HET SCHOUWBURGPLEIN - Leefbaar Rotterdam

HET SCHOUWBURGPLEIN
LAATSTE KANS OF VOL BOUWEN
© Leefbaar Rotterdam, januari 2008
Frans van der Hilst (raadslid)
Jeffrey Blomsteel (beleidsmedewerker)

Introductie
In 1996 werd het Schouwburgplein, zoals wij het heden ten dage kennen,
opgeleverd. Het plein is 12.250m² groot en bevindt zich in het centrum van Rotterdam.
Er mag dus gesproken worden van een van de grootste pleinen van Europa, op
een toplocatie. Echter, het Schouwburgplein maakt zijn potentie niet waar. Het plein
bruist niet, wordt amper benut en lijkt zich aan de levendige binnenstad van Rotterdam
te onttrekken. Voor Leefbaar Rotterdam is dit reden genoeg om het Schouwburgplein
op de politieke agenda te zetten.
Voor de Tweede Wereldoorlog bevond zich op de plek, waar nu het Schouwburgplein
te vinden is, een dichtbevolkte stadswijk. Na het bombardement van 10 mei
1940 brandde deze wijk bijna volledig af, waarna op de lege, open vlakte een
noodschouwburg werd gebouwd van afgebikte stenen uit de binnenstad; het
Schouwburgplein was geboren. In de jaren ’60 verscheen aan de noordkant van het
plein concertgebouw De Doelen en werd onder het plein een grote parkeergarage
geopend. Sinds die tijd is het Schouwburgplein een autoloze en boomloze vlakte. Er
werd echter weinig gebruik gemaakt van het plein en na de komst van de nieuwe
Schouwburg in 1988 werd besloten het Schouwburgplein opnieuw in te richten.
Tussen 1991 en 1996 werd gewerkt aan het ontwerp
en de oplevering van het Schouwburgplein. De
architect was Adriaan Geuze, van het bureau ‘West 8
urban design & landscape architecture’. In het ontwerp
is ‘leegte’ of ruimtelijkheid als uitgangspunt genomen.
Het was de bedoeling om het plein tot een op zichzelf
staand onderdeel van de stad te laten uitgroeien voor
uiteenlopende gebruikers en gebruiksmogelijkheden.
Door het plein zo’n 40 cm boven het maaiveld uit te tillen zou als het ware een
podium voor de stad worden gecreëerd.
Leefbaar Rotterdam is van mening dat het uitgangspunt ‘leegte’ iets te letterlijk wordt
benadrukt in de huidige situatie. Het plein is misschien wel tot een op zichzelf staand
onderdeel van de stad uitgegroeid, maar ook tot een losstaand onderdeel, waardoor
het plein grotendeels onbenut blijft: een podium voor de stad, waarbij het publiek
ontbreekt… En dat moet anders!
2

Analyse Leefbaar Rotterdam
Als het aan Leefbaar Rotterdam ligt, wordt het Schouwburgplein een bruisend
onderdeel van de binnenstad, een plein dat aansluit bij die binnenstad en waar het
heerlijk toeven is. Met bruisend wordt een plek bedoeld waar men verwacht dat men
elkaar tegenkomt, een plaats van interactie. Het plein zal dus aantrekkelijker moeten
worden. We begrijpen echter ook dat het probleem niet alleen bij het plein zelf ligt,
maar dat het ook slachtoffer is van zijn directe omgeving.
Problemen
Het Schouwburgplein is geen centraal plein, waar verschillende winkelstraten van
topkwaliteit samenkomen en het is ook geen eindpunt van zo’n winkelstraat. Het is
dus niet een plek waar grote groepen mensen automatisch, op een natuurlijke wijze
samen komen als zij het centrum van de stad bezoeken. Deze natuurlijke voorwaarden
als aanvoer van publiek en doorstroming ontbreken.
Het Schouwburgplein ligt ingeklemd tussen de kolossale panden van Pathé
(bioscoop) en de Rotterdamse Schouwburg (west en zuid), een openbare weg (langs
De Doelen) en een fietspad (noord en oost). Er komen wel twee zijstraten van de
Lijnbaan (de Korte Lijnbaan en de Aert van Nesstraat) uit op respectievelijk de noordoost-
en de zuid-oosthoek, maar deze straten zijn van minder allure dan de Lijnbaan
zelf en trekken daardoor al veel minder publiek. Ook vanuit het Centraal Station
komen weinig mensen, via het Kruisplein, langs het Schouwburgplein.
Het Schouwburgplein ligt dus niet op de route, dan wel afgeschermd van het grote
publiek. Maar kijkt men naar het plein an sich, dan is te zien dat er meerdere redenen
zijn aan te wijzen waarom het plein zelf ook geen al te grote aantrekkingskracht
uitoefent op mogelijke bezoekers / gebruikers. Wat kan het publiek op het plein
doen? Wat is de gebruiksfunctie? Er gebeurt vrijwel niets, terwijl rond het plein toch
honderden mensen samenkomen in de Schouwburg, de bioscoop en de Doelen.
Deze kolossen zijn echter zo in zichzelf gekeerd dat de aanwezigheid van het grote
publiek niet zichtbaar is vanaf het plein en vice versa. Het ontbreken van een
levendige plint, het zichtbaar maken van het publiek, is eeuwig zonde. Ook zijn er op
of direct langs het Schouwburgplein geen terrasjes te vinden. Die zijn aan de andere
kant van het fietspad en met een soort schuttingen ook nog eens verder
afgeschermd van het plein. Misschien ook wel om de terrassen af te schermen van
hangjeugd, die ’s avonds op en rond het plein ‘hangt’. De aanwezigheid van
hangjeugd spreekt natuurlijk ook niet in het voordeel van het Schouwburgplein. Het
maakt het plein nog onaangenamer en draagt ook nog eens bij aan een gevoel van
onveiligheid van Schouwburg-, Doelen- en bioscoopbezoekers.
3

Een ander punt van aandacht is het vloeroppervlak van het Schouwburgplein. Voor
de bestrating van het plein is gebruik gemaakt van hout, geperforeerde stalen platen
en natuursteen. Een groot nadeel van deze materialen is dat ze spekglad worden
door regen of vorst. Ook hierdoor wordt het plein gemeden.
Kansen
Kijken we naar de toekomst, dan zien we dat er twee gebiedsontwikkelingen in gang
zijn gezet, die zich rond het Schouwburgplein concentreren. Het gaat om het
Masterplan Lijnbaanhoven en de ontwikkeling van het nieuwe Centraal Station.
Het Masterplan Lijnbaanhoven is onlangs goedgekeurd door de gemeenteraad van
Rotterdam. Dit plan tracht onder andere de zijstraten van de Lijnbaan nieuw elan te
geven, waardoor het Schouwburgplein wat meer in verbinding komt te staan met het
levendige centrum. Bij de ontwikkeling van het nieuwe Centraal Station wordt het
Kruisplein als het ware een groot voorplein van het nieuwe station, waardoor een
looproute naar het centrum, via het Schouwburgplein wellicht een optie wordt. De
ontwikkeling van het gehele stationsgebied kan echter nog als een bedreiging
worden gezien, daar bij deze plannen vooral de nadruk wordt gelegd op ontwikkelingen
aan de noordkant van het Weena, waardoor het Schouwburgplein helemaal uit
de route verdwijnt.
Conclusie
Er zijn ontwikkelingen gaande die meer publiek in de richting van het plein zouden
moeten leiden. Echter, de probleemanalyse geeft aan dat de zwakke punten niet
alleen de locatie en omgeving van het plein zijn, maar vooral ook het ontbreken van
een duidelijke functie van het plein, een levendige plint en, meer ’s avonds, een
gevoel van onveiligheid door groepen hangjongeren die het plein bevolken. Ingrepen
zijn dus noodzakelijk om het plein een duidelijke functie te geven en het
Schouwburgplein tot een aantrekkelijke locatie te laten uitgroeien.
Toch moet niet uit het oog verloren worden dat aan de hand van de analyse
geconstateerd kan worden dat natuurlijke voorwaarden voor een goed functioneren
van het Schouwburgplein als ontmoetingsplaats ontbreken. Als deze voorwaarden
ontbreken en kunstgrepen / noodverbanden noodzakelijk zijn om dit te compenseren,
dan is het de vraag of dat wel de juiste remedie is en of het niet veel consequenter is
het plein op te geven en vol te bouwen. Het plein offert zich dan op ten gunste van
andere pleinen als het Stadhuisplein, het Stationsplein / Kruisplein en het Binnenwegplein,
waar wel grote stromen mensen voorbij trekken en die niet afgeschermd
zijn voor het grote publiek. Het zou wel eens kunnen zijn dat verkleining respectievelijk
vol bouwen van het Schouwburgplein de juiste remedie is.
4

Visie Leefbaar Rotterdam
Leefbaar Rotterdam vindt het van groot belang dat er
een duidelijke visie komt voor het Schouwburgplein en
dat er ook gehandeld wordt naar de aanbevelingen in
deze visie. Leefbaar Rotterdam heeft aan de hand van
de analyse een visie op het plein ontwikkeld, waar een
aantal aanbevelingen uit volgt.
Kern is dat het plein een ongedwongen ontmoetingsruimte
moet zijn: mensen moeten er iets kunnen
beleven; het plein moet kunnen verrassen.
Zo zijn wij van mening dat het Schouwburgplein door
middel van een aantal kleine ingrepen op de korte
termijn een stuk attractiever kan worden.
Rond het plein
Ons eerste kritiekpunt op het plein was dat het niet bruist en weinig benut wordt. De
analyse geeft aan dat hier verschillende oorzaken aan ten grondslag liggen. Het is
echter erg lastig om de plint aan te pakken en de toegangswegen tot A-locaties uit te
laten groeien, al tracht het Masterplan Lijnbaanhoven dit laatste wel te bewerkstelligen.
Het is echter wel mogelijk om rond het plein acties te ondernemen die tot
verbeteringen zouden kunnen leiden. Het weghalen van de barrières die nu tussen
het plein en de terrassen in staan, zou het Schouwburgplein al een flinke impuls
kunnen gegeven. Dat betekent dat het fietspad aan de Karel Doormanstraat plaats
zal moeten maken voor terrassen, zodat die tot het plein kunnen strekken. Natuurlijk
hebben de ondernemers die de terrassen uitbaten hier ook het een en ander over te
zeggen. Zien zij een dergelijk plan niet zitten, dan moeten andere ondernemers de
kans krijgen het stuk tussen het plein en de huidige, afgeschermde, terrasjes uit te
baten. Het zelfde geldt voor de noord- en de zuidzijde van het plein. Aan de
noordzijde zouden ook nog eens de parkeerplaatsen langs het plein plaats moeten
maken. Ook deze vormen een barrière voor het plein
en staan eventueel terrassen, die voor de levendigheid
langs het plein moeten zorgen, in de weg. Mensen
moeten het plein zien en de mensen op het plein de
mensen er omheen! Iedere toekomstige ontwikkeling,
waarbij een levendige plint kan ontstaan, zal
aangegrepen moeten worden.
Op het plein
Niet alleen de rand van het plein, ook het plein zelf kan een betere invulling krijgen.
Het plein leent zich immers uitstekend voor diverse activiteiten. Vooral op cultureel
vlak zou er van alles mogelijk moeten zijn, gezien de aanwezigheid van de Schouw-
5

urg, de bioscoop en de Doelen. Het stadsbestuur zou ervoor moeten zorgen dat de
betreffende instellingen worden betrokken bij het samenstellen van een
programmering voor het plein. De Schouwburg zou bijvoorbeeld een theaterstuk op
het plein uit kunnen voeren, daar heeft het ook de (fysieke) middelen voor. Pathé zou
het plein kunnen benutten voor een openluchtbioscoop, zonder te concurreren met
de al bestaande pleinbioscoop (Museumpark, tijdelijk Lloydplein). De Doelen zou een
keer naar buiten kunnen treden met het Rotterdams Philharmonisch Orkest. Dit zijn
slechts mogelijkheden die een groot publiek naar het plein zouden kunnen lokken.
Een pleinmanager zou hier wellicht een rol in kunnen spelen. Naast het zorgen voor
een programmering voor het plein, zou zo’n pleinmanager ook de coördinatie van de
brancheverdeling op zich kunnen nemen, evenals het onderhouden van de contacten
met bureau Veilig. Ook Rotterdam Marketing zou wellicht een actieve rol in kunnen
nemen om er zorg voor te dragen dat ‘het podium van de stad’ daadwerkelijk publiek
gaat trekken, waarbij tevens betrokken kan worden het plein deels zijn basale functie
terug te geven van “markt” als boeken-, postzegel-, en kunst- en antiekmarkt.
Om het plein interessant voor het publiek te maken,
moet er zeker opgetreden worden tegen hangjeugd op
en rond het plein. Bovendien zullen activiteiten op het
plein de veiligheid van de bezoekers zeker
verbeteren. Ook de deels gladde ondergrond van het
Schouwburgplein zal aangepakt moeten worden. Een
interessant detail is overigens dat de gemeenteraad
destijds verantwoordelijk was deze gladde ondergrond. Men vond het bij de
raadsbehandeling van het ontwerp van West 8 noodzakelijk om dit onderdeel van het
ontwerp te amenderen, daar de perforaties in de stalen platen met de perforatie naar
boven ‘te gevaarlijk’ werden bevonden. Dit had juist voor de nodige grip moeten
zorgen. Het stuk met de perforaties naar beneden is nu juist het gevaarlijke, gladde
stuk op het plein, waar vele mensen al onderuit zijn gegaan. Bij het eerstvolgende
grootonderhoud van het Schouwburgplein zal deze “fout” zeker weer hersteld
moeten worden.
Bredere omgeving van het plein
Bij de introductie werd al aangegeven dat ‘het plein misschien wel tot een op zichzelf
staand onderdeel van de stad is uitgegroeid, maar ook tot een losstaand onderdeel,
waardoor het plein grotendeels onbenut blijft.’ Onderdeel van een integrale visie
moet dus zijn dat het plein in een bredere context wordt gezien: het Schouwburgplein
als integraal onderdeel van het stadscentrum.
In zo’n centrumvisie maakt het Schouwburgplein deel uit van het carré Westblaak,
Weena, Coolsingel en Mauritssingel: de boulevards. Is er een visie op dit carré, dan
is er ook een visie op het Schouwburgplein. Binnen het genoemde carré bevinden
6

zich ook andere pleinen, zoals het Stadhuisplein en het Binnenwegplein en deze
pleinen zouden met elkaar verbonden moeten worden. Zo ontstaat samenhangend
weefsel.
De Lijnbaanhoven zorgen voor contrast. Deze hofjes krijgen ook aandacht in het
onlangs vastgestelde Masterplan Lijnbaanhoven. Op de rand van het carré moet het
Kruisplein binnen afzienbare termijn het centrale plein voor het nieuwe Centraal
Station gaan vormen. Dit plein zou prima aan kunnen sluiten op het Schouwburgplein.
In een nog bredere context zijn verbindingen te maken met andere pleinen als
het Eendrachtsplein, parken als het parkje aan de Kruiskade en Het Park bij de
Euromast en culturele plekken als musea en de Witte de Withstraat. Vooral het
verfijnen van het weefsel dat culturele plekken verbindt, zou voor dit ‘cultuurplein’ van
pas komen.
Integrale aanpak
Om het plein aantrekkelijker te maken is Leefbaar Rotterdam van mening dat alle
hiervoor genoemde aspecten aangepakt moeten worden. Het is een kwestie van alle
mogelijke noodverbanden aanwenden: gebeurt dit niet, dan zal het zeker niets meer
worden met het plein, dat alle natuurlijke voorwaarden om tot een bruisende
ontmoetingsplaats uit te groeien ontbeert. Wat Leefbaar Rotterdam betreft moet dan
de moedige beslissing worden genomen het plein op te geven om nieuwe initiatieven
op die locatie mogelijk te maken: verkleining respectievelijk vol bouwen.
We staan op een tweesprong: of er wordt nu actie ondernomen of de stekker gaat er
uit, want een podium zonder publiek…
Dat moet anders! 1
1 Voor impressies, zie bijlage, pag. 9
7

Aanbevelingen Leefbaar Rotterdam
Op de korte termijn moet duidelijk worden wat Rotterdam op de langere termijn met
zijn centrum en het Schouwburgplein wil. Dan pas kan het Schouwburgplein die
functie gaan vervullen, die het zou moeten vervullen. Echter, zo lang hoeft er niet
gewacht te worden. Op korte termijn is er een aantal interventies te plegen om het
Schouwburgplein meer te laten bruisen. Vervolgens zal een goede visie voor de
langere termijn meer beperkingen weg moeten nemen, die een aantrekkelijk plein nu
in de weg staan om het Schouwburgplein als integraal deel van het stadscentrum uit
laten groeien. Leefbaar Rotterdam doet daarom de volgende aanbevelingen:
• horecamogelijkheden rond het plein ontwikkelen / uitbreiden / verbeteren
(terrassen) door fietspad en parkeerplaatsen rond het plein op te offeren;
• problemen rond de gladheid van het Schouwburgplein verhelpen;
• ontmoedigings- / zero-tolerancebeleid voor wat betreft hangjeugd;
• meerjaren activiteitenplan Schouwburgplein opstellen; Schouwburg, Pathé en
de Doelen hierbij betrekken;
• link met Schouwburgplein leggen bij uitwerking Masterplan Lijnbaanhoven en
ontwikkeling nieuw Rotterdam Centraal;
• integrale visie voor de langere termijn uitwerken en hierin meenemen:
a. levendige plint creëren wanneer de mogelijkheid zich voor doet,
b. plein zien als onderdeel van groter geheel,
c. logische verbindingen leggen tussen plein en andere delen van de stad;
onzichtbaar weefsel zichtbaar maken.
Als deze aanbevelingen niet worden opgevolgd en alles bij het oude blijft, of als deze
maatregelen niet het effect sorteren dat we voor ogen hebben, namelijk een plein als
ongedwongen ontmoetingsruimte, waar mensen iets moeten kunnen beleven, een
plein dat verrast en dat bruist, dan is het wat Leefbaar Rotterdam betreft tijd om
afscheid te nemen van het Schouwburgplein.
8

Bijlage
Afbeelding 1; Impressie van een aantrekkelijker plein, met terrasjes rond het plein en
een activiteit op het plein.
Afb. 1
Afbeelding 2; Impressie van een herinrichting van de locatie van het ‘voormalige’
plein.
Afb. 2
9