JAP.RGANG 8 1988 Prijs FI 2,00 - Laka.org

11JAP.RGANG 8SEPT/oa 1988Prijs FI 2,00

REDACTIONEELWerelddierendag'Allicht' iseenuitgave van destichting Allicht. Deze zet zichin voor eendemocratisch,mens- enmilieuvriendelijk energiebeleid.Geen .kernenergie ofkolen' dus, maar doelmatigergebruik van energie enzoveelmogelijk aanwending van alternatievenals zon enwind. Aanregionale ontwikkelingen wordtin ruime mate aandacht besteed.Ingezonden artikelen of brievenkunnen doorde redactie wordenbekort. Ondertekende artikelengeven niet noodzakelijkde mening van de redactie weer.Overname van tekstmetbronvermeldingistoegestaan.Voor overname van illustratiesdient men contact op te nemenmet de redactie.Redactie: Thijs Belgers.Peter Bielars. Wim Kersten.René Maagdenberg.Medewerkers: Hans Bannink,Joost Andrik, Toon de Laaf,Toine Huysmans, WilbertWillems, Joost van derAalst.Alard Gevers, Sander Neijnens.Vormgeving: Stichting Scavutti(postbus 1522.5200 BN Den Bosch).Fotografie: Stichting Scavutti,Wim Kersten.Illustraties: Tik-Tak-Iekeningen(postbus 3042. 5003 DATilburg). Cees Charnuleau,Sander Neijnens.Zetwerk: Skwadraat,Den Bosch.Druk: Drukkerij deWerkwinkelc.v., Tilburg.Redactieadres: postbus 8107,5004 GC Tilburg. Deredactieistelefonisch te bereiken ondernlJ1lmer 013 - 351535.Een jaargang omvat minimaalzesnummers. Een abonnementkunt u nemen doorstorting vanf 10,- (steunabonnement f 15,-;instellingen f 25,-) op gironummer4208201van PenningmeesterAllicht te Tilburg.ISSN 0168·3748Oplage: 7S0Er was eens een kippetje en dat woondein een gigantische legbatterij met wel14 miljoen andere kippetjes: grotekippetjes, kleine kippetjes, dikkekippetjes en dunne kippetjes; kippetjesmet een grote tok en kippetjesmet een klein tokketje.Maar ons kippetje was een heel bijzonderkippetje. In de legbatterij was onskippetje de baas over het verkeer endus telkens als er iets verkeerd ging,kon je er tok op zeggen, dat zij eriets mee te maken had.De legbatterij was zeer vooruitstrevend.Alle kippetjes mochten vrijrondscharrelen, al bracht dat natuurlijkingewikkelde problemen met zichmee. Al die miljoenen kippetjes, dieelke morgen op weg gingen om hun eikwijt te kunnen, nou, je kunt je welvoorstellen dat dat de nodige opstoppingenveroorzaakte.Nellie, want zo heette ons kippetje,moest ervoor zorgen, dat het verkeerin goede banen werd geleid. Zat erergens een eileider verstopt, danzorgde Nellie ervoor dat er een nieuweEi-tunnel werd aangelegd bijvoorbeeld.Maar Nellie moest er ook voor zorgendat er onderweg geen eieren braken enzo gebeurde het, dat op een dag delangzaamste kippetjes een reflecterendringetje om hun pootje moesten dragenen de snellere kippetjes werden verplichteen klein lampje op hun hoofdte laten monteren. Maar ondanks al diemaatregelen kwam het toch regelmatigvoor dat er kippetjes in het verkeerwerden geslacht. Dat was niet zo heelerg, want dat waren toch meestal heeloude kippetjes. Of piepjonge kuikentjes.En die legden toch geen eieren.Eieren waren heel belangrijk en je hadze in allerlei soorten: Gouden eieren,die de economie moesten versterken;INHOUD2. Redactioneel3. Kernenergie West-Europa in afbouwfase6. Eén megaWatt in zicht8. Nieuwe Amercentrale kan veel schoner9. Een atoomramp wordt weggepoetst14. SEP wil meer op gas stoken16. Overname geslaagd19. Buitenparlem•••20. Brandstofwindeieren die de legbatterij van alternatieveenergie moesten voorzien;fopeieren die dienden om alle kippetjesnog harder te laten werken enpaaseieren, die voor het hiernamaalszorgden; zachte eieren, die de kippenhielpen bij legstoornissen, en hardeeieren om de orde te handhaven. Er wareneieren, waarin de hennetjes zichmooi konden maken en eieren om nieuwekippetjes te maken.Maar natuurlijk waren er ook halveeieren en roereieren en daar werdenuitsmijters van gemaakt. Voor als erlege doppen werden gekraakt. Bruineeieren waren er ook, maar die waren inde minderheid. En 's-zomers waren erveel gebakken eieren. En tenslottewaren er vuile eieren en die kwanen laterin de regering van de legbatterij.Nellie was zo'n ei.En nu zit ze in een kabinet, dat bruineeieren het land uitzet en zelf valsepaspoorten uitgeeft; gouden eierenbelooft aan kippen die niets te verwachtenhebben. Windeieren legt, om erstorm mee te óogsten en maximum-snelhedenverhoogt om er de vleesconsumptiemee te bevorderen. En maar kakelen!En dat alles - zo lijkt het -om zelf beter in de veren te komenzitten. Wie het eerst komt, het eerstmaalt. De kip of het ei. To legg ornot to legg!Het werd in de legbatterij toch welhoog tijd, om eindelijk weer eens eenandere haan victorie te laten kraaien...

DAAR KOMEN DE SLOPERS...Kernenergie West-Europa inafbouwfaseFr a nkrijk weet van niet s , e n bouwt ongestoord ver deraan een ambitieus kernenergieprogramma. De meesteandere Westeuropese landen hebben toch iets geleerdva n de ramp i n Tsjernobyl. Protesten van de bevolkingen koerscorrecties binn e n politie ke partije nl eide n t ot bijstelling van het atoom-avontuur.In sommi ge landen wordt openl i j k gesproken over' ui t s t appe n ' , en het begrip 'ontmantelen' (slopen)duikt s teed s vaker op.ItaliëDe huidige Italiaanse regering wordtgekweld door het kernenergi e-dilemma .Er is in 1987 een comp r o mi s tot standg ekomen, waarbij afgesproken werd dathet volk bij refere ndum ~ocbt zeggenwat er verde r moest ge be ur en. In meerderheidstemd e n de Italianen tegenkernenergie, waaruit het Italiaanseparlement de c onc l usie trok dat de inaanbouw zijnde kernreactor van Montaltodi Castro niet in gebruik zou wor ­den genomen. Deze c entrale wordt omgebouwdtot gasgestookte e l e k t r i c i ­teitscentrale .Tegelijkertijd werd besloten dat detwe e bestaande kerncentrales vanCaoTeo en Trlno Vercellese op termijnzullen worden gesloten en ontmanteld .Zes geplande kernc entrales in Lombardi j e, Piemonte en Palia z i j n geschrapt .Italië zal zich nu meer g a an r i c h t e nop gas en steenkool als brandstof voorstroomopwekking .SpanjeMe t acht ke r n r e a c toren i n de s teigerso f op de t ekentafel wilde Sp anje he tbest aande arsen a a l v e r du bbelen.Niet temin i s nu beslo ten het bouwprogr amma t e vertr agen, hetgeen e r o p ne erkomt dat er uiteindelij k slechts tweenieuwe centrales bij z u l len komen .Groot-BrittaniëHet Br itse kerncentralebestand geefte e n prachtige dwars doorsnede van mogelijkheden : van oud tot n ieuw .Onlangs besloot de Central ElectrlcityGenerating Board (CEGB) dat de oudstecen t r a l e s (bouwjaar 1962) t e Berkelye n Bradweil gesloten zullen wor den.Naast de o ude r dom speelt het v e iligheidsaspecteen r ol : er bestaan steedsmeer twijfels over de we rking v an degasgekoelde r e a c tor in Berkely .De kosten v a n de ontmantelingsoperatiev an deze cen t r a le worden geraamd o pPeter BielarsWim Kersten

uim 1 miljard gulden. Men verwachtcirca honderd (!) jaar bezig te zijnmet deze operatie, die voor veel Brittenveel ervaring zal opleveren voorde ontmanteling van de resterende centrales.Maar de CEGB heeft ook plannen aangekondigdvoor de bouw van twee kerncentraleste Hinkley Point en Wylfa.Men opteert voor drukwaterreactoren,en sluit zich aan bij het meest gangbaretype kerncentrale.De grootste verrassing is het plotselingeterugschroeven van de budgettenvoor onderzoek naar de kweek-technologie.Het Britse parlement nam in julihet besluit om deze weg niet (meer) inte slaan en eerder de resultaten vanandere onderzoeksinstellingen elders(Frankrijk) over te nemen. De 1800werknemers van de kweekstad Dounreayzullen ergens anders geplaatst moetehworden.ZwedenNa een verhit referendum in 1980 werdhet kernenergiebeleid van Zweden vastgelegdop een middenkoers: geen ja engeen nee. Dit beleid resulteerde in debouw van twaalf kerncentrales, dievanaf het jaar 1995 één voor één geslotenen ontmanteld zullen worden.Tegelijkertijd zoeken de Zweden naarmogelijkheden om radioactief afval opte slaan in rotsformaties onder hetzee-oppervlak.FrankrijkDe Franse regering heeft kernenergiegepropageerd als dè energiebron voorde toekomst. Daardoor is een ambitieusbouwprogramma voor kerncentrales opgesteld.Veel centrales staan intussen al tedraaien. Z6veel zelfs al, dat ze tesamenveel meer energie leveren dan deFranse bevolking verbruikt. De nationaleenergiemaatschappij EDF zit numet een enorme schuld van 24 miljardfranken, dat is 1,65 maal de totaleomzet van de centrales in het afgelopenjaar. Alleen aan rente moet hetbedrijf jaarlijks al 25 miljard franken(8.250 miljoen gulden) betalen.Een verhoging van de energieprijsdurft niemand aan. Wel is de Franseregering nu bereid het aantal nieuwecentrales per jaar terug te brengenvan vier naar twee.Wat er met de overproduktie aan energiemoet gebeuren, weet intussen niemand.West-DuitslandDe voorstanders van kernenergie inWest-Duitsland hebben een stap terugmoeten doen. Nadat bekend was geworden

dat er gesjoemeld was met de verwerkingvan radioactief afval , is het geloofin kernenergie ernstig aangetast .Vooral de gevolgen van fraude met hetkernafval en het giftige afval op zichhouden de gemoederen in West-Duitslandnu al enige tijd bezig.De oppositiepartijen in de verschillendedeelstaten overwegen serieus een" Aus s t i eg" uit de kernenergie. Zelfsbinnen de regeringspartijen neemt detwijfel over kernenergie toe.In West-Duitsl~nd wordt het milieu- enkernenergiebeleid per deelstaat geregeld.In iedere deelstaat is het deelstaatpariementverantwoordelijk voorzijn eigen beleid. Dat kan dus nogalwat regionale verschillen te zien geven.Hoe het beleid is, hangt sterk afvan de politieke kleur van de belangriJkstepartijen ln de deelstaat .Zo is in Sleeswijk-Holstein onlangs der edelijk progressieve SPD aan de machtgekomen . Deze partij wil geen nieuweplannen meer in overweging nemen. Erworden wel plannen ontwikkeld om debestaande centrales (OQ te beginnen deoudste) over enige tijd te sluiten.Sleeswijk-Holstein is 6én van de belangrijksteeconomische centra van hetland.De SPD-regering in Noor dr i j n- We s t f a l enweigert al jarenlang de kWèekreactorvan Kalkar in gebruik te nemen . De"Au8stieg" uit de kernenergie is hieral enige tijd een belangrijk discussiepunt.Energieproducenten staan in dezedeelstaat niet langer te popelen omplannen voor andere kernenergiecentraleste ontwikkelen. Wel wordt er nogin Hamm. een "Uochtemperatur-reaktor"ontwikkeld.In Nedersaksen waar de conservatieveCDU aan de macht is , vindt het werk opde nieuwbouwlokatie Lingen gewoondoorgang.In Bessen ls e l k pro-kernenergiegeluidverstomd na het schandaal bij Transnuklear.Vorig jaar is i n Rheinland-Pfalz nogeen nieuwe cent r ale in gebruik gen omen ,en 1n Baden-Würtenberg is tenslott e des ituatie niet ve r ander d .BelgiëZoals in de vorige Allicht te lezenval t , heeft de kernenergielobby inBelgië, evenals in West-Duitsland , eenflinke klap gekregen door het schandaalmet de plutoniumvaten en de frauduleuzehandelingen bij het Studiecentrumvoor Kernenergie in Mol .De discussie over de bouw van eenvijfde kernenergiecentrale bij Doel,loopt nog , maar de regeringspartijenzijn inmiddels erg verdeeld. De kansdat België een achtste kerncentralekrijgt, neemt daardoor af .NederlandEn in Nederland moet het kabinet beginvolgend jaar besluiten of er alsnogé6n of meerdere kerncentrales gebouwdmoeten worden.===========================

AANTAL COLLECTIEVE WINDMOLENS GROEITEénmegaWatt in zichtDe ontwikkeling van coll ectie ve windmolens ver ­loopt redelijk voorspoedig. Ondanks allerleiproblemen rond t e r ugle ve r i ngt ari e ven en l ok atieswordt verwacht dat eind 1988 de ge zame n l i j kecollectieve molens een ve rmogen van 1 megaWattve r t e ge nwoor di ge n . De opzet van de coöperatieveverenigingen is landelijk identiek , maar de uitvoeringverschilt van streek tot str ee k .voor een bepaald bedrag een l eninghe bben af ge s l ot en met de vereni ging .tussen Doel en DenemarkenBi j de ingebr uikstelling van het parkin Bath sprak Zeeuwind-secretaris Jande Vr i es over de positie van dezemolens " t us s en Doe l en Dene mar ken" .Daar mee kenschetste hij de typischesit uatie van Belgi ë (alles voo r kernenergie)en Denemarken ( géén ke r nenergie). " Denemar-ken is een ba ken. Wiedaar r ondtoert kan binnen een weekendhonde rden molens t egenkomen . Hoe heeftDenemarken dat klaargespe e l d? Nie tdoor groter t echn i s ch vernuft of soepelerpl an ologische r egels dan bij ons .Maar door bewust t e kiezen tegen kernenergie en v66r zoveel mogelijk duurzameenergi e van eige n bod em. En dooreen expl oit atievorm mogelijk t e makenwaar doo r windenergie voor groe pe nburgers , bedrijven, kantor en ge zamenlijkr endabel wordt. De coö pe r a t ieformule" .Collectieve molen inDelftWim Kersten Si nds 28 april 1988 s t a a t In Dodewaardeen collectieve molen t e draa i en . Deopgewekte elektrici t eit wor dt ge leverdaan het Zuiver ings 8chap Ri v i eranlandvoor d e i nsta l laties v an een rioo l ­water zuivering . Daa r me e beeft de eer ­s te Nederl andse ke rncentrale (Dodewaard) conc urrentie gekregen van eenparticulier opgezet wi ndmolenp r ojectvan 75 ki l oWatt .Recht tegenover de v i er kerncentral esvan Doel (Belgi ë) is aan de Neder l andseoeve r van de Westersche l de ln Batheen wi ndmolenp a r k met drie wi ndt urbi ­ne s verrezen . De coöperati eve VerenigingCollectief Bezit Windmolens(VCBW) •Zeeuw ind , hoopt j aarlijks400.000 kiloWattuur s troom t e produceren en te verkopen aan de PZEM , deProvinciale Zeeuws e Energie Maatschappij. Dankzij een gu nstig tarief kanZee uwi nd dit park op ve r antwoor dewijze r endabel exploiteren . De inkomstenworde n, na af trek van de kost en,verdeeld onder de l eden, di e iede rSt andplaa t s en van windmole nve r eni ­gingen in Nederland (juli 1988).1) Groningen . 2) Nyemir dum, 3) Zeewol de, 4) De Waal, 5) St. Maar t ensvlotbrug , 6) Venhuizen, 7) Alkmaar,8) Cas t r icum , 9) Monnickendam, 10)Zaandam, 11) Hoofddorp, 12) Oude r ­kerk aId Amstel. 13l Wi l nis . 14)Utrecht. 15) Nie uwegein, 16) ' s -Gravenhage , 17) Del ft, 18) Oost voo r ne ,19) Dodewaar d, 20) Nijmegen, 21)Ti l bur8. 22) Goes.

Die formule heeft nu ook in Nederlandwortel geschoten: in september 1988zijn er negen collectieve molens operationeel.De Friese VCBW Fryslln teltdrie molens , verspreid over Zürich,Holwerd en Franeker. De oudste collectievewindmolen draait al een jaar inDelft , terwijl VCBW West-Friesland inapril van dit jaar haar eerste molenin Andijk in gebruik stelde.Momenteel telt Nederland 23 actieve enminder actieve windmolenverenigingen,waarvan de meeste. gehuisvest zijn inde provincies Noord- en Zuid-Hollanden Utrecht . De oudste vereniging, VerenigingWindenergie Haarlem, verkeertin een impasse . Na jaren zoeken enknokken is men erin geslaagd om eenzeer gunstig teruglevertarief geregeldte krijgen bij de Provinciale ElektriciteitsmaatschappijNoord-Bolland(PEN). Tegelijkertijd is er echter noggeen uitzicht op een geschikte lokatievoor de molen, doordat de provincieNoord-Holland weigert een bouwvergunningaf te geven. De v.ereniging spantDOg wel een AROB-procedure aan tegende provincie. maar heeft inmiddels beslotenzichzelf op te heffen. Alle 140leden worden geadviseerd lid te wordenvan andere coöperaties of deel te nemenaan de windenergieprojecten van deTriodosbank.tarievenAlle activeiten van de windmolencoöperatieBworden landelijk begeleid, gecoördineerden geadviseerd door VerenigingODE (Organisatie voor DuurzameEnergie), die zich met name inspant ophet gebied van de teruglevertarievenaan elektriciteitsmaatschappijen enenergiedistributlebedrijven. De onderhandelingenzijn uiterst taai, verlopenmoeizaam en vaak teleurstellend. Hetplaatsen van een windmolen lijkt kinderspel,vergeleken bij de energie dieopgebracht moet worden om een redelijkeprijs voor de opgewekte stroom teontvangen ..Zo bestaan er grote verschillen in hetland. VCBW Fryslin ontvangt 9,5 centvoor elke geleverde kiloWattuur, terwijlZeeuwind op 16,5 cent mag rekenen.Brabant scoort laag met ongeveer 7cent. Windmolenexploitanten in Denemarkenontvangen (omgerekend) een vergoedingvan 15 tot 20 cent ..De coöperatieve verenigingen en ODEzijn van mening dat er één landelijktarief goet komen . Een daartoe uitgewerktvoorstel wordt echter door deVEEN (Vereniging Elektriciteits Exploitantenin Nederland) "niet zinvolgeacht om overleg over te voeren'".Alle hoop wordt nu gevestigd op denieuwe Elektriciteitswet, die voorzietin een ge8chill~Dcommissiebij onenighedentussen de nutsbedrijven en(representatieve organisati&8 van)terugleveraars.De verdeeldheid binnen de VEEN geeftoverigens ook al aan dat men hetspoor een beetje bijster is geraakt.Niet alleen de hoogte van de terugleverlngsprijsvarieert van provincieCollectief windmol~n??rktot provincie, ook de inhoudelijke benamingverschilt nogal. De PZEM heefthet over een "redelijke vergoedingVOGr vermeden kosten", terwijl de PENhardnekkig de term "subsidie" hanteert .Met alle betrokken partijen wordt hardgewerkt aan een uniforme regeling, diede toekomst van bestaande en nieuwewindenergieprojecten veilig moet stellen.=================="===========Voor informatie: Landelijk SteunpuntWindmolen Coöperaties, VerenigingODE. Postbus '750, 3500 ATDtrecht. Tel. 030 - 734422.IBath (Zeeland)

UITSTOOT STIKSTOFOXYDE HALVEERT, MAAR:Nieuwe Amercentrale kanveel schonerDe nieuwe ko l e ncentra le in Geertruidenberg, de AC 9,mag per j aar 400 mg/m3 stikstofoxyde uitstoten. Dati s de helft van wat de huidige centrales de luchtin blazen, maar het kan nog ve e l schoner. In West­Duitsland geldt e en norm van 200 mg/m3 stikstofoxydeper j aar . De provincie Noord-Brabant houdtzich e chte r liever va s t aan de Nederlandse norm.Terwijl de e igenaar van de AC 9 , de EPZ, schonerelucht gewoon te duur vi ndt.Peter BielarsOnlangs heeft d e provincie Noord-Brabante e n positieve beschikking afgegevenvoor de bouw van een nieuwe kolencentrale, de AC 9. op het Amercomplexin Geertruidenberg. Tegen de beschikking18 weliswaar beroep aangetekenddoor de stichting Natuur en Milieu,mede namens de Brabantse Mtl1eufederatieen de Milieugroep Oosterhout , maarde ve rwachting i s dat de definitievevergunning niet lang meer op zich zallaten wachten.De n ieuwe Amercentrale moet in 1993gaan draaien. Hij vervangt dan de tweeoudste kolencentrales op het compl ex .De AC 8, de op dit moment nog 'jongste'centrale, zal nog dit jaar aangepastwor den met een rookgas-ontzwavelingsinstallatie.Zowel de aangepaste AC 8als de AC 9 moeten gezien worden alstestcase voor het milieubeleid van deN.V. EPZ (Elektriciteits ProduktiemaatschappijZuid-Nederland) èn voorhet milieubeleid van de provincie. Endaarin schijnt een gunstige ontwikkelingop gang gebracht te zijn.zwaardere milieunonnDe Provincie had oorspronkelijk 1 augustusvan dit jaar als datum genoemdwaarv66r de vergunning voor de nieuwekolencentrale nog verleend zou wordenvolgens de oude normen , dat wil zeggeneen toegestane jaarlijkse uitstoot vanmaximaal 800 mg/m3 s t i kst of ox yde( NOx) . Zou de vergunning ná 1 augustusafgegeven worden, dan werd een maximumDorm gesteld van 400 mg/m3 stikstofoxyde.Deze zwaardere milieunorm islandelijk ingevoerd en daar kunnenzowel de Provincie als de EPZ nietonder uit.Maar de vergunning, althans een positievebeschikking (waartegen nog beroepaangetekend kan wor den bij de Kroon,wat nu gebeurd is) is al op 1 mei j .l.afgegeven door de Pr ovi nc i e . Die hadformeel de EPZ niet hoeven verplichtend e uitstoot van stikstofoxyde i n denieuwe centrale t e halveren ten opzichte van de huidige centrales . Datis wel gebeurd. In de nieuwe vergunnings t aa t dat de AC 9 niet meer dan400 mg/m3 stikstofoxyde jaarlijks delucht i n mag sturen.Nu is 400 mg/m3 per jaar nog veel .In West-Duitsland geldt sinds enigetijd een uitstoot van maximaal 200mg/m3 voor elke kolencentrale .De Provincie berekende dat begin ditjaar in Geertruidenberg door alle centralessamen 22.300 ton s t i ks t o f oxydede schoorstenen verlaat. Die vervuilingwordt teweeg gebracht door allevijf centrales : drie kolen- en tweegascentrales , waarbij natuurlijk opgemerktmoet worden dat de gascentralesuitermate schoon zijn. Het overgrotedeel van de uitstoot aan stikstofoxydekomt uit de pijpen van de kolencentrales.De uitstoot is de laatste jaren nauwelijksgedaald4 In 1985 bedroeg de ver-Lees verder oppagina 13.

TOTALE ONTSMETTING ONBEGONNEN WERKEen atoomramp wordtweggepoetstDe 'sarco faag ' over de reactorThans, t wee Jaar na de reactorramp inde kerncentrale van Tsjernobyl. wordtzowel in de centrale ze l f , alsook ophet omliggende terrein hard gewerktaan l iquidatie va n de gevolgen van detragedie die zich in april 1986 heeftvoorgedaan. Na de eerste en de tweedels nu ook de derde reactor in gebruikgenomen . Een enorm aantal installaties,gebouwen. bossen en gronden is ontsmet.In Slawoetltsj - de ni e uwe s tadvan het centralepersoneel - zijn deeerste woningen betrokken.Rond Tsjernobyl wordt hard gewerkt om de gevolgenvan de atoomramp (april 1986) weg te we r ken . I n' I n f or ma t i e Bulletin', het weekblad van de Russischeambassade in Nederland, stond onlangs eenoptimistisch stemmend verhaal van Maksim Rylskiover de grote schoonmaak. Allicht drukt, met t oestemming,het verhaal i nt e gr a a l op de vol gendepagina's af, in de hoop een tipje van de sluierover de gevolgen van Tsjernobyl te lichten .I n juni sprak de redactie met Zhores Medvedev,schrijver van het boek 'Kernramp in de Oeral',waarin hij een atoomongeluk uit 1957 beschrijft.Volgens hem is het onbegonnen werk om het helegebied rond de kerncentrale te ontsmetten.werkritme"Ue t werkrltme van de kerncentrale vanTsJernobyl wordt door de volgende gegevensgekenmerkt : drie reactoren hebbenreeds meer dan 16 miljoen mWh elektriciteitgeproduceerd. Het staatsplanvoor 1987 ls gehaald", zo ve r t e l deWladimir Komarov . Hij is de waarnèmendehoofdingenieur van het samenwerkingsverband'Combinaat ' dat voorpraktisch al l e werkzaamheden binnen destraal van 30 kilometer rond de kernce nt r al e van Tsjernobyl verantwoordeliJk1• ."Het is waar dat de reparatiewerkzaamhedenaan de derde reactor grote inspanningenhebben geëist. Deze reactorgrenst met name aan de vierde waarinzich het ongeluk voordeed. De verbindingentussen deze twee reactoren werdenver broke n en get soleerd. Ofschoonde installaties na de explosie intactbleven, werden ze meermalen op betrouwbaarheidgecontroleerd. De reactorwerd afgelopen december in gebruikgenomen en blijft sindsdien stabiel enbetrouwbaar werken.Grote moeilijkheden waren verbondenmet decontaminatie (ont s me t t i ng , red.)van zijn ruimten en installaties diesterk radioactief waren . Nietteminwerden er technische oplossingen gevondendie tot aanzienlijke verbeteringvan de radioactieve toestand hebbengeleid. Alles werd ontsmet, zodathet personeel zich thans even veiligvoelt als in de eerste twee reactoren,zo niet beter. In 1987 bijvoorbeeldbedroeg de gemiddelde radioactieve io-Ni e uwbouw i n het gebied van Gomelskaja,

werking op de personeelsleden van dekerncentrale van Tsjernobyl 1 ,5 bar(internationale norm is 5 bar perjaar) . Men hoopt deze norm dit j aarnog meer te verlagen. "object "Schuilplaats""Ue onde rzoe ke n in het object 'Schui l ­plaats' aan de vernielde r eactor durenvoo r t . Er worden de r esten van debrandstof, hun situering, de kr ac h tvan ga mmastraling, de tempe r a t uur ende war mt e s t room bestudeerd. He t ond erzoeks ysteem 'Tent ' dat ve rschillendei mpulsopnemers en e en meetapparaat omvat,houdt de reactor dag en nacht inde gate n . De gegevens die door apparatuur in vers chillende delen van de'sarcofaag ' worden verkregen , makenhet mogeli jk de processen daarbinnent e vo l ge n en t e prognoser en .De resultaten van de waarnemingen vanhet object 'Schuilplaats' ge ve n hetlaatste jaar geen redenen tot be zorgdheid",aldus Wladi mir Komarov." De t e mperatuur van binnen verschiltwei n i g van die aan de buitenzijde . Ziji s i e t s hoger daar wa ar de ver br uikt ebrandstof ligt , maar tendeert wel naare en dali ng . Onder de meest ongelooflijkes i t ua t ies die wij on s zoudenkunnen ve ronde r s t e l l en , was de aanwezighei d va n ve r s e brandstof het gevaarlijkst. De brandsto f was voor overladenbe s t emd t oen de reactor v66 r de rampnormaal werkte . Nu is deze brandstofuit de ' sarcofaag' verwijderd .Mensen trachten verschil lende ruimtenvan de be schadigde reactor binnen tedringen, natuurlijk als de radioactievetoestand dat toelaat. Anders wor den err obots en tv- camera's gebruikt . Erwor de n muren doorgebrand, tunnels gegravenen stap voor stap s t e edsnieuwe ruimten op de r ad i oact i v i t e i theroverd . Het is van groot belang def ysisch-che mische t oestand van de verbruikte brandstof te kennen, i n we l kehoeveelheid en waar precies deze zichbevindt .mens of robotOveral wa ar de mens of de robot doordringt. worden verschillende nieuwei nst r ument en opgesteld. Ondanks hetfeit dat de gegevens de veiligheidvan de ve r nielde reactor bevestigen,wor dt e e n programma van nieuwe werkzaamhedenen metingen ve r we zenl i j kt ,waarbij met behulp van v i deo- appar a ­tuur en robots moeilijk doordringbareruimten onder de r eactor worden onder ­zocht. Dit programma is bedoeld voorde naaste toekomst, alsook voor dec onser va t i e van de 'SChuilplaats ' oplange termijn.Thans i s i n de zone van de kerncentralee en nieuw s amenwe r ki ngsve r band' Spe t s at oom' opge r icht , dat zich metde reparatiewerkzaamheden onder deoms t an d i gheden van hoge radioactievestraling zal bezig houden. Dit centruczal z ich van r obots, speciale in­' s t a l l a t i e e en machine s bedienen, dievoor toepassing in kerncentrales vanDe r ampreactor vla k na het ongeluk(Fo to's: APN)de USSR onde rmeer in Tsjernobyl z i j nont wi kke l d. Ervaren specialisten zul ­len snel In een kerncentrale ingezetkunnen worden, waar z i j bijvoorbeeldreparatiewerkzaamheden zullen verrichtenof oudgewor den installatiesontmantelen . Thans wordt materiaalvoor zulke spoedoperaties ontworpen" .PripjatOp de weg naar Pripjat zijn verlatenbouwwerken van de vijfde en zesde reactort e zien. Deze reactoren staanniet op het programma voor de ontwikkelingvan elektriciteitsvoorziening inde Oekralne en zullen evenmin in gebruikworden genomen . Zij worden geconserveerdopdat d& reeds opge s t e l de installatiesen bouwconstructies nietverloren gingen, daar ze misschienvoor andere doeleinden, bijvoorbeeldvoor opl e i di ng zullen worden gebruikt .Thans 1a hier de contaminatie aan degang."Let op, het we l bekende 'rode bos'waarover radioactiviteit een spoorhad getrokken, is er niet. Het boe isgekapt en betrouwbaar begraven, ter­WiJl de begraafplaats zelf voortdurendonder controle staat" . vertelt dedirecteur van bet speciale bedr i j f'Complex' . Waleri Starodoemov . Ditbedrijf is in de zone met een straalvan vijf kilometer r ond de rampreactormet onts met t i ngswerkz aamhedenbezig."Vorig jaar hebben we ons eindelijkvan de aeest besmette gebieden ontdaan.Er is een enorm territoriumschoongemaakt . Er zijn geen plekkenen haarden meer , die r öntgens ofzelfs tiende gedeelten ervan zoudenuitstralen. Deze radioactivitelts-\.... ~•

,. ." .•\.'te maken , dan e l ke dag over groteafstand naa r he t werk t e moeten r ijden. Di t J aar will en w1j 600 won ingenmet alle gemakken beschikb a ar stellen , daar wij i n Pripj a t a l veel voorherste l van het le1dingennet he bbengedaan . De woningen zij n schoongemaakten t e n dele van radioactivitei tgezuiver d . Let op : de r amen zijn op e n- wi j zi j n aan het ventileren . Pripjatbegint aan zijn n i euwe l e ve n" .,niveaus mogen vergeten worden . Nuwordt er me t mll 1irönt ge os geteld.Het terrein rond de cen t rale e n debouwbasls ls Cezui ve r d . We moestenhi erbij nieuwe t ec hni eken van decontaminatieleren. U kunt best ge lovendat het ingewikkeld en intensiefwerk met t oe pas s t ng van nieuwe methodenen technische middelen Is.Wij zijn e r in geslaagd niet alleen eengrote hoeveelheid installatle8 aan devol kshui s houdi ng terug te geven, maarook de verspreiding van radlODuclidenDaar dichtbevolkte gebieden te voor ­komen.Er I s een sp eciaal systeem van begraafplaatsenontwikkeld . De meest eenvoudigehebben ' l emen slatten' die radIonucli den aantrekken . Sterk actiefker n afva l wordt verborgen in betonnenblokken met een be t rouwbaar s ysteemvan biologische beveiliging voor langdurigecons e r vat i e . 8ij s t er ke d08esworden mach i nes. me chanismen en televisiemet afstandsbediening gebruikt .Thans doet Pripjat allerminst aan eendode stad denken. Honderden medewerke r s van 'Complex' wer ken en wonenhier volgens een pendelschema. 'sAvonds brandt er licht in sommige huizen: de mensen blijven bier overnachten.Hier werken 23 objecten :een herst ellingscomplex, een zwembad,een cu l t uur p alei s en ee n kant i ne .Wij staan voor de taak de 8tad geleidelijkaan bruikbaar te _aken voorproduktledoeleinden en voor hetpersoneel dat er een pendeldiensthee ft", vertelt Starodoemov . "He t isreäel en ook noodzakelijk: het isimmers veel gemakkelijker e en aparteflat met e en t elevisie en een airconditioningt e hebben, van eenbibliotheek en een stadion gebrui kwaterkwaliteit"Hoe zal de situatie met hoogwateri n het voor jaar zi j n. hoe zal het dewaterkwal i t e i t i n grot e en kleiner i vi er en in het stroomgebied van dePr1pJat (is zowel de na am van eens tadje als van een r i v i er bij Tsjernobyl.r ed. ) en de Dnj epr betnvloeden?We willen eraan her i nne r en da tde prognoses va n vorig j aar over hetalgemeen wel ui t gekomen wa r en: hethoogwaterpeil bleef normaal , de be ­scherm- e n f iltreer dijken, vangersen bezinkv1 j vers hielden he t watertegen en beletten het we gspoelen vanradionuc l i den" , a ldus J evgeni Stoekin ,l eider van de ope rationel e groep vande weer kundige dienst i n Tsjernob yl ."Ook dit voorja ar I s er ge e n r edent ot be zorgdheid . Di t jaar was er vi jfmaal zo wei nig sneeuw als vorig jaar.Deze keer was de bovenlaag van deaarde goed bevroren e n vocht ig. Toenhij nog n i et ontdooid was, vreesdenwi j zware r egens . Deze vr ees wasechter ong egrond en wi j verwacht e ndat het hoogwaterpeil deze keeranderhalf tot t wee maal zo l aag z alzij n als norm aal .We hoeven ook wat erver ontreingingn1et t e vrezen . De hoogst t oelaatbare conc entrati e s van radionuclidenzul len niet over schreden wor dene n bovendien hebben wi j vant e vo renberekend hoe veel radi onucliden erwegge s poel d zulle n kunnen worden.Onda nks a l deze voorzorgsmaa t regelen hebben wij serieuze stappen voorbescherming van he t s t roomge biedondernomen. De dammen en dij ken r ondde cent r ale van Ts j e r nobyl zijn ver -Een nieu w dorp inBorodyansky voorTs j ernobyl-eva cuée s

Zhor es A. MedvedevNIET TE VROEG JUICHEN I(Foto : Allicht)r amp in de Oeral . welke in 1957heeft plaatsgevonden."In de Oeral. in Taj eLj abdnak ,heeft men vanaf 1957 alles in hetwerk gest el d om een groot gebi edvan radioactieve s t of f en te ont ­sme t t en . Ogenschi j nl i j k i s dat ookge l ukt. Maar in 1967 is in datgebi ed een langdurige droogteperiodeingetreden. waardoor de talrijke meren kwamen droog te s taan .Het daarin verzamel de radioactievemateriaal (want de meren ze l f kunnenniet worden ont smet) he chttezich aan de droge stofdeeltjes enwerd door wind en s neeuws t ormenve r s pr ei d over een nog groter gebied."Medvedev wijst op de parallel t ussen de rampen i n Tsjeljabinsk enTsjernobyl:"Na de eerste besmetting als gevolgvan de ramp in april 1986werd de grond in de omgevi nggrondi g gedec ont ami neerd (o nt smet)en gezuive r d van radioactieveneerslag. Die operat ie lijkt vol ­t ooid en ges l aagd. Maar de enormePr i pj a t - moerassen ten westen vande rampcentrale zijn niet s choongemaakt. Dat is ook onbegonnenwerk.Wannee r er een droogteperiode zouaanbreken. zoals in 1967 in deOer al is geb eurd. en zoals in 1988in het midden van de VerenigdeStaten plaats vond. kan een herhalingvan Tsj el jabi nsk ontstaan.Door de uitdroging van de moerassenkomen de aanwezige radioa c­tieve stoffen vrij en kunnen zedoor weer en wind verspr ei d wordenover een groot gebied. Dan is ersprake van een tweede besmettingdoor Tsjernobyl."Het is nog te vroeg om te sprekenvan een vol l edige ontsme t t i ng vanhet geb ied in en r ond Tsjernobyl .Dat i s de conclusie van ZhoresMedvedev. de Russische biochemicusdie sinds 1973 in Londen werkzaami s . Medvedev werd onder ande r e bekendmet zijn boek ove r een atooms~erkt.In de toekomst zal de beslissingworden genomen over de noodzaakvan hun exploitatie. Misschien zaleen deel ervan weggehaald moetenworden om de bossen voor overstromingent e behoeden" .landbouwJevgeni Stoekin toonde een kaart vanradioactieve toestand in de zone rondde centrale van Tsjernobyl. Deze s i t u­atie i s opval l end verbeterd . Niet alleendankzij de splitsing van kortlevendeisotopen. Er worden ookeffectieve biochemische stofwerendemethoden toegepast en worden plantengebruikt voor deconta.inatie van degrond en de wateren en voor het werenvan stof. Er wordt ook een reeks problemenvan radiobiologie in de landbouwopgelost.Medewerkers in broeikassen en in hetradiobiologische laboratorium 1nPripjat ve r t el den over de eersteproeven met het kweken van groentenen technische gewassen en over recultivatievan gronden in ve r s chi l l endesectoren van de zone. naar waar devruchtbare bovenlaag weggenomen is,wordt een kunstmatig voedingsmilieugeschapen en worden planten voorgrondbevestiging uitgepoot.Er worden methoden uitgewerkt voordecontaminatie van bosBen - dezemeest betrouwbare filter van radioactiefstof. Het terrein rond decent r al e met een straal van vijf tottien kilometer WOrdt langzaamaan eentestgebied voor bestudering van verschillenderadiobiologische . natuurenscheikundige problemen.::::::::::::=

vuiling na melijk ongeveer hetzelfde:22 .800 t on . Wordt de at r e nge r e normvan 400 mg/m3 gehanteer d, dan ve r mindertde uitstoot t o t 18.600 t on in1993. Op dat moment kunnen de twe eouds t e kolencent r ales uit bedrijf wor ­den genomen en gaat de nieuwe AC 9we r ken : een vermindering van 3700 tonstikstofoxyde .De vervuiling komt dan voor een belangrijkde el uit de AC 8, die ondanksde installati e voor r oo kgasontzwavelingt och nog 12.000 ton stikstofoxyde delucht i n blaast. Voor deze cent r a l eblijft de oude norm van 800 mg/m3gelden. De AC 9 blaast ' s l ech t s' dehelft aan vui le de eltjes uit .De t wee gaecentrales t enslotte ge veneen t e verwaarlozen ve rvui l i ng van 300mg/m3 s t ikstofoxyde per jaar.nOg schonerDe s t i ch t i ng Natuur en Milieu , de BrabantseMilieufederatie en de MilieugroepOosterhout vinden beide normen(800 en 400 mg/ m3 pe r jaar) veel t ehoog . Zi j handhave n de eis dat de uitetoo t terug wordt gebracht naar 200mg/ m3 per Jaar. Dit is de in West­Duitsland geldende norm. Nederlandneemt echter die norm vooralsnog nietove r . De Algeaene Maatregel van Best uur houdt het voorlopig op de gereduceerdeuitstoot van 400 mg/m3 jaarlijks.Hieraan hebben de Provincie en EPZzich te houden . De Provinc ie kan n6gs cho ne re c ent r al es eisen, maar da tdoet ze niet . Een voorlichter van deProvincie: "In eerste instantie warener veel bezwaren tegen de nieuwe Amercentrale.De uitstoot van zwaveldiox y­de en stikstofox yde lag te hoog volgensde bezwaarmakers . Bovendien bestonder principi eel be zwaar tegen debouw van een nieuwe kolencentrale.De voorwaarden voor de vergunning zijnda arop aangepast. Dat de nieuwe centrale op kolen géstookt wor dt , stondniet ter discussie . De bestaande elektricite1tsplannenleggen bet aantal ende soort centrales vas t . Daaraan 1sniets t e ver an de r en .We hadden nog strengere norm en kun ne nha nter en , zoals in We s t -Duitsland,maar we houden ons voorlopig l i everva st aan de nor men zo als die in onseigen land gelden . "De EPZ gaat op korte t ermijn ook nietverder dan een halvering van de vervuilendeuitstoot van zwav e l dioxyde e nstikstofoxyde:" De bestaande ce nt rales hebben ee nvergunning die nog uitgaat va n 1100mg/a3 stikstofox yde per jaar. Datwordt nu teruggebracht naar 800 mg .Voor de n i e uwe kolencentrale ligt datnatuurlijk anders. Ue EPZ heeft zel fal een half jaar geleden gezegd tekiezen voor de op dit moment meestgunstige situatie. Voor ons geldt alsmeest gunstige è n ha al bare s i t uat i eeen halvering van de vervuiling t enopzicht e van de oude c ent r a l es" , aldusmi lieudeskund i ge Van de HeiJkant vande EPZ in Eindhoven. Hij vervol gt:"Een vermindering van 800 naar 20 0 mgkan technisch gezien vrijwel niet .Bovendien ve r ge n de benodigde i nve s teringen ongeveer 3 miljard gulden. Denieuwe installaties di e nu gebouwdwor de n voor de AC 9 . kosten 1 milja rdgulden. N6 hoeft de e ne r giepr i js nietomboog, bij de eerstgenoemde investeringwe l l i cht wel."gascentraJeDe PvdA-fractie in de Provinciale Statenvan Noord-Brabant heeft eind augustusvr agen gesteld aan he t collegevan GS over de nieuwe AmerCentrale. DePvdA wi l alsoog onderzocht zien o f deAC 9 niet geheel of gedeeltelijk omgebouwdkan word on tot een op gas gestooktecentrale. De fractie ve rwi j s tna ar het nieuwe Elektriciteitsplan vande Samenwerkende Elektriciteits Produktiebedrijven(SEP) 1989-1998, wa ar ­in het voorstel ge l an ce er d i 8 aardgasen stroom t e importeren uit Noorwegenen Frankrijk. De bouw van een aantalkolencentrales zou daarmee . ogelijkkunnen worden voor komen , meent de PvdA.De partij is allerminst gelukkig metde uitstoot van ve rzurende stoffen uitde diverse ko l enc e nt r a l e s in Geertruidenberg.================Vervolg va npagina 8 .Kerncentrales bijCruas, Frankr ijk

IN AFWACHTING VAN KERNENERGIESEP wil meer op gas stokenDe wonderen Z1Jn de wer eld no g ni e t uit .Het r a pport va n Milieudefensie over de bouw va n kole nc e nt r a l e s was nog ni et in· de bureauladen van deredacties va n kranten en tijds ch r i f ten verdwenen ,of de Samenwerkende Elektr icitei ts Produktiebedri j­ven (SEP) b rachten hun Elektricite i t s plan voor dekomende tien j aar uit . Daarin s t a a t het onve rwachtevoo r s t e l aar d ga s i n t e vo e r en uit Noorwegen voo rtwee centrales 1n Groningen . Cen t rales die aanvankelijkop vervui lende kolen ges t ookt zouden worde n .Maar is de SEP daarmee ook ineens milieuvri e ndelijk ?Peter Biela~Het mag duidelijk zijn dat elke milieuorganisatie, dus ook de VerenigingMi l i eude fens i e , wars i s van nieuwe kolencentrales. Het jongste rapport vanMilieudefensie heet dan ook 'Kolencentrales, ee n zwarte toekomst' . De verzuringin Nederland is voor eenbelangrijk deel terug te VOe r en op deuitstoot van zwav e l d i oxyde en stikstofoxydeuit de schoorstenen van de zichnog s~e e d s uitbreidende gr oe p kolencent r a l e s. Zo komt er een nieuwe inGeertruidenberg (Noord-Brabant) en ise r zojuist ~~n geopend op de Ma as vl akte ( Zu i d- Ho l l and).Voor de laatste geldt overigens we ldat de SEP wil proberen op deze centralevoor het eerst een grootschaligekolenvergassingsinstallatie aan tes l u i t en . Of dat inderdaad gebeurt, lsafhankelijk van h e t succe s van de t ebouwen demonstratie-installatie in hetLimburgs e Buggenum, waarin de kolengassingvoor elek t r i c i t e itsopwekk i ngbeproefd wordt . Deze installatie moetin 1993 voor gebruik gereed zi jn. Eenwoordvoerde r van de ElektriciteitsProduktiemaBtschappiJ Zuid-Nederland,de EPZ, gaat e r van uit dat deze inst a l l at ie minimaal anderhalf jaarmoet proefdraaien, voordat co nc l u s i e svallen te trekken uit dit experiment.onjuiste stipMaar o ndanks de nieuwe kolencentrale skiest de SEP nu dus onverwacht voormeer a ardgasvermogen , een s t ap vooruitop milieugebied . Volgens Si ble Sch6ne ,bele idsmedewerker bij Milieudefensie,i s het e ch t e r een onjuiste stap:" De e ni ge echt e oplossing van hetmilieuprobleem van e ne~ iec e n t r a l e s isi nvesteren in elek t r i c i t e i t s bes pari ng;geen uitbreiding dus van het verIDOgen" .De mi l i eu organi s at ie he rinnert de SEPeraan dat minist er Ni j pels van Milieuzich t en doel hee ft ge s t eld de uitstootvan verzurende s t i kstofoxyden in1998 oml a ag t e brengen t ot 34.000 t on.Volgens Milieudefensie zal de uitstootmeer dan het dubbele bedragen, name-Kolencent ral e Nijmeg enl ijk 70.000 ton.De hoeveelheid zwave l di ox yde die decentrales uitstoten. moet van Nijpelsook flink omlaag . Ook hiervoor ge l dtdat de nu aangepaste plannen van deSEP wel iswaar gunstiger cijfers vertonen,maar de vervuiling blijft de ko ­mende jaren een veelvoud van wat offici e el is toesestaan door zowel hetministerie van Mi l i eu, als de CentraleRaad voor Milieu HygUne (CRMH) . Dezeo r g ani s at i e hanteert nog veel strengerenormen dan de minister. De CRNHvindt dat de uitstoot van verzurendestoffen in 2000 met 80 procent t erugmoet worden gedrongen ten opzichte van1980. De uitstoot van stikstofoxydemag dan nog maar maximaal 17 .000 tonbedragen ( SEP: 70.000 t on ; Nijpels :34 .000 ton).Een eventuele vervanging van de kolencentralesdoor kolenvergaasers ofzelfs door gascentrales, betekent vanuitailieu-oogpunt slechts een lichtever betering. De uitstoot van stikstofoxydenblijft bestaan. Als bet gewens ­te niveau van 17 .000 ton bereikt moetwor den , zullen Alle be staande kolen-

Nieuwe centrale op de MaasvlakteFoto: Ron Bazuincentrales over moeten gaan op rook~asreiniging.kemener~eEnergiebesparing levert een beter resultaatop. Hoe denkt de SEP hierover?"In het nieuwe elektriciteitsplan ismaximaal r.ekening gehouden met de ontwikkelingvan warmte-krachtkoppelingen duurzame energiebronnen. Ook isuitgegaan van aanzienlijke besparingenop het elektriciteitsverbruik.Aanvankelijk leek de invulling van hetnoodzakelijke produktievermogen vooropwekking van elektriciteit alleen mogelijkdoor de bouw van vijf kolencentralesvan 600 mW ieder. Dit als gevolgvan het restrictieve aardgasbeleidvan de overheid en het uitblijvenvan een besluit over de eventuele toepassingvan kernenergie.In het nieuwe elektriciteitsplan iseen besluit tot verdere uitbreidingvan het aantal kolencentrales achterwegegebleven. Dit is mogelijk omdatde SEP erin is geslaagd gunstige contractenaf te sluiten voor de importvan elektriciteit en aardgas."De reden om (voor een deel) over tegaan op het schone aardgas is dus nietzo nobel . De SEP blijft voorstandervan kernenergie, maar omdat daarovernog geen kabinetsbesluit op tafel ligt,moet men nu voor iets anders kiezen.Bovendien hikt de SEP nog steeds aantegen de hoge prijzen die de Nederlandseregering vraagt voor het aardgas.Noorwegen blijkt nu een stuk goedkoperte zijn en ook minder moeilijk te doen,dus de BEP gaat zaken ondernemen metdit Scandinavische land.De stroomproducenten gaan ervan uitdat het totale elektriciteitsverbruikjaarlijks tot 1998 met 1 ,9 procent zalstijgen. Hierin zit een "aanzienlijke"(vindt de SEP) besparing op het verbruikdoor huishoudens van twintigprocent verrekend. Dat het verbruiktoch blijft stijgen, is volgens deproduktiebedrijven een gevolg van deverdere t o ename van het aantal inwonersvan ons land, de groei va n hetaantal e lekt r i s che apparaten àn degroei van de industrie.Nog enkele c ijf er s : De SEP verwachteen toename van het warmte-krachtvermogenmet 1000 mW tot 1995. Hetvermogen door windenergie zal oplopenvan 30 mW t ot 1000 mW in het jaar 2000.oppassenDe conclusie mag duidelijk zijn. Delobby voor meer kolencentrales taant.Schone energiebronnen winnen nu ookbij de Samenwerkende ElektriciteitsProduktiebedrijven terrein.Maar het blijft oppassen.Import van aardgas vanwege het uitblijvenvan besluiten over nieuwekerncentrales biedt weinig vertrouwenin een serieus ander en gunstigermilieubeleid. Vereniging Milieudefensi e voert nog steeds de 'Aktie Schoonstroom', een actie die wèl serieusingaat op schone alternatieven voorkolen- en kerncentrales. De SEP heeftenkele punten uit die acite nu overgenomen.Het is een begin . • • ~~~~~==

HET BRABANTSE NUTSNET /S GESPONNENOvername geslaagdNu de PNEM en PLEM zijn gefuseerd, lijkt de rol vande Provinciale Noordbrabantse Energie (vh. Elektriciteits-red.) Maatschappij te zijn uitgespeeld.Maar door het opkopen van bijna alle gemeentelijkedistributiebedrijven, houdt de Bossche gigant deBrabantse energie in een ijzeren greep. Het volledigbeheersen van de stroomproduktie èn -distributieis het doel van de N.V. PNEM, die zich nooit zobekommerd heeft om de kleinverbruikers en kleinschaligestroomopwekkers.Wim KerstenZo'n 2000 jaar geleden was heel Gallië(zo heette Frankrijk toen) bezet doorsoldaten van Ceasar. de Romeinse veldheer.Heel Gallië? Neen. een kleinenederzetting bleef moedig weerstandbieden aan de overweldigers en maaktehet leven van de Romeinen in de omringendelegerplaatsen bepaald nietgemakkelijk...Dit citaat uit de Astérix-boeken zouvan toepassing kunnen zijn op het beleidvan de N.V. PNEM. In ruim tweejaar tijd werd de provincie Noord­Brabant opgerold. Een aantal van210.000 klanten is de PNEM rijkergeworden. door plaatselijke en regionalestroomdistributiebedrijven overte nemen of op te kopen. Van de vroegerelappendeken is nu een glad dekbedgemaakt. Alleen de distributiebedrijvenvan 's-Hertogenbosch enEindhoven zijn nog zelfstandig.TilburgZeventien zelfstandige distributiebedrijvenwerden in de periode 1986­1988 overgenomen door middel van aandelenkoopen/of betaling in contanten.

Het totale bedrag dat hiermee gemoeidis, Is nl~t bekend. Maar alleen alvoor Energiebedrijven Tilburg. degrootste traneactie, werd in april vandit jaar ruim 82 miljoen gulden neergeteld.Volgens de PNEU Is de reorganis~tlevan de Brabantse distributienu al geslaagd.Met dit beleid voldoet de provincialeenergiemaatschappij aan de uitgangspuntenvan de nieuwe Elektriciteitswetdie in het najaar naar verwachtingdoor de Tweede Kamer zal worden aangenomen. Wat in Noord-Brabant gebeurt,is min of meer het sluitstuk van eenlandelijke operatie diè bedoeld is omde produktie en .de distributie vanenergie uit elkaar te balen. In grotelijnen stelt de Elektriciteitswet datde grote stroomproducenten (zoals deN.V. Elektriciteits ProduktiebedrijvenZuid-Nederland, de EPZ, een fusie vanPNEM en PLEK) hun produkt verkopen aanregionale distributiebedrijven, diehun achterland bedienen. De distributiebedrijvenkrijgen de vrijheid omnaar keuze in te kopen. daarmee wordende kansen van kleinschalige opwekkers(windmolens, waratekrachtinstallaties)vergroot, doordat ook zij het rechtkrijgen bun opgewekte stroom te verkopenaan de regionale maatschappijen.PNEH-dochtersDe ironie voor Noord-Brabant is echterdat de N.V. PNEM overal de grootstevinger in de pap heeft. Alle opgekochteof overgenomen energiebedrijvenzijn direct of indirect 'eigendom' gewordenvan de PNEM en worden als PNEMdochtersomgetoverd in zeven regionaledistributiemaatschappijen (ENWA's,Energie- en Watermaatschappijen).Daardoor wordt de kans voor een windmolenexploitantniet groter dan v66rde operatie. Immers, de PNEU kan overalbepalen of iemand wel of niet metstroom mag venten en tevens het tariefvastleggen.Ook de belangen van de consumenten,met name die van de kleinverbruikers.dreigen ondergesneeuwd te raken. Inhet verleden heeft de PNEM zich altijdsterk gemaakt voor de belangen van deindustrie en de grootverbruikers.Zelfs de Provincie zette twee jaargeleden haar handtekening onder paginagroteadvertenties met de oproep(aan bet bedrijfsleven) om naar Brabantte komen uwaa r de energie goedkoopis".-.::::; *'=="-=---- -- ---_.- --,-- "E- -.-J -- _. '---- --~-=--=-- - - - .; ~-_.- --- _.._--~ A-· - _ .~ ,-- '_"-W---o 1>10••.••.-._ .... _•• ' 1 _,-Daarmee lijkt de n.v. PNEM uitgekleed,maar niets is minder waar. Alle energiewerd en wordt gestoken in de reorganisatievan de distributie . De eerdervermelde overname-activiteiten vormende voorbode van een algehele reorganisatievan de PNEM, die in de nabijetoetomst als 'concern' door hot levenwl1 gaan..Volgens plan zal de provincie Noord­Brabant worden opgedeeld in zeven regionaledistributiebedrijven (ENWA's)die geacht worden zelfstandig te opereren.Volgens de Elektriciteitswet1987 kunnen deze maatschappijen zelfbepalen waar en hoe ze hun elektriciteitinkopen en doorgeven aan klanten .::Heel Brabant? Nee .twee s t eden biedenweerstandRegionaleNutsbedrijven, s-HertogenboschzelforganisatieSinds 14 januari 1987 aaakt de PNEM deeluit van de N.V. EPZ. Deze naamlozevennootschap ls het resultaat van eenfusie tussen de Brabantse en Limburgseelektriciteitsmaatschappijen. Een fusiedie tot stand kwam overeenko.stigde wensen en uitgangspunten van hetministerie van Economische Zaken om destrooaproduktie in ons land te concentreren.De EPZ is eigenaar gewordenvan de elektriciteitscentrales inGeertruidenberg. Buggenu. en Maasbracht .

_ \""\...S0\\\,-\-;:.=- , ~ • /. 1 ~-r---'\. ~I: \ .v , I ." ,1:. '"" ~JI1_,\,\\11De g r o t e lijne nvan BrabantsenergiebeleidIn de Brabantse praktijk zal dit eenillusie blijken. De distributiebedriJvenzijn dochters van de PNEM. en danligt het voor de hand da t de PNEM hetve rfoe i de middel van 'gedwongen winkelnering' zal hanteren. De dochters mogenalleen inkopen bij de moeder • • •Voor een Brabants distributiebedrijfzou het niet al te moeilijk zijn omstroom in te kopen bij de Belgischeatoomcentrales (waarvan men altijd beweertdat die goedkoper i s dan stroomuit de PNEM-centrales). Die transactiezou betekenen dat moeder PNEM (in deEPZ) een grote kl an t (het distributiebedrijf)verliest . . • En dan ligt hetvoor de hand dat daar een stokje voorwordt gestoken. De dochter wordt berispten tot de orde geroepen, doordatde PNEM nu eenmaal de baas is enook het beleid mede bepaalt .Wanneer het distributiebedrijf t ochhaar plan zou willen u i tvoer en . kan demoeder t ot tegenmaatregelen overgaan.De distributiebedrijven 'doen' nietalleen in stroom, maar ook in gas,water, s tads verwar mi ng en zelfs centraleantenne-systemen. Bij alle overnamenis niet alle en de distributievan elektriciteit ver koc h t aan dePNEM. maar vr i j we l alle nutsvoorzieningen. Een onwi l l i ge dochter is opalle mogelijke manieren afhankelijkvan het moederbedrijf. DaarDee wo~~ teen belangrijk element van de Elek~~ici t e i t s we t 1987 en de (binnenkort teverwachten ) Wet Energiedistributiebuiten we r king geplaatst . En dat zalnooit de bedoeling zijn geweest vande wetgever.genbosch) kind aan huis is geworden,heeft Den het plan opgevat om ook hethu i shoudelijk afval in goede banen tegaan leiden. Met drie afvalverwerkingsbedri jven wil de PNEU een integraleafvalverwerking voor heel Noord-Brabantop t ouw zetten . Het afval wordtcentraal gescheiden en het brandbaregedeelte kr i j gt een nieuwe bestemmingals brandstof i n twee e nor me verbrandingsinstallatiesin Oost- en West­Brabant. Men wil op d i e manier elektriciteitopwekken , en warmte voor stadsverwarmingstoepassingen.Deze opzetleidt ertoe dat het opgestelde produktievermogenl n Brabant met 85 megaWattwordt uitge~reid.De PNEU-plannen voor afvalverwerkinghebben de Eindhovense nutsbedrijven opeen idee gebracht : men overweegt in deLichtstad exact hetzelfde te gaan uitvoeren, op wat kleinere schaal.Het l s n l e t bekend of de Eindhovenarenslechts een dreigend signaal afgeven ,of dat zij daadwerkelijk t ot realisatieovergaan. In ieder geval bewijst hetEindho vense energiebedrijf dat een.zelfstandig distributiebedrijf ookzelfstandige beslissingen kan nemen .Dat kan straks van de PNEU-dochtersniet worden gezegd. Tenzij de ministervan Economische Zaken met een rodekaart gaat wappe r en .energie u~ afvalOmdat de N.V . PNEM nu bij ongeveeralle Brabantse huishoudens (met uitzonderingvan Eindhoven en ' s - He r t o-

PNEM, een gierige rijkaardOngev ee r een jaar geleden schreef i k,naar aanleiding van het PNEM-jaarverslag over 1986 , o p deze p laats eenk r i t i s c h commentaar op het eenzijdigebeleid van de PNEM: wi l steeds meert a ken (en bedri jven) over nemen, maarheeft weinig a and a c h t voor haar ma a t ­schappelijke verantwoordelijkheidMet name de ontwikke l i ng van schones t room s tond niet ho og op de agendavan PNEM-directie en Ra ad van Commi s ­sar issen . Het jaarverslag over 1987geeft al evenmin reden voo r optimisme .Zel fs i n het wi ndmolenpark i n Ber genop Zoom l i j kt n auweli j ks schot te zitten. De bezwaren van d e plaatseli j kebe vo l k i ng tegen de te verwachten over ­l a s t van het grootschalige pro j ec tzul len n og we l voor a ndere ver t ragingzorgen .museumBi j gelegenheid van de behandeling vande Museum-notitie door de Statencommissievoor Cultuur we r d mel ding gemaakt van de giften van de PNEM aanverschil lende mu s e a welke door de provinciei n de s teek werden gel a ten:he t Ti l burgse Natuur museum b i j vo o rbeeldmoe t de provinciale s u bsidie vanf 20.000.- i n leveren. maar wor dt gel u k­k i g ui t de PNEM- kas weer wat biJ ­gespekt .Nu kun Je met een eigen v e rmoge n vanmeer dan é én miljard gulden (op 3 1dece~ber 1987 f 1 .076. 29 2.000,- !)ook gemak kel ijk de weldoende t antes pelen , zeker als j e s lech ts vij f mil ­j o e n div i d e nd aan de aandeelhoudersh oe ft u i t te keren, van de r uime wi n s tvan bijna 32 mi l joen . Ma a r h e t blijfttoch een vreemde z a a k dat de PNEM zichwe l vol overgave stort op n i e uwe marktena ls a fvalverbranding. mestver we r ­king, wate r vo o r z i ening en zelfs - n aardeze ma and de kranten wisten t e me lde n- op de overname v an gemeentelijkecentrale- a n tennebedrijven . terwij lvoor echt schone e nergieprod uk tiewe i nig belangstel l i ng bli j k t . De experiment e l e kolen vergasser die de EPZin Li mburg wi l g a an bouwen ( 22 5 mW)moe t de schijn een be e tje hoo g houden.scheidingDe scheidin g t ussen distributie ( PNEM)en produktie (EPZ) h a d a ls één van debelangrijk s t e doelstellinge n . althansvolgens regering en pa r l eme nt, "hetoptima a l be nut t e n van eigen de c e n t r aleopwekking (door distributiebedrijven)in concur rentie met i nkoop van e lektr i c ite i t s produ k t i e be drij ven dan welvan de N.V. Nederlandse Ga sun i e" . Al ­dus par . 4 .4 .1. u i t de Memorie vanToeli c h t ing bij het Voo r o ntwerp WetEnerg i e d i stri bu t i e 1 98 8 .Nu heb ik n iet de indruk dat i n Noord­Br aba n t die scheiding tus s en distributieen produktie meer is d an een formeel- j uridische scheiding . Wel lichtverklaart dat de t erugho ud e nd e opstel ­ling van de PNEM t en opzichte vanz e lfopwekking en decentrale opwekking .Wanneer de PNEM e r weinig voor voelto m zelf de de centrale (schone) opwekkingter han d t e n e men . l a at ze dant e nmins t e wat r o yale r zijn t e n opzichtevan particuliere zelfopwekkkers( warmt e-kracht insta llati e s . windmolens.zonnepanelen. etc .) . Bijvoorbeeld doorgUnstige teruglevertarieven t e biedenof een investeringsfonds voor windmolensi n te s tel len . Gebrek aan financiële~ i dd e l e n kan d a a r voo r Reen bel e m­mering zi j n!::::::::::::::::::::::::::::==Wilbert WillemsStatenlid Loks Brabant

PARAPLU TE GENSTRALINGPla ats , dat um e n ti j d z ijn n o g onbekend.Maar één di ng is z eker: inoktober zal de r us s i s che satellietKosmos-190Q naar de aar de ter ugva l ­len en in de a t mos feer ve rbranden.Deze satelliet heelt een klei nekernreactor aan boord . die eve nzeerzal opgaan in rook. De b r and s t ofelementen,ruim 50 kilogram hoogverrijkturanium, zullen o ngecontroleerdworden uitgestrooid o ver eennog onbekend gebied .U k unt dit nummer van 'al licht' misschienals stralingsparaplu ~eb r u i ­ken . En na gehruik niet weggooien,want C T c i rkelen nóg bijna 50 v andergelijke atoomsatellieten (zowelRussische als Amerikaanse) d ie tezijner tijd in de aardatmosfeer z u l ­len terugkeren .VAN MILIEUWIN KEL NAAR MILIEUBOEK4~%MILIEUBoEKVt rkoop en diltributit van niltuur· en milit upublikiltiuVa nwege d e ont wik keling t ot l andel i j kdistributie cent rum hee f t de Mili euwinke l Amsterdam b esl oten v e rde r teg a a n onder e e n ni e uwe n a a m: Milieuboek , verkoop en d istribut i e van n a ­tuur- en mi l ieu p ub l i katies.De n a am Milieuboek g e eft meer duid e ­l i j k h e i d o ver h a ar f unctie als ver ­spreidingspunt van natuur- en mi lieupublikaties. Da t i s belangri j k vooriedereen die milieuinfo r ma t i e zoekten daarom ook voor d e n a tuur- enmi lieuo r ganisati e s die h un uitgavendoor Milieuboek l aten dist r ibue r e n .S t ich ting Natuur e n Mi lieu is d ee erste o rganisatie die à l haar uitgaven d o or Milieuboek l aat verspreiden.Mil i c ub o e k , He n r i Polaklaan 42, Amsterdam.HART VOOR HET REGENWOUDVereniging Milieudefensie, WerkgroepBehoud Tropisch Re genwo u d e n Kons u ­menten Kontakt zijn ges tart me t decampagne "Hart voor he t r egenwo ud" .In eerste ins t a n tie r i cht men zichop de commerciële hout k ap. èèn vande b e l a n g r i j k s t e oorza ken v a n h e tverdwijnen van tropis che bossen .Daarnaas t wi l men a a n n e me r s , gem e e n ­ten, a r chitec ten e n consumen t e n zove r zien te krij gen d a t er mi nde rtropisch hardhout wordt gebruikt e nt o e ge pas t . De im por t van hardhoutz o u gerela teerd moe ten wor den aan dewi j ze wa a ro p h e t exporterende l a n dh a a r bo s gebieden e xp l o i teert.Tenslotte wille n d e o rgani s a t i essteun ve r lenen aan gro e pen d i e z i chi n d e Derde Wer eld i nzetten voor h e tbe houd va n h e t t r opisch bos .I n f o r ma t i e : We rkgr oep Behoud TropischRe genwoud , p/ a Damrak 26 , 10 12ZG Ams t e r d a m (020-221366)-.I' . " ~. ~ . ' ~ ...1_ .