Warmte uit zonlicht - Vlaanderen

ZONNECOLLECTOREN4Zonnecollectoren4.1 StandaardcollectorenDe meeste collectoren hebben, hoewel ze volgens verschillendeprincipes werken, vergelijkbare opbrengst entoepassingsgebied. De collectoren die aan deze voorwaardenvoldoen, noemen we hier standaardcollectoren.CONVECTIEWARMTESTRALINGGELEIDINGVlakke plaatcollectorenAbsorberVloeistofstromingAfdekplaatIsolatiemateriaalDe absorberDe collector wordt meestal op een dak gemonteerd (plat ofschuin). Op een schuin dak ziet hij eruit als een groot dakvenster.Een vlakke plaatcollector bestaat uit een ondiepe bak(hoogte +/- 10 cm), waarin de verschillende onderdelen inlagen zijn aangebracht. Van buiten naar binnen vinden weachtereenvolgens: een lichtdoorlatende afdekplaat, eenabsorber en isolatiemateriaal.De absorber is een metalen plaat met aan de bovenzijdeeen warmteabsorberende laag. Hierin zijn kanaaltjes (buisjes)verwerkt waardoor een vloeistof kan stromen. Gewoonlijkgaat het om water, al dan niet vermengd met additieven. Voorde samenstelling van de vloeistof en het onderhoud moet ustrikt de aanbevelingen van de fabrikant volgen.Onder invloed van de zon stijgt de temperatuur van deabsorber. Die geeft zijn warmte af aan de vloeistof in kanaaltjes.Om optimaal gebruik te maken van deze warmte, moetmen verliezen zo veel mogelijk beperken.Een gewone zwarte absorber heeft een hoge absorptiecoëfficiënten een even hoge emissiecoëfficiënt. De absorptiecoëfficiëntgeeft de eigenschap weer om de zonnestralen opte vangen en in warmte om te zetten. De emissiecoëfficiëntspeelt een rol bij de warmteverliezen door straling. Een spectraalselectieve laag combineert een hoge absorptiecoëfficiëntén een lage emissiecoëfficiënt. Dit betekent dat het zonlichtgoed wordt geabsorbeerd (=omgezet in warmte), terwijlhet warmteverlies door straling zeer klein is. Hierdoor stijgtde opbrengst in belangrijke mate.5 - Warmte uit zonlicht

ZONNECOLLECTORENHet isolatiemateriaalAan de achterzijde van de absorber worden de warmteverliezenbeperkt door isolatiemateriaal aan te brengen. Datmateriaal moet hittebestendig zijn (bv. glaswol zonderbindhars).zich een smalle absorber, vast verbonden met een zogenaamdeheatpipe. Dat is een gesloten buis die gevuld is metéén enkele stof. Onderaan is deze stof vloeibaar, bovenaangasvormig. De vloeistof verdampt onder invloed van de zon.De damp verspreidt zich over de buis en condenseert bovenaanwaar de buis in contact is met een tweede gesloten circuitwaarin een koelvloeistof circuleert.De afdekplaatAan de voorzijde van de absorber zorgt de wind voor convectieverlies(afkoeling). Dat verlies is groter naarmate de buitenluchtkouder is. Ook de windsnelheid speelt een belangrijke rol.Om het convectieverlies te verminderen, wordt de absorberafgedekt met glas, met een luchtspouw van enkele cm. Deabsorber moet immers toegankelijk blijven voor de zonnestraling.Afdekplaten in synthetische materialen voldoeneveneens om convectieverliezen te voorkomen, maar zijnniet bruikbaar, omdat die de UV-straling van de zon slechtweerstaan en dus minder duurzaam zijn.Het gebruik van glas heeft echter ook een nadeel. Een deelvan de invallende zonnestraling wordt weerkaatst aan hetoppervlak, een ander deel wordt geabsorbeerd in de glasplaat.Door gebruik te maken van ijzerarm glas met een hogedoorlaatbaarheid wordt dat optische verlies kleiner. Menmaakt gebruik van gehard glas dat beter bestand is tegenmechanische en thermische schokken.VacuümcollectorenDaar geeft de condenserende damp zijn warmte af aan dekoelvloeistof. De opgewarmde koelvloeistof gaat dan naar dewarmtewisselaar in het voorraadvat en zo terug naar de heatpipe.In de heatpipe stroomt het condensaat naar beneden ende cyclus begint opnieuw.Bij vlakke plaatcollectoren worden isolatiematerialen zoalsglaswol gebruikt.Vacuüm is een perfecte isolator. Vacuümcollectoren hebbendaarom een hoger rendement. Vooral bij hoge temperatuurvan het gebruikswater komt dat tot uiting. Beveiligingtegen oververhitting is hier nog belangrijker. De dichting moetzorgen voor een blijvend vacuüm.Voor eenzelfde oppervlakte zijn vacuümsystemen meestalduurder, maar hebben een hogere opbrengst.Vlakke plaatvacuümcollectorDit systeem leunt sterk aan bij een gewone vlakke plaatcollector.Door een perfecte dichting en steuntjes tussen het glas en deachterwand is men erin geslaagd de collector onder vacuümte laten werken. De prestaties zijn nog beter als men hetvacuüm (in werkelijkheid lucht bij zeer lage druk) vervangtdoor krypton (bij zeer lage druk).Heatpipe in vacuümbuisDeze collector is opgebouwd uit een aantal naast elkaargeplaatste, vacuümgezogen glazen buizen. Daarin bevindtPompcirculatie in vacuümbuisEen variant op de vacuümbuis met heatpipe is een vacuümbuismet pompcirculatie. Visueel is het dezelfde collector. Deheatpipe is vervangen door twee concentrische buizen waaringlycol stroomt door toedoen van een pomp. Deze buizenkunnen ook horizontaal geplaatst worden.Warmte uit zonlicht - 6

ZONNECOLLECTORENGeïntegreerde collectorenBij geïntegreerde systemen zijn het voorraadvat en de collectorsamengevoegd tot één geheel. Een pomp en een elektronischeregeling zijn niet nodig en het systeem bespaart ruimtebinnenhuis. Door integratie neemt het aantal componenten afwaardoor de aankoopprijs en de plaatsingskosten dalen. Decollector is zwaarder; het dak moet dus sterk genoeg zijn.NokcollectorDe nokcollector is buisvormig en wordt geplaatst op de nokvan het dak. Hij bestaat uit een transparante kap met daarondereen koperen mantel met een zwarte spectraal selectievelaag die het roestvrijstalen voorraadvat omhult.De techniek van de nokcollector bestaat uit twee in elkaargemonteerde buizen. De inhoud van de binnenste buisdient als voorraadvat voor het warme water. De buitenkantvan de buitenste buis absorbeert de zonne-energie. In deruimte tussen de binnen- en buitenbuis heerst een vacuüm. Erbevindt zich gedemineraliseerd water. Door de zonnewarmteverdampt dit water. De damp condenseert tegen het voorraadvat.Het gebruikswater dat hierin zit, wordt daardoorverwarmd.Dubbelwandige glazen buisTwee concentrische glazen buizen zijn aan één zijde halfbolvormig gesloten en aan de andere zijde met elkaarversmolten, zoals bij een thermosfles. De ruimte tussen beidebuizen is vacuüm. De buitenzijde van de binnenbuis is spectraalselectief zwart en door het vacuüm beschermd tegenvocht en vuil.Een aantal vacuümbuizen worden naast elkaar geplaatst envormen de collector.Om ook de achterzijde van de binnenste buis op te warmen,worden achter de buizen spiegels aangebracht. In de buisbevindt zich een metalen warmtewisselaar die de warmte vande buis opneemt en overdraagt aan koperen buisjes waarin decollectorvloeistof stroomt. Deze vloeistof wordt naar dewarmtewisselaar in het voorraadvat gepompt en is bestandtegen zeer hoge temperaturen.7 - Warmte uit zonlicht

ZONNECOLLECTORENHet collectorrendementHet collectorrendement is de verhouding tussen de nuttigewarmte die de collector levert, en de invallende zonneenergie.In een eerste benadering kan het rendementgeschreven worden als een lineaire functie (in deveronderstelling dat U = constant):nuttige warmte Qn= -------------------------------------------- = ---------- =invallende straling Gmet Qn = nuttige warmte (W/m 2 )G = invallende straling in het collectorvlak (W/m 2 )o = t. = het optisch rendementt = transmissiecoëfficiënt= absorptiecoëfficiëntU = verliescoëfficiënt of isolatiekwaliteit van de collector(W/m 2 .K)T M = gemiddelde temp. van de vloeistof in de absorber (°C)T U = omgevingstemperatuur (°C)Het rendement hangt af van de eigenschappen van decollector ( o,U) en van de bedrijfsomstandigheden (T M ,T U , G). Aangezien de eigenschappen van een bepaald typecollector vastliggen (soort bedekking, selectiviteit van deoppervlaktelaag, dikte van de isolatie), zal men hetcollectorrendement weergeven in functie van debedrijfsomstandigheden T M ,T U ,G.De bedrijfsomstandigheden kan men samenbundelen inT M -T UT* = ---------------------G1,00,90,8Rendement van 4 types collectoreno - U • T M -T U---------------------GNaakte collector (zwembadcollector)0,7Collector met helder glas en0,60,5speciaal selectieve laagVacuümcollector0,40,30,20,1T*0,00,00 0,05 0,10 0,15 0,20 0,25 0,30{ }Collector met enkel glas en zwarte laagEen andere voorstellingswijze spreekt meer tot deverbeelding. Bij een constante buitentemperatuur (bv.T U =10 °C) en een stralingsintensiteit G die varieert van 200 tot1000 W/m 2 verloopt het rendement van een vlakkecollector met enkele beglazing en een spectraal selectieveabsorber ongeveer als volgt:1,00,90,80,7Rendement van 1 types zonnecollectorOptisch rendement (TM = Tu)0,60,5Enkele beglazingspectraal selectiefTu = 10°C0,40,3G = 200 400 600 800 10000,20,1TM(°C)0,010 40 70 100 130 160 190Voorbeeld:Stel:T U = 10 °C en T M = 52 °C:Bij lichte bewolking (G = 200 W/m 2 ):= 0 ;Qn = 0 x 200 = 0 W/m 2Bij volle zon (G = 1000 W/m 2 ):= 65 % ;Qn = 0,65 x 1000 = 650 W/m 2Voorbeeld:Bij T U = 10 °C en T M = 10 °C wordt het rendement 80 %bij alle waarden van G.Bij lichte bewolking (G = 200 W/m2):Qn = 0,8 x 200 = 160 W/m 2Bij volle zon (G = 1000 W/m 2 ):Qn = 0,8 x 1000 = 800 W/m 2Het rendement van een zonnecollector neemttoe naarmate de gebruikstemperatuur lager is.De vertaling van de rendementscurve van een collectornaar de jaaropbrengst van het hele systeem is niet eenvoudig.Gelukkig bestaan er simulatieprogramma’s waarmeede jaaropbrengst kan worden berekend, rekening houdendmet onder andere:- de karakteristieken van de collector (spectraal selectief,vacuüm…);- het aftappatroon (hoeveelheid en bij welke temperatuur,gespreid over de dag of alleen ‘s avonds…);- de klimaatzone (Ukkel, Oostende...).Warmte uit zonlicht - 8

ZONNECOLLECTOREN4.2 LagetemperatuurcollectorenZwembadcollectorenKunststofpanelenAsfaltcollectorenIn vergelijking met sanitair warm water is de temperatuur vanzwemwater relatief laag. Daarom bestaan zwembadcollectorenuitsluitend uit niet afgedekte en niet-geïsoleerdeabsorbers en zijn ze bijgevolg relatief goedkoop. De temperatuurvan de absorber blijft beneden 70° zodat de absorberkan gemaakt worden uit kunststof. Kunststof is in tegenstellingtot de meeste metalen bestand tegen chloor. Hierdoorkan het zwemwater rechtstreeks door de collector stromenzonder warmtewisselaar. Er zijn verschillende typesonafgedekte collectoren beschikbaar.Het wegdek kan beschouwd worden als een goedkopezonnecollector. De asfalttemperatuur kan in de zomer hoogoplopen.Die warmte kan aan het asfalt onttrokken worden doorinstallaties met energiecaptatie via een buizennetwerk inhet wegdek en door systemen met rechtstreekse vloeistofdoorstromingzonder buizenregister waarbij de vloeistofvrij door een laag ZOA (zeer open asfalt, het zogenaamdefluisterasfalt) stroomt.Hoewel de asfalttemperatuur in de zomer kan oplopen tot60°C, zal de uitgaande fluidumtemperatuur toch beduidendlager liggen. Om voldoende grote energiehoeveelheden tekunnen ontrekken, zal de maximaal bereikte temperatuur20 à 25°C bedragen.120mmasfaltbeton50mmasfaltfunderingOpbouw asfaltcollectorKoepelvormige zwembadcollectorenWarmte uit zonlicht - 10

DE WARMTEOPSLAG5De warmteopslag5.1 Het voorraadvatDe warmtewisselaarHet voorraadvat is een geïsoleerdwaterreservoir. Hetzorgt ervoor dat langzaamopgeslagen zonnewarmtedesgewenst snel en op eenlater tijdstip kan wordenafgetapt. Daarnaast zorgthet voor een overbruggingvan een dag met onvoldoendezon. U kunt dan ’smorgens nog gebruikmakenvan de opgeslagenwarmte van de vorige dag.De warmtewisselaar vormt een scheiding tussen het gebruikswater(leidingwater) en de warmtetransportvloeistof(collectorvloeistof). Vaak is hij uitgevoerd als een spiraalvormigopgerolde buis die ondergedompeld is in het gebruikswater.Meestal bevindt hij zich in het onderste deel van hetvoorraadvat.Het voorraadvatEen voorraadvat heeft vier aansluitingen: twee voor hetgebruikswater (koud en warm leidingwater) en twee voor dewarmtewisselaar (voor de verbinding met de zonnecollector).Om corrosie te voorkomen in geëmailleerd stalen vaten, moetenvoorzorgen genomen worden. Dat kan door een magnesiumanode(met jaarlijks nazicht) of een elektronische bescherming(onderhoudsvrij) te plaatsen. Bij vaten uit roestvrijstaal (RVS) is geen extra bescherming nodig. RVS 316 is beterbestand tegen chloor in water dan RVS 304. Verder hangt bijRVS de kwaliteit af van de gladheid, vooral van de lasnaden.Omdat het voorraadvat verbonden is met het openbaredrinkwaternet, is het verplicht om een inlaatcombinatie teplaatsen. Die bestaat uit een overdrukbeveiliging en eenterugstroombeveiliging. Meer informatie vindt u ophttp://www.belgaqua.be.De werkingWarm gebruikswater wordt aan de bovenzijde afgetapt,onderaan wordt koud water toegevoegd. In het vat zijnvoorzieningen om menging tegen te gaan. Hierdoor en ookdoor het feit dat warm water lichter is dan koud water,ontstaat tijdens het aftappen een temperatuurgelaagdheid.Op dat moment kan de installatie werken in voor de zongunstige omstandigheden (koud water opwarmen) terwijl erin het bovenste deel van het voorraadvat toch nog warmwater beschikbaar blijft.Om de temperatuurgelaagdheid effectief te benutten, wordtde voorkeur gegeven aan een verticaal opgesteld voorraadvatuit een materiaal dat relatief slecht de warmte geleidt. In datopzicht is staal beter dan koper.5.2 De seizoenopslagOm de tijdens de zomer geproduceerde zonnewarmte tijdensde winter te benutten, gebruiken we ondergrondse energieopslag.Hiervoor kunnen we twee technieken aanwenden,namelijk een open en een gesloten systeem.In het open systeem (thermische energieopslag in aquifers)wordt grondwater gebruikt voor het transport van de warmte.We spreken dan over de techniek die beter bekend is als koudewarmteopslagen waarvan al een tiental installaties in bedrijf/opbouw zijn in Vlaanderen.Bij gesloten systemen (thermische energieopslag in boorgaten)wordt de warmtetransportvloeistof door een buizenstelselgeleid, waar warmtewisseling optreedt met de ondergrond. Zowordt al snel een opslagveld gecreëerd met een volumevan meerdere duizenden kubieke meter. Het thermische gedragvan een dergelijk opslagveld is zeer sterk vergelijkbaar met datvan een klassiek geïsoleerd voorraadvat met geïntegreerdewarmtewisselaar.In beide systemen kunnen zeer grote energiehoeveelhedenopgeslagen worden. Zand- en kleiformaties in de ondergrondhouden immers de warmte verbluffend goed vast voor langereperiodes (rendementen tot 75%).11 - Warmte uit zonlicht

DE NAVERWARMING6De naverwarmingDe zonnecollector verwarmt het koude leidingwater (met eentemperatuur tussen 5 en 15°C) tot een temperatuur die kanliggen tussen 10 en 90 °C, afhankelijk van het zonneaanboden de hoeveelheid afgetapt water. Bij te lage watertemperatuurwordt de naverwarming ingeschakeld. De naverwarmingkrijgt aan haar ingang water bij een erg variabeletemperatuur. Bij voorraadtoestellen is dat meestal geen probleem.Bij doorstroomtoestellen bestaat er gevaar vanstoomvorming, en moet worden nagegaan of het toestelcombineerbaar is met een zonneboiler.Gasgeiser6.1 DoorstroomtoestellenkoudBij doorstroomtoestellen wordt het water naverwarmd op hetogenblik dat u het nodig hebt.GasgeisersWeinig gasgeisers verdragen warm water aan de inlaat. Eendoorstroomtoestel waarvan het vermogen wordt geregeldaan de hand van het debiet van het water, zoals vaakvoorkomt bij geisers, zal in combinatie met een zonneboilerstoom vormen. Dat is ontoelaatbaar.Slechts enkele, thermostatische, toestellen zijn combineerbaarmet een zonneboiler. Informeer u hierover bij de leverancier.CombiketelsEen combiketel is een ketel die zorgt voor sanitair warmwater en voor centrale verwarming, uiteraard in gescheidencircuits. Niet alle combiketels kunnen zonder voorzorgenals naverwarmer dienst doen.CVkoudWarmte uit zonlicht - 12

DE NAVERWARMING6.2 VoorraadtoestellenVoorraadtoestellen metéén warmtewisselaarDe naverwarming gebeurt aardgasgestookt of met ingebouwdewarmtewisselaar aangesloten op de CV-ketel. Inprincipe kunnen deze toestellen allemaal zonder probleemworden gevoed met warm water uit een zonneboiler omdatze thermostatisch geregeld worden. Als al een dergelijkewarmwaterinstallatie aanwezig is, kan deze behouden blijven.De koudwateraansluiting wordt dan vervangen door dewarmwateraansluiting van de zonneboiler (serieschakeling).Elektrische boilersEen elektrische boiler bestaat uit een voorraadvat met ingebouwdeelektrische weerstand.Bij voorkeur wordt de elektrische weerstand enkel ’s nachtsgeactiveerd (nachttarief). Maar zelfs dan is elektrische energieduurder dan aardgas of stookolie.GasboilerElektrischeboilerkoud6.3 De warmtepompkoudVoorraadtoestellen mettwee warmtewisselaars (duoboiler)Bij een duoboiler wordt de nodige energie voor naverwarminggeleverd door een CV-ketel (of een elektrische weerstand).De warmtewisselaar (of elektrische weerstand) bevindt zich inhet bovenste deel van het voorraadvat. Een tweedewarmtewisselaar bevindt zich in het onderste deel van hetvoorraadvat. Hij is aangesloten op de zonnecollector. Dat iseen goed en plaatsbesparend systeem als er nog geenwarmwater installatie aanwezig is.Een warmtepomp kan warmte op relatief lage temperatuurbenutten voor toepassingen op hogere temperatuur. Ze kanwarmte uit de omgeving op voldoende hoge temperatuurbrengen voor de toepassing van onder andere de verwarmingvan woningen en sanitair warm water. De hoeveelheid energiedie ze hiervoor gebruikt, is laag in vergelijking met deopbrengst. Hoe hoger de temperatuur van de warmtebron(warmteopslag, binnenlucht), hoe lager de temperatuur vanhet warmteafgiftesysteem (woningverwarming, sanitair warmwater), hoe hoger de winstfactor van de warmtepomp.Raadpleeg voor meer informatie over de warmtepomp onzebrochure ‘Warmtepompen voor woningverwarming’.CVkoud13 - Warmte uit zonlicht

DE PRIMAIRE KRINGLOOP EN RANDAPPARATUUR7De primaire kringloopen randapparatuurIn de primaire kringloop circuleert de warmtetransporterendevloeistof tussen de collector en de warmtewisselaar van dewarmteopslag. De vloeistof neemt warmte op in de collectoren geeft die af aan de warmteopslag, daarna keert ze terugnaar de collector om zich weer op te laden. Om warmteverliezenvia het buizenstelsel te beperken, is de primairekringloop best zo kort mogelijk en goed geïsoleerd.Meestal zorgt een circulatiepomp voor het rondpompen vande warmtetransporterende vloeistof in de primaire kringloop.Het regelsysteem zorgt ervoor dat de opgeslagen warmte nietopnieuw verloren gaat wanneer de zon niet schijnt. Het beschermteveneens tegen bevriezing en oververhitting.Bij geïntegreerde collectoren zijn een pomp, een elektronischeregeling en een elektrische aansluiting niet nodig (zie hoofdstuk4 Collectoren).De beveiliging tegen koken gebeurt dan op twee niveaus: depompsturing en het expansievat.Bij een maximumtemperatuur in het voorraadvat (ingesteld opbijvoorbeeld 80 °C) wordt de pomp uitgeschakeld. Hierdoorkan de collectortemperatuur verder oplopen. Bij bijvoorbeeld120 °C in de collector wordt de pomp opnieuw ingeschakeldom de collector te koelen. Hierdoor zal de temperatuur in hetvoorraadvat natuurlijk verder stijgen.Bij ongeveer 90 °C in het voorraadvat wordt de pomp uitgeschakeld(veiligheidsuitschakeling). In de collector kan detemperatuur dan oplopen. De uitzetting die hieruit voortvloeitwordt opgevangen door het expansievat, of in extremegevallen door het overdrukventiel.7.1 Systemen met glycolvulling’s Nachts bij open hemel is de temperatuur in de collector heelwat lager dan de buitentemperatuur. Om bevriezing van decollectorvloeistof te voorkomen, vult men de collector meteen niet-giftig mengsel (bijv. propyleenglycol in water, metadditieven ter voorkoming van corrosie). Deze vloeistof biedtvorstbescherming tot -27 °C en is bestand tegen hoge temperaturen.Vanwege de giftigheid mag men zeker niet experimenterenmet glycol die gebruikt wordt voor auto’s.De circulatiepomp draait alleen als de temperatuur in de collectorminstens enkele graden hoger is dan in het voorraadvat.Steeds meer worden pompen met variabel toerentaltoegepast, om het systeemrendement te verhogen en omelektrische energie te besparen.51. Expansievat2. Ontluchter3.Terugslagklep4. Regelsysteem4237165. Manometer6. Primair circuit7. PompOnder gewone omstandigheden, als regelmatig warm waterwordt afgenomen, blijft de temperatuur in het voorraadvatbeneden 80 °C, en volstaat het expansievat om de thermischeuitzetting in de collectorkringloop op te vangen.Bij langdurige afwezigheid (bijv. tijdens de zomervakantie) kande temperatuur in het voorraadvat hoger worden dan 80 °C.15 - Warmte uit zonlicht

DE PRIMAIRE KRINGLOOP EN RANDAPPARATUUR7.2 TerugloopsystemenBij het uitschakelen van de pomp stroomt de collectorvloeistofin een terugloopreservoir. Omdat de collector op dat ogenblikleeg is en het terugloopreservoir in het gebouw staat, kan decollectorvloeistof niet bevriezen. Hier kan dus gewoon waterals collectorvloeistof gebruikt worden.Als er weer voldoende zon is en de pomp start, wordt hetwater uit het terugloopreservoir opnieuw omhoog gepompttot in de collector.de collector warmer wordt dan in het voorraadvat. Ombevriezing te voorkomen, wordt de collector gevuld metglycol.Het voorraadvat moet boven de collector worden geplaatst,bijvoorbeeld in de nok van het dak. Dat is ruimtebesparend,maar de afstand tot de watergebruikers kan soms groterworden.Bij toepassing op een plat dak moeten de aan- en afvoerleidingtegen bevriezing beschermd worden. Een degelijkeleidingisolatie is een minimale vereiste, eventueel moet eenelektrische tracing worden toegepast.Bij deze systemen is het belangrijk dat de collector hogergeplaatst wordt dan het terugloopreservoir. De leidingenmoeten zorgvuldig hellend worden opgesteld zodat zekunnen leeglopen.Bij een terugloopsysteem kan het voorraadvat zeer eenvoudigbeveiligd worden tegen oververhitting. Bij 99° C in decollector of bij 85° C in het voorraadvat wordt de pompuitgeschakeld. De collector, die op dat moment alleen metlucht gevuld is, kan dan zeer warm worden, maar is hiertegenbestand.Thermosifon2131. Regelsysteem2. Primair circuit3. Pomp4.Terugloopreservoir4 4Systeem in werking:het terugloopvat is leeghet water circuleert in hetbovenste deel van het circuitSysteem buiten werking:het terugloopvat is volbovenste deel van hetcircuit is leegEen variant op natuurlijke circulatieis het heatpipesysteem (hoofdstuk 4Collectoren). Dit systeem laat ooktoe om op een zeer eenvoudigemaar efficiënte wijze te beveiligentegen oververhitting en bevriezing.7.3 Natuurlijke circulatieBij systemen met natuurlijke circulatie zijn een pomp, eenelektronische regeling en een elektrische aansluiting nietnodig.Natuurlijke circulatie ontstaat doordat vloeistoffen uitzettenbij opwarming. Circulatie komt tot stand zodra de vloeistof inWarmte uit zonlicht - 16

EIGENSCHAPPEN VAN THERMISCHE ZONNE-ENERGIE-INSTALLATIES8Eigenschappen van thermischezonne-energie-installatiesActieve zonthermische installaties worden samengesteld enopgebouwd in functie van hun toepassing. De toepassing iseveneens bepalend voor een aantal eigenschappen van deinstallatie.8.1 De zonneboilerSanitair warm water hebben we nodig op relatief hoge temperatuuren in relatief kleine hoeveelheden. Voor dezetoepassing gebruiken we dan ook collectoren met afdekkingof vacuümcollectoren. Een voorraadvat (apart of geïntegreerd)volstaat als warmteopslag. In principe kan elk systeemvan naverwarming worden toegepast. De warmtepompvormt echter een relatief grote investering voor individueleinstallaties.De watertemperatuur kan vaak zeer hoog oplopen waardoorgevaar ontstaat voor verbranding bij de gebruikers. Daarom iseen thermostatische mengkraan aan te bevelen. Die mengt bijmet koud water tot de gewenste temperatuur is bereikt.- de opbouw van het systeem;- de aftaphoeveelheid en het aftappatroon (gespreid overde dag of alleen ’s avonds);- de klimaatzone.De opbrengst van een zonneboiler kan worden uitgedrukt in:- energie per jaar of brandstofhoeveelheid per jaar;- dekkingsgraad: dit is het deel dat bespaard wordt opwarmwaterbereiding. Een dekkingsgraad van 60 %betekent dat 60 % wordt bespaard op de energiekostenvoor warm water, 60 % minder CO 2 ;- systeemrendement: verhouding tussen nuttige energie eninvallende zonne-energie, meestal 20% - 40 %, afhankelijkvan de watertemperatuur en dus van de dekkingsgraad.De dimensioneringDe opbrengstEen zonneboiler met naverwarming verbruikt heel wat minderenergie dan een volledige opwarming van het sanitair warmwater door een klassiek verwarmingssysteem op stookolie,aardgas of elektriciteit:- bij onvoldoende zonneaanbod zorgt de zon nog steedsvoor de voorverwarming van het water;- bij voldoende zonneaanbod (tijdens de zomer) kan denaverwarming volledig worden uitgeschakeld. Hierdoorworden stilstandverliezen op de naverwarming vermeden,deze kunnen in de zomer aanzienlijk zijn.De brandstofbesparing van een zonneboiler hangt dus ook afvan het rendement van de naverwarming. Dat maakt het zomoeilijk om de besparing te berekenen of te meten.De rendementscurve van een collector kan het best vertaaldworden naar de jaaropbrengst van het hele systeem met simulatieprogramma’s.Die houden onder andere rekening met:- de karakteristieken van de collector (eigenschappen vande zwarte laag, isolatiekwaliteit);De collectoroppervlakte en de inhoud van het voorraadvatmoeten worden afgestemd op de warmwaterbehoefte en het17 - Warmte uit zonlicht

EIGENSCHAPPEN VAN THERMISCHE ZONNE-ENERGIE-INSTALLATIESaftappatroon. Een te grote installatie met een grote dekkingsgraadis technisch mogelijk, alleen zou de besparing nietopwegen tegen de investering.De ideale grootte van de installatie kan bepaald worden doorde investering en de opbrengst tegen elkaar af te wegen. Hetis dus in belangrijke mate een economische beslissing.Bij grote systemen zal men de computer talrijke simulatieslaten uitvoeren. Hierbij wordt de energiebesparing berekenden wordt rekening gehouden met economische parameterszoals de investering (= kosten – subsidie), de intrest, degeschatte evolutie van de energieprijs. Op die manierontwerpt men vele installaties en kiest men de meest geschikte:meestal die met de kortste terugbetalingstermijn.Merk op:- de terugbetalingstermijn wordt korter naarmate deenergieprijzen stijgen;- de verwachte levensduur van de zonnecollector is langerdan 30 jaar. Voor de andere onderdelen is de verwachting20 jaar.De dimensionering van de installatie gebeurt op basisvan het te verwachten warmwaterverbruik. Eén persoonverbruikt per dag gemiddeld ongeveer 50 liter warmwater. Voor een gezin met vier personen komt datneer op een dagelijks warmwaterverbruik van ongeveer200 liter.Het volume van het voorraadvat kan best iets groterzijn dan het dagverbruik. Enkel op die manier bent u erzeker van dat er ook op slechte en regenachtige dagenvoldoende warm water beschikbaar zal zijn. Op zonnigedagen produceert de installatie meer energie dan er verbruiktwordt. Dit overschot aan energie kan bijkomendwater opwarmen en zo voor warmte zorgen op dagendat er geen energie bijkomt.Het plaatsen van een zonneboilerDe zonnecollector wordt op het meest zuidelijk georiënteerdedak geplaatst. We letten erop dat hij niet in de schaduw vanbomen, woningen of een schoorsteen wordt gelegd. Ook deesthetiek speelt een belangrijke rol: een collector kan bijvoorbeeldhet best uitgelijnd worden met een dakraam.Er zijn verschillende montagemogelijkheden voor de collector:Op één werkdag is het voor twee monteurs meestal mogelijkom een huishoudelijke zonneboiler te monteren.Dat houdt in:- de collector op het dak bevestigen en regendicht afwerken;- het voorraadvat monteren en verbinden met de naverwarming;- de leidingen (met pomp en regeling) tussen collector envoorraadvat monteren en isoleren;- de zonneboiler in dienst stellen.Het onderhoud van een zonneboilerZonneboilers werken volautomatisch. Ze vergen minderonderhoud dan een traditionele warmwaterinstallatie. In elkgeval liggen de onderhoudskosten veel lager dan de besparingdie een zonneboiler jaar in jaar uit oplevert.De vervuiling van de collectorglasplaat door stof blijft beperktomdat het vuil er regelmatig door de regen wordt afgespoeld.De afdekplaat van de collector bestaat meestal uit gehardglas, wat zo goed als breukvrij is. Als de collector daarenbovengoed bevestigd is op het dak, riskeert men geen schade bijstorm of hagelslag.Voor de grootte van het collectoroppervlak geldt alsvuistregel: 1 m 2 collector voor een voorraadvat van40 tot 60 liter.Voor heel grote systemen is het van belang om hetwaterverbruik vooraf te kennen.De kostprijsVoor een gezin van drie tot acht personen neemt men bijvoorbeeldeen collectoroppervlakte van 3 tot 8 m 2 en een voorraadvatmet een inhoud van 100 tot 500 liter. Zo ‘n systeemkost 2.000 tot 5.000 euro (exclusief BTW en installatiekosten).De installatiekosten komen neer op ongeveer 800 euro.Met frame op een plat dakWarmte uit zonlicht - 18

EIGENSCHAPPEN VAN THERMISCHE ZONNE-ENERGIE-INSTALLATIESDe combinatie zonneboiler -woningverwarmingOok hier worden standaardcollectoren gebruikt. De collectoroppervlaktewordt echter aanzienlijk uitgebreid tot minstens10 à 15 m 2 . De warmte van de collectoren wordt opgeslagenin een buffervat van 500 tot 1.000 liter. Zodra erwarmtebehoefte is, kan de vereiste energie uit het vat wordengetapt. De warmteopslag beperkt zich daarom tot een kortereperiode van maximum 1 of 2 dagen. Vroeger was er ook eensysteem op de markt waarbij de warmte werd opgeslagen ineen dikke dekvloer. Dit wordt omwille van regelingproblematieken investeringskost nog zelden toegepast.Met frame op een schuin dakNaast een goede temperatuurgelaagdheid in het voorraadvatis het van groot belang dat er gewerkt wordt met een verwarmingssysteemop lage temperatuur. Dat komt neer opvloer- of wandverwarming, natuurlijk in een zeer goed geïsoleerdewoning. De bijdrage van de zon aan de verwarmingis echter beperkt en zal naar gelang van de gekozen installatienooit meer dan 10 tot 25 % bedragen (behalve bij uitzonderlijkgoed geïsoleerde woningen zoals passiefhuizen). Daaromblijft een bijkomend verwarmingssysteem noodzakelijk.Omdat de vereiste investering ook erg hoog kan oplopen, isdat zeker niet voor iedereen weggelegd. Goede woningisolatieen ventilatie met warmteterugwinning moet in iedergeval de voorkeur krijgen.Geïntegreerd in een schuin dak8.2 WoningverwarmingWe mogen veronderstellen dat een gezin het hele jaar dooreen relatief constante behoefte heeft aan sanitair warm water.Voor woningverwarming is dat anders: in de winter, hetmoment dat de warmtebehoefte het grootst is, levert de zonhet minst. Toch kan de zon ook een bijdrage leveren aan dewoningverwarming. Diverse goed werkende en betrouwbareinstallaties worden aangeboden.19 - Warmte uit zonlicht

EIGENSCHAPPEN VAN THERMISCHE ZONNE-ENERGIE-INSTALLATIESZonnecollectoren met seizoenopslagIn de zomer vangen asfaltcollectoren de warmte op. Diewordt getransporteerd naar een ondergrondse warmteopslag.In de winter wordt de opgeslagen warmte benut voor woningverwarming.Een warmtepomp (met de warmteopslagals warmtebron) zorgt meestal voor de naverwarming. Dezecombinatie is alleen van toepassing voor grote collectievesystemen. In Vlaanderen zitten we nog in het stadium vanproefprojecten.8.3 ZwembadverwarmingOpenluchtzwembadenOpenluchtzwembaden worden overwegend gebruikt in dezomer, de periode waarin de temperatuur van de lucht en vanhet zwemwater elkaar zeer dicht benaderen. Isolatie van deabsorber is daarom niet nodig. Bijgevolg kunnen onafgedekte,goedkope zwembadcollectoren worden gebruikt. Hetzwembadwater stroomt rechtstreeks door de absorber. Dewarmteopslag is dus het zwembad zelf. Naverwarming ismeestal niet noodzakelijk.Overdekte zwembadenAfgedekte collectoren lenen zich uitstekend voor toepassingenwaarbij een iets hogere watertemperatuurgevraagd worden, zoals verwarming van douchewater,overdekte zwembaden of een combinatie van beide. Eenafgedekte collector (meestal uit metaal) is niet bestand tegenchloor, zodat het zwemwater altijd gescheiden wordt vanhet collectorwater door middel van een warmtewisselaar.Door de toepassing van zonne-energie is het mogelijk om detotale energiekosten te laten dalen én om het zwemseizoenlanger te laten duren.DimensioneringBij de berekening van het nodige aantal m 2 zonnecollectorenspeelt vooral de oppervlakte van het zwembad een rol omdataan de oppervlakte de meeste warmte verloren gaat.Windschermen (bv. begroeiing) en een zwembadafdekkingtijdens de sluitingsuren beperken het warmteverlies aanzienlijk.Hierdoor kan het collectoroppervlak verkleind worden.De diepte van het zwembad speelt wel een rol voor deopwarm- en afkoeltijd. Tijdens een zonnige dag warmt hetzwemwater op en blijft het nog enkele dagen aangenaamzwemmen, zelfs als er minder zon is.Men neemt als vuistregel voor de oppervlakte van de collector:één derde tot twee derde van de zwembadoppervlakte,afhankelijk van het gebruikte systeem. Als een zwembadafdekkinggebruikt wordt, mag de collectoroppervlakteiets kleiner zijn.Warmte uit zonlicht - 20

HET KWALITEITSCERTIFICAATWETTELIJKE VERPLICHTINGEN910Het kwaliteitscertificaatWettelijke verplichtingenOm de toepassing van zonne-energie te bevorderen is deberoepsorganisatie BELSOLAR opgericht. De leden zijnenerzijds bedrijven die producten leveren met betrekking totthermische of fotovoltaïsche zonne-energie, en anderzijdsorganisaties en bedrijven die diensten verlenen ter ondersteuningvan zonne-energie: energiebedrijven, studiebureaus,onderzoeks- en vormingscentra…BELSOLAR heeft een kwaliteitsbevorderend programma voordiensten en producten van leveranciers van thermische zonneenergiesystemen(zonneboilers) uitgewerkt. Leverancierswaarvan de kandidatuur aan de vooropgestelde vereistenvoldoet en die zich ertoe engageren om een hele reeks kwaliteitsregelsna te leven, kunnen lid worden van de federatie.Deze bedrijven bieden u ook allen dezelfde standaardgarantiecondities: 10 jaar op de zonnecollector, 5 jaar op hetboilervat en 2 jaar op de overige componenten.Quest, kwaliteitscentrum voor kleinschalige hernieuwbareenergiebronnen.Recent werd een nieuw kwaliteitscentrum voor kleinschaligehernieuwbare energiebronnen opgericht: “Quest vzw”. Hetkwaliteitscentrum is in eerste instantie gericht op kwaliteitsbewakingvan kleinschalige hernieuwbare energietoepassingen,met name thermische en fotovoltaïsche zonneenergiesystemenen warmtepompsystemen.Het kwaliteitscentrum zal voorlopig de reeds bestaandekwaliteitssystemen voor zonneboilers en PV-panelen vanBELSOLAR gewoon voortzetten. In de komende jaren wordendeze kwaliteitssystemen aangepast en wordt ook een nieuwkwaliteitslabel voor warmtepompen uitgewerkt.Het besluit van de Vlaamse Regering van 1 september 2006somt op voor welke werken geen stedenbouwkundigevergunningen verplicht is. Over zonneboilers zegt dit besluithet volgende:Art.3. Een stedenbouwkundige vergunning is niet nodig voorde volgende werken, handelingen en wijzigingen, die uitgevoerdmogen worden voor zover ze niet strijdig zijn met devoorschriften van stedenbouwkundige verordeningen, bouwverordeningen,verkavelingsverordeningen, ruimtelijke uitvoeringsplannen,plannen van aanleg, verkavelingsvergunningen,bouwvergunningen of stedenbouwkundige vergunningen,onverminderd de bepalingen van andere van toepassingzijnde regelgeving:(…) 5° de plaatsing van de volgende zaken bij vergundegebouwen die niet in een ruimtelijk kwetsbaar gebied gelegenzijn:a. dakvlakvensters en/of fotovoltaïsche zonnepanelen en/ofzonneboilers in het dakvlak, tot een maximum van 20%van de oppervlakte van het dakvlak in kwestie;b. fotovoltaïsche zonnepanelen en/of zonneboilers op eenplat dak.Indien u bijkomende informatie wenst over de vergunningsplichtvan uw zonneboiler, raden wij u aan contact op tenemen met de bevoegde ambtenaren van uw gemeente. Zijzullen u graag verder helpen.Ruimtelijk kwetsbare gebieden:a. de groengebieden, natuurgebieden, natuurgebiedenmet wetenschappelijke waarde, natuurreservaten, natuurontwikkelingsgebieden,parkgebieden, bosgebieden,valleigebieden, brongebieden, agrarische gebieden metecologische waarde of belang, agrarische gebieden metbijzondere waarde, grote eenheden natuur, grote eenhedennatuur in ontwikkeling en de ermee vergelijkbaregebieden, aangeduid op de plannen van aanleg of deruimtelijke uitvoeringsplannen;b. de beschermde duingebieden en voor het duingebiedbelangrijke landbouwgebieden, aangeduid krachtens hetdecreet van 14 juli 1993 houdende maatregelen totbescherming van de kustduinen.”21 - Warmte uit zonlicht

SUBSIDIEREGELINGEN11Overzicht van subsidieregelingenDe financiële steunmaatregelen zijn aanwijzigingen onderhevig. Voor actuele informatieover premies en belastingvermindering en voorhet berekenen van terugverdientijden, surf naarwww.energiesparen.be of bel gratis 1700.11.1 Enkel voor bedrijven(niet voor openbare organisaties ofprivé-personen)Acties van de Vlaamse overheidEcologiepremieVoor grondstoffenbesparende, energiebesparende of milieuvriendelijkeinvesteringen kunnen kleine, middelgrote engrote ondernemingen ecologiesteun aanvragen.Meer informatie, zie www.energiesparen.beActies van de federale overheidVerhoogde investeringsaftrek voor energiebesparendeinvesteringen (van toepassing opwindenergie, biomassa, waterkracht, zonneboiler,fotovoltaïsche zonnepanelen, warmtepompen).Artikel 69 van het Wetboek der Inkomstenbelasting (W.I.B.)biedt bedrijven de mogelijkheid hun belastbare winst teverminderen met een verhoogde investeringsaftrekvoor energiebesparende investeringen. De aftrek wordtverricht op de winst van het belastbaar tijdperk tijdenshetwelk de vaste activa zijn verkregen of tot stand zijngebracht. Voor de energiebesparende investeringen, gedaantijdens het belastbaar tijdperk dat aan aanslagjaar 2008verbonden is, is er een verhoogde aftrek van 13,5%.Meer informatie, zie www.energiesparen.be11.2 Enkel voor particulierenActies van de federale overheidFiscale maatregelenU kunt een aantal energiebesparende maatregelen (waaronderde installatie van een zonneboiler) inbrengen bij uwjaarlijkse belastingsaangifte. Per aanslagjaar kunt u meerderefacturen indienen voor investering in verschillende maatregelen.Maar hier blijft de regel dat het belastingvoordeelper jaar per woning voor alle maatregelen samen, beperkt is(tot een geïndexeerd bedrag van 3380 euro voor investeringenin 2007). Voor zonneboilers komt 40% van de investeringin aanmerking voor het belastingvoordeel.De datum van betaling van de factuur is bepalend voor debelastingaangifte.Meer informatie, zie www.energiesparen.beBTW-tarief bij renovatieVoor nieuwbouwwoningen is een BTW-tarief van 21% vantoepassing. Een woning renoveren kan aan een BTW-tariefvan 6% (woningen vanaf 5 jaar oud). Van 1 januari 2000 tot31 december 2010 is dit zelfs geldig voor woningen die 5 jaaroud zijn. Deze maatregel is ook interessant voor energiebesparendemaatregelen:plaatsing van isolatie, zonneboiler, fotovoltaïsche zonnepanelen,vervangen van centraleverwarmingsketel mitsbepaalde voorwaarden.Meer informatie, zie www.energiesparen.beWarmte uit zonlicht - 22

SUBSIDIEREGELINGEN11.3 Voor iedereenActies van de distributienetbeheerdersDe elektriciteitsdistributienetbeheerders (vroeger intercommunalesvoor elektriciteit) kennen in 2007 voor een aantalenergiebesparende maatregelen een premie toe.Voor zonneboilers is een premie van 575 euro mogelijk.De maatregelen waarvoor een premie wordt toegekend, dehoogte van de toegemoetkomingen en de toekenningsvoorwaardenverschillen per netbeheerder.Als u een premie wenst aan te vragen of meer informatiewenst over bepaalde acties, dient u rechtstreeks contact op tenemen met uw netbeheerder.Acties van de provinciesIn de provincie Limburg kunt u in 2007 een extra premiebekomen bij de installatie van zonnepanelen voor de productievan elektriciteit of bij de plaatsing van een zonneboiler.De eerste 400 aanvragers krijgen een provinciale premie van250 euro.Meer informatie bij het Zonneloket - Steunpunt DuurzaamBouwen, tel. 011/51.70.59, www.elkedagzondag.be ofe-mail: elkedagzondag@limburg.be.De provincie Vlaams-Brabant kent, onder dezelfde voorwaardenals de netbeheerders, een premie van 625 euro toe voorde installatie van een zonneboiler.Na te vragen bij Hilde Hacour (016/26.72.78,hilde.hacour@vlaams-brabant.be).Actuele informatie over de provinciale premies,zie www.energiesparen.beActies van de gemeentenHeel wat gemeenten geven een extra premie voor de installatievan een zonneboiler of fotovoltaïsche zonne-installaties.Deze premie bedraagt meestal 250 à 1000 euro.Actuele informatie over de gemeentelijke premies, ziewww.energiesparen.be of contacteer uw gemeentebestuur.23 - Warmte uit zonlicht

NUTTIGE ADRESSEN12Nuttige adressen Geactualiseerd op 31 05 2007SectorverenigingOm de toepassing van zonneenergiete bevorderen is deberoepsorganisatie BELSOLARopgericht. De leden zijn enerzijdsbedrijven die producten leverenmet betrekking tot thermischeof fotovoltaïsche zonne-energie,en anderzijds organisaties enbedrijven die diensten verlenen terondersteuning van zonne-energie:energiebedrijven, studiebureaus,onderzoeks- en vormingscentra,...Een geactualiseerde ledenlijst vanBELSOLAR vindt u op de websitewww.belsolar.beBELSOLARDhr. De Gheselle LucVaartstraat 611000 Brussel02/219.79.89info@belsolar.bewww.belsolar.beBelsolar is de beroepsfederatie vanproducenten en importeurs vanPV-systemen in BelgiëInformatie en vormingAPERE asbl(Association pour la Promotiondes Energies Renouvelables)Omwentelingsstraat 71000 Brussel02/218.78.99 - Fax: 02/219.21.51e-mail: info@apere.orgwww.apere.orgInfocentrum en advies voorhernieuwbare energie (Waalsen Brussels Gewest)CentrumDuurzaam Bouwen vzwMevr. Lut BeertenDhr. Bart VandepolMarktplein 73550 Heusden-Zolder011/51.70.51 - Fax: 011/57.12.87e-mail: info@duurzaambouwen.bewww.cedubo.beHet centrum ontwikkelt een visie,informeert en demonstreertover duurzaam bouwenCZECentrum Zonne-energieDhr. Vrancken JanLangstraat 1402140 Antwerpen0497/80.27.83Vormingscentrum, informatie, studieen advies betreffende zonne-energieDe Zonne-ArcDhr. Lievens WillyCouthoflaan 388972 Proven057/33.84.19 - Fax 057/33.77.15info@zonnearc.bewww.zonnearc.bewww.vormingsplus.be/bruggeZonnecursussen, groepsbezoeken,experimenten met zon, rekenkunde,biomassaDialoog vzwDhr. Aerts IvoRemylaan 133018 Wijgmaal016/23.26.49 - Fax: 016/22.21.31info@dialoog.bewww.dialoog.beOnafhankelijke vormings- en adviesinstellingrond thema’s water-energieduurzaambouwen, zowel voor eenbreed publiek als voor professionelenInnovatiesteunpunt voorland- en tuinbouwDhr. Moons MarcDiestsevest 403000 Leuven016/28.61.25 - Fax 016/28.61.29info@innovatiesteunpunt.bewww.innovatiesteunpunt.beDienst van Boerenbond die land- entuinbouwers advies en begeleidinggeeft bij energieprojecten.Daarnaast is ook een audit van deenergiestromen mogelijkWarmte uit zonlicht - 24

NUTTIGE ADRESSENMondoMevr. Van den Eeden ClaraBastijnstraat 852590 Berlaar03/482.24.68info@mondo.bewww.mondo.beOrganiseert voordrachten,informatieavonden en rondleidingenin Solar 2002 met groepen enindividuenSyntra LimburgCampus GenkMevr. Schrooten RiaKerkstraat 13600 Genk089/35.46.16 - Fax 089/35.30.42infogenk@syntralimburg.bewww.syntra-limburg.beOpleidingen installateurszonneboilersystemenVEIVlaams Elektro InnovatiecentrumDhr. Van Dingenen KrisKleinhoefstraat 62440 Geel014/57.96.12 - Fax 014/57.96.11info@vei.bewww.vei.beAdvies, technologieoverdracht inde elektrosectorZonnewinDTPredikboomstraat 258650 Klerken0477/55.13.22info@zonnewindt.bewww.zonnewindt.beGeeft informatie aan bouwersen verbouwers over duurzaambouwen met speciale aandachtvoor zonneboilers en fotovoltaïschezonne-energieSyntra WestDhr. Hostyn JanZandvoordeschorredijkstraat 738400 Oostende059/51.60.00 - Fax 059/70.61.70jan.hostyn@syntrawest.bewww.syntrawest.beTrainingscentrum voor installatie enduurzaam energiebeheer opleidingwarmtepompen25 - Warmte uit zonlicht

NUTTIGE WEBSITES13Websiteswww.techniekweb.nl/?/link/4/378/380De website geeft een overzicht van interessante links over zonne-energiewww.mysolar.comOnafhankelijk website om een indruk te krijgen van het soort zonneboiler dat geschikt is voor uw situatiewww.crest.org/solar/index.htmlWebsite van het Center for Renewable Energy and Sustainable EnergyBevat informatie over de kosten, links met andere soortgelijke organisatieswww.solarservices.nl/solar_energy_tour/tour00_introduction.htmWebsite van EcofysBevat informatie over de soort systemen, opbrengsten, kostenwww.solarnet.orgProjecten rond zonne-energie en links naar andere energiesiteswww.zonnebouw.nlWebsite van EcofysInformatie over de inpassing van zonneboilers in nieuwbouwprojectenwww.estif.orgWebsite van de European Solar Thermal IndustryPublicaties en agendawww.soltherm.orgWebsite van Soltherm EuropeInformatie over organisatie en doelstellingenwww.eere.energy.gov/solar/solar_heating.htmlUitgebreide informatie over thermische zonne-energiewww.iea-shc.orgWebsite van het IEA Solar Heating and Cooling ProgrammeWarmte uit zonlicht - 26

27 - Warmte uit zonlichtNOTITIES

NOTITIESWarmte uit zonlicht - 28

MEER INFORMATIEWil u meer informatie en een uitgebreide brochure ontvangen over een specifiek onderwerp,neem contact op met het ODE-kantoor of bezoek de website www.energiesparen.beTe verkrijgen:Wegwijzer Elektriciteit Kleine Biomassa: Warmtepompen2007 uit waterkracht Vergisting. Omzetten voor woningverwarmingzonlicht (enkel van biomassa inelektronischbeschikbaar)een energierijk gasBio-energie. Omzettenvan vaste biomassa inhernieuwbare warmteen elektriciteit

Energie sparen: de winst is voor u en het milieu.Deze brochure is gratis verkrijgbaar bij:ODE-VlaanderenVlaams Ministerie van Leefmilieu,Leuvensestraat 7b1Natuur en Energie3010 Kessel-Lo Vlaams Energieagentschaptel. 016/23.52.51, fax 016/48.77.44 Koning Albert II-laan 20, bus 17e-mail: info@ode.bee-mail: energie@vlaanderen.bewebsite: www.ode.bewebsite: www.energiesparen.beODE-Vlaanderen vzw is deOf bel 1700, elke werkdag van 9-19u.koepelorganisatie voor deduurzame energiesectorin Vlaanderen.COLOFONSamenstelling en redactieODE-Vlaanderen vzwin samenwerking metEddy Janssen (Karel de Grote-Hogeschool vzw Hoboken)leden van BELSOLARin opdracht vanVlaams Ministerie van Leefmilieu, Natuur en EnergieVlaams EnergieagentschapVerantwoordelijke uitgeverLuc PeetersWnd. administrateur-generaalVlaams Ministerie van Leefmilieu, Natuur en EnergieVlaams EnergieagentschapBronnen figuren en foto’sAPEReEddy JanssenBlozoen Europe nvSunTechnicsLafarge Roof ProductViessmann-Belgium bvbaLuk VandaeleVoorzitterODE-Vlaanderen vzwDesign & opmaakStudio DermauxDrukJoh. Enschedé – Van MuysewinkelAangepaste herdrukDepotnummer D/2007/3241/087