaar te zerren overde aanwezigheid van v/ageningse evacué's in Bennekom inoktobe r 1944.lk wil beginnen met enkele persoonlijke herinneringen. Nogvoordat op zondag 1 oktobe r 1944 de viagen i ngse bevoi k i nghet beve I kreeg de gemeente te ver I aten, moesten oe Dewonersvan o.a. de Veerweg en Veerstraat op vrijdag 29 septemberhun huizen veriaten en elders een goed heenkomenzoeken. Met mijn ! maanden oude broertje in de kinderv/agenen een tweede kinderwagen volgepakt trokken mijn oudersnet hun 7 kinderen via de Grindweg naar Bennekom. Met nogeen gezin uit onze straat en een ongetrouwde nran kregen weonderdak i n een vertrek i n de zu i dbeuk van de hervormdekerk. Twee a'de re gez i nnen v,rerden eveneens in een b Í iqeboulvvan de kerk ondergebracht.lk denk dat de ruinrte waarin wij zaten een catechisatielokaaI was, er stonden banken tegen oe muren. I n een vandeze banken had de vrijgezel z'n slaapplaats ingericht:stro met enkele dekens. 0p de vloer vóór de banken lugruimschoots stro waarop wij konden slapen. 0p het harmoniumdat er ook stond, werd door één der iederr van hetandere gezin regelmatig gespeelcl. is Avonds kwam de dominee,die in de pastorie naast de kerk woonde (ait huis isa I ja ren ge I eden ges I oopt) , met ons b i dden. Voor ons katholiekenwas dit geen punt. Eerbiedig ruister.ren we naarde dom i nss . ;'í:k0p 19 oktober verlieten we Bennekom richting Leersum. Inhet gemeentearchief van \{ageningen vond ík enkere bijzonderhedenover de waqeningse evacuaiie-commissie in Bennekom.voorzitter van deze cornmissie uras cie gemeentesecretarisvan l{ageningen, de heer p.Bergsma. De reden van dezecommissie waren enige in Bennekom aanweziqe qemeenteambtet,de Kostersteen nr.12, april l9B5M.A.de Vos: De evacuatie op l0 mei 1940:'.-fr llsrvormd predikant en woonachtig in de pastorienaast de kerk was toen Ds.B.N.B.Boutlroorn.

naren. De eerste vergadering vond plaats op 2 oktober.Geschat werd dat er 4OOO à 5000 VJagen i ngers Í n Bennekomwaren. Dit aantal was veel te groot, zodat er 3000 à 4000afgevoerd zouden moeten worden. Er werden maatregelengenomen voor de regÍstratie. Voedsel werd uit Wageningengehaald met het oog op de moeilijke voedselvoorziening.De laatste vergadering vond plaats op l9 oktober. lk weetniet waar deze commissie zitting hield. 20 Oktober werdbekend gemaakt dat geheel Bennekom moest evacueren. 0okWageningse evacué's moesten deze tijdel ijke woonplaatsver I aten.De volgende bijzonderheden vernam ik van mijn schoonzusjemevrouw A.Steenbergen-van Dijk uit Wageningen, die inoktober 194\ nog 14 jaar moest worden. 0pgetekend 17 november1986.Nog voor de officiële ontruiming van \íageningen op l oktober1944 had de fami I ie van Dijk uit de Veerstraat 57 te!íageningen de stad verlaten en in Bennekom onderdak gekregenbij de fami I ie Joachem van Steenbergen' op de boerderij'rDickenest".Het gezin bestond uit man' vrouw en eendochtertje van nog geen l4 jaar. Er bleken meer Wageningsevl uchtel i ngen onderdak op "D ickenest" gekregen te hebben.Niet al leen de deel, maar het achterhuis, de schuren enki ppenhokken waren bezet door evacué's. Van Steenbergenwas een zeer goed mens, die zijn Christen-zijn in praktijkbracht. Hij nam zoveel mogel ijk mensen op als hij kon. Hijvoorzag ze van voedsel. Elke avond kwam hij met en voor?:ï:;:li!u, u"n ramp vroes en krees (moest wel) een sroepDui tsers inkwartiering met een gaarkeuken op het erf' 0pde deel sl iepen aan de ene zijde de Duitsers' aan de anderezijde de evacuérs. 0nder hen bevond zich de familievan Veen-VeItman uit !íageningen met een baby, een "ondergedoken"joodse baby, gevonden in de buurt van de Grebbebergals vondel ing. Doortje heette ze en ze was weldra deI ievel ing van de mensen. Moeders met kinderen mochtentrouwens binnen hun kinderen wassen. Veel aanwezige Wageni ngers wi sten dat Doortje een Joods me i sje was. Mevrouwvan Dijk vertelde het aan haar dochtertje en I iet haarbeloven nooi t met iemand hierover te praten, want al s deDuitsers het te weten zouden komen, zou Doortje vermoord6

worden. Door de aanwez i ghe i d van de Du i tsers be I eefde defami I ie van Veen extra angstige dagen. Omstreeks 20 oktoberverl ieten de fami I ie van Dijk en anderen Bennekom entrokken naar de oml iggende dorpen. De fami I ie van D ijkveno een evacuat i eadres aan de Schuttersteeq nab i i Ede,bij de fami I ie van Eck. De man was bij de ondergrondse,wapens werden onder de vloeren verborgen gehouden enz.Mijn schoonzusje hiel p weldra i l legale blaadjes Trouw opd i verse adressen bezorgen. Doortje over I eefde de onderduik;haar ouders zijn omgekomen. Fami I ie eiste het kind,dat inmiddels kathol iek gedoopt en opgevoed was, op. Dekinderrechter en Voogdijraad besl isten ,echter dat Doortjebij haar pleegouders zou bl ijven. Doortje L.Salomons werdI ater Joods en trouwde i n Arnhem met H. F.Wol gen i n desynagoge. Echtpaar en hun drie kinderen wonen nu in eendorp even ten noorden van de stad Groningen.NASCHR I FT REDACT I EA.G. Steenbergen, Wagen i ngenHet is alweer enige tijd geleden dat de heer A.G.SteenbergeD,amateur-historicus en nauw betrokken bij de historischeveren ig ing r'0ud-VJagen ingen", ons de h iervoor gep laatsteaantekeningen toezond. Gaarne leggen wij deze feitenalsnog vast in de Kostersteen. Met dank aan de heer Steenbergenvoor de genomen moeite.Mocht het voorgaande voor onze lezers aanleiding zijn totherinnering aan eigen belevenissen in deze periode, danzul len wij hiervan graag nota nemen. (Voor contact, secr.Margr i et I aan 5, te I . nr. 1 5009) .KIJK EN LUISTERMUSEUMln het Kijk en Luistermuseum is tot 15 september a.s. eenbijzondere expositie ingericht van antieke poppenhuizen enoud speelgoed. Het betreft een col lectie welke in de loopder jaren is samengesteld door Rika Nellesteyn te Arnhem.Het museum is geopend dinsdag t/m zaterdag, van 14.00 tot17.00 uur.

varis. In de oude stukken worden nogal eens verschi l lendeschrijfwijzen aangetroffen, zoals Ede en Eede, Agterstraaten Achterstraat erc.Koning l{illem I vond de Franse wet prima en vaardigde bijKoninkl ijk Besluit in 1825 een herinnering uit aan hetdecreet en zo kom je nog wilzigingen tegen in 1926. 0p deI ijst van de Gemeente Ede staan 6ll namen, waarvan 123 uitBennekom. De laatste di e zich meldde, dus n r.6t3, heeftwel een heel bijzonder slot aan de I ijst gemaakt. Hijheette \'/Íllem f{illemsen en was Karreman te Ede. Hij koostot verbazing van de ambtenaren voor de naam 'rWillemse',.De in dit artÍkel bedoelde verklaring betreffende de vaststelI ing yan een geslachtsnaam werd uitgeschreven in deperiode (tBtz-1817) dat Bennekom een zelfstandige gemeenrewas. De I'Maire" (burgemeester) was Theodorus prlns.'l-Er was geen gemeentehu i s. De burgemeester en d ie hem terzijdestond hielden zitting in een gehuurde kamer van creplaatsel ijke herberg. De huur bedroeg í 30,- per jaar. Eenecht gemeentewapen i s voor Bennekom noo i t aangevraago,hoewel er wel een schrijven van de Hoge Raad van Adel isgeweest om een verzoek te willen op.stellen. BurgemeesterPrins heeft geantwoord dat het voldoende was om ar le officiëlestukken te voorzien van een zegel. Dit hierbij afgebeeldezegel vertoont een adelaar met kroon, met daaromheende woorden: rrMaire de Bennekom (lssel Superieur),'.(Gemeente Bennekom in het Departement van den Boven lJssel).Naast de afbeel d i ng komen twee herkenbare handteken i ngenvoor' te weten in prachtig schoonschrift - zelfs dik endun - van burgemeester Th.Príns en daarboven die van deheer A.B.van Daalen. Het geslacht van Daaren heeft in devor i ge eeuw een grote rol gespeel d i n de gesch ieden i s van$snnskgrn.;i;kDeze van Daalen was, evenals Prins een patriot en zoalsuít de archiefstukken bl ijkt een groot vriend van'! de Kostersteenr flF.11, januari ,l985H.Gijsbertsen: De Mai re Bennekom (januari i8l2ldecember 1g1l -:'r:'.- ds Kostersteen, flF.22, oktober 1987c.A.Heitink: Ter dankbare herinnering aan Mr.A.c. van DaalenI

È.//rt,H.W.Daendels, Nederlands Generaal en bewindsman. Dezeinvloedrijke patriot kwam in 1795 met de Franse troepenmee, die ons land binnen vielen. Daendels woonde te Hattem,bekend is daar nu nog "het poortje van Daendels", enonze van Daalen was hem behulpzaam om een gebied bij Hattemte bebossen.Na de Franse tijd, onder het bewind van Koning Viillem Ibleef het "Patriottisch" bestuur van onze gemeente gewoonop de plaats tot het herstel van de oorspronkelijke gemeentelijkeindeling (1818). Nergens lees je dat deilPr i nsgez i nden" er de zweep over haa I den. 0f hadden zeal lemaal zo van 1795 af wat boter op het hoofd? Trouwensde Kozakken die als bevrijders naar deze streken kwamenwaren ook niet zo populai r, want ze betaalden hun rekeningenn iet !'rTot slot het volgende. In het archief van "0ud Bennekom"i s een afschr i ft aanwez i g van aangenomen ges I achtnamen vande autochtone bevol ki ng van de Gemeente Ede. Tevens eenkleine I ijst van Bennekomse fami I ies met verschillendeachternamen.H.van Diermen.MONUMENTENCOMMISSIE GEMEENTE EDEHet is nu ruimmentencommissie5 jaar geleden dat dena een lange tijd vanGemeentel ijke Monuvoorbereidingwerd'\- de kos te r s teen ,H.Gijsbertsen: De10nr.1 1, januari 1985Ma i re Bànnekom ( i anua r i 1812/ december I 81 7)

geïnstal leerd. De commissie nam haar taak uiterst serieusen begon d i rect met een inventar isat ie van de nog aanr^iezigemonumenten. Ui t het onlangs verschenen jaarverslag1987 blijkt r.vel dat de commissie ook verder niet stilheeft gezeten en ook n iet onopgemerkt bleef i n onze gemeente.In deze periode van 5 -iaar heeft de comrnissie nietminder dan l4 objecten kunnen voordragen voor plaaLsing opde Gemeentelijke Monumentenlijst. Te weten in Bennekom 12,in Ede 11. in Ederveen 1 en in Lunteren 10. Uit de verdereirrhoucj van het jaarverslag blijkt dat de procedure nietaltijd zonder slag of stoot is verlopen. Meerdere bezwaarschri ften lverden i nged i end en aan de gemeenteraad voorgelegd,hetwelk in één geval heeft geleid tot een gegrondverklerinqwaarna het betreffende pand van de I i,ist werdafgevoerd. l n een ander geva l kwam hei ze l fs i nqevo l qe eeningest"eld beroep tot een uitspraak van de Raad van State.Behalve met Ce cli recte inventarisatie en beoordel ing vanmonumenten houdt de commissie zich ook beziq met plannentot restauratie en herstel hiervan. Verder zi jn er be-stenmingsplannenen andere rapporten welke de aandacht vragen.0ver de nonumentencommissie wordt, zoals ook elders hetgeval is, zeer uiteenlopend geoordeeld. Belanghebbendenvoelen zich soms door de bemoeienis van de commissie bedrei gd of benadeel d. Anderen zi jn van men i ng dat dezecommissie 30 jaar te laat is ingesteld. Zeker is dat deactiviteiten van de Gemeentel ijke Monumentencomrnissiemeerdere mensen aan het denken heeft gezet over het behoudvan wat ons nog uit het verleden is gebleven.Ook voor detoekomst heeft de monumentencommissie nog heel wat op hetprogramma staan. Zoals verdere selectie van monumenten envooral ook met betrekking tot restauratie en herstel zul-I en er hee I wat prob I emen moeten worden opge I os t. Verme I dis verder dat in het gebied van de Hoekelumse Eng eenhistorisch-geograf isch onderzoek zal v,,orden verricht ondersuDervisie van Prof.Vervloet te Bennekom.Behalve de Gemeentel ijke Monumentenl ijst is er ook eenRijksmonumentenl ijst waarop in de loop der jaren diverseobjecten uit onze ongeving zijn qeplaatst. Hierbij dieritqememoreerd dar de stem van I r.M.M.van Hoffen hierbij eenóelangrijke rol heeft cespeeld. ln de periodc voordat dtGemeente I ij ke J'4onumentenverorderr inq vên kr-;:t. ïrt wei-d i'vashet de Sect ie Monrlmentenzorq en 0udhe iclkuncje der Gemeenteil

Ede die op dit gebied actief rs geweesf.Hierna volgt een overzicht van monumenten te Bennekom zoijstentot heden zijn als deze oo de betreffende Ivermeld.LIJST VAN RIJKSMONUMENTENBoerderij Boekelo, Achterstraat 2Boerenwon i ng, Bosbeekweg 2lNed.Hervomde kerk, Dorpsstraat 45Boswachtershui sje, Edeseweg 120Kasteel Hoekel um, Edeseweg 12\Boerder i j De Harn, Harnsed i jkie 2Poortgebouw kasteel Harsselo, Harsloweg 5Boerderij De Raven, Krommesteeg 39Schaapskooi, Rijnsteeg 19L I J ST VAN GEMEENTEL I J KE MONUMENTENDaggelderswoning, Fred.Bantinglaan 19Daggelderswoning, Fred.Bantinglaan 62Kostersteen bij de Ned.Hervormde kerk, Dorpsstr.45Villa 0ud Vossenhol, Edeseweg 117Theehu i s, Edeseweg 151Huize Erica, Ericapark IBoerderij Soetendaal, Halderbrinkweg 2!Gedenkteken in het Hoekelumse BosDaggelderswoning, Hul lenberglaan 1Daggelderswoning, Hul lenberglaan lZonnewi jzer Rl VR0-gebouw, N ieuwe VJagen i ngseweg 1Schuur, Veenderweg 4Overigens bevinden zich in Bennekom ook nog enkele ArcheologischeMonumenten. Dit betreft een aantal grafheuvelsnabij de Hul lenberg en in de omgeving van Quadenoord en deBosbeek. Verder een prehistorisch akkercomplex (Celticfields) in de omgeving van de Panoramaweg.Het geb Í ed de "Bennekomse Meent", ge l egen aan de Gr i ftb i nnen de grenzen van de gemeente Ede, i s gereg i streerdals Staatsnatuurmonument.dV.