29e jaargang No. 112 april 2002 - Historische Vereniging ...

HEEMS^HBEUS^29e jaargang No. 112 april 2002

Bestuur:Mr. F.Th.J. Harm, voorzitterAdriaan Pauwlaan 7,2101 AH HEEMSTEDEtel. 023 - 528 07 40Ir. P.L. van Daalen, secretarisValkenburgerlaan 11,2103 AK HEEMSTEDEtel. 023-529 32 91Mevr. M. van Donge,ledenadministratieOude Posthuisstraat 72101 RA HEEMSTEDEtel. 023-529 07 13A.Koopman, penningmeesterMeijerslaan 14,2105 PC HEEMSTEDEtel. 023 - 529 05 30Redactie:H. KrolC. Peper (eindredactie)J.L.P.M.Krol, archivarisJohannes Verhulstlaan 26,2102 XT HEEMSTEDEtel. 023-528 29 77E. HamerslagKrakeling 542121BNBENNEBROEKtel. 023 - 584 70 53Ing. J.M.M. BalinkDe Ruyterlaan 49,2121 VHBENNEBROEKtel. 023 - 584 80 23Mevr. A.J.M. Kroon-van HeldenCrayenesterlaan 126,2012 TL HAARLEMtel. 023-528 10 08Redactie-adres: Meerweg 62103 VC Heemstede023-528 75 93Het lidmaatschap wordt jaarlijks automatisch verlengd, behoudens schriftelijkeopzegging via de ledenadministratie vóór 1 novemberContributie minimaal 12 euroPostbank 27.35.06 t.n.v. de Penningmeester v.d. Vereniging Oud-HeemstedeBennebroek te Heemstede.ISSN: 0297-8451

JaarvergaderingWoensdag 22 mei 2002 om 20.00 uurDe jaarlijkse algemene ledenvergadering van de Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek (VOHB) wordt gehouden in de ontmoetingsruimtevan het Trefpunt (Gereformeerde Kerk) aan de Rijksstraatweg85 in Bennebroek. U kunt uw auto parkeren aan de achterkant van deAkonietenlaan. De buslijnen 50 en 51 hebben vlakbij de kerk aan deRijksstraatweg een halte. De zaal is open vanaf 19.30 uur.AGENDA1. Opening en eventuele mededelingen.2. Verslag van de algemene ledenvergadering van 16 mei 2001 (zie'HeerlijkHeden', nr. 109, augustus 2001, pag. 122 e.V.). Eventuelevragen en opmerkingen n.a.v. dit verslag graag vooraf bij desecretaris indienen.3. Jaarverslag VOHB 2001 (in dit nummer).4. Jaarcijfers 2001 en begroting 2002/2003 met toelichting (in ditnummer).5. Verslag van de kascontrolecommissie.6. Verkiezing van een lid van de kascontrolecommissie.7. Herbenoeming van de secretaris, de heer P.L. van Daalen, en depenningmeester, de heer A. Koopman, voor de tweede termijn.8. Rondvraag.9. Sluiting.PauzeOmstreeks 21.00 uur: lezing met de titel 'Wat aan de Floriadesvoorafging' door de heer Frans Roozen uit Heemstede, technischdirecteur van het Internationale Bloembollencentrum in Hillegom. Aande hand van originele materialen, die in de bollenteelt gebruikt werden,en van geprojecteerde zwart-wit foto's zal hij een beeld geven van dewerkzaamheden in deze voor Heemstede en Bennebroek eens zobelangrijke branche. Daarna zal hij een film vertonen met uniekefilmbeelden uit de jaren dertig, waarin ook weer 'de bollen' centraalstaan en waarin onder andere een bezoek van Koningin Wilhelminaaan de Flora te zien is.Ook niet-leden zijn welkom om dit deel na de pauze bij te wonen.Het bestuur van de Vereniging Oud-Heemstede-Bennebroek.58

Bezoek aan HageveldexcursieOp 16 maart en tijdens de extra rondleiding op 23maart bezochten ruim 50 leden van de VOHB hetvoorhuis van Hageveld. Zij werden in de Paarse Zaalontvangen door de heer Hillebrand de Lange, leraargodsdienst en geschiedenis aan College Hageveld enoud-leerling van het seminarie. Door niet uitsluitend informatie tegeven over het gebouw, maar ook te vertellen over de tijd en deopvattingen waarin dit kleinseminarie voor priesters werd opgerichtmaakte hij het bezoek extra interessant. Daarbij kon de heer De Langeuit eigen ervaring vertellen over het leven en de strenge regels in degesloten, bijna geheel zelfvoorzienende gemeenschap die het SeminarieHageveld is geweest.Na de inleiding in de Paarse zaal brachten de groepen een bezoek aanhet logeervertrek van de bisschop, zeker niet de minste ruimte in hetgebouw. Verder via het prachtige, lichte trappenhuis en allerlei gangennaar de al onttakelde Zusterkapel, waar alleen de Staties op de murenen het glas-in-lood raam van de kunstenaar Han Bijvoet herinnerdenaan de functie van deze ruimte. De eerste groep kon geen bezoekbrengen aan het de koepelzaal, vanwege televisieopnamen, de tweedegroep wel. Tot slot van deze lange excursie werd de indrukwekkendezolderruimte bekeken. Niet minder groots zijn de kelders van hetgrootste gebouw in Heemstede, destijds in nauwelijks twee jaar zeerdegelijk gebouwd door aannemer (tevens gemeentebestuurder) C.A.M.61

Jonckbloedt. Het voorgebouw is overgedragen aan projectontwikkelaarHopman Interheem die plannen maakt voor mogelijk 40 tot 50(verticale) appartementen. Hierdoor zal het originele karakter in hetgebouw helaas verloren gaan. Hoe zal het de Paarse (museale) Zaalvergaan? De buitenkant blijft als rijksmonument in de oorspronkelijkestaat. Het Atheneum Hageveld blijft zoals momenteel het geval is inhet achterhuis gevestigd. De fameuze koepel zal bij de school wordenbetrokken. In deze aula wordt de mediatheek gehuisvest. Bij de beoogdeverbouwing zullen de plafondschilderingen van professor Huib Lunsen glas-in-lood ramen vanaf de begane grond weer zichtbaar worden.Nogmaals naar Hageveld£ f*"** %excursieDe rondleidingen die wij organiseerden op Hagevelden Ipenrode zijn een groot succes geweest. Zodanigdat wij een aantal mensen moesten teleurstellen. Gelukkigis de heer Hillebrand de Lange bereid gevondennog een groep op Hageveld rond te leiden. Ukunt zich hiervoor opgeven zoals gebruikelijk bij Anja Kroon (tel.5281008) of Frans Harm (tel. 5280740). De nieuwe datum is 25 meiom 10.30 uur. Graagparkeren op de oprijlaanwanneer u met de autokomt.Ook voor Ipenrode wasde belangstelling groot.De heer P.van den Bosis genegen volgend voorjaarweer leden van deV.O.H.B. op zijn landgoedte ontvangen. Dedata zullen in de HeerlijkHeden,nummer 115,worden gepubliceerd.62

Vereniging Oud Heemstede-BennebroekNotulen van het Verenigingsjaar 2001Aanwezig: dames Kroon en Van Donge, heren Harm, Krol, Koopman,Balink, Hamerslag, Van Daalen.1. Opening door de Voorzitter, de heer Harm.2. Notulen van 2000:Zie de HeerlijkHeden van april 2001. Akkoord bevonden door deLedenvergadering van 16 mei 2001, met dank aan de secretaris.Déze Notulen omvatten, naast de normale Notulen van de Bestuursvergaderingen,het gehele jaar 2001 en de gehele Vereniging.Wel is de gebruikelijke indeling aangehouden.3. Poststukken IN:Veel uitnodigingen voor bijeenkomsten vanuit allerlei centrale enregionale historische instellingen, voor tentoonstellingen, cursussenen afscheidsrecepties. Brieven over voorlichting op scholen,over het samenbrengen van archieven, diverse aanbiedingen, envragenlijsten van onderzoekgroepen. Bladen van Zusterverenigingen.En veel bijdragen van leden in de vorm van verhalen,afbeeldingen en reacties op artikelen in de HeerlijkHeden.Poststukken UIT: Bedankbrieven, reacties op ingekomen post,brieven aan fondsen, gemeentes, etc.4. Bestuursactiviteiten:Anja Kroon heeft wervings-pamfletten gemaakt n.a.v. de HeerlijkHeden-artikelenover de Schildersbuurt; deze worden verspreiddoor haar en Alexander Koopman. De Voorzitter meldt dat hij deVereniging op allerlei bijeenkomsten vertegenwoordigd heeft,vaak met de vice-voorzitter Hans Krol. Hans Balink en EricHamerslag zijn actief in Bennebroek in verband met de plannenvoor de Oude Kern (we hebben bedenkingen) en voor het 350-jarig jubileum van het dorp (we denken mee).Bestuursleden gingen naar cursussen voor fotobeheer en voordigitaliseren van beeldmateriaal. Van belang voor een Verenigingmet 3.000 foto's!Het Bestuur, en vooral de Voorzitter heeft veel contact met deCommissie Karakterbehoud voor het completeren van de Monu-63

mentenlijst van Heemstede, waarover een boek zal verschijnen.Ook schrijft hij voortdurend de gemeente en diverse fondsen aanom een bijdrage in de kosten te vragen. Nieuwsgierig gaat hetBestuur kennismaken met de twee nieuwe burgemeesters. Datpakt goed uit en ze zijn beiden al lid geworden. In zowel Heemstedeals Bennebroek praat de Vereniging mee bij de reacties opsloop- en bouwplannen.In de jaarlijkse beleidsvergadering bespreekt het Bestuur of we alsVereniging op de goede weg zijn en wat we willen verbeteren. Westellen vast dat we, gezien de lage contributie, (ook in vergelijkingmet Verenigingen uit de omgeving) de VOHB-Leden elk jaar eenredelijk breed programma en veel historische wetenswaardighedenbieden. Dit jaar besluiten we dat Ledenwerving, de Heerlijk-Heden, Karakterbehoud en een Internet-presentatie meer aandachtzullen krijgen. Verder bespreken we het Programma 2002.Bestuursvacatures:Na een zeer actieve periode in het Bestuur nemen AnnabelleMeddens en Marisca van der Eem afscheid op 16 mei. Ze blijvenmerkbaar betrokken bij het Verenigingswerk, zoals we in de restvan het jaar mogen opmerken. Voor de Ledenadministratie treedtMarijke van Donge aan en voor Bennebroek Eric Hamerslag.Voorzitter Frans Harm wordt voor een derde termijn weer benoemd.Penningmeester Alexander Koopman alsook SecretarisPaul van Daalen beleven het laatste jaar van hun eerste 4-jarigebestuursperiode. Het lijkt erop dat beiden er nog niet genoeg vankunnen krijgen en beschikbaar zijn voor herverkiezing in 2002.Evenementen Jaarprogramma 2001:Er is zoals altijd veel bestuurswerk gestoken in het organiserenvan de activiteiten voor de leden en prijzen we ons gelukkig metde actieve evenementencommissie van Anja en Marisca:20 maart 70 toehoorders luisterden naar de heer Co Peeperkorn,met Blekerijverhalen.24 april We waren te gast bij de Archiefdienst voor Kennemerland.Zeer interessant, vonden de 25 VOHB leden dieer waren. Vooral door het voor die avond ingerichteexposé van wat er uit de Heemsteedse en Bennebroeksehistorie bewaard wordt. Veel snuffelen!16 mei Jaarvergadering; nieuwe bestuursleden, contributie in64

Euro en een lezing van Mw. Enderman over Wonen inHaarlem door de eeuwen heen.20 mei Het Bestuur verkocht boeken en schreef-nieuwe ledenin op de zonnige Voorjaarsmarkt.23 juni Grote Excursie: Oudewater werd bezocht, met zijnrijke geschiedenis, fraaie kerk en natuurlijk de Heksenwaag.Verder was er een boeiende lezing over Hermande Man.8 sept. Open Monumentendag: Graag en druk bezocht werdenhet Hofje Van Verschuer-Brants en Bosbeek.28 nov. De Premieavond. Alles draaide deze keer om Ipenrode.Een welverdiende aandacht.Financiën:De gebruikelijke vragen zijn: Zijn de contributies al binnen? Hoestaat de kas ervoor? Kunnen we de excursies en de uitgavenbetalen? Hoe scheutig zijn de Fondsen? Wat wordt de Jaarrekening?Gelukkig kan de Penningmeester, Alexander Koopman, het Bestuursteeds geruststellen. Helaas is het nodig sommige mensen teschrappen uit de ledenlijst als er geen contributie binnenkomt.Bennebroek:Omtrent de Oude Kern zijn de bezwaren van de VOHB ingestuurd.De rooilijn van de nieuwe bebouwing aan het plein waséén van de punten van zorg.Bennebroek 350 jaar in 2003: De VOHB neemt deel aan deberaadslagingen en zal bijdragen met een uitgave en een tentoonstelling.Uiteraard zullen we in 2003 tijdens de lezingen en in deHeerlijkHeden de nodige aandacht besteden aan deze herdenking.De Website:De Vereniging wil zich nu ook presenteren op het Internet, metde bedoeling informatie te geven over het doel en de achtergrondvan de Vereniging, wat er plaatsvindt in het kalenderjaar en hoede geschiedenis van Heemstede en Bennebroek in elkaar zit. Ennatuurlijk komt er beeldmateriaal bij.In de loop van 2002 gaat de Website(www.oudheemstedebennebroek.nl) een start maken, waar hetBestuur in 2001 al veel mee bezig is, met inschakeling van een65

Het bestuur op werkbzoek in Bennebroek: het Sint Luciakloosterprofessioneel bureau. De afgelopen periode is dankbaar gebruikgemaakt van de door de heer Cees Schenkel vervaardigde site.10. HeerlijkHeden:Als we de vier nummers van 2001 naast elkaar leggen (wat eenbreed dorp toont het silhouet dan!) zien we op de vooromslag eenStoomwasscherij, een oproep om in Leeuwenhooft te bouwen,de Stadsbibliotheek van Bad Pyrmont en Ipenrode. Een blijk vande diversiteit van onderwerpen waar het blad zich mee bezighoudt. Als we de inhoud van deze nummers doorlopen komen ernog tientallen onderwerpen voorbij. Artikelen over gebouwen enstraten, families en bedrijven, schilders en foto's, schrijvers enboeken, kerkpaden en doodwegen, bollen en baden. Vaak ronkende artikelen van wetenschappelijke noten en bronnen, vaak blijkter nog een tweede deel te komen ook.De VOHB telt enkele zeer productieve schrijvers zoals de herenKrol, Verkaik en Van Doorn. En gelukkig ook actieve fotografenzoals de heer Klep.Elk nummer brengt weer leerzame en verrassende feiten. Zo lezenwe eindelijk meer over het Bullehofje, dat jarenlang in het bos enin de geschiedenis verscholen lag. Ook weten we nu dat het VOCschip"Heemstede" sinds oktober 1650 bij de Bengaalse kust en66

de "Bennebroek" sinds december 1710 bij Zuid-Afrika op dezeebodem ligt.Verder kondigt Heerlijkheden de jaarlijks geplande evenementenaan en doet er verslag van. Steeds vaker verschijnt ook eenuitgebreid artikel van de Redactie in het blad, met onder de titel"Varia" allerlei actualiteiten. De lijst van verkrijgbare VOHBpublicaties verscheen, toen nog met prijzen in guldens. De verkoopverloopt de laatste tijd gunstig. Het loont de moeite om opde Open Monumentendag en soms op een lezingenavond eenverkooptafel in te richten. Verder wordt op de Voorjaarsmarktheel wat gekocht, ook door niet-leden.11. Archief:Ons archief zal mogelijk verhuizen naar de Archiefdienst voorKennemerland in Haarlem. Schenkingen en aankopen (zoals hetfotoboek over Bosch en Vaart, ooit een Heemsteedse wijk) die hetarchief uitgebreid hebben, worden in de Heerlijkheden vermeld.Er komen over het archief regelmatig vragen binnen. De archivarisis nog steeds op zoek naar de eerste steen van het pand aanhet begin van de Bronsteeweg waar nu een appartementencomplex'Nieuw Bronstee' oprijst.12. Ledenadministratie:Elke maand worden de aantallen nieuwe leden gemeld en hoeveeler uit de lijst verdwenen zijn. De totaalstand schommelt rond de1.040. Een gerichte artikelen reeks over een buurt of wijk in deHeerlijkheden, waarbij dan een pamflet huis-aan-huis bezorgdwordt, blijkt enkele tientallen nieuwe leden op te kunnen leveren.Dit is voor herhaling vatbaar. Het aantal leden is 1.040Marijke van Donge beheert de ledenlijst en verrast nieuwe ledenmet een presentje. Alexander Koopman is als Penningmeesterook betrokken bij de lijst in verband met de acceptgiro's die hijons elk jaar stuurt. Paswerk krijgt steeds de actuele lijst en drukt,naast het Verenigingsblad, ook de adreswikkels.13. Karakterbehoud:De Meer & Boschplannen worden wat concreter. Er was eenVOHB onderzoek naar het bekende boerderijtje in Bennebroek.Op de Heemsteedse Binnenweg verdwenen de kleine huisjes opnummer 182 - 186 tegenover Videoland.67

Een aandachtig gehoor tijdens de presentatie van de Ipenrode-jaarpremieVerder gaan we zoeken naar nieuwe kandidaten om de CommissieKarakterbehoud weer op sterkte te brengen, nadat enkeleleden afhaakten.De Vereniging probeert de vinger aan de pols te houden omtrentsloop- en bouwplannen en is van plan zich actiever op de hoogtete stellen van wat er gaat gebeuren. Het blijkt dat de stem van deVOHB invloed kan hebben om het karakter van onze dorpen tebehouden, hoe subjectief de beleving daarvan ook kan zijn. Maarhet Bestuur en de Commissie mogen er niet alleen voor staan.Signalen van de leden zijn nodig en worden zeer gewaardeerd.14. Rondvraag:- De Secretaris verontschuldigt zich voor de problemen met zijnE-mail.- De Penningmeester worstelt met de adressen van terugontvangenHeerlijkHeden-exemplaren.- De heren Balink en Hamerslag melden dat het contact met denieuwe burgemeester prima is.- Marijke van Donge waarschuwt dat namen van nieuwe ledenduidelijk doorgegeven moeten worden. Sommige kregen, geenen anderen tweemaal een presentje.- Anja Kroon wil graag helpen bij het onderhoud van de Website.- Hans Krol heeft weer drie boeken samengesteld.68

15. PM-lijst:- Verspreiding Folders VOHB: steeds naar Raadhuizen en bibliotheken.- De artefacten in het VOHB archief moeten elders opgeslagenworden.- Een VOHB-pluim voor geslaagde restauraties op particulierinitiatief? (Niet: "De krot van de maand.")- Er is beeld- en bandmateriaal over Heemstede van 40 jaargeleden. Wellicht lezing en premie.Met dank aan de Bestuurs- en Commissieleden is de vergaderingbesloten.De volgende vergadering is in mei 2002.Paul van Daalen.Balans per 31 december (in guldens)ACTIVA 2001 2000Voorraad boekwerkenTe ontvangen verkopenTe ontvangen renteVooruitbetaalde kostenLiquide middelenTOTAAL ACTIVA3.000,001.789,03200,002.227,0610.224,5317.440.623.000,00684,25170,54180,0520.158,8824.193.72PASSIVA 2001 2000VermogenNog te betalen kostenVooruitontvangen contributieTOTAAL PASSIVA13.078,57757,663.604,3917.440.628.065,932.252,7913.875,0024.193.7269

O0H ro n 7s Ä > < T} DOmO O PO rimO apaHcom o"TOP*H > -z mTOm y?0mmZomcoenHmmaXm Om z2mzora3-HO1ACTIVITEITENSUBSIDIERENTEOPBRENGSTENVERKOPEN PREMIEVERKOPEN VOORRAADCONTRIBUTIEOCrQra3+OlbICPOxj co en co *j-jCOeno\oH-»UI©ui2.830.003.378.50306,375.274.283.836.6526.839.25NPOroGOC° r2 H>>+ooooDOCO 4^004^mOo o en en POo o O O oOoO Ooo O Zowbobo3.000.002.700.00200.004.000.0022.000.00oCOmOZO+>--00onOwPON> CO CO CO4^ Cn 4^00 N>cOo^Ü UIco COt\D00O H>>0 c» o CO4^ >4*H0000>HICOÜloco cn Cn NDoo o o OCnOooo4^OcamOPOOHZO000\s:onObo2.500.002.800.00200.001.750,004.000.0025.000.00COmN, gS o200onOboZmOpaOoOpaE70

ToelichtingBalansVermogenVermogen per 1 januari 2001:bij: exploitatieoverschot 2001Vermogen per 31 december 2001:+/+ f 8.065.93+/+ f 5.012,64-+/++/+ f 13.078.57Een toelichting op enkele balansposten:Voorraad boekwerkenIn 1999 heeft er een telling van de voorraden plaatsgevonden (boeken,publicaties e.d.). Deze voorraad is gewaardeerd tegen de verwachteverkoopwaarde. Op de balans 2001 is deze voorraadwaarde gehandhaafd.Er zijn boeken uit de voorraad verkocht, maar er is, door nieuwepublicaties, ook weer aan deze voorraad toegevoegd.Te ontvangen verkopenDeze balanspost bestaat uit in 2002 ontvangen verkoopopbrengsten vanjaarpremie 2001. Omdat de kosten die voor deze premie gemaakt zijn,volledig in 2001 zijn opgenomen, worden ook de verkopen volledig aan2001 toegerekend. Derhalve staat dit als een 'nog te ontvangen' bedragop de balans. Omdat dat bedrag bestond uit contante guldens (ontvangendecember 2001) en euro's (ontvangen januari 2002) die vervolgens injanuari op de eigen rekening zijn gestort in euro's en weer, m.b.t. tot dezebalans, zijn omgerekend naar guldens, vertoont dit totaalbedrag eenenigszins ongewoon karakter, nl. eindigend op f 0,03.Vooruitbetaalde kostenDit bedrag bestaat uit twee posten:vooruitbetaalde kosten bestuurvooruitbetaalde kosten ICTf 263,56 (acceptgirokaarten 2002)fl.963,50 (ontwik, website, I e traject)+/+f2.227,0671

In 2001 is er al een aantal uitgaven gedaan ten behoeve van de ontwikkelingvan een eigen website voor de VOHB. Deze site is nog in ontwikkeling.De kosten voor het bouwen van de site staan in de begroting 2002(f 3.750,—). In 2002 zal de site klaar zijn. Derhalve is de uitgave vanf 1.963,50 voor de ontwikkeling van het I e traject in de balans 2001opgenomen als 'vooruitbetaald'. Deze uitgave komt daarom niet in hetexploitatieoverzicht van 2001 voor. Overigens dient te worden opgemerktdat in najaar 2001 een overeenkomst tussen de VOHB en deopdrachtnemer is afgesloten voor het bouwen van de website voor eenbedrag van f 5.500,— totaal. In de begroting 2002, die reeds in hetvoorjaar 2001 opgesteld is, wordt nog uitgegaan van f 3.750,—. Debegroting 2002 is dan ook aangepast. Aan de inkomstenkant is deopbrengst verkopen aangepast met f 1.750,—. Deze aanpassing is reëel,gezien het resultaat van de post verkopen over 2001.Liquide middelenEen vergelijking tussen de balans 2000 en de balans 2001 leert dat deVOHB aan liquide middelen f 10.000,— minder heeft dan vorig jaar.De belangrijkste oorzaken hiervoor zijn:> In verband met de overgang naar de euro moesten de acceptgirokaartenvoor 2002 later worden verstuurd dan vorig jaar en werdenzij door de banken ook pas later verwerkt. Vergelijk in verbandhiermee de post 'vooruitontvangen contributie': op 31 december2000 was er al veel meer contributie voor 2001 binnen dan op 31december 2001 voor 2002> De post 'nog te betalen' is op de balans 2001 veel lager dan op debalans 2000, dat houdt in dat de meeste rekeningen over 2001 ookin 2001 betaald zijn.> De post 'vooruitbetaald' is ook van invloed op de liquiditeit, deVOHB heeft dit jaar meer vooruitbetaald dan vorig jaar.Tenslotte nog een algemene opmerking. De Postbank had in eersteinstantie zijn klanten beloofd de guldenrekening pas met ingang van1 januari 2002 om te zetten naar een eurorekening. Ook de acceptgirokaartenvoor het jaar 2002 zouden pas in januari verwerkt worden,ook al waren ze reeds in december verstuurd. Echter, reeds halfdecember schakelde de Postbank over op de eurorekening en begonmen ook met de verwerking van acceptgirokaarten voor het jaar2002. In de post vooruitontvangen zit dus een gedeelte dat van euroweer omgerekend is naar gulden.72

Exploitatierekening 2001Net als 2000, heeft ook het jaar 2001 een positief exploitatiesaldoopgeleverd, zonder dat er sprake was van buitengewone baten, zoalsde vrijval van een reserve. De vereniging is nu definitief uit het dal vanhet jubileumjaar 1997.OpbrengstenContributieHet totaal aan contributiegelden valt hoger uit dan begroot: dit isvoornamelijk het gevolg van een actiever debiteurenbeheer en specialewervingsacties. Voor 2002 is besloten om leden die op 01/04/02, naeen rappel in onze periodiek, hun contributie nog niet hebben betaaldvan de ledenlijst af te voeren.VerkopenDe post verkopen is in de winst- en verliesrekening gesplitst in verkopenvoorraad (publicaties, folders, video's e.d.) en verkopen jaarpremie.In vorige jaren was dit steeds één post, vandaar één begrotingspostop de begroting 2001 ( f 4.000,—). Wat betreft verkopen hebbenwe een goed jaar achter de rug (voorjaarsmarkt, Open Monumentendag,jaarpremie).KostenBestuurskostenDe bestuurskosten zijn fors hoger dan vorig jaar. Dat heeft er mee temaken dat de VOHB in 2001:> nieuwe algemene folders heeft laten drukken> nieuw briefpapier en enveloppen heeft laten drukken> een ledenwerfactie heeft georganiseerdProductie HeerliikHeden en Verzending HeerliikHedenIn vroeger jaren waren in de post 'HeerlijkHeden' ook de verzendkostenopgenomen. In deze exploitatierekening worden deze posten apartbenoemd.Voorlopige begroting 2003In verband met gemeentelijke subsidiebepalingen is tevens een voorlopigebegroting voor het jaar 2003 opgenomen. In 2003 werkt deVOHB mee aan de manifestatie in het kader van het 350-jarig bestaanvan Bennebroek.73

Reacties van lezersHierbij kom ik nog even terug op HeerlijkHeden, nummer 110, hetartikeltje over het Bullenhofje, pagina 189. De tuinmanswoning vanGroenendaal was zeker niet de Noordvleugel van het koetshuis vanGroenendaal/Bosbeek, tegenwoordig het restaurant. De tuinmanswoningis (was) het langgerekte witte huis tussen de speeltuin en hetrestaurant in, haaks staand op de 'eendenvijver', zoals wij die vroegernoemden. De woningen aan het koetshuis vast werden bewoond doorde koetsiers of ander dienstpersoneel.Vroeger stond er ook een tuinbel op het dak om het tuinpersoneel tewaarschuwen dat het 'etenstijd' was. Laatst ben ik er nog eens langsgereden, maar de bel zag ik helaas niet meer. Ik weet dit allemaal zozeker omdat ik mijn hele kindertijd in dat huis heb doorgebracht, bijmijn tante Willemien van Amstel, oudste zuster van mijn moeder. Zijtrouwde met een zoon van "opa de Wilde'' zoals hij in de familie werdgenoemd. Zij trouwde daar "in". Opa De Wilde was weduwnaar entante Mien runde het huishouden. Hij is voor die tijd heel oud gewordenen was een legendarische figuur binnen de familie. Hij kon heelgeestig uit de hoek komen. Jammergenoeg heb ik hem niet gekend, hijstierf namelijk in hetzelfde jaar dat ik geboren ben.Ik heb daar eenverrukkelijke kindertijd en lagere schooltijd gehad en speelde met dekinderen van Arie Willemse, de boswachter, en later met een groepjekinderen van school. Wij woonden in de Raadhuisstraat boven dekapperszaak. Wel met een tuin, maar het was natuurlijk heerlijk zo'nbos tot je beschikking te hebben. Verder was dat huis een middelpuntvoor de familie en kennissen, vooral op Koninginnedagen, die toenvoor een groot deel met kinderspelen in Groenendaal gevierd werden.Mijn tante Mien en oom Daan De Wilde hadden een dochter Francien(Ina of Zus genoemd), die daar geboren is. Zij trouwde later met CoRoest van Zandvoort, een neef van de Heemsteedse Roesten uit deRaadhuisstraat. Zij gingen destijds wonen in het allereerste huis dat inde Johannes Verhulstlaan werd gebouwd, dichtbij het Heemsteedsekanaal. Deze mensen leven allemaal niet meer. De man van Ina deWilde is op jonge leeftijd aan TBC gestorven. Om besmettingsgevaartegen te gaan mocht ik daar als kind niet meer komen. Hij kuurde thuisin de serre, ik mocht alleen aan de overkant van het kanaal naar hemzwaaien. Dat heeft kennelijk veel indruk gemaakt, omdat ik dat nu nogweet. Eigenlijk zou ik wel eens willen weten hoe oud dat huis in74

De vroegere tuinmanswoning van Bosbeek-Groenendaal op een recentefotoGroenendaal is [later bewoond door de familie Prins, o.a. Kees Prinsvan 'Jiskefet'].Het zou best nog uit de tijd van Hope kunnen dateren. Er was in mijnkindertijd geen watercloset, maar een ouderwetse plee. Wel was erstromend water in de keuken/bijkeuken. Zo dat was nog even eenstukje geschiedenis van ons aller Groenendaal.Tineke Scheffer-OosterhoornAmsterdamHet is weer een goed februarinummer geworden dat we in de buskregen - en wat geweldig dat we nog in Hageveld mogen zijn. Daarhadden we ons bevrijdingsfeest in 1945, dus herinneringen te over.Vooral het pad dat 's avonds laat nog onverlicht was, op de terugwandelnaar huis - toen - in 1945! Ook dank voor de literatuuraankondigingen.De dochter van MacLeod, Non, zat bij mijn zusje in deKweekschoolklas aan de Leidsevaart. Ik ben de 18 boeken, die ik uitLonden van Oppenheimer kreeg al kwijt en momenteel is (puurtoevallig) een oude schoolvriend Eli Whitlau bezig een uitgever te75

enaderen om van gedeelten ofhet geheel van 'From Belsen toBuckingham Palace' een vertalingin het Nederlands te krijgen.We wachten het af. Hij woonde gtoen in de Tuinwijklaan. Op 21maart gaan mijn man en ik naarBirmingham om Paul Oppenheimerop te zoeken. Zijn broerRoetsie ontmoette ik in Soestenkele weken geleden, toen hijeen groep studenten op een Holocaustreisvergezelde. Voor beidebroers maakte ik een schilderijtjevan de Bronsteebrug, datook als prentbriefkaart is gekopieerd.Heel veel complimentenvoor de inhoud van de laatsteaflevering.Ati von Glahn-YzerHilversumTTBij weer eens gezoek in de papieren van de Oude Posthuisstraat kwamik tot de ontdekking dat in deze straat drie gefusilleerden in de tijd1940-1945 hebben gewoond. Ik verstrek gaarne enige gegevensteneinde een en ander voor de toekomst vast te leggen.Op nummer 13 woonde Bernardus Genemans. Geboren op 15 mei1919 te Amsterdam, Bilderdijkstraat 80, waar zijn vader kapper was.De familie woonde hier van 1928-1932. B.Genemans is in Haarlemop de Jan Gijzenkade gefusilleerd en ligt begraven op de Erebegraafplaatste Overveen.Op nummer 16 Antonius Maria Bosse, geboren 1922 in Haarlem,zoon van Paulus Bosse en Anna Pielage. Gefusilleerd te Amsterdam opde Amsteldijk nabij de Z.Wandelweg. Zijn vader was eigenaar van debekende kantoorboekhandel n.v.P.Bosse, Barteljorisstraat 12, Haarlem.De familie P.Bosse woonde van 1928-1932 in Heemstede.Op nummer 24 woonde J.P.Coté, geboren in 1917 te Deurne. Hijwas ambtenaar bij de PEN te Bloemendaal en is gefusilleerd op 6 april1945 in Limmen. Hij is vanuit de Oude Posthuisstraat in 1936 gehuwdmet Truus Gans. Na arrestatie van haar man moest Truus Coté-Gans76

met haar dochtertje Santpoort verlaten, omdat ze "staatsgevaarlijk"was. Zij betrok toen een woning in de Oude Posthuisstraat, waar ze totna de Bevrijding bleef wonen. De oorzaak van het drama was dat defamilie Coté Joden in huis had. (Gegevens van een dochter uit Aerdenhout).F.Ie FèvreHaarlemTwee familieherinneringen1. Boerderij-Koetshuis ZandvoortselaanIn het interview van F.Harm met G.Rekoert (nummer 111) wordtvermeld, dat dit pand in 1927 in handen kwam van de familie KaarsSijpesteijn, die het buiten Oud-Berkenroede ging bewonen. Ik kan u uitde verhalen van mijn vader (Petrus A., 1901-1976), bloemist enhovenier alhier) vertellen, dat tot die datum aldaar de familie Van derVelden woonachtig was. De familie (vader Johannes J., 1866-1948,moeder Anna M.Prins, 1873-1955, toen met ongeveer zes kinderen)woonde voordien op de Binnenweg-Noord. Naar zeggen precies op deingang van Binnendoor en vanaf dus 1927 wederom in diezelfdestraat, op de nummers 176-178 waar thans 'Discoland' en 'lei Paris'zijn gevestigd.Het was inderdaad een soort gemengd boerenbedrijf dat mijn vaderuitoefende. Er werd in de stal geslacht. Hij had één of meer paardenwant hij was - ook - vrachtrijder (naast duinaardappelteler). Omaleidde een melkbedrijfje (melkmart), waarvoor de jongens met dehondenkar de boer op moesten. Mijn vader moest overigens, van daaren te voet, brood halen bij De Broodbende in de Zijlstraat te Haarlem.Of het rijkdom of spaarzaamheid was valt niet te zeggen, wel dat hijlater het vrij grote pand - met erf - op de Binnenweg kocht. Mij is nietbekend of opa soms bij het buiten in dienst was. Dat laatste lijkt melogisch: toen er een andere eigenaar kwam moest hij vertrekken.2. Het Haringbuys of Klaphek, Zandvoorterweg (thans 77) teAerdenhoutDe bijnaam van mijn opa in die contreien was Jan-van-het-Klaphek.Hij was namelijk geboren en getogen op het bekende Haringbuis ofKlaphek, bij welke eerste naam door H.Krol uitvoerig is stil gestaan innummer 96 van maart 1998. In dat artikel werd vermeld, dat tol enherberg in 1909 zijn beëindigd respectievelijk gesloten. Gezien defamilieherinneringen is dat jaar om en nabij het overlijdensjaar vanmijn overgrootvader, eveneens Johannes J. (geboren 1835, ook al-77

daar), van wie de echtgenote Adriana van Schagen heette. Hij was delaatste tolbaas. Maar er waren er voordien nog vier, van dezelfde stam,van vader op zoon. Als we per persoon een halve eeuw rekenen, zittenwe in de eerste helft van de zeventiende eeuw.Tijdens onze vakanties in Zuid-Oost Brabant is ons herhaaldelijk aldaarde naam Van der Velden opgevallen. In Venhorst (bij Boekei) is eenVan der Veldenstraat. In Veghel zelfs de Leo van der Weijdenstraat (zoheten liefst twee van onze buurtgenoten!). Als we door het Brabantseland tuffen mompel ik Ton van Bakel; in Gemert : Arie van Gemert;voorbij Oss: Van Teeffelen, naam van een Haarlemse arts; garage VanUden in Hillegom; Van Son voor zand, mest en grint in de Haarlemmermeer- allemaal en nog veel anderen van oorsprong Brabanders!Zo zou aan de hand van de vijf generaties tolbazen worden bevestigd,wat naar ik meen dezelfde H.Krol over de geschiedenis van Heemstedeschreef dat het door oorlogshandelingen ten tijde van de Spaansebezetting in de 16 e eeuw verkommerde dorp gedurende het tweedekwart van de zeventiende eeuw opeens sterk opleefde door immigratievan blekerij- en buitenplaatspersoneel vanuit Noord-Brabant en Limburg.P.J.van der VeldenHeemstedeNaschrift:in 1890 heeft de firma J.H.Kersten, uitgroeiend tot een groot bloembollenbedrijf,Oud-Berkenroede aangekocht uit de nalatenschap van mr.JacobPieter Crommelin. Die verhuurde later het herenhuis evenals koetshuis,paardenstal en koetsierswoning. Na de annexatie van het noordelijke deelvan de gemeente Heemstede heeft de heer H.P.Kaars Sijpesteijn (dievoordien Zuiderhout bewoonde), uit een bekend ondernemersgeslacht in deZaanstreek, Oud-Berkenroede aangekocht.Mevrouw J.M.Sterck-Proot meldt in haar boek 'Geschiedenis van Aerdenhout'(1939), dat leden van de familie Van der Velden gedurende de 19 eeeuw pachters waren van de boerderij Duin en Vaart, sinds 1789 ineigendom van grootgrondbezitter J.N.van Eys. Gelegen aan de Aerdenhoutsekant van de Leidsevaart, tegenover de vroegere hofstede 'Duin enVaart', op de plaats waar tegenwoordig de Geleerdenwijk ligt. Genoemdehistorica beschrijft ook dat de familie Van der Velden in de 19 e eeuwpachtster was van de tol aan de Zandvoorter(straat)weg (tussen 1825 en1828 met klinkers bestraat) nabij Klaphek en herberg het Haringbuys aande Viersprong. Het oude Klaphek was hier destijds geplaatst om te voorkomendat groot wild zoals herten uit de 'wildernisse' kon ontsnappen. "De78

heffing was 20 cent voor elke wagen met een paard en dan voor elk paardmeer 5 cent, waarbij echter de Zandvoorters en de heren van de blauwselmolenvoor zich en de hunnen vrijdom van tol genoten".De voornoemde herberg met het tolhek op de Viersprong te Aerdenhout iste zien op een grote fraaie ets van Jan Evert Grave (1759-1805) uitomstreeks 1800, uitgegeven te Amsterdam door P.Fouquet Jr.H.K.Toen en Nu:Banketbakkerij de Vries 75 jaarBanketbakkerij de Vries aan de Zandvoortselaan 30/32 bestaat 75jaar. Dit ambachtelijk bedrijf heeft veel stormen van de tijd doorstaan.Opgericht in 1927 stond het aan het begin van de crisisjaren dertig, dedaarop volgende Tweede Wereldoorlog, de heropbouw, gevolgd dooreen gasexplosie van de oven in 1948. Dat betekende opnieuw startenmet een succesvol 25-jarig jubileum in 1952. Daarna is het verder zeervoorspoedig gegaan met de drie generaties de Vries.Vanuit FrieslandDe oprichter van de banketbakkerij de Vries kwam oorspronkelijk uitWorkum in Friesland. De vader van P.K. de Vries had daar een brood-,koek- en roggebroodbakkerij. De producten werden daar destijds perzeilboot naar de dorpen vervoerd.P.K. de Vries liet zijn blik vallen op Heemstede in het westen van hetland. Aan de Zandvoortselaan was een zogenaamde koude bakkerij tekoop met een lunchroom. Onder een koude bakker werd verstaan eenbakkerswinkel waar niet zelf gebakken werd. Alle producten werdeningekocht en weer verkocht in de winkel en de lunchroom. Voorf.30.000 kocht P.K. de Vries de koude bakker. Als zoon van de bakkerK. J. de Vries in Workum had hij wel andere plannen dan zijnHeemsteedse voorganger. Als verstandig zakenman begon hij letterlijken figuurlijk op bescheiden schaal. De ruimte waar hij de bakkerijinrichtte was niet groter van 2.3/4 bij 4 meter.79

Het buitenaanzien van de banketbakkerij omstreeks 1933. Rechts naastde etalage is de wand met de automatiek zichtbaar.Banketbakker/kokVanaf het begin begon de Vries uitsluitend gebak en taarten te bakken.De activiteiten van de banketbakkerij ontwikkelden zich zo voorspoedigdat het bedrijf in 1933 uitgebreid kon worden. De bakkerij isvergroot en er werd een gasoven geplaatst. De winkel werd voorzienvan een frigidaire, voor die tijd zeer vooruitstrevend. De lunchroom isnooit als zodanig gebruikt, maar op die plaats werd een automatiekgeplaatst, die op afbeelding 1 zichtbaar is. De crisistijd van de jarendertig is aan het bedrijf voorbij gegaan. Van meet af aan had de Vrieseen groot klantenbestand opgebouwd in Bloemendaal, Aerdenhout enwat toen de zogenaamde betere buurten van Heemstede waren. Delezer mag het zelf invullen waar die waren!Naast het banket verwierf P.K. de Vries ook een goede reputatie metzijn kokerij. Naast banketbakker was de Vries namelijk ook kok. Zoverzorgde hij complete diners aan huis. Voor de bediening aan huiswerd apart personeel ingehuurd dat de gerechten daar serveerde. Degerechten werden per taxi vervoerd. De huur van een taxi bedroeg inde jaren 1936-37 f. 25,- per dag, de benzineprijs was drie cent perliter. Tevens had men twee zogenaamde loopjongens in dienst die op80

speciale bezorgfietsen met een verende voorvork de bestellingen wegbrachten.Het beroep van banketbakkerij is beslist ambachtelijk te noemen. Voorhet maken van kersengebak en taarten werden bijvoorbeeld in deBetuwe kersen gekocht. De kersen werden met de hand pitvrij gemaakt,gekookt en ingemaakt in zogenaamde Keulse potten. Hierdoorhad men dan een voorraad voor een heel jaar tot de volgende kersenoogst.Hetzelfde gold voor het maken van amandelspijs. De amandelenwerden op kwaliteit ingekocht en ook met de hand vervaardigd totspijs. Tot 1967 droeg het bedrijf de naam Maison de Vries. Datveranderde daarna in banketbakkerij.OorlogstijdIn de Tweede Wereldoorlog kon men tot half 1944 redelijk productenop. de bon verkopen. De distributie zelf gaf veel extra werk door hetverwerken van alle bonnen. Half 1944 werd de hele voorraad meeldoor de Duitsers in beslag genomen. Mede onder invloed van detreinstaking, waardoor het transport vrijwel stil kwam te liggen, moesteen maand later de bakkerij gesloten worden. Voor eigen gebruikmaakte men suikerbietencake. Achter in de bakkerij werd een stalgebouwd voor het onderbrengen van een geit voor melk voor eigenconsumptie. Wat bleek: de geit was zwanger, dus geen melk!Na de oorlog begon, werd een bescheiden start gemaakt, mede onderinvloed van een schaarse aanvoer van ingrediënten. Toen de bakkerijweer aardig ging functioneren trof de Vries een kleine ramp door deontploffing van de gasoven. De zijmuur van de bakkerij werd weggeslagen.Gelukkig deden zich geen persoonlijke ongelukken voor. De Vriesliet zich niet zo snel uit het veld slaan en met gebruikmaking van eenkleine oven werd direct weer gebakken. Met een nieuwe grote ovenkon men goed voorbereid het eerste jubileum tegemoet.25-jarig jubileumDit werd in 1952 feestelijk gevierd. Door het personeel, bestaande uittien personen, werd een glas-in-loodraam aangeboden. De klantenkregen een doos Union-chocolade waarvan de fabriek in Haarlemstond.Twee jaar na het jubileum kwam de zoon de P.K. de Vries, K.J. deVries, eveneens in de zaak. Vader en zoon werkten tot 1967 samen.De oprichter P.K. de Vries stopte zijn werkzaamheden na een 40-jarig'dienstverband' als eigenaar. Het 40-jarig jubileum werd gevierd door81

Het interieur van de bakkerij omstreeks 1933een ingrijpende verbouwing van het buitenaanzien van de winkel.Nadien heeft het exterieur geen wijziging meer ondergaan. Bij het 50-jarig bestaan werd een Abrahamtaartje aangeboden voor het symbolischebedrag van f. 3,50.AmbachtelijkHet zal duidelijk zijn dat het werk van banketbakker vrijwel honderdprocent handwerk is. Slechts een klein deel van de productie gebeurtmechanisch, zoals het maken van het deeg voor de koekjes en de crèmevoor het gebak. Aan de kwaliteit worden de hoogste eisen gesteld. Naastde eigenaar de Vries is sedert 1965 in dienst de chefbanketbakker Fransvan Haasten die mede borg staat voor de kwaliteit van de producten entevens de eigenaar tijdens afwezigheid vervangt. Dit lange werkverbandtypeert het bedrijf van de de Vriesen.De oprichter P.K. de Vries beheerde de banketbakkerij van 1927-1967.K.J. de Vries trad aan in 1954 en droeg de directe verantwoordelijkheidvan 1967-1988.Vanaf 1988 is P. K. de Vries de huidige eigenaar. In deze langetijdsperioden past dan ook het jarenlange dienstverband van de chefbanketbakker.Een andere langverbander is de jongste zuster van K.J. de Vries Sr. die82

P.K. de Vries met medewerkers voor de winkel omstreeks 1933veertig jaar de klanten bediend heeft in de winkel. De echtgenote vanK.J. de Vries, mevrouw D.H. de Vries van de Wouden, zelf eendochter van een banketbakker, heeft meer dan een steentje bijgedragenin het banketbakkerij-gebeuren. Zij was bestuurslid van de NederlandseBanket Ondernemers Vereniging en secretaresse van het hoofdbestuuren bestuurslid van het Bakkerij Museum. Beide dames hebbendaarvoor op 28 april 1995 een Koninklijke onderscheiding ontvangen.Bij de tijdDat de de Vriesen op hun vakgebied steeds bij de tijd willen blijvenbewijst de interieurverbouwing bij het 60-jarig bestaan in 1987. Eenuitgebreide facelifting vond toen plaats en de winkel werd voorzien vaneen grote gekoelde toonbank met diverse temperatuurinstellingenvoor koekjes, bonbons en gebak afzonderlijk. De winkelruimte zelfwerd in 1967 voorzien van airconditioning. Dat betekent bij elkaar eenklein machinepark voor deze voorzieningen.Inmiddels is de reputatie van de banketbakkerij gewaardeerd in deoorkonde HACCP voor hygiënisch werken in 1997. Als men weetwelke hoge eisen de Keuringsdienst van Waren stelt voor het verlenenvan deze oorkonde is dit bepaald geen bijkomstigheid. Ordners vol is83

het resultaat van gegevens die dagelijks en wekelijks bijgehoudenmoeten worden over de kwaliteitseisen van het bedrijf.Daarnaast voldoet de banketbakkerij aan de hoogste opleidingseisenom leerling banketbakkers op de leiden. In dit verband is het spijtig dater heden helaas geen animo meer is voor dit mooie ambachtelijkeberoep. De traditie in de familie de Vries lijkt niet voortgezet te wordenook al telt het gezin de Vries drie zonen.Cees PeperDe huidige situatie aan de Zanduoortselaan84

Archivaria en noviteiten"Heemstede is het dorp waar ik vandaan kom. Mijn vader waspolitieagent. Last heb ik daar nooit van gehad. Alleen maar voordeeleigenlijk: 'Laat maar gaan, dat is die zoon van Willem', zeidenze als ze me betrapten zonder licht op mijn fiets. Wat me vanHeemstede vooral is bijgebleven is mijn middelbare school, hetbisschoppelijk college Hageveld. De helft van de leerlingen wasintern, dat stamde nog uit de tijd dat de school een seminarie was.Er was in de aula een gigantisch toneel. Hele Shakespeares werdener opgevoerd, er waren cabaretvoorstellingen en ik zat in Chaoz, deschoolband. Daar is het allemaal begonnen, ja. Rick de Leeuw,later van Trockener Kecks, zat twee klassen onder mij, Youp van 'tHek zat bij mijn broer in de klas".(Kees Prins in 'Het Parool').Om te beginnen een kleine rechtzetting. De O.L.V.Hemelvaartkerk,die 75 jaar bestaat, is een schepping van de architecten ir.JosephTh.J.Cuypers (1861-1947) en zijn zoon Pierre J.J.M.Cuypers (1891-1982) - dus niet Jan Stuyt, architect van Hageveld. De bouwmeestersuit Roermond, met een bureau in Amsterdam, zijn ook verantwoordelijkvoor het ontwerp van het (vroegere) Post- en Telegraafkantoor(1921) aan de oostzijde van de Raadhuisstraat.Als aanvulling op de in het vorige nummer aangekondigde jubilea ditjaar mag uiteraard het 150-jarig bestaan van de Nicolaas Beetsschoolniet onvermeld blijven, één van de eerste protestants-christelijke scholenvan ons land.De VOHB ontving van de Stichting Duinbeheer hetrapport 'Kansen en bedreigingen in de Kennemerzoom' (Leiden, 2001).Dit project wordt gezien als een uitwerking van het Streekplan Kennemeroord.Voor Heemstede en Bennebroek zijn van belang de nummers21. Berkenrode, 22. Kennemeroord, Overbos, Kennemerduin, 23.Hageveld, 24. Ipenrode, 34. Manpadslaan, 35. Landgoederen Heemstede,36. Huis te Bennebroek. Met Manpadslaan wordt het betrekkelijkkleine open weidegebied bedoeld, waar zich in de tweede helft vande vorige eeuw steeds meer stadsrandactiviteiten, zoals kantoren, gevestigdhebben. Gesitueerd tussen Huis te Manpad (zuiden), Leidsevaart(oosten), Rivierenwijk (noorden) en Herenweg (westen). De planologischebescherming vervalt dit jaar. Gesuggereerd wordt dit gebied teherinrichten als weidegebied en te betrekken bij Groenendaal.85

In het tijdschrift 'Home', kwartaalblad van Eneco Energie, februari2002, is een bijdrage opgenomen over de vernieuwde panden Herenweg19/21 waar vroeger Tubergen bloembollenbedrijf was gevestigd.Nog pas op 25 februari 1998 nam de gemeente Heemstede inoverweging het voormalige wit gepleisterde koetshuis (uit circa 1830)en daarachter omstreeks 1925 gebouwde bakstenen bollenschuur teslopen. Eerdere pogingen van toenmalig eigenaar Den Hartogh omhier een Fordmuseum van oldtimers te huisvesten waren op nietsuitgelopen. Dankzij bescherming als rijksmonument voor jongere bouwkunstkon afbraak worden voorkomen. Aan de straatzijde is thans DuoDisegno, een interieuradviesbureau gevestigd. Voorts hebben vijf nieuweeigenaren het tot geschikte wooneenheden omgebouwd. Om uiteenlopenderedenen is na twee jaar slechts één van de pioniersfamiliesovergebleven.Meer dan een halve eeuw geleden is de Vogelwerkgroep Zuid-Kennemerland opgericht. Allerlei (onderzoek)gegevens over vogellevenen avifauna van onze regio worden gepubliceerd in een driemaandelijkstijdschrift Fitis. Nummer 37 (4), 2001 is als jubileumuitgaveverschenen. Van de ongeveer 25 vinkenbanen die in de 18 e en 19 eeeuw in het duingebied tussen IJmuiden en Noordwijk resteren nogslechts drie vinkenbaanhuisjes.Twee van hout, in respectievelijk Bloemendaal (Duinwijckweg) enHeemstede (Bloemenoord). In de speciale aflevering staan o.a. artikelenover de (nieuwe) vinkenbanen Van Lennep (sinds 1958) en hetParadijsveld (1965), bedoeld voor trekonderzoek en informatie over dewisselende vogelsoortensamenstelling.Van de Stichting Reünisten Hageveld kwam het vierde Jaarboek2001 uit. Mede met het oog op de splitsing van school en voorhuiszijn een aantal zaken op schrift en in foto's vastgelegd. Ditmaal eenoverzicht van alle (nog aanwezige) Latijnse inscripties en de 20 gravenop het priesterkerkhof. Michel van der Plas (74) heeft nog regelmatig- zonder uitzondering benauwende - dromen, die terugvoeren naar zijnjongensjaren op kleinseminarie Hageveld. Tegelijkertijd somt hij in eenevenwichtig artikel ook alle tot dankbaarheid stemmende aspecten opvan zijn kostschooljaren. Eind 1945, toen Michel van der Plas in devijfde klas van het kleinseminarie zat, publiceerde hij het gedicht'Uitzicht, voor vader'. In het katholieke weekblad Christofoor. Schrijvenbeschouwde men op het seminarie als een vbrm van hoogmoed ende jonge student werd dan ook voor het blok gezet, maar koos voor hetbeoogde schrijverschap in plaats van een opleiding tot priester.86

Het voorterrein van Hageveld met (droge) fontein en op de achtergrond deonlangs door een VOHB-lid aangekochte witte villa het Klooster, daterenduit 1873 en verbouwd in 1903.De herinneringen van oud-leerling Youp van 't Hek, die het driekwartjaar volhield, kunnen worden samengevat in zijn eigen woorden: "Ikwas een ongelooflijke galbak". Zanger Rick de Leeuw meent achterafdat hij hier 'ont-ikt' werd door de grootte van het gebouw.In dit jaarboek komen verder de laatste ontwikkelingen aan de orde, nualle rustende priesters, zusters en het huishoudelijk personeel ("denymfen"), vaak met pijn in het hart, "hun" Hageveld hebben verlatenom te verkassen naar 'Alverna'. Voorhout en andere plaatsen.Journalist John Jansen van Galen legde in 28 wandelingen voordagblad het Parool zijn ervaringen vast. Deze zijn samengevat in eengids Wandelen om Amsterdam, waarvan er 1 naar Heemstedevoert. Een uitgave van Contact, prijs 17,90 euro.Pastoor Matthieu Wagemaker (1968) van de O.L.V. Hemelvaartparochieis benoemd tot deken van Hoorn in West-Friesland, het grootstedekenaat van het bisdom Haarlem. Hij studeerde rhéologie inAmsterdam en Utrecht en verdedigde zijn dissertatie aan de GregoriaanseUniversiteit in Rome. Thans ontvingen wij het in de Engelse87

taal (vanwege onderzoek in relatie tot de Anglicaanse kerk) het proefschrift:'Two trains running; the reception of the understanding ofauthority by ARCIC I. Related to the debates on the ordination ofwomen'. (Bern etc., Peter Lang AG, 1999).Van de hand van Heemstedenaar Vic Klep kwam een nieuwe publicatieuit: 'Noodlanding bij Stavoren met de Halifax LL294 van deRoyal Air Force. Een relaas met achtergronden, feiten en informatieover een onderbelicht aspect in de strijd voor onze vrijheid, na 58 jaarvastgelegd.Van de journalist D.A.C.van den Hoorn verscheen een tweede, herzienedruk van'Uitgewist, hoe Jan Oom verdween in "Nacht und Nebel"enenkele andere histories uit WO II". Ik stel vast dat enkele door eenander gevonden gegevens in het Algemeen Rijksarchief met vantijdgenoten minder vleiende opmerkingen over Jan Oom niet zijnverwerkt. Het boek kan worden besteld door overmaking van 14,50euro op bankrekening 67.11.04.586 ten name van D.A.C.van denHoorn, Hoog Soeren, waarna toezending franco thuis geschiedt.De uit Heemstede afkomstige auteurs Maria van Vlijmen en Wimde Wagt beschreven (met foto's van Edwin Walvisch) 'De GroeneStad. Een eeuw openbaar groen in Haarlem'.Van de Haarlemse kunstschilder G.A.Berckheyde (1638-1698) zijntenminste 3 olieverfschilderijen bekend van 'Het Huys te Heemstede'uit de periode 1660-1667. Een fraai paneel uit 1667 met zicht opde 'Pons Pacis', zuid- en westzijde van het kasteel en op de achtergrondde zogeheten 'Duivenpoort' uit het bezit van mrs.K.A.Sullivanis op 5 juli 1995 geveild bij Sotheby's in Londen voor een geraamdbedrag van 100.000 tot 150.000 Engelse ponden. De fraaie catalogusmet kleurenfoto en toelichting is door een lid van 'Probus'- Heemstedeaan het archief geschonken.In HeerlijkHeden nummer 102 (1999) publiceerden wij een artikel'Ontmoetingen met Bad Pyrmont'. Daarin schreven we dat AnnaMaria Fagel-Boreel tijdens een gezondheidskuur na het eten vanaardbeien volkomen onverwacht overleed. Als blijvende herinneringaan haar is een tempeltje in Dorische stijl opgericht, ontworpen doorde tuinarchitect Johann Georg Michael. Dat is vergelijkbaar met deRotonde, door dezelfde Michael ontworpen voor de buitenplaats Oud-Berkenroede van mw. C.C.Hodshon in 1794. Uit enkele artikelenblijkt dat mr.Jacob Boreel Jzn. J.G.Michael in het vorstendom Waldeck-Pyrmontontmoette en hem meenam naar zijn buiten 'Beeckesteyn',88

Huys te Heemstedewaarna hij in Nederland bleef. Tussen 1766 en 1796 zijn talrijketuinarchitectuurprojecten door hem gerealiseerd. Naast Oud-Berkenroedeo.a. voor het huis 'Vogelenzang', 'Elswout' in Overveen en'Welgelegen' van Henry Hope nabij de Haarlemmerhout.Als geschenk van de burgerij voor het nieuwe raadhuis heeft eencomité onder voorzitterschap van oud-notaris A.W.Voors aan debeeldend kunstenaar Rob Clous (geb. 1940) gevraagd een houtenwandreliëf te vervaardigen: 'Heemstede zoals het groeit en werkt',ook wel aangeduid met 'Heemstede in eendenvlucht'. Dat kreeg begin1974 een plaats in de hal van de aanbouw. Verbeeld zijn een selectievan Heemsteedse taferelen, zoals de kinderboerderij, het Oude Slot,watertoren, zwembad, bloembollenschuur, Hervormde kerk, een wasserijetc. Na een verbouwing in de jaren negentig zijn de losse panelenvoorlopig opgehangen in de multifunctionele zaal van de openbarebibliotheek. Na noodzakelijke restauratie door de kunstenaar heeft hetreliëf een nieuwe plaats gekregen in de boekenzaal waar bezoekers devoor hen bekende plekjes kunnen herkennen.89

Sinds 1885 is het instituut voor vallende ziekten ofwel epilepsie Meeren Bosch in Heemstede gevestigd. Het laatste nieuws van Meer enBosch is van ingetogenheid. Na plan op plan is nu besloten dat de drieoude paviljoens 'Schakel', 'Salem' en 'Terp' weer voor bewoninggeschikt gemaakt worden, waarna 90 personen afkomstig uit Cruquiushoevenaar Heemstede verhuizen. Tevens zullen komende tijd deparkaanleg en uit 1901 daterende kapel worden opgeknapt. De oudevoormalige kliniek, nu laboratorium, blijft mogelijk operationeel tot2007 wanneer de nieuwbouw bij de V.U. in Amsterdam gereed komt.Van 1961 tot 1998 zijn onderwijzers en onderwijzeressen opgeleidaan de Pedagogische Academie Jean-Baptiste de la Salie opHertenduin en Hagenduin. In 1977 verhuisde men naar een eigenutilitair schoolgebouw van architect Sturm, tot stand gekomen nabijhet vroegere bleekveld nabij de Gliphoeve (voordien 'Bleeklust' geheten).De Heemsteedse PABO ging op in de Leidse Hogeschool. Maartjongstleden is een aanvang genomen met de sloop van het voormaligeonderwijspand en in het gevolg daarvan 131 bomen, die op devrijgekomen plek plaats maken voor vier appartementengebouwenmet in totaal 34 huizen. Deze gaan Zomereik, Geldere Roos, Hazelaaren Haagbeuk heten, genoemd naar planten die hier van nature thuishoren.Opdrachtgever voor de bouw is de Hopman Interheem Groep90

in Gouda. De Stichting Noord-Hollands Landschap zal het omliggendenatuurgebied beheren en toegankelijk maken voor het publiek.Op dinsdag 26 februari is in de documentairereeks 'Andere Tijden'een film over Ben Korsten (1916-1969) uitgezonden. In de jarenvijftig en zestig van de 20 e eeuw was deze journalist en public relationsofficer een spindoctor avant la lettre die grote invloed had op allerleiKVP-coryfeeën uit die tijd, maar aan een drugsverslaving ten onderging. Naar de doodsoorzaak is een justitieel onderzoek ingesteld nabeschuldigingen dat hem door artsen grote hoeveelheden verdovendemiddelen waren verstrekt. Hij woonde een groot deel van zijn leven ophet adres Bronsteeweg 51 en de laatste tijd voor zijn overlijden:Heemsteedse Dreef 100. Korsten is begraven op de Algemene Begraafplaatsin Heemstede. In 1983 verscheen een verfilming van zijnturbulente leven onder de titel 'De mannetjesmaker' waarin BenKosten, gespeeld door Gerard Thoolen, Ben Mertens heet. Kortgeledenzijn twee archiefdozen ontvangen via mevrouw Luus van Dusschotenvan de Stichting Historie en Heemkunde in Haarlem. Zij ontvinghet materiaal begin 1994 van een mevrouw uit het Gooi, die schreef:"Toen mijn ouders begin jaren zeventig verhuisden naar de HeemsteedseDreef 100 kwamen zij in het huis van de heer Ben S.Korsten, voormalig adviseur van de regering, vooral in Indonesië.De heer Korsten was toen kort geleden overleden. Op zolderstonden nog wat spullen van hem. Mijn moeder heeft toen zijnzuster opgebeld (die toen ook in Heemstede woonde) om te vragenof zij dat wilde komen afhalen, maar die had er geen belangstellingvoor. Het grootste deel heeft mijn moeder toen opgeruimd, maareen klein deel met foto's en andere dingen, zoals aantekeningen enkrantenknipsels van zijn artikelen, heeft zij bewaard. Dit staat nual jaren bij mij. Toen ik laatst uw rondschrijven ontving heb ikgedacht, omdat er ook een map over de tweede wereldoorlog metondergronds werk in de omgeving van Haarlem bij is, dat dezespullen wellicht beter bij U thuis horen dan bij mij. Daarom stuurik ze U toe".Bernard Simon Korsten, geboren in Hillegom, doorliep het Triniteitgymnasiumwaar hij al actief was en met o.a. de broers Godfried,Jan en Arnold Bomans de 'Duinclub' oprichtte, met de bedoelingfietstochten in de omgeving te maken en natuurlijk een eigen orgaan.In de oorlog was hij als verzetsman actief en in 1945 werd hij directeurvan het toen legaal geworden dagblad 'De Patriot'. Het materiaal bevatenkele albums met knipsels van Korstens' werk als journalist met name91

voor het Haarlems Dagblad en de Maasbode. Verder fotoboeken vaneen reis met 4 andere journalisten naar Indonesië met bezoeken aano.a. president Sukarno en de Heinekenbrouwerij en Philipsfabiek inSurabaja etcetera.Bijgaand één foto met Ben Korsten en andere Haarlemse journalisten,september 1938 bij het Costermonument in de Hout gemaakt. Dankzijhet goede geheugen van de 94-jarige journalist A.Overmeer kondenalle personen op één na worden herkend.Te zien zijn van links naar rechts: Serphos (freelance; o.a. sport bijH.D), Max van Leeuwen (Telegraaf), Stevens (persfotograaf), Fr.Primo(O.H.C.), Suurendonk (politie-inspecteur), A.Overmeer (O.H.C.),H.J.D.Kammeijer, Ben Korsten, daarboven een onbekende leerlingjournalist,Charles Louis Scarlet (met bolhoed, O.H.C.), Sjoerd Kuiper(O.H.C.), Cobi Homann, Karel van Heusden (H.D.), Cas v.d.Berg(O.H.C.), M.Koops (Het Volk), Klaas Rol (Het Volk), W.van Willige(Nieuwe Haarl. Courant), daarboven Herman Voskuil (H.D.), Leenders(H.D.) en helemaal rechts Leo Staal (Het Volk).Het VOHB-archief is verder verrijkt met een boordendoos (voorpersonen die destijds een boord om hun nek deden) van de N.V.92

stoom-, wasch-, en strijkinrichting v/h J.Peeperkorn & Zoon. Heemstede,tel. 28890, Afd. Heerenwasch. Deze is oorspronkelijk afkomstigvan Truus Groeneveld, personeel, 2 nov.1939. Op de binnenzijdezijn 'Wenken aan onze cliënten' afgedrukt. De familie H.Bakker schonkalle jaargangen van het sinds 1931 verschijnende blad van zwemverenigingen poloclub H.P.C.Van de heer Ton Knijnenburg uit Heemstede ontvingen we twee oudeklassenfoto's van de katholieke Maria kleuterschool aan de Molenwerfslaan.Eén foto is hierbij afgedrukt en dateert uit 1936/1937. Metzijn hulp en die van Leo Zwarter konden van de ruim 50 personen devolgende kinderen worden geïdentificeerd: Albert Hogenboom, JanSchoenmaker, Leo Zwarter, Truus de Groot, Rie Pijlman, Jaap Duivenvoorde,Ton Hilhorst, Joop Hulsbosch, Nelly de Bruin, Rie Leuven,Wil Jansen, Cor Breukels, Joop Leuven, Rie Turkenburg, LiesApswoude, To Knijnenburg, Tineke Heemskerk, Gerda v.d. Meer,Annie Langeveld, Cor Nan, Elly Compier, Tonnie Bontje, AnnieDriessen, Alice Santen, Elly v.d.Schoot, Annie de Groot, Truus Verdonschoten Truus Oosterbeek. Voorts zien we Zuster Deodata, nogaltijd bij velen bekend die ooit bij haar op school zaten. De jongensgingen naar de Sint Aloysiusschool en de meisjes naar deSt.Augustinusschool. Tegenwoordig bevindt zich hier nog de R.K.Basisschool Valkenburgschool, maar de zusters Franciscanessen enbroeders van de la Salie zijn allang verdwenen, zoals ook de naamgevingvan scholen naar heiligen in Heemstede voltooid verleden tijd is.93

Zeer tot ongenoegen van bisschop Simonis moest in 1973 te Rijswijkde Sint Bonifatiusschool het afleggen tegen Godfried Bomans.Een uniek sporthistorisch feit is dat de enige Dutchman die aan defameuze BoatRace tussen de universiteiten Cambridge en Oxford opde Theems in Londen meedeed uit Heemstede afkomstig is. In 2002maakte Gerritjan Eggenkamp deel uit van de winnende roeiploegachtuit Oxford..Wanneer deze aflevering verschijnt is de wereldtuinbouwtentoonstellingFloriade al begonnen. Al op 4 december 2001kwam het boekwerk 'Floriade; feel the art of nature' uit met veelillustratie en teksten in de Nederlandse, Engelse, Franse en Duitse taal.Het eerste exemplaar is aangeboden aan de Heemsteedse ouders vande bevlogen hoofdarchitect Niek Roozen. In het Haarlems Dagbladvan 30 maart zegt de tegenwoordig in Weesp woonachtige, maar inHeemstede geboren en getogen landschapsarchitect: "Mijn hele familiezat in de bloembollen, mijn vader was een bloembollenkweker.Daar komt de liefde voor het vak vandaan, het gevoel voor plantenen de betrokkenheid bij de natuur. Je ziet het ook bij mijn broers enzusters".Eind april verschijnt bij uitgeverij De Vrieseborch in Haarlem het boek'Bloeiende bedrijvigheid; 400 jaar Bloembollenbedrijven inZuid-Kennemerland, Bennebroek - Bloemendaal - Haarlem -Heemstede - Overveen - Santpoort en Vogelenzang'. Deauteurs zijn Marcel Bulte en Wim Post. Het in groot formaat uit tegeven boekwerk telt 288 badzijden en bevat 400 kleurenillustraties.Ongeveer 60 bladzijden zijn gewijd aan de bloembollenhistorie vanHeemstede en Bennebroek. Een aanrader!Hans Krol94

'De Echo'; een Noors huis in HeemstedeEr zijn vele redenen om aandacht te schenken aan het houten huis 'deEcho' aan de van Merlenlaan 23 te Heemstede. Het staat als één vande drie voorbeelden van groot belang in het rapport dat de commissieKarakterbehoud van onze vereniging heeft opgesteld. Dit huis haaldehet namelijk net niet als 'modern monument' op de Rijkslijst van jongemonumenten: toen de welstandscommissie om advies werd gevraagdpasseerde zij dit pand omdat het Canadese houten huis op de Bronsteewegin zijn soort unieker was. Dat 'de Echo' meer verweven is metde Heemsteedse historie speelt dan niet mee. Hoe de interessantegeschiedenis van deze woning is hoop ik hier te kunnen verklaren. Enwel dankzij welwillende beschikbaarstelling van Samuel van Lennepsarchief over ontwerp en bouw van dit huis door mevrouw A.M.C.F.van Lennep-van Valkenburg, echtgenote van Maurits Alexander ('Mauk')van Lennep (1808-1998).Het Noorse BalkenhuisJonkheer Samuel van Lennep (geboren 1/7/1886) woonde in Amsterdammaar besloot omstreeks 1915 een stuk grond aan de vanMerlenweg te kopen. Het geslacht Van Lennep had toen al een grootstempel gedrukt op de gemeente Heemstede en jhr. Mr. D.E. vanLennep was vlak ervoor in 1913 als burgemeester promotor geweestbij de aankoop van het landgoed Groenendaal om dit te maken tot eenopenbaar wandelbos.Samuel koos de diepste kavel met uitzicht op dat bos en hij wist al sneleen naam want er klonk een echo als men iets riep in de richting vanhet bos. We zitten dan middenin de Eerste Wereldoorlog en met eengrote schaarste aan voedsel werd het grondstuk in eerste instantiebepoot met aardappelen. Samuel ging op zoek naar een bouwer in degemeente en vond Timmerman en Aannemer, de firma W.A.vanAmstel. De archieven wijzen uit, dat de heer D.F. de Wilde vaaknamens de firma correspondeert. Onder andere een reeks kaarten enbriefjes over de verzending van aardappelen naar Amsterdam, al ofniet per paard en wagen of per schipper, maar bij die laatste optiemoet de 23 mud een paar keer worden overgeladen. In 1916 kooptvan Lennep de grond en schetst zelf een villa/landhuis in traditioneleneo-klassieke stijl. Op basis daarvan zit in het dossier vervolgens een95

ontwerp van de Amsterdamse architect C.B.Posthumus Meijes vaneen traditioneel stenen villa. Voornaam, in de stijl van het Heemsteedseraadhuis dat in 1906 gereed was gekomen. Er wordt zelfs eenbestek voor dit plan gemaakt in januari 1917.Samuel van Lennep, directeur van de N.V.Amsterdamse Maatschappijvoor Gemeente Crediet, vond dit blijkbaar toch wel een duur plan. Hijlogeerde vaak in het Gooi bij de familie Dedel in 's Graveland en dezemaakten hem attent op de houten huizen die werden gebouwd in hetschootsveld van de Waterlinie, de Stelling van Amsterdam. Dezehuizen konden in geval van nood in de fik worden gestoken en warenveel goedkoper. Dat sprak deze financier en lid van de Raad vanBeroep Directe Belastingen erg aan.Houten huizen kwamen uit de Verenigde Staten en Canada op basisvan een frame, een houtskelet, of uit Noorwegen. Deze laatste werdenaangeduid als 'Noorsch Balkenhuis' omdat ze opgebouwd waren alsgestapelde stammen. Zeer solide, zware bouw. Van Lennep besluitdaarop zich te laten informeren over de mogelijkheid een woning alsbouwpakket te laten overkomen. Het archief heeft veel documentenen zo ook over de opdracht en het vervoer per ijzeren zee-zeiltjalk'Wolberdina' vanuit Christiania in Noorwegen naar Heemstede. Eersteen uitgebreide briefwisseling in het Duits met de fabriek met verzoekenom monsters van het hang- en sluitwerk, de w.c. boven voor hetdienstmeisje niet te vergeten en tekeningen te zenden van de keldersvoor wijn, aardappelen, provisie, brandstof en de verwarming. Toende fabriek het bouwpakket als deklading wilde verzenden stuurde VanLennep dringende telegrammen dat hijzelf een schip had gecharterdwaarvan hij de kapitein kende. Hij laat dat met ballast naar Noorwegenvaren.De Strommen Traevarefabrik uit Christiania zendt een uitvoerder/timmermanmee om het huis (mede -) op te bouwen. Dezeoersterke Noor sjouwde zware balken de ladder op en als de Heemsteedsearbeiders plat praatten verstonden ze elkaar.De houtbouw in één maandIn september 1919 gaat de gemeente akkoord met de bouw van dithuis met zijn houten gevels indien onder andere op kosten van deadressant een brandkraan dichtbij in de Van Merlenlaan wordt aangelegd.Aan de stenen fundering wordt begonnen en op 27 mei 1920komt de Wolberdina aan in de Heemsteedse haven.96

Aankomst van de Wolberdina op 27 mei 1920 in de hauen van Heemstede1 Juni ligt het hout op het terrein, 11 Juni wordt begonnen met deverdiepingsvloer, 16 Juni bereikt men het hoogste punt en op 10 Juliliggen de pannen op de daken, is de schoorsteen klaar en worden deeerste luiken afgehangen.Voor ons 'lokale historici' is het interessant dat bijkans alle rekeningenvan aannemer en leveranciers bewaard zijn gebleven: "Van Baaren enBeers in Norton Pijpwellen, Grondboringen, Kelderdraineering, Grond-en Heiwerken uit Schoten (bij Haarlem)", "K.Gaikhorst, Schilder teHeemstede","Jac.Roest Jr., loodgieter en zinkwerker, koper -en blikslagerij,telefoon 1975", "H.J. Draijer -Hovenier, aanleg en onder -houd van tuinen, parken, tel. 6030" en "P.J. van Empelen, bloemistaan de Binnenweg 28, tel. interc. 1967".Op de Kerklaan b.d. IJzeren Brug "v.d. Asdonk, huis -en kachelsmederij,Groenendaal rijwielen", "N.Wildschut, nabij de Kerk Heemstede,specialiteit in het maken van hekwerken". En van "Runder- enVarkensslachterij, Raadhuisstraat 94 b.d. IJzerenbrug, tel. 1342"waarmeermalen ossenlappen voor de aannemer werden besteld. De firma97

"Heringa & Wutrich, Groote Markt 25 in Haarlem" begon met eenofferte van f. 475,- voor de electra en eindigde met een opdracht voorf. 1.212,83 met ook warmwatervoorziening, bliksembeveiliging encentrale verwarming.Een zeer globale nacalculatie van "de Echo" geeft de volgende cijfers:Aankoop terrein af. 3.- /m2 in 1916Tuinaanleg, schoonmaken terrein, sloot en hekHouten huis uit catalogus met wensenTransport, verzekering, invoerrechten, inklaringBouwkundig aannemer voorfundering/metstelwerk/montageNoorse opzichter (exclusief onderdak en voeding)Loodgieter, electra, centrale verwarmingSchilderTotaalf. 15.000,-3.000,-25.000,-7.000,-20.000,-100,-3.000,-4.200,-f. 77.300,-Samuel van Lennep bestelt na oplevering nog 2 rendiergeweien voorf. 45,- om zijn huis "af" te maken. De echtgenote van Maurits vanLennep deelde ons nog mee dat pas in de dertiger jaren het huis van98

innen kon worden betegeld en behangen omdat er tot die tijd nogzoveel beweging in de houten balken zat -waaruit de buitenwandenbestaan - dat beschieting zinloos was. De huidige bewoner/ eigenaarvertelde dat de fundering rondom verder verzakte dan de centraalgelegen kern met schoorstenen en alle vloeren dus schuin lagen.Hierover later meer.Bewoners sindsdienSamuel van Lennep kreeg al in het begin van de dertiger jaren eenberoerte, was niet fit meer en leefde teruggetrokken. Maar in diedertiger jaren kwamen de van Lenneps vaak bij elkaar in "de Echo","de zusters" die toen op huize "Het Manpad" woonden en "Mauk's "familie die woonde op de hoek van de Herenweg en Koediefslaan in"Welgelegen". In 1939 wordt nog een warande toegevoegd aan hethuis.Aan het eind van wereldoorlog II stierf Samuel van Lennep, het huiswerd gevorderd voor de familie André de la Porte, die uit hun woningin het Grotstuk moesten. Deze huurden het pand eerst maar kochtenhet later.In 1980 woonde R.A.F.Schwartz op de van Merlenlaan 23 en dezediende in dat jaar een verzoek in bij B&W van Heemstede om de grondte herverkavelen. Daartoe moest "de Echo" worden afgebroken. Hijstelde zich voor er een appartementencomplex neer te zetten, eenflatgebouw met 5 â 6 wooneenheden, en op de gronden erachterenige villa's te laten bouwen. Heemsteeds gemeentebestuur was tegende bungalows erachter maar had geen principiële bezwaren tegen hetbouwen van een appartementengebouw als dit niet hoger zou wordendan 15 meter... De heer Schwartz werd verwittigd dat hij een planmocht indienen.Blijkbaar was dat niet aantrekkelijk want hij verkocht het pand aan deheer A.R.M. Verbeek die er nu nog woont. Deze eigenaar heeft in1983 de garage aanmerkelijk uitgebreid en de raamroeden latenverwijderen.KarakterbehoudToen twee commissieleden van Karakterbehoud de heer Verbeek in1999 bezochten was zijn eerste vraag: "Waarom wil de vereniging OudHeemstede -Bennebroek dit pand zo graag op de gemeentelijke monu-99

VAN BAAREN EN BEERSNorton Pijpwellen, Grondboringen, Kelder-.'. draaineering, Grond- en Heiwerken. .".BALIESTRAAT 6.SCHOTEN, (bij Haarlem.)REKENINGN WILDSCHUT nabi 'SCHOTEN, '7> 'Sïs>s^-rtte* Y*f'de Kerk HeemstedeTolofoon No.SMEDERIJ EN MAGAZIJN VANIjzerwaren, I and-, Tuinbouw- en I luishoudelijke Artikelen.SPECIALITEIT IN HET MAKEN VANHEKWERKEN.flsfcA-^a- J^a^ wUluJ Q{J»~.ff**> çU&* IJ**$ N. WILDSCHUT.K. GAIKHORST, HEEMSTEDE.SCHILDER.\»

mentenlijst zetten ?" En als wij hem daarop vertellen van het rijkearchiefdossier, de verankering in Heemsteeds geschiedenis van allebetrokkenen bij de opdracht en de realisatie, begrijpt hij dit volledig.Zijn volgende vraag is dan: "Maar kan de gemeente wel ondersteunenbij de handhaving van zo'n duur pand?". Daarna laat hij ons het grotehuis zien en toont wat er allemaal aan is vertimmerd. Hij vertelt onsvan de verzakking van het houtskelet, de centrale kern met de schoorstenenwas goed gefundeerd en gemetseld maar de buitenwanden zijnweggezakt. Cosmetisch heeft hij de doorgangen en plafonds rechtlaten trekken met betimmeringen. De noord-westhoek was verrotomdat daar een struik voor stond en de afvoer niet werkte. Dat is metveel vernuft gestut en vernieuwd. En dat zijn nog maar de grotereparaties aan het huis.Ook de periodieke onderhoudskosten aan zon houten huis zijn hoog:het schilderwerk van dit houten gebouw vergt regelmatig grote bedragen.De gevel is in 1999 geverfd in Berlijns blauw. Deze eigenaar istrots op zijn bezit en op de historie van het pand en de omgeving. Wijzijn daar uiteraard zeer dankbaar voor en de heer Verbeek begreep datwij ook op lange termijn verzekerd willen zijn van ongerepte voortduringvan dit markante plekje Heemstede, het houten huis "de Echo" enhaar omgeving. Er zijn op de van Merlenlaan al teveel kavels opgedeeldvoor nieuwbouw in de oorspronkelijk ruim bemeten tuinen.Ben van Tongeren101

De Flora's in HeemstedeNederland kent een lange traditie van bloemententoonstellingen. Deallereerste Flora van ons land had in 1798 te Heemstede plaats,gevolgd door een bloemenexpositie te Haarlem in 1818.De huidige - vijfde - Floriade in de Haarlemmermeer kan dan ookbogen op een aantal illustere voorgangers. Hierbij heeft Heemstedeeen belangrijke rol gespeeld. De Flora's die hier gehouden zijn in1925, 1935 en 1953 spreken ook nu nog tot de verbeelding watbetreft hun opzet, ontwerp en bezoekersaantallen.De Flora van 1953was de laatste onder het vaandel van het bloembollenvak. Op de eersteFloriade van 1960 in Rotterdam ging zich ook de Nederlandse tuinbouwinternationaal manifesteren. Deze is gevolgd door Amsterdam(1972 en 1982) en Zoetermeer in 1992 met weliswaar 3,4 miljoenbezoekers, maar op een investering van ruim ƒ 200 miljoen voor degemeente een tekort van - afhankelijk van de berekening - tussen 11miljoen en 23 miljoen gulden.In onderstaande bijdrage zal de nadruk liggen op de eerste HeemsteedseFlora van 1925.De eerste buitententoonstelling in 1910 in deHaarlemmerhoutDe reeks grote buitententoonstellingen van de (Koninklijke) AlgemeeneVereeniging voor Bloembollencultuur (AVB) 1 begon in Haarlem.Deze vereniging, in 1860 in Haarlem opgericht, had zich tot doelgesteld de belangstelling voor de bloembollencultuur levendig te houdenen het onderlinge contact tussen de kwekers te bevorderen. Ditgebeurde aanvankelijk onder andere, door een jaarlijkse tentoonstelling.Vanaf 1875 besloot het bestuur, onder voorzitterschap van J.H.Krelage, tot een vijfjaarlijkse tentoonstelling.De viering van het vijftigjarig bestaan van de vereniging in 1910 werdgroots aangepakt door voor het eerst ook een buitententoonstelling teorganiseren. Deze expositie in de Haarlemmerhout, gedeeltelijk opHeemsteeds grondgebied, was vooral een Haarlems gebeuren. Burgemeestermr. D.E. van Lennep had toestemming gegeven voor hethouden van de tentoonstelling op zijn grondgebied, waardoor hij bijveel feestelijkheden betrokken was. Daarnaast richtte de Vereeniging"Koninginnedag" een erepoort op bij de gemeentegrens in de Hout,waar de koningin bij haar bezoek aan de tentoonstelling onderdoor zou102

Koninklijk bezoek in 1910 aan de Flora in de Haarlemmerhoutrijden.Op 16 april 1910 organiseerden verschillende afdelingsbesturen vande Agemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur 2 een rondrit perauto voor de leden van de internationale jury. Vierentwintig versierdeauto's reden die dag door de bollenstreek, waardoor zij zelf ook eenbezienswaardigheid waren. Er stonden dan ook veel mensen langs dewegen, die speciaal nat gemaakt waren om het opwaaien van stof tevoorkomen. In Heemstede ontving burgemeester Van Lennep degasten op het nieuwe raadhuis, dat binnen met grooten smaak versierdwas en waar buiten de hyacinten in de aanplant voor het gebouwvolop bloeiden. Van Lennep sprak de gasten in drie talen toe: "...datwij het voor de gemeente Heemstede een groote eer achten, datuwe tentoonstelling gedeeltelijk in die gemeente gehoudenwordt. ...Zoo is hier een schakel, tussen ons Raadhuis en de bloembollenkweekerij.De muren van ons huis staan in dien bijzonderengrond, waarin de bollen zoo goed telen. "... Maar naast alle lovendewoorden over de bloembollenkwekerij in zijn gemeente, verzuimde hijniet er de aandacht op te vestigen, dat de tentoonstelling mede103

edoeld was om de export te bevorderen. Naderhand reed de stoet viade Glipperweg naar Bennebroek en verder naar het zuiden. De afdelingBennebroek- Vogelenzang van de AVB had 12 tot 15.000 hyacintheningezonden en ± 30.000 tulpen.De tentoonstelling in de Haarlemmerhout was een groot succes, naastkoninklijke visite kwamen er ook andere belangrijke bezoekers, waaronderoud-president Theodore Roosevelt.Met tussen de 110.000 (volgens: Bbroek-Hst-Vog.lOO jaar in debollen blz.19) en 163.000 (aldus: HD 16-3-2002) bezoekers was deexploitatie sluitend.De Internationale Tentoonstelling in Groenendaal in 1925In 1918 vond de Vereeniging het tijd opnieuw aan een tentoonstellingte gaan denken. Deze zou voor het eerst internationaal kunnen worden.Een probleem was echter, dat de schilderachtige plek uit 1910werd opgeofferd aan de eischen van "het verkeer". Bestuurslid JanRoes, die vlak bij Groenendaal woonde, stelde voor dit terrein aan degemeente Heemstede ter beschikking te vragen. Het terrein lag watverder van Haarlem, maar dat was geen bezwaar, want het zou welmogelijk zijn de Trammaatschappij te verzoeken de lijn door te trekkennaar het Valkenburgerplein.Het gemeentebestuur van Heemstede steunde de plannen. Toch lukteVooraanzicht Flora 1925104

het niet om voor 1920 een tentoonstelling te organiseren. Dit lag nietaan de vereniging, noch aan het gemeentebestuur maar aan de moeilijkeeconomische toestanden in de wereld en de grote belemmeringenin het internationale verkeer zo kort na de eerste wereldoorlog. Hetbleek niet mogelijk een internationale jury bij elkaar te brengen. Detentoonstelling werd uitgesteld.In augustus 1922 wilde het gemeentebestuur, in verband met aflopendehuur van de weilanden bij Groenendaal, weten hoe het met deplannen stond. Het bestuur van de AVB besloot een beschikking tevragen voor 1925. Men verwachtte dat de tentoonstelling dan door detoegenomen luxe en internationale verkeerstoestanden een gunstigresultaat kon geven.De tentoonstellingscommissie onder leiding van E.H. Krelage begonaan haar werk. De Heemstedenaar H. Korringa werd benoemd alsarchitect en D.F.Tersteeg, tuinarchitect te Naarden, als ontwerper vanhet 10 ha (tot 16 hectare) grote terrein. Beide waren Heemstedenaren.Naast het terrein voor de vollegrondstentoonstelling werd eenhoofdgebouw ontworpen waarin zes tijdelijke tentoonstellingen georganiseerdkonden worden. De commissie maakte plannen voor eenwaarborgfonds en subsidieaanvragen. Z.K.H. Prins der Nederlanden isgevraagd om Beschermheer te worden, wat deze aanvaardde. Hetterrein voor de bloembollen werd verdeeld en het programma voor deprijzen vastgesteld. Natuurlijk moest er ook reclame worden gemaakt.De Nederlandse Spoorwegen hingen op alle stations kosteloos affichesop en zelfs in Amerika zijn op 41.000 plaatsen reclamemiddelenverspreid voor slechts ƒ 500,-De trammaatschappij stelde een vijfminutendienst in naar het eindpuntop het Valkenburgerplein. Er kwamen extra tramdiensten tussen Haarlemen Amsterdam en de gemeente Heemstede was behulpzaam methet kosteloos aanleggen van gas, water en elektriciteit en het afstaanvan 35.000 tegels voor de voetpaden. Wel hief de gemeente vermakelijkheidsbelasting.De entreeprijs bleef zo laag mogelijk, ƒ 0,60, zodathet aantrekkelijk was om de verschillende tijdelijke tentoonstellingen tebezoeken. Op het tentoonstellingsterrein werd een postkantoor ingerichtmet speciale poststempels en waar een Flora-sluitzegel te koopwas.Tijdens de voorbereidingen speelde in het verenigingsbestuur de kwestievan het eigen gebouw. Men wilde een eigen/ander beursgebouw.Het voert te ver om uitgebreid op deze langlopende zaak in te gaan,maar deze had wel invloed op de voorbereidingen van de tentoonstel-105

ling. De mogelijkheid bestond namelijk, dat een nieuw beursgebouwgebouwd zou kunnen worden aan het Valkenburgerplein en in datgeval was het nodig een degelijk tentoonstellingsgebouw neer te zettendat verplaatsbaar zou zijn. Vooruitlopend op de beslissing van hetgemeentebestuur werd besloten een duurdere en zwaardere kapconstructieop het hoofdgebouw te plaatsen. 3De opening van de eerste Internationale Bloemententoonstelling teHeemstede werd vastgesteld op 23 maart 1925. Deze opening vondplaats, zoals vanouds, in het Concertgebouw in Haarlem. Een uitgenodigdeinwoner uit Hillegom merkte hierover met gemengde gevoelensop, dat het gek was dat hij de tentoonstelling voorbij moest rijden endat' Haarlem vlagde en versierd was. 4 Voorzitter E.H. Krelage sprak degasten, waaronder Minister Ruys de Beerenbrouck van BinnenlandseZaken'en gezanten uit het buitenland, toe. Daarna uitte de ministerveel lovende woorden over kwaliteit en vakmanschap in wat genoemdwerd de "luxetuinbouw". Na de plechtigheden vertrokken de genodigdenper tram naar Groenendaal.Een bloembollententoonstelling zo vroeg in het jaar openen kan risicogeven wat het weer betreft. Dat zat dan ook niet mee. Vlak voor deopeningsdag had het flink gesneeuwd. De gemeente had honderd maningezet, om de omgeving van het terrein tot aan het Valkenburgerpleinsneeuwvrij te maken. Het zag eruit "alsof er geen sneeuw wasgevallen". Niet verhinderd kon worden dat het terrein zelf op deopeningsdag bedekt bleef met een dik pak sneeuw, waardoor degenodigden nog niet konden genieten van de bloemenpracht die in hetvooruitzicht was gesteld. Wel maakte hierdoor de eerste binnententoonstellingextra veel indruk. Behalve bij de hevige sneeuwval greephet gemeentebestuur ook alert in, toen bleek dat er op de tentoonstellingeen "zeer onsmakelijk, stootgeuend" beeld was geplaatst. Zonderverdere ruchtbaarheid werd het verwijderd. 5De cabaretier en dichter J.H.Speenhof maakte het volgende vers, meteen verwijzing naar de ophanden zijnde annexatie, dat verscheen in deOprechte Haerlemsche Courant van 28 maart 1925.106

"NAAR HEEMSTEDEOp naar Heemstee, stadgenooten,Landgenooten trekt er heen,Vreemdelingen gaat er kijken,'t Is er waarlijk ongemeen.Zulke bloemen, planten, struiken,Zooveel kleur en harmonie't Is een wonderlijke uitingVan het Kennemer genie.Wat een blazen van een bollen,Wat een tulpenparadijs,'t Is zooals de Perzen zegden"Tulpen maken menschen wijs!"Slechts waanneer we speculeerenMet dien zeer gewilde bolWorden we, als met de "Markjes"Wel een weinig brandkast-dol.Bloemen zijn als kostbaarhedenZonder waarde soms aan geld,Met een bloempje in het knoopsgatVoelt een bedelaar zich held.Haarlemmeurs en HaarlemmeuzesHeemstee geeft een bloemenfeest.Met of zonder annexatieIeder moeter zijngeweest".Vanaf de openingsdag trok de tentoonstelling veel bezoekers. Deeerste zondag kwamen er al 12.000 mensen, waardoor het kaartverkooploketde drukte niet aankon. Raadslid Jorritsma bood hulp aan enbegaf zich tussen het publiek om kaartjes te verkopen. Het geld dat hij,door gebrek aan wisselgeld, teveel ontvangen had, gaf hij later aan hetRode Kruis. Het was zo druk, dat de bezoekers slechts in groepen hethoofdgebouw binnenmochten. Desondanks was het gezellig, mededoor de vrolijke muziek van de mandolineclub en een muziekcorps.Buiten regelde de Heemsteedse politie het verkeer; zeer correct enbeschaafd volgens de Oprechte Haarlemsche Courant. Het was druk107

in heel Heemstede, tot aan het Valkenburgerplein reden honderdenauto's en motorrijwielen. Toch gebeurde er geen ongelukken, eenpaar flauwvallende dames niet meegerekend. De week daarop was deorganisatie aangepast en verbeterd.Al spoedig kwam er hoog bezoek naar de Internationale VoorjaarsBloemententoonstelling. H.M. de Koningin bracht op 17 maart eenonofficieel bezoek, waarna nog drie bezoeken volgden, ondermeer eenofficieel bezoek samen met Prins Hendrik en Prinses Juliana op 26maart. Ook de Bisschop van Haarlem mgr. Callier bracht een bezoekevenals een aantal ministers, Koningin-moeder Emma, en de Prins enPrinses Asaka uit Japan.Het drukste weekend was het paasweekend. Op tweede paasdagbezochten 26.000 mensen de tentoonstelling. De Opechte HaarlemscheCourant deed er verslag van: Was het druk op het terrein,daarbuiten leek het wel feest. Heel Heemstede was op de been ofzat voor de ramen met hoog opgehaalde of op zij geschovengordijnen. De poffertjeskramen en Stuvé maakten schitterendezaken; in de lunchrooms kwam men handen tekort. Duizendenwielrijders al of niet behangen met gele of witte narcissen, peddeldenmet echte uitgaanders gezichten, vroolijk en leevenslustig inde richting der tentoonstelling. Van Noord en Zuid, Oost en Westwaren ze komen aanzetten. Hun aantal was niet te tellen. Er warenoogenblikken dat men de straat (we schrijven nog steeds overHeemstede) gedurende eenige minuten niet kon oversteken, zoodicht waren de rijen wielrijders en automobilisten....speciale maatregelenwaren door de politie genomen om het ontzettend verkeerte regelen. Dit ging dan ook zoo regelmatig dat alles als het warevanzelf liep. Wij hebben de kalmte der politie en haar bezadigdmaar zeer beslist optreden bewonderd. Hulde derhalve. Het is eenkranig korps....De schapenhokken bij de tramhalte aan het Valkenburgerpleinhebben natuurlijk hun onmisbaarheid bewezen. Devijfminutendienst werd regelmatig onderhouden tussen Heemstedeen Schoten.Op een doordeweekse dag brachten zo'n 300 Volendammer en Edammerkinderen in klederdracht een bezoek aan de bloemententoonstellingom te figureren voor een propagandafilm die in Amerika isvertoond om het toerisme naar ons land te bevorderen.Toch kon dit niet voorkomen dat 's avonds om zeven uur nog ruim1000 mensen bij het Brongebouw in Haarlem stonden te wachten opde tram naar Amsterdam.108

De tentoonstelling duurde tot 21 mei. Na afloop concludeerde hethoofdbestuur, dat het evenement geslaagd was. Dit was te danken aanmedewerking van alle kanten: de samenwerking met de tuinbouwcentra,de afdelingen van de AVB en bijvoorbeeld de Belgische floraliën,die tijdens de vierde tijdelijke tentoonstelling veel succes oogstten. Ookde individuele inzenders droegen hun steentje bij. Er is ook in Heemstedemenig lid der Vereeniging of uan een der samenwerkendeorganisaties geweest, dat meer heeft gedaan dan men mocht verwachten.Wij denken aan de behulpzame inzenders, die zich wistente schikken en te plooien in terrein of vak, dat wel eens minderpassend was, omdat elkeen de geest bezielde uan gezamenlijk ietsschoons tot stand te brengen, zo vermeldde het jaarverslag over1925 van de AVB. De tentoonstelling was tevens van groot belanggeweest als studiegelegenheid voor de hele internationale vakwereld.En een derde reden voor het succes was de grote waardering van hetpubliek. In 70 dagen tijd bezochten ongeveer 400.000 bezoekers hetterrein, waaronder 5000 buitenlanders. Ook het financiële resultaatwas gunstig. De organisatie hield ƒ 49,28 over op een begroting vanƒ 250.000,- wat een bijzondere prestatie genoemd mag worden.Na afloop werden de gebouwen op het terrein geveild. Het hoofdgebouwwerd, op het dak na, in het najaar van 1925 ook gesloopt enverkocht. Er waren op dat moment geen haalbare plannen voor eennieuw beursgebouw. In februari 1926 is het terrein definitief ontruimden de spanten van de dure dakconstructie voor niet te veel geldverkocht aan W. van der Laan in Voorhout.Internationale Bloemententoonstelling "Flora" 1935Het was te verwachten dat de AVB in 1935 weer een grote tentoonstellingzou houden. In maart 1933 vergaderde het hoofdbestuur overde locatie. De keuze om opnieuw voor Groenendaal te kiezen was nietvanzelfsprekend. Het hoofdbestuur meldde in de notulen: "Over debijzonderheden die bij deze beslissing worden behandeld, wordt hethoofdbestuur verzocht het stilzwijgen te bewaren." De gemeenteHeemstede verleende weer haar medewerking en was bereid de grondengratis af te staan, mits aan de zeven huurders van het terrein eenschadevergoeding zou worden betaald. Het terrein werd nu groter, 20ha., door de Belvédère en een gedeelte van het bos bij het tentoonstellingsterreinte betrekken. Hier kon een eenvoudig theehuis geëxploiteerdworden.Ook nu werd er een tentoonstellingscommissie benoemd. Deze keer109

* .:* , 'De wereldbol op de Flora 1935onder leiding van Tom M. H.van Waveren, de voorzitter vande Bond van Bloembollenhandelaren.Ernst H. Krelage zouhet hoofdbestuur vertegenwoordigenen H.J. Voors uitHeemstede als de nieuwe tuinarchitectuitgekozen. J.C.Brand ontwierp het Bloemenpaleisvoor de vijf tiendaagsetentoonstellingen en de overigegebouwen. De voorbereidingenverliepen zonder noemenswaardigetegenslagen en op 15maart 1935 kon de "Flora"worden geopend. Ditmaal wasKoningin Wilhelmina Beschermvrouwevan de tentoonstelling.Bij de opening sprak de HeemsteedseBurgemeester VanDoorn over het vertrouwen vande AVB in de toekomst, doorde moed om in deze crisistijd zo'n grote tentoonstelling op te zetten.Het project was goed geweest voor de werkvoorziening.De commissie rekende op veel bezoekers, ook door de avondopenstelling.Voor het eerst was het terrein verlicht, wat bijzonder geslaagdwas, omdat door de kunstverlichting de natuurlijke kleuren niet verlorengingen. Verder was er een grote onverwarmde kas van 80 meterlengte, waarin 500 soorten te zien waren, die alle nog onbekendwaren in 1925. Het terrein was in drie delen verdeeld: het bosterreinmet onderbeplanting van wilde narcissen, het weideterrein als bloemenweidein landschapsstijl en het hofterrein met de gebouwen en debeplanting in vakken. Zo leek het vanaf de bordessen van het Bloemenpaleisof men op een veelkleurig Perzisch tapijt neerkeek. Opvallendwas de hoge zuil met daarop een verlichte wereldbol. De landendie meer bollen gebruikten waren sterker verlicht. Koningin Wilhelmihabezocht de expositie nogmaals en ook koningin Astrid van Belgiëen de vroegere keizer van Duitsland kwamen een kijkje nemen. Uit deVerenigde Staten kwam per schip een gezelschap van 150 Amerikanenom de Flora te bewonderen.110

De Flora van 1935 werd evenals haar voorgangers een groot succes,hoewel met een nadelig saldo van ruim ƒ 27.000,-. Er was een grotevariëteit aan planten te zien geweest, de tulpen en andere bolbloemenbleven door het abnormaal koude voorjaar lang in bloei, maar ditslechte weer zorgde er ook voor dat in de eerste en de laatste wekenhet aantal bezoekers tegenviel. Vooral de binnententoonstellingenhadden positieve invloed op het bezoekersaantal. 610.000 bezoekersbetaalden de entreeprijs van ƒ 0,60. Helaas waren bepaalde posten telaag geraamd en sommige uitgaven niet voorzien, waardoor dit bezoekersaantalniet voldoende bleek om de begroting sluitend te maken.Flora 1953De, door de tweede wereldoorlog uitgestelde, vierde grote tentoonstellingvond weer plaats in Groenendaal. Het terrein besloeg nu 25 ha. ener kwamen twee ingangen, de hoofdingang bij het Molentje en eenandere aan de Herenweg. Evenals in 1935 was de heer H.J.Voorstuinarchitect. Nog steeds was het doel het vakmanschap van dekwekers te tonen door heel veel nieuwe soorten bloemen en planten teDrukte op de Flora uan 1953. Een kijkje in de "winkelstraat".111

gjp^SEen moderne Lucas Bols in oude kledij bezoekt op 27 april 1953 in eenSpijkerautomobiel uit 1903 de Flora. Een reclamestunt van zijn firma. Opde achtergrond de spits van de Valkenburgkerk.exposeren. Toch waren er al modernere invloeden merkbaar. Op hetweideterrein stond het "Huis van de toekomst", waarmee men wildelaten zien hoe mensen met bescheiden middelen een "home" kondenmaken. Het "Huis van heden" was een ingericht prefabhuis met eentuin rondom. Ook waren er winkelgalerijen die veel aantrekkingskrachthadden. De binnententoonstellingen namen echter als vanoudseen belangrijke plaats in. De opening op 13 maart vond plaats doorkoningin Juliana. De toegangsprijs bedroeg ƒ 1,50 en na 19.00 uurbetaalde men ƒ 1,-.Op de drukste dag , 26 april, bezochten ruim 26.000 bezoekers deFlora.Na 1953 besloot men nieuwe wegen in te slaan en de tuinbouw alsgeheel te manifesteren op internationale tentoonstellingen, de Floriades,waarmee de Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuurde organisatie niet meer in handen had. De eerste Floriade112

vond plaats in Rotterdam in 1960. De huidige wereldtuinbouwtoonstellingFloriade nabij Vijfhuizen werkt met een begroting van 70,5miljoen euro, een groot verschil met de Heemsteedse Flora van250.000 gulden. Er worden tussen de 3 miljoen en 4 miljoen bezoekersverwacht. De op een oppervalk van 65 hectare aangelegde tuin isontworpen door de in Heemstede geboren landschapsarchitect NiekRoozen. De toegangsprijs van een dagkaart bedraagt 17 euro.Anja Kroon-van HeldenNotenRijksarchief Noord-Holland, Archief van de Koninklijke Algemeene Vereenigingvoor Bloembollencultuur, 1860-1991.De Algemeene Vereeniging van Bloembollencultuur werd in 1860 opgerichtdoor de Haarlemse bloemisten H.D. Kruseman en J.H. Krelage. Zijtelde toen 130 leden. In 1879 werd de vereniging opgesplitst in plaatselijkeafdelingen met een eigen bestuur. De afdeling Heemstede werd opgerichtop 3 maart 1879. De afdeling Bennebroek-Vogelenzang op 12 december1887. Deze 2 afdelingen zijn samengevoegd op 1 januari 1979. In 1953mocht de Vereeniging zich Koninklijke Vereeniging voor Bloembollencultuurnoemen.Alle afdelingen werden in de zestiger jaren overkoepeld door Kringen meteen eigen bestuur. De KA VB telt tegenwoordig circa 3000 leden.In 1953 kreeg de vereniging het predikaat "Koninklijk".Het eigen gebouw in Heemstede is er niet gekomen, de A VB verplaatste zijnhoofdkwartier naar Hillegom.Oprechte Haarlemsche Courant, 14-3-1925.Oprechte Haarlemsche Courant, 20-3-25.113

"Hoe rustig en stil liggen dóór, tegenover het Ouerbosch van denHuize Berkenrode, de optrekjes 'Overbosch' en 'Klein Berkenrode';terwijl we slechts weinig schreden verder het grootere'Knapenburg' van de Heer Weyerman passeeren. (...) 't Heefteen lieven aanleg dat Knapenburg en 't illustreert dit gedeeltevan onzen weg tot een der bekoorlijkste partijen".(F.Allan e.a. Geschiedenis en beschrijving van Haarlem(...).Haarlem, 1886. Deel 3, pp.184-185) Géén van de drie bovengenoemdehuizen trotseerde de tand des tijds.KNAPENBURG; lange tijd een gewilde buitenplaatsvan welgestelde Amsterdammers, nu domicilievan woongroep Wei-lichtBij de aankoop van een hofstede in de 17 e eeuw waren status,buitengenoegens en beleggingsmotieven de voornaamste redenen.Dankzij de internationale handel rijk geworden Amsterdammers zochteneen zomerverblijf buiten de stad, waarbij Zuid-Kennemerland éénvan de meest gewilde plaatsen werd *. Uit een overzicht uit 1742 (ziekt.opgave) blijkt dat van de ruim 13.000 in de belasting aangeslagenAmsterdammers er 597 over een buitenplaats beschikten. Uit 1804dateert een gepubliceerde lijst van (groot)grondbezitters - minimaal 3morgen - in Heemstede. Van de 48 stemgerechtigde ingelanden blijktongeveer tweederde uit Amsterdam afkomstig.De buitenplaats 'Knapenburg', met overplaats ongeveer 4.400 vierkantemeter groot, lag direct aan de Herenweg, ten zuiden vanWesterduin en Berkenrode en ten noorden van de voormalige R.K.kerken pastorie. Gedurende ongeveer 2,5 eeuw was het een plek voorvermogende Amsterdammers. In 1909 heeft men het huis gesloopt enis de overplaats aan de oostzijde van de Herenweg bij Kennemerduinterecht gekomen.Omstreeks 1840 schreef mr. Jacob van Lennep de toelichtingen bij dein boekvorm uitgegeven 'Gezigten in de omstreken van Haarlem', opsteen getekend door P.J.Lutgers. De Amsterdamse advocaat en romanschrijverwas sinds zijn jeugd goed thuis in de streek Zuid-Kennemerland.Over Knapenburg noteerde hij: "De Hofstede Knapenburg,onder Berkenrode aan den straatweg, ontleent haren naam uit deomstandigheid, dat aldaar vroeger de burg of het verblijf was der114

knapen van den Heer van Berkenrode". Een sedertdien hardnekkigverhaal, dat door anderen voor zoete koek werd aan- en overgenomen.De Haarlemse historicus Allan (1889) ging zelfs nog een stapverder: "Vanwaar deze plaats, waartoe, blijkens den naam op datvervallen ijzeren hek aan onze linkerkant, ook een gedeelte van hetoverliggend terrein behoort, haren naam heeft te danken, weet ikniet. 'k Heb wel eens gehoord, dat men bij dit Knapenburg tedenken zou hebben aan een voormalig verblijf van grafelijke schildknapen,uit den tijd dat Floris V nog op den Huize Vogelensangtoefde".Zeker is wèl dat de laatmiddeleeuwse eigenaren van Berkenrode uit hetgeslacht van die naam edellieden waren, en hun nog niet tot riddergeslagen mannelijke erfopvolgers schildknapen. In die tijd was echternog geen sprake van een huis 'Knapenburg'. Daarvan vernemen wepas voor het eerst in de tweede helft van de zeventiende eeuw.Begin omstreeks 1655?De hofstede Duin en Vaart lag voor het grootste deel ten zuiden van deJan Lottenlaan in het ambacht Heemstede, maar met stukken land diebinnen de heerlijkheid Berkenrode vielen.Omstreeks 1655 was Willem Stilte eigenaar en gaf hij op het Berkenrodesedeel een kroft land ofwel een duinrug in erfpacht aan zekereJacob Andriesz., die hier een huis bouwde. Nog naamloos, maarvermoedelijk hetzelfde dat door de Amsterdammer Dirk (Diederik)Tulp (1624-1682) met 'Knapenburg' is aangeduid. Deze was o.a.oud-schepen en bewindhebber van de Vereenigde Oost-Indische Compagnie.Bij de aankoop van 28 juli 1670 is sprake van twee 'paviljoene'aan de Heereweg. Dirk Tulp was ook al eigenaar van de hofstede'Beweer', vervolgens naar hemzelf 'Tulpenburg' geheten aan de Amstelonder Duivendrecht. Na zijn overlijden waren twee zonen jonggestorven en erfden zijn dochters het buitenverblijf: Anna CatharinaTulp, getrouwd met postmeester en oud president schepen mr.NicolaasWitsen, en Esther Elizabeth Tulp, in de echt verbonden met demagistraat mr. Jan van den Bempden (ov.1722). In een akte van1690 wordt Knapenburg het 'Jachthuis van den heer Tulp' genoemd,* Vermogende Amsterdamse kooplieden en regenten vestigden hun buiten voornamelijk inde volgende gebieden: 1) Watergraafsmeer (ook Diemermeer genoemd), 2) aan de oeversvan de Amstel, 3) de Stichtse Vechtstreek, 4) omgeving Haarlem, van Velsen tot Bennebroek,5) 's Graveland. 6) droogmakerijen in Noord-Holland zoals de Beemster.115

vergelijkbaar met de '(Achter)Koekoek', een 17 e eeuws jachthuis. Opeen kaart van het huis Berkenrode met de omgeving uit 1720 of 1721is ook Knapenburg (en de daarnaast gelegen) koepel afgebeeld.Nadat zoon mr.Gilles van den Bempden in 1734 eigenaar is gewordenvan het nabijgelegen (en veel grotere) Boekenrode doet Esther Eliz.Tulp Knapenburg van de hand. Zij was voor de helft eigenaar, en voorde andere helft van het perceel de minderjarige Esther ElizabethWitsen. Koper was op 10 september 1735 de toen al befaamdeAmsterdamse medicus dr. Willem Röell (Franeker 1700 - Utrecht1775).De anatomische les van professor Willem Röell met helemaal rechts deoverman Bernardus van Vijve en achter de demonstrerende hoogleraar degildeknecht Pieter Cleveringh van Vijve. Schilderij van Cornells Troost uit1728.De in het ambacht Berkenrode gelegen buitenplaats Knapenburg werdtoen omschreven als "een huijsinge, speelhuijs, wagenhuijs en andergetimmerte, groot te zamen circa drie hondert twintig roedenrijnlands maat gelegen binnen de heerlijckhijt van Berkenrode enten oosten de Heerenwech voornoemt". De nieuwe eigenaar was116

medisch doctor en professor in de anatomie aan het Atheneum Illustreen betaalde contant ƒ 2.800,- ,buiten de bestaande erfpacht ad ƒ 36,-per jaar. Een bescheiden bedrag voor een buitenplaats. Vijf jaar laterkocht hij een huis op de Keizersgracht voor liefst ƒ 54.000,-. Blijkenshet belastingkohier van 1742 hield hij 6 dienstboden, een koets -volgens een tijdgenoot de grootste van Amsterdam - en vier paardenen werd zijn jaarinkomen geraamd op ƒ 16.000,-. Ter vergelijking:een hoogleraar had in die dagen een jaarsalaris van maximaalƒ 1.500,-. Röell was ook bewindhebber van de West-Indische Compagnieen bezat twee koffie-, cacao- en katoenplantages aan deBerbice (in het huidige Brits Guyana). Door Ton Elias jr. is hij in eenartikel de 'eerste medische veelverdiener' genoemd, ofschoon datevenzeer gold voor diens Leidse collega Herman Boerhaave. Tweemedische geleerden bovendien die van heinde en verre geraadpleegdwerden en afgezien van hun naam en faam maar weinig wetenschappelijkwerk hebben nagelaten. Van een anatomische les van professorWillem Röell is in 1728 een schilderij vervaardigd door CornelisTroost.Bouwheer van een nieuw herenhuisAl na 4 jaar, 14 november 1739, is Knapenburg voor hetzelfde bedragdoorverkocht aan de Amsterdamse koopman Abraham Engelgraaf.Dat geschiedde bij volmacht via notaris Isaak Angelkot en voor HartenVrijburg, timmerman in Amsterdam, als opdrachtgever van Engelgraaf.Zelf zou Röell in 1746 een aanzienlijker buitenplaats 'de Keukenhof'in Lisse aankopen, waar hij vanwege zijn ziekelijkheid vaakvertoefde.Abraham Engelgraaf verbleef veelvuldig in Heemstede en liet eennieuw huis bouwen, tegelijk met andere vernieuwingen zoals eentheekoepel. Met de voordeur in het midden zien we op een prentweergeven aan beide zijden vier grote ramen en op de bovenverdiepingin totaal zes. Het (lage) inrijhek met hardstenen pijlers ligt tussenhet herenhuis en de stalling. Van de gebouwen heeft anno 2001 enkelhet tuinmanshuis de tand des tijds doorstaan. Hij huwde met JohannaMaria Barbara Du Moncheau. In 1739 liet het echtpaar een mutueeltestament opmaken met uitsluiting van alle weeskamers.Op 16 april 1781 is de vermaakelijke hofstede in het 'Oude Heerenlogement' te Amsterdam door de weduwe van Abraham Engelgraafverkocht aan Isaac de Neufville van der Hoop uit een Doopsgezindefamilie van textielfabrikanten en zakenlieden Hij woonde met zijn117

echtgenote en zijn zuster Catharine aan de Herengracht. Familieledenvan hem waren eigenaar van de buitenplaatsen Meer en Berg enWesterhout onder de ban van Heemstede. De welgelegen en vermakelijkebuitenplaats Knapenburg, tussen de hofstede Berkenrode en deRoomse kerk, bracht nu een aanzienlijk hoger bedrag op, namelijkƒ 13.100,- . Knapenburg staat omschreven als een "hegte, sterk enlogeable Heere Huizinge met stalling voor zeven paarden, koets enwagenhuis, thuinmanswoninge, grote koepel en verder getimmerte".Tegelijkertijd is een koopmanshuis op de Nieuwezijds Achterburgwalverkocht.Blijkens een advertentie een dag later in de 'Oprechte HaerlemscheCourant' had een veiling van de inboedel van de familie Engelgraafplaats, erfhuis ofwel boelhuis geheten, op 3 dagen van 19 tot en met21 april. Allerlei meubels en objecten zijn toen naar nieuwe eigenaarsovergegaan. Variërend van "een staand horlogie, loopt 15,5 maand"door P.Klok (!) vervaardigd, tot "twee kanonnen schietgeweer". Enkeledagen later volgde o.a. een "brandspuit".Ook De Neufville heeft verscheidene vernieuwingen aangebracht.Toen hij ruim negen jaar later op 16 september 1790 zijn "extraplaisante en goed gesitueerde hofstede met Heere Huysinge, stallinge,koetshuis, hotsen, coepel enz. " van de hand deed bedroeg deopbrengst ƒ 18.500,-. Exclusief 3 erfpachten van in totaal ƒ 89,-.Daarbij dient aangetekend te worden dat Knapenburg intussen wasuitgebreid met een overplaats in Engelse landschapsstijl "zijnde nieuwplantsoen en aangelegd tot slingerbosse, laanen, boomgaerden,moeserijen, goudvischkom, bergjes, wandelingen en andere aangenamepartijen en agrementen".De nieuwe eigenaar Cornelis Hartsen was telg uit een oude Haarlems-Amsterdamsekoopmansfamilie. Als weduwnaar van Susannavan Eeghen hertrouwde hij met Sara de Haan. Op 13 oktober 1792gaf de Heer van Heemstede aan Cornelis Hartsen een partij duinen enwildernisse ten oosten van de Herenweg in erfpacht "strekkende totaan de watering [= Blekersvaart] der daaragterleggende blekerijen"voor ƒ 130.-, jaarlijks te voldoen. "Op de Heereweg treft menterstond naa Kennemeroord de Hofsteden Berkenrode en Knapenburgaan" aldus de Haarlemse schrijver Adriaan Loosjes in zijn 'HollandsArkadia' (1801), die in het register Cornelis Hartsen als eigenaarnoemt. In 1809 trof de ambachtsvrouw van Heemstede en BennebroekJ.M.Dutry met de eigenaar van Knapenburg een overeenkomstover een pad 5 roeden breed, beginnende bij de Herenweg langs de118

Cornells Hartsen (1751-1817), eigenaar van Knapenburg van 1790 totzijn overlijden.Geportretteerd door W.Hendriks in 1813. (Foto Iconografisch Bureau,Den Haag)119

uitenplaats tegen een erfpacht van ƒ1,- per jaar.De overtuin strekte zich nu uit vanaf wat tegenwoordig Kennemerduinis tot aan de Kerklaan. Toen Hartsen in 1817 kwam te overlijden bleefzijn echtgenote van Knapenburg nog gebruik maken tot 1831. Eendochter Anna Elisabeth Hartsen schreef vanuit Knapenburg op 25oktober 1826 een bijdrage in het Album amicorum van Jan ArnoldBennet (1758-1828), landhuishoudkundige en hoogleraar te Leidenvan 1780 tot diens overlijden en die als een kennis van de familie gold.Dit album bevindt zich tegenwoordig in de Koninklijke Bibliotheek enbevat de volgende hoogdravende tekst: "Dit was ook uw streven,edele vriend. De daden gekenmerkt door al wat goed en edel is,vertonen ons eene deugdzame ziel. Was het pad des levens voor uzo vaak met doornen bezaaid, uw geluk verwoest uwe vreugdeweggemaaid, zegt alles ons dat hier beneden geen bestendig gelukwoont, geene vaste, zekere beloning, voor grote daden noch stilledeugden bestaan, dan strekken ons dit tot een zeker bewijs dat ereen hoger geluk eene grootere zaligheid te wagten is voor dendeugdzamen. Van levendige belangstelling opregte vriendschap,ware erkentenis u toegedragen nog eenig vervrolijkend licht opSteendruk uit omstreeks 1840 van Knapenburg door P.J.Lutgers120

d'avond van uw leven verspreiden ontvang dan de verzekering,Waardig vriend, dat deze gevoelens u door mij voor altoos zijntoegewijd".In 1831 is de heer J.J.Meder de nieuwe bezitter van Knapenburggeworden die tot zijn overlijden dertien jaar later de tuin opnieuw heeftaangelegd, wat een schilderachtig geheel opleverde. De AmsterdammerJohan Jacob Meder (geb. 1782) was gehuwd met ConstantiaGesina Rahder. In deze periode maakte tekenaar P.J.Lutgers eensteendruk van de hofstede waarop ook de zeshoekige koepel is afgebeeld.Het herenhuis was intussen, zoals ook Ipenrode, witgepleisterd.Jacob van Lennep schreef in 1844 "(...)het overstuk, door denonlangs overleden eigenaar, de Heer J.J.Meder van Amsterdam, opnieuw aangelegd, levert zeer schilderachtige partijen op". A.J.vander Aa schreef in zijn 'Aardrijkskundig woordenboek der Nederlanden'(1839-1851) over Knapenburg: "Buiten in Kennemerland, provincieNoord-Holland, arr.kant en half uur ten Z.van Haarlem, gem.Berkenrode, 15 min. Ten N.van Heemstede, aan den straatwegtusschen Haarlem en 's Gravenhage. Deze buitenplaats beslaat,met de daartoe behoorende gronden, eene oppervlakte van 12bunder, 63 roeden en 48 ellen, en wordt thans in eigendombezeten door de erfgenamen van den Heer J.J.Meder, woonachtigte Amsterdam".Op 16 september 1844 brachten de erfgenamen in publieke veiling,ten overstaan van notaris Lijndraijer, in veiling: "een kapitale, aanzienlijkeen alleraangenaamst gelegen Hofstede Knapenburg metdesselver logeable en wel onderhouden Heerenhuising, koetshuis,stalling voor hoornvee en paarden, tuinmanswoning, oranjerie,koepel, boomgaarden, moes en broeituinen met kapitale kasten,kribben en bakken". Mitsgaders de in grootschen stijl, smaakvolaangelegde overplaats, mede genaamd Knapenburg. Met derzelverhoog opgaand geboomte, lanen, bosschen, boomgaarden, moes enbroeituinen, teelgronden, grasparken, beek en waterwerken en eenvinkenbaan. Zeer gunstig gelegen aan den grooten weg Haarlem -Hillegom onder Heemstede en Berkenrode". Dit alles werd in éénkoop kort voor de herdenking van zijn zilveren huwelijk gekocht doorde vermogende (doopsgezinde) Amsterdamse koopman Pieter vanEeghen (1794-1847). Opmerkelijk is dat voor het eerst sprake wasvan een vinkenbaan. De vinkerij: het vangen van vinken die alslekkernij verorberd werden, was een geliefd tijdverdrijf van 'natuurliefhebbers'.De baan bestond uit een door bonen afgeschermd veldje.121

Schilderij van Pieter van Eeghen (1794-1847) door J.A.Kruseman (1845).(Foto Iconografisch Bureau, Den Haag).122

Gekooide vinken dienden zwermen vogels naar het terrein te lokken.Daar werden ze vanuit het vinkershuisje met behulp van een ingenieusnettensysteem gevangen.Te Amsterdam bewoonde hij het huis aan de Herengracht, thansnummer 268. Pieter van Eeghen was firmant van de firma Hartsen &Van Eeghen, later Van Eeghen & Co en ook een aantal jaren lid vanProvinciale Staten van Noord-Holland. Als bankier verstrekte hij leningendie nodig waren voor de droogmaking van het Haarlemmermeer,een van de plannen van koning Willem I.Pieter van Eeghen had al in zijn jeugd bij zijn oom en tante Hartsen opKnapenburg gelogeerd. Een nazaat P.van Eeghen schreef over deaanschaf onder meer: "Het was een plaats, die vader Piet vanEeghen goed gekend had, want gedurende lange jaren was 'Knapenburg'eigendom geweest van zijn oom en tante Hartsen. In1831, na de dood van zijn tante was de heer J.J.Meder eigenaargeworden, die vooral veel gedaan had voor de aanleg van deoverplaats. Deze overleed in 1844; zijn erfgenamen brachten Knapenburgin veiling en Pieter van Eeghen werd voor f 24.700,-koper. (...) Het lag aan de Westzijde van de Herenweg, onder deheerlijkheid Berkenrode; de overplaats (grenzend aan Kennemeroord)lag in de heerlijkheid Heemstede en aan beide heren was deeigenaar van Knapenburg een jaarlijkse 'recognitie' verschuldigd.De plaats was ruim twaalf hectare groot en behalve het huis vondmen er een koetshuis, stal, tuinmanswoning, biljartkamer en koepel.Het huis zelf was niet bijzonder mooi, maar wel heel groot enbood plaats aan een oneindig aantal gasten. Behalve de eigenkinderen en kleinkinderen waren dit vooral de gezinnen van debroers Huidekoper (...)". Het eerste bezoek van Anna Cecilia Steenbergen-Huidekoperop Knapenburg, in mei 1855, geeft een beeld vande weinig formele manier van leven. In haar jeugdherinneringenschreef ze: "Eetje (Huidekoper) was de eerste keer juist drie jaaroud, maar moest al dadelijk met de groote menschen aan tafeleten, en dat duurde soms ontzettend lang. Het dessert stondmeestal op tafel met een groot bloemstuk in het midden, en erwerd rondgediend door den knecht. Eetje zat dan op een hoogenstoel naast Mama, die zelve naast tante Annette zat, en aan denanderen kant naast een oude ongetrouwde nicht, Eetje de Bie, diehet heel ongepast vond, dat er zooveel notitie van de kinderen werdgenomen. Als Eetje zich dan verveelde en met de beentjes schoptezei nicht Jetje tegen Mama: "Wat zal jij een verdriet van dat kind123

hebben". En dan zei Letje"Ik wil niet meer naast dat nare menschzitten!". Dan werd Letje uit den stoel gezet en met het hoofd op eenuoetenkussen gelegd wanneer zij terstond insliep. Een paar jaarlater nam Trui ook aan die voorstelling deel en zoo lagen er in datjaar geregeld twee kinderen onder tafel te slapen".Tot de verdere genoegens van het buitenleven hoorden wandelingennaar Groenendaal, de kippen voeren, de tuinknecht van Knapenburghelpen bij het ontdekken van jonge scheuten in de aspergebedden ennatuurlijk een tochtje naar Zandvoort. Ook was er min of meerregelmatig contact met de bewoners van nabijgelegen buitenplaatsen:Van Lennep, Van Wickevoort Crommelin, Teding van Berkhout enz.Op 16 februari 1847 is hij in de hoofdstad op 53-jarige leeftijdoverleden. Zijn eerste echtgenote Maria Rahuzen vertoefde tijdens dezomermaanden op Kennemeroord, maar overleed al op 22-jarigeleeftijd. Van Eeghen's tweede vrouw Anna Cecilia Huidekoperheeft aanvankelijk Knapenburg als zomerverblijf aangehouden, maarhet huis stond steeds vaker leeg. Een gelijknamige nicht Anna CeciliaHuidekoper (1848-1927) heeft haar jeugdherinneringen aan haaroom en tante Van Eeghen-Huidekoper op het buiten Knapenburg aanhet papier toevertrouwd. In 1857 is de gemeente Berkenrode endaarmede ook Knapenburg bij de gemeente Heemstede gevoegd. Nahaar overlijden in 1860 te Pietersberg (Oosterbeek) hebben de ervenKnapenburg in 1861 bij openbare veiling verkocht. Uit een beschrijvingvan het landgoed weten we dat het herenhuis beneden vier (grote)kamers bevatte alsmede de keuken. Boven waren 5 kamers en op detweede etage een droogzolder. Aan de Herenweg stonden verder eenstalling, koetshuis, theekoepel en tuinmanswoning. Achter het huis lageen fraaie vijver. Knapenburg is vervolgens door een drietal personengekocht, vrijwel zeker uit een oogpunt van belegging. De stalhouderJ.C.van den Berg, Jan van den Berg (beiden uit Haarlem) en deHeemsteedse veerschipper Coenraad Huijg werden elk voor eenderdeeigenaar. In 1862 konden zij de buitenplaats met enige winstverkopen aan de Amsterdamse commissionair J.Weijerman Jr. Voorgebruik van land van het nabijgelegen Berkenrode betaalden zowellandbouwer Godefridus Milatz als Jacobus Weijerman jr. een bedragvan ƒ 36,- per jaar. In 1868 heeft Weijerman een deel van deoverplaats verkocht aan mr.A.H.van Wickevoort Crommelin, eigenaarvan Berkenrode. Omdat de Sint Bavokerk naast Knapenburg bouwvalligwas geworden is in 1879 een nieuwe kerk door de bisschop vanHaarlem ingewijd aan de overzijde van de Herenweg op een stuk124

grond van de overplaats. Dat was vier jaar eerder door het kerkbestuuren pastoor Muré van de heer Weijerman gekocht. Daarmee verdwenende laatste duintjes tussen Kennemeroord en Groenendaal. Eenzoon Jacobus Engel Weijerman was al in 1863 in Heemstede gehuwdmet een dochter van de toenmalig eigenaar, Johannes Roos, van dehofstede Kennemeroord.In 1886 hebben de erven Weijerman Knapenburg verkocht aanD.W.P.Wisboom van Giessendam. hoogheemraad van Rijnland.In 1892 deed diens zoon H.F.Wisboom de hofstede over aan mej.A.J.Campbell die in het huis Pension Horos vestigde. Dat waskennelijk geen succes want al na drie jaar ging Knapenburg over aanjonkheer Maurits van Lennep. Die was 29 mei 1867 op 'Meer enBerg' in Heemstede geboren en sleet zijn werkzaam leven als wijnkoper.Afbraak en nieuwbouwJ.Craandijk had al in zijn 'Gids voor Haarlem en omstreken' vastgestelddat van het eens zo fraaie landgoed weinig meer resteerde. VanLennep liet het na ruim 1,5 eeuw bouwvallig geworden herenhuis in1909 afbreken. De 'overtuin' maakte intussen deel uit van het aan deoverzijde gelegen Kennemerduin. Het inrijhek met de woorden"Knaapen" en "burg" heeft nog lange tijd voor het nieuwe 'Knapenburg'op het adres Herenweg 111 gestaan.Het heeft nog ongeveer zeven jaar geduurd alvorens men op dezelfdeplaats een nieuwe villa bouwde. Een gedenksteen bevat de volgendeinscriptie: "De eerste steen gelegd door Henri Beer, oud 7 jaar,december 1916". Vanaf 1920 woonde hier de uit Nederlands-Indiëgepensioneerde K.N.I.L.officier C.J.A.Kruyt (1869-1945). Die heeftvanaf 1933 een bedenkelijke rol gespeeld als leider van de Nationaal-Socialistische Arbeiderspartij (NSNAP), een fascistische splinterpartij.Na de bevrijding is het pand geconfisqueerd en dankzij medewerkingvan het Bureau Vijandelijk Vermogen kreeg het nieuwe 'Knapenburg'een functie als 'Hervormd jeugdhuis Heemstede'.(De oorspronkelijke -onbekende - naamgever moet welhaast een profetische gave hebbengehad). In 1949 is achter het huis de grote zaal gebouwd. Bekendgeworden, sinds 1986, als 'Centrum 111' is ook dit pand eind jarennegentig gesloopt teneinde plaats te maken voor een appartementencomplex.Na 1997 zijn in samenwerking met een woningbouwvereniging9 woningen in de sociale huursector gebouwd. De heer J.van deWijngaard, voorman van het slopersbedrijf Traverko redde de eerste125

steen (uit 1916) en gaf dezeaan de heer G.Blok, voorzittervan de woongroep 'Wei-licht'.De steen is vervolgens hij deopening van het complex doorde heer Guus Blok doorgegevenaan ondergetekende, teneindevoor het nageslacht te behouden.Met een weg naar enkele huizendaarachter is bij de keuzevan een nieuwe straatnaam bewustniet meer gekozen voor dehistorische 'Knapenburg', welketot misverstanden zou kunnenleiden. De keuze viel op deCentrum 111, Herenweg 111, als woonhuis in 1916 gebouwd.vroeger wat zuidelijker gelegenbuitenplaats 'Duin en Vaart 'Knapenburg' komt nog wel voor alsnaam van een conifeer Pinus mugo 'Knapenburg' die de herinneringlevend houdt aan de vroegere (gelijknamige) boomkwekerij vanDraijer.Bronnen en Literatuur- Documentatiemap Knapenburg.- Eeghen, Isabelle van. Herinneringen van Femina Muller (1826-1909) en van Anna Steenbergen-Huidekoper (1848-1927). In:Maandblad Amstelodamum, 1952, blz. 141-144.- Eeghen, P.van. Driehonderd jaar de stad uit. In: 54 ste jaarboekgenootschap Amstelodamum, 1962, blz. 106-169.- Elias, J.E. De vroedschap van Amsterdam, 1578-1795. 2 delen.Heruitgave 1963.- Groesbeek, J.W. Heemstede in de historie. Heemstede, 1972.- Kohier van de personeele quotisatie te Amsterdam over het jaar1742. 2 delen. Amsterdam, 1945.- Oord-Wisker, A.G.M.van der. Een plek voor bekende Amsterdammers.In: Haarlems Dagblad, 8 februari 1993.- Rogge, J. Het handelshuis Van Eeghen. Amsterdam, 1949.126Hans Krol

wKaart uan Berkenrode, vervaardigd omstreeks 1720. Aan de Herenweghet huis van mr. Jan van den Bempden (ov.1722) = Knapanburg.127

Nieuwe ledenHeemstedeFam.Van der StroomS. TerpstraMw.G. EggerdingR.v.d.LindenG. BrandC.C.T.M.T.BekeR.StuijtMw.A.A.van de OudeweeteringMw.M.BogaersMw.C.J.C.VerdonschotMw.C.G.M.van BakelFam.D.J.M.SmeeleMw.R.A.M.HoenderdosJ.VersteeghH.de LangeW.KaptijnL.C.SchoewertJ.W.HooremanR.C.ClementF.v.d.HorstR.D.CrommelinMw. J.C.F.van ZonneveldFam.Lindner/de JongG.B.M.HulshofD.M.SchenkeveldW.WoertmanP.O.de VisserBennebroekMw.A.E.KoningsvelddenOuden128

Uit voorraad leverbaar.De VOHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad, die misschien nogniet allemaal in uw boekenkast staan.Vooral voor diegenen, die nog niet 20 lang lid zijn kan dit eenwelkome aanvulling zijn van datgene, dat u al wel heeft. Niet alle nog beschikbare werken zijn indezelfde mate in voorraad, dus hier geldt: zolang de voorraad strekt. Tussen haakjes staat het jaar vanverschijnen. U kunt uw wens kenbaar maken aan de heer Frans Harm (tel. 5280740) of Hans Krol (tel.5282977); e-mail: jlpmkrol@worldonline.nlVerkoopprijs in euroDe geschiedenis van het Huis te Heemstede (1952) (3 delen) 13,60Deel 1 Schets van het leven van A. Pauw (1948) 4,55Deel 2 Enkele gegevens omtrent Adriaan Pauw en het slot van Heemstede (1949) 4,55Deel 3 Het huis en de Heren van Heemstede tijdens de Middeleeuwen (1952) 4,55Heemstede in de historie (1972) 13,60Poort van het Oude Slot (tekening P. Kapsenberg) (1980) 4,55Plattegrond Heemstede en Bennebroek uit 1929 (1984) 4,55Adriaen Pauw (1585-1653), staatsman en ambachtsheer (1985) 9,10Verjaardagskalender met reproducties van oude prenten 3,40De geschiedenis van het buitengoed Bosbeek in Heemstede en vanhet adellijk geslacht Van Merlen (1987) 5,70Van achter de Blaeuwen Engel: Hervormd Heemstede in de 17e eeuw (1987) 6,80Heemstede-Bennebroek 1907-1931: een gids door de jaren (1988) 2,30Eiland in de stroom, Hervormd Heemstede in de 18e eeuw (1988) 6,80Heemsteedse Gemeentepolitiek in de jaren tussen omstreeks 1750 en 1900 (1989) 4,55Kleine en verborgen monumenten in Heemstede en Bennebroek (1991) 6,80De geschiedenis van het orgel in de dorpskerk te Bennebroek (1997) 3,40Heemstede, Berkenrode en Bennebroek; drie heerlijkheden in Zuid-Kennemerland (1992) 8,15Het Huis te Bennebroek en zijn bewoners (1992) 6,80VOHB-fietstocht langs monumenten in Heemstede en Bennebroek (1992) -.50Kroniek van het jaar 1895 Heemstede en Bennebroek (1994) 2,30Vier constructies voor een plek (Oude Slot) (1994) 4,55Geheime missie in 1847 (1996) 11,35Ons dorp Heemstede en Bennebroek. Geschreven voor de jeugd. (1997) 2,50Vijftig jaar van oud naar nieuw 1947-1997 (1997) 9,10De tijden veranderen (burgemeesters Heemstede en Bennebroek 1811-1997 (1997) 9,10Videoband: een wandeling door Heemstede en Bennebroek (1997) 6,80Katholiek rond de rand van Kennemerland (St.Jozefparochie Bennebroek) (1997) 9,10Hartekampkaart uit 1706; facsimile-uitgave en een toelichting (1999) 5,70Vier eeuwen Voorkoekoek-Ipenrode; een historische buitenplaats in Heemstede (2001) 9.00Verder zijn er van diverse afleveringen van het VOHB-tijdschrift Heerlijkheden nog lossenummers beschikbaar.

E6N OVERPEINZING OPDE BLOEMENTeNiToON^TeL-LING IN HEEMSTEDEWAT 15 HF.T TocH VREEMDOAT, TERWJL ONTELBAREBOOMKWEEKEFL.^ ZICH BEZIGHOUDEN MET HêT KWEEKENVAN 8OOMSN IN HOENOER^—VORM\•^i- •'?7^--î§^J''„ER. ÏÛO WEINIS PLUIMVEE -HOUDER! OP DE 6EDAO%GEKOMEN Z.I\N OM KtppENIN BQOMVOR.^ TE KwEEKENHés-MCTE«