7 Vasculaire guillotine | 9 Zusters vertrekken na 125 jaar | 20

CuraJaargang 2 - juli 20052CURA IS EEN UITGAVE VAN HET JEROEN BOSCH ZIEKENHUIS. DIT MAGAZINE VERSCHIJNT VIER KEER PER JAAR70% minder kans op breuken | 7Vasculaire guillotine | 9Zusters vertrekken na 125 jaar | 20

INHOUDSOPGAVE3 Trauma door de ICOpname op de IC kan trauma veroorzaken.5 Private zorgZelfstandig Behandelcentrum op delocatie Liduina.7 Osteoporose-fractuurpolikliniekKans op botbreuken kan dalen metzeventig procent.7 Geen verrassingen bij invoeringDBC8 Wisselcolumndoor Stef-Jan Willard, president vande rechtbank ’s-Hertogenbosch.Wisseling van de wacht bij DCNOBKENNIS & WETENSCHAP9 “Nieuw leven dus, voor deideeënbus!”Ziekenhuis en bedrijfsleven werkensamen om ideeën om te zetten inproducten.10 PET-CTHet beste uit twee werelden.12 Nieuwe manier van werken en lerenProject ICT werkt in de zorgafgerond.13 Met een drain naar huisBorstkankerpatiënt snel naar huis.13 U zegtMensen met ongezonde levensstijlniet helpen.REVALIDATIECENTRUM TOLBRUG16 Basisset prestatie-indicatoren klaarRevalidatiecentra binnenkort onderlingvergelijkbaar.17 Gespecialiseerd in spierziektenSpeciale revalidatieteams voor volwassenenen kinderen.19 Case van een patiëntenvoorlichterDe tolkentelefoon.19 Agenda20 Verder zonder zustersDe zusters van de heilige CarolusBorromeus verlaten het ziekenhuisna 125 jaar.Duidelijk BeterZoals u misschien al eens hebt gehoord ofgelezen in Cura doet het Jeroen BoschZiekenhuis (JBZ) mee aan de projecten vanSneller Beter pijler 3. Een beetje vreemdenaam voor een landelijke projectorganisatiedie een ingrijpende prestatieverbeteringvan de zorg moet bewerkstelligen. Het iseen initiatief van de minister, de Nederlandsevereniging van ziekenhuizen en deOrde van medische specialisten. Het JBZ iseen van de acht ziekenhuizen die koploperzijn in dit traject.Het Sneller Beter programma bestaat uitdrie pijlers. Pijler 3 is een landelijkprogramma voor kwaliteit, innovatie endoelmatigheid. De landelijke doelstelling isambitieus. In de komende vier jaar moettwintig procent van de ziekenhuizenaanzienlijke prestatieverbeteringen latenzien op de twee prioriteitsgebieden patiëntenlogistieken patiëntveiligheid. En danwel zo, dat dit voor de overige tachtigprocent niet meer vrijblijvend kan zijn.Deze uitdaging voor onze sector heeft hetJBZ graag aangenomen. Ziekenhuiszorg isvanouds erg intern gericht georganiseerd[w.v.t.t.k.]en daarop istoenemendekritiek waarneembaar.Dattrekken we ons aan.Op dit moment lopen er een twaalftalprojecten op het gebied van patiëntenveiligheiden patiëntenzorglogistiek. De bedoelingis dat er vanaf oktober een tweedegroep projecten start. Daarna praten weniet meer over projecten, maar is de aangepasteen verbeterde aanpak van onze zorgeen standaard voor het hele huis. Danspreken we niet meer over Sneller Betermaar dan zijn wij ‘Duidelijk Beter’.Duidelijk staat dan voor helderheid en overtuigingen Beter voor onderscheidend vanhoog niveau. Dat is dan ook de titel van onsboekje waarin het strategisch beleid voor2005 tot 2009 in het kort is beschreven. Nadie datum verhuizen we allemaal naar hetnieuwe ziekenhuis. Nieuw gebouwd, maarvooral ook nieuw voor wat betreft onzemanier van werken in de zorgverlening.Dat is onze ambitie. Frans Croonen, voorzitter Raad van BestuurDe 10 JBZ-gebodenBij alle bezoekersingangen van het ziekenhuis zijn posters met huisregels opgehangen.De aanleiding voor het bekendmaken van de huisregels is het convenant InstellingenGezondheidszorg en Politie, dat eind 2004 werd ondertekend. De afspraken en gedragsregelsin dit convenant moeten vooral duidelijkheid bieden in situaties waarin de rechten en plichtenvan de zorginstelling en de taken van de politie met elkaar botsen. De huisregels gaan uit vanalgemeen geldende fatsoensregels. Zo is het bijvoorbeeld een logische regel dat het in hetziekenhuis niet is toegestaan om fysiek of verbaal geweld te gebruiken. 2 | Cura, jaargang 2, nummer 2Coverfoto:De zusters van de Heilige Carolus Borromeus verlaten het ziekenhuisna 125 jaar (artikel op blz. 20).

Patiënt: “Het voelde alsof er een zak over mijnhoofd zat die was dichtgesnoerd. Ik had het ergbenauwd en was in paniek. Ik kon niks zeggen enniemand roepen. Ik was een gevangene in mijneigen lichaam. Heel afschuwelijk.”Trauma door de ICDeze maand is er een eind gekomen aaneen proefproject waarin nazorg werdgeboden aan patiënten die op de IntensiveCare (IC) hebben gelegen. In juni is hetproject geëvalueerd. Zestig procent van depatiënten stelt nazorg op prijs. Soms isdaar pas een half jaar na opname behoefteaan.Het project is gestart naar aanleiding vande uitkomsten van een tevredenheidsonderzoek.Daaruit bleek dat patiënten hunverblijf op de IC vaak als traumatischervaren. Vooral patiënten die er twee ofmeer dagen hebben gelegen en beademdzijn. Omdat de beademingstechniekensterk zijn verbeterd, worden patiëntennamelijk niet meer de hele tijd in slaapgehouden. Dat betekent dat zij hun verblijfvoor een deel bewust meemaken. Ze ziendat er van alles met hen en om hen heengebeurd.Door de beademingsslang in hunkeel kunnen ze echter geen vragen stellenof vertellen hoe ze zich voelen. Door derustgevende medicatie die zij krijgen,kunnen ze bovendien gaan hallucineren.ApenkoppenFrans heeft dit aan den lijve ondervonden.Bij hem werd in het ziekenhuiseen bloedvergiftiging geconstateerd. Eenecolibacterie was via de bloedbaan in zijnlever terechtgekomen. Hij lag vijf weken opde IC en werd voortdurend beademd.Onder invloed van de rustgevende medicatieheeft hij rare dingen gezien: “Ik zagkoppen voorbijkomen en dacht aan apenkoppen.Onmiddellijk dacht ik dat ik op eenboot in Thailand zat. Ook heb ik wel eensgedacht dat het oorlog was omdat ervrienden om mijn bed heen zaten en hetleek alsof zij uniformen droegen. Ik heb hetgewoon over me heen laten komen. Ergenswist ik wel dat het niet waar was.” Fransheeft in een gesprek uitleg gevraagd overzijn ziekteproces om de kans op herhalingte kunnen inschatten. Hij is volgens eigenzeggen een nuchter mens en heeft geenverdere nazorg nodig.Randje van de doodEelke Wiegerinck is één van de vier ICverpleegkundigendie nazorg bieden. “Webieden standaard nazorg aan patiënten dielanger dan twee dagen op de IC hebbengelegen en die tijdens de opname zijnbeademd. Maar ook patiënten die in slaapzijn gehouden, bieden we nazorg. Vanfamilie en vrienden horen zij dat ze op hetrandje van de dood hebben gebalanceerd,maar zelf hebben zij dat niet zo ervaren. Nahun ontslag zitten zij vaak met veel vragenover hun ziektebeeld, hun behandeling ofover de afdeling zelf.”DoorverwijzenWiegerinck: “De nazorg bestaat uit eenevaluatiegesprek en een rondleiding over deafdeling met uitleg van een verpleegkundigeen/of een intensivist. Als dit nietvoldoende is, dan kan de patiënt binnen hetziekenhuis worden doorverwezen naarGeestelijke Verzorging, MaatschappelijkWerk of Medische Psychologie.”Deze drie disciplines hebben in het beginvan het project een coachende rol gespeeld.Medisch psycholoog Arie Bak: “De ICverpleegkundigenwilden leren hoe zij aande hand van de gesprekken kunnen beoor-Patiënten hebben behoefte om in een later stadium deIntensive Care nog eens te zien.delen of iemand verdere nazorg nodigheeft. We hebben de verpleegkundigengesprekstechnieken bijgebracht en rollenspellenmet ze gedaan. Daarnaast hebbenwe gezamenlijk een vragenlijst opgestelddie zij voor de evaluatiegesprekkengebruiken.”KlachtenHet project is zeer waardevol voorpatiënt en ziekenhuis. Arie Bak: “We wetennu wat een IC-opname met patiënten kandoen. In het algemeen denk ik dat er voorpatiënten ruimte voor nabehandeling moetzijn. Regelmatig zijn er klachten vandepressiviteit, geheugenverlies en concentratiestoornissen.Daarnaast zijn erpatiënten met existentiële vragen en is erbehoefte aan begeleiding doorMaatschappelijk Werk.” SBPatiënten die kortdurend op de afdeling hebbengelegen, kunnen ook nazorg krijgen, zij het op eigenverzoek. Het St. Radboud in Nijmegen biedt allanger nazorg aan IC-patiënten. De naam van depatiënt is om privacyredenen gefingeerd.Cura, jaargang 2, nummer 2 | 3

(advertenties)productsHARDWARE • SOFTWARE • SUPPLIEST 073 6447293F 073 6449145info@itproducts.nlwww.itproducts.nlIT’s not the box... IT’s the people!IT Products is Bosch’ in harten nieren. En omarmt ‘deBossche manier vanzakendoen’, kortompersoonlijk en gemoedelijk.Maar ook snel, efficiënt enbetrouwbaar.Door de snelleontwikkelingen in de ITmarkt is het een kunst omop de hoogte te blijven vande meest actuele prijs- enproductinformatie.IT Products kan ook voor uhet verlengstuk van uwinkoopafdeling ofsysteembeheerder zijn.Uw vragen en problemenworden uit handengenomen.Een doos kan iedereenverkopen, het gaat om depersoon erachter.IT works!Peet HofmansBosch’in hart en nieren4 | Cura, jaargang 2, nummer 2

Op de zojuist gerenoveerde locatie Liduina in Boxtel wordt eenZelfstandig Behandel Centrum (ZBC) gevestigd. Hier wordt alle nietverzekerdezorg - zoals cosmetische chirurgie - geconcentreerd.Private zorgHet Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) treedtvoor het Zelfstandig Behandel Centrumop als facilitair bedrijf. Het ziekenhuislevert de gebouwen en stelt de kwaliteitseisen,maar neemt niet financieel deel inde ondernemingen die zich er gaanvestigen.Op dit moment zijn het Lasik Centrum(ooglaserbehandeling), Novadic-Kentron(verslavingszorg), een keuringsarts en eentandarts op de locatie Liduina gevestigd. Eris net met een proef gestart om op zaterdagbesnijdenissen uit te voeren. Binnenkortkomt Aesthetic Team Solutions (centrumvoor cosmetische chirurgie), dat nu op delocatie Willem-Alexander ruimte huurt,naar deze locatie toe. Het wil hier met heteigen personeel twee volle dagen gaandraaien. Verder worden er gesprekkengevoerd met diverse medisch specialistenvan het JBZ om ook private activiteiten opde locatie Liduina op te starten. Onder henis onder meer interesse voor het opzettenvan een centrum waar gezondheidchecksworden uitgevoerd.Wilt u meer informatie over het ZelfstandigBehandel Centrum dan kunt u contact opnemenmet de heer A. Ketelaars, manager ZBC,(073) 699 61 74. Waar willen wij umee van dienst zijn?Pensioen advies/consultancyPraktijk- en woningfinancieringenPraktijkbemiddelingBeroepsverzekeringen:ArbeidsongeschiktheidBeroepsaansprakelijkheidOverige zakelijke verzekeringenGeïnteresseerd ?Belt u drs. Maurice Berkhoutof Ronald van OortInkomensbegrotingen:Bij overlijdenPensioenArbeidsongeschiktheidCorrespondentie-adres:Postbus 11355200 BD ’s-HertogenboschTelefoon: 073 - 69 25 777Telefax: 073 - 69 25 778E-mail: info@buromerks.nlInternet: www.buromerks.nlRaadgevend buroBuro Merks is een middelgroot objectief en onafhankelijkraadgevend buro voor medischeberoepsbeoefenaren opgericht in 1973.Met een hecht team van 11 enthousiaste collega’sheeft Buro Merks haar specialismen, uitgebreidevakkennis en jarenlange ervaring afgestemdop de specifieke segmenten voor het medischeberoep.Buro Merks is lid van de NVA en aangesloten bijde Nederlandse Orde van Pensioendeskundigenen Federatie van Financiële Planners.Cura, jaargang 2, nummer 2 | 5

(advertenties)Stichting Voorzieningen Lichamelijk Gehandicapten (VLG)“Mijn leven, mijn keuze”Verwersstraat 15C 5211 HS 's-Hertogenboscht.073-6144777 f.073-6124185www.vennixinterieurontwerp.nlHeeft u te maken met een Niet Aangeboren Hersenletselof een lichamelijke-, meervoudige handicapen heeft u vragen op het gebied van vrijetijdsbesteding,werk of wonen?Stichting VLG bekijkt samen met u wat uw wensen enmogelijkheden zijn en samen komen wij tot een vorm vanondersteuning die zo goed mogelijk bij uw vraag aansluit.BETERHUISOndersteuning wordt in vele variaties geboden.Bij u thuis of op één van de locaties verspreid in de regioNoordoost-Brabant.Stichting VLGBerlicumseweg 85248 NT Rosmalentel: 073 691 09 80vlg@swzzorg.nlwww.stichting-vlg.nlWWW.LIVIT.NLHEDIKHUIZERWEG 9 DEN BOSCH TEL (073) 627 92 00Blijven genieten.LIVIT PRO-& ORTHESEN TOORNEND SCHOENEN VOLANTE KOUSENLIVIT Orthopedie is met 36zoals pro- & orthesen, ortho-voor de juiste oplossing voorvoor al uw orthopedischevestigingen landelijk actief inpedische maatschoenen eniedere functiebeperking; zowelhulpmiddelen.het aanmeten en leveren vantherapeutische elastische kou-confectie als maatwerk.orthopedische hulpmiddelen,sen. Onze vakmensen zorgenLIVIT Orthopedie: hét adresSTREVEN NAAR GOED LEVEN.6 | Cura, jaargang 2, nummer 2

Kans op botbreuken kan dalen met zeventig procentOsteoporose-fractuurpolikliniekBij tachtig procent van de patiënten die in Nederland vooreen fractuur in het ziekenhuis wordt behandeld, wordtniet gekeken naar de oorzaak. Terwijl mensen van vijftigjaar of ouder vaak lijden aan osteoporose.In Nederland breken jaarlijks ruim 83.000mensen in deze leeftijdsgroep een bot alsgevolg van osteoporose.BisfosfonatenBehandeling van osteoporose is mogelijk,bijvoorbeeld met bisfosfonaten. Dezemedicijnen remmen de botafbraak.Daarnaast kunnen patiënten zelf zorgenvoor voldoende lichaamsbeweging en eengoede voeding. Maar dan moeten ze welweten dat ze osteoporose hebben.Osteoporose komt immers niet bij éénspecifieke patiëntengroep voor. Begin april2005 zijn de specialismen Reumatologie enInterne Geneeskunde gestart met de osteoporose-fractuurpolikliniek.Ook de specialismenAlgemene Chirurgie, Orthopaedie,Geriatrie en Radiologie hebben een bijdragegeleverd aan de oprichting. Deze multidisciplinaireinspanning was nodig omdatosteoporose immers niet specifiek is vooreen bepaalde patiëntengroep.RisicofactorenEnkele keren per week bezoekenphysician assistant Neeltje Libotté enreumaverpleegkundige Jacqueline Smithde afdeling Spoedeisende Hulp van delocatie Groot Ziekengasthuis. Bij mensendie voor een fractuur zijn behandeld,inventariseren ze de risicofactoren voorosteoporose. Patiënten ondergaan eenDexa-scan, waarbij de botdichtheid wordtgemeten en osteoporose kan wordengediagnosticeerd. Na onderzoek volgt eenafspraak op de osteoporosefractuurpolikliniek.Reumatoloog Piet van Oijen: “De behandelingvan fracturen ten gevolge van osteoporosekost in Nederland naar schatting500 miljoen euro per jaar. Door een goedediagnose en behandeling, daalt de kans opbotbreuken met vijftig tot zeventig procent.Reden genoeg dus om er meer aandachtaan te besteden.” Reumaverpleegkundige Jacqueline Smith bezoektpatiënte met fractuurGeen verrassingen bij invoering DBCEr is nogal wat veranderd inde factureringssystematiekvan Nederlandse ziekenhuizenals gevolg van de invoeringvan de Diagnose BehandelingCombinaties (DBC’s).In plaats van een factuur na elke verrichting,wordt er nu pas gefactureerd als een DBCvolledig is afgerond.Langere factureringstermijnClustermanager Zorgadministratie HansDietvorst legt uit wat voor het ziekenhuis deconsequenties zijn van de langere factureringstermijn:“Gemiddeld moet het ziekenhuistweeënhalve maand langer op zijn geldwachten dan voorheen. We voorzagen datprobleem en hebben bijtijds afsprakengemaakt met de bank en met zorgverzekeraarsom geld te lenen.”RegelsDe invoering van DBC’s is verlopen zoalsmen had ingeschat. Dietvorst: “Tien procentvan de DBC’s wordt nog niet juist geregistreerd.We kunnen ze dan niet factureren.Dat percentage moet uiteindelijk naar nul.Daarnaast leggen de zorgverzekeraars deregels soms anders uit dan wij. Dan wordteen factuur afgewezen en moet hij opnieuwgecorrigeerd worden ingediend. In sommigegevallen blijft er onduidelijkheid en moet hetCTG (College tarieven gezondheidszorg/-Zorgautoriteit i.o.) een oordeel vellen.” SUCura, jaargang 2, nummer 2 | 7

wisselcolumnLijken ziekenhuis enrechtbank op elkaar?Het Jeroen Bosch Ziekenhuis en de rechtbank ’s-Hertogenboschlijken op het eerste oog volstrekt gescheiden werelden. Hetziekenhuis draagt verantwoordelijkheid voor gezondheidszorg ende rechtbank zorgt voor beslechting van geschillen en berechtingvan strafbare feiten. Wie echter een bestuurlijke bril opzet, zietovereenkomsten.Als ik Frans Croonen, voorzitter van de Raad van Bestuur, overhet ziekenhuis hoor spreken en ik voor ‘arts’ en ‘medischeondersteuner’, ‘rechter’ en ‘juridische ondersteuner’ invul,zouden zijn woorden over de rechtbank kunnen gaan.Ziekenhuis en rechtbank zijn immers beide professionele organisatiesmet alle complexiteit van dien. Kwesties met betrekkingtot leidinggeven aan professionals spelen in het ziekenhuisen op de rechtbank. Intervisietrajecten doe ik dan ook nietalleen met collegae-presidenten, maar ook met ziekenhuisbestuurders.Beide organisaties werken met kwaliteitssystemen. Daartoebehoren ook klachtenregelingen. Een aantal jaren heb ik alsvoorzitter van de klachtencommissie van het Sint AntoniusZiekenhuis in Nieuwegein klachten behandeld. Nu behandel ikklachten bij mijn rechtbank. Ik heb ervaren dat in gezondheidszorgen rechtspraak klachtzaken op het gebied van communicatieen bejegening in essentie bijna identiek zijn.Een andere overeenkomst tussen ziekenhuis en rechtbank is deconcentratietendens. De rechtbank zat tot eind negentigerjaren op verschillende locaties in de stad. Thans zijn wij bijelkaar gehuisvest in ons fraaie Paleis van Justitie. Ook hetziekenhuis wordt in ’s-Hertogenbosch op één locatie geconcentreerd.Een dergelijk proces komt in belangrijke mate debedrijfsvoering ten goede.Architect Charles van den Hoven heeft het Paleis van Justitiegebouwd in de vorm van een klooster. Zo heeft het grotebinnenplein de kenmerken van een kloosterhof met kloostergang.En waarom? Omdat een klooster symbool staat voorsamenwerking en gezamenlijk gedragen verantwoordelijkheid.Die samenwerking wens ik ook graag aan alle medewerkersvan het Jeroen Bosch Ziekenhuis toe. Stef-Jan WillardOp 15 juni neemt de directeur van het DCNOB(Diagnostisch Centrum Noordoost-Brabant) AdPennings afscheid van het Jeroen BoschZiekenhuis (JBZ). Hij wordt opgevolgd door RonKusters, klinisch chemicus en specialistmanager,en clustermanager Marianne van der Heijden.Wisseling van dewacht bij DCNOBPennings kijkt tevreden terug opeen periode van achttien jaar bijhet JBZ. “Vanaf het moment dat ikhier kwam werken als klinischchemicus op de locatie Willem-Alexander tot aan de laatstemaanden is het heel interessantgeweest. Vanaf 2003 heb ik dehelft van mijn tijd besteed aan derealisering van het DCNOB.”Eén ICT-systeemBij de start van het DCNOBwas het organiseren van de ICT ende laboratoria een speerpunt. “Datis behoorlijk goed gelukt. In delaboratoria werken we in de heleregio met één procedure, wegebruiken gezamenlijk dezelfdeaanvraagformulieren, dezelfdereferentiewaarden en er is ééntelefoonnummer. De laboratoriavan Klinische Chemie en Hematologieen Medische Microbiologiegebruiken nu één ICT-systeem. Zijgaan nu ook gezamenlijk elektronischrapporteren aan de huisartsen.”Wat gaan de opvolgers doen?Van der Heijden: “We gaanzorgdragen voor de borging vanwat Ad heeft gedaan en gaan onsbezighouden met nieuwe ontwikkelingen.Dat betekent dat we ervooral andere specialismen bijgaan betrekken.” Kusters: “HetDCNOB kan bijvoorbeeld facilitairbijdragen aan een betere diabeteszorg,beter longonderzoek engynaecologische echo’s.”Ad PenningsElektronisch Patiënten DossierPennings: “Een ElektronischPatiënten Dossier, daar moeten wenaar toe. Het bevordert de communicatievan alle betrokkenen envoorkomt bijvoorbeeld dubbeleonderzoeken.” Kusters: “Vijftigprocent van de huisartsen krijgtnu al elektronische reportages.”Pennings: “Dat moet straks ookvoor de specialisten kunnen.” BI>Het DCNOB werd opgericht op28 september 2004. Het is eensamenwerkingsverband van huisartsen,JBZ en Ziekenhuis Bernhoven. Hetstreeft naar een betere dienstverlening encommunicatie met de huisartsen in deregio.Mr S.J.G.N.M. Willard is president van de rechtbank ’s-Hertogenbosch.8 | Cura, jaargang 2, nummer 2

K E N N I S& W E T E N S C H A P‘Uw idee onze zorg’ is de naam van een samenwerkingsproject dat loopt van 1 maart tot30 november. Vier partijen nemen deel: de gemeente ’s-Hertogenbosch, adviesorganisatie voorMKB bedrijven Syntens, de stichting Platform Medische Technologie (PMT) en het Jeroen BoschZiekenhuis (JBZ).“Nieuw leven dus, voor de ideeënbus!”Het project is gebaseerd op de volgendegedachte. In het ziekenhuis ontstaan regelmatigideeën voor nieuwe medische ofverpleegkundige instrumenten. Maar binnenhet ziekenhuis zijn er geen mogelijkheden dienieuwe ideeën om te zetten in producten.Bedrijven, vooral op medisch technologischgebied, kunnen ideeën uit de praktijk goedgebruiken, maar zitten er vaak te ver vanaf.Door beide te koppelen, kunnen zowel ziekenhuisals bedrijfsleven van elkaar profiteren.BEGINNEN BIJ DE VRAAGSyntens en het PMT bemiddelen en adviseren.Syntens richt zich op medisch technologischebedrijven. Het PMT richt zich op demedici. Miriam Verhees is hoofd van hetPMT: “Wij beginnen bij de vraag. Dus ín hetziekenhuis. Wij toetsen de relevantie vannieuwe ideeën, voordat wij Syntens ermeenaar de bedrijven laten gaan.” Ad Maas,specialist-manager cluster MedischeTechnologie, neemt namens het JBZ deelaan het project. “Het moet een nieuwe, efficiënteideeënbus worden op verpleegkundigen specialistisch terrein; nieuw leven dus, inde ideeënbus!”KLEINSCHALIGERHet project heeft volgens Verhees veelvoordelen voor het ziekenhuis. “Het is stimulerendvoor de medewerkers om na te denkenover hoe het beter kan. Zij kunnen zelf eenbijdrage leveren. En omdat zij vanuit de zorgvraagontwerpen, dragen de nieuwe productenook bij aan een betere zorg. Bovendien kunnenproducten kleinschaliger gemaakt wordendoor MKB-bedrijven. Grote bedrijven zijn vaakniet geïnteresseerd in kleine opdrachten, dievoor de zorg wél van belang kunnen zijn.”ENORME KANSIn de plannen voor de nieuwbouw van hetJBZ is direct naast het ziekenhuis een zorgparkgepland. Bedrijven krijgen de mogelijkheidom zich hier dicht bij het nieuwe JeroenBosch Ziekenhuis te vestigen. Maas vindt datdit project van groot belang kan zijn voor hetzorgpark. “Voor het JBZ ligt hier een enormekans. Wij zijn in Nederland de eerste diedenken over een dergelijke invulling van eenzorgpark. Juist omdat je de eerste bent, kun jebedrijven voor iets nieuws interesseren.” Erzijn verschillende bedrijven die in aanmerkingkomen voor vestiging in het zorgpark.Maas: ”Je hoeft niet alleen aan bedrijven vanmedische instrumenten te denken in de klassiekezin des woords, je kunt ook denken aankleine softwarebedrijven of kennisbanken.Zelfs kappers kunnen zich er vestigen.”COMMERCIËLE BELANGENEen vraag die zich al gauw opdringt, is dievan de verdiensten. Wie wordt er beter vaneen in productie genomen idee? Maas: “Datvarieert. Per idee wordt er gekeken naar eenfinanciële afspraak.” Verhees meldt dat erverschillende mogelijkheden zijn. “Een royaltyregelingvoor de uitvinder is mogelijk, maarook een aandeel in een bedrijf, of zelfs eigenaarschap.Voor het ziekenhuis zou een publicitairbelang al een verdienste kunnen zijn.Uit de praktijk is gebleken dat de partijen ermeestal wel uitkomen.” BICura, jaargang 2, nummer 2 | 9

K E N N I S& W E T E N S C H A PF-18-FDG concentratie (rood) in een mediastinale lymfeklier (CT) bij patiënt met verdenking op een bronchuscarcinoom>Vasculaire guillotineEen aardig voorbeeld van eenidee is de vasculaire guillotine. Hetinstrument is ontwikkeld om een zogenaamdeplaque, die verantwoordelijk isvoor vaatvernauwing, te verwijderen uitde halsslagader. Het bloedvat wordtdoor de werking van een guillotineachtiginstrument als het ware geplet,de minder flexibele plaque in het vatlaat hierbij los van de vaatwand en isdaarna gemakkelijk uit het bloedvat teverwijderen. De kans op een CVA(herseninfarct, red.) wordt door dezeingreep aanzienlijk verkleind. Hetoorspronkelijke idee is van HarryLeVeen, een Amerikaanse arts. Hetidee is verder ontwikkeld door FrankWillekens, chirurg JBZ.>BedarmEen ander voorbeeld is de bedarm,uitgerust met een multifunctioneel LCDscherm.Een verpleegkundige van hetElkerliek Ziekenhuis bedacht dat hethandig zou zijn als alle functies, de belvoor de zuster, de telefoon, de radio,het lichtknopje, de televisie, in éénbedieningspaneel geïntegreerd zoudenkunnen worden. Een bedrijf ging metdit idee aan de slag en nam het schermin productie. Het ziekenhuis kreeg deeerste 300 exemplaren geschonken.Een PET-scan maakt bepaalde afwijkingen zichtbaar in het lichaam. Waardeze precies zitten, kun je echter niet zo goed zien. Met de CT-scan kan datwel. Deze legt namelijk een soort landkaart over de PET-scan heen.PET-CT: het beste uit tweeIn de cellen van het lichaam worden bepaaldevoedingsstoffen gebruikt, zoals suikers. Ineen laboratorium worden deze stoffen radioactiefgemaakt en vervolgens in kleinehoeveelheden aan de patiënt toegediend. Depositron emissietomografie scanner (PETscanner)maakt een beeld van de verdelingvan deze radioactief gemaakte stoffen in hetlichaam en maakt zo afwijkingen zichtbaar.In het midden van de jaren negentig van devorige eeuw werd bekend, dat de opname vanglucose in veel kwaadaardige tumoren enontstekingen veel hoger is dan in normaleweefsels. Het belang van PET voor dediagnostiek van een groot aantal kwaadaardigeaandoeningen werd daarmee steedsduidelijker. De techniek is inmiddels onmisbaarbij het opsporen van longtumoren.PET/CTHet verschil tussen PET en computertomografie(CT) is dat PET iets zegt over hetfunctioneren van verschillende weefsels. Bijgebruik van de glucosevariant F-18-fluorodeoxyglucose(FDG) zegt het bovendien ietsover de mate van de glucoseopname in weefsels.PET geeft echter weinig anatomischedetailinformatie, hetgeen nu juist een sterkpunt is van CT. Bij de beoordeling van eenPET-onderzoek kost het vrij veel tijd om afwijkingenterug te vinden in een CT-scan vandezelfde patiënt. Toch is dat nodig. Eenchirurg of radiotherapeut kan niet werkenzonder die anatomische informatie. PET enCT hebben derhalve een belangrijke aanvullendewaarde.LANDKAARTBij een PET/CT-scan wordt er na eeninjectie van radioactief gemaakte FDG eersteen CT-scan van het hele lichaam gemaakt.Met een moderne PET/CT-scanner kan ditbinnen een minuut. Vervolgens wordt inongeveer dertig minuten de PET-scanvervaardigd. De CT-scan dient voornamelijkals een landkaart voor het lokaliseren vanafwijkingen in de PET-scan. Hiertoe wordende PET en de CT-beelden gefuseerd tot éénbeeld (zie foto). Gefuseerde PET/CT-beeldenzijn naar verwachting vooral van waarde bijonderzoek van het hoofd/halsgebied, de buiken het bekken. Juist hier levert het ontbreken10 | Cura, jaargang 2, nummer 2

K E N N I S& W E T E N S C H A Pwereldenvan anatomische detailinformatie bij PETproblemen op.Het Jeroen Bosch Ziekenhuis (JBZ) startte in mei 2002 met het projectICT Werkt in de Zorg. Doel was om medewerkers vertrouwd te maken methet gebruik van informatie- en communicatietechnologie in hun werk. Op21 april jl. vond het afsluitende symposium plaats.Nieuwe maniervan werken en lerenAANKOOP PET/CT-SCANNERIntussen is het patiëntenaanbod albehoorlijk toegenomen. Werden er in heteerste jaar circa 200 patiënten met PETonderzocht, nu is de verwachting, dat in 2005circa 550 patiënten binnen het JBZ een PETscanzullen ondergaan. Bij de huidige huurprijzenzijn er per jaar circa 800 PET-onderzoekennodig om een eigen PET/CT-scannerrendabel te maken. Het chronische tekort aanCT-capaciteit kan ervoor zorgen, dat eenPET/CT met volwaardige CT component ooknu al zonder verlies kan worden geëxploiteerd.Er worden momenteel plannen ontwikkeldom de aankoop van een PET/CT voor hetJBZ te realiseren. Na de zomer wordt hieroveruitsluitsel verwacht. Roel Claessens, Corneline Hoekstra en Peter Barneveld,afdeling Nucleaire Geneeskunde.Het Jeroen Bosch Ziekenhuis is één van degrootste Teaching Hospitals in Nederland:een lerende organisatie waarin kennisontwikkelingen -deling sleutelbegrippen zijn. Dekennis die er op vele plekken in huis is, kanmiddels ICT en e-learning op de juisteplaatsen beschikbaar worden gesteld.ELEKTRONISCHE LEEROMGEVINGClustermanager Leerhuis Olaf Tanvertelt wat ICT Werkt in de Zorg het ziekenhuisheeft opgeleverd. “Medewerkers hebbenleren omgaan met de computer en met softwareprogramma’s.Hierbij kun je denkenaan e-mail en internet, maar ook aanprogramma’s als Word en Excel en softwareapplicatieswaarmee in het JBZ wordtgewerkt.” Cor van Driel, directeurPatiëntenzorg, gaat verder: “Medewerkershebben bovendien kennis gemaakt met e-learning. Zo werd de instructie voor hetnieuwe personeelsinformatiesysteem HRAccess via e-learning aangeboden en warener beroepsspecifieke bijscholingen via decomputer, zoals de module Parenteralevoeding. Het JBZ diende als pilot voor dehele zorgsector. De eisen die aan een elektronischeleeromgeving worden gesteld, zijn alsgevolg van dit project duidelijk geworden.”LEERGEDRAG VERANDERTOp 21 april jl. vond het afsluitendecongres plaats in de School van deToekomst in ’s-Hertogenbosch. Volgens Tanwas het heel succesvol: “Gastspreker CoenFree, voorzitter van het college van bestuurvan het Koning Willem I College, zette eentreffend beeld neer van de ‘lerende mens inde 21e eeuw’. Een aantal sceptici kon zichhier moeilijk in vinden, maar feit is datdoor alle digitale mogelijkheden het leergedragverandert. Onderwijsinstellingen maarook het als Teaching Hospital moetenhieraan hun faciliteiten en de manier vanonderwijzen aanpassen.” SUCura, jaargang 2, nummer 2 | 11

K E N N I S& W E T E N S C H A PNieuw en vertrekkendVertrekkendUroloogHoekstraKomst: 1982 GrootZiekengasthuis,later ook locatieWillem-AlexanderAandachtsgebied: Oncologische UrologieMeest geraakt: “De oncologische behandelingdie geslaagd is. Het begint met eenslechtnieuwsgesprek gevolgd door eenvoorstel voor behandeling. Wanneer eenbehandeling aanslaat en succesvol blijkt,is dat elke keer weer een waardevolmoment.”Wat nu: “Ik ga vrij snel weer naar Afrika.Of het Nigeria, Tanzania of toch weerGhana wordt, dat weet ik nog niet. Maarde komende jaren ga ik er regelmatigheen om een bijdrage te leveren aan hungezondheidszorg.”12 | Cura, jaargang 2, nummer 2OrthopaedischchirurgKramerKomst: 1981 locatiesWillem-Alexander enCarolusMeest geraakt: “Ik ben er altijd erg vanonder de indruk geweest hoe patiënten demoed erin houden. Grote bewonderingheb ik ook voor de partner van de patiënt,die met alle ongemakken rekening heeftte houden.Belangrijkste wapenfeit: “Het opzettenvan de wervelkolomchirurgie, daar kijk ikwel met voldoening op terug.”Wat nu: “We zullen wel vaker in onshuisje in Friesland zijn. En ik ga weer opsaxofoonles. Ik wil mijn spel verbeteren,nu sta ik stil.”GynaecoloogPlantemaKomst: 1970 GrootZiekengasthuis.Vanaf 1977 locatieLiduina.Welke patiënt blijftu bij: “Mijn allereerste. Zij bleek daags namijn operatie in shock te zijn geraakt enwerd al bediend. Ik heb haar voor dehemelpoort weggesleept.”Belangrijke ontwikkelingen op vakgebied:“Ik begon met een houten toeter in mijnhand en gebruikte mijn ogen, mijnhanden en mijn gezonde verstand. Detechnieken zijn sterk verbeterd tenopzichte van mijn begintijd.”Wat nu: “Wij wonen hier geweldig op eenmooie buitenplaats in Esch. Ik heb negenkleinkinderen. Ik vermaak me wel.”NieuwNaam: Dr. C.J. Hoekstra (Corneline)Specialisme: Nucleaire GeneeskundeStudie: Geneeskunde te Amsterdam (1989 - 1996)Specialisatie: Nucleaire Geneeskunde (2000 – 2005)Promotie: response monitoring op inductie chemotherapie bij locally advanced NSCLCmet positron emissie tomografie (PET)Bijzonder aandachtsgebied: PET en OncologieWaarom het Jeroen Bosch Ziekenhuis: Het is een groot opleidingsziekenhuis met eenmobiele PET/CT scan en zicht op een eigen scanner.Werkzaam op locatie: Groot Ziekengasthuis

Met een drainnaar huis?U ZEGTMammacare drain is een transmuraal project voor borstkankerpatiëntendie een operatie hebben ondergaan. Drie dagen na deoperatie mogen patiënten met een okseldrain (een buisje in de okselvoor vochtafvoer) al naar huis. Zij kunnen dan gebruik maken vande thuiszorg.Het is een speerpunt van het ziekenhuisom patiënten na hun opname zo snelmogelijk weer naar huis te laten gaan, mitsdat verantwoord is, maar dat spreekt voorzich. Veel borstkankerpatiënten vinden heteng om met een drain naar huis te gaan.Daarom is de thuiszorg ingeschakeld en ishet VTT-team (Verpleegkundig ThuiszorgTechnologie) bijgeschoold.(advertentie)IntensiefWillia van Alebeek is lid van het VTT-team.“Het VTT-team is een technisch team, datbijvoorbeeld ook sondevoeding doet. De technischevaardigheid van het verwijderen vaneen drain hadden we dan ook gauw onder deknie. Wat het intensief maakt, is de psychosocialekant van de zaak. Een borstkankerpatiëntwordt vaak thuis pas met vele vragen geconfronteerd.Het is een ingrijpende operatie dieveel losmaakt. Thuis is het anders dan in hetziekenhuis; thuis laat men zich eerder gaan.”Meteen naar huisJula Abdul-Maas had op 23 februari eenborstverwijderende operatie. Toen de liais-Lees verder op pagina 15 >VerhoogdeziekenfondspremiesMinister Hoogervorst vanVWS wil de ziekenfondspremievoor mensen dieongezond leven verhogen.Hij denkt daarbij aanpersonen die extreem dikzijn of veel roken of overmatigveel alcohol drinken.Wat vindt u hiervan?Sylvia Edelijn is patiënt in hetJeroen Bosch Ziekenhuis en aljaren een verwoed rookster.“Natuurlijk is het ongezond omextreem dik te zijn, teveel tedrinken en te roken, maar danweet ik nog wel een aantal zakendie ongezond zijn. Bovendiendenk ik dat mensen bepaaldezaken gaan verzwijgen. Alsiemand extreem dik is, kun je datzien. Maar je kunt gewoon liegenals een arts of iemand van eenverzekeringsmaatschappij aan jevraagt of je rookt of teveel drinkt.Ik denk niet dat er veel mensenzijn die voor een bepaalde levensstijleen verhoogde premie willengaan betalen. En nogmaals er zijnmeer dingen ongezond: bespotensla eten, te harde muziek draaienen aan het verkeer deelnemen,om maar wat voorbeelden tenoemen.”Cura, jaargang 2, nummer 2 | 13

VIVENT STAAT VOOR:één nummer voor alle diensten0900 515 25 35• Kraamzorg• Jeugdgezondheidszorg• Cursussen en servicediensten• Verpleeghuiszorg• Verzorgingshuiszorg• Thuiszorg• Voeding en dieet• Alarmering• Thuiszorgwinkels• MaaltijdserviceVoorheen Thuiszorg regio ’s-Hertogenbosch en DimensPostbus 1700, 5200 BT ’s-Hertogenbosch • www.vivent.nl(advertentie)GerdaRouvoetHaarwerkspecialisteKlantenbehandeling, Kwaliteit en Discretiestaan op de eerste plaats in mijn bedrijf.Leverancier van uiteenlopende haarwerken (pruiken)heren, dames en kinderenSpecialisatie van uiteenlopende techniekenTel. 073 - 6568652Tel. 06 - 51069595Landelijk erkend door het Ministerievan Volksgezondheid en SportTop Haarwerkers Gilde NederlandErkend leverancierErkenningsregeling HEIErkend leverancierziekenfonds en particulierErkend leerbedrijf K.O.C.www.gerdarouvoet.nlinfo@gerdarouvoet.nl14 | Cura, jaargang 2, nummer 2

Vervolg van pagina 11 >onverpleegkundige haar de volgende dagvroeg wanneer ze naar huis wilde,antwoordde ze: “Nu meteen!” Omdat deoperatie vlekkeloos was verlopen en er geencomplicaties waren, is ze inderdaad op 24februari met drain ontslagen. “Ze hebbenme in het ziekenhuis geleerd hoe ik hetvocht moest verwijderen en de eerste daghad ik al thuiszorg. Daar ben ik zeertevreden over. Op een gegeven moment hebik gebeld met de thuiszorg, want er hadzich erg veel vocht opgehoopt. Toen heeftde thuiszorg contact met het ziekenhuisopgenomen en moest ik er naar toe. Er iswel 400 ml vocht uitgehaald, maar het deedgeen pijn en het was niet eng.” MevrouwAbdul-Maas is erg blij dat ze zo snel naarhuis kon. “Hoe eerder, hoe beter. Dieziekenhuisbedden zijn niet best voor mijnrug!”Nieuw en vreemdMevrouw van Hattum-Van den Bosch isin het ziekenhuis gebleven totdat de drainverwijderd werd. Zij kreeg te horen dat zeeen agressieve vorm van borstkanker haden vond een borstamputatie een enormeingreep. Natuurlijk was ze liever thuis danin het ziekenhuis, maar het ziekenhuis zosnel verlaten na zo’n zware operatie, datdurfde ze niet. “Dat met die drains, dat wasnieuw voor me en vreemd. Ik was bang datze los zouden schieten en vond het eenveilig idee dat ik ermee in het ziekenhuislag.” Na verwijdering van de drain gingmevrouw van Hattum-Van den Bosch naarhuis. “Dat was fysiek best zwaar. Dat ikgeen thuiszorg heb gehad, vind ik echt belachelijk.Op het moment dat je thuis bent ende drain is eruit, dan kom je er pas aan toeom het allemaal te verkroppen. Bovendienben je lichamelijk zwak en kan je best wathulp gebruiken.”EvaluatieChirurg Joke Wissing vindtMammacare drain een prima project.“Medisch gezien gaat het met dezepatiënten, die met een drain naar huisgaan, uitstekend. Ook de mogelijkheden opde polikliniek, voor extra controles, zijndankzij onze nurse-practioner enmammacare verpleegkundige aanzienlijkuitgebreid.” Uit een voorlopige evaluatieblijkt dat het project positief wordt ervarendoor patiënten en gezondheidsmedewerkers.Het zal waarschijnlijk niet meer zolang duren voordat Mammacare drainaangeboden worden als reguliere zorg. BIVoor ‘s-Hertogenbosch is dit nieuw, maar soortgelijkeinitiatieven waren er al in Leiden en in Rotterdam.(advertentie)[w.v.t.t.k.] Oncologiecommissie JBZOp 24 maart vond de eerste vergaderingplaats van de nieuwe oncologiecommissie van het JeroenBosch Ziekenhuis (JBZ). In deze vergadering werd het reglementondertekend waarin de vertegenwoordiging, de verantwoordelijkhedenen taken van de commissie zijn vastgelegd.De nieuwe commissie is het beleidsvormend orgaan voor de oncologiein het gehele JBZ. Tot voor kort was alleen de voorzitter vande oncologiecommissie van het voormalige Carolus-LiduinaZiekenhuis vertegenwoordigd in de commissie IntegraalOncologisch Beleid van het voormalige Bosch Medicentrum. Cura, jaargang 2, nummer 2 | 15

Ook revalidatiecentra zijn binnenkort onderling vergelijkbaar.In navolging van de ziekenhuizen heeft de revalidatiesector nu ook een basisset prestatieindicatorenontwikkeld. Revalidatiecentrum Tolbrug gaat in 2005 op experimentele basisaan de slag met de prestatie-indicatoren voor revalidatiecentra.Basisset prestatie-indicatoren klaarBinnen de gezondheidszorg neemt demaatschappelijke vraag naar transparantieen toetsbaarheid toe. Het antwoord opdeze vraag komt van een stuurgroep vanRevalidatie Nederland en de NederlandseVereniging van Artsen voor RevalidatieenPhysische Geneeskunde (VRA). Zijontwikkelden een basisset prestatie-indicatorenvoor de revalidatiesector. De indicatorenleveren informatie over de kwaliteitvan zorg van revalidatiecentra. Om degegevens van de verschillende centra metelkaar te kunnen vergelijken, zijn er vanalle prestatie-indicatoren verklaringen endefinities gegeven zodat ze op gelijkewijze kunnen worden ingevuld.Uitgebreide basissetIn de basisset wordt onderscheidgemaakt tussen revalidatiecentra en revalidatieafdelingenin ziekenhuizen. In deuitgebreide basisset staat, naast de instellingsgegevens,informatie over:- tevredenheid van patiënten;- veiligheid (onder meer basis medischezorg, infectiepreventie, decubitus prevalentie);- effectiviteit (behandelovereenkomst,realisatie behandeldoelen);- tijdigheid (wachttijden);- doelmatigheid (behandelduur,behandelintensiteit);- transparantie (gebruik behandelprogramma’s,cliëntenraad);- samenwerking (ketenzorg, samenwerkingmet patiëntenverenigingen);- deskundigheid (deelname aan landelijkewerkgroepen);- onderwijs en onderzoek (participatie inwetenschappelijk onderzoek).Ook Revalidatiecentrum Tolbrug gaatwerken met deze uitgebreide basisset.Voor een aantal prestatie-indicatoren is erin het beleid al veel aandacht geweest. Zozijn wij druk bezig geweest met hetinstellen van een eigen cliëntenraad en iser informatie ontwikkeld om beter inzichtte hebben in de wachttijden.medicatieveiligheid is een van de prestatie-indicatorenTijdspadHet is de bedoeling om de invoeringvan de prestatie-indicatoren geleidelijk telaten plaatsvinden. RevalidatiecentrumTolbrug streeft er naar om in 2007 overhet verslagjaar 2006 een volledig overzichtte bieden van alle prestaties uit debasisset. Revalidatiecentrum Tolbrugheeft voor 1 juni 2005 voor de eerste keergegevens aangeleverd aan RevalidatieNederland. De ervaringen die doorRevalidatiecentrum Tolbrug en de andererevalidatiecentra worden opgedaan gedurendede groeifase tot 2007, zullenworden gevolgd en geëvalueerd. Als hetnodig is, wordt de basisset aangepast. KvB>Accent op samenwerking binnen ketenzorgJan Verbaal, directeur van het Revalidatiecentrum Tolbrug, wil in 2005 veel aandachtbesteden aan de prestatie-indicator ‘samenwerking’. “Het samenwerken met de ketenpartners en deverschillende instellingen binnen de zorgnetwerken, staat hoog op de agenda. Belangrijk daarbij ishet schriftelijk vastleggen met wie afspraken zijn gemaakt en wat deze afspraken inhouden.”16 | Cura, jaargang 2, nummer 2

Nederland telt naar schatting 100.000 mensen met een spierziekte.Er zijn zo'n 600 verschillende zogenaamde neuromusculaire aandoeningen. De meeste hiervanzijn erfelijk en meestal niet te genezen.Gespecialiseerd in spierziektenDe term ‘spierziekte’ is verwarrend. Hetzijn namelijk niet alleen de spieren maarook de zenuwen die aangedaan kunnenzijn. Daarom wordt bij voorkeur over neuromusculaireaandoeningen gesproken. Demeeste zijn te behandelen. Een goedemedische begeleiding is daarbij uiteraardbelangrijk. De effecten van neuromusculaireaandoeningen blijven niet altijdbeperkt tot verlammingen. Tintelingen,pijn, problemen met de spijsvertering,hartklachten en slaapproblemen komenook voor. De aard en ernst van deverschijnselen verschillen van aandoeningtot aandoening en van persoon tot persoon.Patiënten doen dan ook een beroep op eengroot scala aan hulpverleners.AdviescentrumNeuromusculaire ziekten zijn zeldzaamin de huisartsenpraktijk en demeeste hulpverleners krijgen slechts éénof enkele keren te maken met een patiëntdie een dergelijke aandoening heeft.Omdat bovendien iedere ziekte zijn eigenspecifieke aandachtspunten heeft, is hetvoor de meeste hulpverleners ondoenlijkom ervaring op te doen met, en op dehoogte te zijn en blijven van de behandelingen begeleiding van patiënten. Omdatde revalidatiearts voor vrijwel iedereenmet een spierziekte een centrale rol bij debehandeling heeft, is deze kennis welaanwezig binnen de revalidatiecentra.De Vereniging Spierziekten Nederland(VSN) wil de kwaliteit van zorg voormensen met een neuromusculaireaandoening in Nederland op een hogerpeil brengen en houden. Daarom heeft devereniging een dertigtal revalidatiecentraof revalidatieafdelingen in ziekenhuizenin het hele land benoemd tot revalidatieadviescentra. Zo ook hetRevalidatiecentrum Tolbrug dat revalidatieteamsheeft die gespecialiseerd zijn inde behandeling van spierziekten.ALS- en spierteamRevalidatiecentrum Tolbrug heeft voorkinderen en volwassenen revalidatieteamsdie gespecialiseerd zijn in de behandelingvan spierziekten. Speciaal voor volwassenenmet amyotrofische lateraal sclerose(ALS) is een ALS-team gevormd. Dezeteams bestaan uit een revalidatiearts, eenfysiotherapeut, een ergotherapeut, eenlogopedist en een maatschappelijkewerkende. De revalidatiearts verzorgt demedische behandeling en is voorzitter vanhet behandelteam. Hij/zij stelt samenmet de patiënt en het behandelteam eenbehandelplan op. De fysiotherapeut houdtde spieren en gewrichten zo goed mogelijkin conditie en geeft bijvoorbeeldadviezen over een goede houding enspierbelasting. De ergotherapeut helptdaarbij met vragen over hulpmiddelen enaanpassingen in huis of op het werk. Delogopedist geeft adviezen over slikken enspraakverstaanbaarheid. De maatschappelijkwerkende biedt ondersteuning opvelerlei gebied. Daarnaast omvat het revalidatieteamook nog een diëtist en eenpsycholoog en wordt er samengewerktRevalidatiecentrum Tolbrug heeft een speciaal spierteam voor kinderen.met een vaste cardioloog, longarts enneuroloog.Voor kinderen en jongeren is er het‘spierteam’, bestaande uit een kinderarts,een neuroloog, een longarts, een revalidatieartsen een maatschappelijk werkende.Kinderen en jongeren met neuromusculaireaandoeningen worden met enigeregelmaat binnen dit team gezien. Zo iser een goede afstemming van de benodigdezorg.Advies aan derdenOmdat het leven van iemand met eenneuromusculaire aandoening zich grotendeelsbuiten het revalidatiecentrumafspeelt, biedt het revalidatieadviescentrumnaast begeleiding en behandelingvan mensen met neuromusculaireaandoeningen zelf, ook advies aanmantelzorgers en behandelaars die temaken krijgen met mensen met dezeaandoeningen. Met hun vragen kunnenzij terecht bij één van de revalidatieartsenvan de behandelteams. AvKCura, jaargang 2, nummer 2 | 17

(advertenties)Baxter levert een waardevollebijdrage aan de kwaliteit vanleven van patiëntenBaxter is een internationaal georiënteerd bedrijf en actief in meer dan100 landen. Baxter biedt zorgverleners en zijn patiënten therapieën enproducten op het gebied van hemofilie en andere bloedaandoeningen,auto-immuunafwijkingen, nierfalen en kanker.Baxter is vertegenwoordigd in vier divisies:RenalDialysesystemen en -producten ter vervanging van de nierfunctie.BioScienceBiofarmaceutische producten: plasma-afgeleide en recombinante stollingsconcentratenvoor de behandeling van hemofilie en andere bloedingsziekten, immunoglobulines,albumine, biochirurgische producten en vaccins.Transfusion TherapiesMedische hulpmiddelen en apparatuur voor afname, bereiding en transfusie van bloedproducten.Pathogeeninactivatie van bloedplaatjes en plasma.Medication DeliveryProducten en systemen toegespitst op de toediening van geneesmiddelen enintraveneuze therapieën.- Anesthesie en Intensieve zorg- Parenterale Voeding- OncologieBaxter B.V. Kobaltweg 49, 3542 CE Utrecht,Tel. +31(0)30-2488911 Fax. +31(0)30-2411755, www.baxter.nl, info@baxter.nlCopyright 2005. Baxter Healthcare Corporation. All rights reserved.BAX/2005/00118 | Cura, jaargang 2, nummer 2

AgendaIn deze agenda worden bijeenkomstenvermeld, die interessant zijn voor lezers vanCura. Heeft u een bijdrage voor de agenda?E-mail: communicatie@jbz.nl.VoorlichtingsbijeenkomstenOnderstaand vindt u een overzicht van de voorlichtingsbijeenkomstendie zijn gepland in het derdekwartaal van 2005. Waarschijnlijk worden er nogmeer gepland. Houd daarvoor de websitewww.jeroenboschziekenhuis.nl/agenda in de gaten.Hier vindt u ook meer informatie over de bijeenkomstendie hieronder staan vermeld. U kunt ookcontact opnemen met het bureau Patiëntenvoorlichting,tel. (073) 699 85 96. Voor sommigebijeenkomsten dient u zich vooraf aan te melden.3 augustus 2005 > Bevallen op locatieGroot Ziekengasthuis, 19.30 - 21.30 uur,aula locatie Groot Ziekengasthuis5 september 2005 > Wat is dementie?19.30 - 21.30 uur, aula locatie Willem-Alexander.20 september 2005 > Bevallen op locatie GrootZiekengasthuis, 19.30 - 21.30 uur, aula locatie GrootZiekengasthuisVIR e-Care Solutions B.V. is gespecialiseerd in de organisatievan het primaire proces binnen complexe zorgpraktijken en dedaarmee samenhangende communicatiestructuren. De VIR issterk in planning en communicatie in de complexe zorg.Medewerkers van de VIR kennen de zorgpraktijk uit eigenervaring.Ons informatiesysteem Ecaris ondersteunt het primaire procesin alle organisaties die vraaggestuurd werken. Het systeem isgeschikt voor iedere instelling in de zorg, hoe groot of klein dieook is. Het is flexibel in te richten op maat van uw organisatie.Ecaris is het hart van ons informatiesysteem, met (multidisciplinaire)planning en flexibele rapportage en verslaglegging alsbelangrijke onderdelen. Daarnaast zijn er diverse extra modules,waaronder een flexibel elektronisch dossier en modules om gegevensop te nemen in Office-pakketten als Word en Excel.VIR e-Care SolutionsWekeromseweg 8A6816 VS Arnhem026 - 442 86 86www.vir.nl(advertentie)COLOFONColofonCura is een uitgave van hetJeroen Bosch Ziekenhuis.Oplage: 2.500TekstbijdragenPeter BarneveldJolande Bastiaans (JB)Katinka van Boxtel (KvB)Suzanne Bruijstens (SU)Saskia Byvanck (SB)Roel ClaessensFrans CroonenCorneline HoekstraBerend Immink (BI)Annette van KuijkChristien ReinhardStef-Jan WillardHoofdredacteurSylvie MaasEindredacteurSaskia ByvanckFoto’sSuzanne BruijstensSaskia ByvanckMarc VenrooijBasisontwerpWaldo van BokhovenBOWfor vormgevingOpmaak en drukwerkDrukkerij Van Gerwen’s-HertogenboschRectificatie > In de vorig uitgave van Cura, april 2005, is in het artikel‘Decubitus op weg naar landelijke norm’ de voornaam en de functiebenaming van één van de geïnterviewdenweggevallen. Naast Peter van Druten, clustermanager en projectleider van hetDecubitusproject, is voor het artikel decubitusverpleegkundige Ingrid van Wezel geïnterviewd.IN DEZE RUBRIEK SCHRIJVEN PATIËNTENVOORLICHTERS VAN HET ZIEKENHUIS OM DE BEURT EEN STUKJE OVER HUN DAGELIJKS WERK.De tolkentelefoonAarzelend loopt een Somalisch echtpaar het bureau Patiëntenvoorlichting (BPV) binnen en in zeer gebrekkig Nederlandsvraagt mijnheer of ik even tijd heb. Op mijn vraag waarmee ik kan helpen, vertelt mijnheer dat zijn vrouw een darmoperatiemoet ondergaan. De internist heeft de operatie uitgelegd maar ze begrijpen het niet helemaal. Mevrouw is bang voor deingreep. Is er iemand die Somalisch spreekt en als tolk kan optreden?Ik vertel dat het JBZ werkt met telefonische tolken van het Tolken- en Vertaalcentrum Nederland (TVCN) en leg uit hoe ditin zijn werk gaat. Mijnheer vraagt of we dan zo’n tolk kunnen regelen en een nieuwe afspraak bij de internist. Ik bel desecretaresse van de internist en een nieuwe afspraak met tolk is geen enkel probleem. De secretaresse noteert een nieuweafspraak en zal bij de TVCN een Somalische tolk bespreken. Min of meer opgelucht vertrekt het echtpaar. Op de dag van debewuste afspraak haalt de secretaresse de Tolkentelefoon op. Ik vertel dat de communicatie tussen arts, tolk en patiëntverloopt via de speaker en luidspreker van de telefoon en leg haar de bediening van het toestel uit. Later op die dag komtmijnheer vertellen dat zijn vrouw de voorlichting over de operatie heeft begrepen, antwoord heeft gekregen op haar vragen,de operatie nog wel spannend vindt, maar niet meer zo bang is. Mevrouw knikt heftig ja bij ieder woord van haar echtgenoot.Duidelijker kan het niet. Christien Reinhard, coördinator PatiëntenvoorlichtingRedactieleden:Corrie BaarsJolande BastiaansKoop BosschaSuzanne BruijstensSaskia ByvanckArla HeinsJacqueline van der KrabbenChristien ReinhardOlaf TanJan VerbaalRedactieadresJeroen Bosch Ziekenhuislocatie Willem-AlexanderAfdeling CommunicatieT: (073) 699 84 48/84 49F: (073) 699 89 29E: communicatie@jbz.nlCura is ook op de website vanhet ziekenhuis te vinden:www.jeroenboschziekenhuis.nlDe redactie van Cura stelt zichniet verantwoordelijk voor devakinhoudelijke informatie indit blad.Bij ingezonden stukkenbehoudt de redactie zich hetrecht voor om, zonder opgaafvan redenen, artikelen in tekorten dan wel te weigeren.Ingezonden artikelen zondernaam worden niet geplaatst.Cura, jaargang 2, nummer 2 | 19

Aandacht voor de geest draagt bij tot genezingVerder zonder zustersIn 1880 beginnen zeven zusters van de congregatie Carolus Borromeus, afkomstiguit Trier, hun werk in het Groot Ziekengasthuis (GZG). Met hen krijgt deziekenverzorging in het Bossche gasthuis een nieuwe impuls. Nu, 125 jaar later,vertrekken de laatste zeven zusters.Zuster Elisabeth: “Meer belangstelling voor de geest.”Vanaf het moment dat de zusters hunintrede doen in het Groot Ziekengasthuisverbetert de verpleegkundige zorg aanzienlijk.Er wordt regelmatiger en gezondergegeten en de hygiëne wordt met DeutscheGründlichkeit ter hand genomen. Dezusters zijn dan vooral werkzaam alsverpleegkundigen, maar hebben ook civieletaken. Ze werken bijvoorbeeld in dekeuken, het magazijn, de postkamer of dewasserij. Voor het verplegend personeelworden in de loop der tijd steeds meerleken aangetrokken, maar tot aan 1960blijft de functie van afdelingshoofd formeelvoorbehouden aan religieuzen.Pokken en choleraZuster Elisabeth is moeder-overstesinds 1983. Terugkijkend heeft ze bewonderingvoor de zusters uit de periode 1880 -1945. “Zij werkten in armoedige omstandigheden.Voor hen heb ik groot respect. Inde eerste jaren overleden er nog zusters aanbesmettelijke ziekten, zoals pokken encholera. Onze zorg beperkte zich overigensniet alleen tot het ziekenhuis. Ook in dewijk waren we actief, bijvoorbeeld bij hetafleggen van overledenen bij de mensenthuis”Goede klinische blikZuster Elisabeth denkt dat de doktorenin het ziekenhuis veel profijt hebben gehadvan de goede verpleging. Met hun ervarenklinische blik hebben de zusters een bijdragekunnen leveren aan menig diagnose.Zuster Odette, hoofd van de Linnendienstvan 1963 tot 1989, heeft daarvan een aardigvoorbeeld: “Zuster Gerardus heeft samenmet dokter Homan en dokter van der Pol deafdeling Hartbewaking opgericht. Menig coassistentvan toen vond dat ze meer geleerdhadden van haar dan van de medici. Zelfstoen zij met haar hartkwaal zelf patiënt wasgeworden, bleef zij haar doktoren en coassistentenvoorzien van haar deskundigeopmerkingen.”Geestelijke aandachtBeide zusters vinden dat ze meegegroeidzijn met het ziekenhuis. Ze zijngetuige geweest van veel veranderingen.Zuster Elisabeth: “In de jaren zestig warener ruim vijftig zusters actief in het GZG. Entot in de jaren tachtig waren de zusters er24 uur per etmaal. Toen ik hier kwamwaren er nog 23 zusters. Wat ik belangrijkvind bij de zorg voor een patiënt, is belangstellingvoor de geest. Deze belangstelling,in de vorm van pastoraal werk, draagt bij totde genezing van de patiënt. Dat krijgttegenwoordig te weinig aandacht.”AfscheidEr zijn verschillende redenen voor hetvertrek van de zusters. Zo hebben ze zelfaangegeven in kleiner verband te willengaan wonen. Een andere reden is hetverdwijnen van het ziekenhuis op dezelocatie als gevolg van de nieuwbouw.Afscheid nemen hoort bij het leven, volgensde zusters. Zuster Elisabeth: “De velecontacten, de open sfeer en de door onsallen zeer gewaardeerde, prettige samenwerkingzullen wij zeker missen. Daarbijhebben de grootheid van het GrootZiekengasthuis en het klooster bijgedragenaan de sociale plaats die wij als kloosterlingenhebben mogen innemen. Ook op deplaats waar wij nu verder zullen gaan, zienwij het leven als een uitdaging. Tegelijkhopen en wensen we, dat de bezielde zorgdie onze zusters hebben gegeven, hoog inhet vaandel van het Jeroen Bosch Ziekenhuismag blijven staan!” BI