Tjitse BouwmeesterJENAPLAN: OP WEG NAARZORGVERBREDING PLUS.... (2)De rubriek 'J<strong>en</strong>aplan: Op weg naar zorgverbreding plus' ziet zorgverbreding in e<strong>en</strong> breder verband,dan het toepass<strong>en</strong> van <strong>en</strong>kele orthodidactische k<strong>en</strong>merk<strong>en</strong> op de zorg<strong>en</strong>kinder<strong>en</strong> in deJ<strong>en</strong>aplanschool.'Zorgverbreding plus', richt zich op ler<strong>en</strong>de, zich-ontwikkel<strong>en</strong>de kinder<strong>en</strong> met hun eig<strong>en</strong> uniekeeig<strong>en</strong>schapp<strong>en</strong>, die thuis, op school <strong>en</strong> in hun speelomgeving te mak<strong>en</strong> krijg<strong>en</strong> met bredeontwikkelingstak<strong>en</strong>: Tak<strong>en</strong> bij het zich eig<strong>en</strong> mak<strong>en</strong> van instrum<strong>en</strong>t<strong>en</strong> om de wereld te ler<strong>en</strong>begrijp<strong>en</strong> <strong>en</strong> vorm te gev<strong>en</strong>, zoals taal, lez<strong>en</strong>, rek<strong>en</strong><strong>en</strong>, tijdsoriëntatie e.d. Tak<strong>en</strong> op het gebiedvan de motorische <strong>en</strong> creatieve ontwikkeling. Maar <strong>voor</strong>al ook tak<strong>en</strong> op het gebied van de sociaal-emotioneleontwikkeling, waarbij kinder<strong>en</strong> ler<strong>en</strong> oog te krijg<strong>en</strong> <strong>voor</strong> elkaar <strong>en</strong> met elkaarler<strong>en</strong> omgaan, waarbij dit gebeurt vanuit e<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> positieve ik-ontwikkeling (zelfbeeld). E<strong>en</strong>brede zorg met e<strong>en</strong> breed beeld van kinder<strong>en</strong>.In deze zorg wordt meer dan normale aandacht besteed aan kinder<strong>en</strong>die extra belemmering<strong>en</strong> ondervind<strong>en</strong> bij hun ontwikkeling, hetzij doorpersoonsgerichte-, hetzij door omgevingsgerichte factor<strong>en</strong>.Deze rubriek besteedt zowel aandacht aan ontwikkeling<strong>en</strong> <strong>en</strong> publikatiesop het gebied van de prev<strong>en</strong>tieve zorg als de curatieve.In het eerste artikel uit deze rubriek, besprak<strong>en</strong> we de publikaties :'Adaptief onderwijs in e<strong>en</strong> ler<strong>en</strong>de school' (e<strong>en</strong> APS-uitgave) <strong>en</strong> de mapSociaal- emotionele ontwikkeling, e<strong>en</strong> zorg <strong>voor</strong> de school (e<strong>en</strong> KPCuitgave).In dit tweede artikel in de reeks, besprek<strong>en</strong> we <strong>en</strong>kele lesmapp<strong>en</strong> die zijn ontwikkeld ter stimuleringvan e<strong>en</strong> prev<strong>en</strong>tieve sociaal-emotionele ontwikkeling. We bested<strong>en</strong> aandacht aandoel, inhoud <strong>en</strong> vormgeving van deze lesmaterial<strong>en</strong> <strong>en</strong> de mogelijkhed<strong>en</strong> <strong>en</strong> beperking<strong>en</strong> vandeze middel<strong>en</strong> <strong>voor</strong> e<strong>en</strong> J<strong>en</strong>aplanpraktijk. De basis is: E<strong>en</strong> brede zorg plus!Lesmapp<strong>en</strong>Hier kom<strong>en</strong> twee praktijkgerichte uitgav<strong>en</strong>aan de orde, namelijk lesmapp<strong>en</strong><strong>over</strong> 'Beter omgaan met jezelf <strong>en</strong> deander', e<strong>en</strong> uitgave van het CPS, <strong>en</strong> demap 'Ik, jij , wij', versch<strong>en</strong><strong>en</strong> bij de EducatievePartners Nederland.De twee publikaties gev<strong>en</strong> ook <strong>voor</strong>J<strong>en</strong>aplanschol<strong>en</strong> interessante aanknopingspunt<strong>en</strong>om de verbreding van dezorg in de praktijk op e<strong>en</strong> haalbare wijzete ondersteun<strong>en</strong>.De nadruk daarbij ligt met name op deprev<strong>en</strong>tieve kant. Hoe kan ik mijnschool/groep betere <strong>voor</strong>waard<strong>en</strong>schepp<strong>en</strong> <strong>voor</strong> positief gedrag, door inkringsituaties <strong>en</strong> project<strong>en</strong> meer aan debevordering te werk<strong>en</strong> van de sociaalemotioneleontwikkeling binn<strong>en</strong> deschool?E<strong>en</strong> tamelijk uitvoerige bespreking vaninhoud <strong>en</strong> uitwerking van de lesmapp<strong>en</strong>lijkt ons w<strong>en</strong>selijk, om schoolleid(st)ers<strong>en</strong> stamgroepleid(st)ers te informer<strong>en</strong>omtr<strong>en</strong>t mogelijke inhoudelijke uitbreidingvan het eig<strong>en</strong> onderwijsprogram.We sluit<strong>en</strong> per publikatie het informatievegedeelte af met eig<strong>en</strong> comm<strong>en</strong>taar,waarbij we de nadruk legg<strong>en</strong> op mogelijkhed<strong>en</strong><strong>en</strong> begr<strong>en</strong>zing<strong>en</strong> <strong>voor</strong> deJ<strong>en</strong>aplanpraktijk.Lespakket: 'Beter omgaan metjezelf <strong>en</strong> de ander'.Deze uitgave is oorspronkelijk ontwikkelddoor het RIAGG Flevoland <strong>en</strong> departiciper<strong>en</strong>de OBD, binn<strong>en</strong> het kadervan het onderwijs<strong>voor</strong>rangsbeleid. HetChristelijke Pedagogisch Studiec<strong>en</strong>trum(CPS) heeft het pakket op onderdel<strong>en</strong>bijgesteld, uitgebreid <strong>en</strong> uitgegev<strong>en</strong>.Het pakket bestaat uit:- e<strong>en</strong> k<strong>en</strong>nismakingsbrochure;- e<strong>en</strong> handleiding met achtergrondinformatie<strong>en</strong> de aanduiding van e<strong>en</strong> invoeringslijn;-drie lesmapp<strong>en</strong> <strong>voor</strong> respectievelijkonder- ,midd<strong>en</strong>-, <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>bouw met 88concreet uitgewerkte less<strong>en</strong>.Doel van het programmaHet programma 'Beter omgaan metjezelf <strong>en</strong> de ander' gaat ervan uit datsociaal-emotionele vorming e<strong>en</strong> wez<strong>en</strong>lijkonderdeel is van de ontwikkeling vanieder kind, <strong>en</strong> dat er niet mee gewachtkan word<strong>en</strong> tot zich problem<strong>en</strong> <strong>voor</strong>do<strong>en</strong>.Het programma werkt prev<strong>en</strong>tiefaan deze vorming, in plaats van probleemgericht.Het pakket biedt e<strong>en</strong>gestructureerd <strong>en</strong> flexibel lesprogram<strong>voor</strong> de basisschoolleeftijd.De hoofddoelstelling van het programmais dat het pedagogisch klimaat opschool zo wordt veranderd, dat kinder<strong>en</strong><strong>en</strong> leerkracht<strong>en</strong> eraan w<strong>en</strong>n<strong>en</strong> omvrijuit te kunn<strong>en</strong> prat<strong>en</strong> <strong>over</strong> gevoel<strong>en</strong>s<strong>en</strong> kwetsbare ervaring<strong>en</strong>.Het nastrev<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> positieve sociaalemotioneleontwikkeling, met als basise<strong>en</strong> op<strong>en</strong>, positieve <strong>en</strong> oplossingsgerichtehouding van leerkracht <strong>en</strong> kinder<strong>en</strong>,is vertaald in doel<strong>en</strong> gericht op:- het opbouw<strong>en</strong> van e<strong>en</strong> positief zelfbeeld<strong>en</strong> het verwerv<strong>en</strong> van zelfvertrouw<strong>en</strong>;- het vermog<strong>en</strong> eig<strong>en</strong> gevoel<strong>en</strong>s <strong>en</strong>gedacht<strong>en</strong> onder woord<strong>en</strong> te br<strong>en</strong>g<strong>en</strong>;- het inzicht in eig<strong>en</strong> handel<strong>en</strong> in relatietot ander<strong>en</strong>;- het vergrot<strong>en</strong> van het inlev<strong>en</strong>d vermog<strong>en</strong>;- het op<strong>en</strong>staan <strong>voor</strong> eig<strong>en</strong> <strong>en</strong> andermansgevoel<strong>en</strong>s;- de durf om hulp te vrag<strong>en</strong> bij sociaalemotioneleproblem<strong>en</strong>;- het bevorder<strong>en</strong> van probleemoploss<strong>en</strong>dvermog<strong>en</strong>.Inhoud <strong>en</strong> opbouw van het programmaDe eerder g<strong>en</strong>oemde doel<strong>en</strong> kom<strong>en</strong> inde diverse bouw<strong>en</strong> inhoudelijk terug inde vorm van:- Less<strong>en</strong> <strong>over</strong> het ik (het kind zelf): Watwaardeer ik aan mezelf? Hoe bouw ikpositieve ervaring<strong>en</strong> op <strong>over</strong> mezelf?Het gaat <strong>over</strong> onderwerp<strong>en</strong> als uiterlijk,waar b<strong>en</strong> je goed in? belangstelling <strong>en</strong>gevoel<strong>en</strong>s.- Less<strong>en</strong> <strong>over</strong> het kind in zijn relaties22MENSEN-KINDERENNOVEMBER 1996
(kinder<strong>en</strong>/ volwass<strong>en</strong><strong>en</strong>). Het gaat daarbijom het belang van relaties, de aandacht<strong>voor</strong> eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> daarmee,vri<strong>en</strong>dschapp<strong>en</strong>, de wijze waarop kinder<strong>en</strong>afscheid nem<strong>en</strong>, de wijze waaropkinder<strong>en</strong> contact mak<strong>en</strong>, omgaan metalle<strong>en</strong> zijn <strong>en</strong> e<strong>en</strong>zaamheid <strong>en</strong> omgaanmet verandering<strong>en</strong>.- Less<strong>en</strong> <strong>over</strong> probleemoploss<strong>en</strong>dgedrag in sociale situaties: het ler<strong>en</strong>d<strong>en</strong>k<strong>en</strong> in oplossing<strong>en</strong> in plaats van inproblem<strong>en</strong>. Hoe ga ik om met pestgedrag?Wat doe ik als ik e<strong>en</strong> som nietsnap? Mijn band is lek. Wat nu?De eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong> van kinder<strong>en</strong> staanc<strong>en</strong>traal. Ze vertell<strong>en</strong> hun eig<strong>en</strong> ervaring<strong>en</strong>,verwerk<strong>en</strong> deze, kunn<strong>en</strong> er opreflecter<strong>en</strong> <strong>en</strong> ze uitwissel<strong>en</strong> metander<strong>en</strong>.Naast deze inhoudelijke thema's wordtin iedere bouw aandacht besteed aan<strong>voor</strong>bereid<strong>en</strong>de oef<strong>en</strong>ing<strong>en</strong> rond werkvorm<strong>en</strong>,zoals kringgesprekk<strong>en</strong>, spelwerkvorm<strong>en</strong>als inspringspel, beeld<strong>en</strong><strong>en</strong> tableau's mak<strong>en</strong>, het gebruik mak<strong>en</strong>van attribut<strong>en</strong>, taalwerkvorm<strong>en</strong> (tweetalgesprekk<strong>en</strong>,<strong>voor</strong>leesronde, geleideassociatie, rondel<strong>en</strong> <strong>en</strong> elfjes mak<strong>en</strong>).Het programma is theoretisch onderbouwdvanuit de ontwikkelingsgerichtevisie van Van Lieshout (zie aflevering 1van deze rubriek).De less<strong>en</strong> zijn geord<strong>en</strong>d volg<strong>en</strong>s de vierdelingzoals bij de inhoud is aangegev<strong>en</strong>.Er zit e<strong>en</strong> conc<strong>en</strong>trische b<strong>en</strong>aderingin het programma rond de onderdel<strong>en</strong>:- oriëntatieless<strong>en</strong> op werkvorm<strong>en</strong>;- beleving <strong>en</strong> less<strong>en</strong> <strong>over</strong>: 'Ik zelf' ( hetkind zelf);- less<strong>en</strong> <strong>over</strong>: Hoe ga ik met ander<strong>en</strong>om? (ik in relatie met ander<strong>en</strong>);- less<strong>en</strong> <strong>over</strong>: Situaties die ik wil verander<strong>en</strong>.Per bouw word<strong>en</strong> less<strong>en</strong> beschrev<strong>en</strong><strong>voor</strong> twee jaar. De publikatie gaat uit vanonder-, midd<strong>en</strong>- <strong>en</strong> bov<strong>en</strong>bouw. E<strong>en</strong>verantwoording van de bouw-indelingwordt niet gegev<strong>en</strong>. Er zijn 3 bouw<strong>en</strong>,gebaseerd op twee jaar onderwijs perbouw. Op deze wijze is er e<strong>en</strong> programma<strong>voor</strong> 6 jar<strong>en</strong>(!), te verdel<strong>en</strong> <strong>over</strong> deperiode van 4 - 12 jaar.Er wordt aangegev<strong>en</strong> dat de programmatischeopbouw kan uitmond<strong>en</strong> in e<strong>en</strong>meer thematische b<strong>en</strong>adering, waarbijer meerdere less<strong>en</strong> rond e<strong>en</strong> themaword<strong>en</strong> gec<strong>en</strong>treerd.Voor wie is het programma bestemd?Het programma is bestemd <strong>voor</strong> hetonderwijs aan kinder<strong>en</strong> van 4- 12 jaar<strong>en</strong> is leerkrachtgericht. Voor de oudersis er ge<strong>en</strong> specifiek aanbod. Er word<strong>en</strong>wel suggesties gegev<strong>en</strong> om ouders bije<strong>en</strong> project te betrekk<strong>en</strong> zoals bij dekeuze van het programma <strong>en</strong> het organiser<strong>en</strong>van e<strong>en</strong> speciale ouderavond<strong>over</strong> sociaal-emotionele ontwikkeling.Het programma bevat in de handleidinge<strong>en</strong> uitgewerkt draaiboek om het systematischin te voer<strong>en</strong>. Het betreft e<strong>en</strong>teamtraining onder leiding van e<strong>en</strong>interne coördinator, in e<strong>en</strong> planning van6 bije<strong>en</strong>komst<strong>en</strong> van twee uur.Vormgeving van het programmaHet programma is geord<strong>en</strong>d in viermapp<strong>en</strong>:- Handleiding, met daarin handreiking<strong>en</strong>om het programma op schoolniveausystematisch in te voer<strong>en</strong>.- Drie mapp<strong>en</strong>, met daarin per bouwe<strong>en</strong> hoeveelheid less<strong>en</strong>, per bouw verdeeld<strong>over</strong> twee leerjar<strong>en</strong>. Onderbouw26 less<strong>en</strong>, midd<strong>en</strong>bouw 35 less<strong>en</strong>,bov<strong>en</strong>bouw 35 less<strong>en</strong>.De less<strong>en</strong> zijn <strong>voor</strong> alle bouw<strong>en</strong> vormgegev<strong>en</strong>in e<strong>en</strong> <strong>over</strong>zichtelijk strami<strong>en</strong>.(zie afbeelding. Bij diverse less<strong>en</strong> zijnaanvull<strong>en</strong>de lesmaterial<strong>en</strong> gemaakt ofvermeld, zoals leeslesjes, invuloef<strong>en</strong>ig<strong>en</strong>,liedjes, <strong>en</strong>z.MENSEN-KINDERENNOVEMBER 1996 23