Tijdschrift voor en over Jenaplanonderwijs - Nederlandse ...

Tom de BoerHET LEREN VAN DE KUNSTEN DE KUNST VAN HET LEREN (2)Wie niet droomt is geen realistIn het eerste artikel onder deze titel (mei 1996) werd aangetoond dat en hoe de kunstzinnigevorming een waardevolle bijdrage kan leveren aan 'een pedagogiek van de hoop'. Hier wil ikproberen meer helderheid te krijgen omtrent de rol van, wat ik het liefst zou noemen, de muzischevorming in de school.Waarom staat zij zo centraal in het Jenaplanconcept dat er zelfs in de cursus een volledig blokvoor is opgezet? Of hebben die mensen gelijk die zeggen dat deze belangstelling overdrevenis en dat kunstzinnige vorming 'slechts' een onderdeel van de wereldoriëntatie is?Muzische vormingDe term kunstzinnige vorming wijstnadrukkelijk in de richting van de kunsten.Wanneer we de manier van waarnemenen interpreteren die daar gehanteerdwordt toepassen op het helegebied van wereldoriëntatie spreken wevan muzische vorming.Wereldoriëntatie is het hart van deschool. Samen met de kinderen van destamgroep en onze collega's (inclusiefde handreikingen via de SLO-mappen)bepalen we waar het over gaat en hoewe het aan zullen pakken. We hebbende school daarop ingericht. In de stamgroep,in de kring komen de thema'sbinnen: daar gaan we het over hebbende komende tijd. We gaan observatiesdoen in de schooltuin, we gaan eeninterview organiseren, we schrijven eenbrief... En tenslotte is er de verslagkringof de tentoonstelling. Dat zijn enkele vande werkvormen die we door de jarenheen hebben ontwikkeld.Hoe kijken we?In feite gaat het bij de muzische vormingom de manier waarop we naar dewereld kijken en erop reageren. Hetgaat om de intentie, om de actie-radius,om het spectrum van onze waarneming.Door ervan uit te gaan dat er verschillendewerkelijkheden zijn voegt zijeen dimensie toe aan de gangbare vormvan wereldoriëntatie. Zij opent daarmeeook de weg naar een meer spirituelebenadering.We zijn school. Dat wil zeggen dat weaandacht geven aan wat we waardevolvinden. En dat we daar systematischmee bezig zijn. Muzische vorming werktaan de kwaliteit van de wereldoriëntatiedoor:a. Het verrijken van de ontmoetingservaring.b. Het verlevendigen van de verbeelding.c. Het veelzijdig maken van de dialoog.d. Het aanzetten tot engagement.e. Het vormgeven van onze ervaringen.Over elk van deze aspecten straks ietsmeer. Eerst nog enkele algemeneopmerkingen waarin de randvoorwaardenvan de muzische vorming wordenaangegeven.AuthenticiteitDe ontmoeting, waarover het in dewereldoriëntatie in feite gaat, moetauthentiek (oorspronkelijk) zijn. In deschool is het gevaar levensgroot aanwezigdat we snel overschakelen op depapieren wereld van het gedruktewoord. De authentieke ontmoetingwordt, zeker door volwassenen, vaakals bedreigend ervaren. Het is een vormvan leren die we in de school voor eengroot deel ontwend zijn. Het maakt onskwetsbaar (veranderbaar), het kan nietverwachteconsequenties met zichmeebrengen. Dit leren is niet vrijblijvend.Dit leren betreft de totale persoon. Opdit punt hebben de meeste kindereniets voor op ons. Zij zijn immers directer,argelozer, ondubbelzinniger dan wij.Hoewel, onze gestandaardiseerdemaatschappij leert hen reeds op jongeleeftijd zichzelf te zien door de ogen vande ander.- Ik kan geen hond tekenen!- Echte Nikes!- Ik wil niet naast een meisje zitten!- Wat verdien ik er mee?- Telt het mee voor het rapport?- Moet het?Persoonlijke inzetZowel van de groepsleiders als van dekinderen wordt een persoonlijke inzetgevraagd. Dat betekent bijvoorbeeld dater meer van je verwacht wordt danwaarvoor je betaald wordt. Dat je nietmaar terug kunt vallen op de methodeof op wat vorig jaar goed ging. Dat jesteeds de originele inbreng van kinderenhonoreert, de vragen die ze stellen, despullen die ze meebrengen, de ideeëndie ze inbrengen.Het begrip authenticiteit moet echterniet verward worden met het begripinventiviteit. We hoeven niet steeds ietsnieuws te bedenken. Het gaat er eerderom dat we in eerste instantie alleenmaar horen, zien, ons openstellen. Endan reageren. Het is ongetwijfeld waardat de één daarbij spectaculairder voorhet voetlicht treedt dan de ander.Belangrijker is het dat ieder in zijn waardeblijft. Dat geldt voor volwassenen envoor kinderen. De authentieke ontmoetingis immer een boeiend gebeuren.LichamelijkheidHet lijkt niet overbodig hier nogmaals,maar nu meer expliciet, te wijzen op delichamelijkheid van de (kinderlijke) imaginatie/verbeeldingskracht.Het is eenmerkwaardige paradox dat we onslichaam tegelijk kunnen ervaren als ietsdat we zijn en als iets dat we hebben.Hier willen we vooral aandacht vragenvoor het eerste aspect. Ik ben mijnlichaam. Ik ben mijn verleden (herinnering).Ik ben mijn ontmoeting. Ik ben mijnmuziek.'Dat is Sanna!' zegt de collega, als zij ineen tekening de maker herkent.Muzische vorming kan zich slechts daarmanifesteren waar we erin slagen eenMENSEN-KINDERENNOVEMBER 1996 9