Ver haVen - Maasvlakte 2

Fotografie Laura Zwaneveld

Nederland groeitFotografie Twan de VeerU heeft er vast nog niets van gemerkt, maar sinds 1 september 2008 wordt ons land groter. Het groeit, uur nauur, dag en nacht. De grens van de provincie Zuid-Holland op de Noordzee is er bij Koninklijk Besluit enkele jarengeleden speciaal voor verlegd. Toen was het nog toekomst, nu is het dagelijkse realiteit. Maasvlakte 2 rijst uitzee omhoog, zandkorrel voor zandkorrel.Als in 2013 het eerste containerschip afmeert aande nieuwe kade is 240 miljoen kubieke meter zandverplaatst. Voor het grootste deel zand van deNoordzeebodem dat nu op een andere plek een anderefunctie krijgt. De aannemer maakt er strand van eneen beschermende duinenrij. Daarachter maken weer haventerrein van, vijf meter boven NAP, zodathet ook bij de zwaarste stormvloed droog blijft.Uit het feit dat u dit stukje leest, leid ik af dat ugeïnteresseerd bent in Maasvlakte 2, de uitbreidingvan de haven van Rotterdam en de wijze waarop datgebeurt. Dan heeft u met dit blad in de hand eengoede keuze gemaakt, al zeg ik het zelf.Kijkje in de keukenWij willen u op deze pagina’s graag een kijkje in onzekeuken geven, net zoals de jonge Rotterdamse koksverderop in dit blad dat ook doen. Een project als ditzie je in Nederland nu eenmaal niet dagelijks. Het isgroots in vele opzichten, het kost enorm veel voorbereidingstijden de knapste koppen uit de branche zijner bij betrokken. Het gebeurt bovendien op volle zee.Wat mij betreft reden genoeg om met deze uitgavedit unieke project wat dichter bij u te brengen. Wantuiteindelijk zijn wij met zijn allen als consumentenverantwoordelijk voor de groeiende vraag naar goederendie ten grondslag ligt aan dit project. Dat geeft onstegelijk een verantwoordelijkheid. De verantwoordelijkheidom in het belang van toekomstige generaties ditnieuwe stuk haven zo duurzaam en milieuvriendelijkmogelijk aan te leggen en te gebruiken.VerantwoordelijkDie verantwoordelijkheid hebben we van harte opgepakt.U leest er verderop meer over. Op de wijze waarop wemet alle betrokken partijen die uitdaging zijn aangegaan,ben ik bijzonder trots. Juist omdat we met overheden,belangenorganisaties en milieupartijen net zo lang omtafel hebben gezeten totdat het beste plan er lag, durfik de stelling aan dat Maasvlakte 2 een voorbeeld voortoekomstige ontwikkelingen kan zijn. Niet alleen vanwegecontractueel vastgelegde afspraken over duurzaamheidmet de gebruikers van Maasvlakte 2, maar ook omdatwe met betrokken partijen de komende 25 jaar deontwikkelingen nauwgezet vergelijken met de gemaakteafspraken. Want van loze beloften houden we niet inRotterdam. Afspraak is afspraak.Veel leesplezier!Ronald PaulDirecteur Projectorganisatie Maasvlakte 2

Nieuw stukje NederlandVan eerste schets naardefinitief ontwerp40 jaar plannen8 12Cabaretier ontmoetburgemeester14Nieuwe duinen en rust in VoordeltaMekka voor strandgangers, vogels en vissen17Op de grens van land en zee

22Slim denkwerkHet ontwerp binnenstebuitenDe denkers en de doeners 25In debeunInterviewRonald Paul38Rust en voedselvoor de dierenvan Maasvlakte 228

Jonge smaakmakers inde Rotterdamse keukenChristian Hondrogiannis, Suresh Kumar,Koos de Wolf en Jessie Yuen3444Jarenlang wikken en wegen52Zeebodem vol leven46‘Dat is toch niet meer van deze tijd!’Nieuwslezerontmoet havenbaasVerder..Bakkie bij de buren 20Bedrijven staan te trappelen 26(Mee)praten, praten, praten, praten... 31Meer containers? Grotere zeeschepen? 36Van zandbanaan tot onderwatergeluid 40Zand, zand en nog meer zand 48Zandpannenkoek goed beschermd 60Zeereuzen groeien gestaag door 62Beleef de toekomst nu 64Bochtje achteruit 68Algen blijven bloeien, eenden blijven eten 70Sleephopperzuiger in beeld 74Belastingbetaler hoeft portemonneeniet te trekken 78Projectbeginrijm 84Voor wat hoort wat 86Groeien, maar dan groener, duurzameren schoner 88Te land, te water, over het spoor 90Hoe zit het met de bereikbaarheid? 96Tweemaal broodje aap graag! 98Samen de vinger aan de pols 112M/V2 114Maasvlakte 2, ook voor in de klas 117

Welke baggeraar mag bouwen?Titanenstrijd in deDeltaHavenambassadeurontmoet bruggenbouwer561 september 2008!66104100 108750 hectarevitamine GEen orgie van licht

De haven barst begin jaren ’90 bijna uit zijn voegen. Hieren daar zou misschien op de Maasvlakte nog een containerpassen. En er zijn wat kleine stukjes braakliggend landverdeeld over de hele haven. Maar die duizenden zee containers,vol met luxegoederen en andere producten dieEuropeanen dag in dag uit nodig hebben, die passen daarbij lange na niet meer bij. Uitbreiding is nodig. Direct.Helemaal nieuw was dat inzicht niet. Al in de jaren ’60,terwijl de Maasvlakte nog niet eens af was, vermoedde deoverheid dat er in de toekomst meer ruimte nodig zou zijn.Het geloof in economische groei was op dat moment heiligen bedrijfsleven èn overheid wilden meer ruimte om tegroeien. Véél meer. De grote vraag was alleen: waar naartoeuitbreiden? De ideeën resulteerden in begin 1969 in hetPlan 2000+ met de ondertitel: ‘Een harmonische ontwikkelingvan haven- en industriegebieden en van recreatie-,natuur- en woongebieden in het noordelijke deel van deDelta’. Opstellers waren onder meer het Havenbedrijf,Stads ontwikkeling en Gemeentewerken. De eerste fasevan dit plan ging om een uitbreiding van de Maasvlakte inzuidwestelijke richting en een haven- en industrie ontwikkelingop het oostelijke deel van Voorne-Putten en hetwestelijke deel van de Hoekse Waard. In een later stadiumzou ook de westelijke helft van Voorne-Putten voor hetzelfdedoel moeten worden ontwikkeld. Zover zou hetechter niet komen. Enkele jaren later bleek dat de inschattingvan de economische groei wel erg optimistisch was.De oliecrisis van begin jaren ’70 temperde de verwachtingenook. Daarnaast groeide de invloed van milieu- enbelangenbewegingen; hun stem werd steeds sterker. Hetidee van de uitbreiding van de Rotterdamse haven richtingVoorne-Putten verdween in de prullenbak en jarenlangwerd er niet meer over de havenuitbreiding gepraat.De gesprekken over de uitbreiding werden pas in 1993 weerhervat, toen de gemeente het Havenplan 2010 ontwikkelde.Onderdeel van het Havenplan was een voorstel voor een tweedeMaasvlakte. Dit keer pakten de plannenmakers het beter aan.Samen met belangengroepen uit de regio besloten gemeente enprovincie voor uitbreiding van de haven in zee, ten westen vande huidige Maasvlakte. Het gebied waar binnen nieuw landmocht komen werd duidelijk afgeba kend. Daarnaast werdenvan begin af aan twee eisen gekoppeld aan het nieuweuitbreidingsplan: samen met de economische groei van hethavengebied zou ook 750 hectare natuur worden ontwikkeldén het bestaande haven gebied zou beter worden benut. Ditvoorstel waarin economie en leefbaarheid werden aangepakt,had meer succes dan zijn voorganger uit de jaren ’60. Hettekenen kon beginnen!In de jaren die daarop volgden rolde het ene na het andereontwerp van de tekentafel. Uitvoerige milieustudies »

werden verricht want, zo redeneerden de deskundigen, wilje een solide en breed gedragen ontwerp hebben, dan moetje de grenzen verkend hebben. Van eilanden los in zee totvreemde vierkante uitstulpsels, van lange dammen die diepde zee insteken tot een dikke puist: zo’n beetje alle mogelijkevarianten kwamen voorbij. De ontwerpen waren misschienlosbandig, het proces was dat niet. Nauwkeurig hield hetHavenbedrijf bij wat de voor- en nadelen van elk ontwerpwaren. De invloed op het milieu, op de zeestromingen, opomwonenden, op de zeevaart, de kosten: met alles werdrekening gehouden.Al die creativiteit en dat denkwerk leidde in 2000 tottwee zogenaamde referentieontwerpen. Eén met eeneigen, recht streekse ingang vanuit zee en één waarvoorde schepen door de huidige Maasvlakte moesten varen.Beide varianten werden uitgewerkt op basis van vierhoofdkeuzes. De eerste keuze was de eigen, directe ingangvanuit zee. Keuze nummer twee was vorm en ligging vande zeewering, drie was de inrichting van het haventerreinen vier de verbinding met rivieren en kanalen voor debinnenvaart. De vier hoofdkeuzes werden verwerkt inzeven ontwerpvarianten. Van deze zeven varianten iszorgvuldig in kaart gebracht wat de impact en effectenzijn, zowel op ecologie en milieu als op de inves teringen.Niet alleen aan de tekentafel of met computer simulaties,maar ook in een haven op Madurodam-grootte. VeleMaasvlaktetjes zijn door technici op schaal gebouwd ener zijn stormen gesimuleerd die slechts eens in de 10.000jaar voorkomen. Er is zelfs een simulatie gebouwd waarinhet lijkt alsof je op de scheepsbrug van een megacontainerschipstaat. Net als piloten in een vlucht simulatorkonden de deskundigen hiermee ervaren hoe het is ommet zo’n containerschip door de haven te varen. Ditlevert belangrijke informatie op of bijvoorbeeld bepaaldebochten mogelijk zijn en of de vereiste manoeuvres uitvoerbaarzijn.En het optimale ontwerp? Dat heeft een toegang via dehuidige Maasvlakte, dus geen eigen rechtstreekse ingang

Uitbreiding haven naar Voorne-Putten enHoekse Waard (1969)Eerste schetsen (1994)Vier schetsen van mogelijke vormen (1995)vanuit zee, en een zachte én harde zeewering. Van diezeewering is het grootste deel zacht, dat wil zeggen metstrand en duinen, en een klein deel hard, met steenen grote betonblokken. Het ontwerp heeft een mooiegestroomlijnde contour, waardoor het effect op bestaandezeestromingen zo klein mogelijk is. De bereikbaarheid,via land en water, is zeer goed. Na al het onderzoek iszonder enige twijfel duidelijk: dit is niet alleen een goeddoordacht ontwerp, het is gewoon het beste ontwerp.Drie varianten die de basis werden voor deReferentieontwerpen (1999)Referentieontwerp I enReferentieontwerp II (2000)Zeven ontwerpen die onderzocht zijn om dereferentieontwerpen te optimaliseren (2001)Doorsteekvariant (2003)Masterplan 2003Masterplan 2005Definitief Masterplan 2008

12CabaretierIvo Willem Opstelten (1944)Partijvoorzitter van de VVD. Was de afgelopentien jaar burgemeester van Rotterdam.Bekleedde die functie ook in de gemeentenUtrecht, Delfzijl, Doorn en Dalen. Wastussen door ook vijf jaar directeur-generaalOpenbare Orde en Veiligheid bij het ministerievan Binnenlandse Zaken. Heeft zich in zijnRotterdamse tijd onvermoeibaar voorMaasvlakte 2 ingezet.Jandino Jullian Asporaat (1981)Acteur, presentator en cabaretier. Kwam opzijn elfde vanuit Willemstad naar Rotterdam.Voelt zich in de havenstad helemaal thuis,maar houdt de contacten met Curaçao warm.Begon bij de Rotterdamse jongerentheatergroepYoung Stage, deed voorstellingen bijRo-theater en Rotjong, reclames voor onderandere Hi en Wehkamp en speelde in de filmsDeuce Bigalow en Staatsgevaarlijk. Hoogtepuntin 2005: de finaleplaats van het CamerettenFestival. Met het autobiografische stuk‘Antilliaanse Pot’ sleepte hij de persoonlijkheidsprijsin de wacht. Met zijn nieuweprogramma ‘Buena Vista’ reist hij in 2009door het land.

Nieuwe duinenen rust inVoordeltaMekka voor strandgangers, vogels en vissen4

15Fotografie Marc BlommaertDuinen: veiligheid en nieuwe natuurVoor Nederland is een sterke kust van levensbelang. Direct achterde duinen wonen mensen en er is volop economische bedrijvigheid,zoals glastuinbouw. Onze kustlijn moet bestand zijn tegen decombinatie van extreme storm en springtij. Zo’n gevaarlijke situatiekomt ongeveer één keer per 10.000 jaar voor. De kust is nú veilig,maar er zijn zwakke schakels in de Zuid-Hollandse zeewering. Dezeworden grondig aangepakt om eventuele toekomstige klimaatveranderingenhet hoofd te bieden. Eén van die zwakke schakels is deDelflandse kust, die loopt van Hoek van Holland tot aan de zuidelijkehavendam van Scheveningen. De kustversterking hier wordt samenuitgevoerd met de aanleg van nieuw natuurgebied om zo de nadeligeeffecten van Maasvlakte 2 te compenseren. En dat is dubbelewinst: een sterke kust én nieuwe natuur.Sinds eind 2008 leggenHoogheemraadschap Delflanden Rijkswaterstaat over eenafstand van vijftien kilometereen nieuwe duinenrij aanvóór de bestaande duinen.De start van de aanleg is júistzo vroeg gepland, omdat degroei van een natuurlijk gebiedtien tot twintig jaar zal duren.Omdat er wat ruimte tussende oude en de nieuwe duinenrijgelaten is, ontstaat ereen duinvallei met vennetjes.Verwachte bewoners: de bontbekplevier,de tureluur en derugstreeppad. Strandgangersmoeten iets verder lopennaar de zee, maar kunnenonderweg genieten van eenkorte wandeling door eenprachtig natuurgebied. Achterde nieuwe duinen komteen breed nieuw strand van200 meter bij eb. Eind 2011is de Delflandse kustversterkingklaar om de stijgendezee spiegel en de krachtigergolven te weerstaan. Ondertussenzijn de delen vanhet strand waar niet wordtgewerkt, de strand paviljoensen de duinen gewoon toegankelijkvoor iedereen. »ZandhappenVoor de natuur compensatiewordt 5.500.000kubieke meter nieuwzand opgespoten.Dat is evenveel als2.200 Olympischezwembaden vol zand.Het zand wordt 10 tot20 kilometer uit deNoordzeekust opgezogenen via een pijp naar hetstrand gebracht.

16Fotografie Marc BlommaertVoordelta: rust op zeebodem en zandbankenNederlanders eten graag een visje. De populaire schol en slibtongzijn platvissen die leven op de bodem van de Noordzee. Om dezevissen te vangen, gebruiken de viskotters sleepnetten die over dezeebodem schrapen. In het nieuwe bodembeschermingsgebied van25.000 hectare wordt de bodem met rust gelaten. Ook komen errustgebieden. Daar profiteren de vissen, maar ook de vogels van.Het is voor vogels belangrijkdat er voldoende voedselaanwezig is, maar ook belangrijkis dat ze het rustigkunnen opeten. Vogels diesteeds worden gestoord tijdenshun maaltijd, moetenvoortdurend opvliegen en zoraken ze uitgeput. In denieuwe rustgebieden voor dekust is het straks goed toevenvoor de zwarte zee-eend,de eidereend, grote stern envisdief, want voor onvoorspelbaarbewegende catamaransen kitesurfers is het daarperiodiek verboden terrein.Zeeschepen zorgen niet vooronrust, want die varen altijddoor dezelfde vaargeul en daarraken de dieren aan gewend.Vogels durven voor hunvoedsel zelfs dichtbij de vaargeulente komen.Rijke voedingsbodemOp dit moment leven op dezeebodem in het aangewezenbodembeschermingsgebied veel zeesterren. Dezekortlevende roofdieren gedijengoed in een verstoordeomgeving. Andere soorten,zoals bijzondere langlevendeschelpdieren, kunnenhelemaal niet tegen de opschuddingdie de sleepnettenveroorzaken. Naar verwachtingis de nieuwe rustgunstig voor al het zeelevenop de bodem. In het dynamischegebied met veel golvenhebben ze nu alle ruimte inde luwte van de zandbanken.Het bodembeschermings ­ge bied van 25.000 ha wordtingesteld als compensatie voorde aanleg van Maas vlakte 2en is ruim tien keer de groottevan de landaanwinning.Eeuwenoude schelpenDe visserij met sleepnetten, ook wel boomkorvisserij genaamd, schrikt eerst metijzeren kettingen de in het zand ingegraven platvissen op. Om ze daarna in nettenvan de bodem te schrapen. Bijzondere schelpen als de Noordkromp raken daarbijbeschadigd. Dat is jammer, want deze schelpdieren worden wel 100 tot 200 jaaroud, veel ouder dan bijvoorbeeld mossels die maximaal vier jaar leven. In 2007 is bijIJsland zelfs een Noordkromp gevonden met de leeftijd van 412 jaar! Het oudstenog levende dier ooit gevonden.

Op de grens17van land en zeeFotografie Marc Blommaert | Dorothée MeyerIn de Noordzee, ten westenvan de haven van Rotterdam,verrijst sinds najaar 2008nieuw land uit het ziltewater. Enerzijds is het eenlogische stap in de uitbreidingvan de haven: eengroot infrastructuurproject.Ander zijds is het een echtNederlands fenomeen: landwinnen op het water. Zogezien past de aanleg vanMaasvlakte 2 in de langeworsteling met het water,van droogmakingen alsdie van Leeghwater en deIJsselmeerpolders tot deDeltawerken. Maasvlakte 2is een project van baggerschepen,heel veel zand,staal en beton. Maar ookeen project waarin hetdraait om mensen, natuuren milieu. En een projectmet een historische, cultureledimensie.Zo’n project vraagt erom opde voet gevolgd te wordendoor beeldend kunstenaars.Zij observeren, analyserenen interpreteren de ontwikkelingenaan deze nieuwerand van Nederland en makende samenleving deelgenootvan hun manier vankijken. De eerste die dezetaak op zich heeft genomenis Dorothée Meyer. Zij fotografeerdeaan de rand vande bestaande Maasvlakte inde zomer van 2007. ‘Omdatik als eerste fotograaf aanhet werk ging, lag het voorde hand dat ik mij op hetbestaande landschap richtte.De eerste voorbereidingenvoor de werkzaamheden aanMaasvlakte 2, de eerste veranderingendaar, leken mijinteressant omdat ze eentussensituatie laten zien.Ik wilde ze zo vast leggendat de beelden nog iets aande interpretatie en verbeeldingvan de kijker overlaten.Vergezichten waar in eengevoel van ruimte en stilte,van duisternis en natuurlijkekracht tot uitdrukkingwordt gebracht. Een spanningveldtussen het oudegeconstrueerde landschapen de op handen zijnde veranderingen.’Maandenlangbivakkeerde Dorothée in hetgebied, steeds wachtend ophet juiste licht.Van de foto’s van Dorothée Meyer is een boeksamengesteld, dat via www.maasvlakte2.comte bestellen is. Enkele van de foto’s staan indeze uitgave.

Op de grens van land en zee18

1951 58 25 17”4 00 51 77”xNrichting 10 graden

Bakkiebij de burenFotografie Laura Zwaneveld‘Maasvlakte 2’, de naam zegt het al: er is ook een eerste Maasvlakte.Wie zijn eigenlijk de ‘bewoners’ van de huidige Maasvlakte en watvinden zij van de komst van de tweede Maasvlakte?‘Elke week ben ik wel eenpaar uur op de Maasvlakte omvogels te fotograferen voormijn website birdshooting.nl.In mei is het bijvoorbeeldprachtig om hier te zijn. Danzie je steeds mannetjes veldleeuwerikenheel hard zingend200 meter omhoog vliegen.Ze doen dit om hun territoriumte verdedigen. De veldleeuwerikdoet het in heelZuid-Holland slecht, behalveop de Maasvlakte. De aanlegvan Maasvlakte 2 brengt mijzorgen én verwachtingen. Ikhoop niet dat de stromingverandert en daardoor hetVoornse Duin aantast. Aande andere kant hoop ik dathet nieuwe gebied de eerstetijd weer net zo ruig en verlatenzal zijn als de eersteMaasvlakte 15 jaar geleden.Dan kon je úren lopen zondereen mens tegen te komen.Wachtend op inklinkingtrekt dat soort braakliggendterrein altijd bijzonderenieuwe vogels aan.’‘Uren lopen doornieuw niemandsland’Vogelaar Chris van Rijswijk

‘Al die nieuwe bedrijvenkomen hier strakskleiduifschieten’Ad van Dijk van Schietbaan Europoort21‘Onze schietbaan aan het begin van de huidige Maasvlakteis een van de grootste recreatievoorzieningen in de regio.We hebben tien- tot vijftienduizend gasten per jaar. Nietalleen leden van de kleiduivenschietvereniging, maarvooral mensen uit het bedrijfsleven komen hier schieten.Tijdens zo’n personeelsuitje schieten ze alleen met eenhagelgeweer, klein kaliber kogel of met pijl en boog. Naafloop gaat de bar open en serveren we een luxe diner.Onze locatie is uniek. Je staat hier tussen de bomen, maarmet prachtig uitzicht op de industrie. Wij verheugen onsop Maasvlakte 2. We hopen natuurlijk dat de nieuwe bedrijvenbij ons op de schietbaan komen ontspannen door een paarkleiduiven uit de lucht te halen.’‘Met de nieuwe bedrijven opMaasvlakte 2 willen we dolgraagprofiteren van de voordelenvan co-siting. Hiermeebedoel ik dat je gebruikmaakt van onder andereelkaars grondstoffen, energiedragers,reststoffen en halffabrikaten.De restwarmtevan E.ON verdwijnt bijvoorbeeldniet door de schoorsteenof via het koelwater,maar wordt door die anderebedrijven gebruikt. Zo kunje als buren heel voordeligsamenwerken. We stondentrouwens niet direct tespringen om een nieuw stukland voor de kust. Koudzeewater is voor ons namelijkerg belangrijk. Wij lozenons warm geworden koelwaterstraks in de nieuweYangtzehaven en we warenbang dat dit warme waterweer terug zou stromen naaronze waterinlaat. Hoe kouderhet havenwater is dat wijvia die waterinlaat oppompen,hoe meer energie onzecentrale kan produceren. Alsde watertemperatuur in dehaven per saldo zou stijgen,hadden we een probleemgehad. Gelukkig haalt E.ONhaar koelwater op zes meterdiepte en uit onderzoek blijktde temperatuur daar straksniet veel te veranderen.’‘Straks kunnen wemilieuvriendelijk metonze buren samenwerken’E.ON’s Manager Operations Marc Meijer

Cees Pons2HetSlim denkwerkontwerp binnenstebuitenEen nieuw stuk land aan Nederland vastplakken: dat heeft nogalwat voeten in de aarde. Je moet bijvoorbeeld rekening houden metzeestromingen, golven en het scheepvaartverkeer. Kortom, hetontwerpen van Maasvlakte 2 vraagt slim denkwerk. Net zoals ditschaalmodel in zand dat tijdens de Wereldhavendagen in 2008gebouwd werd door de Zandacademie.

Na tien jaar meten, tekenen en onderzoeken is in 2005 hetdefinitieve ontwerp klaar. Eén ding is duidelijk: Maasvlakte 2is groots en als project vergelijkbaar met de Deltawerken.Het ontwerp is dan ook van alle denkbare kanten bekeken,onderzocht, gewikt en gewogen. Van buiten én van binnen.Stukje omvarenEen bepalende factor voor de keuze van de buitencontourwas de keuze ‘wel of geen eigen rechtstreekse toegangvanuit zee’. Bij deze keuze draaide het om de vraag: moetende zeeschepen straks vanaf zee direct de nieuwe Maasvlaktein kunnen varen? Of moeten ze straks via de Maasvlaktenaar Maasvlakte 2, wat een stukje omvaren is? Dat lijkteen simpele vraag. Wie wil er nou zo’n 8 kilometer omvaren?Maar na heel wat denkwerk, maanden van onderzoekin een simulator – waarin het varen met een megacontainerschip wordt nagebootst – en veel discussie, wasduidelijk dat een omweg zo gek nog niet is. »

De denkers25en de doenersFotografie Jaap van den BeukelHet ministerie van Verkeer en Waterstaat is de medeoprichtervan het Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR). Naastde aanleg van Maasvlakte en de bijbehorende duin- en natuurcompensatie,vallen daar de verbetering van de leefbaarheid in regioRijnmond én de aanleg van nieuwe natuur- en recreatiegebiedenonder. Marlies Langbroek is secretaris het Project MainportontwikkelingRotterdam. Waar is zij in haar werk enthousiast over?‘Als projectsecretaris ben ikde spin in het web. Als mensenmij vragen wat ik preciesdoe, omschrijf ik het zo:ik ben de rechterhand vande projectdirecteur PMR.Ik ondersteun hem bij hetvoorbereiden van overleggen,het onderhouden vancontacten met maatschappelijkeorganisaties en hetinformeren van de TweedeKamer over de voortgangvan het project. Het projectis bijzonder dynamisch enik vind het ontzettend leukom in zo’n omgeving te werken.Er zijn veel partijen bijhet project betrokken; iedermet zijn eigen verantwoordelijkheiden PMR vervultdaarbij de regierol.Een van de leukste en leerzaamsteervaringen vondik de gesprekken en bijeenkomstenover natuurcompensatiemet organisatieszoals Natuurmonumenten,Staatsbosbeheer en HetZuid-Hollands Landschap,recreatie-organisaties alsRECRON, HISWA en Veero,burgers en andere belanghebbenden.De uitdaging wasmet al deze mensen, die verschillendebelangen hebben,afspraken te maken over eengoede balans tussen natuuren recreatie. Het rustgebiedvoor de Brouwersdam iseen mooi voorbeeld waardit is gelukt. In de winter isdit gebied groter dan in dezomer en zwarte zee-eendenkunnen hier dan rusten.In het voorjaar trekken zeweg en dan wordt het gebiedverkleind om de surfers deruimte te geven. Door goednaar elkaar te luisteren encreatief te zijn in het vindenvan oplossingen, komje samen tot de mooisteresultaten.’‘Dialoog levert demooiste resultaten op’

Ondanks strenge milieueisenBedrijven staante trappelen1.000 hectare uniek bedrijventerrein. Pal aan diep zeewater. Leef je alsbedrijf van de aanvoer over zee, dan kan het bijna niet mooier. Zeker als jekijkt naar andere havens in Noord-West-Europa, die veel kleiner zijn, minderdiepgang hebben en nauwelijks of geen uitbreidingsmogelijkheden hebben.26

Achterlandvervoer27Veel bedrijven zien Maasvlakte 2 als een absolute toplocatie.Ze zijn bereid om hiervoor diep in de buidel te tasten én tevoldoen aan de strenge milieueisen die het HavenbedrijfRotterdam stelt. Het Havenbedrijf geeft drie bedrijfssectorende kans zich te vestigen op Maasvlakte 2: containeroverslagbedrijven,chemische industrie en distributiebedrijven. Waaromjuist deze de gelukkigen zijn? Ze zitten het meest dringend omruimte verlegen.630 hectare voor containeroverslagOp 630 hectare, dat is meer dan 400 voetbalvelden bij elkaar,komen containeroverslagbedrijven. Hijsen en zakken is hundagelijkse werk: ze laden de aangevoerde containers ongeopendop andere schepen of op vrachtwagens en treinen. Driegrote stuwadoors voldoen nu aan de strenge eisen van hetHavenbedrijf Rotterdam en hebben een contract voor eenplek op Maasvlakte 2. Daarin is onder meer vastgelegd datbedrijven meer via binnenvaartschepen en treinen gaan vervoeren.Zo mogen ze in 2033 nog maar 35 procent via de wegafvoeren; dat percentage vrachtwagens was in 2006 59 procent.Hoewel nog maar net is begonnen met het opspuiten van heteerste zand, betalen de bedrijven nu al huur voor de plek dieze straks krijgen. Dat geeft aan hoe gewild de terreinen voorcontaineroverslag op Maasvlakte 2 zijn.Wat gaat er over weg, spoor en rivier?Rotterdam en Antwerpen doen het van alle containerhavensin Europa het best en laten de laagste percentageszien van het achterlandvervoer van containers over de weg.En Maasvlakte 2 zal dat aandeel de komende jaren verderomlaagbrengen tot 35 procent in 2033. De cijfers geven deverdeling van het achterlandvervoer over de verschillendevervoerswijzen: weg, spoor en binnenvaart (de modal-split).100806040200Rotterdam Antwerpen Hamburg Le HavreWeg Spoor BinnenvaartRotterdam 58,8% 11,1% 30,1%Antwerpen 57,2% 9,7% 33,1%Hamburg 65,3% 32,8% 1,9%Le Havre 88,4% 4,5% 7,1%Cijfers 2006 (bron: Havenbedrijf Rotterdam)BinnenvaartSpoorWegRuim 40 procent van Maasvlakte 2 is sinds 2007 al verhuurd aan drie operators van container terminals:1. Rotterdam World Gateway 2. APM Terminals 3. Euromax200 hectare voor chemieIn de chemische industrie kijkt men eerst de kat uit de boom.En vooral naar wat andere chemische bedrijven gaan doen.Want chemische bedrijven werken nauw samen in clusters,omdat een restproduct van de één een belangrijke grondstofkan zijn voor de ander. Wie van de grote spelers zich op de200 hectare bestemd voor de chemische industrie gaan vestigen,is dus nog niet bekend. Wel wordt, naast een uitbreidingvan het bestaande petrochemische cluster op de Maasvlakte,een ontwikkeling verwacht in de richting van biochemie. Eenuitgebreid net van pijpleidingen verbindt de Maasvlakte metde overige chemische bedrijven in de Rotterdamse haven ende rest van Europa. Daardoor is het voor nieuwe chemischebedrijven aantrekkelijk zich hier te vestigen.132170 hectare voor distributieIn de jaren ’80 en ’90 was Nederland een distributieland bijuitstek. Containers kwamen in de Rotterdamse haven aan,werden uitgepakt en de losse lading ging per vrachtwagen naarbestemmingen door heel Europa. Maar vanwege de lagerekosten zijn veel distributiebedrijven uitgeweken naar goedkoperebedrijventerreinen landinwaarts, tot zelfs in Oost-Europa.In de haven is ‘ompakking’ nu een belangrijke activiteit: containersuit het Verre Oosten worden uitgepakt, de goederengaan – op bestelling – in verschillende containers en dezeworden over zee naar andere havens in Europa gebracht. Ditheet zee-zee-distributie. Op Maasvlakte 2 zullen veel van ditsoort bedrijven komen. Door het strenge veiligheidsregimekan Maasvlakte 2 ook uitgroeien tot een distributiecentrumvoor goederen die extra goed beveiligd moeten worden. Vanaf2013 gaan distributiebedrijven zich op Maasvlakte 2 vestigen.Hiervoor is 170 hectare terrein gereserveerd.Fotografie Jaap van den Beukel

In de beunFotografie Twan de VeerVele miljoenen kubieke meters zand van de Noordzeebodem passerende komende jaren een beun als deze. Via het ruim van verschillendebaggerschepen vindt het zand zijn weg naar een nieuwe bestemming:Maasvlakte 2, de uitbreiding van de Rotterdamse haven. DirecteurRonald Paul van de Projectorganisatie Maasvlakte 2 liet zich in eenbeun zakken om zelf poolshoogte te nemen.28

Duurzaam duurt het langstRonald Paul bestuurt al vijf jaar het project Maasvlakte 2.Dat doet hij zoals hij zeilt, met het oog op de eindbestemmingde koers uitzetten en de juiste bemanning aan boord halen.Wisselende en onverwachte omstandigheden noopten hemer de afgelopen jaren toe de koers regelmatig bij te stellen.Hoge golven en tegenwind leken hem niet te deren. ‘Pas bijzwaar weer begint het echte zeilen,’ vindt hij. Gesprek meteen gedreven navigator.De eindbestemming is altijd de tijdige uitbreiding van deRotterdamse haven geweest. De groeiende wereldhandel,de navenante expansie van havens elders in de wereld en deprognoses gebaseerd op de jaarlijkse doorzet van containersin Rotterdam onderstreepten telkenmale het dreigenderuimtegebrek. Wilde Rotterdam de boot niet missen danmoest er nieuwe ruimte worden gevonden. Liefst dicht bijzee met diepe havens zodat de almaar groeiende containerreuzende poort naar Europa niet voorbij zouden varen.Ronald Paul: ‘Het Project Mainportontwikkeling Rotterdamwas daarop het antwoord, dat had de toenmalige regeringal vastgesteld toen ik in 2004 bij het Havenbedrijf de ProjectorganisatieMaasvlakte 2 begon. Mijn opdracht was simpel.Zoek een klant, zoek een aannemer, regel de vergunningenen zorg voor een behoorlijk rendement van het project. Ikben eerst maar eens mensen met de juiste ervaring gaanzoeken. Want ik startte met alleen een secretaresse.’Maar Paul en zijn organisatie waren koud een jaar op wegtoen de Raad van State roet in het eten gooide. Het regeringsbesluit,de Planologische Kernbeslissing, werd vernietigdomdat naar het oordeel van de raad delen ervan niet toereikendwaren. Nieuw onderzoek was nodig en vertraging lagop de loer.Parallel schakelenPaul: ‘Toen zijn we zaken parallel gaan schakelen. Op vierfronten tegelijk zijn we aan de slag gegaan. Met als resultaatdat in 2006 de PKB met instemming van de Eerste en TweedeKamer was gerepareerd, dat we in 2007 al drie klanten haddengecontracteerd voor ruim veertig procent van het aan teleggen terrein, dat we begin 2008 de aannemer binnenboordhadden, een paar maanden later alle benodigde vergunningenvoor de aanleg kregen en we op 1 september 2008 het eerstezand voor Maasvlakte 2 op het strand konden spuiten. Datwas slechts drie maanden later dan oorspronkelijk op mijnplanning stond. De eerste helft van de wedstrijd staat oponze naam, zeiden wij tegen elkaar.’Dat het geen eenvoudige eerste helft was, beaamt Paulzonder meer. Naast de meest uitgebreide studie ooit inNederland gehouden naar milieueffecten van een infrastructureelproject, bleek Nederland-procedureland een tijdrovend30traject voor Paul en zijn organisatie in petto te hebben.‘Noem een onderwerp en we hebben het laten onderzoeken,’zegt hij wijzend op een hutkoffer met daarin de gebundeldeweerslag van al die studies. ‘Ruim zesduizend pagina’s, meerdan twee jaar werk en bijna twintig miljoen Euro onderzoekskosten.Dat is de basis voor onze vergunningen en debestemmingsplannen. Daarna volgde nog de aanvraagproceduresen de bijbehorende rondes voor inspraak, tervisie-legging, zienswijzen en beroep. Ik kan het de meeste vanmijn collega’s niet uitleggen, zo ingewikkeld hebben wij hetmet elkaar in Nederland gemaakt.’Twee vooruit, een achteruitTwee stappen vooruit, een achteruit, zo voelde het procesvan de afgelopen jaren om op basis van een democratischgenomen regeringsbesluit vergunningen te krijgen om metbouwen te mogen beginnen. ‘Ik ben op zee wel wat gewendals het gaat om zwaar weer. Dan begint het echte zeilen pas.Koers houden, alert blijven en doorzetten. Maar zorgen voorontheffingen, vergunningen en bestemmingsplannen vooreen nieuw stukje haven, een nieuw stukje Nederland. En hetcreëren van draagvlak bij diverse partijen? Dat vraagt geduld,Jobs geduld. Ik heb geleerd tot 100 te tellen.’Nu de vergunningen zijn verleend, hoe ziet u detweede helft van de wedstrijd? Met de wind in derug naar de eindstreep in 2013?‘Zo eenvoudig zal het niet zijn, verwacht ik. Ook al hebbenwe contracten met klanten en heb ik alle vertrouwen inaannemer PUMA. Ik spreek regelmatig op congressen ensymposia over dit project. Dan merk ik dat de meeste mensenvreemd opkijken als ik vertel dat Maasvlakte 2 het meestduurzame stukje havengebied van Europa wordt en datMaasvlakte 2 geen emissies toevoegt aan het milieu inRijnmond. Ik leg dan graag uit dat impact op het milieu enduurzaam werken al bij het ontwerp voorop hebben gestaan,dat we ook onze klanten verplichten duurzaam te werken ente transporteren. En dat we de onvermijdelijke emissie die erdan toch is volledig compenseren door elders in het gebiedmilieumaatregelen te nemen. Zodat per saldo de emissievan Maasvlakte 2 nul is. Daar kijken mensen nog altijd raarvan op. Schoon werken is blijkbaar nog geen gemeengoed.’Iedereen zou duurzaam moeten werken?‘Zonder meer. Dat is de enige manier om in de toekomst tekunnen groeien, door steeds schoner te werken. Dat is jelicence to operate. Dat geldt voor ons, voor de terminal operatorsdie op Maasvlakte 2 aan de slag gaan en het geldtevenzeer voor de transporteurs die al die nieuwe, extralading straks kunnen komen halen op Maasvlakte 2. Alleenwie bereid is te investeren in schone motoren, voor de truckof voor het binnenvaartschip, die is straks welkom op deMaasvlakte. Zo zit de uitbreiding van de Maasvlakte inelkaar, daar is de lange termijnvisie van het Havenbedrijfop gebaseerd en dat is ook de enige manier waarop weverantwoorde groei mogelijk kunnen maken zonder volgendegeneraties te hinderen in hun ontwikkelingskansen. Daarkan niemand tegen zijn, lijkt mij.’

Openheid en invloed31(Mee-)praten, praten,praten, praten...Illustratie Monique van Houten | Fotografie Marc BlommaertElke grote projectontwikkelaar beweert het. ‘Zoals wij het projectaanpakken, dat is echt heel bijzonder.’ Maar bij Maasvlakte 2 ishet projectverloop écht uniek. De reden: in een zeer vroeg stadiumzijn belanghebbenden bij de planvorming betrokken.

32Bij grootschalige projecten zijn er doorgaans heel watorganisaties en individuen die hun ei kwijt willen. Het zalje ook maar gebeuren: een spoorlijn door je achtertuin,een nieuwe wijk ter grootte van enkele voetbalveldenom je landelijk gelegen boerderij, of, in het geval vanMaasvlakte 2, een nieuw haventerrein in een bijzondernatuurgebied. Dan wíl je ook wel mee praten. Tijdens inspraakrondeskrijgt iedereen de gelegenheid te reageren.Vandaar dat veel projectontwikkelaars huizenhoog op kijkentegen die inspraakrondes. Zo niet de Project organisatieMaasvlakte 2. Belanghebbenden waren namelijk al op dehoogte vóór de inspraakrondes. Bijna allemaal hadden zeal meegekeken, meegedacht en zelfs meegewerkt. Organisatiesvan diverse pluimage – verenigingen van omwonenden,bestuurders van stichtingen als Duinbehoud, zelfs deleden van Productschap Vis – kregen de afgelopen jarenalle ruimte om hun twijfels te uiten en belangen kenbaarte maken. En: hun invloed uit te oefenen!In discussie met omgevingDe grote vraag is natuurlijk: wáárom zijn al die belanghebbendenmet de Projectorganisatie in zee gegaan? Watheeft ze overtuigd? Allereerst is het de zogenaamde dubbeldoelstellingdie al in het prille begin in de jaren ’90 is vastgelegd:de havenuitbreiding móét hand in hand gaan metde verbetering van de leefomgeving in de Rijnmond. Inde tweede plaats moet dat de brede aanpak zijn van hetProject Mainport ontwikkeling Rotterdam (PMR), waarbinnenook de aanleg van Maasvlakte 2 valt. In PMR werkenhet Havenbedrijf Rotterdam N.V., de gemeente Rotterdam,de Stads regio Rotterdam, de provincies Zuid-Holland enZeeland en vijf ministeries al vanaf 1997 nauw met elkaarsamen om in samenhang drie projecten te realiseren:• De uitbreiding van de haven, inclusief de noodzakelijkenatuur- en duincompensatie.• De verbetering van de leefbaarheid in bestaandRotterdams gebied.• De aanleg van 750 hectare natuur- en recreatiegebiedten zuiden en noorden van Rotterdam.In de derde plaats kenmerken zowel Maasvlakte 2 alsde overige twee PMR-projecten zich door transparantie:de plannen worden open en in discussie met de omgevinggemaakt en gerealiseerd. Belanghebbende partijen kunnenén mogen meekijken. Die transparante aanpak geeftvertrouwen. Deze uitgangspunten zijn goed vastgelegd inbindende afspraken, bestuurders kunnen hier in de toekomstniet op terugkomen: afspraak is afspraak!StroomversnellingDit voorspoedige verloop is niet uit de lucht komen vallen.In 2004 komt het project in een stroomversnelling, ondermeer doordat na 10 jaar ontwerpen er nu een definitief éngoed doordacht Programma van Eisen ligt. Dat betekenteveneens de start van een soepel lopende aan besteding enhet begin van de Milieueffectrapportage (MER) voor deaanvraag van de vergunningen en het bestemmingsplan.Een streep door de rekening volgt vervolgens als begin2005 de Raad van State delen van de zogenaamde PlanologischeKernbeslissing (PKB) PMR+ afkeurt; deze PKBis het plan van de Rijksoverheid waarmee zij delen vanNederland inricht. De reden? De Raad van State vond ondermeer dat onvoldoende was onderbouwd welke invloed deaanleg van Maasvlakte 2 zou hebben op de Waddenzee. Inplaats van een gevoel van passiviteit, roept deze beslissingeen ongekende daadkracht op bij de medewerkers van deProjectorganisatie. Met man en macht wordt gewerkt aannieuw onderzoek om opnieuw sámen met alle belanghebbendepartijen te zorgen dat al in een vroeg stadiumwordt gekozen voor oplossingen die de economischebedrijvigheid stimuleren én die tegelijkertijd minimaleimpact hebben op de omgeving (ecologie en milieu).Inspraak werkt!De open aanpak met inspraak heeft geleid tot duurzameplannen èn duurzame samenwerking. Zo zijn er na de bijstellingvan de Planologische Kernbeslissing PMR nauwe -lijks vertragingen. De voortgang blijft op schema, meldendirectie en management van de projectorganisatie verheugd.Het zorgvuldige inspraakproces met veel verschillende partijenheeft resultaat gehad. Een voorbeeld: tegen de PKB zijn170 reacties binnen gekomen, er kwamen 59 ziens wijzentegen het ontwerp bestemmingsplan binnen en in de laatstefase van de procedures waren er nog acht bedenkingen, waarvandrie fundamenteel tegen Maasvlakte 2. Ongekend voorprojecten van deze omvang.Blijvende controleWanneer het opspuiten van Maasvlakte 2 van start gaat,komt het proces in een heel nieuwe fase. Niet langer zijnhet de denkers die de touwtjes in handen hebben, het zijnde doeners, de bouwers. Mensen die denken in planningen,in harde deadlines.Het is uiteraard van belang dat de gemaakte afspraken inde planfase tot op de letter worden nagekomen in de bouwfase.Enerzijds is de afspraak gemaakt dat er uitgebreidwordt gemonitord de komende 25 jaar; oftewel: blijvendecontrole. De PMR-partners hebben met een groot aantalbelangenorganisaties afgesproken dit gezamenlijk te doen.Zijn er ontwikkelingen, zoals nieuwe normen vanuitEuropa, aangepaste resultaten van metingen of veranderdeinzichten? Dan worden de plannen eventueel bijgesteld.In goed overleg, want samen dragen de partijen deverantwoorde lijkheid.Anderzijds zijn er in de planfase individuele afsprakengemaakt met bijvoorbeeld gemeenten en/of belangenorganisatiesover onderwerpen die zij in relatie tot de aanlegvan Maasvlakte 2 heel belangrijk vonden. Dat wordt ookgecontroleerd: de Projectorganisatie Maasvlakte 2 richtzich niet op snel even een goede deal binnenhalen, maarop de toekomst.

Kleine stappen,grote beslissingen331993Het Havenplan 2010 wordtgelanceerd, met daarin de plannenvoor een tweede Maasvlakte. Hetuitgangspunt dat havenuitbreidinghand in hand gaat met milieumaatregelenwordt datzelfde jaarook vastgelegd.1997Het kabinet erkent het probleemvan ruimtetekort in de Rotterdamsehaven. Maasvlakte 2 mag van start,maar met de dubbeldoelstelling:versterking van de economie ende leefbaarheid.1998Start Project Mainport ontwikkelingRotterdam (PMR) en installatievan een exper tise centrum,bestaande uit Rijks overheid enHavenbedrijf.2001Publicatie van deel één van deeerste Planologische Kernbeslissing(PKB) PMR+ Maasvlakte 2(PKB, een overheidsplan voorde inrichting van een deel vanNederland).2003Maasvlakte 2 krijgt een positiefEU-advies.2004Regering besluit tot aanlegvan Maasvlakte 2 en sluit eenbestuursakkoord met gemeenteen Havenbedrijf Rotterdam.Oprichting ProjectorganisatieMaasvlakte 2 binnen hetHavenbedrijf Rotterdam N.V.2005De Raad van State doet eennegatieve uitspraak over de PKB.De Tweede Kamer debatteert overhet onderwerp.2006Akkoord van de Eerste en TweedeKamer op een aangepast PKB.2007De onafhankelijke Commissievoor de Milieueffectrapportage(MER) concludeert dat de milieueffectrapporteneen goed beeldgeven van de gevolgen voor hetmilieu van aanleg en gebruikvan Maasvlakte 2.2008Januari-februariOntwerpbestemmingsplannen,ontwerpvergunningen en-concessies en vrijstellingsbesluitenliggen ter inzage.Februari-aprilBeantwoording zienswijzen.Mei-juliVastgestelde bestemmingsplannenen vergunningen liggen opnieuwter inzage voor indienen vanbedenkingen of instellen vanberoep.SeptemberStart bouw Maasvlakte 2.Feiten en cijfers2.000 hectare nieuw havengebied met 1.000 hectareuitgeefbaar terrein: het grootste waterbouwkundigproject in Nederland sinds de Deltawerken en de aanlegvan de huidige Maasvlakte.700 hectare uitgeefbaar terrein wordt in de eerstefase, tot 2013, aangelegd.In 2007 was 83 procent van de Rijnmonders vóór de komstvan de tweede Maasvlakte, in 2008 was dat 91 procent.(TNS NIPO)

Jonge smaakmakersin de Rotterdamse keukenHet jongste stukjeNederland is duurzaamvernieuwend, helemaal vandeze tijd en maakt deeluit van de Rotterdamsehaven. Net als de jongesmaakmakers op dezepagina’s, die we vroegeniets nieuws, duurzaamsen vooral lekkers voor ute bedenken. Vier koksstelden een volledigmenu samen, waarvanhier één recept. Voor decomplete menu’s kijkt u opwww.maasvlakte2.com.Suresh Kumar komtoorspronkelijk uit Maleisiëen werkt op dit moment alsproductiekok bij restaurant‘Lulu’ in Rotterdam.Suresh KumarRestaurant Lulu, Van Vollenhovenstraat, RotterdamFotografie Marc Blommaert34Hoe ben je kok geworden?Ik heb een eigen concept ontwikkeld waarmee ik Indiasecurry’s maak en verkoop. Door dat concept werk ik nu inde catering, onder andere bij restaurant ‘Lulu’. Ik maakdaar mijn curry’s klaar en een andere kok bakt ze later af.Waarom juist dit recept?Het is een licht en relatief onbekend recept, dat ik zelf ietsmakkelijker heb gemaakt en in een ander jasje heb gestoken.Daarbij heb ik geprobeerd zoveel mogelijk duurzame ingrediëntente gebruiken.Gordon Ramsey, Jamie Oliver of Herman den Blijker?Dan kies ik voor Jamie Oliver. Ik vind het knap hoe hij vanheel weinig ingrediënten iets leuks en lekkers kan maken.Vis, vlees of gevogelte?Dan kies ik vis, en niet alleen omdat ik vegetariër ben!Vis is gewoon veel frisser dan vlees en geeft ook veel meermogelijkheden.Zand, water of lucht?Zand, ik kom graag op het strand om lekker uit te waaien.Hoe zie je jezelf over tien jaar?Over tien jaar zou ik graag een eigen vegetarisch restaurantbeginnen. Ergens langs het strand, of in de duinen.

Warm voorgerecht voor 4 personen35Mulligatawny soep(cashew-groentesoep)Ingrediënten150 gram cashewnoten4 el ghee (Indiase boter) of olie2 stokjes kaneel8 kruidnagels8 cardamom zaadjes1 el zwarte peperkorrels1 volle el gemberpuree500 gram gemengde groente zoalsaardappelen, pompoen, wortel,bloemkool en courgette1 tl kurkuma1 el zout1 liter water2 sjalotten2 el curry blaadjes (optioneel)2 teentjes knoflook1 tl bruine mosterdzaadjes1 tl komijnzaadverse korianderWeek 150 gram cashew notenvan te voren ongeveer eenhalf uur in water. Verhit2 eetlepels ghee (of olie) ineen ruime pan en bak daarinde stokjes kaneel (in kleinestukjes gebroken), kruidnagels,cardamom zaad jes en dezwarte peperkorrels. Voegde gember puree toe aan dekruiden en roer de grof gesnedengroenten door hetkruiden mengsel.Voeg daarna de cashew notentoe en bak deze nog evenmee. Roer op het laatst dekurkuma, het zout en waterdoor het groente-kruidenmengselen laat dit op zachtvuur pruttelen tot alles gaar is.Pureer alles in een blenderof met een staafmixer.Neem om de soep af te makeneen kleine pan en verhit deovergebleven ghee (of olie)en bak de klein gesnedensjalotten, curry blaadjes enuitgeperste knoflook tot dezelichtbruin zijn.Voeg mosterdzaadjes enkomijnzaad toe en bak allesnog even mee.Roer het mengsel door desoep, breng deze op smaakmet zout en peper en garneermet gehakte korian derblaadjes.

Meer containers?Grotere zeeschepen?36Sneakers en autobandenBijna alle Reeboks komen uit fabrieken in het Verre Oosten.Het Reebok Logistics Centre verzorgt vanaf het Distriparkde opslag en distributie van de schoenen voor Europa.In Europa is het Verenigd Koninkrijk, met 30 procent vanalle verkopen, de belangrijkste afzetmarkt voor Reebok.Spanje is een andere belangrijke markt. De Koreaansebandenfabrikant Hankook Tires heeft ook voor hetRotterdamse Distripark gekozen. Met dit EuropeesDistributiecentrum is het bedrijf in staat de levertijdenaan te laten sluiten op de wensen van de autofabrieken.

37Laat maar komen!Die tweede Maasvlakte, is die nou wel nodig? De meeste mensen zullen‘kweenie’ zeggen. Want niet iedereen is zich ervan bewust dat een grootdeel van hun spullen aan de andere kant van de wereld is gemaakt. En datze in enorme containerschepen hiernaartoe komen.De meeste schoenen in de Nederlandse winkels komen uitChina. Dit land produceert meer dan de helft van alleschoenen. Zo worden merken als Timberland, Reebok,Nike, Clarks en Louis Vuitton daar gemaakt. Een Chinesefabriek produceert vaak voor diverse merken en verscheeptde schoenen in de bekende kartonnen dozen naar de Rotterdamsehaven. Vandaar worden ze verder getransporteerddoor heel Europa: met vrachtwagens, treinen en binnenvaartschepen.Ideale liggingDoor de ideale ligging direct aan open zee en de goedeverbindingen met de rest van Europa is de Rotterdamsehaven een gewilde plek voor internationale bedrijven omeen Europees Distributiecentrum te vestigen. In het DistriparkMaasvlakte beschikken Reebok, DHL, Kloosterboer, NipponExpress, Archer Daniel Midlands en Hankook al over geavanceerdedistributiecentra. De voordelen zijn: de allergrootstezeeschepen kunnen aanmeren bij de deep-sea containerterminalsen de goederen worden snel en efficiënt gelost enverder verspreid, naar Duitsland, Oostenrijk, Polen en veleandere Europese landen. Van alle containers die binnenkomengaat trouwens bijna 30 procent weer via de zee naarandere bestemmingen, zoals het Verenigd Koninkrijk en deScandinavische landen.Lage transportkostenDe productie van heel veel producten, zoals koelkasten,televisies, wasmachines, is allang verplaatst naar anderelanden, die dat veel goedkoper doen dan wij. In de toekomstzullen er steeds meer containerschepen vol goederen in deRotterdamse haven aankomen. Die schepen worden ooknog eens steeds groter, zodat er meer containers op passen.Want daardoor worden de transportkosten per stuk lager.En dat is precies wat de consument wil.Grotere havensOmdat die schepen veel groter zijn, kunnen ze niet zomaar inde bestaande havens terecht. Ze hebben meer manoeuvreerruimtenodig en meer ruimte om af te meren. Dus wil je,net als miljoenen andere mensen, af en toe nieuwe, betaalbaresneakers – of kleren, meubels, elektronica, of, nou ja, gamaar door – kopen, dan weet je nu dat daar een grote, nieuwehaven voor nodig is: Maasvlakte 2.Trends + groei goederen = noodzakelijke uitbreidingDe sneakers van Reebokmaken natuurlijk maar eenfractie uit van wat er inde Rotterdamse havenomgaat. Om te weten ofuitbreiding nodig is, hebbenmarketeers van hetRotterdams Havenbedrijfjarenlang goed gekekennaar trends én naar degroei van de goederenstromenvan en naarRotterdam en de restvan de wereld. Aan dehand daarvan konden zeberekenen welke groei ernog aankomt. En hoeveelruimte nodig is om degroei op te vangen. Omdatniemand precies weethoe die groei verloopt,maakten ze verschillendescenario’s, met cijfersdie getoetst zijn door hetCentraal Plan Bureau.De uitkomst: Maasvlakte 2is hard nodig, want degroei van containeroverslagoverstijgt de meestoptimistische toekomstscenario’s.In 2004passeerden 8,2 miljoencontainers de haven, in2005 waren dat er9,3 miljoen, in 20069,6 miljoen en in 2007steeg dat aantal naar10,7 miljoen. Het isaannemelijk dat in 2009maar liefst 12 miljoencontainers in de havenvan Rotterdam wordenovergeslagen. Meer ruimteis dus dringend gewenst!Wat zijn de maten vaneen 40-voets container?Globale afmetingen (lxbxh)12m x 2,4m x 2,6mInhoud ca 67 m 3Gewicht 3550-4000 kg*Wat past er in eencontainer?De container is een idealeverpakking. In een40-voets container gaan:1390 videorecorders54 koelkasten320 televisies1176 dozen wijn vantwaalf flessen1000 dozen met perhonderd verpakte cd’s(100.000 cd’s dus)70.000 flesjes bier1600 autobanden940 zakken met elk25 kilo aardappelen100 wasmachines4400 pakken pampers1500 damesjassen27 motorfietsen*Drie procentIn 1970 maakte zeevrachtongeveer 10 procent uitvan de verkoopprijs van eenproduct*. Dertig jaar laterwas dit gemiddeld nog maar3 procent. Een motorfietszit ongeveer op hetgemiddelde. Voor eentelevisie is dat 2 procenten voor een blikje bier1 procent.* Bronnen: www.ect.nl enwww.worldbank.com

Rust en voedselvan Maasvlakte 238VisdiefDeze vogels herken je aaneen zwarte kop en eenoranjerode snavel enpoten. Ze leven aan dekust en in het binnenland,maar altijd in de buurt vanwater. Natuurlijk is hetfavoriete voedsel van dezevogels vis. Ze zijn razendsnelen vliegen rond methun kop naar beneden, omzo snel mogelijk voedselte kunnen veroveren.RugstreeppadDe rugstreeppad danktzijn naam aan de gelestreep op zijn rug. Dezebeestjes verblijven graag opwaterrijke zandterreinen,waar ze zich in de winterkunnen ingraven voor eenlange winterslaap. Ze latenduidelijk merken wanneerze zich bedreigd voelen:in dat geval gaan ze ophun achterpoten staanen blazen ze zich op, omgroter te lijken. Ze kunnenwel 17 jaar oud worden.

voor de dieren39Fotografie Arie Ouwerkerk | Krijn DijkemaMet de aanleg van Maasvlakte 2 gaat eenkleine 2000 hectare van het aangrenzendenatuurgebied Voordelta verloren. Op en inde zeebodem leven hier onder meer wormen,schelpdieren, krabbetjes en garnalen enin het daarboven staande water levenverschillende vissoorten die weer van dezebodemdieren leven. Vogelsoorten, zoalsvisdief, grote stern en zwarte zee-eend,zijn voor hun voedselvoorziening geheel ofgedeeltelijk afhankelijk van het open watervan de Voordelta. Wat veel mensen nietweten, is dat ook het haven- en industriegebiedzelf een aantrekkelijk leef gebied isvoor veel dieren. In de kleine, soms tijdelijkewatertjes plant bijvoorbeeld de zeldzame(en beschermde) rugstreeppad zich voorten op de Maasvlakte bevindt zich een vanNederlands grootste broedkolonies van dekleine mantelmeeuw.Grote sternDeze visetende vogels leven in kolonies langs de Nederlandse kust en op deWaddeneilanden. Je herkent ze aan een zwarte kuif, wit verenkleed en een snavelmet een klein geel puntje. Ze komen alleen langs in het zomerseizoen en zijn danniet te missen: hun vleugels hebben een spanwijdte van maar liefst 94 centimeter.Omdat de Voordelta een beschermd natuurgebied is, moeter worden gecompenseerd voor de negatieve effecten diedoor de aanleg van Maasvlakte 2 optreden. De belangrijkstemaatregel daarvoor, is de instelling van een zogehetenbodembeschermingsgebied van 25.000 hectare in een deelvan de Voordelta. Dat is ruim tien keer de grootte van delandaanwinning. De zeebodem wordt in het bodembeschermingsgebiedmet rust gelaten en er komen rustgebieden,ideaal voor vogels en zeehonden. In dit gebiedmag ook niet meer worden gevist met zware boomkornettenmet wekkerkettingen, die over de bodem slepen. Door dezemaatregel zal de kwaliteit van het bodemleven toenemen.Dieren die voor hun voedselvoorziening van bodemdierenafhankelijk zijn, profiteren hiervan.Grijze zeehondDe grijze zeehond is een zeeroofdier en wordt maar liefst3,3 meter lang en 350 kilo zwaar. Met dat gewicht makendeze dieren ook nog tochten van 100 kilometer lang!Grijze zee honden zijn erg luidruchtig en sociaal.

40VanzandbanaantotonderwatergeluidAlle ruimte voor duurzame innovatieVraag je Nederlanders wat innovatie is, dan noemen veel mensen de Senseo, de elektrischetandenborstel of het internet. Maasvlakte 2 is op zich geen innovatie: een nieuw stukland in zee creëren, kunnen wij als geen ander. Maar hoe het Havenbedrijf Rotterdam ditgaat doen, is in vele opzichten bijzonder innovatief. Ofwel: Rotterdams voor het anders,beter en slimmer doen. Innoveren om het milieu te ontzien, kosten te besparen, de scheepvaarten het wonen en werken veilig te maken en ook belangrijk: om Maasvlakte 2 financieelgezond te ontwikkelen én te exploiteren.Al vanaf de tekentafel is innovatie ingezet om duurzaamheidén economische groei in samenhang te realiseren.Zo zijn er uitputtende en grensverleggende milieustudiesuitgevoerd naar de effecten van de aanleg en het gebruik.In samenwerking met wetenschappers heeft dit geleidtot nieuwe, meer gedetailleerde stromingsmodellen, waarmeede effecten van de ontwerpen en de aanleg voor kusten zee zijn bepaald. Ook zal er voor het eerst in Nederlandonderzocht worden hoeveel onderwatergeluid zandwinschepenmaken en hoe ver dit geluid onder water reikt.Wetenschappers zullen zich daarna over de vraag buigenwat bijvoorbeeld bruinvis en zeehond hiervan horen enhoe ze hierop reageren.Verantwoord bouwen volgens business caseHavenbedrijf Rotterdam N.V. legt Maasvlakte 2 voor eigenrekening en risico aan: de belastingbetaler zal er nietsvan merken. Maasvlakte 2 wordt gestuurd door eenbusiness case en niet alleen volgens een vast budget, datbij grote projecten vaak wordt overschreden. Een businesscase is een economisch rekenmodel dat voortdurendwordt aangepast op basis van de laatste cijfers en inzichtenzoals marktontwikkelingen, nieuwe bouwwijzen enklantvragen. Zo wordt zorgvuldig gekeken of het te verwachtenrendement ook daadwerkelijk wordt gehaald.Zo niet, dan wordt ingegrepen.

41Foto: Schaalmodelonderzoekin Denemarken. Is de hardezeewering van Maasvlakte 2sterk genoeg?Vestiging met milieueisenMaasvlakte 2 wil vooroplopen in duurzaamheid. Bedrijvendie zich willen vestigen op Maasvlakte 2 moeten dan ookmilieuproblemen aanpakken en zoeken naar nieuwe,duurzame werkmethoden. Wereldwijd was het voor heteerst dat een haven harde duurzaamheideisen opnam inde aanbestedingsprocedure. Denk daarbij aan: mindertransport over de weg en meer via spoor en water en duurzamevoorstellen voor luchtkwaliteit, energiegebruik enafvalverwerking. De eerste con tainerterminals zijn al drukbezig met plannen voor volauto matisch lossen. Chemischebedrijven zullen slim gebruik maken van elkaars faciliteiten,halffabrikaten en energiesystemen.Zeewering: slim en veilig bouwenDe nieuwe zeewering kent een hoge beschermingsgraaddie aansluit bij de norm voor de rest van de Nederlandsekust: een overstromingskans van eens in de 10.000 jaar. Dezee wering bestaat uit een hard en een zacht deel en eenovergangsdeel. Aannemers combinatie PUMA (baggeraarsBoskalis en Van Oord) is voor deze overgang met eeninnovatief concept gekomen: een keienstrand, een zandduinmet een bovenlaag van vuist dikke keien. De natuurlijkekeienstranden in Engeland en Frankrijk hebben bewezenveilig te zijn.Een ander slim idee is dit: ruim 20.000 stuks beton blokkenvan circa 40 ton per stuk en twee miljoen ton breuksteen

42van de bestaande Maasvlakte worden hergebruikt voor deharde zeewering van Maasvlakte 2. Dit is goedkoper, maarook minder belastend voor het milieu, aangezien er minderstenen gewonnen en vervoerd hoeven te worden vanuitbijvoorbeeld Zweden en Noorwegen.De harde zeewering wordt bovendien op een nieuwe wijzegelegd: deels enkellaags en deels dubbellaags. Schaal modelonderzoekin Nederland, Denemarken en Engeland heeftaan getoond dat deze innovatie ook onder extreme omstandighedenzijn beschermende werk doet.Grovere zandkorrelsInnovatie zit ook in de zachte zeewering. Door voor destrandsuppleties een iets grovere zandkorrel dan normaalte gebruiken, wordt een steilere vooroever met minder zandaangelegd. Een mooie besparing op aanleg- en onderhoudskosten.Voor de kenners: het gaat om pleistoceen zandin plaats van holoceen zand. Amateurarcheologen zullenwatertanden, want in het pleistoceen zand worden vaakprehistorische vondsten gedaan, zoals mammoet tanden.Zandbanaan in zeeTijdens de aanleg van Maasvlakte 2 moet de invloed op debestaande vaargeul minimaal zijn, want de veiligheid vande scheepvaart mag niet in gevaar komen. Om dit te bereiken,kwam aannemersconsortium PUMA met het idee dezee wering te starten met een banaanvormig zandlichaam.Deze zandbanaan komt zo’n drie kilometer uit de kustboven water. De oriëntatie van de banaanvorm ligt metde stroom mee en heeft minimaal effect op de stroming.Bovendien wordt het zand minder snel weggespoeld.De gekozen techniek is geavanceerd: het gaat om zesHorizontal Directional Drilling (HDD)boringen met elk eendiameter van circa één meter. Een boormachine boort eerst eenklein gat. Dit gat wordt vervolgens ruimer gemaakt en gevuldmet bentoniet. Daarna wordt er een (mantel)buis doorheengetrokken. Deze techniek wordt wel vaker toegepast, maar decombinatie van de grote lengte van de boringen (1.200 meter),het aantal boringen (zes) en de diameter (één meter) nadert degrens van wat momenteel technisch mogelijk is.45 meter beneden NAP komen onder de Yangtzehaven zes geboorde tunnels te liggen.600 m 5 m +NAP45 m -/-NAPKabels en leidingen 45 meter onder NAPDe nutsvoorzieningen, zoals elektriciteit, riolering, telecommunicatieen water- en transportleidingen van hetnoordelijke gedeelte van de huidige Maasvlakte worden opinnovatieve wijze verbonden met de voorzieningen voorMaasvlakte 2: alle kabels en leidingen komen onder deYangtzehaven te liggen op een diepte van maar liefst 45 meteronder NAP. Die diepte is nodig voor veilige scheepvaarten de kabels en de leidingen moeten onder de Euromaxkademuurdoor die tot 35 meter onder NAP doorloopt.

Bakkie bij de buren43Fotografie Laura Zwaneveld‘Deze kiteplek op de slufteris uniek. Doordat de kustlijnin een punt loopt, kunje hier met alle windrichtingenkitesurfen. Onze vriendengroepde Slufterhuftersbestaat uit 100 kitesurfers.We noemen ons zo, omdatieder van ons zich helemaaluitleeft op het water. Alsstadse jongen één wordenmet de natuur, dat doet watmet je. Je raakt alle spanningenkwijt, je komt tot‘Slufterhufters verliezeneen dierbare plek’Kitesurfers Andre Knulst, Fons Vervoort en Tieme Haddemanjezelf. Dat wij onze dierbareplek kwijtraken, is moeilijk.Tijdens de bouw kunnen weeen tijdje niet kiten op deSlufter. We hopen dat westraks op de nieuwe plekeen paar containers mogenneerzetten. Bij zo’n ‘clubhuis’kunnen geïnteresseerdendan vragen stellen overbijvoorbeeld de wind en destroming. Die behoefte iser zeker. Steeds meer twaalfjarigenkomen hier met hunouders. Hartstikke leuk, dieouders hebben liever dat hunkinderen hier kiten, dan datze op straat hangen.’

Niels KoemanJarenlangwikken enwegen‘Dat is toch niet meervan deze tijd!’Fotografie John JanssenBestuurlijke besluitvorming. Deze twee woorden zullen de meeste mensen onmiddellijk in slaapwiegen. En dan heeft Maasvlakte 2 ook nog meer dan 15 (!) jaar bestuurlijk overleg gekostvoor de aanleg kon beginnen. Kan dat niet anders? Wat sneller?Van hoog tot laag, van klein tot groot: elke organisatie, instantieof overheid en iedere persoon die direct of indirectmet de Rotterdamse haven te maken heeft – en dat zijn erheel veel – wil meepraten over de uitbreiding van de haven.Terecht natuurlijk. Dat moet nu eenmaal in een democratischland als Nederland. En daardoor gaat er nogal wat tijd overheenvoordat besluiten kunnen worden genomen.Die besluitvorming kan heel wat sneller, vindt Niels Koeman,advocaat, hoogleraar milieurecht en lid van de CommissieElverding. Deze commissie is door het Kabinet ingesteld omte zoeken naar een manier om grote projecten – denk aande aanleg van snelwegen, maar ook aan Maasvlakte 2 – teversnellen. Voordat hij laat weten hoe die besluitvorminganders zou kunnen, vertelt hij over de tijd dat hij betrokkenwas bij het project.44verwezen. Een PKB is een lijvig rapport waarin staat welkePlanologische KernbeslissingHet Ministerie van Verkeer en Waterstaat vraagt Koemanom hulp in 2005. Het is dan al bijna 10 jaar geleden datde overheid voor het eerst stelde: ja, er is ruimtetekort inde Rotterdamse haven, en: ja, er moet havenuitbreidingkomen. De reden om Koeman erbij te roepen? De zogehetenPlanologische Kernbeslissing (PKB) is in 2005 door deRaad van State (zie kader) gedeeltelijk naar de prullenbakruimte nodig is voor een project zoals Maasvlakte 2 énonder welke voorwaarden die ruimte wordt ingericht.Feitelijk een bestemmingsplan van de rijksoverheid.In de PKB zit een principebesluit en zogenaamde ‘concretebeleidsbeslissingen’ over de aanleg van Maasvlakte 2.Concrete beleidsbeslissingen zijn de bindende onderdelenvan een PKB; andere overheden moeten hier rekening meehouden in hun projecten. Verschillende instanties – belangenorganisaties,overheden en bedrijven – gaan tegen de PKB inberoep bij de Raad van State.OlievlekDe klagers krijgen op verschillende punten gelijk. Opvallendis dat de meeste punten betrekking hebben op de compensatieprojecten.Dus niet op de havenuitbreiding zelf, maarop – bijvoorbeeld – extra aan te leggen duinenpartijen om dehavenuitbreiding te compenseren. De reden om de PKB deelste ‘vernietigen’, is bijvoorbeeld dat de invloed van onder meerdie duinenpartijen op de omgeving onvoldoende in kaartis gebracht. Opmerkelijk, vindt Koeman. ‘Doordat compensatiemaatregeleninvloed hebben op de omgeving, moetook het effect van deze maatregelen weer in kaart wordengebracht. Zou je die op zijn beurt moeten compenseren, danheb je het dus over een snel uitdijende olievlek.’Met de uitspraak van de Raad van State zijn alle concretebeleidsbeslissingen uit de PKB vernietigd. Het Project

45Raad van State:hoogste algemenebestuursrechterDe Raad van State isonafhankelijk adviseur vande regering over wetgevingen bestuur en hoogstealgemene bestuursrechtervan het land. Een burgerdie het bij milieu- enruimtelijke-ordeningzakenniet eens is met eenbeslissing van eengemeente, een provincie,een waterschap of zelfsde centrale overheid, kanin beroep gaan bij deAfdeling bestuursrechtspraakvan de Raadvan State. Zo wordenmomenteel onder meerberoepen behandeld tegengrote infrastructureleprojecten als de tweedeMaasvlakte, gaswinningin de Waddenzee, uitbreidingvan luchthavens enverbreding van snelwegenmet spitsstroken.De uitspraken van deRaad van State zijndefinitief; een beroepis niet meer mogelijk.Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR) kan nu kiezen.Óf gaan werken aan de aanpassing van de PKB en deze,inclusief de concrete beleidsbeslissingen, jaren later weeraan het publiek voorleggen. Óf de PKB aanpassen op dekritiekpunten en doorgaan. Zo’n PKB zonder concretebeleidsbeslissingen is een gevaar, omdat andere overhedende aanleg van de tweede Maasvlakte kunnen negerenen plannen uitwerken die de aanleg van de tweedeMaasvlakte hinderen. Na lang beraad besluit het Ministerievan Verkeer en Waterstaat tóch door te gaan. Mede opadvies van Koeman. ‘Ze zouden anders weer van voor afaan kunnen beginnen! En het grootste deel van de PKBhad instemming van de belangenorganisaties.’Energiek verderIn de jaren na de afwijzing wordt hard gewerkt aan eenaangepast PKB. Onvolkomenheden worden aangevuld metnieuwe onderzoeksresultaten en metingen, aanpassingenworden doorgevoerd en nieuwe hot items, zoals luchtkwaliteit,worden nu ook meegenomen. In 2006 gaan de Eersteen Tweede Kamer akkoord met deze PKB en het Bestuursakkoorduit 2004.Het spannendst vindt Koeman de reactie die de Raad vanState in 2009 gaat geven op het bestemmingsplan van degemeente Rotterdam voor Maasvlakte 2. Wat daar nou zospannend aan is? ‘Doordat de PKB geen concrete beleidsbeslissingenmeer bevat, kun je er niet meer tegen in beroepgaan. Het eerstvolgende moment voor al de klagers is nudaarom het bestemmingsplan. Wordt dit bestemmingsplandoor de Raad van State ook weer vernietigd, dan wordt bijna15 jaar werk naar de prullenbak verwezen...’Oplossing voor ruimtegebrek‘Een besluitvormingsproject dat 15 jaar duurt, dat is toch nietmeer van deze tijd?’, vervolgt Koeman. ‘Zoals grote projectennu verlopen, levert alleen maar verliezers op. De initiatiefnemeris niet gelukkig, omdat zijn project langer duurt enmeer kost. De tegenstanders houden het misschien wel eentijd tegen, maar veel projecten worden – zij het met veelaanpassingen – toch alsnog gerealiseerd. Voor iedereen is erlange tijd onzekerheid. Het voorstel van de CommissieElverding is om meer tijd te nemen voor de verkennendefase, waardoor je in de besluitvorming veel sneller kuntdoorpakken. Daarnaast pleiten wij ervoor dat je betrokkenpartijen in die verkennende fase niet een oplossingvoor het probleem voorlegt, maar het probleem zelf. Inhet geval van de Rotterdamse haven zou je alle betrokkenpartijen het probleem van ruimtegebrek voorleggen. Vervolgensneem je twee jaar lang de tijd om samen een oplossingte zoeken. Misschien blijkt Vlissingen een goed alternatief.Of kom je wel uit op een tweede Maasvlakte. Wat het ookoplevert, je hebt dan een zodanig draagvlak dat de besluitvormingdaarna veel en veel sneller verloopt.’

46NieuwslezerHans Smits (1950)President-directeur van HavenbedrijfRotterdam N.V. sinds 2004. Was daarvoordirecteur van het managementadviesbureauArthur D. Little. Smits begon zijn loopbaanbij Rijkswaterstaat en was van 1989 tot1992 in de functie van secretaris-generaalde hoogste ambtenaar van het ministerievan Verkeer en Waterstaat. Was daarnazes jaar president-directeur van Schipholen drie jaar voorzitter van de raad vanbestuur van Rabobank Nederland.Jan de Hoop (1954)Televisie-presentator, vooral bekend van hetRTL Ontbijtnieuws. Werkte bij de piratenzenderen zeezender Radio Mi Amigo. Onder hetpseudoniem Frank van der Mast ook voor deAVRO-radio. De Hoop begon met de presentatievan nieuwsprogramma’s bij VeronicaNieuwsradio in 1987. Twee jaar later begonhij bij RTL-Véronique, het latere RTL 4, methet presenteren van het Ontbijtnieuws. Datdoet hij anno 2009 nog steeds. Ook is hij devoice-over van de programma’s Jouw vrouw,mijn vrouw en Airline van RTL 4.Ik spreek Hans Smits opvrijdag middag in zijn kantoorop de 16e etage vanhet World Port Center.Met een geweldig uitzichtover de haven. Smits is diemorgen al om zeven uur vanhuis gegaan om de files teontlopen. En ik was al omvier uur op, om het RTLOntbijtnieuws te presenteren.Dat vroege opstaanschept al direct een band.We hebben het natuurlijkover de aanleg van de tweedeMaasvlakte. Waarom isdie eigenlijk nodig?Smits gaat er eens goed voorzitten en zegt: ‘Om de groeivan de haven mogelijk temaken. Er was te weinigruimte. Ook ‘natte’ ruimteom boten aan kades te leggen.De haven is voor onzeeconomie maar ook voor derest van Europa heel belangrijk.Europa kan niet meerzonder dit soort havens.’

47ontmoet havenbaasFotografie John JanssenToen ik gevraagd werd of ik de directeur van het Havenbedrijf RotterdamHans Smits wilde interviewen hoefde ik niet lang na te denken. Mijnvader heeft gevaren op schepen van de Holland Amerika Lijn en waslater botenbaas in de haven. Zelf woon ik in Rotterdam direct aan deMaas en heb dus wel iets met dit onderwerp.In de jaren ’90 was al duidelijkdat die tweede Maasvlakteer moest komen. Waaromheeft het zo lang geduurdvoordat ermee kon wordenbegonnen?‘Ik wijt de vertraging aan dedebatten rond de vraag ofeen nieuwe Maasvlakte zijngeld wel op zou brengen.Gelukkig was er geen CentraalPlanbureau tijdens KoningWillem III, anders waren hetNoordzeekanaal en de NieuweWaterweg nooit aangelegd.Een land moet visie hebben,ondernemend zijn en verantwoorderisico’s nemen. Hetgaat in negen van de tien gevallengoed. We zijn nu netbegonnen met de bouw enwe hebben al 40 procent vanMaasvlakte 2 verhuurd.’U had het net over risico’s.U bent al begonnen met debouw terwijl er nog procedureslopen.‘Inderdaad. Bij de Raad vanState en bij de rechter, alzijn dat er relatief gezienzeer weinig.’ Hij wijst opeen kist met rapporten metmeer dan 6.000 pagina’saan milieu studies. ‘We hebbenalles zo door en dooronderzocht dat we er allevertrouwen in hebben datwe overeind blijven in dieprocedures. Anders warenwe niet gestart. Als de rechtertoch zou zeggen dat wemoeten stoppen loopt deschade in de miljoenen euro’s.Maar die kleine kans weegtniet op tegen nog een paarjaar vertraging.’De tegenstanders zeggendat de aanleg slecht voorhet milieu is. Vindt u datvolstrekte onzin of zit erook wel wat in?‘Het is natuurlijk zo dat jeland wint op zee. Als het deWaddenzee zou zijn, lag hetanders, want dat is een uniekecosysteem. Maar dat is hierniet het geval. We gaan datbovendien ook nog compenserendoor een ander stuk zeeextra te beschermen. Ik vindhet alleszins verantwoord.’U bent met hart en zielbezig met die tweedeMaasvlakte. Wat doet hetu persoonlijk, die protesten?Wordt u wel eens boos?‘Nee, want we hebben metbijna alle milieuorganisatiesgoede afspraken gemaakt.Het is een onderdeel van mijnwerk en als je daar niet tegenkunt, moet je het niet doen.Bij dit soort projecten is snelthuis niet aan de orde.’Wat zou het betekenenvoor Rotterdam als dietweede Maasvlakte nietzou door gaan?‘Ik denk dat er dan zo hieren daar nog wel wat groeigerealiseerd zou kunnenworden maar uiteindelijkgaat Rotterdam zijn marktpositieverliezen. Het betekentdat investeringen naarandere havens gaan. Enlangzaam maar zeker zie jehet dan afkalven. En datkost werkgelegenheid.’U had verstand van vliegtuigenen banken, werd uhier meteen geaccepteerdals nieuwe baas van dehaven?‘Het antwoord is nee. Datwerd mij ook gezegd. Eensnoeshaan uit Den Haagzonder Rotterdams accentdie hier komt vertellen hoehet moet. Ik heb dat ookzeker een paar jaar gevoeld.Maar met je eigen positiekomt het vanzelf goed, alshet goed gaat met de dossierswaarvoor je verantwoordelijkbent, zoals Maasvlakte 2.Ik heb langzaam maar zekerhet vertrouwen gewonnen.Door mezelf te blijven en tedoen wat ik denk dat moet.’Bent u makkelijk aanspreekbaarvoor uw medewerkers?‘Ik wil altijd met mensen praten,maar ik ben niet voortdurendmet mensen aan heteten of borrelen. Ik ben lieveraan het werk. Het leukstevind ik praten met elkaarover de inhoud. Met je medewerkersom de tafel en danplannen en afspraken makenom dingen verder te brengen.’U maakt vast lange werkdagenen bent ook vaakin de weekenden weg. Hoevinden ze dat huis?‘Daar zijn ze aan gewend. Erzijn heel af en toe protesten,maar je groeit erin op metelkaar. Ik wilde vanavondnog even in de tuin gaan zitten,want morgen zit ikweer in het vliegtuig naarOman en maandagmorgennadat ik ben geland, ga ikmeteen weer naar kantoor.’U bent 58. Bent u iemanddie zegt, je moet zo langdoorgaan als je kan?‘Ik zit er heel nuchter in en ikweet dat op een moment jenatuurlijke spankracht op is.Ik vind dat op dit soort functieser na een jaar of acht eennatuurlijk moment is om hetstokje over te geven. Maar ikdenk niet dat ik dan op debank ga zitten. Ik wil graageen boek schrijven over mijnervaringen. En dan waarschijnlijkwat commissariatenen advieswerk doen.’Heeft u naast al dat werknog tijd voor hobby’s?‘Ik sta drie keer in de weekom vijf uur op om te gaanhardlopen. En verder lees ikgraag boeken. Dat zijn danromans of biografieën, maargeen managementliteratuurmeer. Daar haal ik niet zoveelnieuws meer uit.’Heeft u een iPod?‘Ja, die heb ik. Er staat heel veelheerlijke klassieke muziek op.Ik ben gek op Rachmaninoven Mozart. Ik neem hem ookmee in het vliegtuig. Heerlijk!Ik heb zo’n iPod waar je ookvideofragmenten op kan bekijken.Het is een mooi ding. Ikweet niet welk type het is,want ik ben niet zo van degadgets.’ Later ziet hij tijdenshet maken van de foto wel dater met een echte Hasselbladcamerawordt gewerkt.Gaat u Maasvlakte 2 nogmeemaken in deze functie?‘Als ik gezond blijf, zou ikdat heel graag willen. Mijncontract is met vier jaar verlengd,dus als alles goed gaat,moet dat kunnen.’En is dat gelijk hét hoogtepuntuit uw carrière?‘Nee. Dat zijn verschillendedingen. Ik vind het moeilijkom onderscheid te maken.Het moment dat de vijfdebaan op Schiphol door deTweede Kamer was, was ookmooi. En als straks hier alleprocedures voorbij zijn enwe zeker door kunnen gaanmet bouwen, is dat ook eenhoogtepunt. Het is schan daligdat die onzekerheid over zo’nbelangrijk nationaal projectin de lucht blijft hangen. Alsje de discussie begint, zijn veelmensen tegen en na vijftienjaar onderzoek, discussie enprocedures, mogen we danbeginnen. Als het klaar isverdringt iedereen zich bijhet lintje knippen en eenpaar jaar later vindt iedereenhet een fantastisch project.’Op weg naar huis belt mijnvader om te horen hoe hetwas bij de directeur vanhet Havenbedrijf. Ik hoorde trots in zijn stem.

Dirk HamerEr is veel zand nodig voor de aanleg van Maasvlakte 2. Héélveel zand. Tot 2013, het jaar waarin de eerste bedrijven zichop Maasvlakte 2 gaan vestigen, is dat al 240 miljoen kuub.Aannemerscombinatie PUMA (baggeraars Boskalis en Van Oord)haalt 210 van de in totaal 240 miljoen kuub uit de zeebodem.Die 240 miljoen kuub voor de eerste aanlegfase staat voor24 miljard pakken melk. Of, voor de voetballief hebbers: zo’n160 keer De Kuip stampvol zand!1 kuub = 12 kruiwagensEen kubieke meter (m 3 ) is een inhoudsmaat en komt overeen met de inhoud vaneen kubus van 1 meter lang, 1 meter breed en 1 meter hoog. We hebben hetmeestal over een kuub zand en voor 1 kuub zand in de achtertuin heb je ongeveer12 kruiwagens nodig. Gemiddeld (afhankelijk van het soort zand) weegt een kuubzand ongeveer 1.500 kilo. In een kuub gaat 1.000 liter water.Dat zand moet wel uit de zeebodem worden gehaald. Dewerktuigen die dat werk op zich nemen zijn de zogenaamdesleephopperzuigers. Ongeveer 10 kilometer uit de kust gaande zuigarmen van de sleephopperzuigers de diepte in. Aangedrevendoor enorme pompen zuigen ze binnen een uur hetruim vol. Zwaarbeladen vertrekt de sleephopperzuiger dannaar de plek waar de tweede Maasvlakte komt.En maar spuitenEen ‘retourtje’ van de sleephopperzuiger van Maasvlakte naarhet zandwingebied duurt drie à vier uur. Zeker tot eind 2011zullen de hopperzuigers continu af en aan varen om de eerste700 ha van Maasvlakte 2 op te bouwen; zo’n 1.400 voetbalveldennaast elkaar. Het lossen van de lading is zo gepiept. Datgebeurt met het openen van een deur in de bodem van desleephopperzuiger, het zogeheten ‘klappen’. In een latere fase,als het te ondiep wordt voor de hopperzuigers, wordt er ‘gerainbowd’:de hoppers spuiten het zand, vermengd met water,in een regenboogvormige straal op het eerder ‘geklapte’ zand.481 sleephopperzuiger =1.200 zandauto’s =180 kruiwagens1 grote sleephopperzuiger vervoert 18.000 m 3 zand.Dat is vergelijkbaar met 1.200 volle zandauto’s en180 kruiwagens. Een gemiddelde zandwagen kan zo’n15 kuub zand per keer vervoeren, grotere zandwagensmeer dan 20 kuub.

49Het is een spectaculair gezicht: de straal overbrugt een afstandvan een meter of tachtig. En als de zon schijnt, verschijnt ereen regenboog in. Vandaar de benaming rainbowing.Uiteindelijk moet Maasvlakte 2 vijf meter boven NAP komente liggen. In de laatste fase van de landwinning koppelende hopperzuigers een drijvende leiding aan, waarna het zandaan wal wordt geperst. Daar rijden dan al flink wat bulldozersom de boel te egaliseren.Eerste klapHet ‘klappen’ start zo’n drie kilometer uit de kust. De eerstezanddam die daar wordt aangelegd, heeft de vorm van eenbanaan. De banaanvorm ligt met de stroom mee en heeftminimaal effect op de stroming. Deze zanddam verhoogt deveiligheid voor de scheepvaart en gaat het wegspoelen vanzand tegen. Wanneer Maasvlakte 2 af is, maakt deze banaandeel uit van de nieuwe kustlijn.Niet al het zand voor de aanleg van Maasvlakte 2 wordt overigensop volle zee gewonnen. Ongeveer 30 van de 240 miljoenkuub komt vrij bij het uitdiepen van de havenbassins. ‘Dat isslim hergebruik van zand,’ stelt Dirk Hamer, manager uitvoeringbij aannemerscombinatie PUMA (PUMA staat voorProjectorganisatie Uitbreiding Maasvlakte, een samenwerkingsverbandtussen de baggeraars Boskalis en Van Oord).‘Hiervoor gebruiken we zogeheten cutterzuigers. Met eensnijkop maken die zand los, op een aantal plekken tot twintigmeter diep. Het uitgebaggerde zand- en watermengsel voerenwe via een drijvende leiding af, waarna we het gebruikenvoor het opspuiten van Maasvlakte 2.’Klappen240 miljoen kuub =16 miljoen vrachtwagensRainbowenDe 240 miljoen kuub zand die tot 2013 nodig is omde tweede Maasvlakte aan te leggen, is omgerekendgoed voor zo’n 16 miljoen vrachtwagens die per lading15 m 3 kuub zand vervoeren.Walpersen

De denkers en de doeners50‘De droom van eenkustwaterbouwer’Fotografie Jaap van den BeukelGijsbert Kant is kustwaterbouwer vanberoep. Als hoofd Ontwerp bij de Project -organisatie Maasvlakte 2 is hij één vande technische vaders van Maasvlakte 2.‘Maasvlakte 2 is het grootstelandaanwinningproject inNederland sinds veertig jaar.Het project heeft alles vankustwaterbouw in zich: vanhavenontwerp en kustveiligheidtot en met de effectenop de omgeving. Vanaf deplanfase tot en met de realisatieben ik hierbij betrokken.Voor een kustwaterbouwer isdat een droom die werkelijkheidwordt. En dat met eenenthousiast team van allemaaltoppers in hun vak!Mijn eerste kennismaking metMaasvlakte 2 was in 2000.Toen werkten we nog aanzeven mogelijke varianten.Aan ons de taak om alle variantente beoordelen op denautische veiligheid en de bereikbaarheidvoor de scheepvaart;denk daarbij aan vaarroutesen draaikommen. Mettalloze berekeningen en simulatieshebben we de basisgelegd voor de keuze van hethui dige ontwerp. Hierbij kan descheepvaart via de bestaandehavenmond Maasvlakte 2bereiken. Het mooie van ditontwerp is dat het niet alleengunstig is voor de scheepvaart,maar dat ook de effectenop de omgeving minimaalzijn geworden. Een prachtigresultaat! Vanaf 2005 benik bij de aanbesteding vanMaasvlakte 2 betrokken enheb mede de eisen opgesteldvoor de aannemer. PUMA,de aannemerscombinatie dieMaasvlakte 2 aanlegt, werktvolgens een ‘design and construct’contract. Dit betekentdat de aannemer zelf ontwerpten bouwt, maar de opdrachtgeverbepaalt aan welke eisenhet moet voldoen en beoordeeltde ontwerpen. Dezetaak was voor mij en mijnteam weggelegd. Tijdens deaanleg blijf ik betrokken bijhet project om te toetsen ofde aannemer wel aan de doorons gestelde eisen voldoet. Opnaar de volgende mijlpaal!’

Dieren van Maasvlakte 251Fotografie Arie OuwerkerkKleine mantelmeeuwDeze vogels zijn ruim vertegenwoordigd. Met 18.000 broedparenis de huidige Maasvlakte zelfs een van de grootste broedplaatsenin Nederland voor deze vogel. Ze eten het liefst zeedieren enkunnen heel ver vliegen. Om eten te halen voor hun jongen,maken ze tochten tot wel 100 kilometer. Ze laten geen tijdverloren gaan: zich droogschudden doen ze in de lucht.

531.000 organismen op één vierkante meterZeebodemvol levenFotografie John JanssenTwee zeldzame zeepaardjes, één gesnavelde geep en nog zo’n vijftig andere vissoorten.Maar ook: millimeters kleine beestjes, wormen en scheermessen. Dat was de vangstvan Wil Borst – civiel ingenieur bij het Havenbedrijf Rotterdam – tijdens zijn expeditiesop de woelige baren van de Noordzee. Met een team van deskundigen meet hij slib,bestudeert vissen en onderzoekt het leven op de zeebodem. Het doel? De effecten vanzandwinning op het leven in de Noordzee bepalen.Slib metenHet meten van slib is heel belangrijk. Sommige mensenzijn bang dat het opzuigen van zand in de Noordzee enhet storten daarvan op de plek waar Maasvlakte 2 moetkomen, het leven op de zeebodem verstoort. Samen metzand zuigt een baggerschip namelijk ook water en slib –kleine kleideeltjes – op. Water en slib gaan weer terug dezee in. Het slib maakt het water troebel en minder lichtdoorlatend.Daardoor worden algen in hun groei belemmerd.Algen dienen als voedsel voor wormpjes, slakjes enschelpen, die op hun beurt voer voor vissen en eendenzijn. Je kunt je voorstellen dat te veel slib de voedselketenin de zee in de war zou kunnen schoppen. Om te bestuderen,worden slibmetingen uitgevoerd; niet alleen in hetgebied waar Maasvlakte 2 komt, maar op honderd plekkenlangs de Noordzeekust. Wil Borst laat een apparaatnaar de zeebodem zakken dat onder meer de temperatuur,de geleidbaarheid en de troebelheid van het water meet.Tegelijk neemt hij monsters van het zeewater die hijvergelijkt met de uitkomsten van het apparaatje. Het heleproces van meten en monsters nemen, is in 2007 al driekeer herhaald op die honderd plekken. En dit blijft hijperiodiek doen tijdens de aanleg én als straks Maasvlakte 2in bedrijf is. Door de metingen zorgvuldig uit te voerenen te vergelijken, wordt straks duidelijk of het slib effectheeft op het leven op en in de zee. Best bijzonder, want zo’ngrootschalig onderzoek op zoveel locaties is nog nooiteerder uitgevoerd.Vissen bestuderenNaast het slib hebben Wil Borst en zijn team ook devissen grondig bestudeerd. Om zo te kunnen vergelijkenhoe ze gedijen vóór, tijdens en na aanleg van Maasvlakte 2.Daarom gooien Wil Borst en zijn collega-onderzoekers opde honderd locaties waar ze ook het slib meten, twee soortennetten overboord. Eén bodemtrawl – een net dat overde zeebodem schuift om platvissen te vangen – en eenplanktonnet dat door het water getrokken wordt om kleinevislarven van een halve tot een hele millimeter én babyvissente vangen. In totaal hebben de onderzoekers zo’n50 vissoorten gevangen. Eenmaal aan boord tellen, wegenen meten ze de vissen. Van de babyvissen vriezen ze ervan ieder soort per locatie minstens tien in, om ze in detoekomst nog eens te bestuderen op sporen van slib in devissenmaagjes. In totaal meten en wegen Wil Borst en zijnteam zo’n 65.000 vissen. Door de conditie van al deze zeebewonersvast te leggen en te vergelijken met hun conditietijdens en na aanleg van de Maasvlakte, zou het effect vanslib op de vissen duidelijk worden. Voortschrijdend inzichtheeft geleerd dat het niet nodig is dit onderzoek ieder jaarte herhalen. Babyvissen kunnen namelijk onderscheidmaken tussen slibvlokjes en voedsel (fytoplankton) en zeslokken dus geen slib op. »Samen zeeziekWil Borst voert het grootschalige onderzoek uit met marinebiologe Floor Heines,zeebioloog Arjan Boon, slibdeskundige Petra Dankers, theoretisch bioloog/dataanalistOnno van Tongeren en vele anderen. Samen hebben ze heel wat nachtelijkeuurtjes doorgebracht op een schommelend schip. Samen netten binnenhalen,vissen sorteren, soorten tellen, meten en invriezen. En ook: over de reling hangen…

Zeepaardje zonder papierenEen zeepaardje leeft door -gaans in ondiepe tropi schewateren. Aan onze kust zijnze zeldzaam. Toch heeft hetonderzoeksteam tot tweekeer toe een zee paardje vanwel tien centi meter grootgevangen. Zeepaardjes inonze wateren zijn zeldzaamen het eerste diertje werdmeteen in een emmertjezeewater gedaan en naarSeaLife in Scheveningengebracht. SeaLife weigerdehet zeepaardje, omdathet niet over de benodigdeimmigratiepapierenbeschikte. Dieren zonderdie papieren mogen niet inhet aquarium tentoongesteldworden. De onderzoekershebben het diertjede volgende nacht weernetjes terug gezet op devindplek.Zeebodem onder de loepOp driehonderd plekken in de Noordzee is ook letterlijkde zeebodem onder de loep genomen. De onderzoekerskijken naar de epifauna, het leven óp de bodem, en deinfauna, het leven ín de bodem. Om te bestuderen wat erín de bodem leeft, gebruiken zij een boxcore, een apparaatwaarmee ze een ‘taart’ van 20 centimeter hoog en eendiameter van 32 centimeter uit de bodem halen. Deze hapuit de bodem leggen ze op een zeef en spoelen ze af metzeewater. Alles wat na het spoelen overblijft, stoppen zein potten. Op het laboratorium bekijken ze de inhoud vande potten onder een microscoop en leggen soort bij soort.Wat blijkt? Op één vierkante meter zitten zo’n 1.000 organismen:wormen van nog geen millemeter tot wel tiencentimeter lang. Kleine schelpjes, maar ook grote exemplaren:ensis – ook wel scheermessen genoemd – die welvijftien centimeter lang kunnen zijn. Al zie je het op het54eerste gezicht niet, er zit wel degelijk leven in zand!Naast het leven ín de bodem, analyseren de onderzoekershet leven óp de bodem. Hiervoor gebruikt het team vanWil Borst een bodemschaaf: een soort uit de kluitengewassen kaasschaaf die achter het onderzoekschip overde bodem wordt getrokken. Deze schaaftrek levert deonderzoekers zo’n vijftien vierkante meter aan bodemmateriaalop waaruit zij de biomassa (hoeveelheid leven)kunnen bepalen. De opbrengst van de schaaftrek? Schelpen,wormen, zeesterren, garnalen en soms ook vissen.De resultaten van de boxcore en de schaaftrek samengeven een goed, representatief beeld van het leven op enin de zeebodem.Met de slibmetingen, vissenstudies op honderd plekkenen het zeebodemonderzoek op driehonderd plekken inde Noordzee van Petten tot Vlissingen levert een uniekeen fascinerende verzameling gegevens op voor wetenschappersin binnen- én buitenland.

55Leraar elektrotechniek Frank Kret‘Mijn leerlingen willen werk’‘Ik ben een groot voorstander van uitbreiding van de Rotterdamse haven met Maasvlakte 2.Als burger, als leraar en als vader. Je wilt een goede toekomst voor de generatie die na joukomt, en dat is op de eerste plaats werkgelegenheid. Ik ben leraar elektrotechniek aan ROCZadkine. Onze leerlingen lopen onder andere stage in het Botlekgebied, Europoort en op dehuidige Maasvlakte. Daarna willen ze een betaalde baan. Dat is nu nog geen probleem, maardat moet in de toekomst ook zo blijven. De regio Rotterdam loopt wat betreft economischegroei wat achter op de rest van Nederland. Dat zie je goed aan de voorzieningen in omliggendedorpen. Daar is het niet vanzelfsprekend dat het zwembad open kan blijven en dat ergeld wordt uitgetrokken voor sportclubs. Kijk ook maar eens naar het winkelaanbod: degoedkope ketens kunnen hier wat verdienen, de duurdere winkelbedrijven redden het niet.Rotterdam kan heel goed een economische impuls als Maasvlakte 2 gebruiken. Het mooievan dit project is dat er heel goede en eerlijke voorlichting is gegeven. Dat er geluisterd is naarbelanghebbenden. Dat er een uitstekend compensatieprogramma is voor het milieu. En dater nu eindelijk iets gedaan wordt aan de fileproblemen op de A15. Bovendien wordt door deaanleg van Maasvlakte 2 de Betuwelijn eindelijk benut. Alles bij elkaar zie ik de positie vanRotterdam door de komst van Maasvlakte 2 alleen maar verbeteren. Daar ben ik blij om.Wanneer je, zoals ik, kinderen opleidt voor een beroep, dan wil je ook dat ze dat beroep kunnenuitoefenen. Door Maasvlakte 2 komt dit doel dichterbij.’

Welke baggeraar mag bouwen?Titanenstrijdin de Delta56

links Peter Klip (PUMA)rechts Jan Ochtman(Havenbedrijf Rotterdam N.V.)Aan besteden,wat is dat?57Fotografie Jaap van den BeukelDrie consortia dongen mee naar de opdracht om Maasvlakte 2 teontwerpen én te realiseren. Eén partij trok zich terug tijdens hetselectietraject. De strijd tussen de twee overgebleven partijen– de Belgische combinatie Jan de Nul en Dredging Internationalén de Nederlandse combinatie Boskalis en Van Oord – was tot hetlaatst toe spannend.In 2005 zijn de voorbereidingen van de aan bestedinggestart. Jan Ocht man, hoofdaanbesteding van de ProjectorganisatieMaasvlakte 2:‘Daarbij hebben we ervoorgekozen de bouwers géénuitgewerkt en gedetailleerdplan als uitgangspunt voorte schrijven, maar we hebbenze alleen een Programmavan Eisen meegegeven. Bijvoorbeeld:bij een storm metgolven tot negen meter hoogdie twintig uur aanhoudt,mag het water niet voorbijde achterkant van de zeeweringkomen. Daarnaastwilden we alles – zeewering,haventerrein en weg- enspoorverbindingen – in éénmegacontract stoppen, zodatde aannemer ook zelf decoördinatie moet doen.’De eerste rondeDiverse baggeraars melddenzich voor de eerste rondeaan. ‘Uiteindelijk werden erdrie partijen geselecteerdmet wie we het traject vandesign & construct in wildengaan, dat wil zeggen hethele traject van ontwerp totbegeleiding bij uitvoering’,vertelt Ochtman. ‘Eén partij,Ballast Nedam met enkelebuitenlandse partners, iszelf afgehaakt. Dat we mettwee partijen – de Belgischecom bi natie Jan de Nul enDredging International énde Nederlandse combinatieBoskalis en Van Oord – verdermoesten, was overzichtelijk,maar ook riskant. Concurrentiein die fase is namelijkgoed, dat houdt de aanbiedersscherp. We wilden dusliever niet dat er nóg een partijtussenuit zou stappen endat is gelukkig niet gebeurd.’Samen sterkerZowel Boskalis als Van Oordzou deze klus op eigenkracht kunnen klaren. Tochhebben beide baggeraars dehanden ineengeslagen. PeterKlip, projectdirecteur PUMA:‘Als één partij dit zou doen,zou dat een te groot beslagleggen op de individuele capaciteit.Ook met het oog opde risico’s die je loopt metzo’n omvangrijke opdracht,is het verstandig je krachtente bundelen.’Beide bedrijven doen over dehele wereld soortgelijk werk.‘Maar Europa is onze thuismarkt’,geeft Klip aan. ‘Endat dit project in Nederlandplaatsvindt, geeft nog eenextra dimensie. Het biedtbijvoorbeeld meer mogelijkhedenom mensen op te leiden.De aanbesteding is eenzeer intensief proces geweest.Tussen juni 2006 en oktober2007 was er om de weekeen bespreking met hetHavenbedrijf. In zo’n periodesteek je veel tijd en geldin onderzoek en in het ontwerp.De partij die de opdrachtníet krijgt, ontvangtdaarvoor een vergoeding.Maar die is niet kostendekkend.Dus ja, het is eeninvestering waarvan je hooptdat die rendement oplevert.’Winnen op prijsen kwaliteitIn 2006 hebben de Belgischeen de Nederlandse combinatieeen eerste biedinggedaan, op basis van hunvoorlopig ontwerp. Ochtman:‘Die waren naar ons idee aande hoge kant. In september2007, toen de ontwerpenveel verder waren gevorderd,hebben we de definitieveprijzen gekregen. Ook dievielen tegen. Toen hebbenwe gezegd: zo kunnen weniet gunnen. Vervolgenszijn we met beide combinatiesin gesprek gegaan om tekijken naar mogelijkhedenvoor kostenverlagingen. Indecem ber 2007 hebben wede knoop doorgehakt engekozen voor de combinatievan Boskalis en Van Oord.’Klip reageert opgelucht: ‘Erheeft altijd een kans bestaandat we de opdrachtniet zouden krijgen. DeBelgen waren ook een serieuzepartij die aan de wensenvan het Haven bedrijfkonden voldoen. Gelukkighebben we de strijd na tweejaar intensieve voorbereidinggewonnen.’Aanbesteden is net als winkelen; je zoekt net zo langtot je précies vindt wat je wilt hebben. En dan het liefstmet de beste prijs-kwaliteitverhouding. Bij een nieuwespoorlijn, een woonwijk of een haven is het net zo. Meteen aanbesteding vraagt de opdrachtgever een aantalbedrijven om offerte uit te brengen. Omdat het omgrote opdrachten gaat, is die vraag nogal complex enkan zo’n aanbestedingstraject enkele jaren duren. Hetbedrijf met het aanbod dat kwalitatief én financieel hetmeest aantrekkelijk is, wint uiteindelijk de aanbesteding.De winnaarsKoninklijke Boskalis Westminster nv is een internationaalopererend bedrijf met een leidende positie opde wereldmarkt van baggerdiensten. Boskalis doet vooralin aanleg en onderhoud van havens en vaarwegen, creatievan land in water en bescherming van kusten en oevers.Van het uitbreiden van de haven van Melbourne inAustralië tot de aanleg van het baggerspeciedepot inhet Hollandsch Diep.Baggeren is ook voor Van Oord Dredging and MarineContractors de belangrijkste activiteit. De aanlegvan land in water, de bescherming van kusten en hetuitbreiden en onderhouden van havens en vaarwegenzijn de meest in het oog springende activiteiten. Op demondiale baggermarkt neemt Van Oord een toppositiein. Ze zijn bekend van onder meer het opspuiten vanhet palmeiland in Dubai en de ontwikkeling van IJburg.PUMA, Projectorganisatie Uitbreiding Maasvlakte,is een samenwerkingsverband van de baggerconcernsBoskalis en Van Oord. PUMA realiseert in opdrachtvan Havenbedrijf Rotterdam tussen 2008 en 2013het eerste gedeelte van Maasvlakte 2.Het fel begeerde contractHet contract van PUMA voor de realisatie van de eerstefase van Maasvlakte 2 omvat ontwerp en realisatie van:• 2,4 km harde zeewering (stenen en blokken)• 8,4 km zachte zeewering (strand en duin)• de eerste circa 700 hectare uitgeefbaar terrein• circa 2 km deep sea kade (20 m waterdiepte)• 1 km kade voor binnenvaart- en kleine zeeschepen(11 tot 13 m waterdiepte)• het op diepte brengen van de havenbekkens• de aanleg van 13 km wegen (2x2 rijstroken en2 secundaire wegen)• de aanleg van 14 km spoorwegen (dubbel spoor)Onderdeel van het contract is ook dat PUMA naoplevering de eerste vijf jaar verantwoordelijk is voorhet onderhoud aan de zeewering van Maasvlakte 2.

Jonge smaakmakersin de Rotterdamse keukenHet jongste stukjeNederland is duurzaamvernieuwend, helemaal vandeze tijd en maakt deeluit van de Rotterdamsehaven. Net als de jongesmaakmakers op dezepagina’s, die we vroegeniets nieuws, duurzaamsen vooral lekkers voor ute bedenken. Vier koksstelden een volledigmenu samen, waarvanhier één recept. Voor decomplete menu’s kijkt u opwww.maasvlakte2.com.Koos de Wolf (25) werkt alskok bij restaurant ‘Smaak’ ophet Westelijk Handelsterreinin Rotterdam.Koos de WolfRestaurant Smaak op het Westelijk Handelsterrein in RotterdamFotografie Marc Blommaert58Hoe ben je kok geworden?Eigenlijk per ongeluk! Op mijn 17e was ik op zoek naarwerk en toen kwam ik toevallig terecht in de catering. Viaeen paar andere banen ben ik uiteindelijk kok geworden.Waarom juist dit recept?Ik wilde graag iets doen met het begrip duurzaamheid,dus in dit recept gebruik ik zoveel mogelijk duurzamevissoorten en andere duurzame ingrediënten.Gordon Ramsey, Jamie Oliver of Herman den Blijker?Dan kies ik Gordon Ramsey, maar ik vind Jamie Oliverook erg leuk! Jamie Oliver is vooral erg origineel, maarik vind Gordon Ramsey kwalitatief net iets beter. Zijnrecepten spreken mij meer aan.Vis, vlees of gevogelte?Absoluut vis! Vlees geeft mij als kok gewoon mindermogelijkheden en gevogelte eet ik uit principe niet.Zand, water of lucht?Water! Ik hou van zwemmen en van het strand.Hoe zie je jezelf als tien jaar?Dan zou ik heel graag ergens in het buitenland een eigenrestaurant willen hebben, het liefst in Melbourne. Gewooneen leuk klein restaurantje met goed eten, zodat ik lekkerkan blijven koken en ook nog leuke dingen kan doen.

Koud voorgerecht voor 4 personen59Gerookte zwaardvis, gemarineerdePulpo, een sereh-crostinien tomaten-lavendel dressingIngrediëntenPulpo marinade500 ml olijfolie½ bos tijm en rozemarijn2 tenen knoflook2 citroenen1 bos peterselie1 glas sinaasappelsapTomaten-lavendel dressing200 ml witte wijnazijn600 ml olijfolie1 tomaat2-3 el tomatenpuree1 bos lavendel2 el mosterdVerder200 gr gerookte zwaardvis200 gr Pulpo (octopus)4 sneetjes witbroodcitroengraspoeder (sereh)100 gr gemarineerd zeewierPulpo marinadeHak de kruiden en knoflookfijn, snijd de citroen in plakjes.Meng alle ingrediënten ineen ruime schaal samen,peper en zout naar smaaktoevoegen. Kook de Pulpo inwater met peterselie, citroen,zout en de sinaasappelsapgoed gaar (15-30 min.). Laatdeze afkoelen, hak in stukkenen meng door de marinade.Tomaten-lavendeldressingGebruik een magimix ofstaafmixer. Pureer de tomaatsamen met de lavendel,mosterd en de azijn, voeg almixende de olijfolie er druppelgewijsaan toe (zodat deazijn en olie binden). Voeg erde tomatenpuree aan toevoor de smaak, kleur en watextra binding. Peper en zoutnaar smaak en gebruik suikernaar smaak om het helezure weg te krijgen.OpbouwenSteek een cirkel uit hetbrood om de sereh-crostini’ste maken. Besmeer het broodmet wat olijfolie, citroengraspoeder,peper en zoutnaar smaak. Bak ze af op220˚C tot ze mooi goudbruingekleurd zijn (± 7 min.).Gebruik een mooi bord omhet gerecht in laagjes op tebouwen: eerst de gerooktezwaardvis, dan gemarineerdezeewier en sluit af metde sereh-crostini. Herhaalnog eenmaal en eindig meteen mooi stuk Pulpo.Serveer met de tomatenlavendeldressing.

Zachte en harde zeewering plus een keienstrandZandpannenkoekgoed beschermdFotografie Freek van ArkelDe zeewering is cruciaal voor de hele tweede Maasvlakte. Stel je voor dat zo’n zandvlakteonbeschermd in zee zou liggen; met een flinke storm zou de zee een gedeelte van het nieuwopgespoten zand zo wegslaan.011 kilo meter zeeweringDe nieuwe zeewering, in totaal een kleine 11 kilometer,gaat bestaan uit:- 2,4 km harde zeewering, gemaakt van vijf miljoen tonbreuksteen en twintigduizend betonblokken-8,4 km zachte zeewering, bestaande uit strand en duinen

61Ter bescherming van Maasvlakte 2 – door de ontwerpers alliefkozend een grote zandpannenkoek genoemd – is gekozenvoor een zachte en een harde zeewering. De zachte weringbestaat uit strand en duinen en komt in het westen. Deharde zeewering bevindt zich aan de noordzijde. Dit is ookde plek waar de nieuwe waterweg ligt, dé toegangsgeul totde Rotterdamse haven. Hoewel zachte zeewering mooierstaat – wie houdt er nou niet van het strand en de duinen?– én goedkoper is, moet de noordkant wel een harde zeeweringkrijgen. De golven tijdens een flinke noordwesterstormzijn daar zwaarder. Bovendien zou het strand de geul inkunnen spoelen waar het scheepvaartverkeer doorheenvaart. En dat verkeer kun je niet zomaar even stilleggen omde geul uit te baggeren. Daarnaast heeft de harde zeeweringnog een andere functie: het verminderen van de stromingbij de haveningang.Giga dobbelstenenDe harde zeewering bestaat uit een zandlichaam, afgedektmet stenen en betonblokken. Onderop ligt gewoon zand,dan volgen verschillende lagen met steeds grovere engrotere stukken steen. Het geheel vormt een soort filter,waarbij de onderliggende laag niet via de grovere bovenlaagkan worden uitgespoeld. Helemaal bovenaan komen grotebetonblokken te liggen, van zo’n 2,5 meter hoog en 2,5 meterbreed. Leuk om te weten: deze betonblokken liggen nu nogop de blokkendam bij Slag Dobbelsteen op de huidigeMaasvlakte. Zodra er genoeg zand en lagen steen liggenaan de buitenste rand van Maasvlakte 2, worden dezegigantische dobbelstenen verplaatst. Een unicum, waarbijkostenbesparing en duurzaamheid hand in hand gaan.Want waarom zou je deze betonblokken op de bestaandeMaasvlakte bedelven onder lagen zand als je ze ook opnieuwkunt gebruiken?KeienstrandVernieuwend is de overgang tussen de zachte en hardezee wering – een kwetsbare plek. Strand en duin worden hiereen keienstrand, dat wil zeggen: het zandlichaam wordt versterktmet keien tot 12 centimeter doorsnee. Dit kunstmatigekeienstrand is een wereldprimeur! Natuurlijke keienstrandenzijn er al wel in Engeland en Frankrijk, maar nog nooit hebbenmensen een zeewering van keienstrand aangelegd. Mooiebijkomstigheid: hierdoor is geen dure strekdam nodig. Deoplossing is uitgebreid getest, zelfs op een schaalgrootte van1:5. Dat wil zeggen dat er golven opgewekt zijn van 1,5 meterhoog om echte hoge golven van 7,5 meter na te bootsen.Eerst de zeewering, dan de restBijzonder aan de zeewering is het moment waarop begonnenwordt met de bouw. Andere landwinningsprojectenstarten doorgaans met het land – de binnenkant – en eindigenmet de buitenkant, de zeewering. Voor de tweede Maasvlaktewordt echter eerst een banaanvormig eiland in zee opgespoten.Later wordt dit de basis van de buitencontour, maareerst is het een buffer bij het opspuiten van het verdereeiland. Er ontstaat zo een rustiger golfklimaat om deterreinen aan te leggen en er zal minder van het gestortezand verloren gaan door golven en stroming. Vandaar: eerstde zeewering, dan pas de rest.Slag Dobbelsteen20.000 betonnen ‘dobbelstenen’van 2,5x2,5x2,5meter, die elk 40.000 kgwegen, worden verplaatstvan de oude blokkendamvan huidige Maasvlakte,bij Slag Dobbelsteen, naarde nieuwe harde zeeweringvan Maasvlakte 2.Naast de betonblokken iseen slordige vijf miljoen tonsteen éxtra nodig voor deharde zeewering. Hiervankomt drie miljoen ton uitsteengroeven in Scandinaviëen/of Frankrijk. Tweemiljoen ton breuksteenis afkomstig van de oudezeewering en wordt dusduurzaam hergebruikt.

62Zeereuzengroeiengestaag doorLading van 14.500 containersMet vaarwegen van 20 meter diep en een haveningang van 600 meterbreed is Maasvlakte 2 the place to be voor grote containerschepen. Zelfsde allergrootste schepen (met ruimte voor 12.500 containers en meer)kunnen hier 24 uur per dag terecht. En mocht de technologische evolutienóg grotere schepen voortbrengen, dan is dat ook geen enkel probleem.

63De zusjes Maersk: de aller-aller-allergrootstenEmma, Estelle, Eleonora, Evelyn, Elly, Ebba, Edith enEugen Maersk. Deze zusterschepen, van de Deense rederijMaersk, zijn de grootste containerschepen ter wereld. Aandeze schepen is alles even indrukwekkend. De lengte:397 meter lang. De breedte: 56,6 meter. Officieel kunnende dames 11.000 containers laden, maar in de praktijk kandat aantal oplopen tot maar liefst 14.500. En het anker?Dat weegt maar liefst 29 ton.Om Emma en haar zusters veilig van haven naar haven tebrengen, is een bemanning van dertien koppen toereikend.Deze kleine bezetting volstaat, omdat de schepen in hogemate zijn geautomatiseerd.Ter vergelijking• De gezusters Maersk zijn ruim drie keer zo lang als deDom in Utrecht, bijna 100 meter langer dan de Eiffeltorenen 24 meter langer dan het Empire State Building (zonderantenne).• De schepen kunnen 4.000 containers meer vervoerendan de Xin Shangai, voorheen het grootste containerschipter wereld.• Het anker, 29.000 kilogram zwaar, weegt ongeveer evenveelals 30 middenklasse auto’s of drie (lege) trucks.Vlaggenschip EmmaDe beroemdste van de gezusters is de Emma Maersk. Dat isonder meer te danken aan haar ‘vurige’ start: bij een grotebrand konden brandweerlieden maar nèt voorkomen dat ze invlammen opging. Maar haar naam werd voorgoed gevestigddoor een hartverwarmend kerstverhaal. In 2006 hadden dekindertjes in Engeland bíjna geen cadeautjes gekregen metkerst. Gelukkig voer Emma, met slechts nog enkele dagen tegaan, de haven binnen met bijna 10.000 containers vol kerstcadeautjesuit China.Waarom zo groot?Twee kleine schepen kosten meer brandstof en mankrachtdan één grote. Dus hoe meer containers er op een schippassen, hoe goedkoper, efficiënter én milieuvriendelijker.Op de tekentafels liggen dan ook al ontwerpen voor schependie 20.000 containers kwijt kunnen. Die worden alleen nogniet besteld. Onder meer omdat er dan grotere motorennodig zijn, die de productie vooralsnog complex en daaromeen stuk duurder maken. Bovendien kunnen deze gigantenvan de wereldzeeën nu nog maar in een beperkt aantalhavens aanleggen. Maasvlakte 2 is dus wél al helemaal opdie toekomst voorbereid: schepen met 20.000 containersaan boord kunnen hier straks terecht.De Emma Maersk:stevige tanteLanger, breder,dieper?Lengte: 397 mBreedte: 56,6 mHoogte: 30 mDiepgang: 15,5 mDraagvermogen: 156.907 dwt (deadweight tonnage)TEU * : 11.000 (officieel volgens Maersk)Snelheid: 27 knopen (één knoop is één zeemijl van1.852 meter per uur, dus 27 knopen is ongeveer 50 km/uur)Scheepswerf: Odense SteelMotor: Wärtsilä/Sulzer, 14-cilinder dieselmotor,110.000 PK/80.000 kWBemanning: 13* TEU staat voor Twenty feet Equivalent Unit, een aanduiding voor de afme tingenvan een container. 1 TEU = 1 container van 20 voet, oftewel 6,1 meter.De schepen van 12.000 TEU zullen vooral brederworden: van 17 containers breed aan dek nu, naar22 stuks straks. De kranen die dat aankunnen, zijnin de grote havens zoals Rotterdam al in bedrijf.Bij een capaciteit in de richting van 15.000 TEUwordt de diepgang van de schepen weer watgroter. De maximale lengte van de schepen wordtwaarschijnlijk 400 meter. Schepen kennen overigenswel kritische lengte-breedte-diepte verhoudingen.Een ‘te lang’ schip kan te veel torderen (draaien)en gaan dweilen. Een schip met ‘te weinig diepgang’wordt instabiel en kan kapseizen. Als eenschip ‘te breed’ is, is dat slecht voor de vaareigenschappenen het brandstofverbruik.(Bron: www.ect.nl)

Bert KranendonkHet bureau Kranendonk Experience Network ontwikkeldehet complete concept voor Future Land. OntwerperBert Kranendonk vertelt: ‘Een leuk en boeiend centrumbedenken over de aanleg van Maasvlakte 2, dat was onzeopdracht. Ik vond dat een bezoek aan het centrum vooraleen belevenis moest worden. Voor jong en oud. Voor denkersen doeners. Voor landrotten en waterratten.’64overzicht’, vertelt hij. ‘In het geval van Future Land betekendeInzicht, uitzicht en overzichtKranendonk is ook verantwoordelijk voor het ontwerp vande Rotterdam Port Experience, een nieuwe attractie overde bestaande Rotterdamse haven. ‘Eigenlijk hebben beideontwerpen dezelfde uitgangspunten: inzicht, uitzicht endat inzicht in de reden achter het project Maasvlakte 2,uitzicht op het gebied waar de werkzaamheden plaatsvindenen overzicht over wat er allemaal precies gaat gebeurentijdens het project. Een voorbeeld: Future Land heeft eenglaswand van 13 meter breed, die een fantastisch uitzichtgeeft op de werkzaamheden in het gebied.’WereldreisOok de omvang van het project Maasvlakte 2 komt duidelijkterug in het centrum. ‘Alle attracties en tentoonstellingenzijn groot en uitnodigend’, zegt Kranendonk. ‘Zo is ereen wereldbol waar bezoekers onder kunnen liggen om eenfilm over het belang van de haven te bekijken. Dat iseen hele belevenis, want die wereldbol is zo groot dat je echt

65Beleef detoekomst nuFuture LandEen veelzijdig project als Maasvlakte 2 verdient een eigen informatiecentrum. En dat is er ook:Future Land. In dit centrum vindt u alle informatie over de ontwikkeling van Maasvlakte 2.het gevoel krijgt over de wereld te reizen!’ Kranendonk istrots op Future Land: ‘Het is heel bijzonder deel uit te makenvan zo’n groot project als Maasvlakte 2. Iedereen helpt meevan het centrum iets bijzonders te maken. Zo zetten weRotterdam samen weer eens goed op de wereldkaart.’

1 septemberNa 15 jaar praten en voorbereiden kan eindelijk de zandkraan open.Blije gezichten bij havenbazen, bestuurders en baggeraars.66

200867

Bochtjeachteruitmet 12.500 containers68

Fotografie Jaap van den Beukel69Achteruit inparkeren moeilijk? Fluitje van een cent vergeleken bij hetaanmeren van een schip van 400 meter lang, 57 meter breed, 17 meterdiep en een vracht van 12.500 containers. Wat komt er bij kijken om zo’nkolos veilig en vlot aan te meren in een van de havens van Maasvlakte 2?Stap 1. Hoe bereik je veiligde havenmond?Voor een veilig bereikbare haven is de dwarsstromingvóór en in de havenmond heel belangrijk. Dezewordt beïnvloed door het getij en de afvoer van rivierwater.Om op koers te blijven naar de haven moeten schepen‘opsturen’. Als de dwarsstroming te sterk varieert, heeftdit grote koerswijzigingen tot gevolg. Door de rondegestroomlijnde vorm van Maasvlakte 2 ontstaan gunstigerestromingsomstandigheden in de Maasgeul en de Maasmond,waardoor schepen vlot en veilig de haven binnen kunnenvaren. Zelfs bij windkracht 8.Stap 4. Hoe kom je de havenweer uit?Als een schip zijn vracht heeft gelost ofgeladen, moet het ook weer vlot en veiligrichting zee kunnen varen. Een schip kanachteruit varen, maar dat gaat erg traag. Daarom krijgtMaasvlakte 2 twee zwaaikommen. Tot aan de zwaaikomvaart het schip achteruit en in de zwaaikom draait het.Dat kan makkelijk want de afmetingen van de zwaaikommenzijn berekend op de grootste schepen. Ze zijn20 meter diep en hebben een diameter van 700 meter.Zo kan straks ook een schip met 12.500 containers na eenbochtje achteruit met de neus vooruit weer terug naar zee!Stap 2. Hoe maak je de bocht?Om de Yangtzehaven te bereiken, moetenschepen met een bocht rond de Papegaaienbekvaren. Voor een schip van 400 meter lang is datniet eenvoudig. Om de bocht zo ruim mogelijk te kunnenmaken, wordt de oever van de Kop van de Beer verlegd.Dit maakt de bocht zo’n 200 meter wijder. Zo kan een schiponder wisselende weersomstandigheden zo beheerst mogelijkrond de Papegaaienbek manoeuvreren.Stap 3. Hoe vaar je langsdrukke kades?ZwaaikomIn de Yangtzehaven varen schepen langs deEuromaxterminal die vol in bedrijf is. Eenafgemeerd schip kan hinder ondervinden vanpasserende schepen als ze er te dicht langs varen.Dit komt door de zuigende kracht van het water rondom hetvarende schip. Het afgemeerde schip beweegt dan langs dekade zodat het laden en lossen van containers wordt gehinderd.Daarom is de Yangtzehaven 600 meter breed gemaakt.Zo kunnen aankomende en vertrekkende schepen zelfstegelijkertijd van de Yangtzehaven gebruik maken.Zwaaikom

Wat zijn de effecten op het milieu?Algen blijvenbloeien,eendenblijven eten70

71Fotografie Arie OuwerkerkHet milieuonderzoek voor Maasvlakte 2 is het meest uitputtende dat ooitin Nederland is uitgevoerd. Dat is natuurlijk niet zo gek als je bedenkt datMaasvlakte 2 het grootste landaanwinningsproject is van de afgelopenveertig jaar. Het Havenbedrijf Rotterdam heeft advies- en ingenieursbureauRoyal Haskoning in de arm genomen om de onderzoeken naar de effectenvan de aanleg op de omgeving zo kritisch en degelijk mogelijk uit te voeren.Wat hebben deze slimme koppen allemaal onderzocht?Slib maakt water troebelOm land te winnen, wordt het zand op zee met baggerschepenopgezogen, waarna het weer wordt gestort op eenandere plek. Wat doet dat met de zee en haar bewoners?De onderzoekers van Royal Haskoning en partners hebbenzich onder meer op die vraag gestort. Zandwinning is opzich niet nieuw. Al jarenlang wordt er zo’n 20 tot 30 miljoenkuub zand per jaar gewonnen en opgespoten om de kustveiliger te maken. Maar tot nu toe zijn de effecten daarvanop het milieu nooit gemeten. Bij Maasvlakte 2 gaat het inde eerste drie jaar om 210 miljoen kuub zand. Hebben dierendie in de zee leven daar geen last van? Om daar achter tekomen, moet eerst duidelijk zijn hoe en waar die zandwinningplaatsvindt. Een baggerschip zuigt het zand zo’ntien tot vijftien kilometer uit de kust op. Het zand en hetwater komen samen het schip binnen. Het water wordtafgevoerd en het zand blijft achter in de beun van hetbaggerschip. In het water dat overboord gaat zit slib, eenkleiachtig goedje waar het water troebel van wordt. In deNoordzee zit altijd al veel slib. Dat zie je vooral goed bijstormachtig weer. Het zeewater ziet er dan donker uit enje kunt er niet meer doorheen kijken. Met het baggerenontstaat hetzelfde effect als bij een storm, maar dan veellokaler. Dit slib zal voor een deel weer naar bodem zakken enworden opgenomen. Slib wordt verder onder meer door deinvloed van getijden, wind en rivieren verplaatst.Minder vleesTroebel water, is dat zo erg? Voor een paar eendensoortenzou het erg kúnnen zijn, veronderstelden sommige wetenschappers.De grote stern bijvoorbeeld bouwt zijn nest aanland, maar duikt op zee naar voedsel. Het troebele waterzou zijn voedselspeurtocht kunnen belemmeren, doordathij zijn voedsel niet zo goed meer kan zien. Ook bestaan ertheorieën dat troebel water de voedselvoorraad van de topper-,eider-, en zwarte zee-eend beïnvloedt. Het troebele waterzou de groei van schelpdieren belemmeren, waardoor zeminder vlees bevatten en waardoor de schelpdierenetersminder te eten hebben. Door verschillende weersomstandighedenwordt het zeewater troebeler of juist minder troebelen er zijn dus altijd al pieken en dalen in voedselvoorraden.Wat blijkt? Uitgebreide wetenschappelijke onderzoekenwijzen uit dat de effecten van de zandwinning voorMaasvlakte 2 zeer gering en tijdelijk zijn. De voedselketenwordt niet echt verstoord en er worden geen soorten in hunvoortbestaan bedreigd. Maar dit wil nog niet zeggen dathet werk van de onderzoekers nu klaar is. Hun onderzoekis deels gebaseerd op aannames: die worden dan ook tijdensde uitvoering weer gecontroleerd. »De milieueffectrapportageEén hutkoffer vol rapporten,ruim zesduizend pagina’s.Dat is het milieu effectrapportvan Maasvlakte 2.Het ingenieursbureau RoyalHaskoning heeft, samenmet haar partners, deonderzoeken uitgevoerd.Bij ieder groot project datnadelige gevolgen kán hebbenvoor de omgeving, hoort eenmilieueffectrapportage,kortweg een MER. Een MERis verplicht bij de bouw vanbijvoorbeeld olieraffinaderijen,kerncentrales en landaanwin­ningsprojecten. De onderzoekenvan de MER Aanlegen de MER Bestemming zijnzeer grondig en uitgebreidgeweest. Met gebruik vande jongste wetenschappelijkeinzichten zijn alle mogelijkeeffecten van de aanleg ende uiteindelijke inrichtingonderzocht.Bij vrijwel alle effectvoorspellingenis het zekere voorhet onzekere genomen dooruit te gaan van zogehetenworst-case scenario’s metde allerslechtste afloop.Op basis van deze onderzoekenzijn er maatregelenvoorgesteld om de negatieveeffecten te voorkomen ofte compen seren. Eenonafhankelijke commissieheeft in december 2007geconcludeerd dat de beideMER’s een goed beeld gevenvan de gevolgen voor hetmilieu. Dat was goed nieuwsvoor het verkrijgen van denoodzakelijke vergunningenen het vaststellen van debestemmingsplannen.

AlgenbloeiNiet alleen schelpdieren zijn een bron van voedsel; ookalgen zijn niet te versmaden voor veel zeebewoners. Algenhebben een bloeipiek in het voorjaar; dan brengt zonlichtde groeiproductie op gang (fotosynthese). Door getij en stromingverschuift de bloeipiek langs de kust. Omdat er ookschadelijke algen (blauwalg) zijn, bestuderen Nederlandseen buitenlandse ecologen de bloeipieken. Voor de aanleg ende aanwezigheid van Maasvlakte 2 is bestudeerd hoe hetslib zich beweegt, wat de invloed van golven is op slib, hoede stroming in de Noordzee werkt en wat het met de algenen larven van vissen en schelpdieren doet. Voor de effectenhiervan op de Waddenzee is onder meer een bestaand3D-stromingsmodel gebruikt, dat bovendien verder is uitgebreiden vervolmaakt. Dit nieuwe model wordt samenmet de opgedane ecologische kennis nu al gebruikt inandere landaanwinningsprojecten. De uitkomst van deonderzoeken voor Maasvlakte 2 is: de aanleg blijkt geen rolvan betekenis te spelen bij de algenbloei.GeluidsoverlastZand opzuigen, varen, bouwen. Dat zijn geen zaken diestilletjes gebeuren. Worden dieren niet gestoord dooral dat geluid onder en boven water? Dat is een vraag diemoeilijk te beantwoorden is, want hoe lees je van eendier af of hij last heeft van dat baggergeluid? Wetenschapperskunnen hooguit het gedrag van dierenbestuderen.Het effect op zeehonden en bruinvissen wordt nu nogvooral vanachter hun bureau met geluidsmodellen bepaald.In proefopstellingen, waaronder in het Dolfinarium,kunnen die bevindingen worden geverifieerd bijzeedieren. Omdat er geen betrouwbare brontermen(auctogrammen) van werkende baggerschepen beschikbaarzijn, gaat het Havenbedrijf tijdens de uitvoeringhet geluid ervan meten. Dat wil zeggen: zuigend,varend, klappend, rainbowend en walpersend. DoorTNO is in september 2008 al een nulmeting uitgevoerd.Het normale achtergrondgeluid van de scheepvaart voorde Maasvlakte is gedurende een week geregistreerd. Hetgeluid van de baggerschepen is straks onderdeel vandit achtergrondgeluid. Met deze brontermen kunnenbiologen de reactie van zeezoogdieren op uitsluitendhet baggergeluid vaststellen.72

Bakkie bij de buren73‘Wij zijn de huiskamervan de Maasvlakte’René Vereijken van Routiers MaasvlakteFotografie Laura Zwaneveld’s Avonds is het hier in hetrestaurant altijd volle bak.Ruim 80 procent van onzegasten is vrachtwagenchauffeur.Ze komen hier wateten en gaan daarna slapenin hun wagen op de parkeerplaats.Vooral de JumboTruckstar verkoopt goed,dat is een schnitzel van300 gram met alles erop eneraan. Wij zorgen al 40 jaarvoor een huiselijk gezelligesfeer. Met kaarsjes, maarook door te vragen wat eenchauffeur heeft meegemaaktof hoe zijn nieuwe wagenrijdt. Voor Maasvlakte 2 staatop onze locatie een fly-overgepland. Het Havenbedrijf isdaarom op zoek naar eennieuwe plek voor ons. Pas in2010 horen we daar meerover, dat vind ik wel jammer.Voor óns staat vast dat wijeen belangrijke functie hebbenop de Maasvlakte: nietalleen door de vele koppenkoffie die we dagelijks verkopen,maar ook omdatchauffeurs zich op de parkeerplaatsenbij ons restaurantveilig voelen.’

74Fotografie Twan de VeerSleephopperzuigerin beeld

75Voor de aanleg vanMaasvlakte 2 isveel zand nodig.Het grootste gedeeltevan de 210 miljoen m 3zand wordt circa11 kilometer uit dekust gewonnen doorsleephopperzuigers.

Een sleephopperzuiger is eengroot, zeewaardig schip. Om tebaggeren vermindert het schipvaart tot zo’n 1 à 2 knopen enlaat het de zuigbuizen aanweerszijden van het schip inhet water zakken tot op dezeebodem. Aan het einde vande zuigbuis zit een sleepkop.Deze woelt het zand los ende geïntegreerde jets spuitenwater in de bodem. Hetzand/watermengsel wordtvervolgens door de sleepkopopgezogen. Als een soortstofzuiger dus. Zandpompenbrengen het zand in delaadruimte of beun. Hetmeegekomen water looptweer weg door de overlopen.Als de beun vol is, vaart hetschip naar de plaats vanbestemming. Daar kan hetzand op verschillende manierenweer gelost worden: doordrijvende leidingen naar de walpompen, door de bodemdeurenvan het schip lossen in dieperwater of door middel vanrainbowen over de boeg als dehopper vlak bij de plaats vanbestemming kan komen.76

Paul SwanenvleugelBelastingbetalerportemonneeFotografie Laura Zwaneveld | Marc BlommaertGrote infrastructurele projecten, zoals de HSL, lijken bijna synoniemte staan voor kostenoverschrijdingen. Geen wonder dus dat sommigeNederlanders zich zorgen maken over Maasvlakte 2. Moeten zijstraks de portemonnee trekken om de tekorten aan te vullen?Paul Swanenvleugel is managerPlanning & Controlbij Maasvlakte 2. Hij begrijptde zorgen, maar wijster ook op dat de risico’s vandit project niet vergelijkbaarzijn met andere projecten.‘Bovendien ligt hetrisico van financiële tegenvallersbij het HavenbedrijfRotterdam. Het Rijk en degemeente zijn de aandeelhouders,maar we zijn weleen gewoon privaat bedrijf.Dat betekent simpelwegdat we eventuele tegenvallersniet kunnen afwentelenop de inwoners vanRotterdam of Nederland.’Goed inzicht in kosten,opbrengsten en risico’sSwanenvleugel vertelt dat hetHavenbedrijf heeft geleerdvan de ervaringen bij groteinfrastructurele projecten dievaak tijd- en kostenoverschrijdingenhebben gekend.Het project Maasvlakte 2wordt daarom heel strakaangestuurd. En eigenlijk isdat heel simpel – je moetop drie dingen goed letten:de kosten, de opbrengstenen de risico’s. Die drie factorenworden permanentgevolgd in wat wel de ‘businesscase’ wordt ge noemd.Paul Swanenvleugel benadruktdat het Havenbedrijfdaarbij een belangrijk voordeelheeft. ‘We hebben een groothavengebied dat we al jaren exploiteren.Daardoor is er veelkennis over kosten en risico’sin huis. Zo hebben we specialistendie je direct kunnenvertellen wat een kilometerweg kost en hoe lang je er overdoet om die aan te leggen.De begroting van de aanlegvan Maasvlakte 2 was ookgoed te doen. Zand wordtimmers al jaren uit de zeegehaald en weer op gespoten.Daar hebben we dankzij de jarenlangeervaring veel inzichtin de kosten en risico’s.’Overheid helpt met lening78Als het Havenbedrijf ook de zeewering (600 miljoen euro) had moeten betalen, was de aanlegvan Maasvlakte 2 financieel niet rendabel geweest. De overheid heeft daarom onderzocht ofeen investering van haar kant verantwoord was. Zoals bij alle grote infrastructurele projectenheeft de overheid daarom een zogeheten ‘maatschappelijke kosten-batenanalyse’ gemaakt.Daarin tellen niet alleen het geld, maar ook de maatschappelijke gevolgen: draagt het bijvoorbeeldbij aan recreatiemogelijkheden, stimuleert het de nationale economie en lijdt het milieuer niet onder? Een ingewikkelde analyse, met een simpele uitkomst in minnen of plussen.Maasvlakte 2 kreeg een positieve waardering. De overheid vindt Maasvlakte 2 dus belangrijkvoor Nederland en zorgt voor de voorfinanciering van de zeewering.

79hoeftniet te trekkenMeer kosten?Meer betalen!Voor de belangrijkste kostenpost– de aanleg – zijn inmiddelsde meeste afsprakenvastgelegd. Dat vergroot alleenmaar de kans dat de werkelijkeaanlegkosten binnende begroting blijven. Hetcontract en de prijs afsprakenmet aannemerscombinatiePUMA zijn immers rond, ende risico’s voor de aanleg liggennu vrijwel volledig bijdeze aannemer. Ook bij deaanleg is overigens goed gekekennaar de kosten. Neemde oude zeewering, die zou jehelemaal weg kunnen halen.Maar dat kost meer dan gewoonlaten liggen. Dus waarde zeewering niet per se weghoeft, gebeurt dat niet. Ookin het overleg met de eersteklanten let het Haven bedrijfgoed op de kosten. Paul Swanenvleugel:‘Klanten kunnenaanvullende wensen hebben,bijvoorbeeld een kademuurdie net anders moet dan wijhebben ontworpen. We rekenendan uit wat zo’n wijzigingkost. Gaat het meer kostendan begroot? Dan moetde klant dit zelf betalen.’Het eerste geld komtal binnenMaasvlakte 2 is een gewildeplek. Het binnenhalen vanklanten loopt dan ook voorspoedig.Inmiddels is 40 procentvan Maasvlakte 2 verhuurd.En de huurders be ta lennu al voor het stuk land dat zijhebben gereserveerd. Dus nogvóórdat er ook maar één korrelzand is verplaatst, komthet eerste geld al binnen. Overigenswordt Maasvlakte 2gefaseerd aangelegd. Pas als erklanten voor zijn, wordt hetresterende land opgespoten.Dat verlaagt natuurlijk de risico’svan het project. Eenvoordeel dat het project heeftten opzichte van bijvoorbeeldde Betuwelijn, je kunt eenspoorweg immers niet maarhalf aanleggen.De post ‘onvoorzienonvoorzien’Stel: de Chinese economiestort in en al die containersuit China blijven weg. Gaathet Havenbedrijf dan nat?Paul Swanenvleugel: ‘Dat isnatuurlijk niet goed vooronze business, maar faillietzullen we er niet door gaan.We hebben heel uitgebreidbekeken welke risico’s erallemaal zijn, wat de kansis dat een risico werkelijkheidwordt en wat dan degevolgen zijn. Op basis vandeze analyse hebben weeen post ‘onvoorzien’ opgenomenin de begroting. Bovendienhebben we de belangrijksterisico’s afgedektin de contracten metde aannemer en de huurders.En voor het geval wetoch nog iets over het hoofdhebben gezien: er is zelfseen post ‘onvoorzien onvoorzien’.We laten ons dusniet verrassen.’Wie betaalt Maasvlakte 2?Het Havenbedrijf Rotterdam betaalt het grootste deel van het geld: 2,3 miljard euro.De overige 600 miljoen euro komen van het Rijk. Dit bedrag betaalt het Rijk voor deaanleg van de zeewering aan de buitenkant van Maasvlakte 2. Bescherming van het landtegen de zee is immers een publieke zaak, net als het aanleggen van fietspaden en hetopenbare wegennet. Deze 600 miljoen euro van het Rijk is in feite een vorm van voorfinanciering:het Havenbedrijf betaalt dit met rente terug aan het Rijk.

80Wat kost Maasvlakte 2?De aanleg van Maasvlakte 2 kost 2,9 miljard euro (prijspeil2007). Voor dat bedrag heeft het Havenbedrijf er een nieuwstuk land bij – inclusief zeewering – en ligt er basisinfrastructuurzoals kades, rails en wegen. Vervolgens kunnende huurders aan de slag met de inrichting van hun terminals.Samen zullen zij nog eens een bedrag investeren dat zekerkan oplopen tot 6 miljard euro. Veel meer dus dan de aanlegheeft gekost.• Maasvlakte 2 wordt niet in één keer aangelegd, maarvoordat de eerste containers in 2013 gelost worden, iser toch al zo’n 2 miljard euro geïnvesteerd.• Een volledig geautomatiseerde containerterminal isduurder om te bouwen dan een terminal waar nog veelhandmatig wordt gewerkt.€ 2.900.000.000 = 1 Maasvlakte 2Waar haal je een paar miljard euro?Het Havenbedrijf Rotterdam investeert de komende jaren een paar miljard euro inde Rotterdamse haven. Niet alleen in Maasvlakte 2, maar ook in andere projecten.Dit geld heeft het Havenbedrijf niet zelf in kas en moet dus worden geleend. Endat gaat bij een paar miljard euro toch net even anders dan een doorlopendkrediet regelen bij je eigen bank.In de zomer van 2007 vroeg het Havenbedrijf aan 15 geïnteresseerde banken omeen voorstel te doen voor een lening. Daarbij was het belangrijk dat het Havenbedrijfniet direct wilde beginnen met aflossen. Het gaat immers om langetermijninvesteringen,die pas na jaren geld opleveren. Wat volgde, was een uitgebreid selectieproces. Inaugustus lagen er een paar definitieve biedingen. Net op tijd, want een week laterbarstte de kredietcrisis los.Er werden drie leningen afgesloten:Europese Investeringsbank (EIB) : 0,9 miljard euroBank Nederlandse Gemeenten : 0,45 miljard euroConsortium ING, Fortis en Rabobank : 0,45 miljard euroPaul Swanenvleugel, manager Planning & Control bij Maasvlakte 2 over de financiering:‘Hadden we de afspraken later gemaakt – terwijl de kredietcrisis al in volle gangwas – dan hadden we waarschijnlijk slechtere voorwaarden en een hogere rentegehad. En op een bedrag van 2 miljard euro scheelt bijvoorbeeld een half procentrente toch jaarlijks 10 miljoen euro. We zijn dan ook heel tevreden met de financiering.Ook omdat we pas in 2020 hoeven te beginnen met aflossen.’

De denkers en de doeners81Fotografie Jaap van den BeukelVeel zeeschepenkomen zonder loodsde haven niet in. Bijde ontwikkeling vanMaasvlakte 2 is hetloodswezen dan ooknauw betrokken. JanFrans van den Hoekwerkt al drieëntwintigjaar als loods in deRotterdamse havenen is vicevoorzittervan de RegionaleLoodsencorporatieRotterdam-Rijnmond.‘Een loods kentde haven alsgeen ander’‘Een loods kent de haven alsgeen ander. Wij houdenons dagelijks bezig met destroming, het weer, de vaarwegcapaciteit,baggerwerkzaamheden en alle andereobstakels in de vaarweg. Nual merken we dat de verkeersdrukin het Beer kanaalen het Callandkanaal toeneemt.Kun je nagaan hoedat in 2035 zal zijn. Dan varener heb ik begrepen geen33.000 maar 55.000 schepenin onze wateren. Toen desimulatieonderzoeken begonnenvoor Maasvlakte 2,werd het loodswezen erdirect bij betrokken. Zo’nsimulatieonderzoek bootstde werkelijkheid zo goedmogelijk na. Er zijn tweescheepsbruggen, je vaart, jeziet elkaar en je communiceertmet elkaar. Vier loodsenen tal van andere expertshebben aan zo’n vijftiensimulatieonderzoeken deel­genomen. Alle mogelijkescenario’s hebben we getest;windkracht acht, spitsuur,elkaar tegemoetkomendeschepen. En alles gebaseerdop schepen van 400 meterlang, 17 meter diep en eenvracht van 12.500 containers.Dit soort schepen is in detoekomst meer regel danuitzondering. Maasvlakte 2is een haven die zijn weerganiet kent. Dat ik vanuit mijnprofessie als loods hieraanmag meewerken, vind ikheel bijzonder. Ook nietonbelangrijk: Maasvlakte 2betekent nog meer werkvoor ons loodsen!’

Jonge smaakmakersin de Rotterdamse keukenHet jongste stukjeNederland is duurzaamvernieuwend, helemaal vandeze tijd en maakt deeluit van de Rotterdamsehaven. Net als de jongesmaakmakers op dezepagina’s, die we vroegeniets nieuws, duurzaamsen vooral lekkers voor ute bedenken. Vier koksstelden een volledigmenu samen, waarvanhier één recept. Voor decomplete menu’s kijkt u opwww.maasvlakte2.com.Jessie Yuen (27) is kok bijen één van de eigenaren vanrestaurant ‘See You See Me’in Rotterdam.Jessie YuenRestaurant See You See Me op de Hartmansstraat in RotterdamFotografie Marc Blommaert82Hoe ben je kok geworden?Ik ben kok sinds ik dit restaurant mede heb overgenomen.Mijn hele familie komt uit de horeca, maar ik sta veel lieverin de keuken. Daar kan ik tenminste mijn fantasie kwijt!Waarom juist dit recept?Het is een gezond en lekker gerecht, waarvan de ingrediëntengoed te krijgen zijn in Rotterdam. Verder heb ik in mijnmenu geprobeerd verschillende culturen te combineren:het voorgerecht is Vietnamees, het hoofdgerecht is Thaisen het dessert is Maleisisch.Gordon Ramsey, Jamie Oliver of Herman den Blijker?Gordon Ramsey, de manier waarop hij het vak van kokoverbrengt op mensen spreekt mij erg aan.Vis, vlees of gevogelte?Vis! Ik vind vlees ook lekker, maar vis is lichter.Zand, water of lucht?Water, want ik hou van de zee. De zee geeft een gevoel vanruimte en vrijheid.Hoe zie je jezelf over tien jaar?Ik hoop dat ik over tien jaar minder werk in een kleinerrestaurant, zodat ik meer uit handen kan geven aan anderen.In wat voor soort keuken ik dan wil koken? Dat maakt mijniet uit, ik sta altijd open voor een nieuwe uitdaging.

Hoofdgerecht voor 4 personen83French racks met Penaeng curryIngrediënten16 French racksMarinade1 knoflook (fijngehakt)5 sjalotjes (fijngehakt)10 limoenblaadjes (fijngesneden,bewaar een beetje om te garneren)3 stengels citroengras (fijngehakt)5 el vissaus5 el sojasausPenaeng curry2 chilipepers (zonder zaadjes)2 stengels citroengras (fijngehakt)1 stukje galanga-/laoswortel(fijngehakt)3 teentjes knoflook (fijngehakt)3 sjalotjes (fijngehakt)4 korianderwortels (fijngehakt)1 tl garnalenpastaGarneringHorapa blaadjes (Thaise basilicum)French racksDoe de knoflook, sjalotjes,limoenblaadjes (kaffir leaves)en de stengels citroengrasin een vijzel en stamp ditfijn tot een pasta.Meng de pasta met de vissausen sojasaus in een kom. Legde French racks in de marinade.Dek de kom af metplasticfolie en zet tenminste2 uur in de koelkast.tot een pasta. Voeg de restvan de ingrediënten éénvoor één toe tot er een gladmengsel ontstaat.Verhit de olie in de panen roerbak de curry pasta2 minuten op laag vuur.Voeg vervolgens de kokosmelk,vissaus, palmsuiker,limoenblaadjes en horapablaadjestoe.Verhit de grill voor. Schuifde lamsracks onder de hetegrill. Grill de racks in 15-20minuten gaar.Penaeng curryStamp citroengras, chilipepersen laos in een vijzel

84ProjectbeginrijmDoor Cees Klaver | Fotografie Twan de VeerAangezien er al een aardig aantal Best wel behoorlijk brede, boordevol beladen Chemicaliën en containercarriers,Diepstekend, met diverse diepgevroren Etenswaren en eigentijdse elektronica in Forse FortyFooters Gesignaleerd, gelost en geladen zijn in Hoek van Holland en de huidige haven; Is het eenimminent issue, Juist en just in time, Klip en klaar klantvriendelijk, Legitiem en logistiek logisch, datMV2 MT en medewerkers met maatschappijbewuste milieumensen Noest, naarstig, nijver en no-nonsense

nadenken, Objectief en ordelijk, over ontwerpen en onomstreden ontwikkelingsopties, Projectplannen, pilot programma’s en Prince-2procedures, Qua qualiteit en quantiteit Rond reclamatie en redelijk renderende realisatie van een Sexy superduin en slimme,superieure systemen voor Tankopslag, TEU transhipment terminals en toenemend transport per trein, Uitgelegd en uitgevoerdVolgens verantwoorde, vigerende Wetgeving, met werkbare waarden voor X en Y coördinaten van de Zandpannenkoek in de ziltezee, zonder sores voor de zeldzame, zijdezachte, zwarte zeehond, zonnend en zogend in zowel zeereservaat als zandwingebied.85

Tiedo VellingaVoor wat hoort watGroot bodembeschermingsgebieden nieuwe duinenFotografie Marc BlommaertDe aanleg van 2.000 hectare nieuw havengebied in zeeheeft gevolgen voor de natuur. Dat is duidelijk. De wet inNederland is net zo duidelijk: minimaliseer de gevolgen encompenseer wat nodig is. Dat is precies wat bij deaanleg van Maasvlakte 2 nu gebeurt.6Grof gezegd heeft de aanleg twee gevolgen. Er verdwijnt natuurgebiedin de zogenaamde Voordelta. Verschillende plantendiersoorten verliezen leefruimte of kunnen moeilijker aanvoedsel komen. En de zandwinning, het opzuigen van hetvoor de aanleg benodigde zand van de zeebodem, kan tijdelijkeschade veroorzaken aan de aanwezige natuur in de zandwingebiedenen daarbuiten.Het instellen van een bodembeschermingsgebied en het aanleggenvan nieuwe duinen zorgen ervoor dat de beschermdenatuur per saldo niet te lijden heeft van de aanleg en het gebruikvan Maasvlakte 2.25.000 hectare bodembeschermingsgebiedMaasvlakte 2 bedekt ongeveer twee procent van de zeenatuurin de Voordelta. Dit verlies aan natuurgebied wordt gecompenseerddoor voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilandeneen groot bodembeschermingsgebied van circa 25.000 hectarein te stellen. Een gebied dat ruim tien keer zo groot is als detweede Maasvlakte zelf. In dat gebied gelden maatregelen dierecreatie en visserij beperken. Dat is gunstig voor het bodemlevenen de voedsel- en rustmogelijkheden voor vogels en zeehondenworden verbeterd.Nieuw duingebied DelflandNiet de aanleg van Maasvlakte 2, maar wel de uitstoot van –met name – het toenemende scheepvaartverkeer kan gevolgenhebben voor het Voornse Duin ten zuiden van de haven en deKapittelduinen, direct ten noorden van de haven. Wat verdernaar het noorden, ter hoogte van Ter Heijde, komt daarom tercompensatie een nieuw duingebied van 35 hectare: Delfland.Vertroebeling continu gemetenDuizenden pagina’s onderzoeksrapport zijn er verschenen overde mogelijke gevolgen van de zandwinning voor het leven inzee. De conclusie: die gevolgen zijn zeer beperkt en acceptabel.Maar onderzoek vooraf is één, de werkelijkheid is natuurlijkwaar het echt om gaat. Daarom volgt het Havenbedrijf de effectenvan de zandwinning op de voet. Een voorbeeld daarvanis het onderzoek naar de mate van vertroebeling van het water.Zandwinning zorgt voor vertroebeling van het zeewater. Vertroebelingvermindert het doordringen van licht in het wateren kan daardoor de algengroei vertragen. Algen zijn voedselvoor al het leven in zee en met name voor schelpdieren, die ophun beurt weer worden gegeten door vogels en vissen. In deNoordzee is de natuur wel gewend aan vertroebeld water: eenzware storm bijvoorbeeld zorgt al voor heel wat tijdelijke slibverschuivingen.Langdurige vertroebeling zou misschien welschadelijk kunnen zijn. Daarom heeft het Havenbedrijf de vertroebelingnu op honderd plekken in de zee tussen Walcherenen Petten gemeten (een zogeheten nulmeting). Deze veldgegevensworden gecombineerd met satellietinformatie. Alle informatiewordt in modellen gecombineerd om zo de invloed vande zandaanwinning op het lokale milieu vast te stellen.Meten onderwatergeluidGeluidsmeting in zee is een ander voorbeeld van de manierwaarop het Havenbedrijf de gevolgen van zandwinning in degaten houdt. Alle schepen maken onderwatergeluid. De sleephopperzuigersdoen dat ook als ze bijvoorbeeld zand naar bovenzuigen en het opspuiten. Op basis van onderzoek is vastgestelddat dieren het lawaai wel horen, maar dat ze vaak destorende plek gewoon gaan vermijden, als ze tenminste onbelemmerdelders hun voedsel kunnen vinden. Verder nemen wetenschappersaan dat het geluidsniveau dat wel storend voor zeis, zich maar beperkt tot een paar honderd meter rond de zuiger.Voorafgaand aan de baggeractiviteiten is een zogeheten nulmetingvan het onderwatergeluid gedaan om te kijken wat voorhet baggeren het geluidsniveau is van de haven van Rotterdam.Tijdens de baggerwerkzaamheden worden de nieuwe geluidsmetingenvoortdurend vergeleken met deze nulmeting.Alle geluidgegevens gaan trouwens naar wetenschappers, wantzij willen heel graag meer weten over onderwatergeluid en hetgedrag van zeezoogdieren en vissen. Dit onderzoek zal plaatsvinden in laboratoria en grote bassins, zoals het Dolfinarium.

87‘We willen die plus voorde natuur’‘Ik ben ervan overtuigddat alle compensatiesen maatregelen rondMaasvlakte 2 uiteindelijkleiden tot een plus voorde natuur. En natuurlijkis die plus ook goed voorde haven!’Tiedo VellingaHoofd Condities,ProjectorganisatieMaasvlakte 2

Paul van EijkGroeien, maar danen schonerBroedplaats voor innovatie88Paul van Eijk is senior projectmanager bij de ProjectorganisatieMaasvlakte 2 van het Havenbedrijf en verantwoordelijk voorde milieustudies naar het gebruik van Maasvlakte 2. ‘We beginnenhelemaal vanaf nul en hebben dus alle mogelijk hedenom bij de inrichting en het gebruik van Maasvlakte 2 rekeningte houden met het milieu. Daar komt bij dat de bedrijvendie zich er vestigen spelers van wereldformaat zijn. Voor henis aandacht voor duurzaamheid inmiddels ook een ‘licenseto operate’ geworden, een voorwaarde om te kunnen overleven.’Paul van Eijk zag dat terug tijdens het aantrekken vanhuurders. ‘We hebben op het gebied van duurzaamheid forseeisen gesteld aan mogelijke huurders. Daar is heel positiefop gereageerd: bedrijven willen meewerken aan duurzameoplossingen en komen met allerlei innovatieve ideeën omschoner en duurzamer te werken.’Gebruikmaken van elkaars warmteHet Havenbedrijf heeft met Maasvlakte 2 de ruimte enmoge lijkheid om het havengebied zo duurzaam mogelijk inte richten. Van Eijk: ‘We hebben een zogeheten vlekkenplangemaakt. Welk type bedrijf zet je op welke plek? Zo clusterenwe bijvoorbeeld chemiebedrijven. Zij kunnen slim gebruikmaken van bijvoorbeeld elkaars restwarmte, grondstoffen enhalffabrikaten. We denken ook na over het inrichten van gezamenlijkevoorzieningen, zoals een gecombineerde bedrijfsenoverheidsbrandweer voor efficiëntere rampenbestrijding.’Meer chemie of meer containers?Om de effecten op het milieu vast te stellen, werd de heleMaasvlakte 2 in vakjes van tien bij tien meter ingedeeld. Pervakje is bekeken wat daar de uitstoot zou zijn. Daarbij werdentwee scenario’s onderzocht. In het eerste scenario was ersprake van maximale aanwezigheid van chemische bedrijven.In het tweede scenario was juist containeroverslag maximaalaanwezig. Voor beide uiterste scenario’s zijn de gevolgenberekend en daar is het pakket compensatiemaatregelenop afgestemd.Schoner transportDe compensatiemaatregelen richten zich voor een belangrijkdeel op het transport. Binnenvaartschepen en treinen, dieper saldo milieuvriendelijker zijn dan vrachtwagens, gaannaar verhouding meer goederen vervoeren dan ze nu doen.Dat gaat ten koste van het wegtransport. Hierover zijn bindendeafspraken gemaakt met de gebruikers van Maasvlakte 2.Voor alle drie de transportsectoren geldt dat het schoner moet.

89groener, duurzamerFotografie Marc BlommaertWie bouwt de meest milieuvriendelijke containerterminal van dewereld? Grote kans dat je die terminal straks op Maasvlakte 2vindt. De beschikbare ruimte op de kale vlakte was enorm gewild:de Projectorganisatie Maasvlakte 2 kon dan ook harde milieueisenstellen. Bedrijven wilden maar al te graag voldoen aan die vestigingseisenop het gebied van duurzaamheid. En bedrijven zagen ook in datze een stapje verder konden gaan: ze kwamen zelf met innovatieveoplossingen om groener en schoner te werken.De Rotterdamse haven:exporteur van duurzaam heidBinnenvaartschepen moeten uiterlijk 2025 met schoneremotoren varen. Tot die tijd moeten ze langzamer gaan varenen betalen sterker vervuilende schepen meer liggeld. Met datgeld wordt de vervanging van de oude motoren gestimuleerd.Voor vrachtwagens is de hele Maasvlakte per 1 januari 2013een milieuzone. Alleen de schoonste vrachtwagens mogendan nog de Maasvlakte op.De maatregelen eninnovaties op het gebiedvan duurzaamheid dieMaasvlakte 2 met zichmeebrengt, hebbengevolgen tot ver buitende regio- en zelfs over delandsgrenzen. Zo varen deschonere binnenvaartschepenstraks ook doornaar Zwitserland. De opMaasvlakte 2 gevestigdecontaineroverslag bedrijvenzullen hun nieuwe duurzametechnieken ook inandere havens toepassen.Opvouwbare container?Het Havenbedrijf wil niet alleen maar regels inzetten om deduurzaamheid te bevorderen. Een belangrijk onderdeel van hetduurzaamheidsbeleid van het Havenbedrijf is de samenwerkingmet universiteiten en zakelijke partners om nieuwe(techno logische) mogelijkheden te onderzoeken en uit te werken.Zo werkt de onderzoeksafdeling van het Haven bedrijfsamen met containeroverslagbedrijf APMT aan het ontwikkelenvan een duurzame terminal. En met TU Delft onderzochthet Havenbedrijf de mogelijkheid om containers, netals een supermarktkratje, op te vouwen. Dan kun je in plaatsvan één lege container op een vrachtwagen er vier meenemen.Volgens de TU Delft is het mogelijk, en daarom heeft hetHavenbedrijf nu een aantal bedrijven opdracht gegeven omprototypes te ontwikkelen voor het uittesten in de praktijk.‘Niet aanleggen is pas slechtvoor het milieu’‘Sommige mensendenken dat het betervoor het milieu is omMaasvlakte 2 niet aante leggen”, vertelt Paulvan Eijk. “Maar decontainers blijvenkomen uit het VerreOosten. En dat neemtalleen nog toe. De economieglobaliseert verder enmensen willen blijvenconsumeren. De bestaandeRotterdamse havenskomen straks ruimtetekort. Als de containersdan niet naar Maasvlakte2 kunnen, gaan ze naarandere havens. Die zijnzeker niet meer milieuvriendelijk.De groteschepen kunnen volgeladenniet terecht in de anderegrote West-Europesehavens. Het alternatief,meer kleinere schepen,is niet milieuvriendelijk.’

Kees de Vries Max Philips Alexander Sakkers90Te land, te water,over het spoor...Vrachtwagens, binnenvaartschepen en treinwagonsFotografie Marc BlommaertTomatenmest, Playmobil en flatscreens... De goederen die straksbinnenkomen op Maasvlakte 2 moeten zo snel mogelijk door naar hetRotterdamse achterland. Dat kan op drie manieren: met een binnenvaartschip,met een vrachtwagen of met een trein. De drie logistiekesectoren hebben nog vijf jaar om zich voor te bereiden op de openingvan de nieuwe Maasvlakte. Hoe bereiden zij zich voor? En welkenieuwe technische hoogstandjes kunnen we verwachten?

91BinnenvaartKees de Vries | branchevereniging SchuttevaerWaarom is de binnenvaart belangrijk voor de haven?‘Nederland is goed in transport. Dat komt door onze strategischepositie met Rotterdam aan zee en de Rijn als watersnelwegtot ver in het achterland. De binnenvaart issterk in het vervoer van massa zoals grond- en meststoffen.Maar ze vervoert ook steeds vaker hoogwaardige producten.De laatste jaren staat de binnenvaartsector in hetteken van schaalvergroting. Gingen vroeger alle containersvanuit Rotterdam over de weg verder, nu gaat ruim35% over het water. En dat kan nog verder groeien als hetaan ons ligt. Pás bij een groei van 700%, zullen met hethuidige type schepen de eerste files op het water ontstaan.Op het water is dus nog ruimte genoeg.’Wat betekent Maasvlakte 2 voor debinnenvaart?‘De afgelopen tijd was de aanvoer uit Azië zó groot, dat dekades van de Rotterdamse haven overvol stonden. Er wasniet zozeer tekort aan opslagruimte, maar wel aan kranenen personeel. Dat is jammer - zijn de goederen wel binnen,maar kunnen wij het niet afvoeren naar het achterland.Wij zijn de eersten om te benadrukken dat een nieuweMaasvlakte pure noodzaak is. Eigenlijk is Maasvlakte 2wat ons betreft zelfs nog erg bescheiden in omvang. Over20 tot 40 jaar hebben we waarschijnlijk alweer een derdeMaasvlakte nodig!’Hoe bereiden jullie je voor?‘Voor Maasvlakte 2 hameren wij zoveel mogelijk op efficiëntie.Elke vertraging die we van tevoren kunnen uitsluitenis van levensbelang. We zien nu vaak dat alle kadesin de haven vol liggen met lossende zeeschepen. Dan kunnenwij er niet bij. Ook willen we graag iets innovatiefsproberen wat nog nergens ter wereld gebeurt: de containerdirect vanaf het zeeschip (of via speciale binnenvaartcentra)op het binnenvaartschip zetten. Dat scheelt kostbaretijd en opslagcapaciteit.’Wensenlijstje• Speciale eigen overslagcentra voor de binnenvaart.• Voldoende kades met binnenvaartkranen en personeel.• Speciale ligplaatsen waar de binnenvaartschepenkunnen wachten tot ze volgeladen worden.• Direct van het zeeschip op het binnenvaartschipoverslaan.Op dit moment wordteen groot deel vande containers die inRotterdam aankomennaar het achterlandvervoerd via de weg.In de toekomst wil hetHavenbedrijf dat ditmeer via de rivier enhet spoor gebeurt.

RailvervoerMax Philips | Rail CargoWaarom is het spoor belangrijk voor de haven?‘Railgoederenvervoer is vooral krachtig op lange afstanden.Net zoals de binnenvaart, profiteert ook het railgoederenvervoervan een goede verbinding met het verre achterland.De Betuweroute komt vaak negatief in het nieuws,maar het is voor de tweede Maasvlakte van essentieel belangdat dit nieuwe traject er ligt. Het beeld dat het nieuwespoor verlaten ligt te roesten klopt niet: álle vrijgekomencapaciteit wordt direct gebruikt. Bovendien is het spooreen milieuvriendelijk alternatief voor de weg.’Wat betekent Maasvlakte 2 voor hetrailgoederenvervoer?‘Op Maasvlakte 2 kan het spoorvervoer explosief groeien.In de huidige Rotterdamse haven gaat 9% over het spoor.Het Havenbedrijf wil dat 20% van alle goederen op denieuwe Maasvlakte straks door ons wordt afgevoerd. Demogelijke knelpunten voor het spoor liggen niet buitenmaar óp de nieuwe Maasvlakte zelf. Elke vertraging ophet spoor veroorzaakt namelijk een kettingreactie. Datwillen de leden van Rail Cargo voorkomen met strengerespelregels en slimmer samenwerken op Maasvlakte 2.’Hoe bereiden jullie je voor?‘Als elke railvervoerder zijn eigen lading ophaalt opMaasvlakte 2, ontstaan direct files op het spoor. Alle partijendenken daarom samen na over een oplossing. Het zouhandig zijn om alle aangekomen containers eerst zo snelmogelijk uit de haven af te voeren. En ze op een centraalpunt pas te sorteren en de treinen te beladen. Zo’n sorteerpuntof containertransferium zou bijvoorbeeld in Kijfhoekbij Barendrecht kunnen komen. Maar we willen daarnaastook graag containertreinen direct vanaf Maasvlakte 2 naarhet achterland laten vertrekken. Voorwaarde is dan wel datze direct vanaf het zeeschip gevuld worden. En natuurlijkwerken we ook aan innovaties in de haven zelf. Een denktankvan de Erasmus Universiteit en het Havenbedrijfbedenkt nieuwe technieken om treinen sneller te beladen.En we kijken hoe we straks containers van Maasvlakte 1 en 2met dezelfde bestemming slim kunnen combineren.’Wensenlijstje• Heldere spelregels voor alle partijen op Maasvlakte 2.• Containeraanvoer buiten de haven uitsorteren- bijvoorbeeld op rangeerstation Kijfhoek.• Slim combineren van aanvoer uit verschillendeRotterdamse havens.Feiten en cijfers24 uur Een binnenvaartschip vaart in 24 uur naar Duisburg.De terugweg naar Rotterdam duurt maar 12 uur, omdat hij danstroomafwaarts vaart.11.000.000 Er komen jaarlijks bijna 11.000.000 containersbinnen in de Rotterdamse haven, daarvan gaan zo’n 3.000.000per binnenvaartschip verder, bijna 7.000.000 per vrachtwagenen en ruim 1.000.000 per trein.15% Op dit moment is 15% van het verkeer op de A15 vrachtwagen.30% Van de containers die over zee Rotterdam bereiken wordt 30%direct per schip afgevoerd naar andere Europese havens.2010 In 2010 wil de binnenvaartsector dat alle schepen opzwavelarme brandstof varen.

93VrachtwagenvervoerAlexander Sakkers | Transport en LogistiekNederlandWaarom is wegvervoer belangrijk voor de haven?‘Het belangrijkste voordeel van vervoer over de weg is onzeflexibiliteit en snelheid. Binnenvaart en railvervoer zijn gebondenaan de rivier en het spoor. Via de weg kunnen wij opélk adres tot de deur afleveren. ‘Zonder transport staat allesstil’ is onze slogan. En dan bedoel ik ook echt alles: de Nederlandseeconomie loopt totaal vast zonder transport. Voorhet komende decennium verwachten wij 30 tot 50% procentgroei van het vrachtwagenvervoer in heel Nederland.’Wat betekent Maasvlakte 2 voor hetvrachtwagenvervoer?‘Er is nu al meer lading dan we kunnen wegrijden. MetMaasvlakte 2 er straks bij, zal de vraag naar goede logistiekalleen maar groter worden. Daar zijn we blij mee. Hetbetekent wel dat we op dit moment hard op zoek moetennaar nieuwe mensen: 5.000 chauffeurs om precies te zijn.We proberen de jeugd én ook zij-instromers te interesseren.Dat we qua aandeel op Maasvlakte 2 teruggebrachtworden van 58,5% nu tot 35% in 2033, baart ons geen zorgen.Klanten moeten voor het soort vervoer kiezen datvoor hun vracht en bestemming het nuttigst is.’Hoe bereiden jullie je voor?‘Wij proberen met alle partijen in gesprek te komen overhet voornemen van de gemeente en het Havenbedrijf omvan Maasvlakte 2 én 1 een milieuzone te maken. Voor onzesector is dat namelijk levensgevaarlijk. Zo’n milieuzonehoudt in dat er in 2013 alleen vrachtauto’s met emissieklasseEURO5 de twee Maasvlakten op mogen. Dat zijn de allerschoonstevrachtauto’s die nu bestaan. En vanaf 2016zelfs alleen vrachtwagens met EURO6. Die moeten nogontwikkeld worden! Wij zijn groot voorstander van milieuvriendelijktransport, laat daar geen misverstand over bestaan.Maar niet zo dwingend. Dit is echt de doodsteekvoor wegvervoer: we moeten nu in 2013 investeren in eenschone wagen en dan in 2016 – terwijl de vorige nog nieteens afgeschreven is – alweer een nieuwe nóg schonere wagenaanschaffen. Bovendien wijken deze eisen sterk af vande landelijke afspraken over milieuzones; die gaan allemaaluit van EURO4.’Wensenlijstje• Geen verkeersborden ‘verboden toegang voorvrachtwagens met minder dan EURO5’.• Goede afspraken over het halen van de milieu normendie gelden voor álle vervoerssoorten.• Genoeg tijd om te investeren in schone wagens.Verdeling van de Rotterdamse vrachtVervoerssoort Aandeel nu Verdeling van en naarMaasvlakte 2 in 2033Vrachtwagens 58,5% 35%Binnenvaartschepen 30,4% 45%Treinen 11,1% 20%750 meter De maximale lengte van een goederentrein is750 meter. Dat is gebaseerd op de lengte van het Nederlandseinhaalspoor. Gedachte is nu: als je zeker weet dat je nietingehaald wordt, kun je ook met 1.000 meter gaan rijden.140.000 Er rijden in Nederland 140.000 vrachtwagens rond.35% Van alle vrachtwagens in Nederland is 35% van deminst vervuilende soort EURO5.300 In Nederland zijn 300 binnenlandse terminals waarbinnen vaartschepen kunnen aanmeren. Soms nemenvrachtwagens op bijvoorbeeld een Groningse terminalde containers over, zo hoeven ze niet in de file richtingRotterdam.LuchtmaatregelenBronmaatregelen- Verbod vuile motoren binnenvaart vanaf 2025(Categorie 0-1)- Stimuleringsprogramma schone motoren- Snelheidsbeperking binnenvaart(Oude-, Nieuwe Maas/Hartelkanaal)- Milieuzone Maasvlakte 1 en 2Effectmaatregel- Luchtschermen10.000 Om de groei in de haven aan te kunnen,zijn 10.000 extra wagons nodig.

Op de grens van land en zee94

9551 58 15 2”4 01 51 1”xNrichting 280 graden

Bevolking, bedrijvigheid en verkeer groeienHoe zit het met deHet totale wegverkeer in Nederland en dus ook in Rotterdam en omstreken, zal dekomende jaren toenemen. Dus of de Maasvlakte 2 er nu wel of niet zou komen, erzullen gewoonweg meer auto’s en vrachtwagens op de wegen rijden. Maasvlakte 2 isechter geen boosdoener. Verkeersdeskundigen hebben het uitgerekend: de invloedvan de nieuwe Maasvlakte op het totale wegverkeer is klein. In 2033, als Maasvlakte 2naar verwachting volledig in bedrijf is, komt slechts twee procent van de verkeersgroeiop de A15 voorbij het Vaanplein (Barendrecht) door Maasvlakte 2.N211DelftHoek van HollandN220A20N218OostvoorneN496A20A4RotterdamA16A15N57N218A15N495HellevoetsluisSpijkenissedorp96N57MiddelharnisA29

97bereikbaarheid?Op Maasvlakte 2 geldt eenafspraak die uniek is inde wereld: de nieuwe bedrijvenmoeten verplicht kiezenvoor de minst milieuvervuilendemanieren om huncontainers af te voeren. Datbetekent relatief mínderafvoer over de toch al drukkewegen, méér over hetspoor en water. De afspraakis dat in 2033 nog maximaal35 procent van de containersvia de weg wordt afgevoerd.Op dit moment is dat 58,5procent. Een forse procentueledaling dus. Daarbij isde kanttekening wel dathet vracht wagenvervoer inaantallen niet zal afnemen,maar juist zal groeien. Datkomt door de constantegroei van het wegverkeer diein heel Nederland te zien is.Aanpak A15Iedereen die dagelijks over de A15 rijdt weet het: de A15 is een fileramp. Vooral de inwonersvan Voorne-Putten maken zich zorgen. Voor hen is de doorstroming van deze verkeersader vangroot belang. Maar óók voor de bedrijven in de haven. Vandaar dat de samenwerkende wegbeheerdersin de regio de komende jaren maatregelen nemen. Alle verbeteringen op een rij:Stenen BaakpleinHet Stenen Baakplein is omgebouwd tot snelweg van2x2 rijstroken met maximaal 100 km per uur.N57 – SpijkenisseDe aansluiting tussen de N57 en Spijkenisse wordtuitgebreid van 2x2 naar 2x3 rijstroken. Tussen Trentwegen Welplaatweg wordt de 3e rijstrook een spitsstrook.Tussen Welplaatweg en Hartelkruis groeit de weg van2x2 naar 2x3 rijstroken met een extra ‘weefstrook’(combinatie in- en uitvoegen) in beide richtingen. Vanafhet Hartelkruis komen nieuwe parallelbanen voor een‘gevaarlijke stoffenroute’.BotlekbrugDe nieuwe Botlekbrug wordt 14 meter hoog, alle binnenvaart-en de meeste zeeschepen kunnen er makkelijkonderdoor. De brug krijgt 2 rijstroken voor elke richting,een spoor én een pad voor fietsers en voetgangers. Ookwil Rijkswaterstaat automobilisten via elektronischeborden laten weten wat de actuele situatie is op de brugen in de tunnel. Dan kunnen ze zelf hun route kiezen.HartelkruisEr wordt onderzocht hoe de verschillende rijrichtingenelkaar niet meer hoeven te kruisen, bijvoorbeeld doorverkeer via omliggende wegen te leiden. Ook zal er meerruimte voor autoverkeer komen als de nieuwe fietsbrugnaast de Hartelbrug klaar is. De wisselstrook op de brugverdwijnt en de Hartelbrug krijgt 2x2 rijstroken. Tenslotte wordt de krappe bocht vanuit Spijkenisse richtingRotterdam ruimer gemaakt.Fast Ferry Hoek van HollandMet de introductie van de Fast Ferry is er een snelleOV-optie bijgekomen tussen Hoek van Holland en deMaasvlakte.TunnelsDe hoogtedetectie in tunnels wordt verbeterd zodat erminder ongelukken met te hoge vrachtwagens gebeuren.Collectief vervoerBedrijfsvervoer wordt gestimuleerd.In onderzoek:• A4 Noord• A4 Zuid• Tweede westelijke oeververbinding• Aanleg containertransferiumWie rijdener door deBotlektunnel?Van het verkeer in deBotlektunnel heeft60 procent niets metde havenactiviteitente maken. Het over -grote deel is dusnormaal woon- enwerk verkeer enander vracht verkeer.

Feit of fictie?Tweemaalbroodje aap graag!Illustratie Hans-Jan RijberingOver Maasvlakte 2 doen veel verhalen de ronde. Leuke verhalen, goede verhalen ennatuurlijk ook kritische verhalen. Vooral aan die laatste heeft het Havenbedrijf Rotterdamveel, want op basis van gegronde kritiek kun je verbeteren. Daarnaast hoor je telkensweer verhalen waarvan je denkt: ‘Ja, zo lust ik er nog wel één!’ Sterke verhalen vaak,die steeds opnieuw opduiken en kant noch wal raken. Maar waar veel mensen wel in geloven.Twee hardnekkige ‘broodje aap-verhalen’ worden ontzenuwd.24 uur per dag file op de A15‘De A15 staat nu al vol. Straks komen die miljoenen containers van Maasvlakte 2erbij. Dan kan niemand meer op z’n werk komen!’Ook zonder de tweede Maasvlakteneemt het woon-werkver keerLos hiervan neemt het vrachtverkeerniet explosief toe doorde overbelaste A15 zouden brengenen halen bij de zeeterminalsrond Rotterdam fors toe. Maasvlakte 2. Integendeel! Met op de Maasvlakte en de toekomstigeRijkswaterstaat heeft dit allemaalal berekend en gaat in 2010de A15 ver breden. Minister vanVerkeer en Waterstaat CamielEurlings heeft hiertoe beginmaart 2008 een bestuursovereenkomstondertekend over deverbreding van de A15 tussenMaasvlakte en Vaanplein. Andereondertekenaars waren stadsregioRotterdam, HavenbedrijfRotterdam en de provincieZuid-Holland. Het project gaatin 2010 van start. Bij het ontwerpis ruimte gereserveerd omeventueel scher men langs de wegte kunnen plaatsen als aanvullendemaatregel voor het handhavenbedrijven die op Maasvlakte 2aan de slag gaan, zijn harde afsprakengemaakt over het vervoervan goederen naar Europa.Het grootste deel moet pertrein of per binnenvaartschipworden afgevoerd. In 2033 magslechts 35 procent per truck deMaasvlakte verlaten. Dat is eenforse daling want in 2006 was hetaandeel wegverkeer van het achterlandvervoernog 59 procent.Een andere belangrijke maatregelom de drukke A15 te ontlasten, ishet ontwikkelen van containertransferia buiten de Maasvlakte.Op zo’n container transferium(www.containertransferium.com)Maasvlakte 2. Binnenvaart-shuttles zorgen vervolgens voorfrequente verbindingen met degrote containerterminals. Heteerste container transferium isnet buiten de haven gepland aanindustrieterrein ‘Aan de Noord’in Alblasserdam, direct aan derivier en in de nabijheid van deA15. De ambitie van de verschillendecontainer transferia isom (op termijn) 500.000 vrachtwagensvan de weg te halen. Datis positief voor de doorstromingvan het verkeer op de drukkeA15 en het is zeer belangrijkvoor de afname van de uitstootvan fijnstof en CO2.van de normen voor lucht-lossen en laden vrachtwagens Andere maatregelen die dekwaliteit na de haven uitbreiding. hun containers, die ze anders via Rotterdamse haven bereikbaar98moeten houden, zijn collectiefvervoer (meer samen naar en vanhet werk reizen) en de Fast Ferryvoor een grotere bereikbaarheidvan de Rotterdamse haven.De lucht zal nogviezer worden‘De lucht boven Rotterdam is al niet zo schoon. Alsstraks die enorme containerschepen met hun stinkendedieselmotoren in de haven liggen, hangt er een nog viezerewalm boven Rotterdam.’Dit schrikbeeld is heel begrijpelijk. Maar het klopt niet. Overtien tot twintig jaar is de lucht in het Rijnmondgebied schonermét Maasvlakte 2 dan nu. In de eerste plaats omdat alleen duurzamebedrijven worden toege laten op de tweede Maasvlakte.En dit is een keiharde eis, waar de eerste huurders al meeakkoord zijn gegaan. In de tweede plaats omdat de gemeenteRotterdam, Havenbedrijf Rotterdam, DCMR MilieudienstRijnmond en Deltalinqs van Rotterdam de ‘World Capital ofCO2free energy’ willen maken. De doelstelling van dit RotterdamClimate Initiative is de meest ambitieuze van Nederland: vijftigprocent minder CO2 in 2025 ten opzichte van 1990. In de derdeplaats omdat het Rijk, de provincie Zuid-Holland, de gemeenteRotterdam en het Rotterdams Havenbedrijf in 2008 de ‘OvereenkomstLucht’ hebben gesloten. Die overeenkomst rust optwee pijlers: binnenvaart en wegverkeer. Een voorbeeld: binnenvaartschepenmogen vanaf 2025 alleen nog met schone motorende haven in. Vanaf 2010 moeten de meest vervuilende schepenal extra havengeld betalen en dat geld wordt gestoken in eenstimuleringsfonds voor schonere motoren. Ook komt er walstroomvoor de binnenvaart. Schippers kunnen dan de stekkerin een kastje op de wal steken in plaats van de vervuilendediesel generatoren te laten draaien. Bij het wegverkeer is de inzetonder meer gericht op een betere doorstroming van vooral deA15 en daarmee minder vervuiling.

De denkers en de doeners99Fotografie Jaap van den BeukelIn de Provincie Zuid-Holland gebeurt het allemaal:Maasvlakte 2 wordt er aangelegd en er komt ondermeer 750 hectare nieuw natuur- en recreatiegebied bij.Gedeputeerde Erik van Heijningen is bestuurder van deProvincie Zuid-Holland voor een aantal vak gebieden. Eéndaarvan is milieu.‘Om Maasvlakte 2 aan teleggen en te bebouwen isgoedkeuring van de ProvincieZuid-Holland nodig.Ik beoordeel bijvoorbeeldmilieurapporten, bouwplannenen bezwaren. Zo’n bezwaarkan gaan over deinvloed van Maasvlakte 2‘Groene Maasvlakte metmoderne technologie’op het milieu, maar ookover de toenemende verkeersdrukte in de regio. Ookwas ik betrokken bij de invullingvan de 750 hectaregroen en recreatie in de provincie.Waar, hoeveel, volgenswelke wetgeving: metdat soort vragen heb ik mijde afgelopen jaren beziggehouden.Daarvoor ging ikregelmatig om de tafel metministers, burgers, bedrijven,natuur- en milieuorganisaties.Inmiddels zie ik de eersteresultaten van mijn werk:de voorbereidingen voor deaan leg van 600 hectare natuur-en recreatie gebied inIJsselmonde en 150 hectare inde Schiezone en Vlinderstrik.Het mooie van het projectMaasvlakte 2 vind ik deverbintenis tussen economieen milieu. Iedereen moetzijn boterham verdienen, maareen gezonde leefomgevingis minstens zo belangrijk.De aanleg van Maasvlakte 2maakt ons klaar voor detoekomst. Stilstand is achteruitgang!Maar we mogennooit het belang van onzeleefomgeving uit het oogverliezen. Mijn droom iseen Maasvlakte 2 waarmoderne bedrijven en technologiehand in hand gaanmet veel groen, recreatie éneen gezonde leefomgeving.’

HavenambassadeurJan Laan (1936)Oud-wethouder van Rotterdam, oud-burgemeestervan Nieuwegein, oud-directeurROM-Rijnmond. Speelde een grote rol bijhet vormgeven van de dubbele doelstelling vanhet Project Mainportontwikkeling Rotterdam:zowel de economie een impuls geven als deleefbaarheid van de Rijnmond vergroten.Laan slaagde erin met de milieubeweging,de havenondernemers en alle overheden aantafel tot afspraken te komen die de plannennaar een hoger niveau tilden. Bij zijn afscheidals directeur van ROM-Rijnmond ontving hijuit handen van burgemeester Opstelten deVan der Veekenpenning, een onderscheidingvoor mensen die van bijzondere betekenis zijnvoor Rotterdam.100Lee Towers (1946)Artiestennaam van Leen Huijzer die vanonderhoudsmonteur zanger werd nadat hij in1975 doorbrak in het programma van WillemDuys. Daarna kende de carrière van Towersslechts hoogtepunten. Uitverkochte Doelen,Carré en Ahoy werden zijn handelsmerk.Feyenoordsupporter Towers ontving van destad Rotterdam voor zijn culturele verdienstende Erasmusspeld en voor zijn verschillendeleidinggevende functies de Wolfert van Borselenpenning.Sinds 2002 bekleedt Lee Towers defunctie van Havenambassadeur voor deRotterdamse haven.

101ontmoet bruggenbouwerLee Towers (LT): ‘Ik hebgelezen dat je na je studiein Amsterdam in 1967 naarRotterdam bent gekomen. Ikheb begrepen dat je er nietmeer bent weg gegaan. Bijnaoverbodig om te vragen ofde haven aantrekkingskrachtop je heeft.’Jan Laan (JL): ‘Ik vind dehaven fantastisch! Los van deeconomische cijfers vind ikhet een industrieel landschapvan wereldformaat. Dat blijftboeien, elke keer als ik er ben.’(LT): ‘Het is het Las Vegas vande industrie, zeg ik wel eens.’(JL): ‘Daar gebeurt het echtewerk! Machtig interessant.Daarbij had ik in 1967 hetgeluk dat ik als beginnendplanoloog onder meer aan hetbestemmingsplan voor de eersteMaasvlakte mocht gaanwerken. In totaal werkten er25 mensen aan de Maasvlaktedie toen nog moest wordenaangelegd. Als ik dat vergelijkmet nu, wat een verschil! Enhoe ingewikkeld hebben wealles gemaakt. Honderdenver gunningen en procedureszijn er nu nodig.’(LT): ‘Ik heb wat voorwerkgedaan en wat typeringen vanjou gevonden: bevlogen aanjagerdie zonder de confrontatiete zoeken partijen bijelkaar brengt en houdt en dietijd neemt om stap voor stapen met ruimte en respect vooriedereen het schier onmogelijkevoor elkaar te krijgen.Herken je jezelf daarin?’(JL): ‘Dat zijn best grotewoorden en ik begrijp dat jijdat graag zwaar aanzet. Datis vandaag je rol. Ik vind datmijn polsstok net zo lang isals die van de mensen waarmeeik werk. Met elkaarhebben we Maasvlakte 2 eengoed eind heen gekregen.Wel heb ik een hoge functionarisvan het ministerievan Verkeer en Waterstaateens horen zeggen dat hijmet een gerust hart opvakantie kon als hij maarwist dat Gerrit Brockx en JanLaan doorwerkten. Brockxwas er voor de commissieswaarbij een stevige wasbeurtnoodzakelijk was. Ik werderbij geroepen als partijenen standpunten bij elkaargebracht moesten worden.´(LT): ‘Je bent geboren inWijdewormer, als boerenzoon.Heeft die achtergrondiets te maken met deze capaciteitvan jou?’(JL): ‘Als je zoals ik uit depolder komt, dan kun je polderen.Dat is mij in elk gevalmet de paplepel ingegoten.Denk aan de waterschappendie al eeuwen de belangenvan boeren en burgers moetensamenbrengen. Ik denkdat ik daar wel iets van hebmeegekregen.’(LT): ‘Dan is het eind jarennegentig van de vorige eeuw,politiek Den Haag buiteltover elkaar heen in dekwes tie wel of geen tweedeMaasvlakte en zo ja hoe danen op welke voorwaarden?Toenmalig directeur vanhet Havenbedrijf, WillemScholten, neemt het initiatiefom ROM Rijnmond op terichten als platform vooralle betrokkenen om overde toekomst van de havenen de regio te spreken. En jijmocht dat platform, waarzeker dertig partijen elkaarin de haren vlogen, voorzitten.Waarom zei je: ja?’(JL): ‘Omdat werken metmensen leuk is en ik diehaven zo leuk vind. Kijk,mensen doen wel eens vervelende dingen. Als het doeldaar achter duidelijk is, dankun je erover praten. Dankom je ergens, samen. Wantals mensen zien dat je zewaardeert om wat ze willen,dan willen ze ook iets toevoegen.De milieubewegingwilde iets bereiken, meerleefbaarheid. De havenmensenhadden het vooroordeeldat ze met de milieubewegingaan boord alleen maarballast aan boord hadden.Door met elkaar te pratenzijn de huidige plannen ontstaanen die zijn stukkenbeter dan in de tijd toen ernog niet met elkaar werdgesproken. Iets onafhankelijksorganiseren, ROM Rijnmond,is een hele goede stap geweestin de ontwikkeling vanMaasvlakte 2.’(LT): ‘Je bent een netwerker,een bruggenbouwer ensoms de Haarlemmeroliedie alles in beweging houdt.Ben je dan nooit verrast?Heb je nooit getwijfeld aande goede afloop?’(JL): ‘Aan de uitbreidingvan de haven heb ik nooitgetwijfeld. Ik dacht altijd:dat krijgen we met elkaarvoor elkaar!’(LT): ‘Believe in your dreams…’(JL): ‘Maar verrassingenzijn er zeker ook geweest,ik denk aan de tijd dat deluchtproblematiek kwamopzet ten en niemand daarervaring mee had. Gelukkighad ik bij de Betuwerouteiets soort gelijks meegemaakt,maar dan metgeluid. Van die ervaring hebbenwe dankbaar gebruikkun nen maken.’(LT): ‘Er is verschil tussen debaas spelen en de baas zijn.Met dat laatste win je respect.Jij bent geen bulldozer…’(JL): ‘Maar ik wil wel altijdiets bereiken. Daarom zorg ikervoor dat ik de omgevingken, weet wat er speelt en watde belangen zijn. En ik hebmet iedereen goed contact.’(LT): ‘Altijd voorkomen dater niet meer gepraat wordt,Fotografie John Janssenanders gaan de hakken inhet zand.’(JL): ‘Zo is het!’(LT): ‘Je hebt een heel politieken bestuurlijk leven gevuldmet haven en Rotterdamachter de rug. Ben je er, nu jede respectabele leeftijd van72 jaar hebt bereikt, klaar mee?(JL): ‘Ik heb nog het toefjeslagroom op de cake in voorbereiding.Ik heb het ini tiatiefgenomen om kunst in dehaven te brengen, beter gezegdop de landtong Rozenburg.Dat komt omdat ik liefhebberben van beiden, kunsten de haven. Ik heb inmiddelsmuseum Boymans VanBeuningen, het Havenbedrijfen bouwonderneming BAMin het bestuur zitten metmensen die ook van kunsten de haven houden. Dusbinnen afzienbare tijd hoortu van ons. Als dit project erstaat ben ik pas echt trots.’(LT): ‘Onze tijd zit erop, wemoeten op de foto. Maar ikzou graag langer met je willendoorpraten over de haven.Zullen we samen een dagjede haven ingaan?’(JL): ‘Dat vind ik leuk! Datspreken we af!’

102

103

104

750 hectare105vitamine GOntstressen in nieuwe natuurFotografie John JanssenGroen doet goed. Het is zelfs wetenschappelijk bewezen: hoemeer groen, hoe minder gezondheidsklachten. De regio Rotterdamkrijgt daarom, tegelijk met een economische impuls in de vorm vanMaasvlakte 2, een injectie met een flinke dosis vitamine G(roen).750 hectare, om precies te zijn.

Ook de meest doorgewinterde stadsmens wil er af en toeeens uit. Ontstressen in het frisse groen: de paden op, delanen in. Daarom investeert de overheid 175 miljoen euroin nieuw groen voor de inwoners van Rotterdam en omgeving.Wandelen, fietsen, picknicken, voetballen, zonnebadenof paardrijden – iedereen kan straks op zijn eigen manierop adem komen in de nieuwe natuur. Vogels kijken kan erbeslist, maar het groen wordt bovenal dóegroen. Struinenen het water op!Groene bufferMaasvlakte 2 is een investering in economie, welvaart en dewerkgelegenheid. Dat welzijn en leefbaarheid minstenszo belangrijk zijn, daarvan zijn ook het Havenbedrijf en depolitiek overtuigd. Daarom krijgt de natuur in de regio eenflinke oppepper. Met de beslissing om Maasvlakte 2 aan teleggen is óók voor 750 hectare nieuw natuur- en recreatiegebiedgekozen. Waar dat nieuwe groen komt? Onder meer aande noordrand van Rotterdam, in de Schiezone, de Zuidpolderen de Schiebroekse polder. De duurzame groene bestemmingvoor deze 150 hectare voorkomt dat daar ooit gebouwd wordt.Het wordt een groene zone, een natuurlijke overgang tussen destad Rotterdam en de natuurgebieden van Midden-Delfland,Rottemeren en de Ackerdijkse Plassen.106Nieuwe brug naar BuytenlandHet grootste gebied dat is gereserveerd voor nieuwe natuuren recreatie ligt ten zuiden van de stad: 600 hectare tussenRhoon, Barendrecht, de A15 en de Oude Maas. Dit wordtals het ware een groene long binnen het stedelijk gebied. Erkomt een uniek landschapspark, dat de naam krijgt van éénvan de polders die er ligt: landschapspark Buytenland.Vanuit Rotterdam is Buytenland straks goed te bereiken viaeen voetgangers- en fietsersbrug over de A15 en de Betuwelijn.Deze ‘groene verbinding’, ter hoogte van de wijk Portland,gaat waarschijnlijk al in 2015 open. Dan duurt het nog enkelejaren, naar schatting tot 2021, voordat de drie nieuwe natuurenrecreatiegebieden volledig zijn ingericht.

Oude Maas107Project Mainportontwikkeling Rotterdam (PMR)Het PMR bestaat uit drie samenhangende onderdelen:• de bouw van Maasvlakte 2, inclusief de wettelijke natuur- en duincompensatie;• de aanleg van 750 hectare nieuw natuur- en recreatiegebied voor de Rotterdamse regio;• de verbetering van de leefbaarheid binnen het ‘Bestaand Rotterdams Gebied’.Wettelijke natuur- en duincompensatie voor aanleg Maasvlakte 2De verplichte natuur- en duincompensatie van de 2.000 hectare die van de zee wordtafgenomen om Maasvlakte 2 aan te leggen, komt terug in:• een bodembeschermingsgebied met rustgebieden van 25.000 hectare in de Voordelta;• 35 hectare nieuw duingebied tussen Hoek van Holland en Ter Heijde (Delfland).LierhandOude LeedeBerkel enDe LierBlakerHodenpijlRodenrijsBergschenhoekOud VerlaatAbtswoudeDe RotteNegenhuizenZwethSchiezoneKandelaarZuidpolder enSchiebroeksepolderTerbreggeNieuwerkerka/d IJsselKerkbuurtCapellea/d IJsselMaaslandSchenkelMaassluisSchiedamRotterdamKralingseVeerKrimpen a/d IJsselVlaardingenRozenburgPernisHeijplaatSlikkerveerHeenvlietGroene verbindingAbbenbroekGeervlietSpijkenisseHoogvlietPoortugaalRhoonCarnisselandeSmitshoekPortlandCarnisseKoedoodBarendrechtMiddeldijkZwetRidderkerkWevershoekRijsoordBiertBeerenplaatLandschapsparkBuytenlandBarendrechtsche VeerHeerjansdamHeinenoordKleine-LindtZuidlandSimonshavenHekelingenMoleneindOud-BeijerlandGoidschalxoordReedijkKijfhoekNieuw-BeijerlandBlaaksedijkAchter-Lindt© Provincie Zuid-Holland Kartografie 07.1166Groote LindtZuidpolder en Schiebroekse Polder: 100 hectareDe Zuidpolder en Schiebroekse Polder heten, naar hunvorm, de Vlinderstrik. Een groot deel van het gebied is aleigendom van de gemeente Rotterdam, die er samen met degemeente Lansingerland een natuur- en recreatiegebiedvan maakt. De nadruk bij de inrichting zal op recreatie liggen,maar ook de natuur krijgt volop aandacht. Zo wordt ergedacht aan een ecologische oost-westverbinding voorkleine dieren.Groene verbindingEen brug voor voetgangers en fietsers verbindt straksRotterdam-Zuid met het landschapspark Buytenland enhet achterliggende gebied. De verbinding begint in hetverlengde van de Krabbendijksestraat, gaat over de A15 ende Betuweroute, en komt uit ter hoogte van de RhoonseBaan in Albrandswaard.Schiezone: 50 hectareDe Schiezone wordt anders ingericht. De sterke puntenblijven, zoals landgoed de Tempel en de volkstuinen. Hethuidige open grasland wordt natuurgebied voor wandelaars.Verder krijgt de fietsroute langs de Delftse Schie een grondigeopknapbeurt. De West-Abtspolderseweg wordt verbeterdals fietsverbinding, die zal doorlopen richting AckerdijksePlassen en Midden-Delfland. Aan de noordkant van begraafplaatsHofwijk is een extra recreatieve verbinding in oostwestrichtingvoorzien.Landschapspark Buytenland: 600 hectareTussen Rhoon en Barendrecht ligt het karakteristiekepoldergebied Midden-IJsselmonde. De landelijke sfeer vandijken, open polders en authentieke hoeves wordt de basisvoor een uniek natuur- en recreatiegebied: landschapsparkBuytenland. De naam is ontleend aan de oudste engrootste polder in het gebied: de Buitenlandpolder vanRhoon, ontstaan in 1580. Naar verwachting zullen deplannen voor de definitieve inrichting in 2009 bekendzijn. De Rijksadviseur van het Landschap heeft al een basisgeschetst voor de inrichting van Buytenland. In deze visieverdwijnt de grootschalige landbouw. Aan de noordkantvan de Essendijk komen er recreatiemogelijkheden voorfietsers, wandelaars en ruiters, bijvoorbeeld een kinderboerderij,een manege, een theehuis en picknick- en ligweiden.Ten zuiden van de Essendijk krijgt de natuur voorrang:weidse polders met ruimte voor water en natuurakkers.

108

109Een orgievan lichtFotografie Eric BakkerJe hebt vogelaars, je hebt vliegtuigspotters, maar je hebtook mensen die het licht graag willen zien. Ik hoor bij dielaatste groep. Dus als ik op een donkere avond in de buurtvan Rotterdam ben, wil ik wel eens een klein stukjeom rijden om een parkeerplek met goed uitzicht op deMaasvlakte te kunnen vinden. Dat om mensen zoals ikte plezieren – mensen die intens kunnen genieten vande schoonheid van duizenden brandende lampjes en tientallenvuurtjes die uit pijpmonden komen – nog steedsgeen speciale parkeerplekken zijn aangelegd, is me eenraadsel. Maar ook weer niet, als ik besef dat er geen enkelebelangenorganisatie met zijn vuist op tafel slaat uit naamvan de mensen die zelfs wel eens zomaar naar het onderstepuntje van Nederland rijden, omdat het mooiste stukLimburg bij nacht het DSM-terrein heet.Ik kan bij deze dan ook alleen maar de hoop uitsprekendat de heersende Nachtburgemeester van Rotterdambereid is zijn invloed aan te wenden om bij de aanlegvan de tweede Maasvlakte voor ons soort mensen geenplanningsfout te maken. En als Ahmed Aboutaleb straksmeer wil zijn dan alleen maar burgemeester van alleRotterdammers, zou hij in deze opnieuw een belangrijkevoortrekkersrol kunnen vervullen. Ik heb geen flauw ideeof die tweede Maasvlakte er straks eentje wordt met hetsoort bedrijven waar dag en nacht wordt gewerkt, metalle verrukkelijke kunstlichtgevolgen van dien. Maar alsde helft waar is wat er over de gedreven werklust vanRotterdammers wordt gezegd, heb ik goede hoop dat ikaan mijn trekken zal komen. Ik moet er niet aan denken,maar mocht dat onverhoopt niet zo zijn, dan hoop ik nogsteeds dat die tweede Maasvlakte snel klaar zal zijn.En gelijk barstensvol zal komen te staan met bedrijven dieveel mensen aan het werk kunnen houden en veel winstzullen maken. Dat zorgt namelijk voor extra belastingafdracht.En daarvan kunnen dan leuke dingen voorde mensen gedaan worden; zoals grote vogelparken voorde vogelaars, bescheiden vliegvelden voor de vliegtuigspottersen – hoop doet leven – een paar kleine parkeerplaatsenvoor nachtelijke bedrijvig heidbewonderaars.Henk Westbroek

Bakkie bij de burenFotografie Laura Zwaneveld‘Wij waren een van de eer stebedrijven op de huidigeMaasvlakte. Maasvlakte 2komt in onze achtertuin teliggen. EMO is het grootstekolen- en erts-overslagbedrijfin West-Europa: goed voorzo’n 10 procent van de totaleoverslag in de Rotterdamsehaven. Jaarlijks komen ergrofweg vierhonderd bulkschepenbij ons binnen meterts en kolen. Ze komen vanover de hele wereld. Ertsmijnenvind je vooral in Brazilië,Zuid-Afrika en Australië. Dekolen komen uit Australië,Zuid-Afrika en Colombia. Ikga regelmatig naar die landentoe om producenten,mijnen en handelaren te bezoeken;mijn klanten dus.Het is hier op de Maasvlaktesoms wel erg verlaten. Ik hoopdat er met Maasvlakte 2 watmeer bedrijvigheid komt.Meer bedrijven betekent ookmeer voorzieningen: horeca,hotels en winkels bijvoorbeeld.Dat maakt het een stukgezelliger. Aan de andere kantdenk ik dat de A15 nog meerbelast wordt. Door de groeivan de containeroverslag gaaner meer trucks rijden. Ookzullen meer mensen naar hethavengebied moeten voor hunwerk. De kans is groot dat deweg hiernaartoe dichtslibt.Voordat er gebouwd wordt,vind ik dat daarvoor een oplossingmoet komen. Meer treinenen schepen inzetten voorde afvoer van containers bijvoorbeeld.Ik ben voorstandervan verandering en groei, maarwel onder de voorwaarde datde logistiek goed is geregeld!’‘Meer bedrijven betekent ookmeer voorzieningen’Commercieel directeur Europees MassagoedOverslagbedrijf bv (EMO) Paul Goris110

Dieren van Maasvlakte Dieren van Maasvlakte 2111Fotografie Arie OuwerkerkZwarte zee-eendDe zwarte zee-eend komt in Nederland vooral in de wintervoor. Ze zijn zwaargebouwd en eten vooral schelpdieren,die ze in één keer doorslikken. Ze zijn moeilijk waar tenemen, omdat ze vaak ver op zee zitten. De naam van dezedieren is misleidend: het grootste gedeelte van het jaarhebben zij juist een donkerbruine kleur.

112Samen de vingeraan de polsMilieuafspraken nakomen,wat er ook gebeurtFotografie Roy BorghoutsMilieu- en natuurorganisaties zijn onder strikte voorwaardenakkoord gegaan met de aanleg van Maasvlakte 2. Er is een‘dubbeldoelstelling’ afgesproken: een sterkere positie vande haven én een betere leefomgeving. Maar wie houdt devinger aan de pols?V.l.n.r. Ellen Verkoelen (Milieu federatie Zuid-Holland), burgemeester Ivo Opstelten (Rotterdam),Hans Smits (Havenbedrijf Rotterdam N.V.), Hans van Zijst (Project organisatie Maasvlakte 2),Ronald Paul (Projectorganisatie Maasvlakte 2), Wim van Sluis (Deltalinqs)

‘Dat doen we gezamenlijk,’zegt Hans van Zijst, projectleiderMonitoring & EvaluatieProgramma Maasvlakte 2.‘Alle afspraken staan zwartop-wit.We kijken samen metmilieu- en natuurorganisatiesof de inschattingen van demilieueffecten uitkomen. Wegaan héél veel meten. Er zullenbijvoorbeeld onderzoekersmet een schip de zeeopgaan om te kijken wat degevolgen zijn van de zandwinningvoor de natuur. Deluchtkwaliteit wordt gevolgd,de doorstroom van auto’s –te veel om op te noemen.En dat regelen de betrokkenpartijen niet alleen zelf. Elkevijf jaar doet een kritischebuitenstaander, een onafhankelijke organisatie, eenevaluatieonderzoek.’Kritisch blijven kijkenEén van de organisaties dienauw betrokken is bij deafspraken is Milieufede ratieZuid-Holland. DirecteurEllen Verkoelen: ‘Als erproblemen ontstaan, gaanwe ook gezamenlijk kijkenhoe we die kunnen tackelen.Misschien moeten we somseven pas op de plaats maken.Dit project beslaat zo’nlange periode dat je nietalles kunt voorzien. Op hetmoment van ondertekenen,waren de economische om-standigheden gunstig. Alshet straks een voor eenlangere periode economischminder gaat, dan kunnen demilieuplussen op de tochtkomen te staan en zou je opeen hellend vlak kunnenkomen. We moeten ervoorzorgen dat economie en ecologiegelijk op blijven lopen,wat er ook gebeurt.’Visie en vertrouwenDe afspraken tussen havenbedrijf,overheden en milieuennatuurorganisaties zijnin mei bekrachtigd in hetdocument Afsprakenkadervisie en vertrouwen. Daarinstaat hoe de belanghebbendentot 2033 met elkaaromgaan: afspraken over dehavenuitbreiding, het gebruikvan Maasvlakte 2, de natuurcompensatieen het aanleggenvan 750 ha nieuw natuurenrecreatiegebied. Minstenseens per jaar gaan alle partijenrond de tafel om te beoordelenof duurzaamheid, leefbaarheid en innovatie nogsteeds op koers zitten.Duurzame haven alsexportproductBij Maasvlakte 2 komt veelmeer kijken dan het neerleggenvan ‘een grote zandpannenkoek’in zee. Welvaarten welzijn moeten hand inhand gaan. ‘Dat is ook dereden dat we als milieuorganisatiedeelnemen,’ steltVerkoelen. ‘Als we dezehaven uitbreiding niet hierdoen, gebeurt het straks inPolen. Dan hebben we helemaalgeen invloed. Nu kunnenwe de duurzaamheidwaarborgen. En reken maardat we ons bij problemenniet opstellen van ‘We drinkeneen glas, doen een plasen alles blijft zoals het was’.Eén van de grootste gevarenis dat de politieke situatieverandert. Dat zou geen invloedmogen hebben, maarje krijgt dan toch te makenmet andere meningen. Hoehouden we de keuzes dienu zijn gemaakt op termijnvast? We moeten voorkomendat er straks iemand zegt datwe het misschien toch maarwat minder duurzaam moetenmaken. Daar zullen webovenop zitten. Het belangrijksteis dat er op dit momenteen kans ligt om eenkwaliteitsslag te maken inde haven. Het ligt vast hoewe dat gaan doen: iedereenweet wat hij aan ons heeft.De haven moet een duurzaamproduct worden, eenproduct dat straks in devorm van kennis de helewereld overgaat. We kunnende wereld overtuigen datduurzaamheid ook in eenhavengebied mogelijk is.’113Afspraken kader Visie en Ver trouwenIn het Afsprakenkader Visie en Vertrouwen staat hoe overheden, bedrijfsleven en natuurenmilieuorganisaties de afspraken bewaken aan de hand van metingen en rapportages.Andere maatschappelijke organisaties kunnen zich aansluiten bij het Afsprakenkader.Het Afsprakenkader bevat een extra, vrijwillige inspanning van het Havenbedrijf, ondermeer gericht op de aanleg van walstroomvoorzieningen voor de binnenvaart, het beperkenvan lichthinder voor trekvogels en het plaatsen van natuurstapstenen voor de oversteekvan flora en fauna tussen Hoek van Holland en Voorne. Deelnemende organisaties zijn:- Ministeries van VenW (Verkeer enWaterstaat), VROM (Volkshuisvesting,Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer), LNV(Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit)- Provincie Zuid-Holland, gemeente enstadsregio Rotterdam- Milieufederatie Zuid-Holland- Vereniging Natuurmonumenten- Stichting Het Zuid-Hollands Landschap- Stichting Duinbehoud- Deltalinqs- VNO-NCW- Havenbedrijf Rotterdam N.V.Mogelijk sluiten zich in de toekomstnog meer belangenorganisaties aanbij het jaarlijkse overleg.

Ellen VerkoelenFred RedekerM/V2Ellen Verkoelen van Milieufederatie Zuid-Holland‘We hebbenmeegepraat en onsstempel erop gedrukt’‘Normaal komen milieugroepenpas in actie als debesluiten gevallen zijn. BijMaasvlakte 2 wilden wij alsmilieubeweging dit andersaanpakken: meepraten aande voorkant van het proces.We hebben vanaf het eerstebegin samen met Natuur enMilieu en het Zuid-HollandsLandschap als gelijkwaardigepartners met het RotterdamsHavenbedrijf overlegd. Alsmilieubeweging hebben wijmeer begrip gekregen vooreconomische belangen. Enhet Rotterdams Havenbedrijfziet duurzaamheid nu alseen zeer belangrijke factoren handelt daar ook naar.Ik zie dat als pure winst.Maasvlakte 2 is het eerstedossier in Nederland waarinwe anders werken: we volgenhet poldermodel, maar nietmet de lange adem van deconsensus. We halen zoveelmogelijk eruit wat erin zit,met als resultaat een duurzamehaven. Kijk, we haddenonze hakken in hetzand kunnen zetten en deuitbreiding net zo lang tegenkunnen houden totdat eenandere haven deze mammoetcontainerszou binnenhalen.Maar dat is het probleemverschuiven, met het risicodat er elders in Europa nietzoveel milieucompensatiekan worden afgedwongen.We hebben dus meegepraaten ons stempel erop gedrukt.Blijft de vraag of je dit alsmaatschappij allemaal moetwillen. Directeur Hans Smitvan het Rotterdams Havenbedrijfvindt dat dit een politiekediscussie is. Ik zie hetals een brede maatschappelijkediscussie. Maasvlakte 2is het resultaat van onzeongebreidelde koopzucht. Datmag wat ons betreft echteen onsje minder zijn.’14Fred Redeker van Hiswa:‘Onze leden willen inhet gebied blijven varen’‘Een paar jaar geleden werdik uitgenodigd door hetRotterdams Havenbedrijfvoor een klankbordgroep metonder meer mensen vanandere recreatiebranches én114van natuurbescherming.Daar in zou ik de belangenvan onze leden, watersporters,behartigen. Er werdtoen slecht gecommuniceerd.Je praatte steeds metandere mensen en er gingenregelmatig geluiden op overafsluiten van het gebiedvoor de watersport. Wij vanonze kant begrepen nietwaarom er een bodembeschermingsgebiedmoestkomen. Om deze impasse tedoorbreken, maakte ProjectMainportontwikkelingRotterdam men sen en tijdvrij om de communicatiete verbeteren en inhoudelijkhet gesprek aan te gaan.Onze leden willen in het gebiedblijven varen, afsluitenis voor ons geen optie. Zeiljachtensteken vaak tweemeter diep, die kunnen alleenmaar in de geulen varen.Nu is besloten dat allegeulen bevaarbaar blijven,ook de kleine geulen voorde koppen van de eilanden.Maar niet alleen zeilers,ook surfers hebben zo hunwensen. Er wordt nu veelgesurfd voor de Brouwers dam,waar ook de zwarte zee-eendmet name ’s winters neerstrijktom uit te rusten. Deoplossing is gevonden ineen zomer regime: in dewinter is het gebied deelsafgesloten voor surfers envanaf 1 april mogen zij inhet hele gebied het waterop. De meeste zee-eendenzijn dan weg. Ik heb gelukkiggemerkt dat de milieubeweginguit hele praktischemensen bestaat. Er is uiteindelijkeen beheersplan voorhet bodem beschermingsgebiedgekomen, waarin wijons redelijk kunnen vinden.Hoewel de meeste platenniet betreedbaar zijn, blijfthet toch toegestaan om inelk zeegat met een bijbootjenaar een deel van een zandplaatte varen. Dat zijn tochde bijzondere ervaringendie juist bijdragen aan liefdeen respect voor de natuur.’

115KAN GROEIOOK ANDERS?Quotes van jongeren in debat met burgemeester, havenbedrijf én elkaarFotografie Laura ZwaneveldStrandMarius (15): ‘Ik ga met mijn ouders vaak naar het strand opVoorne-Putten, daar hebben we een stacaravan. Ik wil weldat het strand net zo mooi blijft als nu!’Anders groeienJaco (15): ‘We kunnen zo niet door blijven gaan.Er zijn ook andere manieren van geld verdienen,van economisch groeien. Waarom zettenwe alles op transport? Waarom moeten wijhet doorgeefluik van heel Europa zijn?’GroeiMarco (19): ‘Maasvlakte 2 is gewoon erg belangrijkvoor de Nederlandse economie.’ Laurens (17): ‘Je kunthet wel steeds hebben over de economische groei, maar die stopttoch in 2016, want dan is het personeel op.’ Marco: ‘Technologiewordt te vaak over het hoofd gezien: bijna alles is op te lossen mettechnologie, ook het personeelstekort.’Hand in handMouniem (15): ‘Van mij mag de tweede Maasvlaktekomen, zolang de natuur behouden blijft. Dus ikben vóór groei van de economie, als het de natuurmaar niet aantast.’WerkFloor (15): ‘Eventuele problemen kunnen echt wel opgelost worden,de tweede Maasvlakte moet komen.’ Floor (16): ‘Nederland moetgroeien om niet stil te blijven staan. Je wilt niet ingehaald wordendoor de rest van Europa, dan word je straks zelf nog een ontwikkelingsland.’Floor (15): ‘Ik wil straks ook werk kunnen vinden!’

Altijd al de baas willen spelen over de haven? Datkan nu! Op de website van Maasvlakte 2 kun je ineen onwijs spannende game de leiding krijgen overonze haven: DOCKS!De Rotterdamse haven wordt uitgebreid metMaasvlakte 2, maar dat kunnen we niet alleen... Wehebben jouw hulp nodig, want we willen dat Rotterdamde grootste haven van Europa blijft. En de meestmilieubewuste. Daarom kun jij in DOCKS! Maasvlakte 2inrichten en beheren. Jij neemt alle beslissingen, wantjij bent de Dockmaster!Je begint de game met €€5.000,- en een leeghaven gebied met genummerde vlakken. Op die vlakkenmoet je verschillende soorten bedrijven bouwen: eenoverslagbedrijf, transportbedrijf of een chemiebedrijf.Daar moet je goed over nadenken: kan jouw havenalle schepen aan? Hou je wel genoeg rekening methet milieu? Werk je slim met anderen samen? Je scorewordt bepaald door het geld dat je verdient. Doe dusgoed je best, want misschien verdien je met jouwscore wel een plekje in het klassement!Iedere maand wint de Dockmaster met de meeste punteneen gamebon. De Dockmaster van het jaar krijgt zelfs eenPlaystation of Nintendo Wii! Laura Scheerder haalde totnu toe één van de hoogste scores ooit: 52.000 punten.We vroegen haar naar tips: ‘Je moet ervoor zorgen dat jenooit meer dan € 5.000 rood staat, anders ga je failliet.Begin ook snel met bouwen, dan hou je genoeg tijd over omgeld te verdienen. Verder kan je het beste alles wat jebouwt milieuvriendelijk maken. Dat kost geld, maar datverdien je later weer terug. En tenslotte: speel DOCKS! zovaak als je kan, want dan merk je echt dat je beter wordt.De rest van mijn trucs en tips hou ik voor mijzelf, wantanders verbeteren jullie straks mijn puntenaantal!’116DOCKS! is niet alleen leuk, maar ookheel leerzaam. Daar kan Rob van Rijnmeer over vertellen. Hij is docent ophet Scheepvaart- en Transportcollege,richting Haven en Vervoer. Deze opleidingheeft DOCKS! opgenomen in het lespakket. Hijvertelt: ‘We gebruiken DOCKS! om onze leerlingen telaten zien hoe het transportproces in de Rotterdamsehaven verloopt. De leerlingen spelen de game, wijvragen als docenten waarom ze tijdens het gamenbepaalde keuzes maken. Maar we houden ookwedstrijden, dan kijken we welke leerling de hoogstescore haalt. Leuk en leerzaam dus!’Wil je kijken hoe hoog jíj kunt scoren met DOCKS?!Ga snel naar www.maasvlakte2.com en speel mee!

117Docenten opgelet:Een project als Maasvlakte 2 is natuurlijk razend interessant,ook voor leerlingen en docenten. Om alle feiten en weetjeste delen, is een uitgebreid lespakket ontwikkeld voorleerlingen uit het basis- en voortgezet onderwijs. Met ditlesmateriaal kunnen leerlingen ontdekken wat er allemaalkomt kijken bij de uitbreiding van de Rotterdamse haven.En het lespakket groeit de komende jaren mee met de aanlegvan de tweede Maasvlakte.Thematische opzetEen belangrijk onderdeel van het lespakket zijn de lesbrieven.Elke lesbrief bestaat uit een aantal opdrachten, waarinMaasvlakte 2 vanuit een thema als casestudy wordtbehandeld. Dat thema heeft te maken met een schoolvak:wereldoriëntatie, aardrijkskunde, economie, geschiedenisof biologie. Per lesbrief is aangegeven voor welke schoolniveausen welke vakken deze is bedoeld. Ook sluit allelesstof aan bij de kerndoelen die de overheid heeft geformuleerdvoor het basis- en voortgezet onderwijs.De lesbrieven over het thema duurzaamheid zijn te vindenop de website van Maasvlakte 2. U kunt deze lesbrievengebruiken als ondersteuning of als vervanging van anderelessen. De komende jaren wordt het lesprogramma steedsverder uitgebouwd, dus kijk regelmatig op de website voornieuwe aanvullingen!Download nuAlle lesbrieven en de bijbehorende instructies kunt udownloaden op www.maasvlakte2.com. Hier vindt u ookveel beeldmateriaal over Maasvlakte 2 en een digitaalschoolbord. Surf ook naar www.mv2movie.com. Dezejongeren website is speciaal ontwikkeld voor het les pakketen dient als informatiebron voor de vragen en opdrachtenuit de lesbrieven. Neem snel eens een kijkje!

Jonge smaakmakersin de Rotterdamse keukenHet jongste stukjeNederland is duurzaamvernieuwend, helemaal vandeze tijd en maakt deeluit van de Rotterdamsehaven. Net als de jongesmaakmakers op dezepagina’s, die we vroegeniets nieuws, duurzaamsen vooral lekkers voor ute bedenken. Vier koksstelden een volledigmenu samen, waarvanhier één recept. Voor decomplete menu’s kijkt u opwww.maasvlakte2.com.Christian Hondrogiannis (24)werkt als kok bij restaurant‘Boudoir’ in Rotterdam.ChristianHondrogiannisRestaurant Boudoir op de Meent in RotterdamFotografie Marc Blommaert18Hoe ben je kok geworden?Ik heb de opleiding voor ‘zelfstandig werkend kok’ gevolgd enafgerond. Daarna heb ik in verschillende zaken in Rotterdamgewerkt. Het is soms een zware baan, maar ik vind het ontzettendleuk om op deze manier creatief bezig te zijn.Waarom juist dit recept?Dit recept is gebaseerd op gerechten die ik wel eens inrestaurant ‘Boudoir’ heb gemaakt. Ik heb geprobeerd omer een eigen draai aan te geven en om niet-duurzameingrediënten te vervangen door duurzame varianten.Gordon Ramsey, Jamie Oliver of Herman den Blijker?Ik kies voor Gordon Ramsey, zijn kookstijl spreekt mijhet meeste aan. Zijn programma vind ik ook erg leuk;hij brengt het beste in mensen naar boven en hij laat zelfsde slechtste restaurants weer winstgevend worden!Vis, vlees of gevogelte?Die keuze kan ik echt niet maken. Ik vind dat je als kokmet alle drie overweg moet kunnen.Zand, water of lucht?Dan kies ik voor lucht, want de lucht is bepalend voorhet weer en mijn humeur wordt altijd erg beïnvloed doorhet weer.Hoe zie je jezelf over tien jaar?Over tien jaar hoop ik een succesvolle kok te zijn, dienooit is opgehouden met leren.

Nagerecht voor 4 personen119Trifle met bosbessenjamen witte chocoladecustard,lolly van Granny Smith enpistache, sorbet van bosbessenIngrediëntenTrifleBosbessenjam250 gr bosbessen (houd 50 gr apart)50 gr geleisuiker2 dl ginWitte chocoladecustard6 dl melk2 eierdooiers1,5 el maïzena300 gr witte chocoladeKapselcake100 gr gezeefde bloem4 eieren100 gr suikerhalve tl citroenraspLolly van Granny Smith en pistache1 Granny Smith appel100 gr witte chocolade10 gr pischachenotenSorbet van bosbessen1 kg bosbessencoulis500 gr witte basterdsuiker2 dl gin1 dl citroensap30 gr Cortina ijsverbeteraar(verkrijgbaar bij groothandel)BosbessenjamKook 200 gram bosbessensamen met de geleisuikeren gin in een pan tot eenmooie jam.WittechocoladecustardKlop de eierdooiers en demaïzena op in een kom.Breng intussen de melk aande kook en voeg de melk bijhet mengsel, meng alles goeden giet het weer terug in depan. Klop het geheel gaar meteen garde op laag vuur, totdatde massa pruttelt. Haal vanhet vuur en voeg de wittechocolade toe. Klop verdertot de chocolade is gesmolten.Laat de massa afkoelenen zeef het eventueel.KapselcakeKlop de eieren zeer luchtigop met de suiker en citroenrasp.Spatel de gezeefdebloem er doorheen en stortde massa op een met vetvrijpapier beklede bakplaat. Bakaf in ±17 minuten op 170ºC.Stort de cake op een gesuikerdedoek en steek mooievormpjes uit om de triflemee te vullen.Neem een mooi glas en maakde trifle met de kapsel cake,dan jam, custard vulling, danweer de cake, jam, etc. Voegtussenin ook de apart gehoudenbos bessen voor eenmooi effect.Lolly van Granny Smithen pistacheRooster de pistachenoten inde oven en hak ze daarna fijn.Schil de appel, snijd deze invieren en verwijder het klokhuis.Boor mooie vormpjesuit met een appelboor. Steekeen prikker in het stukjeappel. Laat licht aanvriezenin de vriezer. Smelt de wittechocolade au-bain-marie enlaat lichtjes afkoelen. Doopde appel een aantal keer in degesmolten chocolade. Strooier wat pistachekruim over enzet de lolly staand in de vriezer.Zet de lolly’s vlak voorhet serveren in de koel kastzodat de appel niet bevrorenop tafel komt.Sorbet van bosbessenMeng alle ingrediëntenbehalve de Cortina in eenpan, breng het geheel aande kook en laat afkoelen.Meng de Cortina en watvan het bosbessenmengselgoed met een staafmixer,voeg dit toe aan de rest vanhet mengsel. Draai in eenijsmachine tot -14 graden.

De denkers en de doenersFotografie Jaap van den BeukelVolledig geautomatiseerd,uitgerust metcontainerkranen meteen reikwijdte vanminstens 22 rijencontainers en eenvernuftig liftsysteem.Dat is de toekomstigeRotterdam WorldGateway (RWG).Terminal operator DPWorld is samen metvier rederijen verantwoordelijkvoor deontwikkeling enexploitatie. RogerRoels, voorzitterRaad van Beheer vanRWG, kijkt uit naarhet moment dat ‘zijn’terminal in gebruikwordt genomen.‘Ik heb altijd mijn ogen opengehoudenvoor de ontwikkelingenvan Maasvlakte 2.Niet alleen door mijn werk,maar ook vanwege mijn passievoor de havenwereld. Beginjaren negentig werd er algesproken over Maasvlakte 2,men verwachtte dat uitbreidingvan de bestaande havensnel nood zakelijk was. In2000 ben ik begonnen bijP&O Ports, dat in 2005 doorDP World(Dubai) werd overgenomen,één van de grootsteterminal operators in dewereld. Toen het Havenbedrijfeen aan beste dingsopdrachtvoor een terminalop Maasvlakte 2 uitschreef,twijfelden wij geen moment.Samen met vier rederijenhebben we Rotterdam World120Gateway opgericht en de‘Ik kijk uit naar het momentdat de eerste containersbinnenkomen’opdracht voorbereid. En metsucces: we mogen in 2013als eerste aan de slag! Overigensvolgens strikte criteriavan het Havenbedrijf; drieboekwerken vol met milieuenveiligheidseisen. Onze terminalgaat bijna een miljardeuro kosten en heeft een capaciteitvan vier miljoen containersper jaar. De terminal zalin staat zijn de nieuwste generatiesmegacontainerschepenin een zo kort mogelijke tijd afte handelen. Daartoe zullener talloze technische hoogstandjeskomen, zoals SuperPost Panamax-containerkranendie een reikwijdte hebbenvan wel 23 rijen containersen AGV-systemen (Auto maticGuided Vehicles), waarmeeje supersnel kunt lossen enladen. Van de plannen waarik vanaf begin jaren negentigbij betrokken ben, zie ik in2013 het concrete resultaat. Ikkan niet wachten tot ik straksde eerste containers zie binnenkomenop Maasvlakte 2.’

121Ga naar www.maasvlakte2.com/quiz en doe mee!1e prijsMV2 VIP-Tour. U en uw partner zijn een dag lang de belangrijkste gastenvan Maasvlakte 2. Als echte havenbaronnen reist u per helicopter,limousine en salonschip door en over de haven. U beleeft de aanleg vanMaasvlakte 2 van binnenuit. (Alleen voor stoere types!)2e prijsRondvaart door de haven, begeleid door de specialistenvan Maasvlakte 2. Vanuit het centrum van Rotterdamnaar Maasvlakte 2 en weer terug.3e prijs100 Maasvlakte 2 VIP-pakketten.Meespelen kan tot 1 augustus 2009.Prijswinnaars krijgen voor 1 september 2009 persoonlijk bericht.

Op de grens van land en zee122

123x51 58 57 59”N4 01 09 41”richting 295 graden

Dieren van Maasvlakte 2Fotografie Arie OuwerkerkEidereendDe eidereend is familie van de zwanen en ganzen. Je ziet ze het hele jaar door langsde kust, waar ze de hele dag op zoek zijn naar schelpdieren. Ze worden behoorlijkoud: de oudste eidereend ooit werd 37 jaar en 10 maanden. Helaas staat deze eendook op de lijst van bedreigde diersoorten; we doen er dus alles aan om deze eendensoortop de Maasvlakte te behouden.

De denkers en de doeners125Fotografie Jaap van den BeukelDe Vereniging Verontruste Burgers van Voorne is bang datMaasvlakte 2 negatieve gevolgen heeft voor het milieu én hunleefomgeving. Vrijwilliger Dick van der Laan is secretaris vande vereniging.‘Ik ben verknochtaan de duinen’‘Nu al is het haast onmogelijkom van het eilandVoorne af te komen. Metde komst van Maasvlakte 2wordt dat alleen maar erger.De verkeersdrukte neemttoe en het wordt hier steedsviezer. Natuurlijk, er komenschonere motoren. Maarwat heeft dat voor zin alshet aantal auto’s blijft toenemen?De geluidshinderdie Maasvlakte 2 gaat veroorzakenwordt weggewuifd.Met een mooi model toonteen onderzoeksbureau aandat de geluidsoverlast binnende contouren blijft.Maar de praktijk is dat wijhier op Voorne al jaren lang,dag in dag uit, hinder ondervindenvan het lawaai vanhet havengebied. Ook dehoeveelheid stikstof in deomgeving is veel te hoog.Dat tast het Voornes Duinaan. Veel mensen zien datniet, want het duingebiedziet er nog steeds mooi uit.Maar ik heb jarenlang alsbotanicus onderzoek gedaanin het Voornes Duin en meteigen ogen gezien wat destikstof met het gebied doet.De honingorchis is al verdwenenen het hondskruitzie je nog maar een enkelekeer opduiken. Het wondklaveris sterk afgenomen enveel gentiaan soorten zie je alniet meer. Dit komt doordatbepaalde grassoorten doorde stikstoftoename hardergaan groeien en de fijnereplanten soorten verdringen.Dit maakt het gebied eentonigeren voor sommigevogels minder aan trekkelijkom er te nes telen. Dat doetmij wat, want ik ben échtver knocht aan de duinen.Daarom vechten wij de komstvan Maasvlakte 2 aan. Wijverzetten ons tegen nog meerverslechtering. Zorg eerstdat je de huidige Maasvlaktebeter maakt, voordat je eennieuwe gaat aanleggen.’

RijnmondCultuuragenda2009JANUARIZesdaagse, Ahoy Rotterdam, 2 t/m 7 januariZes dagen durend wielerspektakel in evenement en -complex Ahoy. Op dit evenement komen iederjaar in totaal 40.000 bezoekers af voor eencombinatie van topsport, show en amusement.www.zesdaagserotterdam.nlInternational Filmfestival Rotterdam,21 januari t/m 1 februariDit jaar vindt de 38e editie plaats van hetjaarlijkse International Filmfestival Rotterdam.Een groots evenement waarbij gedurende12 dagen honderden films worden vertoondin meer dan 20 verschillende zalen. Naast filmsworden ook debatten, tentoonstellingenen feesten georganiseerd.www.iffr.nlHistorisch Museum Den Briel,Brielle, het gehele jaar geopendIn dit museum, gevestigd in het stadhuiscomplexvan Brielle, staat de historie vande stad centraal.www.historischmuseumdenbriel.nlFEBRUARINederlands kustverdedigingsmuseum,Hoek van Holland, open van februarit/m november en op enkele speciale dataDit voormalige pantserfort is nu hetNederlands kustverdedigingmuseum.126Het gebouw is meer dan 100 jaar oud.Er is te zien hoe de Rotterdamse havenvroeger werd verdedigd tegen vijandelijkeoorlogsschepen.www.forthvh.nl36e ABN AMRO WorldTennis tournament, Ahoy Rotterdam,9 t/m 15 februariDit toernooi is één van de best bezochteheren indoor tennistoernooien ter wereld.www.abnamrowtt.nlMuseumnacht, Rotterdam, 7 maartGalerieën en musea in Rotterdam openen van20.00 tot 1.00 uur ‘s nachts hun deuren voorbezoekers. Verrassende collecties en expositieszijn te zien en er worden rondleidingen,workshops en performances georganiseerd.www.rotterdamsemuseumnacht.nlRommelmarkt, Tinte, 28 maartAPRILMAARTwww.tinte.nl1 april viering, Brielle, 1 aprilTijdens deze viering wordt ieder jaarnagespeeld hoe Brielle op 1 april 1572door de Watergeuzen werd bevrijd vande Spanjaarden.www.1aprilvereniging.nlMarathon Rotterdam, 5 aprilHet grootste sportevenement vanNederland, waarbij deelnemers ieder jaarworden aangemoedigd door honderdduizendentoeschouwers.www.fortismarathonrotterdam.nlOpening Future Land, Maasvlakte, 15 aprilNieuwsgierig naar Maasvlakte 2?Kom dan naar Future Land: het doe-ervaarleer-en-informatiecentrumover Maasvlakte 2.In de interactieve omgeving hoeft u geenmoment stil te zitten.www.futureland.nlOpening Future Land, in aprilNieuwsgierig naar Maasvlakte 2?Kom dan naar Future Land: het doeervaar-leer-en-informatiecentrumoverMaasvlakte 2.In de interactieve omgeving hoeft u geenmoment stil te zitten.www.futureland.nlWereldhavendagen, Rotterdam,4 t/m 6 septemberBruisend en groots evenement waarbezoekers kennis kunnen maken met allefacetten van de Rotterdamse haven.Het thema van 2009 is ‘Rotterdamsehaven: nieuwe energie’www.wereldhavendagen.nlZomercarnaval Rotterdam, 25 juliStraatparade in de traditie van de groteZuid-Amerikaanse straatcarnavals.www.zomercarnaval.nlJacoba van Beierendag,Oostvoorne, in juniJaarlijks feest waarbij het leven in deMiddeleeuwen wordt nagebootst.

127Parkdagen, Oud-Beijerland, 6 en 7 juniEen cultureel familie-evenement in hetpark met een kunstplein. Op zaterdagligt het accent op populaire pop-/rockmuziek en op zondag is er meeraandacht voor romantische en klassiekemuziek.Langs de Kade in Tinte wordt ieder jaar eenrommelmarkt georganiseerd. Met de opbrengstenwordt het Zomerfeest van Tinte betaald.www.tinte.nlwww.parkdagen.infoBrielle Blues, juliIeder jaar vindt een swingend blues festivalplaats in de binnenstad van Brielle.www.brielleblues.nlHalloween, 31 oktoberIn verschillende gemeenten wordenfeestelijke optochten georganiseerd voorhet griezelfeest van Halloween. Houd uwplaatselijke VVV websitesin de gaten voor meer informatie.Rockanje live, Rockanje,15, 17 en 18 aprilMuzikaal evenement met allerleioptredens op verschillende locatiesin de stad.Kunstroute Spijkenisse, 18 en 19 aprilKunstenaars op verschillende locatiesin Spijkenisse openen hun deuren voorhet publiek. Iedereen is welkom om eenkijkje te komen nemen.www.kunstroutespijkenisse.nlOpenluchtmuseum de Duinhuisjes,Rockanje, open van april tot oktoberIn dit openluchtmuseum kunt u vier origineleduinboerderijtjes bekijken.www.westelijk-voorne.nlTorenmuseum Goedereede,open van april t/m septemberToren met expositieruime waar verschillendetentoonstellingen te zien zijn.Historische motorraces, Rockanje,16 mei (dit is een voorlopige datum,kijk voor de definitieve datum oponderstaande website)Race met historische motoren doorde straten van Rockanje.www.historischemotorrace.nlWeek van de Zee, diverse stedenen provincies, 16 t/m 22 meiEen jaarlijks terugkerende week vol activiteitenvoor jong en oud die langs de hele Nederlandsekust wordt georganiseerd.www.weekvandezee.nlDauwtrappen, Oostvoorne,21 mei (Hemelvaartsdag)Een vroege wandeling doorde duinen langs de kust vanOostvoorne. Na afloopkrijgen alle deelnemers eenontbijt geserveerd.MEIRommelmarkt TinteStrand aan de Maas, Rotterdam,27 mei tot 30 septemberStadsstrand aan de voet van de Erasmusbrug,met prachtig uitzicht op de skyline vanRotterdam. Overdag kun je er zonnen,’s avonds worden er leuke feestjes georganiseerd!www.strandaandemaas.nlPaardenmarkt, Heenvliet,29 mei t/m 1 juni (Pinksterweekend)Elk Pinksterweekend worden naast dePaardenmarkt van vrijdag tot maandagverschillende activiteiten georganiseerdin Heenvliet. Zo zijn er, naast de echtepaardenmarkt, onder andere een kermisen kunstmarkt.www.paardenmarkt-heenvliet.nlBos en Burchtfair, Oostvoorne, 30 meiGrote markt met verschillende stands op hetgebied van tuinieren.www.bosenburchtfair.nlOrtel Dunya Festival, Rotterdam(park bij de Euromast), 31 meiHet bekendste wereld podiumkunstenfestivalvan Nederland, met optredens uit allerleigenres op verschillende podia.www.dunya.nlNederlands Kustverlichtingsmuseum‘In de Vuurtoren’, Hoek van Holland,open van mei t/m septemberIn deze oude vuurtoren is een permanentetentoonstelling te zien over de geschiedenisvan de Nederlandse kustverlichting.Streekmuseum Goeree-Overflakkee,Sommelsdijk, open van mei t/m oktoberMuseum over de historie van het leven enwerken op Goeree-Overflakkee.www.tinte.nlMuseum Ouddorps Raad- enPolderhuis, Ouddorp,open van mei t/m decemberIn dit museum staat de cultuurhistorievan Ouddorp centraal.Korenmolen De Hoop,Hellevoetsluis, open vanmei t/m september inde weekendenDeze molen in Hellevoetsluis biedteen mooi uitzicht over de vesting,wallen en het Haringvliet.

Paardenmarkt, Heenvliet,29 mei t/m 1 juni (Pinksterweekend)Elk Pinksterweekend worden naast dePaardenmarkt van vrijdag tot maandagverschillende activiteiten georganiseerdin Heenvliet. Zo zijn er, naast de echtepaardenmarkt, onder andere een kermisen kunstmarkt.www.paardenmarkt-heenvliet.nlIn het Pinksterweekend worden van vrijdag totmaandag verschillende activiteiten georganiseerd.Zo is er naast de paardenmarkt onder andere eenkermis, kunstmarkt en zijn er verschillendeoptredens.www.paardenmarkt-heenvliet.nl128Historische motorraces, Rockanje,16 mei (dit is een voorlopige datum,kijk voor de definitieve datum oponderstaande website)Race met historische motoren doorde straten van Rockanje.www.historischemotorrace.nlLangs de Kade in Tinte wordt ieder jaar eenrommelmarkt georganiseerd. Met de opbrengstenwordt het Zomerfeest van Tinte betaald.www.tinte.nlJUNIHavendag, Middelharnis, 6 juniIeder jaar worden op deze dagrondom de haven van Middelharnis veelactiviteiten georganiseerd, waarondereen muziek spektakel en afsluitendvuurwerk.Parkdagen, Oud-Beijerland,6 en 7 juniEen cultureel familie-evenement in het parkmet een kunstplein. Op zaterdag ligt hetaccent op populaire pop-/rockmuziek en opzondag is er meer aandacht voor romantischeen klassieke muziek.www.parkdagen.infoVlaggetjesdag, Stellendam, 13 juniOp deze dag wordt de Goereese vloot feestelijkgepresenteerd.CHIO Rotterdam, 17 t/m 21 juniConcours Hippique International Officiel,het grootste internationale outdoor eventvoor de paardensport.www.chio.nlJacoba van Beierendag, Oostvoorne, in juniJaarlijks feest waarbij het leven in deMiddeleeuwen wordt nagebootst.Boeren Karperhoeve markt, Maassluis, in juniOp boerderij de Karperhoeve worden ieder jaareen markt en spelletjes voor de kinderengeorganiseerd.www.boerenkarperhoevemarkt.nlVisserijdag, Ouddorp, in juniIn het centrum van Ouddorp kunnen de bezoekerskennis maken met verschillende facettenvan de visserij. Van palingroken tot eenvisserskoor.www.vvvzeeland.nlJULINorth Sea Jazz, Ahoy Rotterdam,10 t/m 12 juliGroots inter nationaal muziekfestivalvol met artiesten uit de jazz enaan verwante genres.www.north seajazz.comZomercarnaval Rotterdam, 25 juliStraatparade in de traditie van de groteZuid-Amerikaanse straatcarnavals.www.zomercarnaval.nlZomerfeest Tinte,begin juliJaarlijkse feestweekmet onder anderemuziek, straat theateren een braderie.www.tinte.nlBrielle Blues, juliIeder jaar vindteen swingendblues festivalplaatsin debinnenstadvan Brielle.www.brielleblues.nlMarathon Rotterdam, 5 aprilHet grootste sportevenement vanNederland, waarbij deelnemers iederjaar worden aangemoedigd doorhonderdduizenden toeschouwers.www.fortismarathonrotterdam.nlDit museum bestaat uit vier originele duinboerderijtjes,waarvan er drie zijn herbouwd inoorspronkelijke staat. Het vierde huisje dientals expositieruimte.www.westelijk-voorne.nlMuseum Stichting Rotterdamsche TramwegMaatschappij, Ouddorp, stoomdagenvoornamelijk in juli en augustusHet trammuseum staat in het teken van deRotterdamsche Tramweg Maatschappij (RTM).Naast een expositieruimte worden er ookritten georganiseerd in de oude trams!www.rtm-ouddorp.nlAUGUSTUSWielerronde, Oostvoorne, 6 augustusGrote, jaarlijkse wielerwedstrijd.www.profrondeoostvoorne.nlFFWD Fit for Free Dance Parade,Rotterdam, 8 augustusDe langste dance parade van Europa, metmeer dan 40 wagens vol dj’s, danseressenen party people!www.ffwdfitfor freedance parade.nlBavaria City Racing, Rotterdam, 16 augustusFormule 1 straatspektakel in hartje Rotterdam,met demonstraties en autosportentertainmentvoor jong en oud.www.bavariacityracing.nlHendrik van Naaldwijk Festival,Naaldwijk, 17 t/m 23 augustusEen feestelijke week met onder andere eenkermis en braderie.www.naaldwijksefeesten.nl

129Westerpop, Delft, 29 augustusDe 20ste editie van het gratis toegankelijkepopfestival vlakbij het historische centrumvan Delft met, naast de muziek, onder andereeen festivalmarkt en straattheater.www.westerpop.nlOmloop Goeree-Overflakkee, 28-29 augustusEen prestatie-wandeltocht van 110 kilometermet de start en finish in Ooltgensplaat.www.omloop.comWallenpop, Hellevoetsluis, in augustusMuziekfestival op de vestingwallen vanHellevoetsluis.www.wallenpop.nlSpijkenisseFestival, in augustusDivers muziekfestival met jeugd- en straattheater.www.spijkenissefestival.nlPleinbioscoop, Lloyd Multiplein Rotterdam,in augustusTwaalf avonden lang worden op dit pleinin de open lucht allerlei films vertoond.www.pleinbioscoop.nlSEPTEMBERWereldhavendagen, Rotterdam,4 t/m 6 septemberBruisend en groots evenement waar bezoekerskennis kunnen maken met alle facetten vande Rotterdamse haven. Het thema van2009 is ‘Rotterdamse haven: nieuwe energie’www.wereldhavendagen.nlLampionoptocht,Oostvoorne,in septemberGrote lampionoptochtdoorOostvoorne.Het thema voor2009 is ‘Muzieken kinderliedjes’.OKTOBERHalloween, 31 oktoberIn verschillende gemeenten wordenfeestelijke optochten georganiseerdvoor het griezelfeest van Halloween.Houd uw plaatselijke VVV websitesin de gaten voor meer informatie.Tiengemeten Race, in oktoberWedstrijd voor gaffelgetuigde schepen.NOVEMBERIntocht Sinterklaas,diverse gemeenten, in novemberHou de verschillende VVV websitesin de gaten voor data van de jaarlijkseSinterklaasfeesten.DECEMBERLichtjesavond, binnenstad Delft, in decemberDe binnenstad van Delft staat in het teken vankraampjes, glühwein, kerstliederen, een levendekerststal en vooral veel lichtjes!Kerstmarkten,diverse gemeenten, in decemberHou de verschillende VVV websites in de gatenvoor data van de jaarlijkse kerstmarkten.Kerstcircus, Ahoy Rotterdam,laatste twee weken van decemberJaarlijks terugkerend circus met eengevarieerd internationaal programma.www.kerstcircus.nlParkdagen, Oud-Beijerland, 6 en 7 juniEen cultureel familie-evenement in hetpark met een kunstplein. Op zaterdagligt het accent op populaire pop-/rockmuziek en op zondag is er meeraandacht voor romantische en klassiekemuziek.www.parkdagen.infoNorth Sea Jazz, Ahoy Rotterdam,10 t/m 12 juliGroots inter nationaal muziekfestivalvol met artiesten uit de jazz enaan verwante genres.www.north seajazz.comBavaria City Racing,Rotterdam, 16 augustusFormule 1 straatspektakel in hartjeRotterdam, met demonstraties enauto sportentertainment voor jong en oud.www.bavariacityracing.nlSpijkenisseFestival, Spijkenisse,in augustusDivers muziekfestival met jeugdenstraattheater.www.spijkenissefestival.nlJaarkalender met evenementen in de regioAfbakening gebied: Barendrecht - Berkel en Rodenrijs - Bleiswijk - Delft - Hellevoetsluis -Hoek van Holland - Krimpen a/d IJssel - Rockanje - Oud Beijerland - OuddorpHelaas waren de definitieve data voor sommige evenementen bij het verschijnen vandit magazine nog niet bekend. Voor de definitieve data verwijzen we u daarom graagnaar de website van het desbetreffende evenement, de website van de plaatselijkeVVV of www.maasvlakte2.com. Heeft u tips voor 2009 of 2010, mail dan naarinfomv2@portofrotterdam.com.

130

cartoon Michael van den BoschInformatie en bestellenVoor meer informatie over Maasvlakte 2 en het bestellen van een exemplaar van MV2 bezoekt u www.maasvlakte2.com.Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van de inhoud van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag op welke wijze dan ook wordenovergenomen zonder schriftelijke toestemming van Havenbedrijf Rotterdam N.V.. De inhoud van MV2 is met uiterste zorg samengesteld. Ondanks deze zorgvuldigheid kunnen gegevenszijn veranderd of onjuist zijn weergegeven. Hiervoor aanvaardt Havenbedrijf Rotterdam N.V. geen enkele aansprakelijkheid.ColofonMV2 is een uitgave van de Projectorganisatie Maasvlakte 2, Havenbedrijf Rotterdam N.V.en is in een oplage van 150.000 exemplaren gedrukt op Arctic Volume. Dit papier draagthet FSC Keurmerk.SCS-COC-00812BezoekadresRedactieKrijn DijkemaIllustratiesHavenbedrijf Rotterdam N.V.ProjectorganisatieJohn JanssenDPI Animation HouseWorld Port Center (WPC)Maasvlakte 2Arie OuwerkerkMonique van Houten | The Rep’sWilhelminakade 909Twan de VeerHans-Jan Rijbering3072 AP RotterdamVormgevingLaura ZwaneveldHavennummer 1247Via>HandelskadeHollandse HoogteTeksteniStock PhotoGert Hardeman tekstenPostadresFotografieHavenbedrijf Rotterdam N.V.JCM ContextPostbus 6622Freek van ArkelPUMAVia>Handelskade3002 AP RotterdamEric BakkerJaap van den BeukelCartoonsDrukwerkT +31 (0)10-252 1010Marc BlommaertMichael van den BoschOBT Den HaagE infomv2@portofrotterdam.comRoy BorghoutsPeter de Wit

Fasten your seatbelt!Vlieg mee overde nieuwe havenBeleef de toekomst in Future Land!Alles over Maasvlakte 2Nieuwsgierig naar Maasvlakte 2? Wilt u meer weten overhet baggeren op zee, het opspuiten van het nieuwe land,het binnenvaren van de eerste containerschepen en hetlossen en laden aan de hypermoderne zeekades van de duurzaamstehaven van Europa? Kom dan naar Future Land: hetdoe-ervaar-leer-en-informatie centrum over Maasvlakte 2.In de interactieve omgeving hoeft u geen moment stil tezitten. Zo kunt u een geweldige 3D-trip maken door hetnieuwe havengebied: scherend langs superhoge kranen enin een glijvlucht duikend naar een passerende containerreus.Future Land is geschikt voor jong en oud, voor landrottenen waterratten, voor havenliefhebbers en gamers, voorgezinnen en groepen. Onder het genot van een hapjeen drankje kunt u door een grote glaswand de voortgangvan de landaanwinning bekijken.Future Land opent in het voorjaar van 2009. Neem eenvoorproefje op www.futureland.nl.FUTURE LANDEuropaweg 902 | 3199 LC Maasvlakte Rotterdam | www.futureland.nl